Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ca h-áit a labhairthear an Ghaedhilig is feárr?
Title
Ca h-áit a labhairthear an Ghaedhilig is feárr?
Author(s)
Ó Néill Russell, T. - T.O.Rúiséal,
Compiler/Editor
Coimín, Dáithí
Composition Date
1883
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
CA H-AIT A LABHAIRTHEAR AN GHAEDHILIG IS FEARR? Le T. O. Ruiseal. So ceist nach bh-fuil uras le freagra, agus gidh nach bh-fuil, is cosamhail go m-beidh iarachd chneasda d'a freagra, taithneamheach le moran de léightheoiribh “Irisleabhair na Gaedhilge.” Leig dhuinn radh, air d-tus, creud cialluighmid leis na foclaibh, “an Ghaedhilig is fearr.” Cialluighmid an Ghaedhilig is dluithe in a labhairt leis an modh in a bh- fuil si clobhuailte 'sna leabhraibh nuaidhe. Gan dul nios sia, is eigean duinn admhail nach bh-fuil an Ghaedhilig labhartha in aon ait in Eirinn na in Albainn, go beacht mar clobhuailtear i, acht ta aite eigin in a labhairthear i moran nios dluithe leis an leabhar iona in aitibh eile. Ni'l aon chuige no condae in Eirinn, na “sioruidheacht” in Albainn in nach ndeuntar lochta airighthe in a labhairt, agus in nach g-cleachtar focail eigin nach d-tuigthear in aitibh eile na tire. Is follus do gach aon smuaineas air an g-cuis so, agus thuigeas aon nidh timcheall na Gaedhilge, go bh-fuil an teanga ag dul i m-blodhaibh go luath i m-beulaibh na n-daoineadh neamhmhuinte le n-a labhairthear an chuid is mo dhi. Ni labhaireann an geinealach lathaireach cho maith as do labhair an geinealach chuaidh thort. Is anamh le faghail in aon ait in Eirinn anois, daoine oga a dheunas aon eidirdhealughadh 'sna casaibh, gidh coitchionn na focail agus gidh daingnighthe a n-dioclaonadh. Cailltear dioclaonta de na focalaibh, bo, bean, sioc, etc, leis na daoinibh oga 'sna h-aitibh is iartharaighe i cuigibh Chonnacht agus Mumhain, agus deireann an chuid is mo dhiobh labhaireas Gaedhilig 'sna h-aitibh so, “Thugas do'n bhean e,” “Tabhair feur do'n bho,” in ait do'n mhnaoi, d'on bhuin; acht labhaireann na sean-daoine na'r chleacht Beurla moran nios fearr, agus is anamh deunann siad dearmud ins na casaibh, go h-airighthe ins an g-cas geineamhunach, acht ta an dearmud mor uim an g-cas tabharthach iolradh, coitchionn air feadh Eireann uile. Nil aon ait in Eirinn ata in Albainn in a <L 256> sonann na bh de chriochaibh an thabharthaigh iolraidh, acht go h-anamh. Ta cuid de na sean-daoinibh Chon- nacht agus na measg ta daoine na'r leigh aon fhocal Gaedhilge riamh, a shonas an co-cheangal bh i g-crich briathar 'san d-tabharthach iolradh beagnach i g-comh- nuidhe, agus do chualas fein iad ag radh, Tabhair deoch do na capullaibh, ag sonadh an bh, go solleir; agus ba iongnadh mor liom nuair do leigheas san Irisleabhar so de mhi Abrain i litir o'n t-Saoi Pliomion san ait in a d- tuguidh se dirighthe timcheall leighte na Gaedhilge ag duilleoig 187, gur coir na focail daoinibh, bordaibh, leabhraibh, do labhairt amhail do sgriobhfaidhe daoine, borda, leabhra iad. Is olc an modh e so “chum na Gaedhilge do chumdach.” Oir ma leanfamaoid gach truailleadh chleachdann na daoine aineolacha air feadh na tire, is gearr go m-beidh canamhuin Gaedhilge againn in aghaidh gach contae in Eirinn. Muna sontar na litire bh 'sna foclaibh sud anois, 'se de bhrigh nach saothruighthear an teanga agus nach labhairthear i go coitchionn acht le daoinibh neamhmhuinte innti. 'Si fagbhail labhartha na litre f 'san am le teacht agus 'san modh coingiollach de bhriatharaibh, an dearmud is mo a deuntar in gach ait, ni amhain d' Eirinn acht d' Albainn, in a labhairthear an Ghaedhilig fos. Nil aon ait i Leath-Chuinn no in Albainn in a sontar an f i foc- laibh mar molfaidh, no dearfainn. Do bheidheadh an f i molfaidh sonta air feadh na coda is mo de Mhumhain, sontar an f i Mumhain in gach focal mar molfaidh, leighfinn, in nach bh-fuil cofhoghar cruaidh i bh- freumh an fhocail, acht ni sontar an f i bh-foclaibh mar dearfidh, iocfainn, &c. Taisbeantar anois gur dearmud mor e gan an co-cheangal bh 'san g-cas tabharthach iolradh do shonadh, oir sontar e in aitibh eigin, agus ma's coir e dheunadh in aon ait, is coir e dheunadh in gach aon ait. Is ionnan leis an litir f 'san am le teacht agus 'san modh coingiollach de bhriathairibh; n'il aon amhrus gur choir i shonadh do gnath, agus cho luath a's eirighe- ann an Ghaedhilig do bheith labhartha go coitchionn le daoinibh minighthe agus foghlamtha sonfar bh agus f in gach ait in a d-tarluigheann siad in ainm-fhoclaibh, agus i m-briatharaibh. 'Si so an bharracht is mo ata ag Gaedhilig cuige Mumhain os cionn Gaedhilge na g cuigeadh eile, eadhon, go sontar an “f” air uairibh 'san am le teacht de bhriath- araibh, nidh nach n-deuntar in ait air bith eile d'Eirinn no d'Albainn; acht is eigin admhail go g-cleachtann na Muimhnighe moran truailleadh nach g-cleachdtar ins na cuigibh eile. I n-Deas Mumhain go h-airighthe, 'se sin le radh, an cuige go leir eidir an t-Sionainn agus an mhuir, cluintear earradacha nach g— cluinimid in aon ait eile. Ni labhraim uim an son aisteach tugann na Muimhnighe do nn agus ll i n-deire focal, acht uim neithe bhaineas le graimear. Deireann siad begnach do gnath “feicim tu,” “cluinim tu,” in ait feicim thu, cluinim thu, agus in iomad ait a d-tarluigheann d i ndeire focal, sonann siad an d mar g, agus labhairthear ainm an orain, “Bean an fhir ruaidh,” mar do bheidheadh se sgriobhtha Bean an fhir ruaig. Deirthear go coitchionn gurab i g-cuige Connacht labhairthear an Ghaedhilig is fearr, acht deunann na Connachtaighe moran earrad nach ndeuntar in aitibh eile. Sonann siad adh i ndeire focal mar oo i m-Beurla an uair sontar an co-cheangal sin go ceart i g-cuige Mumhain. Ni'l aon ait in Eirinn in a labhairthear Gaelic cho deas agus in oirthior condae na Gaillimhe in aice Tuama, agus dar liom gur ab ann ata an blas is taithneamhaighe in Eirinn. Ni h-ionnan na canamhna Gaedhilge labhairthear i g- cuige Uladh. 'Si an teanga ceudna ata i g-condae Cabhan agus i n-deisceart condae Dun-na-ngall agus i g-cuige Connacht; acht ta Gaedhilig oirthir agus tuaisceirt Uladh cosamhail le Gaedhilig Albann begnach in gach aon mhodh; labhairthear i leis an m-blas ceudna, agus ta foirme graimearacha an da chanumhuin begnach ionnan; baineann an Ghaedhiiig labhairthear i g-condae na Midh agus condae Lugh-mhaigh, le canumhuin tuaisceirt Uladh, 'se an nidh is so-fhacsionaighe d'a taoibh, usaide an diultadh cha in ait ni, mar cha robh mi, cha n-faca me, air son “ni rabh me,” “ni fhaca me,” mar labhairthear na raidhte so air feadh aiteadh eile in Eirinn. Dala Albann, ta nios mo dithfire eidir na canamhnaibh Gaedhilge labhairthear innti'na ta eidir iad so labhairthear air feadh Eireann. 'Se an nidh is iongantaighe timcheall Gaedhilge na h-Albann gurab iad na daoine aineolacha is fearr a labhaireas i. Ta adhbhar de so follus go leor, 'se air son na cama agus na claonadh do cuireadh air an Gaedhilig nuadh na h-Albann leis na daoinibh, ag nach raibh acht aon smuaine amhain in a timcheall, 'se sin i do dheunadh eugsamhail o Ghaedhilig na h-Eireann. Labhaireann na h-Albanaighe nach leighidh Gaedhilig, maith go leor, acht leanann na daoine leigheas a d-teanga mar chlobuailtear i anois, gach truailleadh do cuireadh innti go deigheanach, an uair labhaireann na daoine nach leighidh, mar do labhair a sionsior. So riaghail a fuighfear ceart go coitchionn. 'Si baramhuil le h-Eireannuighibh go labhaireann na h- Albanuighe Gaedhilig a leabhar-san, acht is dermad mor e sin. Ta moran deagh Ghaedhilig 'ga labhairt in Albainn fos, agus ta na h-Albannaighe os cionn na n-Eireannach in iomad neitheadh bhaineas le labhairt a d-teangan. Do chongbhaigh siad moran focal do chaill sinne fad o, airigheann siad fos an t-eidirdhealughadh min eidir le agus re an uair do chail sinne re da chead bhliadhain o shoin. Tugann siad a son ceart do'n litir u in duine, uisge &c. nuair- nach sontar linne air aon chor i; deunann sinne iomarcadh usaide de'n am lathaireach gnathach de bhriathairibh, agus ta an t-am lathaireach simplidhe begnach leir-chaillte linn, seachann na h-Albanaighe na h-earradacha so, agus da sonfaidis an litir f 'san am le teacht agus 'san modh coingiollach de bhriathairibh, dearfainn gur labhaireadh i d-tuaisceart agus in iorthar is sia arnach d'Albainn, an Ghaedhilig is fearr 'san domhan. Acht fillimis go h-Eirinn agus labhairimis aris uim canamhnaibh na Gaedhilge labhairthear innti. Measann na daoine nach bh-fuil acht leath-mhuinte in a d-teang- ain dhilis, go bh-fuil Gaedhilig tuaisceirt agus deisceirt na h-Eireann, eagsamhuil go leir. Is earraid mhor i so. 'Nuair nach d-tuigidh duine teanga go maith, ni thuigeann aon bhlas na aon fhoirm labhartha acht iad so do chuala se san ait in ar togadh e. Ta na dithfire eidir Gaedhilig tuaiaceirt agus deisceirt na h-Eireann cosamhuil leis na dithfreachaibh ata i m-Beurla na n-aiteadh so, ni'l siad nios troime, agus is fior nach mairidh aon Eireannach nach d-tuigeann Eeireannach eile 'nuair labhairid Beurla, is cuma ca h-ait in Eireann as a d-tiocfadaois. Da d- tuigfidis Gaedhilig cho maith agus tuigid Beurla, ni bheidheadh aon deacracht ag Muimhnighibh agus Ultaibh a thuigsin a cheile 'nuair labhairfidis Guedhilig. 'Si mo bharamhuil fein go bh-fuil Gaedhilig condae Chlair 'na Gaedhilig is fearr a labhairthear in aon ait d'Eirinn no d'Albain. Is “tir eidirmheadhanach” no “neutral ground” condae Clair, ni cleachtar acht an bheagan de lochdaibh labhartha Connachta no Mumhain innti; acht ma mheasann aon Chlairineach go bh-fuil Gaedhilig a chondac diongmhalta go leir, deunaidh se dearmud mor. Ni'l aon cheann againn, is cuma ca h-ait as a d-tangamar, ag nach bh-fuil moran le foghluim fos timcheall na Gaedhilge. <L 259> "Sirim dom hilluag mo saethir, A lenmain alt cen dichill, Cin neimnitnecht nacrad Ocus atrab ind richith."
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
