Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgeul an fhir do chuaidh amach le fóghluim criothnuighthe le faitchíos.
Title
Sgeul an fhir do chuaidh amach le fóghluim criothnuighthe le faitchíos.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1883
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
SGEUL AN FHIR DO CHUAIDH AMACH LE FÓGHLUIM CRIOTHNUIGHTE LE FAIT- CHÍOS. Bhí fear fad' ó ann, agus is fad ó bhí: bhí beirt mac aige: bhí an mac budh sine aca deas-lámhach, tuigsionach, críona, agus tháinic leis gach nidh a dhéanadh, acht bhí an dara mac dall air gach gnáth agus bhí se díthcéille agus ní fheudfadh se rod air bith a thuigsin no a dhéa- nadh. Nuair do chonnairc na daoine é — siad sin, na cómhursanna — agus go m-beidheadh se 'na ualach trom air a athair, dúbhradar go bh-faghadh a athair doilghíos mór uaidh. Mar so, nuair do bhí nidh air bith le déanadh thimcheall na h-áite, is air an mac budh sine do thuit a chur chum cinn. Dá n-iarrfadh a athair air an mac budh sine dul i d-teach- taireacht, dá m-beidheadh se tamall ins an oidhche agus dá m-beidheadh an bealach uaigneach, mar bhí se amach ó n-a d-teach-san, agus bhí an bóthar ag imtheacht le taoibh reilge, do bhidheadh eagla mhór air an mac so i g- cómhnuighe a bheith amuigh 'san oidhche. Annsin déarfadh se le n-a athair, “bidheann faitchíos orm dul an bhealaigh sin.” Tráthnónaidhe geimhre aig cois na teineadh, nuair do bhidheadh sgeulta uathbhásacha, 'se sin faoi thaidhbhsibh agus faoi na daoinibh matha, agus stártha de'n chineul so 'ga n-innseacht, no go n-déarfaidís daoine a bhidheadh ag éisteacht leo, lé chéile, “táimse ag creathadh le faitchíos:” air feadh na cainte so do shuideadh an dara mac ins an g-cuaine ag éisteacht le gach nidh d'á raibh siad ag rádh. Agus níor tháinic leis tuigsin cia an fáth a n-déarfadh siad go rabhadar-san air crith le faitchíos. “Táid-sean i g-cómhnuighe ag rádh, tá se ag cur creatha orra; is íonghantach an rod é, <L 207> acht ní fheudaim a thuigsin cia an fáth a chreathaidís.” Annsin do thárla se lá áirighte go d-táinic an t-athair asteach agus do labhair se leis an mac so agus dúbhairt se leis, ag glaodhach air a ainm — “Éist liom, thusa, insan g-cuaine, táir-se ag fás suas, mór, láidir, preabach, agus is mithid go bh-fóighleomthá chum rod éigin a dhéanadh go d-tuillfeá do bheatha leis. Nach bh-feiceann tu amhas agus cruadhas do dhearbhráthar agus an aire a bheireann se do gach aon rod timcheall na h-áite agus an imnidhe a bhidheas air faoi gach nidh d'á m- bidheann le déanadh, acht leatsa tá an searbhlus agus an bhraich caillte.” D' fhreagair an t-ógánach; — “A athair,” dúbhairt se, “budh mhaith liom rod éigin d' fhóghluim agus da bh-fóighleomainn rod air bith dob' áil liom fóghluim le creathadh, óir nach d-tuigim aon rod in a thimcheall fós.” Do chualaidh an mac budh sine an freagra do thug an mac eile air a athair. Uime sin righne se gáire agus dúbhairt se leis féin; — “Cia an t-amadán mo dhearbhráthair; ní fhéadfamuid aon cheo dhéanadh dhé choidhche, acht caithfimíd cur suas le toil Dé.” Do léig an t-athair osna agus d'fhreagair se é; — “deirir-se gur maith leat fóghluim le criothnughadh acht tá eagla orm go bh-fóighleomaidh tu le creathadh luath go leor acht ní thuillfidh tu do bheatha leis choidhche.” Tamall geárr 'na dhéigh sin tháinic cléireach an teampuill chum an tighe aca air cuairt, agus ins an g-cómhrádh a bhí eadarra righne an t-athair míniughadh dhó de'n trioblóid, agus go h-áirighte an meud buaidheartha do bhí se fhágail ó'n mac díthchéille so, tuille eile nach raibh fios aige aon nidh a dhéanadh no rod air bith fhóghluim. “Creud a mheasair,” a dúbhairt an t-athair, “nuair d'fhiafruigheas dé cia an chéird badh mhaith leis fhóghluim, cé an freagra fuair me? Dúbhairt se go m-badh maith leis fóghluim le creathadh.” — “Muna bh-fuil acht an nidh sin uaidh,” dúbhairt an cléireach, “cuir liomsa é agus múinfead-sa an chéird sin dó.” Bhí an t-athair sásda; dúbhairt sé leis féin, “Ní féidir nach d-tiocfadh se air aghaidh idir é féin agus an cléireach.” Bhí go maith; thug an cléireach leis 'sa bhaile é, agus an obair a bhí aige le déanadh, na cloig a bhualadh. Dhá lá no trí, air oidhche an tríomhadh lae, do mhúsgail an cléireach é air uair an mheádhoin- oidhche, agus dúbairt se leis, “Éirigh, téidh amach ins an d-teampul, agus is éigin duit dul suas i d-tur na h-eaglaise agus na cloig a bhualadh.” Dúbhairt an cléireach leis féin, — “Creid mise, a mhic, gur geárr go bh- fóighleomaidh tu creathadh do dhéanadh ins an áit a bh-fuilir ag dul.” Do lean an cléireach asteach 'san teampul gan fhios é, agus do chuaidh se roimhe, agus do sheas se air na staidhribh le taoibh fuinneoige. Nuair d'iompoigh an fear óg so timcheall leis an g-clog a bhaint do chonnairc se tort duine, gleusta, geal, 'na sheasadh in aghaidh na fuin- neoige. D'fhiafruigh se go teann: — “Cia tá annsin?” acht ní bh-fuair se aon fhreagra agus níor chorruigh an tort. Nuair chonnairc se nach bh-fuair se aon fhreagra, dúbhairt se leis; — “Bí ag imtheacht as sin go tapaidh no cuirfead-sa as go sgiobthaidh thu; ní fhuil gnáthaidhe air bith agat annso 'san oidhce.” Acht d'fhan an cléireach mar bhí se gan cor a chur dé, ionnos go g-creidfeadh an t-óglách gur taidhbhse a bhí ann. Do ghlaoidh an t-óglách ainach go h-árd an dara uair, agus dúbhairt se arís; — “Cread a tá tu ag déanadh ann so: labhair, má's fear cneasda thu: muna laibheortha cathfaidh me síos na staidh- re thu” Dúbhairt an cléireach leis féin — “Ní fhuil a rún cho h-olc a's tá a leigean amach.” Níor chuir se cor dhé, acht do sheas mar bheidheadh fear gearrtha as cloch. Dúbhairt an t-óglách leis féin: — “Béarfaidh me an treas fhógradh dhó agus muna nglacfaidh se sin feuchfaidh mise bealach eile leis.” Níor chorruigh an taidhbhse mar shaoil sesean gur b'é sin a bhí ann. Annsin do thug se iarracht faoi agus do rug se air agus do chaith se síos na sdaidhre é. Budh in deich sdaidhre cloiche do thuit se, agus d'fan se <L 208> annsin 'na luidhe 'san g-cuainne. Annsin do bhuail an t-ógánach na cloig gan suim air bith aige ins an gníomh a righne se, chuir se glas air an teampul, agus do chuaidh se a bhaile. Chuaidh se air a leaba agus ann sin is geárr na dhéigh sin go n-deachaidh se ann suain. D'fhan bean an chléirigh 'na suidh i bh-fad 'san oidhche ag fanacht le n-a fear teacht a bhaile, acht ní raibh se ag teacht, agus do ghlac imnidhe í nuair nach bh-facaidh si é ag teacht. Do chuaidh si chum an seomra a raibh an t-ógánach 'na chodladh ann, agus do ghlaoidh si air agus d'fhiafruigh si dhé, an raibh fios aige cá raibh an fear; gur imthigh se amach uaithe ins an tur ós a cómhair. “Ní fhuil aon fhios agam-sa,” dúbhairt an fear óg, “cá bh-fuil se, acht bhí duine éigin ins an tur agus folach geal air, 'na sheasadh in aghaidh na fuineoige; do cheistigh meé, ní bh-fuaras freagra; annsin do shaoil me gur gadaidhe a bhí ann, do rug me air agus do chaith me síos na sdaidhre é. Téidh amach agus feuch an é a tá ann, agus má se tá ann, bheidheadh aithmhéal orm faoi n-a dhéanadh.” Níor leis an mnaoi a bealaighe do rith si amach agus fuair si annsin é ins an áit ar dúbhairt an t-óglách léi ar chaith se é, 'na luidhe 'san g- cuaine i b-péin mhóir agus é ag caoineadh agus ag cnead agus a chos briste. D' iomchair si a fear a bhaile agus budh chráidhte an sgeul doí é. Nuair d'fhág si air a leaba é d'imthigh si agus í ag gul go h-árd go d-tí teach athar an ógánaigh. Dúbhairt si leis, — “Thug do mhac-sa mí-ádh mór treasna orm agus air mo mhuirighin; do rug se air m'fhear shuas i d-tur an teampuill agus do chaith se síos na sdaidhre é agus do bhris se a chos. Mar sin tóg leat as an teach uainn é; ní fiu dadaidh é.” Do ghlac geite mór an t-athair air a chloistin dó, do rith se go bh-feicfeadh se an cléireach agus bhí buaidhreadh mór air é fheicsin ins an g-cuma agus inneall a bhí air. Thug se díol mór air an mac faoi an rod a righne se, acht budh suarach an sasadh do'n chléireach agus d'á mhuirighin sgílle an athar air an mac. “Cia an cineul namhdais é so” — dúbhairt an t-athair - “a chuir an diabhal cathughadh ort a dhéanadh air an g-cómhursain chneasda, mheasamhail a bhí againn?” “Athair,” — dúbhairt an mac, - “éist liom; tá mise saor air nidh air bith a chuireas tu am' leith. D'fhan se annsin air feadh na h-oidhche mar bheidheadh duine aig a raibh droch-smuaineadh ag dul tríd an inntinn. Ní raibh fios agam cia h-é do bhí ann, ní dhéarna me le droch-rún air bith é, Thug me fuagra dhó trí h-uaire agus níor glac se é; d'iarras air labhairt no imtheacht. Ní dhéanfadh se ceachtar aca.” “Acht” - dúbhairt an t-athair leis, — “bhéarfair-se an mí-ádh orm; imthigh as m'amharc; ní maith liom thu d'fheicsin níos mó.” Déanfad sin, athair,” — dúbhairt an mac, — “fan go n- éirigh an lá, agus annsin imtheochad go sásda agus fóighleomad le creathadh, agus annsin beidh céird agam a thuillfead mo bheatha leis.” “Fóghluim cia b'é air bith rod fhógaras tu,” - dúbhairt an t-athair, — “is cuma liom cad é, So cúig ranna deug airgid duit; imtigh air fan an domhain, agus ná h-innis d'aoinneac cia thu féin, cad as a d-táinic tu, no cia h-é d'athair, óir do bheidheadh náire mhór orm.” “Déanfad-sa, athair, mar deir tu,” — dúbhairt an t-ógánach,- “muna bh-fuil tu ag iarraidh neithe air bith eile acht sin, feudaidh m e sin a dhéanadh go réidh.” Clann Conchobhair. (le bheith air leanamhain.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
