Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis
Author(s)
Feargus Finn-Bhéil,
Composition Date
1901
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1901_11_09_545> <L 545> <B 1901> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Feargus Finn-Bhéil> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaidhe an tSaoghail Sgéalta Thairis MÓR THAISBEÁNADH CHORCAIGH Tá cathair Chorcaigh n-a teineadh-bhruidhte ag a n-ullmhughadh féin fá chomhair na bliadhna so chugainn. Ní'l píosa ná paiste de theach, ná de shean-bhalla san áit nach bhfuil siad ar tí stróiceadh anuas, le tighthibh breagha, móra, aereacha, folláine a thógáil n-a n-áit. Sin é an rud is mó atá ag goilleadh ar lucht stiúrtha an Taisbeánadh, nach mbeidh a ndóthain ná a leath-ndóthain áite aca, agus tá siad ag brath ar áit a cheannach ar choisneochas ó leath-mhíle go dtí míle punt, agus tighthe chur ar bun ann. Tá súil aca leis an domhan daoine a theacht chuca, agus tá caint ag lucht na dtighthe ósda ar luach bidh agus lóistín a árdughadh. (Má ghnidheann siad sain ní féidir iad a bhacadh, acht is féidir gan a dhul go dtí iad. Tá fhios againn daoine a d'árduigh luach bidh agus lóistín cheana i ngeill le a raibh de dhaoinibh ag teacht chum na háite, agus an bhliadhain a bhí chugat níor tháinig a leath-oiread daoine san áit). Is mian leis an Ard-mhaor agus le n-a chuide- achta fairsneacht a bheith aca anois, agus tiubhraidh siad iarracht ar é bheith aca. Beidh airgead ghá chaitheamh ann ar nós ar bith, agus is fearr-de Corcaigh an méid sin. 'Nois ó thárla nach bhfuil ag daoinibh coimthidheacha acht a dheichmheadh cuid de'n áit, tá súil againn nach dtiubhrfar aon leas-ainm ar an Taisbeánaidh mar- gheall ortha. Bhí caint ar Taisbeánadh Idir-Náisiúnta a thabhairt air acht ní'l aon idir-náisiúntacht ann, agus ní'lid ag iarradh é bheith ann, má's cóir iad féin a chreidsint. Má's leo é bhaisdeadh, bíodh sé Gaedhealach. Acht má chuireann siad ainm Gaedhealach air, céard a dhéanfas siad gan an teanga muna bhfuil sí aca? Seo cleas maith le déanamh. Bíodh leabhar mór aca, agus má thagann Francach, ná Danair, agus a rádh gur paca Sasanaigh iad, mionnuigheadh gach uile Bhéarlóir ar an leabhar gur Gaedheal é. Beidh sé a' mionnughadh bréige annsain, ó thárla nach bhfuil an Ghaedhilg aige. Sin rud nach dtuigeann sé, acht, ar a shon sain, is fíor é. Beidh halla pictiúr ann, agus teach-bidh, agus táid ag brath ar sheimléar cruaighe do thógáil os cionn halla na maisíne- anna. Chonnaiceamar simléir iarainn cheana céad go leith troigh ar airde, agus ní cruach a bhí ionnta acht iarann. Bhí téadracha iarainn asta, a bhí greamuighthe shuas bhfoigseacht fiche troigh do'n bhárr, agus iad greamuighthe arís i n-iachtar timchioll an tsimléir, ar spílidhibh adhmuid a bhí daingighthe sa talamh chomh maith le céad troigh amach ó bhun an tsimléir. Is n-a bpíosaibh a curtar suas iad, na bpíosaibh chúig troighthe nó mar sain. Bíonn na simléir sin sé troighthe treasna, agus nuair bhíos trí phíosa ann a chéile árduigheatar suas é agus is faoi a chuireas siad an fad as i leabaidh as a chionn, agus bidhtear ghá árdughadh suas no go mbíonn sé an áirde ceart fá dheireadh. Ag sin ugach do mhuintir an tsimléir. CÚIGE CHONNACHT Bhí righ ar Chonnacht fad' ó, nuair nach raibh aon ainm ar an gCúige, agus b'ainm dó Conn. Draothadóir a bhí ann, agus is mó an draoidheacht a bhí aige ná bhí ag na Tuathaibh De Danann. Bhí sé níos iomartha ná iad, agus bhídís-sean ag creachadh na Cúige air, agus ag goid an eallaigh. Tar éis creachadh mór a dhéanamh dhóibh, uair, ar an gcúige, tharraing Conn cioth sneachta anuas, agus bhí an sneachta na luidhe ar an talamh ar feadh i bhfad, agus cheithre troighthe ar dhomhainn ann. Ní raibh fhios ag na Tuathaibh De Danann céard a dhéanfaidís leis an sneachta a leághadh, mar bhí sé ag cinnt ortha, tar éis a raibh d'easarluidheacht aca. Bhí dearbhráthair ag Conn, agus bhí sé i n-ionann agus a bheith chomh cliste le Conn féin ann san obair, agus dubhairt sé le na Tuathaibh De Danann, aobha trí chéad bó bhán fhághail, ba a mbeadh cluasa buidhe ortha, agus a chur ann aon chárnán amháin, agus go leághfadh sé sin an sneachta. Fuaireadar na ba, mharbhuigheadar iad, agus chuireadar na haobha i gcárnán ar mhágh i gConndae Roscomáin, ar a bhfuil Magh Aoibh ó shoin. Ní i bhfad a bhí na haobha ann, nuair a thosuigh an sneachta a leághadh, agus budh ghearr go raibh sé ar fad <L 546> imthighthe n-a uisge. Deir daoine gur b'in é an fáth ar tugadh Conn-shneachta ar an gCúige ó thús, agus gur hathruigheadh leis an aimsir an tainm go Connachta. CEARC, MADA AGUS CAT Sgoil Onacht, Oileán Árainn, Gaillimh, Deireadh Fógh. 30, 1901. A dhuine uasail, — Seo sgéal beag a chualadh mé atá tamall ó shoin — Bhí cearc agus mada agus cat ag ól bainne d'aon phláta amháin. Shíl an chearc go raibh sí féin ag déanadh obair mhór ar an m-bainne, agus dubhairt sí mar seo. “Tá an mada dhá fhuaradh, an cat dhá phógadh agus mise dhá ól na dheochanna móra.” Nuair a bhíonns an chearc ag ól, árduigheann sí a cheann le chuile bhraon ólann sí agus sin é an fáth a shíl sí gur mó a bhí sí fhéin ag ól de'n bhainne ná an mada 'sná an cat. Tá mé ins an gh-cúigeadh raing, agus atá mé deich mbliadhna d'aois. Léitheann mé an Claidheamh chuile sheachtmhain. Innis dam má sé do thoil é cia an meas atá agat ar mo sgríbhneoireacht. Mise le meas, Cathal Ua Tuairisg. Fear an Claidhimh. (Go mbudh fada buan a mhaireas tú a Chathail. Is fearr go mór an sgríbhneoir tú ná mé féin. Saoilim gur fearr a sgríobhthá le do chiotóig ná “Fear an Chlaidhimh.”) IARRACHT AR THRÉIN A LEAGANN Lá an mhí seo chuaidh tharainn, bhí tréin ag tarraingt ar na Gleanntaibh, i nDún na nGall agus os cionn dhá chéad paisinéara innte, agus dul chum a' mhargadh. Ag tarraing ar dhroichead dóibh, chonnaic an fear a bhí ag tomáilt, toirt éigin ar an ráille roimhe. Shaoil sé gur aiteann a bhí ann, acht ar theacht níos goire do'n toirt chonnaic sé go mb' clocha a bhí ann, agus iad treasna ar an dá ráille. Níor fhéad sé stad a chur leis an luathas a bhí faoi 'n tréin sáthach sgiopaidh, agus rinne an stumpa iarainn a bhí a chosaint na chéad róthaidhe sprúdhánaidhe de na clochaibh, agus fuair na cóistidhe tuartháil mhór i n-aghaidh a chéile, acht ní dhéarnadh aon dochar thairis sin. AN tEALLACH AGUS AN TALAMH-FHÉIR “Ní thigeann gaoth as aer nach mbíonn i seoltaibh dhuine éigin” adeir an sean-fhocal, agus má tá faoi mhuintir Mheiriocá feoil a thárlughadh anall annso ionnus nach mbeidh píghinn le fághail ar bhulláin ramhra, déanfadh sin féin leas do dhuine éigin. Dhá mhíle dhéag ceann, agus cheithre mhíle dhéag agus cheithre fichid caora a tháinig anall i n-imtheacht seachtmhaine, agus cá bhfuighfeadh an tír seo dhul i gcomórtas le daoinibh a bhfuil fairsne mar sain aca. Bhíodh an sgéal ar a méis féin ag lucht stuic agus eallaigh roimhe seo, nuair a bhíodh ocht nó naoi phunta sa gceann de bhrabach aca i n-imtheacht trí ráithe, nó ceathair nó cúig de phúnta ó Shamhain go Bealtaine. Bhídís ríméadach go leor an uair sin, agus níor mhisde dhóibh, acht má bhídhtear ag cárnadh feola an Oiléain Úir isteach, mar tá sé a teacht le goirid curtar slán le réimsibh móra talmhan ag tabhairt fhéir le haghaidh eallach a ramharughadh, i leabaidh bheith ag tabhair toradh a bheathochadh daoine. Sin iad an saidhbhreas i dtír, daoine. Acht ní'l aon chur síos ar an saidhbhreas atá i ndaoinibh a sheasfas uatha féin ar a son féin, agus gan a bheith ag aithris ar thíorthaibh eile. Muna n-íocadh an beathadhach gach a n-íosfadh sé níl aon mhaith 'gh á chothughadh, agus ní fhéadfar leigeann do'n talamh dhul i bhfásach. Is forusta an sgéal sain a leigheas, ar mhodh, acht ar mhodh eile bhí sé chomh maith bheith ag iarraidh an spéir a tharraing anuas. Sé an leigheas atá air, an talamh a thabhairt do na daoinibh bochta, nach bhfuil aca acht a bheith sgríobhadh idir charraig- reacha agus clocha móra, le lán sluaiste de chríofóig fhághail a chlúdochadh an sgiollán dóibh. Dhá bhfuighidís- sean a gcionnóracht de thalamh mhaith ar b'fhéidir beatha a bhaint as, ní bheidís chomh triopallach ag dul go 'Meiriocá agus tá siad. Budh chóir do Riaghaltas na tíre an talamh sain a cheannach agus a roinnt ar na daoinibh seo, acht mo léan is mór eile atá ar aire an Riaghal- tais anois seachas a bheith ag cuimhniughadh ar obair úsáideach a dhéanamh i nÉirinn. AN COGADH Ní dheárnadh a leithéid de smíochadh, ná de phléasgadh, de charta, ná de réabadh ná de threasgairt le fada san Aifric Theas, agus rinneadh ann an tseachtmhain seo chuaidh tharainn. Ní bhfuair Seaghan aon bhuille sa tsúil ó aimsir Spion Cop mar fuair sé. Is shíos ann a thalamh féin i dTír na Rinne, do bhí an t-ár, céad míle, nó níos lugha ó phríomh-chathair na críche sin. Ní féidir nó sé De Bhet a bhí ann, agus é tinn leis a bhfad úd, má b'fhíor do mhuintir Sheaghain. Deirtear go raibh os cionn sé mhíle capall ann, agus nár fhágaidh na Búraigh ceann amháin n-a ndiaidh aca, acht an méid a d'fhágadar marbh. Maruigheadh an ceannfairt a bhí ar na Sasann- achaibh, agus móir-sheisear eile oifigeacha, agus b'fhéidir tuill eadh nár fritheadh cúntas ar bith ortha, agus lotadh cheithre oifigeach dhéag eile; agus maidir leis na fearaibh bochta, maruigheadh leath chéad aca, agus lotadh ionann agus dhá chead eile. Chuaidh na Búraigh soir trí Thír na Rinne tar éis an áir, agus má chuaidh féin ní follamh a d'imthigheadar. Thugadar péire de na gunnaibh móra leo, a deirtear, agus b'fhéidir go bhfuaireadar ceathair nó cúig de cheann- aibh orgáin (nó pianas) freisin, thar é, bhí na horgáin ag an Sasanachaibh, ar fhaitchíos nach mbeadh a ndóthain ceoil thar phíobaireacht aca. Bhí gunnaidhe móra a' réabadh mar an toirneach, agus gunnaidhe beaga a' pléas- gadh, fir ag tuitim i ndiaidh a gcúil, agus ar a mbéal fútha gan eiriughadh go bráth ná go sléibhe, acht is beag sain ag na Búraibh. Sin iad na fir a dubhairt le Seaghan, nuair d'iarr sé cead an Béarla a labhairt <L 547> i dteach na feise sul thosuigh an cogadh, ons zal niet, eerst met jullie over de taal praaten niet, sé sin le rádh, ní chainteochaidh muid amháin libh ar an teangaidh, ní hé amháin í leigeann isteach nar measg. Ó thús go deireadh, bhíodar chomh muinghineach asta féin gnóthughadh, chomh muinghineach agus dá mbeadh buaidh le feiceál rómpa aca os a gcomhair. SEATHRÚN CÉITINN Thug Éamonn Ó Néill (ó'n Ard-Chraoibh) seanchus uaidh tráthnóna, an tseachtmhain seo chuaidh tharainn ar Sheathrún Céitinn. Dubhairt sé nach raibh cur síos ar bith leis an easbaidh eolais a bhí ar na daoinibh go coit- chionnta i dtaoibh na bhfear mórdhálacha, Gaedhealacha, a chuaidh rómhainn sa tír seo. Is beag duine indiu, adeir sé, a bhfuil a fhios aige gur mar gheall ar a bheith cneasda Críostamhuil a ruaigeadh Céitinn, agus gur mar gheall ar a ghrádh dhá thír do bhí an ghráin ar féin. Labhair Mac Uí Néill annsin ar an “Díonbhrollach” ar “Forus Feasa ar Éirinn” ar “Eochair Sgiath an Aifrinn,” agus ar na “Dánta Amhráin agus Caointe” do shaothruigh Dochtúir Céitinn, agus dubhairt sé go raibh Connradh na Geadhilge anois ag féachaint le eolas a thabhairt do'n tír ar Chéitinn agus ar a leithéid, ar na laochraibh do mhair nuair a bhí Éire Gaedhealach, agus nuair a bhí stuaim, gliocas agus inntleacht ann sna daoinibh. Budh os comhair “Cumann i naghaidh an Olacháin” do rinne Éamonn an seanchus, agus sé an tUachtarán an tAthair Mac Nioclás a bhí sa gcathaoir ag an gcruin- niughadh. So Cumann atá ag déanamh a míle díchill an t-ól a chongbháil fá chois, agus meas a thabhairt do dhaoinibh ortha féin, seachas a bheith ag déanamh amadáin agus oin- seacha dhíobh féin. Budh mhór an grádh-Dia cabhairiughadh leis an gCumann, i halla an Athar Maitiú, le misge- óireacht agus dróbhlas a dhíbirt amach as an tír. AN FILE Bhí Mícheál 'ac Suibhne, an file Connachtach ag dul chum Aifrinn, maidin Domhnaigh, agus b'éigin dó dhul thar abhainn le dhul chum an tséipéil. Bhí an sagart na chomhnuidhe ar an dtaoibh céadna de'n abhainn, agus bhí seisean ag dul leis an Aifreann a rádh. Casadh Mícheál agus an Sagart ar a chéile agus thosuigheadar ag cómhrádh. An Sagart. — Cá bhfuil tú ag dul a Mhíchil? Mícheál. — Dul chum an Aifrinn, 'athair. S. — Cá fháide ó bhí tú ag faoisdean? M. — Dhá bhliadhain go leith. S. — Ta sé chomh maith dhuit d'fhaoisdean a dhéanamh liomsa anois, ó thárla nach bhfuil aon dhuine ann anois acht an bheirt againn. M. — Tá mé sásta 'athair. Níl aon locht agam a dhéanamh anois acht an oiread le am ar bith eile, acht ní dóigh liom go gcuimhneochadh ar a leath anois. (Shroitheadar an abhainn an tam so, agus mar bhí sé thar éis bháisdigh, agus gan aon droichead le dul anonn b'éigin do Mhícheál an sagart iomchur ar a dhruim. Níor sguir Mícheál de'n fhaoisdean ag dul trasna, agus mar bhí sé ag innsint na gceanna móra, bhí an sagart ag eirghe mí- shuaimhneach, agus faoi dheireadh nuair tháinig páin mhór amach ó Mhícheál.) S. — O! tá an deamhan ar fad ort a Mhíchil. M. — Má tá 'athair ní bheidh se a bhfad orm (ag caith- eamh an tsagairt de síos sa sruthán, nó go dtug sé cead dó siubhal dhó féin, nó fanacht san abhainn).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
