Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Siamsán na Beanna Fada
Title
Siamsán na Beanna Fada
Author(s)
In eagar ag Aoidhmín Mac Gréagóir,
Compiler/Editor
Mac Gréagóir, Aoidhmín
Composition Date
1907
Publisher
Gill, M. H. & Son Ltd.
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N U130> <L 3> <B 1907> <C Prós> <M 8> <T Siamsán na Beanna Fada> <U In eagar ag Aoidhmín Mac Gréagóir> <F Gill, M. H. & Son Ltd.> RÉAMHRÁDH. Do mo charaid Ruaridh Mac Leoid a sgriobh mi an leabhar so, agus gu dearbh, do thig liúm a rádh gu bhfeil na sgeulachdan athá annso sgriobhtha mar fuair me o na daoine iad. Ach is iomadh fear a thá ann a thá deanamh sguir is cáin ar na leabhraichean an fhad agus a thá siad a dol a mach. Ach is fhada mu ’n d’fheuch a haon diubh fear a b’fhearr a chur ’na áite nuair a sguir iad. “Ne sutor ultra crepidam,” Ar a shon sin cha ’n eil mi a faicinn ni saoghalta ’s orm-sa mo bhacadh. Thá an Gháilig a dol ar aghaidh, taing do Dhia. Thá a Ghaidhealtachd fathast beo. Thá ár claidheamh chunnarthach fhuilteach sgriosail réidh leis na Sasunnach. Cha ’n éil sinn dol a chur ar seula ris na huile ni a rinn ár muinntir anns na bliadhnaichean a chaidh seachad, ach leis ár claidhcamh fhuilteach seas- fidh a mach air blár mar fhior-fhir-treorachaidh nan Gaedheal agus fir saoradh ár duithcha. Uaislean agus islean Albann agus Eireann a co-oibreachadh ri chéile a chum taice a chumail ris an t-sean Bhrataich. Biodh am focal-faire so air a thogail, “Chuil fhadair,” “Chuil fhadair fhuilteach.” Thá Dia leinn féin, is gu dearbh is coma co bhios ’nar n-aghaidh. Seasidh fior ar thaobh sinn féin, agus thá an buaidh leinn. Fiat justitia ruat coelum. Vox populi vox Dei! AOIDHMÍN MAC GRÉAGÓIR, An Pálaisín Gréine, I nGleann Dubhais, Beulfeirsde, <L 4> AUGUISÍN NÓ RÉIMHSGÉAL. Budh mhaith liom beagán focal do rádh i dtaobh an leabhrán seo. Na sgéalta beaga atá ann buaineann siad le nár dtír féin, agus go háirighthe le Cúigeadh Uladh. Is iomdha ceann aca atá fós ins an gcúigidh seo, mar ar chnuasuigheas iad ó bhéalaibh na ndaoine, do réir mar fuaras iad. Is oighreacht iad d’fhág ár sinnsear againn, agus budh cheart dúinn iarracht do thabhairt gan leigint dóibh bás d’fhágháil. Is smaointe mar iad so do ghríosaidh mé chum an leabhráin seo d’fhoilsiughadh. AOIDHMÍN MAC GRÉAGÓIR <L 5> EACHTRA RUADHRÍ MHIC SHEAGHÁIN IN ALBAIN. Aon uair amháin, is chan fhuil anois, chuaidh Ruadhrí as Doire anonn go hAlbain go gcaithfeadh sé an foghmhar ann, agus lá bhí sé ag siubhal cúig mhíle as Ghlaschú, bhí sé an-chortha, agus shuidh sé síos ar thaoibh chlaoidhe sgeach ag déanadh a sgríste. Cha rabh sé i bhfad in a shuidhe go dtáinig cóiste ar aghaidh, agus bhí bean uasal ann chomh bréagh is chonnaic sé ariamh, is thuit sé in grádh léithe ar an bhoimide, agus thuit sise in grádh leis san am chéadna. Sgairt sí leis an t-iománuidhe seasamh. “Seo fear bocht & caithfidh mé rud éighinteach a thabhairt dó le cuideadh leis ar an bhealach.” Bhí go maith agus cha rabh go holc. Labhair sí le Ruadhrí, agus d’fhiafruigh dé an rabh sé ag cuartughadh oibre. “Tá, muise,” arsa Ruadhrí, “agus is doiligh é fhághail.” Annsin thug sí cúpla sgilling dhó ins an am a bhí láthair, agus dubhairt, “Má thig tú go dtí mo theach-sa anocht, bhéarfaidh mé cúig phunta dhuit ar maidin.” “Ceart go leor,” arsa Ruadhrí, “rachaidh mé.” Beidh an cailín ag fanacht leat ag an doras, ag an sé a chlog,” ars an bhean uasal. Thiomáin sí léithi annsin. Bhog Ruadhrí leis ar a shuaimhneas go dtí teach ósta a bhí ann. Ba é fear an tighe seo athair na mná uaisle a chonnaic Ruadhrí tamall beag roimhe. Chuaidh sé isteach, agus sgairt sé ar dheoch, agus fuair, agus d’fhiafruigh fear an tsiopa an rabh sé ag cuartughadh oibre, agus dubhairt Ruadhrí go rabh. “An bhfuair tú obair go fóil?” arsa fear an tighe ósta. <L 6> “Muise, fuair,” arsa Ruadhrí. “Casadh bean uasal orm ar an bhóthar, is dhubhairt sí liom, “Teirigh chuig mo theách-sa ag a sé a chlog anocht, is go dtiubhradh sí cúig phúnta ar maidin dhom.” “Is maith é sin, a Ruadhrí,” arsa fear an tighe ósta. Bhall adeir sé aríst, “Tá an ghrian ag ísliughadh anois, agus seo deoch eile dhuit; is ba chóir dhuit áit do bhaint amach, is tífidh mé thú amárach.” Bhí go maith is cha rabh go holc, acht shiubhail Ruadhrí leis chomh fad leis an teach, agus tharraing sé an cluigín, agus tháinig an cailín go dtí an daras, is nuair a chon- naic sí an té bhí ag an doras, thionntuigh sí ar ais chuig bean an tighe, agus dubhairt go rabh fear bocht ag an doras. “Muise, ceart go leor,” arsa bean an tighe,” agus chuaidh sí go dtí an doras, agus chuir sí fáilte mhór roimhe Ruadhrí. Chuaidh sé isteach, is shuidh sé síos ins an tseomra. Fuair bean an tighe áit le Ruadhrí é féin a nighe, agus fuair sí suipéar maith dhó, agus gloine uisge beatha in a dhiaidh. Bhí comhrádh fada eadartha, agus chuaidh gach aon rud go ceart go dtí an dó dheug a chlog, go dtáinig bualadh trom go dtí an doras. “A Thighearna Trócaire,” ars an bhean, “sin bualadh mo athar-sa, is ní gnáthach leis do theacht abhaile acht oidhche Dia Sathairn, cibé tháinig ar anocht. Cia an áit a bhfolochaidh mé thú?” Chuir sí isteach fá’n chuibeard é, agus chaith sí sean- bhróga isteach ar a mhullach. Chuaidh sí chomh fada leis an doras, agus d’fhosgail sí an doras, agus leig isteach a hathair mar ba é a bhí ann. Chuartuigh sé an teach ó <L 7> bhun go bárr acht an cuibeard sin, agus d’fhill sé amach aríst, agus d’imthigh, mar shaoil sé go rabh Ruadhrí ag déanamh amadáin de. “Muise, a Ruadhrí,” arsa bean an tighe “shábháil mé anocht thú, agus tá sé in am dhuit dul abhaile anois,” agus thug sí na cúig phúnta do Ruadhrí, agus dubhairt sí leis teacht ar ais oidhche an lae sin. D’imthigh Ruadhrí leis ar a shuaimhneas, agus chuaidh sé go dtí teach fhir an tighe ótta, águs d’innis sé d’athair na hinghine (is é sin fear an tighe ósta) goidé mar bhí, is an dóig a shábháil inghean an tighe é, nuair tháinig a hathair go dtí an doras ag an dó dhéag a chlog, is dubhairt sí liom theacht ar ais chum a tighe-san ag a sé a chlog anocht, is go dtiubhradh sí cúig phúnta ar maidin dom.” “Is maith é sin, a Ruadhrí,” arsa fear an tighe ósta. D’ól siad le chéile rith an lae, is an t-am a chonnaic fear an tighe ósta an ghrian ag dhul faoi, dubhairt sé, “Béidh deoch eile againn, is ba chóir dhuit áit do bhaint amach, is tífidh mé thú amárach.” Bhí go maith is cha rabh go holc, acht siubhail sé leis an fhad is bhí an teach, agus tharraing sé an cluigín, agus tháinig an cailín go dtí an doras, is an t-am a chonnaic sí an té a bhí ag an doras thionntuigh sí ar ais chuig bean an tighe, agus dubhairt go rabh an fear bocht ag an doras aríst. “Muíse, ceart go leor,” arsa bean an tighe, agus chuaidh sí go dtí an doras, is chuir sí fáilte mhór roimhe. Chuaidh sé isteach, agus shuidh sé síos ins an tseomra. Fuair bean an tighe áit le Ruadhrí é féin a níghe, & fuair sí suipéar maith dhó, agus gloine uisge beatha in a dhiaidh. <L 8> Bhí comhrádh fada eadartha, & chuaidh achan rud go ceart go dtí a dó dhéag a chlog go dtáinig bualadh trom go dtí an doras. “Seo mo athair-sa aríst, cibé atá ag teacht air. Cha graithe leis ag teacht mar seo. Cia an áit a fholochaidh mé anocht thú. Gabh isteach annseo,” arsa bean an tighe, “agus cuir do chosa dhá thaoibh de’n bhac, agus seas suas ins an tsimléir.” Chuaidh sí an fhad leis an doras, agus d’fhosgail sí é, agus leig sí isteach a hathair, mar ba é a bhí ann; is a’ t-am a tháinic sé isteach ba é an cuibéard an chéad áit a chuairtuigh sé, is chuairtuigh sé an teach go hiomlán ó bhun go bárr acht an tsimléir, agus d’imthigh leis aríst, mar shaoil sé go rabh Ruadhrí ag magadh faoi. “Tig leat do theacht anuas, tá mo athair imthighthe,” ar sise. Tháinig sé anuas, is dubhairt bean an tighe, “Shabháil mé anocht thú, agus tá sé in am dhuit dul abhaile anois,” agus thug sí na cúig púnta do Ruadhrí, agus dubhairt sí leis teacht ar ais oidhche an lae sin. D’imthigh Ruadhrí leis in a shuaimhneas, agus chuaidh sé go dtí teach an fhir ósta, agus d’ársuigh sé an sgéal uilig dhó, is an doigh a shabháil inghean an tighe é nuair tháinic a hathair go dtí an doras ag dó dheug a chlog, agus gur dh’iarr sí air teacht ar ais do a teach-sa ag a sé a chlog an oidhche sin, is go dtiubhradh sí cúig púnta ar maidin dó. “Is maith é sin,” a Ruadhrí,” arsa fear an tighe ósta. D’ól siad le chéile ar rith an lae, agus a t-am a chon- naic fear an tighe ósta an ghrian ag dul faoi, dubhairt sé, “Béidh deoch eile againn, is ba chóir dhuit fhios do <L 9> bhaint amach is ’tchífidh mé thú amárach.” Bhí go maith is cha rabh go holc, acht shiubhail sé leis an fhad is bhí an teach, agus tharraint sé an cluigín, agus tháinic an cailín go dtí an doras, is a’ t-am a chonnaic sí an té a bhí ag an doras, thionntuigh sí ar ais chuig bean an tighe, agus dubhairt go raibh an fear bocht ag an doras aríst. “Muise, ceart go leor,” arsa bean an tighe, agus chuaidh sí go dtí an doras, is chuir sí fáilte mhór roimhe. Chuaidh sé isteach, shuidh sé síos ins an tseomra. Cha rabh am ar bith caillte ag bean an tighe go bhfuair sí áit le Ruadhrí da nigh, agus fuair sí suipéar maith dhó, agus ghloine uisge beatha in a dhiaidh. Bhí comhradh fada eadartha, agus chuaidh achan rud go ceart go dtí a dó dheug a chlog go dtáinic bualadh trom go dtí an doras. “Go sabhálaidh Dia sinn. Seo mo athair-sa aríst. Cibé atá ag teacht air. Cha ghraithe leis ag teacht mar seo. Cia an áit a fholochaidh mé anocht thú. Lean díom- sa,” arsa bean an tighe, agus chuir sí i sean-chomhra é. Chuaidh sí an fhad leis an doras, agus d’fhosgail sí é, & leig isteach a hathair, mar ba é a bhí ann; agus a’ t-am a tháinic sé isteach ba é an simléir an chéad áit a chuair- tuigh sé, agus loisg sé trí urchaire suas an simléir leis an gunna a bhí leis; is chuairtuigh sé an teach go hiom- lán ó bhun go bárr acht an sean-chomhra. D’imthigh leis aríst, mar shaoil sé go rabh Ruadhrí ag déanadh grinn faoi. “Tig leat do theacht annseo anois, tá mo athair imthighthe.” Tháinig sé, agus dubhairt bean an tigh e, “Shabháil mé anocht thú,” agus dubhairt sí leis feasda nach rabh gar dhó fanacht ann ní budh fhuide, agus dubhairt <L 10> sí leis go rachadh sí go dtí a hathar chun cead fhagháil le dhul go dtí Óban cois na fairrge go cionn míosa; is seo dhuit seoladh an chaisleáin a bhéidh mé ag fanacht ann, agus béidh mé shíos ag teach ósta mo athar-sa, ag a sé a chlog anocht.” Bhí go maith is cha rabh go holc. D’imthigh Ruadhrí leis in a shuaimhneas, agus chuaidh sé go dtí teach an fhir ósta, agus d’ársuigh sé an sgéal uilig dhó, is an doigh a shabhál inghean an tighe é nuair tháinic a hathair go dtí an doras ag dó dheug a chlog. Is a’ t-am a bhí sé ag fágáil an tighe go ndubhairt sí leis go rabh sí ag dhul go dtí a hathair chun cead fhaghail uaidh le dhul go dtí Óban cois na fairrge go cionn míosa, is go dtug sí seoladh an chais- leain dó le teacht ann nuair bhéidheadh sí annsin. “Is maith é sin, a Ruadhrí,” arsa fear an tíghe ósta. D’ól siad le chéile ar rith an lae, agus á’ t-am a chon- naic fear an tighe ósta go rabh sé deich mbuimide go dtí a sé a chlog, is an ghrian ag dhul faoi, dubhairt sé, “Béidh deoch eile againn, is ba chóir dhuit fhios do bhaint amach, is ’tchífidh mé thú amárach.” Bhí go maith is cha rabh go holc. D’imthigh Ruadhrí, agus cha rabh sé i bhfad imthighthe go dtáinic inghean an fhir ósta agus d’iarr sí cead uaidh dhul go dtí Óban cois an fhairrge go cionn míosa, mar bhí a sláinte ag bríseadh síos. “Ó, cinnte, cinnte,” ars an t-athair. Bhí go maith is cha rabh go holc. Chuaidh achan rud ar dóigh. Fuaradh ar siubhal í. Cha rabh sí i bhfad ag an chaislean in Óban cois na fairrge gur bhuail Ruadhrí Mac Seagháin isteach. “A Ruadhrí,” arsa bean an tighe, “Cha bhíonn eagla <L 11> orainn anocht.” Cha rabh am ar bith caillte ag bean an tighe go bhfuair sí áit le Ruadhrí é féin a nighe, & fuair sí suipéar maith dhó agus gloine uisge beatha in a dhiaidh. Bhí comhrádh fada eadartha, agus chuaidh gach aon rud go ceart go dtí an dó dheug a chlog, go dtáinig bualadh trom go dtí an doras. “Go sábhálaidh Dia sinn; seo mo aithir-sa aríst, cibé an diabhal atá ag teacht air? Ní gnáthach leis a theacht mar seo. Cia an áit a bhfolochaidh mé anocht thú? Godé a dhéanfas mé. Lean damh-sa suas an staighre,” arsa bean an tighe; is lean, agus chuir sí isteach i gcómhra iarainn é. D’fhill sí annsin, agus d’fhosgail sí an doras, agus leig isteach a hathair, mar ba é a bhí ann; agus an t-am a tháinig sé isteach, is an sgaifte fear a bhí leis, chuartuigh sé an caislean go hiomlán ó bhun go bárr acht an cómhra iarainn. D’imthigh leis, is dubhairt sé leis an bhuidhean mór fear, ola do dhortadh ar an uile áit san chaislean. Rinne siad sin, agus chaith siad amach an bhean as an tseomra. Annsin thug an fear ósta ordughadh do na fearaibh solus do chur leis an ola sin, mar bhí, agus bhí an caislean ar theinidh i gcúig bhumaide. Annsin sgairt an inghean ar a hathair, “A Thighearna trócaire, an bhfuil tú ar na stuic stárthachaibh mire, nó godé tháinig ort?” adubhairt sí, & nach bhfuil fhios agat go bhfuil an chómhra iarainn shuas an staighre ins an tseomra, agus páipéiridhe d’athar is d’athar mhóir ann, is go mbéidh siad caillte muna bhfuighidh tú amach an chómhra iarainn. “O, fíor, fíor do sgéal-sa a chailín,” ars an t-athair, agus sgairt sé ar bheirt de a chuid fear dul isteach is <L 12> an chómhra iarainn do thabhairt amach. Isteach leis an bheirt fhear, is suas na stáighrí fríd toit is teine, agus tharraing siad amach an chómhra iarainn, agus go sábhálaidh Dia sinn ar an táisteal a fuair Ruadhrí ins an chómhra iarainn. An fhad is bhí an obair seo ar siubhal bhí Gaedheal na hAlban agus a gcuid píobairidhe ag cruin- niughadh timcheall an chaisleain ó na sléibhtibh amach, mar shaoil siad gur teine-chogaidh na nGearmánach a bhí ann, agus thosuigh siad ag seinm píobaireachta, is ag gabháil an dáin cogaidh seo:— “Saoirseacht na nGaedheal, saoirseacht na nGaedheal, As greim na nGall go deo. Béidh na Gearmánaighe thall annseo ar ball, Is cuideochamuid leobhtha le n-ár ngéagaibh beodha, Is caitheamuid ár namhaid ar lár.” Bhí go maith is cha rabh go holc. Nuair bhí an caisleán dóighte chuaidh an fear ósta isteach go bhfeicfeadh sé an rabh bróga ná cnámha Ruadhrí le fágháil. “Anois,” adubhairt an ingean, “nach bhfeiceann tú godé atá déanta agat, godé is mian leat ar sgor ar bith, nó godé chuir in do chionn an sgrios sin do dhéanadh?” “O, chan fhuil fhios agam,” ars an t-athair,” agus d’iarr sé ar a chuid fhear an chómhra iarainn do chur isteach san charbad agus an bhean léis; agus thiomain fear an charbaid suas go dtí caislean eile a bhí ann, agus d’fhág sé í féin agus an chómhra istigh ann, agus dubhairt an t-athair fanacht ann fhad is budh mhian léithe, agus d’imthigh leis abhaile aríst. Bhí go maith is cha rabh go holc. D’fhosgail sí an chómhra, agus leig sí Ruadhrí amach. <L 13> “Shábháil mé thú aríst, a Ruadhrí,” arsa bean an tighe. “Muise, slán buidheachas do Dhia ar a shon.” Chá rabh am ar bith caillte ag bean an tighe go bhfuair sí áit le Ruadhrí é féin a nighe, agus fuair sí suipéar maith dhó, agus gloine uisge beatha in a dhiaidh. Bhí cómhrádh fada eadartha, agus chuaidh gach uile rud go ceart go dtí deich mbuimide chuig an dó dheug a chlog. “Anois, a Ruadhrí, caithfhidh sinn scaramhain mar tá eagla mór orm-sa go dtiocfaidh m’athair diabhalach ag an dó dheug a chlog.” Thug sí cúig phúnta dhó. Bhí fáinne óir aca, agus bhris sí ’n-a dhá cuid é. Thug sí leath an fháinne óir do Ruadhrí, agus chongbhuigh sí féin an leath eile, agus dhubhairt sí, “Má chastar ar a chéile aríst sinn aithneochamuid a chéile leis an dá leath-fháinne óir seo. Bhí sin maith go leor. D’fhág Ruadhrí slán aici, agus d’imthigh sé ar siubhal leis ag tarraingt ar bhád Dhoire, mar shaoil sé go rabh sé an am dhó dhul abhaile go hÉirinn. Nuair a bhí sé ar an chasán ag tarraingt comhgarach do Ghlaschu, shaoil sé gur chóir dhó ag sgairtidh ar an fhear uasal i dteach an ósta, agus slán fhágáilt aige. Bhí go maith is cha rabh go holc, Bhuail Ruadhrí isteach chuig fear an tighe ósta. “Muise, sé do bheatha, a Ruadhrí,” ar seisean, “ar fhág tú Óban cois na fairrge?” “Muise, d’fhágas,” arsa Ruadhrí, “fhobair go ndóigh- fidhe mé ann.” D’ársuigh Ruadhrí an sgéal uilig, godé mar bhí, agus an dóigh a shábháil a inghean é. “Is maith é sin,” arsa fear an tíghe ósta. “Is eadh,” arsa Ruadhrí, “is maith, agus tá mé ag dul <L 14> abhaile go hÉirinn anocht i mbád Dhoire, is fiche púnta in mo phóca, is mo chorp is mo chraiceann slán sábháilte.” “Cha rachaidh tú go lá an tsléibhe,” arsa fear an tighe ósta, “go n-innseochaidh tú an sgéal sin do chruinneadh de mo dhaoinibh muinnteardha a bhéidheas agam anocht, agus béarfaidh mé fiche púnta eile dhuit, mar is é an sgéal is fearr a chuala mé ariamh, agus caithfidh tú é innsinn dobha sul a n-imtheochaidh tú.” “Déanfaidh mé sin,” arsa Ruadhrí. Bhí go maith is cha rabh go holc, d’imthigh fear an tighe ósta, agus thug sé cuireadh d’á chuid daoine minnteardha, agus chruinnigh sé iad uilig go dtí a theach-san, agus bhí ingheán fhir an tighe ósta in a measg, is bhí trí chochaill ar dhoimhne uirri ar dhóigh nach aithneochadh Ruadhrí í. Sin mar bhí. D’iarr fear an tighe ósta ar Ruadhrí an sgéal d’ársughadh. Thosuigh Ruadhrí ar a sgéal, is lean sé dhó go rabh ag sgéal cóir a bheith críochnuighthe aige, is é sin le rádh go rabh sé chomh fada san sgeul is gur fhosgail sí an cómhra iarainn, nuair d’éirigh inghean an fhir ósta in a seasamh, agus dubhairt — “A cháirde, is sibh uilig go léir, nach mór an náire díobh fear a chongbháil ag caint an fhad sin ama gan deoch a thabhairt dhó, agus dubhairt siad uilig gur bh’eadh. “Muise,” ar sise, “Tabhair damh-sa crúiscín fíor- uisge agus gloine.” Thug siad sin di, agus líon sí an ghloine lán d’uisge, agus chuir sí leath an fháinne óir ins an ghloine, agus thug sí do Ruadhrí í le hól. Ghlac Ruadhrí an ghloine, agus dubhairt — “Go rabh maith agat, a bhean uasail,” agus d’ól sé an <L 15> t-uisge, agus chonnaic sé an leath-fháinne óir ins an ghloinne, agus chaith sé in a bhéal é. Chonnaic Ruadhrí annsin godé mar bhí, is dubhairt:— “A cháirde agus a dhaoine uaisle uilig go léir, chuir an deoch uisge sin in mo chuimhne an uair a bhí mé ar na toinnibh ag teacht trasna ar an bhád ó Doire, bhí mé in mo chodladh agus mhusgail mé, acht faraoir dá mbéadh mo bhrionglóid ní ba fhuide d’innseochainn díbh é, agus nuair chonnaie fear an tighe ósta is a dhaoine muinnteardha gur brionglóid a bhí ann, cinnte, cinnte go leor, thosuigh siad ag caitheadh airgid chuige; is an t-am a bhí a sháith airgid aige, d’imthigh sé, agus thug sé inghean an fhir ósta leis go dtí an bád, agus chuaidh siad trasna go Doire. Bhí irios pósta eadartha, agus tá siad i n-áit innseach in Éirinn; acht chan fhuil fhios agam cia an áit mar chan fhaca mé ariamh iad, acht tá sé raidhte in Éirinn le daoinibh fiafruigheacha, “An bhfaca tú Ruadhrí Mac Seaghán agus a bhean?” <L 16> TEANGA NA NGAEDHEAL. Tá Teanga na nGaedheal ag éirghe go bríoghmhar, Go beo measg ár mbán-chnoc is ár mbántaibh glasa. Tá a glór bhinn ag dúiseacht na nGaedheal go groidhmhar Chun teanga na nGall do sguabadh le fánaidh. Curfa. Oró go deo ár nGaedhilg bheo, Níor chailleamar í go fóill, Acht Béarla an Ghall as Sacsana thall, Ní labharfamuid í níos mó. Ba hí teanga na naomh is teanga na saoi í, Do labhair Naomh Pádruic ag sgapadh ár gcré; Ba hí teanga Oisín is Fianna Éireann í, Na fir ba thréine is ba mhilltighe cáill. Curfá. Óro go deo ár nGaedhilg bheo, &c. Sul a dtáinig na Gall as an tír gránda úd thall, Faoi luighe na gréine a bhí Crích Fáil. Bhí árd righthe, ceoltóirí is filidhe móra Ag déanadh a gcuid oibre i dteanga na nGhaedheal. Curfá. Óró go deo ár nGaedhilg bheo, &c. Ba ró fhada a bhíomar ag labhairt teanga an bhéarla, Ar ár mbántaibh ghlasa ar fud Éireann óigh; Acht le congnamh Mhic Dé béidh aríst gan baoghal Go bhráth in ár nduthaighe binn-theanga na nGaedheal. Curfá. Óró go deo ár nGaedhilg bheo, &c. <L 17> AN CAILÍN BÁN. Tráthnóna bréagh i dtús an fhoghmhair Is eadh leag mé súil ar ghrádh mo chroidhe, Is í ar siubhal go deas le hais an bhóthair, Is a cúilín casta ar dhath an róisín buidhe. Curfá. Óró go deo, a chailín bháin, Óró sa ló, a ghrádh mo chroidhe, Do bhéilín ó, chomh dearg le rós, Is do bhrollach ghléigeal mar an cheóigh. Tá coillte is sléibhte ar fud an domhain, Agus duilleabhar bhárr-ghlas ar bhárr gach crann, Acht an plannda is deise fá an ghréin le fághail, Is í an réaltan gléigeal mo chailín bán. Curfá. Óró go deo, a chailín bháin, Óró sa ló, a ghrádh mo chroidhe, Do bhéilín ó, chomh dearg le rós, Is do bhrollach gléigeal mar an cheóigh, A shólais m’anma, a shearc mo chléibh, Is mílse do bhéilín ná bláth ar chraoibh, A Phéarla na móna in do ghleanntáin sgéimh’, Is liom-sa thú a stóir, a chaoir aoibhinn na craoibh’. AN MHAIGHDEAN MHAISEACH. Achon, achon, is mise atá tinn lag ó rinne tú mo thréigint, A mhaighdean mhaiseach gan bhrón do chuir na ceudta chun báis, <L 18> A ainfhir chiuin is binne liom-sa guth do bhéil-sa ná ceol a seinntear ar theudaibh, Acht anois tá na saighde gointe buailte ann ’mo chroidhe ar do shon, a ghrádh. Nách aoibhinn do’n bhaile i gcomhnuidheann an righ-bhean áluinn, A stiaidh-bhean deas múinte le a luaidhtear na céadta fear. Is i stór mo chroidhe ar a bhfuil sgéimh na míle ban, Do rinne mé bhuaidhreadh tinn tréith-lag nuair thréig sí mé. Nuair shílas go cinnte gur dhomh-sa féin a bhí an rígh- bhean áluinn, Chá rabh iongnadh dhomh-sa a bheith in mo óig-fhear gasta greannmhar, Acht anois chan iongnadh domh-sa a bheith dána neamh- scaollmhar ó thréig sí mé, Ach caidé’n ghar domh-sa a bheith i mbuaidhreadh is na mílte mná ar fud an domhain. CEIST RÍOGH NA hÉIREAN. Aon uair amháin i bhfad ó shoin bhí Rí na hÉireann ag siubhal thart, agus chonnaic sé gearradóir ag obair i <L 19> bpáirc, agus d’fhiafruigh sé dhe an rabh aon sgéal ion- gantach aige. “Muise tá, a rígh ó,” ars an gearradóir. “Cia an t-iongnadh atá a’ád (agat)?” ars an rí “Bhall,” ars an gearradóir, “innseochaidh mise dhuit.” Bhí gearradóir ann i bhfad ó shoin, agus ní rabh dhó (ní rabh ’a thuilleamh aige) acht naoi bpingnidhe sa ló, agus bhí sé ag beathughadh triúr, ag íoc sean-fhiacha, agus ag cur airgid ’sa mbanc. Anois, a rígh ó, cia an chaoi an rabh sé dh’á dhéanadh sin?” “Muise,” ars an rí, “budh dheacair an cheist sin fhuas- gailt.” “Muise,” ars an gearradóir, “fuasglochaidh mise dhuit an cheist.” Bhí an gearradóir ag beathughadh é féin agus a mháthair mar thóg sí é nuair bhí sé óg, agus sin é na sean-fhiacha a bhí sé ag íoc, agus an t-airgead a bhí a chur sa mbanc aige, b’é sin an mac ar sgoil. “Mo ghoirm thú,” is bréagh an cheist í sin,” ars an rí, “agus cuirim thú faoi gheasaibh gan an cheist sin d’fhuas- gailt do dhuine ar bith go bhfeicfidh tú mo cheann céad uair.” “Déanfaidh mé sin,” ars an gearradóir. Nuair chuaidh an rí abhaile, chuir sé an cheist chéadna ar a chuid fear, agus ní rabh aon (aoinne) acab in ann í fhuasgailt. Aon lá amháin bhí duine d’fhearaibh an rígh ag siubhal thart, agus casadh an gearradóir dhó, agus chuir fear an rígh an cheist chéadna ar an ngearradóir. “Tá a fhios a’ámh (agam) í sin cheana, adeir an gearr- adóir. Annsin dubhairt fear an rígh go dtabharadh sé fiche <L 20> púnt dhó dá n-innseochadh sé dhó í. “Muise, ní innseochaidh mise dhuit í ar fhichid púnt,” ars an gearradóir. “Is fiú níos mó ná sin í.” Bhí fear an rígh dhá chur suas gur chuir sé céad púnt air. Annsin d’innis an gearradóir freagra na ceiste dhó. Nuair chuaidh fear an rígh abhaile, chuir an rí an cheist chéadna ar a chuid fear aríst. “Is a’am-sa (agam-sa) í sin,” arsa fear an rígh. “Muise, má tá, tá a fhios a’am (agam-sa) fhéin cia d’innis í sin dhuit,” arsa Rí na hÉireann.” Chuir sé sgéal fá choinne an ghearradóra. Nuair tháinig an gearradóir dubhairt an rí léis — “Shaoil mise go ndubhairt mé leat gan freagra na ceiste sin innseacht do dhuine ar bith go bhfeicfeá mo cheann-sa céad uair.” “Acht mo bheannacht ort, a rígh O,” ars an gearra- dóir. “Chonnaic mé do cheann-sa céad uair. Thosuigh an gearradóir ag cóimhreamh an airgid chuig an rígh. “Nach bhfeiceann tú,” ar seisean.” go bhfaca mé do cheann-sa céad uair, mar tá cloigeann Rígh na hÉireann ar ’chuile (gach uile) bonn airgid a bhías ag cóimhreamh amach. “Tá an ceart a'ad (agat), a fhir chóir,” arsa Rí na h-Éireann. “Is tusa an fear is fearr a bhfaca mé ariamh. Déanfaidh mé ceann-phort díod (díot), agus cuirfidh mé os cionn mo chuid fear ar fad thú,” agus rinne. Seo mo sgéal-sa, a chionáidh, agus tá sé níos fearr ná bheith gan aon sgéal, <L 21> FÍONN MAC CUMHAIL AGUS AN BRADÁN. Aon uain amháin bhí Fionn Mac Cumhail ag aodhaireacht bó ar bhruach na leamhna. Chonnaic sé iasgaire ag iasgach bradán. Thóg an t-iasgaire bradán faránta. Dubhairt Fionn leis an iasgaire teine do chur síos, agus an bradán do róstadh. Rinne sé amhlaidh annsoin (ann- sin). Dubhairt an t-iasgaire leis — “Táim ag dul chun breas brosna fhághail, agus má leogais (leigis) clog doighte ar an mbradán sar a dtiocfadh mé ar ais arís go mbéid (mbéidh) do cheann bainte ó do cholann.” “Seadh, muise,” arsa Fionn, “siubhail leat, béid (béidh) a fhios agam féinig (féin) ar ball.” D’imthig (d’imthigh) an t-iasgaire agus thosnuig [thosuigh] Fionn ag tabhairt aire do’n bhradán. Bhí Fionn Mac Cumhail ag déanamh a dhícheall gan aon chlog dóighte do leogaint [leigeant] ar an mbradán. Bhí go maith, is ní raibh [cha rabh] go holc, acht ambasa [go deimhin] do tháinig clog dóighte ar an mbradán soin, agus annsoin do chuir Fionn a órdóg anuas ar an gclog, ar chas nach bhfeicfeadh an t-iasgaire é nuair a thiocfadh sé ar ais ag féachaint an rabh an bradán rósttha. Nuair tháinig an t-iasgaire agus an brosna leis, thosnuig [tosuigh] sé ag féachaint an raibh an bradán rósttha. Nuair do bhí sé ag déanamh so do chuir Fionn Mac Cumhail a órdóg in a bheul, agus chogain sé a órdóg go dtí an stúmpa, agus fuair sé fios go mbéadh sé in a righ-ghaisgidheach na h-Éireann. D’imthigh sé ar fud na duithche ag bailiughadh na bhfear ab fhearr a bhuailfeadh in <L 22> a choinnibh, agus do bí sé ag déanamh mar soin go dtáinig sé suas le dhá chéad fhear drinaireacht, agus ba iad lucht a leanta na Féinne, agus ó’n uain sin amach ba é Fionn Mac Cumhail rígh gaisgidheach na hÉireann. AN tSIDHEOG. Bhí bean ann aon uair amháin is chan fheil anois, agus is cuma cé haca bhí nó nach rabh, agus bhí páisde ins an chliabhán aici. Bhí táilliuir san teach ag fuagháil ar an chlár. Chuaidh an mháthair amach chun cana uisge fhagháil ó an tobar. Nuair bhí sí amuigh bhonnsaigh an páisde amach as an chliabhán, agus tharraint sé fidil amach faoi an chliabhán, agus d’fhiafruigh sé de’n táilliúir an dtioc- fadh leis damhsa do dhéanadh, agus dubhairt an táilliúir nach dtiocfadh, acht d’iarr sé ar an phaisde fonn do chur ar an fhidíl dhó, agus rinne an páisde sin. Nuair bhí sé críochnuighthe chuir sé an fhidíl faoi an chliabhán aríst agus léim sé isteach. Nuair tháinic an mháthair isteach leis an chana uisge, d’innis an táilliúir godé [cadé] mar bhí. Cha chreidfeadh an mháthair é go ndearna a páisde an leithéid de sin. Muise bhí sé go maith agus cha rabh sé go holc gur thosuigh an mháthair is an táilliúir ag troid le chéile fád tháobh de. “Cha pháisde atá ann acht sidheog diabhalach críoch- nuighthe,” ars an táilliúir. “Thug tú héitheach, thug tú héitheach críochnuighthe,” ars an mháthair. Muise fá dheireadh thiar thall chaith siad an páisde ins an teinidh. Chuaidh an páisde suas an tsimléir in a sholus, <L 23> & chuaidh siad amach go bhfeicfeadh siad cia an áit a deachaidh an páisde, acht bhí an páisde ag siubhail thart ar bhárr an tsimléir, agus a mhéara le n-a ghaosán ag sgartan amach, “A amadána! a amadána críochnuighthe!” AN PÍOBAIRE DALL. Bhí fear ann aon uair amháin, agus is fada ó bhí, agus dá mbéidheadh sinn ann cha béidheadh sinn annseo. Bhí an fear sin ag cruinniughadh na déirce. Lá amháin tháinic sé go teach, agus bhí bean an tighe ag tinneas clainne, agus rugadh páisde leath-shúileach — is é sin, bhí sé dall ar shúil amháin. Thug an bacach buidéal ola do’n mhnaoi, agus dubhairt, “Nuair bhéidheas tú ag cur ola ar an pháisde, cumuil an tsúil.” Bhí go maith is cha rabh go holc. Nuair d’imthigh an bacach, thóg an bhean an buidéal, is nuair bhí sí ag cur an ola ar an pháisde chumuil sí a súil chéin. “Má tá sé go maith chan fheil sé go holc, is má tá sé go holc chan fheil go maith. Muise mar atá sé go cionn cúig bliadhna.” Bhí an bhean agus an páisde ag siubhal fá choinne an aonaigh lá. Nuair tháinic siad go cionn an aonaigh, dubhairt an páisde leis a mháthair, “Tá súil agam go bhfeicfidh mé íongantas mór indiu.” “Is eadh,” ars an mháthaír, “tá eagla orm nach bhfeic- fid tú iongantas mór ar bith leis an tsúil eile.” Ar an bhuimide sin chonnaic an páisde an bacach beag ag goid ubhla, agus sgairt an páiste — <L 24> “A mháthair, a mháthair dhílis, nach bhfeic tú an bacach beag ag goid na hubhla?” Leis sin tháinic an bacach beag chuig an pháisde, agus d’fhiafruigh de, “Cia h-í an tsúil le ar chonnaic tú mé?” “An í sin an tsúil?” ars an bacach beag, ag taisbeánadh dó an tsúil a bhí dall. “Cha súil agam go bhfeil,” ars an mháthair. “Mar sin de,” ars an bacach beag, “tá súil agam nach bhfeicfidh do shúil-se mé aríst. Leis sin, chuir sé amach a shúil le n-a mheuraibh. “Hooo,” ars an páisde, “mara bhfeicfidh mé thú aríst, aithneochaidh mé do ghlór callánach.” Leis sin thosuigh an páisde ag caoineadh. “Is eadh,” ars an bacach beag, “ceol ur-gránda atá agat anois, acht nuair a bhéidheas tú in do fhear mhór is é ceol úr-bhinn a bhéidheas agat;” leis sin d’imthigh sé, agus má tá sé go maith chan fheil sé go holc, agus má tá sé go holc chan fhéil sé go maith. Muise, mar atá sé go cionn fiche bliadhna d’fhás an páisde suas in a phíob- aire a b’fhearr in Éirinn, is tugadh mar ainm dhó “Píob- aire Dall na h-Éireann,” agus go dearbhtha thig liom do rádh go raibh a cháil agus a chlú ar fud na tíre. Bhí go maith is cha raibh go holc. Lá bhí an Píobaire Dall i bpalás Rígh na hÉireann ag seinm ceoil d’uaislibh a bhí ann. Ag déireadh an lae nuair bhí sé i halla mhór na codalta, chualaidh sé glór callánach an bhacaigh bhig ag a dó dheug a chlog. Thosuigh sé ag seinm fonn suantraidhe na nGaedhil, agus thuit na mór-uaisle agus an bacach beag in a gcodladh ar a gcallaidhe. Nuair bhí siad in a suain codalta stad an Píobaire Dall, agus thóg sé <L 25> calla chait Rígh na h-Éireann agus spréidh sé an calla ar aghaidh an bhacaigh bhig. Nuair thainic an cat isteach chuaidh sé chuig a challa agus luighe sé síos ar a challa in a shuan codalta. Ar bhánadh an lae bhí an Píobaire Dall in a shuidhe & thosuigh sé ag seinm fuinn goltraidhe chumhaidh an bhacaigh bhig. Nuair chualaidh an mór-shluagh an fonn sin, d’éirigh siad na seasamh acht aon fhear amháin, agus bhí an fear sin in a shuan codlata mhór. Is eadh, muise, tig linn do rádh níos truime ná chodluigh sé ariamh roimhe. AN CONNACHTACH. Chan sgéal sgéalta é seo, ná sgéal gur arsuigh bean di, acht sgéal fíordhacht. Bhí fear aon uair amháin i nGleann Fhinne, agus tháinic sé go teach a bhí ann, agus chuaidh sé isteach. “’Sé do bheatha, a Chéibhe,” arsa bean an tighe. “Ní Chiabhach mise acht siubhaladóir, agus shiubhal mé ar thaoibh bioráin agus snáithe mé, agus ní gabhaim acht Gaedhilic ar fad, is bhí mé ar shiubhail, is shiubhail mé ceithre cúigeadh d’Éirinn — Uladh, Mumhan, Laighean, agus tháinic mé as Connacht go dtí Gleann Fhinne.” “Muise fáilte mhór romhat. Suidhe síos, agus leag do sgríste, agus fan go maidin,” ars an bhean, agus d’fhan. <L 26> SIAMSÁN NA BEANNA FADA GABHAR GABHAR COCAIRE. Mar a bhí, bhí i bhfad ó shoin, bhí is bhí gan amhras. Gabhar Gabhar Cocaire, a mhic an rígh, a mhic an radaire, a mhic an fhatrídgaire. Fúaidh (chuaidh) is bhuins sé an bheirt sin d’á chroidhe bhiget (bhige) a mheannain agus táchrán áld boc. Ar maidin nuair bhí sé ag tol (dhul) ar siubhal ag cruinniughadh a bhreacfast, d’iarr sé ar na meann- ainibh gan an doras d’fhosgailt go bhfillfeadh sé ar ais. Chá raibh sé i bhfad ar siubhal go dtáinic an sionnach chun an dorais. “Fosgal an doras anois,” ars an sionnach. “Cia thú féin?” arsa cloigeann de na meannainibh. “Mise do mháthair péina (féin)” ars an sionnach. “Cuir do chrúbóg ar mo chrábóg, agus aithneochaidh mise cia aca crábóg nó crúbóg mo mháthar péina (féin).” Chuir an sionnach a chrúbóg ar a chrábóg, agus dubhairt an meannan:— “Déir (dar) an droighean, Déir an dreas, Déir an cuileann géir glás.” “Chan é seo crúbóg nó crábóg mo mháthar péina (féin).” Thug an meannan an maide pota leis, agus bhris sé cos an tsionnaigh. D’imthigh an sionnach, agus slaidhnfa (slánfa) ins na néaltaibh neimhe é. Cha rabh sé i bhfad ar siubhal nuair casadh an gearrfiadh dhó. “Cia rabh tú?” ars an gearrfhiadh. <L 27> “Bhí mé shíos ag tigh beag na meannan ag ól corcaire, agus bhris cloigean aca mo chos,” ars an sionnach. “Fan,” ars an gearrfiadh, “go rachaidh mise síos chuca.” Fuaidh (chuaidh]. agus deir an gearrfhiadh ag an doras, “Fosgail an doras anois.” “Cia thú féin?” arsa cloigean de na meannainibh.” “Mise do mháthair péine (féin]” ars an gearrfhiadh. “Cuir do chrúbóg ar mo chrábóg, agus aithneochaidh mise cia aca crábog nó crúbog mo mháthar péina (féin.)” Chuir an gearrfiadh a chrúbog ar a chrábog, agus dubhairt an meannan:— “Déir (dar) an droighean, Deir an dreas, Déir an cuileann géir glas. “Seo atá faoi bhun mo chos. Chan é seo crúbóg na crábóg mo mháthar péina (féin)” Thóg an meannan an timthire teaghlaigh, agus bhris sé a chos. D’imthigh an gearrfiadh agus slaidhnfa ar na sléibhtibh. Cha rabh sé i bhfad ar siubhal nuair casadh an mac tíre dhó. “Cia rabh tú?” ars an mac tíre? “Bhí mé shíos ag tigh bheag na meannan ag ól corcaire, agus bhris cloigeann aca mo chos,” ars an gearrfhiadh. “Fan,” ar seisean, “go rachaidh mise síos chuca.” Fuaidh (chuaidh), agus deir an mac tíre ag an doras. “Fosgail an doras anois. “Cia thú féin?” arsa cloigeann de na meannainibh. “Mise do mháthair peina (féin)” ars an mac tíre. “Cuir do chrúbóg ar mo <L 28> chrábóg, & aithneochaidh mise cia aca crábóg no crúbóg mo mháthair péina (féin).” Chuir an mac tíre a crúbóg ar a chrábóg, agus dubhairt an meannan:— “Déir (dar) an droighean, Déir an dreas, Déir an cuileann géir glás. “Seo atá faoi bhun mo chos. ’Siad so crúbóg is crábog mo mháthar péina (féin). D'fhosgail an meannan an doras. Súd thart an mac tíre go bhfuigheadh sé a shuipéar. Thug sé streán annsúd is annseo, agus shlog sé na trí meannain. D’imthigh an mac tíre chun a bhaile. Cha rabh sé i bhfad ar siubhal go dtáinic an Gabhar Gabhar Cocaire chun a mbaile. D’imthigh agus fuaidh (chuaidh) sé suas ar an tsimleóid. “Cia hé sin atá ag gol os cionn mo phota bhig,” ars an gearrfhiadh. “Mise Gabhar Gabhar Cocaire, a mhic an ríogh, a mhic an radaire, a mhic an fatráidgairí, a mhic an ratridgairí a fuaidh (chuaidh) is bhuints an beirt lónaigh lánaigh de mo chroidhe bhiget (bhige) mo mheannain agus tachrán áld boc a chaill mé. An bhfaca tú iad no an bhfeil siad agat bhall bhall,” ars an gearrfhiadh bhuar bhocht — “Déir (dar) an droighean, Déir an dreas, Déir an cuileann géir glas. Chan fheil siad agam-sa, acht tá siad shuas ag tigh an tsionnaigh. Fuaidh (chuaidh) sé suas chun tigh an tsionnaigh. Fuaidh (chuaidh) sé suas ar an tsímleóid. <L 29> “Cia hé sin atá ag gol os cionn mo phota bhig?” ars an sionnach. “Mise Gabhar Gabhar Cocaire, a mhic an rígh, a mhic an radaire, a mhic an fatráidgairí, a mhic an ratridgairí a fuaidh (chuaidh), is bhuints an bheirt lónaigh lánaigh de mo chroidhe bhiget (bhige), mo mheannáin agus tachrán áld bhoc a chaill mé. An bhfaca tú iad no an bhfeil siad agat-sa?” d’fhiafruigh an Gabhar Gabhar Cocaire. “Bhall,” ars an sionnach bhuar bhocht — “Déir (dar) an draoidhean, Déir an dreas Déir an cuileann géir glas. “Chan fhéil siad agam-sa, no chan fhaca mé iad, acht téidh suas go tigh an mhach tíre úd shuas.” Fuaidh (chuaidh) sé suas ar an tsímleóid. “Cia hé sin atá ag gol os cionn mo phota bhig?” ars an mac tíre. “Mise an Gabhar Gabhar Cocaire, a mhic an ríogh, a mhich an radaire, a mhic an fatráidgaire, a mhic an ratríd- gaire, a fuaidh (chuaidh) is bhuins an beirt lónaigh lánaigh dem’ chroidhe bhiget (bhige) mo mheannain, agus tachrán áld boc a chaill mé. An bhfaca tú iad, nó an bhfeil siad agat-sa?” “Bhall,” ars an mac tíre leis an Gabhar bhuar bhocht:— “Déir (dar) an droidhean, Déir an dreas, Déir an cuileann géir glas.’ “Chan fhéil siad agam-sa, no chan fhaca mé iad.” “Mar sin,” ars an Gabhar, Gabhar Cocaire, “fos- <L 30> gail an doras go mbuinfidh mé an fhéasog díod.” D’fhosgal is fuaidh (chuaidh) sé isteach i dtigh an mhac- tíre. Bhí rásúr mór bréagh ag an mac tíre. Nuair fuair an Gabhar an rasúr, tharraing sé an rasúr ó cibín an mhach tíre go híochtar a bhuilig. Tháinic na trí mhean- nain as bolg an mhach tíre, agus thug sé abhaile iad, agus sin deireadh síamsán an Ghabhair Gabhair Cocaire, a mhic an ríogh, a mhic an radaire, a mhic an fatráidgaire, a mhic an ratridgaire, a fuaidh (chuaidh) is bhuints (bhaint) an bheirt sin maide milís áirne d’á chroidhe bhigit (bhige), a mheannáin agus táchrán áld boc. CEISTEANNA INIS-MEADHÓIN. Tuislidh no ceisteanna d’fhuaireas ó Mhichilín beag Ua Choncheannain:— MICHILÍN BEAG — Ceapaim gur críonna an leanbh- mic thu, a Aoidhmín. MISE FÉIN — Muise a Mhichilín, táim ag ceapadh féin go bhfuilim sean-chríonna go leor. MICHILÍN BEAG — Má’s sean-chríonna an buachaill thú, tá ceisteanna agam ort-sa. MISE FHÉIN — Déanfaidh sin a Mhichilín, agus seo iad na ceisteanna a chuir sé orm-sa:— Féach mo dhaididh mór sa bpáirc, agus dhá chéad chóta air? Freagra — Meall coilise. <L 31> Chuaidh mé suas an bóithrín, agus tháinig mé anuas an bóithrín, agus thug mé an bóithrín ar mo dhruim? Freagra — Dréimire. Cupán agus cos as, D’ólann mac an rígh deoch as? Freagra — Cíoch. Trí cosa nach siubhlann, Beul mór nach ndúnann, Agus dá chluais nach gcluineann? Freagra — Pota. Súd chugainn rí na sáile Tríd an gainmhe agus faoi an ghréine Fear an chóta dheirge, Agus snáithe dearg ar a léine? Freagra — Gliomach. Tá sé sa dteallach Agus é ag cur allus? Freagra — Ubh. Chaith mé suas é chomh geal le mo léine, agus thuit sé anuas chomh dearg le hór? Freagra — Ubh. Súd iad siar, Iad i ndiaidh chéile, Trumpi, trampí, Is iad dha séideadh? Freagra — Géadhna fiadhana. Deirgín, deirgín ag bualadh poll dúnta? Freagra — Lasán a bheadh ag bualadh tulán. <L 32> Gasúirín dearg suas ar bhárr chrainn. Cloch in a bhos agus maide in a dhruim? Freagra — Sgeachóir. Dhá chapall bán ag siubhal na sráide, Agus dá mbeadh siad ag siubhal go deo Ní gheobhtha lorg a gcosa? Freagra — Dhá Bhreallain. Mac an dínnéir rugadh faoi dhó, Béal adhairce agus féasóg óir? Freagra — Coileach. TÓMHAISEANNA. Tig liom dul ar dhroichead gloine, Agus tig liom teacht ar dhroichead gloine. Má bhristear an droichead gloine Ní’l duine i n-Íle ná i n-Éirinn A dtig leis caoi chur ar an droichead gloine? Freagra — Leac-oidhre. Trí cosa shuas agus dhá chois shíos, A’s ceann a’ bheó i mBeul a’ mhairbh? Freagra — Duine agus pota ar a chionn. Trí cosa ’n-áirde, a’s dhá chois ar thalamh, Cionn a’ duine beó i mbeul a’ duine mairbh? Freagra — Fear a’s a chionn i mbeul pota. Thart fá ’n teach nach dtáiltigheann an ghrian ná ’n aeir? Freagra — Ubh circe nach bhfuil beirthe. <L 33> Ceathrar ’na rith, ceathrar ar crith, [deireadh? Beirt ag déanamh an eólais, agus lúibín ar Freagra — Bó ag rith. Ceathrar ar crith agus ceathrar ar rith, Beirt ag cosnamh, beirt ag déanamh eólais, A’s seóinín ar deireadh? Freagra — Bó ag rith. I. Tá sé shoir agus tá sé shiar, Tá sé i mB’láthcliath. ’S iomdha gréim a bhain sé ná ghréim chapaill, Acht indiaidh sin ní itheann sé biadh? Freagra — Speal. II. Fear fada ’n-a sheasamh air chroc (chnoc), Gan focal i na phus Acht bíbh a bhéaibh bhíbh, bhíbh a bheáibh bhú? Freagra — Gunna. III. RANNTA. Is iomdha Nodlag bhí mé fhéin A’ bun an Duinne, is mé gan chéill, Aníos ’gus síos ’mo rothaire bheag, Mo chamán bán ’m mo dhorn liom. IV. IMIRT NA BPÁISDIDHE. Nioscum, neascum, éirigh ’do sheasamh-cum, Gad é méad mac bhí ’g an righ? <L 34> Mac indiú, mac indé, A’s dhá mhac dhéag le haghaidh an lae. Téidheann sé síos le tóin tighe, Agus ’n-a chaoraighe bhuidhe shíos ag glaodhach ort. AN SAGART AGUS AN GABHA. Lá amháin chuaidh sagart isteach i gceardcha agus bhí deór anuas ann. “Maise,” ars an sagart, “is iongantach liom nach gcuireann tú tuighe ar do cheardcha.” “Maise! a shagairt,” ars an gabha, “lá fliuch cha dtig liom, agus lá tirim chan fheil gráithe leis.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
