Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuairt air Ghleann-Dá-Loch.
Title
Cuairt air Ghleann-Dá-Loch.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Pléimeann, Seán (Fleming, John)
Composition Date
1886
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
CUAIRT AIR GHLEANN-DÁ-LOCH. Maidin domhnaigh ans an bhfoghmhar so d'imthigh tharuinn — tar éis dom dualgas na maidhne do chóimhlíonadh — thríallas go port bhóthair íarainn sráide Harcourt Bhaile-ath- clíath, chum breith air charáiste na deich ag
dul go Bréa. Do thógas mo chloichead gan mhoill, agus ní rabhas acht am' shuidhe i g- carbad 'nuair a ghlúais an caráiste. Do bhí an mhaidin go breádh aoibhinn, “Grían an t-Samhradh ag taithneamh,” agus uime sin bhí a lán daoineadh ag tríall air Bhréa, chum an lá do chaitheamh cois na fairge, nó chum aghaidh a thabhairt mar me féin air shléibhtibh chontae Chille-Mhantáin. Ní rabhas ríamh roimhe sin air an m-bóthar so; mar sin de bhí me go h-aireach, fiosrach, mar is dual a bheith, ag fíafruighe i d-taobh na n-áiteadh trí a rabhamar 'nár* seóladh, agas i d-taobh na neitheadh do bhain leó, agas i g-comhluadar oireamhnach an t-samhuilt so, níor thaibhreadh me an t-slighe* gur stad an caráiste ag Bréa. Bhí daoine muinteardha dham an so am' choinne reir roimh-shocrughadh, agas láir thréun bhrioghmhar fé chathaoir seólta aca chum sinn do fhuadach air ár n-aisdear go Gleann-dá-Loch, áit air a raibh sé mar mhían againn tríall an lá sin. Ní righneamar aon mhoill ann so acht sinn féin do chórughadh air ár g-cóir mharcuigheachda, beirt air gach taobh, agas an cóisdeóir air a shuidheachán tiománta. Budh gheárr go rabhamar as radharc an bhaile bhig, agas ag tabhairt aghaidh soir ó dheas air Shlíabh-Cualann, an sliabh is mó gairm de sléibhtibh Chille Mhantáin air an d-taobh sin. Chuireamar ár slighe dhinn go tapaidh, agas fé bheagán aimsire bhidheamar taobh le taobh leis an g- cnoc. Eirgheann an slíabh so chum aoirde mhaith i g-cosamhlacht corcóige; ta sé lom air gach aon taobh, gan crann ag fás air ná mórán féir, agas ó thimchioll meadhon an chnoic go bárr nach beag, tá sé an-chlochach, garbh le clochaibh fúaradh, singile, agas uime sin ní maith d' fheuchann sé gar do, acht atá sé slachtmar go leor dá fheichsin i bhfad úaidh. Chuireamar aisdear orrainn féin i n-grádh dul trí Gleann-na-n-Dún, agas go deimhin is fiú aon aisdear an gleann áluinn so d' fheicsin. Sul teacht duit i radharc an ghleanna eirgheann an tír ós do chomhair 'na árdánaibh, ag dúnadh suas fairsingeachta d' amhairc, agas ní fheicir air d-túis acht fíor- thosach na coille, agas é sin air do theacth comhgarach di. Ritheann an bóthar trés an gleann ag á fhíor-íochtar, agas atá an dá aill ag eirghe súas air gach taobh gan eatorra ag bun ann áitibh acht leathad an bhóthair. Ní'l aon srothán ann so mar is gnáthach i n-gleanntaibh, acht is ann atá an tobar fíor-uisge is breádhtha, agas is fion- fhuaire d' ólas ríamh. Tá 'n gleann lem' thuairim tímchioll míle slighe nó níos feárr, agas tá na cnoic air gach taobh clúdaighthe go tiugh le crannaibh ó bhun go bathas. I n-aghaidh a dheire tá an dá chnoc ag fair- singiughadh ó'n a chéile, an ceann air do lámh chlí ag tabhairt cor soir ó dheas cum tathughadh le gleann eile i bhfogas do Dhergne. Tar éis cúl do thabhairt air Gleann-na-n- dún ghluaiseamar linn go socair go ránga- mar Baile-nuadh-chnoic-ui-Chinnéide, mar bhí an lá an-bhrothalach, agas an bóthar gan a bheith ró réigh. As so amach tá an tír go léir neamh-chothrom le cnocaibh agas le gleanntaibh air gach taobh díot; thall 's abhus tá sléibhte de gach dealbh agas clódh ag éirghe ó thalam go spéir. Ní dóigh nach bhfuil deamhra fiadhain go leór orra air uairibh, acht andiu tá síad báidhte le solus geal na gréine, agas atá cruadhas a g- cumadh ag leaghadh fé chumas an t-soluis sin. Atá ár m-bóthar feasta fé sgáil na g-cnoc so. Air feadh tamaill d'ár slighe ta 'n tír garbh agas fiadhain, tamall eile agas támaoid ag gluaiseachd cho s abhan nó trí lag mhín, chluthmhar, chraobhach; ann so ní'l le feicsin air aon taobh acht móntain loma gan rud marthannach air bith orra acht gearr- fhiadhtha agas éanlaithe fiadhaine: agas ann
súd chidhtear áitreamh duine uasail a tá cúramach chumh saothar do dheunamh, agas dá bhrigh sin tá cluain agas bánta míne deunta le h-ollmhughadh agas le h-obair de thaobh chnoic do bhí roimhe sin 'na fhásach fhíadhain charraigeach. So samhuilt na tíre ruith na slighe go léir. Ní'l aon uireasbadh uisge ans an duithche so. Tá srothánna agas abhaineacha go fair- sing. I bhfogas do baile bhig na coille thimchiollaigh teagmhaighmíd air abhainn an Fhir-tíre, agas air an loch bhreádh ealadhantach de'n ainim chéadna as a d-tugtar uisge asteach go Baile-ath'-Clíath le h-aghaidh usáide coitchionnta na catharach. Ag Ath-na-m-bó teagmhaighmíd air phroímh-shroth Abh-mhóire Laighnaigh. Eirgheann sé i Lugalágh, agus sul a sgarann sé leis na sléibhtibh tugann sé uisge do dhá loch, .i. Loch Tae agas Loch Dan. Gabhann sé thar an bhaile bheag so a thógann a ainim uaidh, agas níos sía ó dheas i n-aice bhaile bhig Lárach, táthuigheann sé leis na h-uisgidhibh a ruith ann as na trí ghleanntaibh atá ann so i d-teóra a chéile .i. Gleann-mhic-an-easa, Gleann-dá-easan, agas Gleann-dá-loch. As so amach iseadh ghlaodhtar Abh-mhór air, agas is ag á táthughadh so le h- Abh-bheag atá lag na h-Abhóca air a bhfuil gairm an domhain, agas air ar chán an Mórdhach chomh bínn sin. Eirgheann an Abh- bheag i g-cnoc atá i bhfogas Lug-na-g- Coilleach; buitheann sí trí Ghleann Maoil- ughra air feadh deich mhileadh slighe, agas ní fada ó bheul an ghleanna so atá táthughadh na n-Abhannach, nó mar a ghairmthear “Comh- theagmháil na n-Uisgidheadh.” Ó Lárach tá radharc aguinn air ghleann Cláraigh air a bhfuil ard-thúairisg le breádhachd, acht ní'l uain aguinn cuairt do thabhairth air andiu. Uime sin leanamaoid ár m-bóthar síar ó thuaigh, agas fe bheagán aimsire chídhmíd uainn mullach an Lug-duibh. Sé so an cnoc a bhfuil an loch uachtarach fé na bhun ag crioch an ghleanna, agas a bhfuil leaba Naoimh Caoimhighin 'na thaobh ós ceann- na locha. Támaoid anois ag gluaiseachd d'ionnsaige ceatramha na d-teampoll! Feuchann an áit go h-áluinn fé shoillseachd na gréine: tá'n gleann go ciúin, suaimhneach, neamhdha, agas amhluigheann se dhuinn go bhfuil bean- naightheachd san aer féin. Támaoid a bhfiadhnaise an chéad teampoill Rígh-fheart! Tuirlingímíd, agas líonamaoid súas le h- áthas a bheith i n-aice an árais dhiadha; brath- amaoid go bhfuilmíd ann ionad bheannaighthe, agas an áit ann a bhfuilmíd 'nár seasamh gur talamh naomhtha é. O! go d' íad na smuainte a líonann ár n-inntinn 'nuair a theidhmíd asteach 'san g-cíllín agas thuga- maoid chum ár g-cuimhne gur ghuidheadar, agas gur fhaireadar naoimh na sean-aimsire ans an ionad so, gur shéinneadar moladh do Dhia go h-árd de Ló a's d'oidhche, agas gur thriall orra righthe agas prionnsaidhe chum íad d'sheicsin, agas an eagna do chraobh- sgaoil síad do chlos ó'n a m-beulaibh féin. Righneamar beagán moille ag Righ-fheart, agas ó sin chuadhmar gan stad go d-tí an loch, le mían cuairt do thabhairt air na ceallaibh eile air ár g-casadh dhúinn. Ag beárna na locha iompoighthear asteach ó'n m- bóthar mhór air bheallacha ruitheann treasna'n ghleanna go bun an lug-duibh. Ann so bhí mór-chuid caráistidheadh agas capall agas daoineadh cruinnighthe, cuid aca so ag tríall air leaba Naoimh Caoimhighin, agas cuid aca tar éis teachd uaithe. Bhí a lán daoineadh ann an lá úd mar budh é an domhnach tar éis. lae Fhéile Muire Móir' é. Ans an t-Sean- aimsir bhídheadh Patrún i n-Gleann-dá-loch lá Fhéile Muire, acht chuireadh fé chois é mar gheall air dhroch-chleachdadhaibh do bhidheadh 'na chóir. Is chum an sean-nós do chonghbháil suas do chomh-chruinnigheann na daoine ann an domhnach so, acht ní bhídheann aon Phátrún aca. Is féidir dul go d-tí 'n leaba ó thaobh na locha nó ó thaobh na h-aille. Tá báid air an loch chum na turasaighe do bhreith amach chum ionaid fé bhun na leapan, agas ó so tá casan ag ionnsuighe na h-uaimhe. Thoga-
mairne casán na h-aille. Ruitheann se ó chiosa na locha suas leath-taob an chnoic, agas leanann se air, chois bhruaich na h- aille, go d-tigir ós ceann na leapan an áirde. Tá sé carrach go leór, mar, air shon go bhfuil urmhór an chnoic fé chrannaibh, tá ionad an chasáin so lom, garbh, go mór- mhór i g-comhgar na h-uaimhe ann nach bhfuil acht carraigeacha fuara. Dar n-doigh chuir- eamar romhainn dul síos chum ionad chod- lata Naoimh Caoimhighin do fheicsin, agas leis sin leigeamar sinn féin do shleamhnughadh síos aghaidh na carraige, agas thuirlingheamar slán air leac ag á beul mar thuirlingeóchthá air leac fuinneóige ó'n g-cleitín. Is dóigh liom go n-deuntar iomarca de dhochamhlacht an ghniomha so. Le beagán meisnigh agas le aireachas ní'l aon chontabhairt ann. Air a shon sín badh bhaoth-bheart do dhuine a chur roimhe gan cungnamh do fhaghail ós na fearaibh furtachda a tá i g-comhnuidhe air a láthair, agas a bhfuil eólas na h-áite go beachd aca. Gheobhadh beirt nó triúr slighe ans an uaimh, mar tá sí seacht d-troighthe air fhaid ó bhéul go bun, cheithre troighthe air aoirde, agas an oiread chéadna air leithead. Tar éis dúinn snaghadh suas aghaidh na carr- aige arís as an uaimh, chaitheamar beagán aimsire air thaobh an chnoic, mar bhí an áit fionn-fhuar breádh, agas an rádharc 'nár d- thimchioll go h-áluinn. Ann sin shiubhalamar tar ais trís an ngleann go suaimhneasach, agas thugamar cuairt air na ceallaibh eile. Ní thigeann liom anois cúntas do thabhairt air gach cíll aca so fá leith, ná air an g- cuilceach bhreádh, mhaiseach atá 'na g-comhar- sanachd, acht ní féidir liom gan a rádh gur chuir rádharc agas eólas na h-áite suairceas orm nach imtheóchaidh go luath as mo chroidhe ná as mo chuimhne. Go deimhin chuir sí iongantas orm, mar do chualas 'riamh a's do léigheas gurab áit fiadhain, dorcha, gan mhaise í. Agas anois a léightheóir ionmhuin, chum críoch do chur air mo thuarasgbháil, deunfad aithris ann so air na smuaintibh do líon m'inntinn an lá úd ag Gleann-dá-loch.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services