Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
A Dialect of Donegal
Title
A Dialect of Donegal
Author(s)
Quiggan, E.C.,
Composition Date
1906
Publisher
Cambridge University Press
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N U020> <L 195> <B 1906> <C Prós> <M 8> <T A Dialect of Donegal> <U E. C. Quiggan> <F Cambridge University Press> Seanfhocla. 1. Leis an uile mhadadh a chnáimh. 2. Bidhidh a chiall fhéin aig an uile dhuine agus ciall air leith aig an fhear mhire. 3. Ní fhuair an madadh ruadh teachtaire ní b'fhearr ná é fhéin. 4. Margadh na bpáistí, leig domh, leigfidh mé duid. 5. Is námhaid an chéird gan a feoghluim. 6. Saoilidh an t-éan dubh gur b'é a éan fhéin an t-éan is báine air bith. 7. Scéal do innse do chapall agus an capall air tóin ann áirde. 8. Níor mhisde do Pheadar Pól. 9. Tús ceatha ceó. 10. Cruinnighidh brobh beairt agus líontar saic de phoiríní. 11. Cuireann súil thnúiteach corp 'un na cille agus mart 'un an phota. 12. Is é mar tá fear na h-aon bhó. Tá sé faoi smacht aig fear an dá bhó. Acht an té a bhfuil aige an sé no an seacht, ní fhaghann sé ceart o fhear an naoi. 13. Deir an cat, cé d'ith an t-im? na mná. 14. Is fhearr do bhéith as an tír ná as an fhaisiún. 15. Is galar do'n ghabhar nuair nach n-itheann sé eidhean. 16. Bidhidh rath air raplachan agus théid an streabhóg amudha. 17. Gach éan mar oiltear agus an naoscann san eabar. 18. Ní seibhte air bith do bhéith folamh. 19. An stráinséair i n-aice an dáinséair agus an bearach féaraigh i n-aice an dorais. 20. Sé mar tá an t-an-eólaidh dall. Ní ghlacann sé comhairle o neach a maireann. Gan eolas is fearr leis do bhéith ná aidbheáil go bhfuil sé i n-ainbhfios. 21. Dhá dtrian galair le h-oidhche, ghá dtrian gaoithe le crannaibh, dhá dtrian sneachta le sléibhte agus dhá dtrian gréine le beanna. 22. Dís nach gcuireann le chéile, fear na céille agus fear na h-éigcéille, de bhrígh go saoileann fear na h-éigcéille gur b'é fhéin fear na céille. 23. Ní truimide do'n loch an lach. Ní truimide do'n each a shraon (shrian). Ní truimide do'n chaora a h-olann agus ní truimide do'n cholann ciall. 24. Is cosamhail le chéile an ball séire agus a ghiolla. <L 197> 1. Is lugh ná luch, is aoirde ná each, is gile ná gé, agus bidhidh sé na dhiaidh sin dubh. Áirne. 2. Bidhidh dorsóir carcair cruaidh san chroidhe. Ní h-ésin dó-san, bidhidh sé maoth. Seasaidh sé san dorus mar bhéidheadh báillidh teann. Buailtear asteach é mar bhéidheadh ging. Tigidh an pinneóir le n-a pheann. Pollaidh ésean fríd a cheann. Sciordaidh an gadaidhe agus éirighidh an greann. Stopalán an bhuideáil. 3. Ceathrar na rith, ceathrar air crith, beirt ag deánadh an eólais, agus lóibín air deireadh. Bó. 1. Uisce bog air ghob an chapaill. Cumail go bog mín gob an chapaill. 2. Is bog an fód é-seo faoi mo dhá chois. Ní buige é ná 'n fód tá láimh leis. Fód bog eadar dhá bhog. Is bug agus is bug é an bogfhód. Áindrías an Ime. Bhí Áindrías an Ime na chomhnaidhe i mBaile ui Mún i nGleann an Bhaile Dhuibh. Bu leis Baile ui Mún, áit fiche bó agus tarbh leobhtha. Ghlac an Seónstanach Mór é air scór ceithre chroc dhéag ime do dheánadh air fhichid bó an tSeónstanaigh. Seachtmhain roimhe Shamhain chuaidh an Seónstanach siar agus seacht ngearráin agus péire cliabh air ghach gearrán fá choinne a chuid ime. D'fhiafraigh bean Áindriáis Mhóir de Áindrías, go dé gheánfaidh mé? Tá an t-im ithte agad. D'fhiafraigh Áindrías, bhfuil oiread ime agad a's gheánfadh sinn aniu? agus dubhairt sise, tá. Nuair d'ith siad a sáith, dubhairt an Seónstanach, a Áindriáis, is cóir duid an solathar do thabhairt domh, agus dubhairt Áindrías, ní'l solathar air bith agam. D'ith mé é uilig. Dubhairt an Seónstanach, a Áindriáis, cuirfidh mé 'un an phríosúin thú. Agus dubhairt Áindrías, na cuir, acht cuir chugam na fiche bó bliadhain eile agus bhéarfaidh mé mionna nach n-ithim aon ghreim ime go ceann bliadhna. Rinne siad an margadh. Thoisigh Áindrías agus a bhean ag sábháil an ime. Bhí deich mba(th) aig <L 199> Áindrías é fhéin agus shábháil sé an t-im uilig go deárn sé ocht gcroc agus fiche air shon an dá bhliadhan. Thainic an Seónstanach an tseachtmhain roimhe Shamhain agus ceithre gearráin déag leis, péire cliabh air ghach gearrán. Thug sé leis a chuid ime. Ní bhéidh luach píngne de roinn agam leat, arsa Áindrías. Tá mé ar tógáil gan aon ghreim ime fhagháil le bliadhain. Cuirfidh mé stoc bolog chugad air an bhliadhain seo chugainn. Maith go leór. Rinneadh an margadh. Thainic an t-eallach scór go leith. Chaith an t-eallach a n-am annsin go dtí an foghmhar. Thug an Seónstanach leis iad go h-aonach an fhoghmhair Bhealach Seanaidh é fhéin agus Áindrías leis. Dhíol sé an t-eallach le Connachtach agus dubhairt an Connachtach: is mor an náire nach bhfuil eallach níos fearr agaibh ná tá. Acht ní'l áit an bhídh ann bhur gcuid eallaigh na ann bhur ndaoiní. Dubhairt an Seónstanach go robh eallach agus daoiní ocú co maith agus bhí i gConnachta agus a ghlacadh a mbiadh co maith fosta. Phléideáil an Seónstanach agus an Connachtach air feadh tamaill agus chuir siad geall thrí leath- ghuinea cia ocú buachaill an Chonnachtaigh no buachaill an Seónstanaigh is mó d'íosadh de im. H-innsigheadh an scéal do Áindrías agus do bhuachaill an Chonnachtaigh agus dubhairt an bheirt gur mhaith mar tharlaidh, go robh a sáith ocrais orrthú. Chuaidh siad isteach i dteach an ósta. Fiafruigheadh díobhtha go dé d'iosadh siad le n-a gcuid ime. Dubhairt an bheirt: Arán min choirce agus préataí. Fuaras sin dóbhtha. Fiafraigheadh díobhtha go dé an mhéid ime. Dubhairt Áindrías ceathramhadh cloiche. Níor bhfhada go robh sin críochnaighthe. Ghair Áindrías ceathramhadh cloiche eile do gach aon ocú. Nuair a thainic an t-im, bhuail Áindrías dorn air an bhórd agus dubhairt nach robh ceart dha dheánamh le ceachtar ocú. Gur cheart dóbhtha deoch fhagháil. Fiafraigheadh go dé an deoch agus dubhairt sé: Deoch ime. Go dé an mhéid ime? Léighigidh ceathramhadh cloiche an fear dúinn. Thainic sé léighte agus ann dhá bpigín. D'ól Áindrías deoch agus d'iarr sé na préataí agus an t-arán do thabhairt leóbhtha as an chasán, go bhfaghadh sé a chuid do dheánamh. Rug sé air fhód de'n im ann a dhorn. Chuir sé ann a bhéil é. Bhain sé greim mór as. D'ól sé bolgam as an phigín. Dhóirt cuid de'n im anuas fríd an fhéasóig mhóir. As ocht Dé, a mháighistir! féach anonn air. Ní fhéadaim do bhéith beó ag amharc air an bheathach shalach. Díol an geall agus an tráth rachaidh muid abhaile íocfaidh mé fhéin a leath. Bhain Áindrías an geall acht d'fhág sé Áindrías an Ime mar ainm air go bhfhuair sé bás. <L 201> Éamonn Ua Ciórrthais (?). Bhí baintreabhach mná i Leitir-Mhic-a-Bháird. Bhí beirt mhac aici - Pádraig Ua Ciórrthais an fear bu sine agus Éamonn ab óige. D'fhás siad suas go robh siad ann a mbuachaillí. Aon lá amháin dubhairt Éamonn le n-a mhathair: A mhathair! imtheachaidh mise go bhféachfaidh mé m'fhortún fhagháil domh fhéin. Tá an talamh beag go leór aig mo dhearbhbhrathair. Cia ocú fearr leat toirtín beag agus mo bheannacht no toirtín mór agus mo mhallacht? is fearr liom toirtín beag agus do bheannacht. Ghléas air agus d'fhág beannacht aig n-a bhunadh. Thug a mhathair a beannacht dó. Bhí sé mall trathnóna nuair d'fhág sé an baile. Ní'l ann acht go bhfuair se trasna Ghaoth-Beara go dtainic an oidhche agus chodail sé an oidhche sin annsan Gharbhchoill. Air thuit- im 'na chodladh dó thainic annsair Cú Beag na Garbhchoilleadh. Sé do bheatha, a Éamuinn Ui Ciórrthais, arsí. Cuid air leith agus coimhreann agus rud le tabhairt annsair na coileáin. Gheobh tú sin, a choileáin uasail! Thug dithe cuid air leith agus coimhreann agus rud le tabhairt annsair na coileáin. A Éamuinn Ui Ciórrthais, arsa 'n cú, tá mé buidheach díod. Ce b'air bith áit i mbéidh tú i ngeibhionn, deán scairt air Chú Beag na Garbhchoilleadh. Air maidin lá air n-a bhárach go luath, luath, d'eirigh agus chuaidh sé air shiubhal agus shiubhail roimhe níos fuide na thig liomsa 'innse. Fa dheireadh trathnóna go mall chonnaic sé cúairt agus caisleán mór. Thainic sé 'un an geafta. Fiafruigheadh de, go dé bhí sé dha iarraidh. D'innis sé dóbhtha gur buachaill bhí aig iarraidh aimsire. Ní robh muid sinne aon lá ariamh nach robh buachaill de dhith orrainn, arsa 'n geaftóir. Go dé an obair a bhfuil tú maith aige. Saoilim nach bhfuil obair fá 'n teach nach dtig liom a dheánadh. Go dé 'n tuarastal atá tú dha iarraidh go ceann lá agus bliadhain? Fágfaidh mé sin aig an rí. Ce b'air bith tuarastal is fiú mé, bhéarfaidh sé domh é. Air maidin lá air na bhárach chonnaic sé mórán spící air an bhadhbhdhun agus ceann daoiní air chuid ocú. D'fhiafraigh sé, go dé tá mé 'g dul a dheánadh aniu. Teiseanadh dó bóitheach nar cartadh le seacht mbliadhna, agus mur mbéidheadh sé cartaighthe trathnóna, go gcuirfidhe a cheann air spíce. Fuair sé grape, agus an chéad cheann a chaith sé amach, sé an rud a thainic seacht gcinn asteach. Chaith sé ceann eile amach agus thainic ceithre cinn déag asteach. Ó tím, arsé, is goirid go robh an teach seo líonta agus rachaidh mo cheann-sa air an spíce. Tá mé i ndrocháit, arsé. Ní'l imtheacht air an bhás agam. Aréir chuala mé trí scairt mhóra thíos anns an ghleann. <L 203> D'fhiafraigh mé go dé bu chiall dó sin. Dubhairt an cócaire liom gur trí fathaigh a thainic annseo do iarraidh nighean an ríogh le pósadh air an fhear bu mhó ocú. No go scriosadh sé a rioghachta mur bhfaghadh sé í. Sin no fear a throidfeadh é. Chuir nighean an ríogh ar gcúl é go ceann bliadhna go bhfaghadh sí gaiscidheach a throidfeadh é. Nach bhfuil oidhche air bith nach leigeadh siad trí scairt le h-athas go robh siad oidhche eile níos neise do'n phósadh. Anois tá mé réidh. Ní'l imtheacht air an bhás agam. Tá mé i ngéibhionn. Rinne sé scairt air Chú Beag na Garbhchoilleadh. Chonnaic sé Cú Beag na Garbhchoilleadh ag reathaidh annsair. D,innis dithe go dé mar bhí sé. Dona thú, arsí. Amhairc annseo ann m'ascaill dheis. Fuair sé grape an-bheag astigh ann a h-ascaill. Tabhair leat í-sin agus tabhair gráinín de'n aoileach amach air an dorus léithe. Bí fhéin as an chasán. Rinne sé sin agus thoisigh an t-aoileach ag eirigh i n-áirde agus ag teacht amach co tiugh a's bhí an dorus ábalta é do leigean amach. Níor bhfada go robh an bóitheach folamh. Tá do thasc deánta, arsa 'n cú. Féadann tú siubhal thart go dtí an oidhche. Féadann tú má's é do thoil é siubhal go bhfeicidh tú na fathaigh. Chuaidh sé síos 'n an ghleanna. Air dhul síos dó chonnaic sé fear tárrnochttha crochta as crann. Gur b'é do bheatha, a Éamuinn Ui Ciórrthais! arsé. Is tú adhbhar an ghaiscidhigh is fearr anns an domhan. Buail buille de do chlaidhimh air an ghad seo. Tá mo chúig caoil anns an aon cheangal. Agus leig mise anuas. Ní bhuailfidh mé buille. Ce b'air bith ar chuir suas thú, leigeadh sé anuas thú. Shiubhail leis 'un an ghleanna agus níor bhfada dhó go bhfaca sé an faitheach (fathach) ag tairngt air. Rinne sé gáire mór. Go dé adhbhar do gháire? arsa Éamonn. Tá, go bhfuil d'oiread-sa do fheóil úr agam le h-ithe aniu. Is mór liom ann aon ghreim thú. Is beag liom ann dhá ghreim thú, ars' an faitheach. Ní'l eagla orm, ars' Éamonn. Deán do dhithcheall. Thoisigh an troid. Throid siad go dtí trathnóna go mall agus bhí cumadh air an fhaitheach go mbéidheadh sé ro-ábalta aig Éamonn. Smaoitigh sé gur dhona an rud é an faitheach é do mharbhadh. Thug sé léim i n-áirde. Bhuail sé i gcomhrac a chinn agus a mhuineáil é. Chaith sé an ceann de go glan. Thug é-fhéin léim eadar an ceann agus an cholann. Níor bhac díod, ars' an teangaidh a bhí sa cheann, dha bhfaghainn-se air an cholainn arís, thusa agus fir an domhain (fir fagháil), ní bhainfeadh de mé. D'fhan sé annsin gur fhuaraigh an ceann agus an cholann. Thainic abhaile. Labhair an Crochaire Tárrnochttha: A Éamuinn Ui Ciórrthais, a dheagh-ghaiscidhigh, mharbhuigh tú <L 205> an faitheach aniu. Buail buille beag de do chlaidhimh air an ghad seo agus leig mise anuas. Ní bhuailfidh, arsa Éamonn. Is dóiche gur b'é do dhrochghniomharthaí fhéin a d'fhág innsin thú. Ce b'air bith ar chuir suas thú, tugadh sé anuas thú. Thainic sé na bhaile. Ní robh acht dhá scairt anns an ghleann an oidhche sin. Lá air na bhárach fuair sé teach a bhí lán feadógaí, a leigean amach, aire do thabhairt dóbhtha air feadh an lae, agus a gcruinniughadh asteach trathnóna. Nuair a scaoil sé amach na feadógaí, d'imthigh siad an uile chearn agus ní robh aon cheann le feiceál aige. bhí sé buaidheartha agus scairt sé aríst air Chú Beag na Garbhchoilleadh. Dona thú, arsa 'n cu, nach bhfuil ábalta na feadógaí do chruinniughadh. Amhairc ann m'ascaill chlí. D'am- hairc agus fuair sé fídeóg bheag ann. Nuair is maith leat iad do chruinniughadh seinn air sin. Sheinn sé air an fhídeóig agus chruinnigh na feadógaí as (g)ach uile chearn a robh siad isteach gur dhruid sé an dorus. Shiubhail leis síos 'un an ghleanna go dtainic fhad leis an Chrochaire Thárrnochttha. A Éamuinn Ui Ciórrthais, is tú an gaiscidheach is fearr san domhan. Mharbhuigh tú an faitheach ané. Chart tú an bóitheach ané. Chruinnigh tú na feadógaí asteach aniu. Muirfidh tú faitheach eile aniu. Buail buille beag de do chlaidhimh agus leig mise anuas. Ní mé a chuir suas thú agus ní me a leigfeas anuas thú, arsa Éamonn. Shiubhail leis síos 'un an ghleanna. Thainic an faitheach mór ann a aracais a bhí i bhfad níos mó na'n chéad cheann. A Éamuinn Ui Ciórrthais, a dhailtín bhig, bheadaigh! Mharbhuigh tú mo dhearbhbhrathair ané, acht bhéarfaidh tú díol ann aniu. An íde chéadna fuair do dhearbhbhrathair ané, gheóbh tusa é aniu. Thoisigh an troid agus ní robh acht trumparacht ann go dtí sin. Throid siad go robh sé 'g éirigh dorcha. Ghlac Éamonn ochtach amháin. Thairrn sé a chlaidhimh. Leis an bhéim sin bhain sé an ceann de'n fhaitheach. Thug sé léim eadar an ceann agus an cholann mar rinne sé aroimhe. Thainic sé abhaile. Ní robh acht aon scairt amháin san oidhche sin. Air maidin lá air n-a bhárach d'éirigh Éamonn, dubhairt an rí leis: Tá loch annseo 'bhfuil trian de mo dhúithche folaighthe aige. Caithfidh tú é 'bheith taomtha tirim agad aig an trathnóna. Scairt Éamonn air Chú Beag na Garbhchoilleadh. Amhairc astigh ann mo chluais dheis, arsa'n cú. Fuair sé an spanóg bu lugh chonnaic sé ariamh. Tóg lán na spanóige agus caith síos an cnoc é. Níor fhan aon dheór amháin ann. Shiubhail leis sios 'un an ghleanna. Sé do bheatha, a Éamuinn, arsa'n Crochaire. Tá beirt de na fathaigh marbh agad. Tá dhá dtrian de nighean an rí bainte agad. Muirfidh <L 207> tú an faitheach mór aniu. Agus buail buille beag de do chlaidhimh air an ghad seo. A's béidh mo chuideadh agad go bráthach. Ní mé chuir suas thú agus ní mé bhéarfas anuas thú. Shiubhail leis síos 'un an ghleanna. Thainic an faitheach mór ann a aracais. Bhí sé éagsamhalta. A Éamuinn Ui Ciórrthais, a sclábhuidhe mhallaighthe, mharbhuigh tú mo dhá dhearbhbhrathair acht is goirid go mbuinfidh mise do ceann díod. An íde chéadna fuair do dhá dhearbhbhrathair gheóbh tusa. Thoisigh an troid agus níor bhfiú brobh é go dtí sin. Thóg Éamonn a chlaidhimh le meisneach agus dóchas. Bhuail an faitheach i gcomhrac a chinn agus a mhuineáil. Chaith an ceann air shiubhal fad naoi n-eitire agus naoi n-iomaire. Leím é-fhéin eadar an ceann agus an cholann mar rinne aroimhe. Thiontaigh 'un an bhaile gur chas dó an Crochaire Tárrnochttha. A Éamuinn Ui Ciórrthais, arsé, tá nighean an ríogh bainte agad. Tá na trí faithigh marbh. Ní fheicfidh mise níos mó thú. Scaoil mise as seo. Agus má chuirim fearg ort a choidhche thig leat mo cheangal suas air ais. Gheánfaidh mise sin, arsa Éamonn. Bhuail sé buille beag de'n chlaidhimh agus ghearr sé an gad. Thuit an Crochaire anuas go talamh. D'amhairc sé go fiata air Éamonn. Mharbhuigh tú mo thriúr dearbhbhraithreacha acht muirfidh mise thusa, arsa'n Crochaire. An íde chéadna fuair do chuid dearbhbhraithreacha gheóbh tusa. Ní fiú liom do mharbhughadh agus ní mhuirfidh mé thú as siocair gur scaoil tú mé. Rug sé air Éamonn, bhain de a chuid éadaigh agus cheangail suas é air an chrann chéadna air a robh sé fhéin. B'iomdha scread agus gártha cruaidh a bhí aig Éamonn. Thug an Crochaire rása. Rug sé air nighean an ríogh. Léim sé amach air an dorus agus í leis. Ní robh fhios soir no siar ce an áit a deachaidh sé. Chonnaic seirbhíseach de chuid an ríogh Éamonn crochta as an chrann. Ghlac truaighe é agus ghearr sé an gad. Bhí lúthgháir air Éamonn agus rinne sé deifre go teach an ríogh. Bhí buaidhreadh mór annsin nighean an ríogh imthighiste. Ghlac fearg mhór an rí. Dubhairt sé gur b'é Éamonn bu chiontaidh agus nach dtiúbhradh rud air bith acht a cheann do chur air spíce sásughadh dó. Deán rud eile liom, arsa Éamonn. Shaor(th)aigh mé do nighean agus mharbhuigh mé na trí fathaigh. Anois tabhair domh lá agus bliadhain le do nighean do thabhairt air ais. Mur bhfaghaidh mé í, tiocfaidh mé air ais má bhídhim beó agus cead agad annsin mo cheann do chur air spíce. Gheánfaidh mé sin leat, arsa an rí. D'imthigh Éamonn agus shiubhail sé mórán. Fa dheireadh ní robh fhios aige cá robh sé 'g dul. Ní fhuair sé aon tuairisc. Trathnóna amháin agus é an-tuirseach tharlaidh gur chas dó teach i n-imeall coilleadh. Chuaidh sé <L 209> asteach. Ní robh aon duine ann acht aon seanóir amháin críon- liath. D'iarr sé lóistín na h-oidhche. Dubhairt an seanóir go bhfuigheadh agus fáilte. D'éirigh air maidin go luath lá air n-a bhárach. D'fhiafraigh an seanóir cá robh sé 'g dul. D'innis dó mar thug an Crochaire Tárrnochttha leis nighean an ríogh agus go robh sé a gcuartughadh. Is truagh nar fhan tú annsan bhaile, arsa an seanóir. Ní fheicfidh tú é a choidhche. Siubhailfidh mé go bhfaghaidh me bás, sin no go bhfaghaidh mé nighean an ríogh. Má ní tú siubhal anmhór, trathnóna tiocfaidh tú air theach eile cosamhail leis seo agus gheóbh tú lóistín go maidin. Má tí tú go mbéidh graethe agad leis a choidhche, deán scairt air sheabhac Ghleann Dath Buidhe. Rinne sé sin agus trathnóna go mall tharlaidh air an teach agus chuaidh sé asteach. Fuair sé seanóir cosamhail leis an chéad seanóir. D'fhan aige go maidin. D'innis dó brígh a shiubhail. Má tí tú, arsa an seanóir, go mbéidh graethe agad leis a choidhche, deán scairt air dhobhrán donn Loch an Iubhair. Má ní tú siubhal maith béidh tú aig dearbh- bhrathair domhsa trathnóna go mall. Sin dearbhbhrathair domh a robh tú aige aréir. Mur dtugaidh an fear a mbéidh tú aige anocht tuairisc dhuid ní bhfuigh tú é air dhruim an domhain. D'imthigh roimhe agus ní siubhal a bhí sé acht ag reathaidh. Trath- nóna go mall fuair se an teach. Fuair sé biadh agus leabaidh mhaith. Go luath air maidin d'éirigh agus d'innis do'n tseanóir brígh a shiubhail agus go dé mar chaith sé an dá oidhche eile aig an da sheanóir eile. Is truagh liom do scéal, arsa an seanóir, do leitheidsa de bhuachaill bhréagh a bheith air shlighe a chaillte. Ní fheicfidh tú an Crochaire Tárrnochttha a choidche agus is maith dhuid, na mhuirfeadh sé thú. Pill 'un an bhaile. Ní phillfidh mé go marbhfar mé. Sin no go bhfeicfidh mé nighean an ríogh. Cuirfidh mise giota eile thú, arsa an seanóir. Gabh síos 'un an chladaigh agus má tí tú bád, gabh asteach inntí. Na labhair focal air bith. Chuaidh sé síos 'un an chladaigh agus chonnaic sé bád beag baoideach miotail. Buachaill beag baoideach anns an bhád. Maide rámha i ngach láimh aige. Chuaidh sé asteach anns an bhád. Chuaidh an bád 'un fairge. Ní robh fhios aige cá deachaidh sí acht go deachaidh sí i bhfad. Fa dheireadh bhuail sí asteach air thalamh. Shiubhail sé suas an t-oileán. Chonnaic sé seanchaisleán mór dubh. Chuaidh sé asteach agus chonnaic sé annsin nighean an ríogh. Rinne sí fearadhfháilte mhór roimhe. Is maith mar tharlaidh, arsí. Tá an Crochaire Tárrnochttha air shiubhhal as baile agus ní thiocfaidh sé go ceann thrí lá. Chuir mise cúl air gan a phósadh go ceann bliadhna. Tá sé as baile <L 211> anois agus ní thiocfaidh sé go ceann thrí lá. Béidh muid i bpléisiúr an tamall sin fhéin. Aig ceann na dtrí lá dubhairt nighean an ríogh, caithfidh mise thusa fholach. Tá an Crochaire Tárrnochttha ag teacht. D'fholaigh sí Éamonn. Thainic an Crochaire. Mothuighim boladh an Éireannaigh bhradaigh, bhréagaigh annseo, arsé. Mothachaidh tú sin, arsí, fhad a's tá mise ann. Air maidin go luath lá air n-a bhárach d'imthigh an Crochaire agus dubhairt nach mbéidheadh air ais go ceann dá lá. Dubhairt Éamonn le nighean an ríogh: mur bhfaghaidh muid plan éiginteach oibri- ughadh, ní bhfuigh muid buaidh air an Chrochaire go deó. Go dé gheánfaidh muid? arsa nighean an ríogh. Leig thusa ort, arsa Éamonn go bhfuil cion mór agad air agus go bhfuil buaidhreadh ort an pósadh do chur air gcúl. Deán iolghárdas mór nuair a thiocfaidh sé abhaile. Rinneadh sin uilig. Bhí bród mór agus athas air an Chrochaire agus dubhairt sé, dha mbéidheadh fhios agad fios an fhir atá agad, bhéidheadh tilleadh athais ort. An féidir do mharbhughadh? Ní shaoilimse go bhfuil aon ghaisci- dheach anns an domhan ábalta do mharbhughadh. Rinne sé gáire mór. Tím anois go bhfuil do ghrádh bainte agam. Innseachaidh mé dhuid go dé mhuirfeadh mé. Ní thig mise do mharbhughadh, arsa an Crochaire, go ngearrtar an crann mór sceach tá air bharr na binne thíos aig an fhairge. Dha ngearrfaoi an crann, air thuitim dó léimfeadh sionnach mór amach; a's a bhfuil de chonairt anns an domhan, ní mhuirfeadh siad an sionnach go dtigeadh Cú Beag na Garbhchoilleadh as Éirinn. Mhuirfeadh Cú Beag na Garbhchoilleadh é. Air thuitim do'n tsionnach, léimfeadh lach amach as an tsionnach. D'im- theachadh sí san spéir. An méid seabhaic atá san domhan, ní mhuirfeadh siad an lach acht amháin seabhac Ghleann Dath Bhuidhe. Dha marbhfaoi í bhéarfadh sí uibh air lár na fairge. An méid dobhráin atá san domhan, ní bhfuigheadh sé an uibh sin acht Dobhrán Donn Loch an Iubhair. Na dhiaidh sin agus uilig ní bhéidhinnse marbh go mbuailtí an uibh sin air an bhall dubh atá thíos air thóin mo ghoile. Thúsaigh nighean an ríogh ag damhsa le h-athas agus dubhairt gur bhfada léithe go dtí lá an phósta. Tá mise ag imtheacht anois, arsa an Crochaire, agus ní thiocfaidh mé air ais go dtí trathnóna amárach agus annsin ní imtheachaidh mé níos mó. D'imthigh sé agus d'fhág sé slán aig nighean an ríogh go bpillfeadh sé air ais. Thainic Éamonn asteach agus bhí an scéal mór aig nighean an ríogh dó. Ní'l am air bith le cailleadh, arsa Éamonn. Caithfidh muid túsughadh dh' obair. Fuair siad dhá thuagh. Thoisigh siad do ghearradh an <L 213> chrainn go tiugh agus go dían. Níor bhfada gur ghearr siad an crann. Air thuitim do'n chrann léim an sionnach amach. Scairt Éamonn air Chú Beag na Garbhchoilleadh. Níor luaithe bhí an focal ráidhte ná chonnaic siad an cú i ndiaidh an tsionnaigh. Sin an áit a robh an rása agus an choraidheacht, acht níor bhfada go bhfuair an cú greim muineáil air agus léim an lach fhiadhain amach as an tsionnach. D'éirigh sí i n-áirde anns na spéirí. Scairt Éamonn air sheabhac Ghleann Dath Bhuidhe. Le preabadh na súl bhí an seabhac le feiceáil i ndiaidh an lacha. Níor bhfada gur bhuail an seabhac an lacha agus iad amuigh os ceann na fairge. Air thuitim do'n lach rug sí uibh agus thuit sí síos air lár na fairge. Scairt Éamonn air Dhobhrán Donn Loch an Iubhair (do) theacht go deifreach agus an uibh do thabhairt annsair. Anns an am sin chonnaic siad an Crochaire Tárrnochttha ag tairngt orrthú agus bhí sé ag éirighe lag. Bu luaithe leis an dobhrán do bhéith aig Éamonn ná'n Crochaire Tárrnochttha. Bhí a bhéal fosgailte ag iarraidh do bhéith fagháil anála. Rug Éamonn air an uibh o'n dobhrán. Chaith sé asteach i mbéal an Chrochaire i. Thuit sí síos agus bhuail sí an ball dubh a bhí air thóin a ghoile. Thuit an Crochaire Tárrnochttha marbh. Bhí lúthgháir mhór air Éamonn agus air nighean an ríogh. Rachaidh muid anois 'un an bhaile, arsa Éamonn. Bhí luingis go leór anns an chuan. Líon siad long lán óir agus airigid. Ní robh fhios ocú go dé an bealach a rachadh siad. Chonnaic siad an bád beag miotail ag teacht asteach o'n fhairge mhór. Chuaidh an bheirt asteach san bhád. Chuir an bádóir crúca i bhfasta anns an luing agus chuaidh sé 'un fairge. Ba luaithe é go mór ná'n ghaoth Mhárta go dtainic sé asteach faoi theach an tricheadh seanduine. Bhí lúthgháire mhór air an tseanduine rompú. Chaith siad an oidhche sin aig an tseanduine le pléisiúr. Lá air n-a bhárach fuair an seanduine cartannaí ar cuireadh an t-ór agus an t-airgead orrthú. Thug siad leóbhtha an seanduine. Thainic siad go teach an dara seanduine. Chaith siad oidhche annsin i bpléisiúr. Thug siad leóbhtha an dara seanduine go teach an chéad seanduine. Chaith siad oidhche i bpléisiúr aige agus thug siad a n-aghaidh air an bhaile na trí shean- duine leóbhtha. Nuair thainic siad go caisleán an ríogh bu é an lá deireannach de'n bhliadhain é. Bhí iolghárdas os ceann cumais air an rí roimhe n-a nighean agus roimhe Éamonn. Béidh mo nighean agad mar mhnaoi fhad a's bhéidheas sí beó agus is cinnte gur maith an airidh ort í. Rinneadh banais a mhair seacht n-oidhche agus seacht lá. Bhí an lá deireannach comh maith leis an chéad lá. Tá siad fhéin agus a gclann agus a n-iaraimh ann sonas agus ann séan. <L 215> Eóin Ua Míodhchán agus an Sionnach. Bhí Eóin Ua Míodhchán na chomhnuidhe i mbaile Ui Ára i bhfogus do na Cealla. Oidhche áirite agus é leis fhéin, teine mhaith aige, luigh sé suas air leabaidh i dtaobh an tighe. Ní robh sé na chodladh acht ag deánadh a scíste. Bhí an chomhla na seól fascaidh. Bhí na lachain anns an tseomra a bhí i gcúl na teineadh. Chonnaic sé an sionnach aig an dorus ag amharc asteach. I gceann tamaill thainic sé asteach giota beag eile. D'amhairc sé air fud an tighe. Ni robh duine air bith le feiceál aige. Thainic sé asteach gur sheas sé air an urlár. Ní robh duine air bith le feiceál aige. Bhí dorus an rúm foscailte agus chuaidh an sionnach suas 'un an rúm. D'éirigh glór mór aig na lachain agus iad ag eiteallaigh o thaobh go taobh de'n rúm. Thug Eóin léim 'un an dorais. Bhí an ghrape na seasadh aig taobh (taoibh) an dorais. Rug sé air an ghrape agus thug sé móide nach rachadh an sionnach amach go marbhadh sé é. Thainic an sionnach anuas as an rúm agus bhí sé anonn agus anall ag féachaint go dé an tslighe a bhfuigheadh sé amach. Acht bhí Eóin san dorus agus an ghrape aige. Nuair chonnaic an sionnach nach bhfuigheadh sé amach, rug sé air bhríste Eóin a bhí air an chathair aig colbha na leapa agus thairn sé an bríste trasna na teineadh. Thug Eóin mionn eile nach rachadh an sionnach amach go marbhadh seisean é. Bhí an sionnach aníos agus sios an t-urlár ag coimheád Eóin agus an dorais. Nuair chonnaic sé nar fhág Eóin an dorus agus bhí an bríste dóighte, rug sé air an tsúisín agus thoisigh da thairnt 'un na teineadh. Chonnaic Eóin go ndóighfeadh sé an teach. Thug sé léim aníos ann a aracais. Thug se iarraidh de'n ghrape air acht dhúbail an sionnach thart agus fuair sé amach. Bhris Eóin a ghrape agus bhí a bhríste dóighte agus an sionnach imthighiste. Scéal Ghiolla na gCochall Craicionn. Bhí Gaibhdín Gabhna na chomhnuidhe air an Dárnaidh aig taobh Dhúncánéile. Bhí beirt bhuachaillí aige ag feoghluim béasaí agus tréartha gaiscidheacht. Ní robh aon ghobh san domhan comh maith leis. Ní robh gaiscidheach air bith críochnuighthe go bhfaghadh sé a chuidairm agus éididh críochnuighthe aig Gaibhdín Gabhna. Bhí anns an am seo banphrionnsa óg d'a feoghluim aige. Ba é ab ainm dithe Scaith Shioda ní Mhanannán. Ba é ab ainm do'n dís gaiscidheach do bhí aige san am chéadna Céadach mac ríogh na dTulach agus Lonndubh mac ríogh na Dreólainne. Lá amháin bhí an bhanphrionnsa óg ag cíoradh a cinn. D'amhairc <L 217> Lonndubh oirrthí agus rinne sé gáire mór. Go dé chbhar do gháire? arsa Céadach. Bród agus athas ag amharc air an bhanphrionnsa a bhéidheas na mnaoi agam fhéin. Is beag do chiall, arsa Céadach, agus is beag do chuid dithe. Is fíorbheag áird aici ort. Sin adhbhar mo mná-sa agus ta fhios aici fhéin sin. Ní bhfuigh tú í gan troid chrúaidh. Tá mé sásta sin do ghlacadh, arsa Lonndubh. Nuair do bhí siad ag dul i gceann airm thainic Gaibhdín Gabhna asteach. Nuair chuala sé fáth na troda, dubhairt sé nach mbéidheadh troid air bith ann acht go ndeánadh seisean breitheamhnas. D'aontaigh siad do'n bhreitheamhnas. Ním-se mo bhreitheamhnas, arsa Gaibhdín Gabhna, go bhfágfaidh mé sibh bhur dtriúr bhur seasadh air urlár mo cheárdcha. Tá trí dóirse oirrthí, dorus mic ríogh agus rófhlaith, dorus na marcaigh (marcach) agus dorus na gcoisidheannaí. Anns an am seo bhí an Ghlais Ghaibhleanna aig Gaibhdín Gabhna. Bhí slabhradh aige oirrthí le h-eagla roimhe Bhalar. Leigeadh an slabhradh í anuas go Cnoc an tSlabhraidh atá aig taobh Árd- dá-ratha. Ce'r bith an chéad soitheach a chuirfeá faoi an bhó ag bleagan, líonfhadh sí é, bidheadh sé beag no mór, agus sin da mbéidheadh de bhainne aicí. Ce b'air bith duine agaibh a lean- fhaidh sí, bidheadh sí aige agus mur leanaidh sí aon dhuine agaibh, ní bhfuigh ceachtar agaibh í. Ce an dorus a rachaidh tú amach? arsa Céadach. Rachaidh mé amach air dhorus mic ríogh agus ró-fhlaith, arsa Lonndubh. Is é ba dúthcha domh. Rachaidh mise amach air dhorus na gcoisidheannaí, arsa Céadach. Má leanann sí mé air dhorus mic ríogh no ró-fhlaith, leanfhaidh sí mé air dhorus na gcoisidheannaí. Chuaidh gach aon duine ocú air a dhorus fhéin agus lean sise Céadach air dhorus na gcoisidheannaí. Thairg Gaibhdín Gabhna banais mhór do dheánadh leóbhtha acht thoisigh Lonndubh ag deánadh bróin agus buaidheartha. Is dona do chás, arsa Céadach, ag deánadh bróin i ndiaidh mná nach robh grádh air bith aici dhuid. Ní'l neart agam air, arsa Lonndubh, agus gheóbh mé bás. Rug Céadach air tháirnge crudh agus dubhairt sé, má leigeann tú domh air sin do bhualadh síos i dtroigh do choise, gheóbh tú an bhean gan bhuille gan urchar. Tá mé sásta, arsa Lonndubh. Chuir sé an táirnge fríd n-a chois le buille beag de chasúr. Chuaidh barr an táirnge anns an urlár agus ní thainic le Lonndubha chos do thógáil. Chaith Gaibhdín Gabhna teanchoir chruadhach ag iarraidh é do thairnt agus sháraigh sé air an táirnge do thairnt. Tairng seo as seo, arsa Lonnduhh le Céadach. An stadfaidh tú de do chuid dúbróin fá an bhean nach bhfuil áird aicí ort. Ní éileacha mé go bráthach í acht má thig tú fhéin agus mise i gcatha choidhche, go gcaithfidh mise an chéad bhuille fhagháil. Tairng an táirnge. Chrom Céadach síos. Rug sé air an táirnge le n-a fhiacla. Thairng <L 219> é agus chaith é air an urlár. Shiubhail Lonndubh amach air an dorus. Níor fhág sé slán na beannacht ocú. Go dé gheánfaidh muid sinne? arsa Céadach leis an bhanphrionnsa. Ce b'air bith is toil leat. Chuala mé, arsé, go robh Fionn mac Cumhaill ann a ghaiscidheach mhór, go robh mórán de ghaiscidhigh maithe faoi agus é fhéin na dhuine mhaith. Rachaidh muid go Teamhair annsair Fhionn go gcaithidh muid tamall annsin. Maith go leór, arsí. Ghluais an bheirt 'un siubhail. D'fhág slán agus beannacht aig Gaibhdín Gabhna. Níor stad siad go robh siad i dTeamhair na ríogh. Bhí Fionn mac Cumhaill agus a chuid fear amuigh ag seilg. Ní robh san chaisleán acht na mná. D'innis bean Fhinn mhic Cumhaill dóbhtha, go robh Fionn agus a sluaighte fá shléibhte mór na Midhe. Nach mbéidheadh sé abhaile go ceann chúig lá. Acht an aire chéadna a gheóbhas mise, gheóbhaidh do bhean-sa go bpillidh tú air ais, má's maith leat Finn do fheiceál. D'fhág sé beannacht ocú agus d'imthigh sé annsair Fhionn agus annsair na Fiannaibh. Nuair bhí sé teacht i bhfogus dóbhtha, casadh teach slachtair air. Chuaidh se asteach agus chóirigh é fhéin le craicne na mbeathaigh fiadhain. Nuair chonnaic Fionn é ag tairnt orrthú, d'fhiafraigh sé, A bhuachaillí, go dé tá sibh da dheánadh? Tá muid ag deánadh ar ndínneara, arsa Conán. Go dé tá tú fhéin da dheánadh? Tá mé ag amharc uam. Tím óigfhear cliste ag tairnt orrainn. Má's do chuidiughadh linn atá sé, is fearrde dínn agus má's ann ar n-aghaidh atá sé, is misde dínn. Béidh fhios againn go dé an cinéal duine é. Má's de chlainn mic ríogh no ró-fhlaith é, ní labhairfidh sé le duine na duine leis go dtigidh sé ann mo láthair-se agus go ndeánaidh sé comhartha umhluigheacht agus urram domh. Má's de chlainn bodaigh no duine bheathlaidhe é, an chéad duine a dtiocfaidh sé fhad leis, fiafrachaidh sé, Ca bhfuil an rí? Níor labhair Céadach le h-aon duine no aon duine leis go dtainic sé i láthair Fhinn mhic Cumhaill. Rinne comhartha umhluigheacht agus urram dó. Go dé an duine thú? arsa Fionn. Buachaill atá ag iarraidh aimsire tá ionnam, arsa Céadach. C'ainm no ca shloin- neadh thú? arsa Fionn. Ní robh mé aig aon mháighistir ariamh, arsa Céadach, nach dtiubhradh sé fhéin ainm orm. Maiseadh, o fuair mise cóirighthe thú anns na craicne, baistim Giolla na gCochall Craicionn ort. Ní bhfuair mé ainm ní b'fhearr ariamh, arsa Céadach. Go dé an obair bhfuil tú maith aige? arsa Fionn. Tá mé maith ag cruinnighadh sealga, arsa Céadach. Tá tú de díth orm go mór, arsa Fionn. Go dé an tuarastal atá tú da iarraidh go ceann lá agus bliadhain? arsa Fionn. Má ghnóthaighim dadaí dhuid, bhéarfaidh tú fhéin domh an méid is fiú mé. Tá sin <L 221> an-cheart, arsa Fionn. Ghluais siad uilig 'un sealg. Níor luaithe bhéidheadh éan marbh aig fear ná bhéidheadh beathach marbh aig fear eile. Bhí siad mar sin go trathnóna agus bhí toirt bothóige aig Céadach air a dhruim trathnóna. Mo bhríathar díbh, a fhearaibh, arsa Fionn, go saoilim go bhfuil gaiscidheach an-mhaith againn. Tá bród agus athas orm. Rachaidh muid a bhaile annsair ar gcuid ban go ndeánaidh muid féasta mór. Bhí lúthgháir mhór air a gcuid ban rompú. Acht nuair chonnaic na fir an bhanphrionnsa óg Scaith Shíoda ní Mhanannán, bhí iongantas mór orrthú go léir fá n-a bréaghaichte. D'órdaigh Fionn an féasta bu mhó a rinne sé ariamh do dheánadh. Bhí siad trí lá agus trí oidhche ag ithe agus ag ól. Anns an am sin thuit mórán de na daoiní na gcodhladh. D'éirigh bean Fhinn mhic Cumhaill agus beirt de na mná uaisle eile, bean Dhiarmuid agus bean Oscair amach da nighe fhéin ann loch a bhí taobh shiar de'n chaisleán. Thainic long asteach 'un an chuain. Léim beirt fhear amach as an luing. Reath siad aníos. Rug fear ocú air bhean Dhiarmuid. Chuir air a ghualainn í agus reath siad 'un na luinge air ais. Thiontáigh an long 'un na fairge. Agus níor bhfada go robh sí as amharc. Thainic bean Fhinn agus bean Oscair a bhaile. D'innis go dé mar sciobadh air shiubhal a gcomrádaidh. Bhí na Fianna uilig buaidheartha agus Diarmuid níos mó ná duine air bith. Bu ghoirid gur thiontáigh an buaidhreadh 'un feirge agus dubhairt Fionn go gcaithfheadh siad í leanamhaint agus tabhairt air ais ce b'air bith áit san domhan a robh si. Dubhairt Fionn go gcuireadh sé seacht gcatha na Féinne da cuartughadh. Dubhairt Diarmuid nach é sin an ceart acht beagan de fhearaibh maith do phiocadh. Da ndeánadh siad gaiscidheacht gur air bheagan daoiní bu mheasamhla é do bhéith maoidhte. D'fhiafraigh Fionn ca mhéad fear dobhéarfadh sé leis. Dubhairt Diarmuid go dtiubhradh mórfheisear. D'iarr Fionn air a n-ainmniughadh. Dubhairt Diarmuid Fionn mac Cumhaill an chéad duine. Diarmuid an dara duine. Oscar an tricheadh duine. Lughaidh fá choinne stiurughadh na luinge. Na nach bhfuil tú ag dul do thabhairt leat Giolla na gCochall Craicionn? Táim cinnte, arsa Diarmuid, má tá sé sásta do dhul. Ní rachaidh sé, arsa Scaith Shíoda. Má leig mise annsorraibh é le seirbhís do dheánadh díbh i nÉirinn, ní'l mé ag dul da leigean libh amach as Éirinn. Le geallamhainteacha móra da dtigeadh siad air ais a choidhche, bidheadh sé beó no marbh, go dtiubhradh siad a bhaile chuiccí é, d'aontaigh sí é do leigean leóbhtha. Ghléas Fionn an long ab fhearr do bhí i n-Éirinn. Chuir sé biadh sheacht mbliadhan asteach air an luing agus chuaidh siad 'un fairge. Bhí siad trí lá agus <L 223> trí oidche ag seóltaracht nuair dh'fhiafruigh Giolla na gCochall Craicionn, A bhuachaillí, cá bhfuil sibh ag dul? Dubhairt siad ce b'air bith áit da séidfidh an ghaoth sinn. Dubhairt Giolla na gCochall Craicionn le Lughaidh an long do stiúrughadh air na h-Indiacha shoir. Nach robh aon bhean an-dóigheamhail san domhan nachar mhaith leóbhtha do bhéith ocú. Gheánfaidh mise sin, arsa Lughaidh. Sheól siad am mór fada. Lá amháin d'iarr Fionn air Chaoilte do dhul go barr an chrainnseóil. Rinne Caoilte sin. Dubhairt sé go bhfacaidh sé talamh. Da ndeánadh siad obair mhaith go mbéidheadh siad aige le h-éirighe gréine. Lá air n-a mhárach chuaidh Caoilte go barr an chrainnseóil agus dubhairt sé. Tím tír bhréagh, cuairt agus caisleán, buachaillí an bhaile mhóir ag iomáin air an tráigh. Tím dhá fhichead long, fiche ceann air gach taobh de'n chéidh agus áit ceann amháin eatorrú. A Lughaidh, stiúraigh do long asteach annsiud. Gheánfaidh mise sin, arsa Lughaidh. Rinne agus níor cuireadh teachtaire amháin o'n rí dho fhiafraigh cé iad fhéin. Is olc an chosamhlacht seo, arsa Fionn. A Fhinn, arsa Giolla na gCochall Craicionn, caithfidh tú duine do chur do chaint leis an rí. Ni robh aon fhear air an luing a ghlacadh air fhéin do dhul do chaint leis an rí. Bu é ab ainm do'n rí Éamonn Tréanbhuilleach. A mháighistir, arsa Giolla na gCochall Craicionn, rachaidh mé fhéin 'un an chaisleáin. Creidim gur tú is fearr, arsa Fionn. Chuir air a chulaidh airm agus chuaidh 'un an chaisleáin. Bhuail sé buille anns an chuaille comhraic. Thainic chuige gaiscidheach dar bh'ainm Cítheach Cruaidhar- mach. Go dé tá tú da iarraidh? arsé. Chuir mo mháighistir, Fionn mac Cumhaill annseo mé dho iarraidh tuighe dó fhéin agus do bheagán da chuid fear. Da ndeánadh cró muc no madadh maith dó, ní bhfuigheadh sé é. Acht tá teach amhas thíos aig an chladach. Má gheibh sibh aontuigheas o na h-amhais, bidheadh sé agaibh agus mur bhfaghaidh, bidhidh folamh. Teiseanadh teach na n-amhas dó. Nuair chuaidh sé asteach air an dorus, ní robh aon amhas anns an teach nach deárn gáire. Go dé adhbhar bhur ngáire? arsa Giolla no gCochall Craicionn. Fá d'oiread-sa de fheóil úr do bhéith againn. Béidh fhios agaibh a mhalairt sin de scéal. Rug sé greim dhá lurga air an fhear bu neise dó agus thúsaigh sé da gcoscairt leis an fhear sin, go dtí go robh deireadh marbh aige acht aon fhear amháin. Bhí an t-amhas caithte aige go dtí an dá ghiota bhí ann a dhá dhorn aige. Chaith sé na h-amhais amach agus rinne carnán díobhtha. Chuaidh air ais 'un na luinge. Tá teach againn annseo, acht ní'l biadh air bith. Caithfidh muid biadh iarraidh o'n chaisleán. Chuaidh 'un an chaisleáin agus <L 225> dubhairt, Chuir mo mháighistir Fionn mé annseo do iarraidh bídh dó fhéin agus do bheagán da chuid fear. Da ndeánadh spólla amháin maith dó, ní bhfuigheadh sé é. Acht tá tarbh air an oileán seo a chuinnighidh trían de'n oileán dó fhéin le ar linn. Má mharbhann sibh an tarbh, bidheadh sé agaibh agus mur marbhaidh, bidhidh folamh. Cá bhfuil an tarbh? arsé. Teiseanadh dó an taobh de'n oileán i robh an tarbh an lá seo. Thug sé leis Conán. Nuair chuaidh siad i ngearr do'n tarbh, rinne sé búirthe mór agus thairng orrthú. Chuir Giolla na gCochall Craicionn a chlóca air an taobh bu neise do'n tarbh de'n árd. Chuaidh é fhéin air an taobh eile. Chuir an tarbh a dhá adhairc fríd an chlóca agus go bun asteach san árd. Léim Giolla na gCochall Craicionn agus bhuail é le n-a chlaidhimh. Bhain an ceann de. A Chonáin, arsé, iomchra- chaidh mise an cholann agus iomchuir thusa an ceann. Ní robh ann acht go robh Conán ábalta an ceann do chorrughadh. Bhfuil tú ag teacht? arsa Giolla na gCochall Craicionn. Ní'l, arsa Conán. Saoilim go bhfuil seo ró-throm agam. Chuir sé a lámh thart. Fuair greim adhairce air an cheann agus air lurga Chonáin. Shiubhail leis gur chaith de an beairtín i dteach na n-amhas. A Fhinn, tá biadh annseo acht ní'l teini air bith. Caithfidh muid gléas bruithe do fhagháil do'n tarbh. D'imthigh 'un an chaisleáin. Chuir mo mháighistir Fionn mé annseo do iarraidh gléas bruithe do'n tarbh. Da ndeánadh an pota is lúgh anns an teach maith dhuid, ní bhfuightheá é acht má bheir an cócaire cead duid spólla do chur san phota, bidheadh agad, agus mur dtugaidh, béidh tú folamh. Chuaidh annsair an chócaire. Dubhairt an cócaire nach bhfuigheadh cead aon spólla amháin do chuir anns an choire. Rug sé air an choire. Thóg é amach de'n obair cloiche. Thug thart é agus leig steall mhór de'n bhroth thart air na cócairí. Dhóigh 'un báis iad. Dubhairt le Fionn, tá teini de dhíth orrainn anois. Chuaidh 'un an chaisleáin. Chuir mo mháighistir Fionn mé annseo do iarraidh teineadh. Da ndeánadh spliota amháin maith dó, ní bhfuigheadh sé é. Chuir sé a dháláimh fá'n chual chonnaidh. Thug leis í go teach na n-amhas. Chuir teini inntí. Chuir an coire orrthí agus roinn mhór de'n tarbh ann. D'ith siad a sáith agus chodail an oidhche sin. Air maidin go luath dubhairt Giolla na gCochall Craicionn, A Dhiarmuid, is uaid a tugadh an bhean. Is ort a thig an chéad troid. Scíothán Sceólannach a thug leis do bhean. Is ort é do throid aniu. A Ghiolla dhílis, arsa Fionn, ní'l gar do aon duine da bhfuil annseo do dhul do throid acht thú fhéin. Chuaidh Giolla na gCochall Craicionn suas 'un an chaisleáin. Bhuail buille san chuaille comhraic. D'innis do'n <L 227> teachtaire go robh troid de dhíth air o Scíothán Sceólannach. Thainic Scíothán Sceólannach. Throid é fhéin agus Giolla na gCochall Craicionn o dhubh maidne go dubh oidhche. Bhuail Giolla buille i gcomhraic a chinn agus a mhuineáil air agus bhain a cheann de. Thainic annsair Fhionn. A Fhinn, Cítheach Cruaidh-armach an gaiscidheach is fearr anns an ríoghacht, caithfidh tú fear do chur le n-a throid amárach. Ní'l duine air bith annseo le n-a throid mur ndeánaidh tú fhéin é. Air maidin go luath chúaidh Giolla na gCochall Craicionn suas 'un an chaisleáin. Bhuail buille san chuaille comhraic. D'iarr comhrac air Chítheach Chruaidh-armach. Ba díomhaoin é go dtí sin. Throid sé fhéin agus Cítheach go trathnóna. Bhí dul aig Giolla na gCochall Craicionn air agus rinne Cítheach leomhan mór de fhéin. Rinne Giolla an rud céadhna agus mharbhuigh Cítheach. Bhuail arís anns an chuaille comhraic. Níor freagraigheadh é. Go dé támuid ag dul da dheánadh? arsé le Fionn. Rachaidh muid abhaile, arsa Fionn. Ní rachaidh muid abhaile, arsa Gioila na gCochall Craicionn, go bhfaghaidh muid ar mbean agus lorg ar láimhe do fhágáil ar ndiaidh. Tá uaigh dhraoitheachta i bhfogus do'n chaisleán. Bhéarthar ar mbean annsin aniu. Má gheibhthear í asteach san uaigh, thusa agus mise agus a bhfuil i n-Éirinn, ní thiubhradh (thabhairfeadh) amach í. Tá dhá dhorus air an uaigh, dorus beag agus dorus mór. Cuirfidh muid Diarmuid air an dorus bheag agus rachaidh mise air an dorus mhór. Níor bhfada dhó go bhfacaidh chuige bean Dhiarmuid dhá'réag de mhná óga léithe agus dhá'réag de sheanmhná. Rug Giolla orrthí agus rug an cheathrar agus fiche ban orrthí. Chaith Giolla air a ghualainn an bhantracht uilig. Scairt air Dhiarmuid agus phill 'un an bhaile annsair Fhionn. Bhí lúthgháir mhór orrthú a mbean do bhéith ocú. Nach rachaidh muid abhaile anois? arsa Fionn. Ní rachaidh muid abhaile, arsa Giolla, go bhfágfaidh muid lorg ar láimhe fá'n chaisleán. Chuaidh 'un an chaisleáin. Thug leóbhtha lasta a luinge de ór agus de iolmhaitheas agus d'fhág an caisleán le theini. Thóg a seóltaí agus chuaidh 'un fairge. Bhí siad trí oidhche agus trí lá agus an aimsir deas. Bhí siad ag ithe agus ag ól agus i bpléisiúr mhór. Ní robh air thaiste na luinge acht Fionn agus Giolla. Chuir Giolla osna mhór as. Go dé adhbhar do bhuaidheartha? arsa Fionn. Tím chugam long, arsa Giolla. Tá fear air bórd orrthí a mhuirfeas mise. Ní'l, arsa Fionn, na aon fhear air dhruim an domhain a bhéidheadh ábalta thusa do mharbhadh. Faraor thú, arsa Giolla, ní thig liom lámh do thógáil go marbhaidh sé mé. Gabh síos faoi thaiste na luinge agus cuir ort an chulaidh scúilliúnaigh atá annsin agus <L 229> ní aithneachaidh sé thú. Ó faraor thú, arsa Giolla. Is fearr an aithne atá aige ormsa ná tá agadsa, agus is ro-fhearr an ceart atá aige air. Glac mo chomairle, arsa Fionn. Ní robh ann acht go robh sé air ais, nuair bhí an long choimhightheach bórd air bhórd leobhtha. Aon fhear amháin faoi arm agus éideadh air thaiste na luinge. Rinne sé gáire agus dubhairt sé. Tá rann agam dhuid - Aithnighim thú agus ní h-air d'éadach, Acht air do rosc gréagach glan. Is fíor sin agus ní bréag é Gur tú Céadach mac rí na dTulach. A Chéadaigh, bhfuil cuimhne agad air do mhargadh liomsa i nÉirinn? Tá, arsa Céadach. Buail do bhuille. Nuair chonnaic Céadach gur b'é buille Lonndubh an chéad bhuille bhéidheadh buailte, bhuail sé a bhuille fhéin agus scaith gach fear ocú an ceann de'n fhear eile. Thuit gach fear ocú air thaiste a luinge fhéin agus d'imthigh an long choimhthigheach an bealach a dtainic sí go bun an aeir. Scairt Fionn air a bhunadh, go ndeánadh siad buaidh- readh mór agus d'innis dóbhtha, nach duine air bith níos lugh ná mac ríogh na dTulach an fear bhí ocú. Bhí buaidhreadh an-mhór air Fhionn agus air a bhunadh fá n-a bhás agus bhí doilghios orrthú do theacht abhaile annsair a bhean agus é marbh. Chóirigh siad a cholann le spíosaraí agus thairng siad air an bhaile. An oidhche sin thainic ceó mór, gaoth agus doinionn a chuir iad da gcúrsa. Bhí siad air seachrán. Ní robh fhios ocú cá robh siad ag dul air feadh mórán laethe. Shocraigh an doinionn agus bu ghoirid go bhfuair siad (do) theacht abhaile. Nuair chonnaic Scaith Shíoda ní Mhanan- nán a fear fhéin marbh, bhí buaidhreadh dóchuimsí orrthí. Bhí buaidhreadh air Fhionn agus air an Fhéinn go léir. Bhí buaidhreadh mór air Dhiarmuid agus air a bhean. Dubhairt Fionn le Scaith Shíoda go bhfhuigheadh sí a raogha fear da robh i nÉirinn. Dubhairt Scaith Shíoda nach robh fear air bith aige a gheánfadh áit a fir fhéin, acht é long do thabhairt dithe go gcóireachadh sí a fear ann spíosaraí, go gcaoineadh sí a sáith an uile lá os a cheann agus go bhfuigheadh sí bás anns an long chéadna a robh a fear. Ghléas Fionn an long ab fhearr i nÉirinn dithe. Cuireadh asteach anns an luing corp Chéadaigh ann gcófra airigid. Chuaidh sí fhéin air bórd agus bu chuma léithe go dé an bealach a rachadh an long. Ní robh fhios aicí ca fhad bhí sí air fairge acht bhi sí i bhfad, mórán bliadhanta. Fá dheireadh bhuail an long air thalamh. Bhí sí tuirseach air fairge. Thainic sí air tír mór. Chonnaic sí caisleán mor i ngar (ngearr) dithe. Shiubhail sí suas <L 231> 'un an chaisleáin. Ní fhacaidh sí duine air bith beó. Chuaidh sí asteach. Shiubhail sí mórán fríd an chaisleán. Fá dheireadh thainic sí ann seómra áirite seanóir críon-liath. D'athain sí go robh sé ann am eighinteach na rí. Labhair sí leis agus ní robh sé fonnmhar seanchas(c) air bith do dheánadh. Bhí an trathnóna ann. Níor bhfada go dtainic asteach triúr de ghaiscidhigh óga gearrtha, millte, loitighthe agus folaighthe le fuil. Chaith díobhtha a gcuid éadaigh. Rug fear ocú greim dhá chos air fhear eile. Sháith sé síos i mbairille a bhí i gcul an dorais é. Thairng air ais é agus bhí sé slán, folláin. Rinneadh sin leis an triúr agus bhí siad leigheasta comh maith agus bhí siad ariamh. A bhuachaillí, arsí, is cosamhail dibh go robh sibh ag troid. Bhí muid ag troid, arsa an fear bu sine. Go dé adhbhar bhur dtroda? arsí. Naimhde thainic air an oileán seo, arsé. Mharbhaigh siad mo mhathair. Rinne siad clocha geala d'ar ndaoiní agus ar n-eallaigh. Ní'l lá air bith nach marbhann sinne sluagh ocú. Bídh muid loitighthe mar chonnaic tú sinn, acht bidheann an sluagh beó lá air n-a bharach air ais fá'r gcoinne. Sin bairille íocshláinte a leigheasas sinne an uile thrathnóna. Leig sí osna agus dubhairt sí, Bhí fear agamsa ann am amháin. Da mbéidheadh sé agaibh, chuideachadh sé libh. Cá bhfuil sé? arsiad. Tá sé thíos anns an luing, arsise. Caithfidh muid é thabhairt aníos. Gheánfaidh muid sinne beó é agus comh maith agus bhí sé ariamh. Thug siad aníos é. Chumail siad an íocshláinte dó. Thum siad san bhairille é. Chumail bos da shúile agus dubhairt sé, Saoilim gur chodail mé néal. Bhí lúthgháir an-mhór air a bhean. Chraith sí dhá láimh leis. Chuaidh siad do chodladh an oidhche sin i bpléisiúr. Air maidin go luath air lá air n-a bhárach, chuaidh triúr mac an ríogh amach do throid leis an tsluagh agus Céadach leóbhtha. Air theacht dóbhtha 'un an mhachaire, bhí sé lán daoiní faoi arm agus faoi éideadh. Go dé tá sibh ag dul da dheánadh leóbhtha seo? arsa Céadach. Tá muid ag dul do throid leóbhtha agus trathnóna béidh siad marbh againn. Ní'l ann bhur ngraethe acht trumpáracht, arsa Céadach. Gheán- faidh muid dhá leith de na fir. Glacfaidh mise taobh ocú agus glacaigidh sibhse an taobh eile. Ní robh ann acht go robh beárnaidh bheag bhaoideach deánta anns na fir aig clann an ríogh, nuair bhí a leath fhéin marbh aig Céadach. Má's é sin an dóigh a nídh sibh an uile lá, is neamhiongantach iad do bhéith ag suidhe ann bhur mbun. Thug sé ruathar ann a measg mar sheabhac frid éanacha agus mharbhuigh sé an duine deireannach díobhtha. Go dé tá sibh ag dul da dheánadh anois, a bhuachaillí? arsa Céadach. Ó tá muid ag dul abhaile, arsiad. Na nach bhfuil sibh ag dul do <L 233> fhuireach annseo go bhfeicidh sibh go dé tá da ndeánadh seo beó arís. Ó ní'l aon dhuine dar fhan nach robh marbh lá air n-a bhárach. Ní imtheachaidh mise, arsa Céadach, go bhfeicidh mé go dé nídheas beó iad. Chuaidh clann an ríogh 'un an bhaile agus d'fhan Céadach. Níor bhfada dó go bhfacaidh sé faitheach ag teacht aníos o bhruach na fairge poitín agus cleitín leis. Chuir sé an cleitín anns an phoitín. Annsin chuir sé i mbéal fir é agus léim naoi naonbhair ocú na seasadh. Na deán níos mó de sin, arsa Céadach. Thug sé ruathar air na naoi naonbhair. Bhain na cinn díobhtha. Ó tharlaidh gur troid atá de dhíth ort, arsa 'n faitheach, gheóbh tú do sháith de. Thúsaigh sé fhéin agus an faitheach air a chéile. Bhí sí ann a troid mhór. Fá dheireadh bhuail sé an faitheach agus bhain a cheann de. D'fhan annsin air feadh tamaill. Thainic chuige aníos air bhruach na fairge an chailleach, poitín agus cleitín léithe. Chuir an cleitín san phoitín agus i mbéal an chéad fhir. D'éirigh naoi naonbhair na seasadh. Fóill ort a chailligh arsé. Thug ruathar air na naoi naonbhair. Bhain na cinn díobhtha agus thoisigh é fhéin agus an chailleach do choscairt a chéile. Bu mheasa an chailleach air go mór ná'n faitheach. Bhuail buille air an chailligh agus bhain a ceann dithe. D'fhan annsin tamall fada. Fá dheireadh chonnaic sé an cú glas ag teacht aníos o bhruach na fairge, poitín ann a béal agus cleitín ann a crúb léithe. Chuir sí an cleitín anns an phoitín agus i mbéal an chéad fhir. Léim naoi naonbhair ocú na seasadh. Stop, a bheathaigh ghránda, arsé. Thug ruathar air na naoi naonbhair agus mharbh iad. Thúsaigh sé fhéin agus an cú air a chéile, acht ní robh acht greann ann a ghraethe go dtí sin. Ní dheánfadh a chlaidhimh gearradh da laghad air chraicionn an chú. Bhí eagla mhór air go muirfeadh an cú é. Chonnaic sé ball beag bán astuigh faoi n-a h-ascaill. Thug sé sáthadh da chlaidhimh air an bhall bhán agus as sin trasna fríd n-a croidhe. Thuit an cú marbh. Bhí lúthgháir mhór air. D'fhan annsin go maidin agus ní thainic níos mó. Smuainigh (smaoitigh) sé, ce b'air bith áit a dtainic siad as, go robh tilleadh uilc na ndiaidh. Chuaidh sé síos go bruach na fairge. Shiubhail sé síos aig bun an aillt. Fuair sé uaigh ag dul síos faoi an talamh. Chuaidh sé síos siar anns an uaigh. Chonnaic sé thiar an cat fada caol glas. A Chéadaigh ghránda, arsí, mharbhaigh tú mo thriúr chloinne. Mharbhaigh tú mo chuid fear, acht tá tú anois ann áit an iomorduighthe agam. A chait ghránda, arsé, an íde chéadna a fuair an chuid eile de do bhunadh, gheóbh tusa. Thoisigh é fhéin agus an cat air a chéile. Acht ní robh acht greann anns an chuid eile go dtí sin. Ghlac sé ochtach. <L 235> Thug sé aon bhuille amháin de'n chlaidhimh agus thug amach croidhe agus crubhogaí an chait. Bhí ionga neimhe i ruball an chait. Air thuitim do'n chat bhuail sí é leis an ionga neimhe agus thug amach a chroidhe agus a chrubhogaí. Thuit an bheirt marbh aig taobh a chéile. Chuartaigh na trí phrionnsa go bhfuair siad an uaigh. Bhí Céadach agus an cat mór na luighe marbh. Ní thainic leóbhtha aithne eadair an dá chroidhe. Mo léan sibh, arsa Scaith Shíoda, nach n-aithnigheann eadair croidhe cruaidh, danardha an chait agus croidhe beag nádúrtha m'fhir fhéin. Thug siad leóbhtha 'un an bhaile Céadach. Chóirigh an croidhe anna áit fhéin agus chumail dó an íocshláinte. D'éirigh na sheasadh comh slán agus bhí ariamh. Bhí lúthgháir mhór air a bhean. Bhí lúthgháir air an rí agus air a thriúr mac. Go dé tá muid ag dul da dheánadh? arsa Scaith Shíoda. No an rachaidh muid abhaile? Ní rachaidh, arsa Céadach, go bhfeicidh mise bhfuil siad siud beó aniu. Chuaid siad 'un an mhachaire. Bhí siad uilig marbh. Chuartaigh Céadach agus fuair sé slaitín draoitheachta síos air dhruim na caillighe. Thug leis í agus phill siad abhaile. Bhí mórán carraiceacha agus clocha glas agus bán. Bhuail Céadach iad leis an tslait. D'éirigh siad na seasadh fir agus mná, eallach agus caoirigh agus capaill go robh bunadhan ríogh beó air ais. Bhí lúthgháir mhór air an rí. Is cóir dúinn anois do dhul abhaile, arsa Céadach le n-a bhean. Ní fhágfaidh tú mise a choidche, arsa 'n rí. Is leat leath mo rioghachta a choidhche agus mo bheannacht-sa fosta. Faraor thú, arsa Céadach, tá rioghachta ag fuireacht liomsa níos fearr ná do rioghachta uilig. Ní áirighim an leath. D'fhág se slán aig an rí agus aig n-a bhunadh. Bhí buaidhreadh mór orrthú na dhiaidh. Chuaidh arís 'un fairge. Cá bhfuil muid ag dul? arsa Scaith Shíoda. Bhí Lonndubh mac rí na Dreólainne na chomrádaidh mhaith agamsa air feadh i bhfad. Tá fhios agam go bhfuil sé cóirighthe le spíosaraí aig n-a athair. Tá buideal de'n íocshláinte liomsa. Rachaidh muid 'un na Dreólainne agus leigheasfaidh muid Lonndubh. Rinne siad mar dubhairt siad. Bhí cumhaidh mhór air rí na Dreólainne i ndiaidh Lonndubh. Ní robh lá air bith nach ndeánadh sé tamall mór buaidheartha os ceann a mhic. D'iarr Céadach cead a fheiceál, gur doctúir a bhí ann. Chumail sé an íocshláinte do'n ghearradh a bhí eadair an ceann agus an muinéal. D'éirigh Lonndubh na sheasadh. Saoilim gur chodail mé, arsé. Is maith an bharr- amhail, arsa 'n rí, agus tú marbh le seacht mbliadhna. A Chéadaigh, mhic ríogh na dTulach, do chéad míle fáilte, a dheaghghaiscidhigh ghlain. Chuaidh mise 'un an domhain thoir do do mharbhadh. Thainic tusa níos fuide le mise do dheánadh beó. Ní scarfaidh tú <L 237> liom a choidhche. Fuair an rí saoghal úr, nuair chonnaic sé a mhac beó. D'fhág Céadach slán ocú agus chuaidh arís 'un fairge. Cá bhfuil tú ag dul? arsa Scaith Shíoda. A bhean, rachaidh mise anois go h-Éirinn go bhfeicfidh muid Fionn mac Cumhaill agus a bhunadh. Thainic go h-Eirinn. Rinne Fionn féasta mór ann onóir do Chéadach agus da bhean. Nuair bhí an féasta thart, dubhairt Céadach, is mithid dúinn do dhul 'un an bhaile go bhfeicidh muid go dé mar tá m'athair agus mo mháthair agus mo bhunadh uilig. Sheól siad 'un na dTulach. Nuair chonnaic an seanrí a mhac agus an bhanphrionnsa anns an bhaile, dh'fhobair go bhfuigheadh sé bás de'n lúthgháir. Rinne sé féasta agus banais mhór le n-a mhac agus an bhanphrionnsa. Nuair bhí an bhanais thart, corónaigheadh Céadach i rioghachta na dTulach. Chaith sé saoghal pléisiúrdha. Tá a iarraimh ann bpléisiúr agus i sonas annsin go dtí an lá aniu. Leadairt na bhfear mór. Bhí Gaibhdín Gabhna na chomhnuidhe air an Dárnaí aig taobh Dhuncanéile. Ní robh gaiscidheach air bith san rann Eórpa críochnaighthe, go bhfaghadh sé a chuid airm o Ghaibhdín Gabhna agus cúrsa feoghluime. Thainic aon lá amháin Cúchulainn annsair go bhfaghadh sé a chúrsa gaisceamhlacht críochnaighthe. Ní gheánfad, arsa Gaibhdín Gabhna. Thug Balar leis an Ghlais Ghaibhleanna uam le tréan láimhe. Má bheir tú air ais an Ghlais Ghaibhleanna, gheánfaidh mise do ghraethe. Bhéarfaidh mise í air ais, arsa Cúchulainn. D'imthigh go Toraigh, an áit i robh caisleán Bhalair. Nuair thainic sé go bruach na fairge, ghlac sé eagla roimhe Bhalar agus chóirigh é fhéin ann éideadh mná. Chuaidh sé asteach. D'innis do Bhalar gur chomrádaidhe í da nighin. Ghlac nighean Bholair é mar chomrádaidhe. Bhidheadh siad ag siubhal agus ag comhrádh. Bu ghoirid go robh fhios aig nighean Bhalair gur fear bhí ann a comrádaidhe. Thuit sí go mór i ngrádh leis. Ghuid nighean Bhalair agus Cúchulainn an Ghlais Ghaibhleanna anns an oidhche agus thug asteach air tír móir í. Lá air n-a bhárach chrunthaigh Balar a bhó. Lean sé Cúchulainn. Ag teacht aníos na Rosa, chonnaic sé Cuchulainn i bhfad roimhe. Bhí súil neimhe aig Balar. Nuair nochtadh sé í, an chéad rud da n-amhairceachadh sé air, scriosfadh sé é. D'amhairc sé i ndiaidh Chúchulainn. Acht is é an talamh an chéad rud a chonnaic sé. Rinne sin an talamh dearg agus tá an dath sin air an tír sin o shoin. Nuair thainic Cúchulainn fhad <L 239> le Gaibhdín Gabhna agus an bhó leis, bhí lúthgháir mhór air Ghaibhdín agus rinne sé féasta mór dó fhéin agus do Chúchulainn. Aig deireadh an fhéasta d'iarr sé air Chúchulainn scéal do innse dó o'n taobh o dheas. Dubhairt Cúchulainn nach dtiocfadh leis sin do dheánadh agus duine air bith eile do bhéith ag éisteacht. Glanfaidh mise an teach, arsa Gaibhdín. D'órdaigh sé amach a robh de dhaoiní san teach. Bhí nighean aig Gaibhdín agus ní h-amach chuaidh sí acht i bhfolach i gcúl an dorais. Thoisigh Cúchulainn do innse scéil agus dubhairt go dtainic coimhéad cuain agus cala air aon lá amháin, go bhfacaidh sé long ag tairnt chuige as an áird thiar. Go robh an-mhéid anns an luing, aon fhear amháin air bórd agus go dtainic sí comh gasta, nach robh maith leis teicheadh. Léim sé amach as an luing agus bológ leis. Bhí an bhológ mór do réir an fhir agus na luinge. Thainic aníos agus 'un cainte le Cúchulainn. D'fhiafraigh an dtiocfadh leis gléas bruithe do fhagháil do'n bholóig. Bhí cual chonnaidh sheacht mbliadhan agus coire a bhruithfeadh seacht muca, seacht muilt agus seacht mairt. Theiseain dó an chual chonnaidh. Chuir sé a dhá láimh (g)ach fá dtaobh dithe. Thug leis agus d'fhág í neas do'n bholóig. Thainic air ais agus rug air an choire. Thug leis agus d'fhág an coire na shuidhe air an chual. Ghlac a chlaidhimh agus ghlan an bhológ agus chuir san choire í. Bhí an teini mór agus bu ghoirid go robh an fheóil bruithte. Shuidh síos agus thúsaigh d'ithe na feóla, gur ith sé mórán. Rug air adharc na bolóige agus thúsaigh sé do ól an tsúgh. Nuair d'ól sé a sháith agus d'ith sé a sháith, chaith sé uadh an adharc. Thuit sí air an bharr chaol agus chuaidh sí giota mór i dtalamh. Anois, arsa an fear mór, tá námhaid mo dhiaidh-sa, fear eile tá go mór níos mó ná mise le mo mharbhadh. Da ndeánthá coimhéad domh agus gan é do leigean orm a gan fhios(t) choidlea- chainn néal, nuair atá mo sháith ithte agam agus mo sháith ólta, da bhfaghainn néal codlata. Níor chodail mé aon néal le seacht n-oidhche agus seacht lá agus an fear mór mo dhiaidh. Da bhfaghainn néal do chodladh, saoilim go mbéidhinn ábalta do throid. Gheall Cúchulainn dó go gcoimhéadadh sé. Má bhidhim doiligh do mhuscladh, arsé, gearr an ladhar bheag díom. Thuit sé na chodladh agus shaoiltheá go tairngeachadh sé dhá thaobh an domhain air a chéile le srannfaoi. Aig ceann tamaill chonnaic Cúchulainn an long mhór ag teacht. Ní robh long an chéad fhathaigh acht mar bhéidheadh copan i gcomórtas leis an luing dheireannaigh. Chraith sé an fathach. Acht ní thainic leis é do mhuscladh. Thairng sé a chlaidhimh agus bhain an ladhar bheag de le buille mór. D'éirigh sé ann a sheasadh. Ní robh ann acht go robh <L 241> sé ann a sheasadh agus faoi arm, nuair bhí an fathach mór i láthair. Thúsaigh an leadairt. Ní fhacas a leitheid ariamh i n-Éirinn. Bhí cumadh air an fhathach mhór, go mbéidheadh sé ró-ábalta aig an chéad fhear. Bhí níos mó de dháimh aig Cúchulainn leis an chéad fhear. Thairng a chlaidhimh. agus thoisigh do bhualadh an fhir mhóir. Ní robh ann acht go dtainic leis sroicheadh go meall a chos. Mar sin fhéin, bhí sé cur feirge air an fhear mhór. Chuir sé thart a lámh. Fuair sé greim air. Sháith sé suas faoi n-a bheilt é. Bhí fearg air Chúchulainn agus thúsaigh sé do ghearradh na beilte. Fá dheireadh fuair sé a gearradh. Nuair gearradh an bheilt, thuit Cúchulainn 'un talaimh. Ní fhuair sé aon leagadh ariamh comh mór leis. Bhí níos mó feirge air ná bhí aroimhe agus bhí sé cuir iargnuidh air an fhear mhór. Chuir sé thart a lámh. Rug sé air agus chaith sé siar an machaire é. Is é an áit ar thuit sé air mhullach a chinn síos ann adharc na bolóige. Nuair chualaidh nighean Ghaibhdín, leig sí gáire mór i gcúl an dorais. Ní Cúchulainn bu chóir do bhéith ort san am sin, arsí, acht Cú na h-Adhairce. Mo mhallacht ort, arsa Cúchulainn, agus air mhná na h-Éireanna. Tá an scéal caillte. Bhí trian de sheanchas(c) na h-Éireanna i bhfiannaigheacht, trian i scéalaigh- eacht, trian air leadairt na bhfear mór. Ní chluinfear go brathach é le h-eagla go gcluinfidhe comh dona as d'éirigh domhsa. Cailleadh an chuid eile de'n scéal. Na trí daill agus an Chevalier i mBaile-átha-clíath. Tá tamall goirid o shoin bhí trí daill i mBaile-atha-clíath. Budh é a n-obair gach lá ag iarraidh na déirce. Lá amháin áirite chas da chéile na trí bacaigh air dhroichead Bhaile-atha- Clíath. Bhí aithne ocu air a chéile. Bhí co heólach air an bhaile 's go dtainic leis an uile dhuine ocu 'theacht 'un a thighe bhig fhéin tráthnóna. Bhí an triúr ag déanamh mairignigh air co holc agus d'éirigh an lá leóbhtha. Bhí chevalier ag dul an bhealaigh. Smaoitidh sé go ndéanfadh sé greann orthú. Bhí aithne aig na daill air agus is minic a thug sé airgead dóbhtha. D'fhiafruigh sé díobhtha goidé mar bhí siad. Dubhairt siad go rabh go holc, nach bhfuair siad pioctúr na banrioghan aniu. D'fhiafruigh sé an ndéanfadh punta maith dóbhtha agus dubhairt siad go ndéanfadh an uile chinéal maith. Seo díbh punta arsé. Déanaigidh bhur rogha rud leis. Shín gach aon de'n triúr amach a lámh agus níor chuir sé dadaí air láimh air bith. Anois, arsé, déanaigidh bhur rogha rud <L 243> leis sin. Shiubhail sé leis agus d'fhág iad. Shaoil gach aon de'n triúr go rabh an punta ag duine éiginteach eile ocu. Chuir siad móran paidreacha agus beannachtaí leis agus dubhairt gur mhaith i gcomhnaidhe é. Choimhéad sé iad go bhfeicfeadh sé goidé dhéanfadh siad. Nuair atá an punta againn, arsa fear de na daill, goidé dhéanfaidh muid leis? Tá cóta de dhith ormsa, arsa fear de na daill. Tá bróga de dhith ormsa, arsa fear eile. Tá mo bhricfeasta de dhith ormsa arsa an tricheadh dall. Tá ar mbric- feasta de dhith orainn uilig. Níor ith muid aon ghreim aniu. D'ainmnigh siad teach ósta i bhfuigheadh siad a mbricfeasta. Chuaidh siad go teach an ósta. D'innis go rabh punta ocu agus bricfeasta maith do thabhairt dóbhtha. Nuair do ghlac siad a mbricfeasta dubhairt fear ocu, o tharlaidh gur chuir Dia an punta inseorthu, gur chóir dóbhtha gloinne ól. Fhuair siad trí ghloinne uisce bheatha agus d'éirigh an blas ní b'fhearr air agus d'iarr siad triúr eile. D'ól siad gur hinnsigheadh dóbhtha nach rabh níos mó le fagháil, go rabh luach an phunta ocu. Díol sin, arsa fear de na daill. Díol sin, arsa fear eile. Díol sin, arsa an tricheadh fear. Amach leis an phunta, arsa fear na táibheirne. Tá deifre ormsa. Bhí an t-anas ann. Ní rabh aon phinginn le fagháil. Bhí fear na táibheirne i bhfeirg. Bhí sé ag cur púdair ann a chuid féasóige go dtéidheadh sé fa choinne an pholice, go gcuireadh sé 'un an phríosúin iad. Anns an bhomaite thainic an chevalier isteach agus dubhairt leis go rabh sagart air an bhaile do bhí déirceach agus go ndíolfadh sé an tairgead air shon na mbacaigh. Rachaidh mé fhéin leat agus labhairfidh mé leis an tsagart. Bhí athas air fhear na táibheirne. Chuaidh an bheirt go teach an tsagairt. Fuair siad scéala annsin go rabh an sagart i dteach an phobail. Chuaidh an bheirt go teach an phobail. Bhí an sagart air an altóir ag dul do léigheadh aifrinn. Chuaidh an chevalier suas air an altóir agus dubhairt leis an tsagart go rabh duine bréagh annsin acht go rabh sé tinn o'n ghealaigh agus go dtainic sé do iarraidh air an tsagart urnaigh rádh dó. Dubhairt an sagart go mbéidheadh sin ceart i ndiaidh an aifrinn. Thainic an chevalier anuas agus dubhairt sé, fan thusa annseo agus gheobh tú do phunta i ndiaidh an aifrinn. Nuair do bhí an t-aifreann ráidhte, chraith an sagart a mhéar air fhear na táibheirne theacht aníos. Dubhairt an sagart - gabh air do ghlúine. Dubhairt fear na táibheirne - bhfuil tú ag dul do thabhairt domh an tairgid? Dubhairt an sagart aríst - gabh air do ghlúine. Dubhairt fear na táibheirne - bhfuil tú ag dul do thabhairt domh an phunta? Bhí slat gheal aig an tsagart agus bhuail sé fear na táibheirne air a bhlagóid agus <L 245> dubhairt sé - gabh air do ghlúine anois. Thug fear na táibheirne a aghaidh air an dorus agus reath an sagart go dtugadh sé arais é. Acht d'imthigh fear na táibheirne. Bhí sé i bhfeirg agus ag tabhairt mionna mór. Nuair thainic sé abhaile, ní rabh chevalier na dall na bacach le fagháil aige na fios ca deachaidh siad.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
