Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Nuadh-Eabhrac, Mi na Samhna 1883.
Title
Nuadh-Eabhrac, Mi na Samhna 1883.
Author(s)
Ó Néill Russell, T. - T.O.Rúiséal,
Compiler/Editor
Pléimeann, Seán (Fleming, John)
Composition Date
1884
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
NUADH-EABHRAC, MI NA SAMHNA 1883. “Tabhair cead dam le radh nach n-deuntar na breath- nuighthe so o chruadhachd, o ead ná o dhroch-inntinn, oir ni amhain go d-tugaim cead do dhaoinibh eile an nidh ceudna do dheunadh dhamsa 'nuair chidheann siad erraideacha in mo sgrihhinn, acht sirim agus iarraim ortha d'a dheunadh. N'il acht i ngeirbhreathnughadh sgribhinne a cheile go n-eireochaidh seim do bheith diongmhalta san Gaedhilig agus cumasach i do sgriobhadh mar budh choir do gach aon ata cneasda in a mhian d'a foghluim.” Feuch litir T. Ui N. Ruiseil 'san “Eirean- nach” (circa) Lughnasa 18, 1883. D'FHEAR-EAGAIR “IRISLEABHAIR NA GAEDHILGE.” A SHAOI, Leis an suaitheantas shuas, measaim nach feidir le h-aon duine radh go bh-fuilim ag sgriobhadh na litire so chum lochda d'fhaghail leatsa, leis an “Irisleabhar” na leo so sgriobhas Gaedhilig ann. Is mian liom an Ghaedhilig d'fhoghluim; is mian liom i fhoghluim go d-ti an bun. Deunaim na breathnuighthe leanas air dha adhbhar; an cheud adhbhar, chum eolais do thabhairt dam fein; an dara adhbhar, chum eolais do thabhairt do na daoinibh eile ata ag foghluim a d-teangan tioramhla. Bhi me doiligh le feicsin geire do “nota” in Uibhir 9 d'en “Inisleabhar” timcheall mo litire do clobhualadh ann. Ni'l aon chuis feirge agad liomsa. Nior b'fheidir le h-aon fhear sgriobhadh nios ciuine 'na do sgriobhas. Ni dubhairt me nach raibh me sasta leis an modh in a g-clobhualadh m'airtiogal,* agus d'admhuigheas nar <L 86> sgriobhadh go soilleir e. Ta me an-bhuidheach leat uim an earraid — nuaidhe in ait nuadha — do thaisbean tu ann. Deirir 'san nota reimhraidhte go bh-fuil moran earrad eile ann. Creud fath nar thaisbeanais iad? Sin an nidh ta teasduighthe uaim. Ni dhearfainn am nidh 'na d-timch- call muna thaisbeanfainn iad. Mar is mian liom Gaedhlig d'fhoghluim go d-ti an bun, ta me toileamhuil d'ioc air an eolas fhaghaim d'a taoibh, agus iocfaidh me faoi- sgriobhadh bliadhanamhuil do'n “Irisleabhar” in agh- aidh gach earraide graimearaighe eile thaisbeanfair 'san airtiogal sin. Iarraidh tu orm, “Cad i an chiall chuirim air an bh- focal mearbhal,” agus “an ionnan brigh de a so agus as so?” Cuirim an brigh agus an chiall ceudna air mear- bhal a chuireas O Raghallaigh air in a fhocloir, eadhon, mistake. Is ionnan a so agus o so, agus ta a so raidhte fos le moran do labhair Gaedhilig o'n g-cliabhan. Ba h-ionnan a agus o 'san t-sean Gaedhilig, nidh do shaoileas gur thuigis. Ta me dul a dheanadh breathnughadh air Ghaedhilig an “Irisleabhair No. 9.” Ta me dul a dheunadh breath- nughadh air sgribhinn daoineadh ata, dar liom, ni amhain os mo chionnsa in a n-eolas air Ghaedhilig, acht os cionn gach duine eile in Eirinn, 'siad so an t-Athair a Burc agus an Saoi Plemion. Ni gheallaim go ndeunfear na breathnuighthe mar dheunfaidhe le scolaire iad acht geallaim go ndeunfar mar dheunfaidhe le duine-uasal iad. Ag duillidig 273, air an g-ceud phileur, gheabhthar an radh so:- Deuntar glan tu. Do reir na ngraimear, agus do reir cleachdaidh labhartha air feadh na coda is mo d'Eirinn, ba choir thu in ait tu do sgriobhadh. Feuch Graimear Ui Dhonnabhain, duilleog 183. Duilleog 275, ceud phileur. I litreachaibh ordha. Ni dheirim air aon chor go bh-fuil so micheart; acht deirim gur cleachdadh granda agus gan feidhm e, na litire ch do chur air bun an fhocail. Rinneas cuartughadh curamach 'san “Ceithre Maighisdribh” agus fuaras gur sgriobh siad a g-comhnuidhe litire 'san geineamhnach aondach- dach, an nidh ceudna 'san ainmneach ialradh, agus litiribh san tabharthach iolradh. Nior sgriobh siad litireach, no litreachaibh in aon ait in a bh-facas an focal sgriobhtha leo. Duilleog 275, 276. Chum dionghaltas a dheunadh; chum an creach do bhuaint diobh etc. Is ail liom eolas cinnte do bheith agam ma riaghluigheann chum an gein- eamhnach a g-comhnuidhe. Deirid na graimera go leir go riaghluigheann, agus ni fhacas acht aon ait ins an m-Biobla in nar cuireadh an geineamhnach i ndiaigh chum agus is soilleir gur dearmud e;- “Chum na seachd n-eagluisidhibh.” Taisbeunadh, I. ii. Ins na h-aitibh eile, ma chialluigheann chum “to,” “for the purpose of” no “in order to,” ma's ainm-fhocal a leanas, ta se 'san geineamhnach a g-comhnuidhe. “Chum na neitheann d'fhoillsiughadh.” Taisbeunadh, I. i. Chum lamhuigh as bogha; do chuaidh amach chum cogaidh.” I. Croinic. V., 18. Do shaoil me go raibh an punc so leir-shoc- ruighthe 'san Gaedhilig, agus ba iongnadh mor liom e 'nuair chonnarcas sgolairidhe cho foghlumtha leis an t-Saoi Plemion agus an tSaoi O Flannaoile gan aon aire do thabart do'n riaghail thabhachdaigh sin in a sgribhinn 'san “Irisleabhar.” Measaim fein nach bh-fuil aon phunc graimeir 'san Gaedhilig nios truime na nios tabhachdaighe 'na an ceann so, agus ni bheidh an Ghaedhilig saor o'n amhrus (ambiguity) is measa muna leanfaidh sinn inn- tleachd na teangan 'san g-cas so. Mar shompla so radh agus creud is ciall de? “Thanaic me annso chum fir do phosadh.” Do reir na ngraimear si ciall de i m-Beurla “I came to marry a man;” acht do reir cleachdaidh na ndaoineadh uasal sgriobhas 'san “Irisleabhar” cial- luigheann se “I came here to marry men.” Is dithfir mhor i so go deimhin, agus beidh me fior-bhuidheach do'n sgolaire Gaedhilge mhinigheas an punc so dham. 'Si mo bharamhuil fein go riaghluigheann chum geineam- hnach d-ainm-fhoclaibh a g-comhnuidhe, agus gurab e dlighe na teangan cho socruighthe leis an modh neamh- chriochnuightheach de bhriatharaibh meara do riaghalu- ghadh an gheineamhnuigh; acht o neamhchuram daoin- eadh eigin agus o aineolas daoineadh eile, bidheann an da riaghail eignighthe go minic i labhairt agus i sgriobh- adh. Ni'l acht da la o shoin gur cheistigheas moran fear o dheasceart na h-Eireann uim an nidh so; do rinneas gach aon diobh a radh i nGaedhilig, go beacht mar do chualadar na focail air na labhairt 'san m-baile, “to beat the man,” agus dubhairt siad go h-uile “chum an fhir do bhualadh.” D'iarr me ortha in sin, creud is ciall de so “chum fear do bhualadh,” agus dubhairt an chuid is mo dhiobh “To beat a man.” Acht ma riaghluigheann chum an geineamhnach in aon chas cathfidh se e riaghlughadh san g-cas eile, agus 'si ciall fhior an t-sompla dheigheanaigh “to beat men.” Ta adhbhar an mhi-orduighthe so follus go leor; eirgheann se o neamh- choitchinneachd usaide de chum roimh an uibhir iolraidh agus gan an t-alt an. Tuille fos, ta an focal chum leath- mharbh cheana; ni cluintear e acht i g-cuige Mumhain amhain; ta se truaillighthe go ann no in i g-cuige Connachta. Deirid na Connachtaighe “Ta me dul in a' phortaigh,” “Ta me dul in an aonaigh,” “I am going to the bog,” “I am going to the fair.” Is follus gur truailligh- the na raidhte so de “Ta me ag dul chum an phortaigh,” “Ta me ag dul chum an aonaigh;” agus ins an radh coitchionn, “Ta me dul a'bhaile” is follus go bh-fagthar amuigh an chum, agus gurab e “Ta me ag dul chum an bhaile” an lan-mhodh d'a sgriobhadh. Ta dochas agam go ndubhairt me go leor anois chum aire na sgolaireadh Gaedhilge do thabhairt do'n fhocal tabhadach so, agus ta dochos agam nach leigfear an chuis so as a g-ceannaibh no go m-beidh si socruighthe go daingean. Sgribhfinn-se fein “chum dioghaltais a dheunadh,” etc. etc. Duilleog 276, ceud phileur. Ta firinne eile ann ta tromdha in a ceill. An e so ceart? Deuntar truime agus truimide de chomortaiseach de trom. heavy, i bh- focloir De Vere Coneys. B'flearr liom cloistin baramhail na ngraimearach Gaedhilge air g-cuis so. Duilleog 282, ceud phileur. Ce badh rod ibh. Ni thuigim an radh so air aon chor, agus beidh me buidheach do'n te mhineochas dam e. Duilleog 282, ceud phileur. Da chat mor. Ba choir do'n radh so a bheith “da chat mhora.” “Do rinne Dia da lochrann mhora.” Genesis ii., 16. Duilleog 282, dara pileur. Teidhidh air ais creud ba ce as a d-tangabhar.” Ni fhacas an radh creud ba ce a riamh agus ni thuigim brigh dhe muna g-cuireadh e in ait “gidh be ait.” An bh-fuil se ceart? Measaim fein nach bh-fuil. Duilleog 283, dara pileur. Gan mo-siom a chur air. Ni Gaedhilig mo-siom. B'fheidir gur cuireadh in ait mi-shuim e. Duilleog 289. Ni'l moran daoineadh nar chualaidh air an manach. Ni'l nar chualaidh ceart do reir cleach- daidh na sgriobhadoradh is fearr ata againn 'san Gaedhilig. Ta fhios agam go ndeirthear nar chualaidh air feadh na coda is mo d'Eirinn, acht ba choir nach g-cualaidh no cuala a radh. Ni'l aon adhbhar, comhartha an ama chaithte, se sin ar no r, do sgriobhadh le briatharaibh neamhriaghalta de bhrigh go bh-fuil an focal fein eugsam- huil a g-comhnuidhe o'n bh-focal leis a ndeirmid an am lathaireach. N'il aon nidh 'san Gaedhilig nios eagnuidhe <L 87> 'na so, acht ni cleachtar e go minic. Gidheadh, is eigin a radh go g-cleachtar e 'san m-Biobla in gach ait in a d-tarluigheann raidhte mar an ceann so shuas. “Nach g-cuala tusa?” II. Riogh, xix., 25. “Ni thug se.” II. Riogh, xvii., 4. “Mar naoidheanaibh nach bh-facaidh an solus” Job iii., 16. Is coir dham adhmhail go m-bidheann me fein cionntach air an b-punc so, oir sgriobhann me agus deireann me ” nior chualas,” “nar thanaic” go minic, acht ni'l aon amhrus gur micheart iad. Duilleog 289, dara pileur. Tar eis seal. Ba choir seala do sgriobhadh mar sgriobhthar e ag duilleoig 291, ceud phileur. Ta me criochnuighthe anois, agus ni'l acht da nidh agam le radh timcheall na m-breathnughadh do rinneas, agus so iad, — nach g-cuirfear fearg air aon duine leo, agus go mineochar na raidhte do breathnuigheas le na daoinibh uaisle le n-a sgriobhadh iad. Do b'fhearr e dheunadh i nGaedhilig. Feicim go ndearnas da dhearmud in mo litir in Uibhir 9 de'n Irisleabhar; sgriobhas clodhadora in ait clodhadoiri- dhe, agus, d'fhaghas litir m as an bh-focal airmhmid. Misi do chara, T. O. RUISEAL.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
