NUADH-EABHRAC, MI NA SAMHNA 1883.

“Tabhair cead dam le radh nach n-deuntar na breath-
nuighthe so o chruadhachd, o ead ná o dhroch-inntinn,
oir ni amhain go d-tugaim cead do dhaoinibh eile an nidh
ceudna do dheunadh dhamsa 'nuair chidheann siad
erraideacha in mo sgrihhinn, acht sirim agus iarraim
ortha d'a dheunadh. N'il acht i ngeirbhreathnughadh
sgribhinne a cheile go n-eireochaidh seim do bheith
diongmhalta san Gaedhilig agus cumasach i do sgriobhadh
mar budh choir do gach aon ata cneasda in a mhian d'a
foghluim.” Feuch litir T. Ui N. Ruiseil 'san “Eirean-
nach” (circa) Lughnasa 18, 1883.

D'FHEAR-EAGAIR “IRISLEABHAIR NA GAEDHILGE.”

A SHAOI,
Leis an suaitheantas shuas, measaim nach feidir
le h-aon duine radh go bh-fuilim ag sgriobhadh na litire
so chum lochda d'fhaghail leatsa, leis an “Irisleabhar”
na leo so sgriobhas Gaedhilig ann. Is mian liom an
Ghaedhilig d'fhoghluim; is mian liom i fhoghluim go
d-ti an bun. Deunaim na breathnuighthe leanas air dha
adhbhar; an cheud adhbhar, chum eolais do thabhairt
dam fein; an dara adhbhar, chum eolais do thabhairt do
na daoinibh eile ata ag foghluim a d-teangan tioramhla.

Bhi me doiligh le feicsin geire do “nota” in Uibhir 9
d'en “Inisleabhar” timcheall mo litire do clobhualadh
ann. Ni'l aon chuis feirge agad liomsa. Nior b'fheidir
le h-aon fhear sgriobhadh nios ciuine 'na do sgriobhas.
Ni dubhairt me nach raibh me sasta leis an modh in a
g-clobhualadh m'airtiogal,* agus d'admhuigheas nar

sgriobhadh go soilleir e. Ta me an-bhuidheach leat uim
an earraid — nuaidhe in ait nuadha — do thaisbean tu ann.
Deirir 'san nota reimhraidhte go bh-fuil moran earrad eile
ann. Creud fath nar thaisbeanais iad? Sin an nidh ta
teasduighthe uaim. Ni dhearfainn am nidh 'na d-timch-
call muna thaisbeanfainn iad. Mar is mian liom Gaedhlig
d'fhoghluim go d-ti an bun, ta me toileamhuil d'ioc air an
eolas fhaghaim d'a taoibh, agus iocfaidh me faoi-
sgriobhadh bliadhanamhuil do'n “Irisleabhar” in agh-
aidh gach earraide graimearaighe eile thaisbeanfair 'san
airtiogal sin.

Iarraidh tu orm, “Cad i an chiall chuirim air an bh-
focal mearbhal,” agus “an ionnan brigh de a so agus as
so?” Cuirim an brigh agus an chiall ceudna air mear-
bhal a chuireas O Raghallaigh air in a fhocloir, eadhon,
mistake. Is ionnan a so agus o so, agus ta a so raidhte
fos le moran do labhair Gaedhilig o'n g-cliabhan. Ba
h-ionnan a agus o 'san t-sean Gaedhilig, nidh do shaoileas
gur thuigis.

Ta me dul a dheanadh breathnughadh air Ghaedhilig
an “Irisleabhair No. 9.” Ta me dul a dheunadh breath-
nughadh air sgribhinn daoineadh ata, dar liom, ni
amhain os mo chionnsa in a n-eolas air Ghaedhilig, acht
os cionn gach duine eile in Eirinn, 'siad so an t-Athair a
Burc agus an Saoi Plemion. Ni gheallaim go ndeunfear
na breathnuighthe mar dheunfaidhe le scolaire iad acht
geallaim go ndeunfar mar dheunfaidhe le duine-uasal
iad.

Ag duillidig 273, air an g-ceud phileur, gheabhthar an
radh so:- Deuntar glan tu. Do reir na ngraimear, agus
do reir cleachdaidh labhartha air feadh na coda is mo
d'Eirinn, ba choir thu in ait tu do sgriobhadh. Feuch
Graimear Ui Dhonnabhain, duilleog 183.

Duilleog 275, ceud phileur. I litreachaibh ordha. Ni
dheirim air aon chor go bh-fuil so micheart; acht deirim
gur cleachdadh granda agus gan feidhm e, na litire ch do
chur air bun an fhocail. Rinneas cuartughadh curamach
'san “Ceithre Maighisdribh” agus fuaras gur sgriobh
siad a g-comhnuidhe litire 'san geineamhnach aondach-
dach, an nidh ceudna 'san ainmneach ialradh, agus
litiribh san tabharthach iolradh. Nior sgriobh siad
litireach, no litreachaibh in aon ait in a bh-facas an focal
sgriobhtha leo.

Duilleog 275, 276. Chum dionghaltas a dheunadh;
chum an creach do bhuaint diobh etc. Is ail liom eolas
cinnte do bheith agam ma riaghluigheann chum an gein-
eamhnach a g-comhnuidhe. Deirid na graimera go
leir go riaghluigheann, agus ni fhacas acht aon ait ins an
m-Biobla in nar cuireadh an geineamhnach i ndiaigh
chum agus is soilleir gur dearmud e;- “Chum na seachd
n-eagluisidhibh.” Taisbeunadh, I. ii. Ins na h-aitibh
eile, ma chialluigheann chum “to,” “for the purpose of”
no “in order to,” ma's ainm-fhocal a leanas, ta se 'san
geineamhnach a g-comhnuidhe. “Chum na neitheann
d'fhoillsiughadh.” Taisbeunadh, I. i. Chum lamhuigh
as bogha; do chuaidh amach chum cogaidh.” I. Croinic.
V., 18. Do shaoil me go raibh an punc so leir-shoc-
ruighthe 'san Gaedhilig, agus ba iongnadh mor liom e
'nuair chonnarcas sgolairidhe cho foghlumtha leis an t-Saoi
Plemion agus an tSaoi O Flannaoile gan aon aire do
thabart do'n riaghail thabhachdaigh sin in a sgribhinn
'san “Irisleabhar.” Measaim fein nach bh-fuil aon phunc
graimeir 'san Gaedhilig nios truime na nios tabhachdaighe
'na an ceann so, agus ni bheidh an Ghaedhilig saor o'n
amhrus (ambiguity) is measa muna leanfaidh sinn inn-
tleachd na teangan 'san g-cas so. Mar shompla so radh
agus creud is ciall de? “Thanaic me annso chum fir do
phosadh.” Do reir na ngraimear si ciall de i m-Beurla
“I came to marry a man;” acht do reir cleachdaidh
na ndaoineadh uasal sgriobhas 'san “Irisleabhar” cial-
luigheann se “I came here to marry men.” Is dithfir
mhor i so go deimhin, agus beidh me fior-bhuidheach
do'n sgolaire Gaedhilge mhinigheas an punc so dham. 'Si
mo bharamhuil fein go riaghluigheann chum geineam-
hnach d-ainm-fhoclaibh a g-comhnuidhe, agus gurab e
dlighe na teangan cho socruighthe leis an modh neamh-
chriochnuightheach de bhriatharaibh meara do riaghalu-
ghadh an gheineamhnuigh; acht o neamhchuram daoin-
eadh eigin agus o aineolas daoineadh eile, bidheann an
da riaghail eignighthe go minic i labhairt agus i sgriobh-
adh. Ni'l acht da la o shoin gur cheistigheas moran fear
o dheasceart na h-Eireann uim an nidh so; do rinneas
gach aon diobh a radh i nGaedhilig, go beacht mar do
chualadar na focail air na labhairt 'san m-baile, “to beat
the man,” agus dubhairt siad go h-uile “chum an fhir
do bhualadh.” D'iarr me ortha in sin, creud is ciall de
so “chum fear do bhualadh,” agus dubhairt an chuid is
mo dhiobh “To beat a man.” Acht ma riaghluigheann
chum an geineamhnach in aon chas cathfidh se e
riaghlughadh san g-cas eile, agus 'si ciall fhior an
t-sompla dheigheanaigh “to beat men.” Ta adhbhar an
mhi-orduighthe so follus go leor; eirgheann se o neamh-
choitchinneachd usaide de chum roimh an uibhir iolraidh
agus gan an t-alt an. Tuille fos, ta an focal chum leath-
mharbh cheana; ni cluintear e acht i g-cuige Mumhain
amhain; ta se truaillighthe go ann no in i g-cuige
Connachta. Deirid na Connachtaighe “Ta me dul in a'
phortaigh,” “Ta me dul in an aonaigh,” “I am going to
the bog,” “I am going to the fair.” Is follus gur truailligh-
the na raidhte so de “Ta me ag dul chum an phortaigh,”
“Ta me ag dul chum an aonaigh;” agus ins an radh
coitchionn, “Ta me dul a'bhaile” is follus go bh-fagthar
amuigh an chum, agus gurab e “Ta me ag dul chum an
bhaile” an lan-mhodh d'a sgriobhadh. Ta dochas agam
go ndubhairt me go leor anois chum aire na sgolaireadh
Gaedhilge do thabhairt do'n fhocal tabhadach so, agus ta
dochos agam nach leigfear an chuis so as a g-ceannaibh
no go m-beidh si socruighthe go daingean. Sgribhfinn-se
fein “chum dioghaltais a dheunadh,” etc. etc.

Duilleog 276, ceud phileur. Ta firinne eile ann ta
tromdha in a ceill. An e so ceart? Deuntar truime
agus truimide de chomortaiseach de trom. heavy, i bh-
focloir De Vere Coneys. B'flearr liom cloistin baramhail
na ngraimearach Gaedhilge air g-cuis so.

Duilleog 282, ceud phileur. Ce badh rod ibh. Ni
thuigim an radh so air aon chor, agus beidh me buidheach
do'n te mhineochas dam e.

Duilleog 282, ceud phileur. Da chat mor. Ba choir
do'n radh so a bheith “da chat mhora.” “Do rinne
Dia da lochrann mhora.” Genesis ii., 16.

Duilleog 282, dara pileur. Teidhidh air ais creud ba
ce as a d-tangabhar.” Ni fhacas an radh creud ba ce a
riamh agus ni thuigim brigh dhe muna g-cuireadh e in ait
“gidh be ait.” An bh-fuil se ceart? Measaim fein nach
bh-fuil.

Duilleog 283, dara pileur. Gan mo-siom a chur air.
Ni Gaedhilig mo-siom. B'fheidir gur cuireadh in ait
mi-shuim e.

Duilleog 289. Ni'l moran daoineadh nar chualaidh
air an manach. Ni'l nar chualaidh ceart do reir cleach-
daidh na sgriobhadoradh is fearr ata againn 'san Gaedhilig.
Ta fhios agam go ndeirthear nar chualaidh air feadh na
coda is mo d'Eirinn, acht ba choir nach g-cualaidh no
cuala a radh. Ni'l aon adhbhar, comhartha an ama
chaithte, se sin ar no r, do sgriobhadh le briatharaibh
neamhriaghalta de bhrigh go bh-fuil an focal fein eugsam-
huil a g-comhnuidhe o'n bh-focal leis a ndeirmid an am
lathaireach. N'il aon nidh 'san Gaedhilig nios eagnuidhe

'na so, acht ni cleachtar e go minic. Gidheadh,
is eigin a radh go g-cleachtar e 'san m-Biobla in gach ait in
a d-tarluigheann raidhte mar an ceann so shuas. “Nach
g-cuala tusa?” II. Riogh, xix., 25. “Ni thug se.” II.
Riogh, xvii., 4. “Mar naoidheanaibh nach bh-facaidh
an solus” Job iii., 16. Is coir dham adhmhail go
m-bidheann me fein cionntach air an b-punc so, oir
sgriobhann me agus deireann me ” nior chualas,” “nar
thanaic” go minic, acht ni'l aon amhrus gur micheart
iad.

Duilleog 289, dara pileur. Tar eis seal. Ba choir
seala do sgriobhadh mar sgriobhthar e ag duilleoig 291,
ceud phileur.

Ta me criochnuighthe anois, agus ni'l acht da nidh
agam le radh timcheall na m-breathnughadh do rinneas,
agus so iad, — nach g-cuirfear fearg air aon duine leo, agus
go mineochar na raidhte do breathnuigheas le na daoinibh
uaisle le n-a sgriobhadh iad. Do b'fhearr e dheunadh i
nGaedhilig.

Feicim go ndearnas da dhearmud in mo litir in Uibhir
9 de'n Irisleabhar; sgriobhas clodhadora in ait clodhadoiri-
dhe, agus, d'fhaghas litir m as an bh-focal airmhmid.

Misi do chara,
T. O. RUISEAL.