Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimh. 20. Lughnasa, 31, 1924
Title
Uimh. 20. Lughnasa, 31, 1924
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1924
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1924_08> L 145> <B 1924> <C Prós> <M 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Iol Scoil na Mumhan> AN SGUAB Im. II. Uimh. 20. LUGHNASA, 31, 1924. 3p. SA MHÍ Ar chualais riamh ceól ba bhinne Ná an Scuab ar Chlár na Fodhla ag sciorradh? A's má bhíonn Seán Buidhe gan fonn air imtheacht An Scuab 'sa chúl, — ní gábhadh a thuille. SCRÍOBHNÓIRÍ. Pádraig Ó Cadhla. Aodh de Blácam. Seán Mac Giolla Bhuidhe. “Sliabh gCrot.” León Ó Broin. “Sean-eiteallóir.” Tomás Mac Cionasta. Seán Ó Criomhthainn. &c. LUCHT IOMCHAIR AGUS AISTRIGHTE TROSGÁN AGUS UILE. W. W. KENNEDY & CO. GLUAISTEÁN LE h-AGHAIDH GACH OIBRE. GUTHÁN: 1028 122 SRÁID UACHTARACH NA DRISEÓIGE, BAILE ÁTHA CLIATH. BAINSTEÓIR:— TOMÁS M. C. STUDART. <L 146> LEABHRA GAEDHILGE. COMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN, Teor. Ceapadóireacht agus Gramadach do Mheadhon Scolairí. Do hollmhuigheadh an leabhar so go speisialta i gcóir Cláir nua na meadhon-scol. Tá sleachta (giotaí) ann ó sna hughdair is fearr Gaedhilg do scríobh riamh; agus míniú cúramach, compráideach, déanta orra maidir le gramadach, léir-mheas, stíl iarmbunús focal, cora cainnte: litreacha, &c. Do cuireadh le chéile é do réir comhairle Aireachta an Oideachais díreach. Foclóir Foghruíochta Gaedhilg-Bhéarla: S. Ó Duirinne agus Pádraig Ó Dálaigh. 220 leathanach; a luach 2s. tríd an bpost 2s. 3d. Óir-Chiste Fiannuíochta. “Torna.” Tadhg Ó Donnchadha do chuir le chéile. Cnuasacht é seo de sna sgéalta agus de sna dánta is fearr do bhain leis an bhFéinn. Mar shompla “Laoi na Seilge,” “Cnoc an Áir,” “Feart Chaoil,” &c. Tá réamh- focal mínithe ó Thórna féin ann. A luach Is. 3d. Fionn agus a Chuideachta. M. Ó Cionnfhaela d'aistrigh ó scéal Ainéislis Uí Ghrádaigh, “Finn and his Companions.” Tá an Ghaedhilg go deas, simplí, Gaodhlach mar is dual agus dúthchas do mhuinntir na Rinne. 1s. 3d. a luach tríd an bpost 1s. 5d. COMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN, Teor. 89 Sráid an Tálbóidigh, Baile Átha Cliath. MUINTIR BRAONÁIN & BREATHNAIGH Táiliúiri agus Lucht Freasdail Éadach Fear. 5 SRÁID UACH Ó CONNAILL, ATH CLIATH. SCEULTA MHICIL (An Fear Mór do scríobh iad) Tá Gaedhealg Greann is Gáire ionnta. Tá Caint Chanta Cheolmhar ionnta. 'Sé an leabhar is oireamhnaighe ar an margadh é do scoláirí ná fuil an Ghaedhealg ró-láidir aca. Le Faghbháil ó Rúnaidhe, Coláiste na Rinne, Dún- garbhán, nó ó Chomhlucht Oideachais i mBaile Átha Chliath. Irish Polishes for every Purpose AN TIGH 'na ndeintear úsáid de Smearthaí an “Max,” bíonn sé i gcómhnuidhe go geal, glan, fólláin. Tá buadh ag Smeartha Urláir an “Max” ní h-amháin do gach saghas úrláir ach do throsgán chomh maith; tá buadh ag Smeartha miotail an “Max” a chuireann snas go mear is go bog ar gach saghas miotail; tá buadh ag Smeartha bróg an “Max” a chimeádann an leathar go bog, so-lúbtha agus ghabháilt aige le dá dhonacht aimsir. An bhfuil na Smearthaí breághtha so id'thigh féin agat sa? Díoltar Smearthaí an “Max” ins gach aon áit. The Max Polishes Deintear ar fad i nÉirinn — McMASTER, HODGSON & CO., Ltd., ÁTH CLIATH. NIGHEACHÁN RIABHACH AN tSATHAIRN NÍ BHÍONN SÉ GEAL DÉ DOMHNAIGH. Dá bhrigh sin Cuiridh bhúr gcuid nigheacháin chun TIGH NIGHEACHÁIN NA CÚIRTE (COURT LAUNDRY) SRÁID HARCOURT, BAILE ÁTHA CLIATH. TEACH-ÓSDA AN PHLÉIMEANNAIGH 31-32 Plás Gáirnéir, Áth Cliath. Áit Chiúin gan Bheith Iargcúlach. Áith Chompórdach Gan Bheith Costasamhail. Margaidhe agus eile ar do Chomhgar ann. <L 147> Ár Scéal Féin! “An sean-‘Scuab’ acht amháin cos nua innte?” — adéarfar nuair léighfear an t-eagrán so. Is díreach é. Mac Giolla Iasachta do chuir an páipéar ar bun agus do choimeád ar siubhal é go dtí Mí na Béaltaine seo caithte, b'éigean dó eirighe as annsin, agus b'éigean do chomhlucht d'á cháirdibh teacht i n-a ionad agus i n-a áit. Seacht gcúraimí an tsaoghail d'á éaghmuis a bheith air fé ndear dó eirighe as an obair, acht ní h-amhlaidh atá sé ag casadh a chúil uirre ná ag tabhairt druime láimhe leithi. Ní'l sé. Beidh sé ag cabhrúghadh linn i gcomhnuidhe. Beidh rún aige leis “An Scuab” agus páirt i n-a cion, agus is maith atá tuillte aige go mbeadh. Maireach é ní bheadh aon “Scuab” ann. Támuíd i dteannta. Ní mar a chéile lucht léighte páipéir Gaedhilge agus lucht léighte páipéir Beurla. Is éigin dúinn-ne cuimhneamh ar dhá shaghas duine: ar an gceud dul síos tá an dream a bhfuil an Ghaedhealg acu on gcliabhán agus bíonn cuid mhaith acu san ag faire orrainn feuchaint an bhfuighdís aon bhuntáiste do bhreith orrainn; feuchaint an mbímíd-ne ag tuitim siar ón standard a bheadh acu dá mbéidís féin i mbun an pháipéir; agus ar an taobh eile dhe tá na daoine mí-ádhmharacha atá ag foghluim. Bíonn siad sin ag súil le rud simplidhe i gcomhnuidhe, rud a chuirfeadh misneach ionnta agus deireann a leitéidí linn go minic gurb amhlaidh a chailltear ar a misneach ar fad ar fad agus iad a d'iarraidh an “Sguab” (nó “Fáinne an Lae”) do léigheamh. “Glac chughat do pheann,” arsa múinteoir taisdil áirighthe linn an lá fé dheire, “agus tabhair fé leath na n-alt a bhíonn sa “Sguab” gach ao' mhí agus déin níos simplidhe iad.” Go bhfóiridh Dia orrainn! Cad a dhearfadh na sgríbhneoirí annsan? Is beag ar fad de sgríbhneoirí an lae indiu a thugann simplidheacht agus fior-láidireacht cainnte i bhfocair a chéile leo. Ní bhíonn daoine mar an t-Athair Peadar ar an saoghal gach aon lá. Sin í an adhb, ní bhfuighfeadh an gobadán an dá thráigh a thabhairt leis, agus is dócha gurb éigin dúinn leanamhaint den obair sa t-slighe ceudna a's a righneamar go dtí so í. Déinimíd iarracht gach ao' mhí alt nó dó do chur sa “Sguab” a thuigfeadh aon duine a mbeadh roinnt Gaedhilge aige. Déinfimíd an rud is fearr is féidir linn agus mara mbíonn gach ao' dream sásta, ná tógtar orrainn ro-dhian é. Is léir pé'r sa domhain de, ná deunfadh sé an gnó an rud ceudna do sholáthar don duine a dteastuigheann Gaedhealg láidir saidhbhir na Gaedhealtachta uaidh, Gaedhealg 'na mbíonn na casta cainnte breághtha atá á gcailleamhaint ó lá go lá dréir as a gheibheann na sean daoine bás (mar go bhfuil a fhios ag an domhain ná fuil Gaedhealg na ndaoine óga chomh láidir ná chomh saidhbhir a's a bhí Gaedhealg a n-athracha) ní shásóch an rud ceudna iad sin a's a shásóch lucht foghlumtha na teangan. Agus cé acu dream acu is tabhachtaighe i ndeire na dála? Muireach na Gaedhilgeoirí léigheannta ní bhfuigheadh na foghluimtheoirí foghluim in ao' chor, agus in eugmais lucht foghlumtha na Gaedhilge do bheadh sé chomh maith ag an dream eile an obair do thabhairt suas ar a bpaiste. Ní neart go cur le céile; sin bun agus barr an scéil, agus tuigimís é. AN SGUAB. VARIAN'S Deintear i mBaile Átha Cliath iad. Uim. 012. Sguaibe de gach saghas. Dá ndíol ins gach siopa earraidhe tigheasa lorgaidh iad. Ní'l am againn chum a rádh mar gheall ar na Príosúnaigh acht — Buidheachus le Dia iad saor! <L 148> Mise Annso a's Fios Agam. Scríobh roinnt daoine chugam dá rádh gur cheart agus gur chóir “An Scuab” a choimeád beo, ag tabhairt a dtuairmí conus sin a dheunamh, agus ag geallamhaint gach aon chongnamh chuige, acht níor scríobh leath an oiread gus ba mhaith liom. Táim ag deunamh ionad coinne le cuid de na daoine seo agus tá muinghin agam go ndeunfar socrughadh ar é choimeád ar siubhal. Tá an sceul mar seo anois i dtaobh na Gaedhilge. Tá mór-chuid daoine againn a rugadh agus a fháiseadh as an nGaedhilg agus go bhfuil an léigheamh agus an scríobhadh go maith aca acht ná fuighfeá aon toirt ná éifeacht 'sa rud a scríobhfaidís. Bheadh an chaint go hiongantach flúirseach aca agus an Ghaedhealuigheacht cheart nádúrtha ag briseadh amach trí gach alt agus féith den chaint sin acht as an gcáitheadh go léir ní bheadh agat acht mála lócháin. Ní choiméadfadh an lóchán so páipeur mar “An Scuab” ar siubhal. Caithfear an gráinne maith folláin a sholáthar don phobal. Tá mór-chuid daoine eile ann agus an cleite ar a dtoil aca, an t-eolas go glib aca acht gan deil ná deallramh ar sníomhadh na Gaedhilge aca. Tá daoine ann a léighfeadh gach saghas Gaedhilge ar lorg an Ghráinne agus daoine eile ná léighfeadh aon rud acht an rud a scríobhfaidís féin. Agus tá a lán Gaedhil- geóirí ná caithfeadh leath-choróinn 'sa mbliadhan ar aon pháipeur Gaedhilge. Mar sin tá sé deacair do pháipeur mar “An Scuab” a mhaireachtain a dheunamh. Sé rud a chuireamar romhainn a sholáthar don phobal 'sa “Scuab” an cheud lá acht ailt brioghmhaire, éifeachtamhla, clúdaighthe i gcaint gunta le ceart agus cóir na Gaedhilge. Ní fhuil mé féin sásta gur eirigh linn é sin a dheunamh chomh maith gus a bhí coinne agam. Tá a fhios agam má 'seadh go dian dóighte cad atá in easnamh orainn. Na daoine a bhfuil an t-eolas agus na h-ealadham aca is tríd an mBeurla a bhailigheadar gach aon rud chúcha, agus gach rud a thugann siad dúinn 'sa nGaedhilg imtheacht an Bheurla bhíonn fé 'sa tslighe nár mhór do dhuine a rugadh agus a thógadh le Gaedhilg an-eolas a bheith aige ar an mBeurla leis chum a nGaedhilg siúd a thuigsin. Sé sin go gcaithfidh ár leitéidí-ne an Beurla d'fhoghluim go maith chum a gcuid Gaedhilge siúd a thuigsin. Ní bhfuigheadh rud a bheith níos mí-nádúrtha ná sin. Acht deir siad linn gur mar sin a bheidh, Is mór an mí-ádh don Ghaedhilg agus don tír má chaithear leigint leo. Tá sé riachtanach orainn-ne spriodáltacht na Gaedhilge agus ár ndaoine a thabhairt linn má's maith linn sinn féin a shábháilt ón saoghal damanta atá thimcheall orainn anois. Tá an chaoí againn. Tá ár súile osgailte. Táimíd ag deunamh ath-nuadhchain ar ár mbeatha agus ba cheart dúinn saoghal spriodálta na fíor-Ghaedheal a thabhairt linn. Is fadó riamh a cheapadh ag Árd-Fheis i mBaile Átha Cliath gur cheart Scoil Gaedhealach a chuir ar bun 'san áit is Gaedhealaighe de gach Cúige. Tá seacht mbliadna deug ann. Níor cuireadh. Más maith linn an seod luachmhar a oireann dúinn chum sinn féin a shábháil ó dhiascur sluaigh an tsaoghail mhalluighthe atá anois ann a chosaint agus a choimeád badh cheart trí nó ceathair de Árd-scoileanna fíor-Ghaedhealacha a chuir ar bun láithreach bonn. Gach múineadh agus gach teagasc agus gach tógaint a bheith dá thabhairt tríd an Ghaedhilg ionnta. A bheith ag saothrughadh na teangan agus dá cur in úsáid in gach aon ocáid. Na hollamhain a bheith go fíor-Gaedhealach in a gcroidhe agus in a meon. Ba chóir go bhfuighfí a leithéidí a chur ar bun anois fé an scéim nua oideachais atá ag lucht oideachais idirmheadhonaigh. Mar a dtuigeann an Riaghaltas go bhfuil sé riachtanach orra an rud so a dheunamh ní thuigeann siad cúrsaí na Gaedhilge; agus mar a dtuigeann siad cursaí na Gaedhilge ní thuigeann siad cúrsaí an Náisiúin. Bhí an-thabhairt amach cúpla seachtmhain ó shoin ag oscailt na hárd-chúirteanna i mBaile Átha Cliath agus deineadh mórán den Ghaedhilg d'réir deallraimh. Acht cathain a aireofar an méid sin Gaedhilge san áit cheudna arís? Do rigneadh an leathadh-laghar ceudna uirre ag an cheud agus ag an dara Dáil acht cá bhfuil sí anois aca? Tá sí, in a bpluc aca. Is ann a bhíonn a dteanga go minic aca. <L 149> Ní dheunfaidh aon “leigint orainn” an gnó dhúinn i dtaobh na Gaedhilge. Caithfear í chur in úsáid i gcomhnuidhe nó neachtar aca ní fhuilimíd i ndáiríre. Tá súil le Dia againn go n-eireochaidh le hÁrd Coisde na gComhairlí gCondae rud foghanta éigint a dheunamh i dtaobh na Gaedhealtachta. Is ar éigin athá aon deifir idir an tslighe atá rudaí sa nGhaedhealtacht anois agus an tslighe bhíodar fe riaghaltas Shasna. Tá oifigí ón Riaghaltas ag dul isteach go dtí na ceanntair sin ag thabhairt eolais agus teagosca do mhuintir na háite agus gan aca acht an Beurla. Cad é an iongnadh go mbeadh daoine bochta na háiteanna seo ar lorg an Bheurla dá gclainn. Ní fhuil acht díthcéille dhúinn a bheith ag rádh gur b'í an Ghaedhealg teanga an Náisiúin seo. Agus ós ag trácht ar sin é chím go bhfuiltear ag cur dochtúirí ag frithealadh ar na bochtáin 'sa nGaedhealtacht ná feadar cad a bheitheá ag rádh dá ndeurfá leo iad féin a choisreacan as Gaedhilg. Go bhfeuchaidh Dia ar na bochtáin; is iad a bheidh thíos de. Tá an Ghaedhealg dá giolcadh ós comhair ár súl. Cibhe méid baint atá ag an riaghaltas leis an Gaedhealtacht nár chóir go ndeunfaí é tríd an Ghaedhilg amháin. PÁDRAIG Ó CADHLA. DO LUCHT FÓGARTHA — GAEDHILGEÓIRÍ. Scríobh chúghainn, nó dein coinne leis an mbainisteóir agus béidh áthas air luach na bhfógraí agus gach eolas Ídtaobh “an sguab” a thabhairt díbh. MUINNTEAR AN SGUAIB. DO'N GHAEDHEALTACHT NUA AGUS UILE. Má tá sorn guail nó sorn oíle uait, nó, Má tá gléas cócaireachta uait, nó, Má tá sgeanna, forcanna, spiúnóga, &rle., uait, nó, Má tá aon rud uait i gcóir an tighe nó an gharrdha, buail isteach chúghainn nó sgríobh chun:— Muinntir Glasáin, Déagha & a gCuid., Tta., 21-22 Plás Teampuill Críost, Baile Átha Cliath. Humpty Dumpty. (Leagan Ciarraigheach.) Tá Filimín Falaimín i n áird' ar an bhfalla. Thuit Filimín Falaimín anuas ar an dtalamh; Dá dtagadh dháréag agus triúr agus dachad N'Fhéadfaidís filimín Falaimín a chuir i n áird' ar an bhfalla. Re-bhó-seam. Cheithre caora maola liatha luatha leath- iorballach is beag an t-iongna liúm-sa na cheithre caora san do bheith maol liath luath liath leath-iorballach. 'Sé an reithe do dhein iad reithe maol liath luath liath leath-iorballach. Ceann eile. Do dhoirt cearc-uisge pic uisge le corcoise cas choise an chómhra. (Iad seo araon a rá go mear!) TOBAR NA FIOR-GHAEDHILGE I RINN Ó gCUANACH I nDÚTHAIGH DÉISEACH. Caith do shaoire ar do shuaimhneas ann agus raghaidh sé chum tairbhe dod shaoghail agus do shláinte. Tá tigh fada fairsing i gcomhaír bhidh, iostais, agus an mhúineadh ag lucht Iolscoile na Mumhan ann — an fharraige i mbeul an doiris aca. AN CÚRSA COITCHIANTA MÍ LUGHNASA Scoil na Leanbhái ag Tosnú in a dhiaidh sin. Tá gach fios agus faisnéis le fagháil Ó'N bhFEAR MÓR I RINN Ó gCUANACH. <L 150> DÁ NÁISIÚN NÓ DÁ AICME — CÉ ACA? Deireann na Sasanaigh go bhfuil “dá náisiún” i nÉirinn, agus go bhfuil deighilt agus dífríocht do-leigheasta idir Ultaigh agus Éireannaigh. Is minic an bhréag céadna ghá canadh ag lucht leanúna an Charsonaigh, agus is minic minic a chualaidh mé muintir an Deiscirt ag dímeas muintir Uladh mar allmhuraigh agus drong iasachta. Do shliocht Gall-Ghaedhal Uladh mise. Ionmhuin liom muintir na Sé Condaetha, agus creidim go bhfuil ciall chruinn agam dá méon. Deirim gur cuid de thréad Pádruig iad, muintir Uladh, gídh nach ionann a mbéasa agus béasa muintir na Mumhan. A cháirde Gaedhal, más Muimhnigh sibh, ná creididh go deo don té adeirfeas libh nach Éireannaigh iad na hUltaigh. Tá tréithe fá leith acu; tá tréithe fá leith ag Connachtaí freisin. Mothuighthear na tréithe seo i gCaitilicigh Uladh chomh maith le Prodasdúnaigh. 'Na theannta sin, tá béaloideas spioradálta ag na Prodasdunaigh nach bhfuil ag furmhór Gaedhal: acht ní fhágann sin gur allmhuraigh iad. Tá saoghal spioradálta ag Caitilicigh Sasana nach dtuigeann furmhór a gco-lucht- tíre, acht níl aoinne ag cur 'na leith gur dream iasachta iad dá bhárr sin. Plus ça change plus ç'est la même chose, adeir an sean-fhocal Franncach, agus tá duthracht agus cionndánacht na nGaedhal le mothú i gcreideamh na bProdasdúnach i nÉirinn, gídh go bhfuil gné úr ar na sean-tréithe náisiúnta. Má téidh tú go Sasana agus cuairt a thabhairt ar eaglaisí na nGall, deirfidh tú nach bhfuil aon chosúlacht idir Prodasdúnacht Sasana agus Prodasdúnacht na hÉireann. Ní abrochaidh mé cé acu is córa nó is gloine mar Prodasdúnacht; acht cuirfidh mé i gcuimhne duit go bhfuil an dífríocht chéadna le mothú idir Caitliceacht na hÉireann agus Caitliceacht na Mór-Roinnte. Más fíor damh, mar sin, tá rian an náisiúin, meon na nGaedhal, ar Phrodasdúnacht agus ar Chaitliceacht na hÉireann chomh maith. Tá cosúlacht idir Caitlicigh agus Prodas- dúnaigh na hÉireann ina gcuid subhailcí agus ina gcuid dubhailcí fosta. Claonann an bheirt aicme le simplidheacht agus fuacht aigeanta, agus iad ag moladh Dé. Fuath leis an bheirt acu maordhacht agus áilleacht ina gcuid eaglaisí agus ina gcuid seirbhísí. Fuath leo ceol aoibhinn, bheistmintí, tús agus ceileabhradh solamanta. Bíonn Aifreann Mór ag Caitlicigh Sasana 'achan Domhnach. Ní bhíonn acht Aifreann Íseal againne. Fuath le muintir na hÉireann Aifreann Mór agus Easpairt Puiblidhe. Ionann an méid sin agus a rádh gur “Eaglaisidhe Ísle” nó Low Churchmen, muinntir na hÉireann i gcomhnuidhe (mo thruagh an scéal!). Gidh go bhfuil an chosúlacht so idir an dá dhream, agus gídh go ngrádhann muintir Uladh a dtír cho maith le muintir an Deiscirt, tá droch-amhrus i na gcroidhthibh, agus tá eagla ar Ultaigh roimh Caitlicigh. Tá balla mór tógáilte idir iad agus a gcómh-lucht-tíre, agus measann siad gur daoine dána dúra na daoine atá taobh eile den bhalla so. Cuimhnighmís go rabh an drochamhrus so idir na Episcopalians agus na Presbyterians, fad ó. Níor lugha an fuath a bhíodh eatorra ioná an fuath so idir Glas agus Buidhe i nÉirinn anois. Bhí na hOrangemen go dian i naghaidh Acht na hAondachta, chionn is gur shíl siad go dtiubhradh an t-Aontú cothrom na Féinne do chuid dá gco-Phrodasdúnaigh. Leagadh ar lár an balla sóiséalta a bhí idir an dá dhream Phrodasdúnach, agus tá siadsan ar aon aigne, nach mór, anois. Is áirde agus is seasmhaighe, an balla damanta so idir Prodasdunaigh agus Caitlicigh. Is amhlaidh atá an scéal anois, bíonn roinnt agus deighilt idir an dá chreideamh ón chliabhán amach. Chan ins na scolanna céadna a bhíonn Prodasdúnaigh beaga agus Caitlicíní ag foghluim a gcuid A-B-C. Ní bhíonn siad ag pléidheáil le chéile. Ní bhíonn siad i bhfocair a chéile uair ar bith. Nuair a fhásann siad na bhfearaibh agus na mnáibh, ní bhíonn siad ag casadh ar a chéile ins na clubannaí nó insna hallaí damhsa. Ní ceadhmach dóibh pósadh ar a chéile (rud atá i naghaidh nadúra agus a déanfas dochar do- innste don náisiún); agus i ndeire na dála, cuirthear fá ithir na hÉireann iad i bhfad amach óna chéile ar eagla go meascfaidhe a gcuid luaithridh idir lá a mbáis agus Lá na Cruinne. Meastar go ndeighilfar óna chéile iad 'sa t-saoghal le teacht, acht is eagal liomsa go ndíbreochaidh an Tighearna an dá dream le chéile ó gheata na bhFlaitheas Uaidh a rádh: “Imthigidh libh, a náisiún gan náire <L 151> nach rabh daonnacht nbur gcroidhthibh riamh: níor admhuigh sibh a chéile mar bráithre, agus ní admhochaidh Mise sibhse mar clann. Imthigidh libh go hIfreann le chéile, agus nuair a bhéas sibh ag casaoid is ag caoineadh le chéile fá dhiansmacht na ndiabhal, bfhéidir go mbeidh sibh ar aon aigne fá dheire.” Cuirimís i gcás go ndeighiltí daoine ag a bhfuil súla donna óna daoine aga bhfuil súile gorma: go dtógtaí iad gan meascadh le céile ins na scoileanna, agus go gcoinneochaidhe ó bheith ag sugradh agus ó pósadh ar a chéile iad: gan na páipéaraí céadna do léigheamh, agus gan aon t-saoghal comonta do bheith acu. Nach léir go mbéadh an dá dhream lán do droch-amhrus agus fuath dá chéile cosúil le Prodasdúnaigh is Caitlicigh? Nach follas ón méid seo gur féidir le deighilt artifíseálta daoine do chasadh óna chéile go dtí go mbeidh siad 'na náimhde i n-ionad bheith 'na gcáirde? Dá mbúdh ionann an béaloideas spioradálta ag an dá aicme i nÉirinn, ní bhéadh aon roinnt eile eatorra, acht chuirfeadh a dtréithe comonta orra teacht le chéile go croidheamhail cáirdeamhail: phósfadís ar a chéile, agus bhéadh náisiún aguinn arbh fhéidir an t-ainm sin do thabhairt air. Sul má tháinig an deighilt Creidimh ar an t-saoghal, phósadh mná na hÉireann ar na Danair is arna Normanaigh, agus tháinig taom mór deagh-fhola úr isteach 'sa náisiún. Grádhann Ultaigh a seanoideas féin, agus is ceart dóibh. Seanoideas uasal fearamhail atá ann. Acht tá fhios acu nach bhfuil aon mheas ag muintir na gcúigí eile ar na rudaí is dílse leo. Tá eagla orra go ndeanfadh Éireannaigh leithcheal ar na rudaibh sin. Ionann an scéal ar an taobh eile. Mura bhfhuil aon mheas ag Caitlicigh ar árd-smaointe na nUltach, tá droch-mheas (agus dí-mhuineadh leis) ag Ultaigh ar nósanna an Deiscirt agus cuspóirí Caitliceacha. Goidé an leigheas ar an droch-chás-so? Mo fhreagra, aithne ar a chéile ag daoine deagh-thola agus stúidéir ar stáir agus cuspóirí gach uile dhreama i nÉirinn. Bíonn inntleacht ro-chumhang ag Ultaigh do ghnáth: acht níl aon fheabhas air sin le feicsint i ndeisceart Éireann. Má tá cosúlacht idir Ultach is Muimhneach, seo í gan aon agó — iad chomh sásta leo féin is bíonn siad. Measann an t-Ultach nach bhfuil aon drong 'sa domhan mór cho breagh leis na Fir Bhuidhe, agus nach fiú dóibh aon rud fhoghluim ó thír ar bith eile. Measann an Muimhneach nach bhfuil aon sárú ar nósanna Chorcaighe 'sa chruinne. Tá subhailcí agus buadha ag 'achan dream i nÉirinn nach dtig linn spáráil má tái- mid ag iarraidh fíor-náisiún deanamh do mhuintir na tíre seo. Tá rudaí áille in seanoideas spioradálta Uladh chomh maith le seanoidheas an Deiscirt. Tá mé lánchinnte go ngrádhann Dia an dá dhream, agus go bhfuil cuid d'Á fhírinne ag an bheirt acu. Chan ceart dúinn bronntanais Dé do chur i n-achrann le chéile, acht iad do bheith ag cuideadh le chéile. An té a tharcuisgheann buadha Dé 'na bhráthair, ní chóimhlíonann sé toil Dé ann féin. AODH DE BLÁCAM. C. Bíonn sí thoir; bíonn sí thiar Bíonn sí i ngáírdín bh'l'Áth Cliath Is mó a grinn ná greim capaill Agus ní bhlaiseann sí an fíar (féar). F. Speal. C. Téidheann sé anonn gan bhád gan long Agus tagann sé anall go córach deas. F. Cubhrán bán tuinne. C. Láir bhán phlubarnach; lán pháirce d'eórna Mara mbíonn searrach innte bíonn sé aisti F. Bró. C. Léine hinirí bhinirí bhuachalla Léine ná nightear ná fightear is ná fuaightear í. F. Scannán bán istigh i n-uibh. DO LUCHT LEIGHTE “AN SGUAIB.” béimíd fé chomaoin agaibh ach ainm an sguaib do luadh nuair a bheidh sibh ag ceannach earraidhe ó lucht fógartha 'sa páipéar so. MUINNTEAR AN SGUAIB. <L 152> CAITHRÉIM NA RIDIRÍ STÁIN. Bhí raic agus rúille-búille sa tsráid-bhaile. Scata tuincéirí bhí ag gabháil thart, go n-a seangáin asal, trucailleacha fhada, agus a spriosáin shalacha chos-nochtuighthe. D'éirigh eatorra ag cúinne na sráide bige. Fáth an easaontais, braon beag san iomarca, agus neamh-chinnteacht i dtaobh an bhothair ba chóir dóibh a thaisteal. Theastuigh ó chuid aca dul soir, theastuigh ó'n chuid eile dul siar. Ní raibh ann ach argóint achrannach ar dtúis, mionna móra agus beaga 'á stealladh go tiugh, níorbh' fhada ámh, go rabhadar ag gabháil de dhóirnibh ar a chéile, agus thosnuig an raic i ndáríríbh. Chruinnigh gramaisc agus gioblacháin na sráide, mar is annamh chítí aon rud neamh-ghnáthach 'sa ghráig shuanmhar san. An Dubhghallach taoiseach an dreama gur mhaith leo dul soir agus an Domhnallach ceann- urraidh an dreama eile. Fear mór téagartha a b'eadh an Dubhghallach, lomra mor gruaige ar a cheann, crios leathair fá n-a chabhail aniar agus faghairt 'na shúilibh dubha. Níorbh 'thaise do'n taoiseach eile. Fathach 'na chrot agus 'na dheallramh, na cuisleacha ag seasamh amach 'na ghéagaibh mar bharraí iarrainn, agus neart do-choimsighthe 'sna ghéagaibh céadna. Chuirfeadh an bheirt so Cúchulainn agus Ferdhiadh i gcuimhne duit 'siad ag gabhail go fíochmhar fraochda ar a chéile. Níorbh' lanna, agus gaetha bhí ag na laocha so, ach a ndóirne dhúnta. Bhí a lucht leanamhna ar gach taobh, fir agus mná agus páistí, ag gríosú 'na laoch agus ag tabhairt congnaimh dóibh. Sult agus siamsa ag an sluagh, ag féachaint ar an gcoimheascar. Níorbh' fhada gur scread duine éigin ar iorball an tsluagha go raibh na síothmhaoir ag teacht. Níor chuir san aon chorabhuais ar na gladiatóra, ámh. lean siad do phleanncadh a chéile, na mná agus na páistí ag liúghrach: “Na Dubhallaigh abú!” nó “Na Domhnallaigh go deó!” “Bain an mórtas as, a laogh.” “Tabhair corr choise dó, a ghruagaigh” agus mar sin de. Rinne an sluagh slighe do na síothmhaoir. B'éigean dóibh-sean a mbaitíní a tharraingt sul scuirfeadh Cúchulainn agus Ferdiadh dá choimheascar; annsan cuireadh an dornfhasc orra beirt agus seoladh go dtí an bearaic iad, na mná ag liúghrigh agus ag caitheamh cloch leis na síothmhaoir. B'éigin dona síothmhaoir cillín fé leith d'fhágaint ag gach laoch, ionnus ná stracfaidís na scórnaig as a chéile dá leanfaidís do'n troid. Ní rabhadar i bhfad 'sna cillíní nuair thosnuigheadar ar amhráin do ghabháil agus ba láidhir na scamhóga bhí ag an mbeirt rógaire Maidin i mbárach bhí na tuimcéirí chomh ciúin le cuilm deoil. Do leigeadh amach iad agus bhí a mbantracht agus a bpáistí ag feitheamh leo ag an ngeata. Agus ní fhacais riamh a leitheidh d'fháilte agus a fearadh rómpa. Rugadar de bharróg ar na taoisigh, phógadar iad, agus chrothadar a lámha go bríoghmhar. “Fáilte romhat, a Ghruagaigh!” agus “conus ar thaitn an áit sin leat, a Chleithire” — sin mar d'fháiltigh a muirghin rómpa. As go bráth leis an siubhlóid buadha annsan, roinnt aingciseóir asal ar dtúis, cúpla trucail fada i lár baill, na mná ruadha agus na páistí salacha stracaithe anáirde ortha, agus roinnt asal mar chúl-ghárda. Chruinnigh an daoscar sluagh arís agus thugadar trí ghártha ar chnuic (ar shráid ba cheart dom a rádh). Ní raibh aon achrann mar gheall ar an treó ba chóir dóibh a ghabháil. Bhí san sochruighthe aca, do réir deallraimh. Siar a ghabhadar fé dhéin na sléibhte. Bhí go maith agus ní raibh go h-olc go dtí — ach sin scéal eile. Tímpal leath-uair t'réis imtheacht na dtuincéirí, thug éadaightheóir cínn an tsráid-bhaile go raibh rolla mór éadaigh ar iarraidh ó thaobh amuigh dhá shiopa. Do straic sé bathas a chinn. Ní raibh aon ana-mhuinighin aige as daoscar agus “cuaillí cúinne” an tsráid-bhaile. Ach ba dheacair a rádh go ndéanfadh áitreabhach an bhaile a leithéid de ghníomh i lár an lae ghlé-ghil. Amuigh fé'n dtuaith uaigneach ba ghnáth leo oibriú. Annsan do chuimhnigh sé ar na tuincéirí de phreip: “Na ropairí” ar seisean, “ní chuirfinn tharsta a leithéid do dhéanamh “agus siúd fé dhéin bearaic na síothmhaoir gan caidhp gan cóta air é. D'innis sé a scéal. Do lean cúpla síothmhaoir na tuincéirí ar a rothair. Ach níorbh' aon dóighthín teacht suas leis an lucht siubhail. B'éigin dóibh a lán bóithríní chasta agus casáin achrannacha a thaisteal sul thángadar suas le na cuirpthigh. Fuaradar fé bhun scailp sléibhe an treibh go léir. Béilthigheach teine aitinn agus scrubarnaigh sléibhe ar lasadh aca agus iad go léir suidhthe <L 153> mór dtímpal uirre. Bhí Hercuil agus Achilles ann, ach ní raibh an fonn céadna troda orra agus mar a bhí aréir. Fuair na síothmhaoir an rolla éadaigh ag tóin na trucailleach. Annsan do thosnuigh an siubhlóid arís — “filleadh na ndeoraidhe.” Siothmhaoir ar dtúis agus a bhaitín tarrainghthe aige, roinnt asal annsan, na trucailleacha agus a luchta dhaonna, roinnt asal arís agus ar dara síothmhaoir ar deire thiar. Mar sin do shroicheadar an sraid-bhaile agus teach osta an saor-fheisdis agus an saor-lóisdín. Chaith an sluagh seachránach roinnt lá ar aoidheacht annsan. Nuair leigeadh amach iad, ní fé dhéin na sléibhte thugadar a n-aghaidh, ach soir fé dhéin sráid-bhaile eile agus b'éidir tighe ósta Ríoghamhail eile — ach ní leanfaimíd a thuille iad don chor so. SEÁN MAC GIOLLA BHUIDHE. “Cad é deifir atá idir ‘éitheach’ agus ‘bréag’?” — arsa scoláire le fear tuaithe. “San éitheach is gnáthach feall; San bhréig bé' 'dir gáire 's greann.” ars an fear tuaithe. Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNACH INSIÚRÁLA TEÓ. I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. na polasaithe is iomláine le fagháil. AN FARAIRE BEAG. Maidin bhréagh, aoibhinn, aerach i mí Lughnasa 'sa mbliadhain míle, sé cheud, nochadh le linn ionnsuighthe cathrach Luimnighe le Gallaibh, do bhí ceathrar marcaigh ag deunamh a slighe bog-stróc amach as bealach, fiadhain, uaigneach i Sliabh Ciméalta ar theorainn Chondae Luimnighe agus Thiobraid Áran. Lorgairí d'arm an tSáirseulaigh b'eadh iad agus ba bhreagh, deallrathach, groidhe na fir iad, lán an cheathrair aca. An bheirt a bhí ar tosach — in a mbeirt agus in a mbeirt a bhíodar ag gluaiseacht — is fada mhairfidh a gclú a's a gcáil imeasc Gaedheal. Eumon Ó Riain .i. “Eumon an Chnuic” agus giolla .i. Pádraig ó hÓgáin a bhí ann. Sé an fáth gur tugadh an leas-ainm sin “An Chnuic” ar an Rianach dar liomsa, ná go raibh duais mhór le fagháil ó Riaghaltas Shasana ag an té a dheunfadh é a thabhairt chum láimhe — beo nó marbh — ar shlighe go mb' éigin dó dul i bhfolach 'sa chnoc agus fanamhaint ann an fhaid a lean an tóir air. Acht, buidheachas le Dia tá sé le maoidheamh ag muintir Thiobraid Áran agus ag muintir Luimnighe ná fuaireadh ar a bhfuaid fear a bhraithte agus gurbh' eol don dúthaigh go léir folachán an Rianaigh agus go raibh 'sa dúthaigh céadna an tráth ud na ceudtha fé ghorta agus fé ghábhadh. Acht do bhí an ghráin chomh láidir 'sa chroidhe agus san aigne aca ar an “airgead fola” agus ar an bhfealltóir gur túisce scarfaidís le n-a raibh 'sa tsaoghal aca ná a thabharfaidís le rádh d'aoinne, ná é fhágaint ar chumas aoinne a chaitheamh san aghaidh orra féin ná ar a sliocht go deo go raibh baint ná páirt aca le n-a leithéid. In ionad sin, is amhlaidh thugadh na daoine lóisdín oidhche do fhearaibh calma mar an Rianach a bhíodh ar a dteicheadh, — nó “ar a gcoiméad,” mar adeir na sean-daoine, — agus is minic a théidís i gconthabhairt a n-anma agus a gcuirp chum fóirthint orra. Acht sceul eile 'seadh é sin agus is fearr dhúinn brostughadh orainn feasda le heagla go mbeadh na lorgairí d'fhágamar ar bhóthar Chimeálta imthighthe orainn agus na feicfimís a thuillead iad. Do bhíodar, na lorgairí, ag baint lán a súl as an dtír magcuaird go h-imhsníomhach <L 154> mar dob' eol dóibh go maith nárbh' fhada uatha lorgairí namhadamhla d'arm Liam a bhí ag teacht adtuaidh ó Bhaile Átha Cliath le cóir cogaidh don lucht ionnsuidhthe. B'é gnó áirighthe an t-Sáirseulaigh agus a lucht leanamhna gan leigint don lón cogaidh so sroichint lámha na namhad. Chuige sin is eadh chuir an Sáirseulach uaidh an Rianach agus a chuid fear ag lorgaireacht mar is aca dob' fhearr eolas na gcnoc trí n-arbh' éigin don namhaid gabhail ar a slighe isteach go Cathair Luimnighe. Anois, ó tuigtear an méad sin leanaimís na lorgairí. Níorbh' fhada ó bhun na gcnoc dóibh go dtángadar chomh fada le bothán cinn tuighe i mbeul an bhóthair. Bhí crainn, bhréaghtha, árda, díreacha, teugartha, ag fás ar chúl an bhotháin, crainn fuinnseoige b'eadh iad. Bhí fuinneog i mbeinn a tighe agus brat beag uaithne sáithte innte. Nuair a chonnaic an Rianach an brat, anuas leis dá capall agus tar éis órduighthe a thabhairt don bheirt marcach a bhí ar deireadh thug sé féin agus an Ógánach aghaidh ar an dtigh in aoinfheacht. Bhí garsún beag a bhí isteach agus amach le trí bliadhna deug d'aois in a shuidhe ar charra sleamhnáin 'sa mhacha rómpa agus é ag baint na coirte de ghéig fuinnseoige le n-a scian. Thóg sé a cheann go tapaidh nuair d'airigh sé an coiscéim. Garsúinín deas, bríoghmhar, súil-aibig ruadh b'eadh é, é cosnochtuighthe agus a bhrághaid leis. Do bheannuig an Rianach do agus do bhain an garsún a chaipín de féin sar ar fhreagair sé é. Fuair an bheirt lorgaire a lán eoluis uaidh. Díleachtaidhe b'eadh é féin. Níor cuimhin leis a athair ná a mháthair. Bhíodh sé ag gabháil thimcheall imeasc na gcomarsan ag deunamh acra do gach aoinne a dteastuigheadh sé uatha. Dubhairt sé go raibh buachaillí an tighe, cúigear díobh, imthighthe in arm an tSáirseulaigh agus go raibh na mná in a bhfochair istigh i gcathair Luimnighe chum cabharughadh leo dá mba ghábhadh é mar ná fanfaidís i ndiaidh na bhfear. Dubhairt sé ná faca sé aon rian de na Sasnaibh thimcheall na háite le trí lá. “Agus cad atáir a dheunamh leis an adhmuid so?” arsan Rianach. “Táim 'ghá ghlanadh le haghaidh cos píce, a dhuine uasail.” D'fheuch an Rianach uaidh ar an mbothán agus do chroth sé a cheann. Annsin do fheuch sé ar na crannaibh bhí ar a chúl. “Cogar, a gharsúin,” ar sé, “an bhfuil an radarc go maith agat?” “Tá go deimin, a dhuine uasail, buidheachas le Dia ar a son. Chífinn fuiseog leath-mhíle uaim in áirde 'sa spéir lá glan.” “Go maith,” arsaigh Eumon, deunfa tusa an gnó.” “An bhfeiceann tú an crann sin?” ar sé sin, agus shín sé a mheur i dtreo an chrainn ab' aoirde de na crannaibh fuinnseoige. “An bhfeadfá dul go barr an chrainn sin dom?” “Dul go barr an chrainn sin an eadh?” ars an garsún agus iongnadh in a ghlór agus in a shúilibh. “Bead ann in leath nomant más maith leat é.” “Dia go deo leat,” arsan Rianach, “ní dheunfainn dobhta dhíot. Agus nuair a bheir in a bharr ináirde neosfair dom gach a chífir uaidh.” “Deunfad agus fáilte,” arsan garsún. “Agus, innis dom, anois, cad a bheadh uait ar sin a dheunamh dhom?” arsan Rianach. “Cad a bheadh uaim ar é sin a dheunamh an eadh?” arsan garsún, agus dá bhfeicfeá na súile móra a tháinig air le hiongnadh. “I mbasa ná beidh dada, a dhuine uasail; cad a bheadh uaim chum beart fóghanta a dheunamh do'm mhuintir féin — dom thír féin. Gaedheal mé, a dhuine uasail,” arsan garsún dá dhíriughadh féin suas go huaibhreach. “Tá go maith,” arsan Rianach, “suas leat mar sin, in ainm Dé.” “Raghad, acht amháin mo chasóg a bhaint díom,” arsan garsún. Do bhain; thug fáisg don chrios a bhí thimcheall a chabhlach, bhain a chaipín de agus do bhuail ar an talamh é. “Tabhair cos in airde dhom, a dhuine uasail, más é do thoil é,” ar sé sin annsan. “Fan go réidh,” arsan Rianach agus mar a bheadh imshníomh in a ghlór agus in a shúilibh. “Cad é féin,” arsan garsún, ag feuchaint suas idir an dá shúil air. “Ó, pioc,” arsan Rianach ag scaoileadh leis; “suas leat in ainm Dé.” Thug sé an chos in áirde dhó agus rug an garsún ar bhun-gheugaibh na fuinnseoige, do fháisg a chosa thimcheall a cabhlach agus suas leis ar nós an chait. Is gairid go raibh sé in a bharr in áirde. <L 155> Bhí an ghrian tamall suas ar an spéir an uair sin agus í ag taithneamh ar bhrághaid oscailte agus ar cheann ruadh, lomnochta an gharsúin ar shlighe gur dhóigh leat le feuchaint air go raibh saghas fáinne scálach órdha thimcheall ar a cheann. Dob' éigin don Rianach druideamhaint tamall maith amach ó bhun an chrainn chum radharc maith a bheith aige ar an ngarsun. “Seadh, cad a chír?” arsan Rianach. “Beirt mharcach ar an mbóthar thuaidh.” “An fada uait iad?” “Isteach agus amach le leath mhíle.” “An bhfuilid ar siubhal?” “Nílid, in a stad ar an mbóthar atáid.” “Feuch ar do dheis cad a chír?” “Chím rud éigin lonnrach trí na crannaibh le hais na roilge timcheall gus míle uaim, béidir gur gunnaí iad agus an ghrian ag taithneamh orra.” Le n-a linn sin cloiseadh urchar gunna. “Bhí anuas go mear,” arsan Rianach; “chífid tú.” “Ach! ní fhuil aon eagla ormsa rómpa, agus ní fhuil aon bhaoghal orm, a dhuine uasail.” “Chím uaim,” ar sé, “timcheall dhá mhíle uaim;” — cloiseadh urchar eile agus thuit dorn duilleabhar i ngearracht cúpla troigh don ngarsún. “D'obair dom,” ar sé sin, acht sin adubhairt. “Bhí anuas as sin láithreach bonn,” arsan Rianach agus fearg in a ghlór, “nó lámhfar tú.” “Ó, táim ag teacht; táim ag teacht,” ar an garsún “acht amháin go bhfuil na geuga i m' mhoilliughadh; táid ag dul in achrann ionnam. Acht an rud dubh úd thíos in imeall na coille ní fheadar an domhan cad é mar an —” Cloiseadh urchar eile. Chuir an garsún lag-liúigh as agus tuith i ndiaidh a chinn trí na craobhachaibh anuas ar an dtalamh. D'fhan sé annsin gan cor as — a dhá lámh sínte uaidh amach ar an talamh agus caise fola ag teacht ó n-a ucht beag mar ar bhuail an pleur é. “Ó, a Thighearna,” arsan Rianach, “tá sé marbh.” Ní raibh, acht má seadh ba dhícheall dó an creutúir bocht. Do rioth an Ógánach fé dhéin áthraigh uisce acht nuair a fhill sé leis ní raibh aon ghnó ag an ngarsún bocht de; bhí sé ar shlighe na fírinne. Do leag an Rianach ceann an chuirp bhig uaidh go deas réidh, bádhmhar ar an dtalamh; d'eirigh; d'fhill a lámha agus d'fheuch anuas go truaighmhéileach ar an gcorp mbeag. “Mhuise, beannacht dílis Dé le d'anam ghil, a chuisle mo chroidhe,” ar sé agus tocht in a ghlór. “Ámen, a Thighearna,” arsan Ógánach go diadhasach, “agus le n-ar n-anam féin ar uair ár mbáis”; agus ní tirim a bhí a shúile acht an oiread. “Is laoch, is mairtír thú,” arsan Rianach ag cromadh ós cionn an mhairbh agus ag dúnadh a shúile. “Is mairtír d'Éirinn tú, má bhí mairtír riamh innte,” ar sé, agus d'fhill sé lámha an chuirp bhig ar a ucht i bhfuirm na croise. “Agus is dual duit adhlacadh dá réir.” Bhí an bheirt lorgaire faire do bhí ar an mbóthar, bhíodar ag feuchaint ar an ngnó go léir. “Imthigh, a Thaidhg,” arsan Rianach le duine dhíobh, “agus faigh an braitín uaithne atá i mbeinn an tighe.” D'imthigh, agus fuair. “Seo, anois,” arsan Rianach, “fillimís corp an laoigh bhig ann agus beirimís eadrainn go dtí an campa é go bhfeicidh an Sáirseulach agus ár gcompánaigh féin é agus go neos- faimíd an gaisge dhóib.” D'fhilleadar an corpán beag 'sa mbraitín annsin agus níor déineadh dearmhad den gcaipín ná den scian ná den ádhbhar cois píce a chur taoibh leis istig 'sa bhraitín. Do phreabadar a gceathrar ar a gcapallaibh agus níor tharraing srian nó gur shroicheadar an campa cois Cimeálta. Nuair d'airigh an Sáirsealach agus a chuid oifigeach eachtraí an lae ón Rianach bhíodar ar buile chum a bheith 'sa phreiceal anuas ar na Gallaibh. “Fanaidh go réidh,” arsan Sáirseulach, “go ndéintear an laoch beag a adhlacadh ar dtúis, agus cár chóra é chur ná ar an láthair a thuit sé agus insan áit a thug sé a anam beag ar son a thíre. Agus sar a gcuirtear é caithfear a caoí a thabhairt do gach aoinne 'sa champa é d'fheicsint agus a bheannacht a chur leis. Agus scaoiltear sceula a gaisgidheachta thimcheall, deunfaidh sé dúbhailt nirt a chur in ár lámhaibh agus dúbailt misnighe a chur in ár gcroidhthibh i gcóir na hoibre atá romhainn.” <L 156> Annsin, thug sé órdughadh dá shluagh aghaidh a thabhairt ó thuaidh an bóthar ceudna aghaibh na lorgairí ar maidin agus an tslighe ceudna go raibh sé ag tnúth leis an namhaid a theacht. Shroicheadar an bothán tamall beag roimh dul fé don ngréin. Do leagadh amach an mairtír beag go deas, réidh, cneasta, ag bun na fuinnseoige agus a bhraitín beag uaithne timcheall air. Fágadh a aghaidh agus a ucht beag fuilteach gan clúdach. Bhí sceula a ghaisge leathta ó bheul go beul imeasc na bhfear agus b'é dob' fhada leo go mbeadh lán a súl bainte aca as agus an onóir a bhí ag teacht dó tabhartha aca dhó. Do bhí srutháinín láimh leis an áit. Bhí bláthanna fiadhaine ag fás ar a phortaibh. D'imthigh cuid de na fearaibh dá stothadh agus dá mbailiughadh. Díreach le linn dul fé don ngréin tugadh onóir cogaidh don laoch beag. An fhaid a bhí an uaigh dá dheunamh bhí na fir ag teacht agus iad in a ngluaiseacht beirte ag feuchaint ar an gcorp beag; gach aoinne agus a bheannacht féin aige dhó amhail gus dá mbeadh sé beo. “Dhia go deo leat, a laoich bhig!” Beannacht dílis Dé le d'anam, a stórach!” “Go dtuga Dia glóire na bhflaitheas duit, a mhaoineach!” agus mar sin dóibh siar go deireadh thimcheall. Bhí lucht na mbláthann ar deireadh agus iad dá gcaitheamh anuas ar an gcorpán mbeag d'réir mar a bhíodar ag gabháil tharais. Annsin chuadar go léir ar a nglúine agus chuireadar suas “Paidir agus deich n-Ábhe,” go dúthrachtach ar son anmainn an té a bhí ar lár. É sin agus a bhraitín beag, glórmhar, uaithne, fillte thimcheall air; fáth an gháire ar a aghaidh bheag bhán dar le duine, fé mar a chloisfeadh sé na paidreacha sin agus go mbeadh sé ag gabháil a bhuidheachas le lucht a ráidhte. Sin nó go raibh sé sásta mar gheall ar bás d'fhagháil ar son na h-Éireann. Ní dócha gur gábhadh dhom a luadadh conus mar d'eirigh leis an Sáirseulach ag Baile an Fhaoitigh in a dhiaidh sin ós feas don saoghal Fódhlach é. Foraoir chraidhte! nach ar son Éireann a fuair seisean bás nó innte agus nach féidir a rádh in a leith fé mar feudtar a rádh i dtaobh an fharaire bhig so againn-ne — “ar ucht a mháthar .i. Éire a tógadh é agus ar a húcht a chodlann sé a chodladh deirionnach” nó mar adubhairt Ingramh file:— “And the same land that gave him birth Now clasped him to her breast.” SLIABH gCROT. An Ghaedhealtacht agus Acht na Talmhan. Duine áirithe ar an gCoiste Gnótha a chuireas an cheist cheanann chéanna ag gach cruinniú “Céard tá sibh ag 'ul a dheanamh leis an nGaedhealtacht?” Agus mar fhreagra air sin, sa t-slighe is dual do Ghaedhil uile, cuirtear ceist eile air féin: “Céard is féidir linn a dhéanamh?” Cuimhnightear nach comhartha na díth-céille ná nach ádhbhar magaidh an ceistniúchán sin. Tá an Coiste Gnótha díocrach fonnmhar ach ní féidir le baill an Choiste Gnótha aoinní do dhéanamh fá láthair ar son na Gaedhealtachta. Sin í an fhírinne ghlan gan cur leis gan baint de! Agus mura bhfuil an Connradh ag iarraidh ceist shábhála na gCeanntar nGaedhealach do réidhteach cé tá ag féachaint chuca? Níl duine! Ní beag le h-aon dream cúram speisialta a dhéanamh dhíobh. Thar aon chonstaic eile a tháinig i mbealach an Chonnartha b'í ceist na Gaedhealtachta an cheist bha chruaidhe agus ba do-réidhtighthe! B'fhusa go mór lucht an Bhéarla do dhíriú ar an nGaedhilg d'fhoghluim ná a chur i gcéill do na Gaedhil- geóirí claoidheadh le n-a dteangain dúthchais. Ní cúrsaí maoidhte dhúinn an uimhir de'n chéad dream a ghlac le soisgéal na theangan ach de réir compráide is fearr go mór í ná uimhir na nGaedhilgeóirí. Ní h-iongnadh sin, ár ndóigh, mar tar éis an t-saoghail caitheamh aimsire do b'eadh foghluim na Gaedhilge do'n Bhéarlóir coitchianta. Ní raibh aon cheó aige de bhárr a choda saothair — aon cheó a chabhróchadh leis chun arán do cheannach dá chlainn. Agus maidir leis an gcainnteóir Gaedhilge ó dhúthchais cé'n tairbhe a bhí aige- sin i n-a chuid Gaedhilge. B'é “tairbhe” a thug sí dó ná áilneacht agus aoibhneas Chonamara nó Tíre Chonaill agus béal bocht is bolg folamh. Agus nuair a théigheas sé rithte ar dhuine greim a bhéil a bhaint amach is cuma nó seafóideacht bheith ag cainnt leis faoi áilneacht a thíre is fá bhinneas is blastacht a choda Gaedhilge. Sin mar a bhíothas leis na cainnteóirí sa nGaedhealtacht go dtí tamall bliadhan ó shoin. An té ar ar luigh ciuleóg nimhe an Chonnartha ar feadh sgathaimh d'imthigh sé ar a laetheannta saoire go dtí an Gaedhealtacht agus chrádh sé croidhthe na <L 157> nGaedhilgeóirí le n-a chuid ráiméise i dtaoibh chomh binn blasta is bhí an teanga aca. Minic go leór ba bhinne leo ceól na dtrucall i Nua Eabhrac nó ba bhlasta leo greim foghanta feola a bhainfeadh an t-ocras dhíobh. An Gaedhilgeóir bocht! as fairsingeacht a chroidhe ní fhéadfadh sé teacht crosta leo. Leig sé dhóibh a mbriongloídí a bheith aca acht b'aige féin a b' fhearr a bhí fhios cár luigh an bhróg. Tamall bliadhan ó shoin, dhúisigh duine éigin agus dubhairt na focail draoidheachta “Ceist Econamaidheach ceist na Gaedhealtachta.” B'in é an “Sesame” a theastuigh chun geit eile a bhaint as na Connarathoírí agus chun tuille pionóis a chur ar na Gaedhilgeóirí. Gan aon aimhreas, ceist economaidheach a bhí i gceist na Gaedhealtachta agus bhí sé i n-am againn cuimhneamh air. Ach chomh luath is frióthadh amach go mba cheist econamaidheach í sguir gach aon dream, agus an Connradh maraon leo, de bheith ag iarraidh aon mhaitheas do dhéanamh do na ceanntair. Céard d'fhéadfaí a dhéanamh? Féadfaí go leor leor a dhéanamh, ach an tráth úd ní fhéadfadh an Connradh nó aon dream Gaedhealach a bhí ar mhaithe leis an teangaidh faic na ngrást a dhéanamh. Sí an cheist a bhí ann slighe mhaireachtála a thabhairt do na Gaedhilgeóirí agus ní raibh aon duine nó aon dream daoine orainn i riocht a leitheid sin de mhiorúilt d'óibriú. Go fiú na céad Dála, nuair a cuireadh coimisiún ar bun chun ceist an bhochtainis i gConamara do sgrúdú aimsir ghorta, bhíodar sásta nach raibh aon chabhair i ndán do Ghaedhilgeóirí an limistéara úd ach an iasgaireacht do thosuighe agus a choinneál ar siubhal. Mhol duine de'n Choimisiún, ní béadh iongnadh orm dhá mbadh é Rúnaidhe an Connartha anois é, go mbéadh an oiread seo milliún punnt ag teastáil chuige sin agus nárbh fhiú thabhairt faoi rud ar bith i bhfuirm sgéime iasgaireachta gan an mhéid sin airgid, ar a laighead, do chur ar fághail i dtosach báire. Tá fhios againn go maith nach ró-fhairsing a bhí an t-airgead an tráth sin againn agus dá bharr sin agus de bharr rudaí eile fágadh an sgéal mar a bhí. Ceist econamaidheach is eadh ceist na Gaedhealtachta go fóill. Agus ó's ceist econamuidheach í: ceist náisiúnta í freisin. Cé is móite de'n Ghaedhealtacht i lár Corcaighe d'fhéadfaimís a rádh gur ar thaobh na fairrge atá an Ghaedhealtacht. Ní fhágann sin gur le h-iasgaireacht is mó atá muinntir na Gaedhealtachta. Ní iasgairí iad muinntir Chonamara. Is ar an talamh bocht a bhíos siad-san ag brath — an chuid is mó aca. Agus sílim go luigheann sé le nádúr gur réidhe a ghlacfadh siad uilig leis an obair sin ná le h-iasgaireacht dhá sholáthruigheadh an Riaghaltas an t-airgead chun sgéime iasgaireachta do chur ar fothú. Tá bealach le fághail san Acht nua seo na Talmhan (1923). Tá comhacht ag an gCoimisiún um Thalamh talamh do shealbhú agus í roinnt ar dhaoine nach bhfuil aon talamh aca cheana féin nó atá taobh le gabháiltisí neamh- econamaidheacha (uneconomic holdings). Tá comhacht ag an gCoimisiún tionóntaí d'atharrú ó'n áit ina bhfuil comhnaidhe orra fá láthair agus iad a chur i seilbh ar thaltaí eile is feileamhnaighe dhóibh. Tá caoi annseo ag an Rialtas ceist na Gaedhealtachta do réidhteach nó cuid mhaith de'n cheist ach bheith an-aireach agus an-chúramach. Mholfainn bailte beaga do phiocadh amach annseo is annsiúd ar fuaid na Gaedhealtachta agus muinntir na mbailte sin do thabhairt i n-a n-iomlán isteach go lár na tíre, áit a bhfaigheadh siad a ndóthain de thalamh mhaith torthúil chun deiseamhlacht éigin a thabhairt dhóibh agus dá gclainn. Istigh i lár na tíre dóibh, dhéanfainn “preserves” nó “reserva- tions” díobhtha, agus d'fhágfainn faoi dhaoine mar Eagarthóir “An Sguab,” go bhfuil cleactadh aca ar obair de'n chineál sin, na mion-phoinntí d'oibríú amach. Níor mhór an- chúram a dhéanamh díobhtha ach ní mian liom dul níos fuide isteach sa sgéal annseo. Dar liom gur fiú an tuairim a mheas agus anois an t-am chuige. Is féidir baint anois le econamaidheacht ceiste na Ghaedhealtachta. Tá gléas againn nach raibh ariamh cheana ann. Ná leigimís an chaoi uainn! Ná tugaimís le tuigsint do mhuinntir na gceanntar nGaedhealach nach bhfuil ionann ach lucht cainnte bladair! Tá fhios agam go maith nach ró-shásta a bhéas cuid mhór de na Gaedhilgeóirí imtheacht ó n-a n-áit chomhnuidhthe; déarfainn go ndiúltóchadh a lán de na sean-daoine ach ní bhacfainn mórán leis sin — gheobhfar slighe as an deacracht. Mar a deir mo dhuine ar an gCoiste Gnótha deirim-se i n-ath-uair “Céard tá sibh ag 'ul a dhéanamh leis an nGaedhealtacht?” Fiafraighim-sé sin dhíbh, a léightheóirí. An mbraithfeadh sibh ar fad ar na bailtí móra <L 158> chun na teangadh do sgaipeadh agus an ndéanfadh sibh dearmad ar an tobar feasa atá go fóillín, buidheachas mór le Dia, sa nGaedhealtacht? Mo thruagh sibh má dhéanann sibh amhlaidh? LEÓN Ó BROIN. “Ar son m'athardha!” — arsa Burmí nuair bhuaidh sé i bPairis an lá eile. “Le h-aghaidh an Chamera!” — adéaradh cuid mhaith eile d'á raibh ann, dá labhairdís. AONACH AN DOMHAIN KINGSTON'S, LTD. Siopa féirín Gaedhlach, stór gach saghas earraidhe Gaedhlach; córacha scríobhtha, &c.; cló-bhualadh; dean- túsaí tuaithe; gúnaí Gaedhlacha; Racaidí cniotálta; Bratacha cnap- acha; Cuimhneacháin, &c., &c. SRÁID TOBAIR PHÁDRAIG 19. (19 Nassau Street) ÁTH CLIATH. DEUNANN SCOTT & A CHOMH., TEÓ. Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair, &rl. I MÓIN-ÁRD I gCO. CORCAIGHE. Oifig: Sráid Mhic Curtain i gCorcaigh. R. SCOTT & CO. Ltd. MacCurtain St. CORK. An Bád-Aeir. Bád-Aeir! Nach beag an t-eolas a bhí ar an bhfocal sin cúpla ceud bliadhain ó shoin. Agus nach mó athrughadh atá tagtha ar an saoghal ar feadh na bliadhanta sin. Nach mór atá an saoghal imthighthe ar aghaidh ó shoin! Is iomdha deis easgaidheachta agus compóirt atá faghtha amach ag lucht na n-ealadhan do Chlainn Ádhaimh. Acht nach minic gur olc an úsáid a ghníos siad do na rudaí sin. Mar deir an sean-fhocal go, “mbriseann an dúthchas tríd shúilibh an chait.” Nuair a bhriseann an t-oilbhéas tríd chroidhthib riaghalthóirí na náisiún is do na rudaí seo a ghníos siad úsáid chum léir-scrios do dheunamh ar a chéile. Nach mór an sólás do fhear an reacht so a fheudfas árdughadh suas insan spéir i measc na néalta, agus ní ar bhóthar iarainn i dtraen ná i gcarbad, i gcóiste bodhar ná i gcóiste — teinntridhe, acht i mbád-aeir. Nach áluinn an rud lá breágh Samhraidh a bheith ag eiteall mar iolar tar uisgibh agus thar farraigibh ag feuchaint anuas ar na tonntrachaibh móra, bána, ag bualadh in aghaidh na gcarraigeacha, agus ar na longais ag seoladh gho dána ar bharr na dtonn agus na faoileáin ag snámh go h-eudtrom i lár mór-ghleannta na mara móire! Sin, nó ag gluaiseacht os cionn lom-fhásaigh na hAifrice Theas agus an gainim lom le feicéail go h-áluinn, an ghrian ag soillse air le taithneamh agus gan de feithidigheach beo le feiceáil le lorg a chos d' fhagháil ann acht corr chamel nó an ostris ag rioth trasna tríd i na sodair. Corr-chrann lag bhrigheach ag fás mílte ó n-a chéile agus gan féar na fothair le feiceáil ar feadh mhór-leithre an fhásaigh. I gciumhais an fhásaigh seo béidir go n-éireochadh le fear an eitealláin radharc d'fhagháil ar chorr lochán nó tobar mar a bheadh carraig nó oileáinín socraighthe 'sa bhfarraige mhóir. Is ós cionn na lom-áite seo is dóichidhe do bhádóir an eitealláin casadh le plódanna móra na lócust ag dorchughadh mór-lonnradh na gréine le h-iomad a sluagh agus iad béidir ag deunamh chuig páirc an fheilmeara chum léir-scrios a dheunamh ar a shaothar. <L 159> Nach áluinn an rud gur féidir le fear an eitealláin a bheith annsin uair agus i gcionn seachtmhaine nó cúpla lá a bheith ar ais ag eiteall ós cionn cathracha na n-árd sheimléir agus na sráideanna líonmhara ag dearcadh síos ar fhuirnéisibh móra ag dóghadh agus ag leaghadh iarainn agus luaidhe agus na saoir ag cur le chéile cnámha na mór-long le bheith fé réir an chéad chogadh farraige eile béidir. Nó na céadta pearsa ag dearcadh go hárd i measc na néall ar an iolar mór coigcríoch seo ós a gcionn agus ag smaoineamh gur mór í inntleacht an duine. Teidheann an bád-aeir in áirde ins na néallaibh ionnas go mbreathnaigheann an chathair seo don bhfuireann mar a bheadh púirín siongán agus na siongáin ag síor imteacht anonn agus anall thríd a gcuid sráideanna talmhan. Breathnaigheann an bád-aeir dóibh sin mar chuileog na beultaine ag imtheacht go crónánach leis an lá breágh thrid spéartha, glana, gorma neimhe. “Seadh”! arsaigh gach aon díobh nach iongantach í an bád-aeir agus nach croidheamhail é saoghal an bhádóra úd. Go dearbhtha is breagh é saoghal eiteallóra an bhaid-aeir acht ar nós gach fear céirde mar an gcéadna téideann sé go minic tríd gádhanna móra. Má chastar feóchann nó stoirm leis i measc na néall tá sé i gcruaidh chás mar ní fhághann an ghaoth aon strómh an t-eiteallán a scuabhadh léithe mar a bheadh cleite. Insan gcóir seo tá sé an- dheacair ag an eiteallán a inneall a thabhairt chum na talmhan, agus má thugann féin is an-dheachair dó ísliughadh mar is cóir ar an talamh comhthrom. Is minic gur ar bharr tighe nó béidir in achrann i measc crainn a thuitfeadh an bád-aeir, agus má chastar i measc crainn í tá a sceul críochnuighthe. Má chastar an bád-aeir tríd aer an- fhuar acht an oiread priachtar í agus reóidheann a cuid fola. Sé sin go reóidheann an ola- inneal a oibrigheann inneal an bhád-aeir agus caithfidh sí a theacht chum na talmhan ar nós cloiche a chaithfidhe suas 'sa spéir. Sin é an uair a bhíonn an t-eiteallóir i gcruaidh chás dáiríre. Beidh sé annsin fágtha ar mhullach sléibhe fiadhain éicint nár mhaolaigh an sneachta riamh de ó thús an Domhain. I leabaidh a eiteallán a bheith ag seoladh go heudtrom i measc na neulta faoi lonnradh na gealaighe tá sí greamuighthe go mí-foirtiúnach de chnap leac-oidhre le a bheith roinnpháirteach go deo leis an sneachta agus leac-oidhre i measc rudaí eile a raibh an fhoirtiún ceudna i ndán dóibh. Nach buadhartha cráidhte agus nach dubh-chroidheach atá an t-eiteallóir go gcaithfidh sé slán agus beannacht a fhágáil go deo ag a bhádh-aeir in ar sheol sé thar uiscibh, thar chnocaibh, thar mhachairí agus thar coillte tiugha in aimsir feóchann agus in aimsir bhreágh. Agus in a dhiaidh sin gurbh' é a bhí i ndán dí i ndeireadh a saoghail a chaitheamh sáinnighthe i meall mor sneachtaidh agus leac-oidhre! Nach mór an t-athrughadh atá ar an saoghal ag an mbádóir féin i leabhadh a bheith in a bhád-aeir go spóirteamhail go gcaithfidh sé a aghaidh a thabhairt chum an ghleann na ceudta mílte ar fad ag triall ar áit comhnuidhte éicint sul a striompthar leis an bhfuacht é i bfochair a eitealláin ar mhullach an tsléibhe. “SEAN-EITEALLÓIR.” Aingciseóir bocht mí-adhbharach d'ól a chuid agus a chlú agus do bhí go dealbh, dearóil, tháinig sé dtí tigh an tsagairt ag lorg déirce. “Fuascail orm an bobtha so, a athair,” — ar seisean, — “agus geallaim duit ná tiocfad chugat go bráth arís. Tá ciall ceannuigh agam.” “Tá” — ars an sagart, — “agus aithrighe báis ort, is dócha. Is maith í aithrighe báis” — ar seisean — “acht bás d'fhághail annsin i n-ainm Dé, fé dtiocfá chugat féin.” Fear ó'n dtuaith tháinig dtí Baile Átha Cliath ar cuaird, agus nár thaithnigh dath na Life leis, — “Tá sí chómh salach sin;” — arsa sé, nuair chas sé abhaile, — “na bradáin, nuair bhíonn siad ag dul suas an abhainn, coiméadann siad a gcinn ós chionn an uisce.” Cad chuige drom láimhe thabhairt do'n Gaedhealtacht? Ó's na tighthe tuaithe i nGaoth dóbhair, Tír-Conaill. Bréidín Thíre-Conaill, gan ann acht olann na h-áite, fighte, sníomhtha san áit. Culaithe fear agus ban. Déanfar duit iad nó cuirfear an t-adbhar chúgat. Inneósfar duit cia dhein an t-éadach. 'Neósfar leis duit dé mhéid tugaimíd air agus chífear go bhfuilmíd dá ríribh i dtaobh lucht labhartha na Gaedhilge do chothú sa mbaile. Cuir luach tistiúin stampaí chun:— E. & T. MARTIN, LTD., 6 HENRY ST., DUBLIN. <L 160> Cosaint na Slainte. CÚRSA LÉIGHEACHT A TUGADH I gCOL- ÁISDE NA h-OLLSCOILE, BAILE ATHÁ CLIATH 'SA tSAMHRADH, 1922. Léigheacht a Dó. Indiu tosnuighmíd ag trácht ar chodchaibh an chuirp dhaonna. Ní bhainfimíd leis na codchaibh so-fheisceanna ar an taobh amuigh a bhfuil ainmeacha cinnte orra, acht rachamuid ag amharc ar a bhfuil le feiscint ar an taobh istigh. Dá mbéadh corp gearrtha ós do chomhair bheadh an obair furas go leór. Is deacair na ranna istigh d'infhuchadh go cruinn ná a thuigsint go beacht gan corp-shnasadh agus toisc go bhfuil siad do fheisceana, tá mórán mearbhaill 'n-a dtaoibh agus tá a n-ainmeacha tré n-a chéile i mbéalaibh na ndaoine. Bhéadh sé chómh maith againn aon fhoclóir amháin a bheith againn, foclóir cruinn, beacht, — an t-aon ainm amháin ar an aon nídh amháin. Mara bhfuil focal Gaedhealach ar bhall, cuirfimíd an focal sin air; mara bhfuil focal Gaedhealach cruinn, bainfimíd úsáid as focal idir-náisiúnta nua-cúmtha ó'n Laidin nó ó'n gréigis. Ní'l teanga beó ar dhruim an domhain indiu ná bíonn uirre dul go dtí an Laidin nó go dtí an Ghréigis ar lorg téarmaí tacair i gcorp-shnasadh. San Gearmáinis féin ní'l focal duthchais ar gach aon chuid de'n chorp. An Cnámhlach. Adeir “Mark Twain” gur beag nár briseadh dá chéad cnámh go leith n-a chorp aon lá amháin! Bhí an fear grinn ag cur beagáin aidhbhéile leis mar scéal, mar is é sin an mhéid cnámh atá ins an gcorp ar fad. Tá dá cheann agus fiche aca in idir cloiginn agus aghaidh; tá trí cinn agus triocha i gcnámh an droma — vertebra atá ar gach píosa de'n chnáimh sin. Tá dhá phéire cnámh i gcrios na nGualann — slinneán agus dealrachán ar gach taoibh. I gcrios na mbléintidhe tá aon cheann amháin — an cromán — ar gach taoibh. Ní'l acht an t-aon clár- uchta amháin ann, agus tá dhá easna déag ar gach taoibh, — seacht gcinn aca n-a suidhe go díreach ar chlár an uchta (fíor-easnacha). Tugtar easnacha bréige ar na cúig cinn eile, toisc ná sroiseann siad clár an uchta, agus tá dhá cheann aca sin go lán saor .i. táid ar snámh. Smaosraí atá i n-ionad cnámha ag ceann tosaigh na n-easnaidhe; leiginn sin do'n chlab líonadh agus trághadh le linn análuighthe. Sa ghéig uachtraigh tá aon chnamh amháin (humerus) ó'n ngualainn go dtí an uille; tá dhá cheann aca (radius agus ulne) ó'n uillinn go caol na láimhe. Tá ocht gcnámha beaga i gcaol na láimhe, cúig cinn 'sa bhois, trí cinn i ngach méir, agus dhá cheann 'san órdóig. 'Sa ghéig íochtraigh is é an scéal céadna é, acht amháin ná fuil acht seacht gcnámha beaga i gcaol na coise agus cnamh eile — pláitín na glúine. Tá aon chnamh na leise amháin (femur) sha cheathramhain; tá dhá ceann 'sa lorga, (tibia fibula). I n-óige agus suas go dtí an cúigeadh bliadhain d'aois bíonn an chuid is mó des na cnámhaibh i gcúpla nó i dtrí ronnaibh — smaosrach ag ceangailt na roinn le céile. Is iad na cillíní sa smaosrach so ag fás agus dá n-athrughadh i gcnámh a mhéaduigheas faide agus toirt an chnámha. Fá dheireadh tnáithtear an smaosrach agus dlúithtear na ronna le chéile. Nuair a thuiteas sin amach ní fhásann an duine níos aoirde. Tá na cnámha folamh (san uatais 'na lár tá an smior (medulla) mar a gcoimhéadtar saill i dtaisce agus mar a ndéantar cillíní nuadha i gcomhair na fola); ní'l ionnta acht fáinne cnámha agus mar is eól díbh, tá columhan folamh cearclach chómh láidir le colamhan lán agus gan a bheith chomh trom i n-aon chor leis. Uaireanta bíonn cruth na gcnámh mar cóir cosanta do'n duine. Tuiteann sé amach go minic go mbuaileann piléir luaidhe an dealrachán agus mar gheall ar lúb an chnámha, iompuighthear aníos an piléir gan an cnámh do bhriseadh agus ní dhéantar dochar mór. Muna mbíodh lúb an cnámha brisfidhe é agus réabfaidhe cuisle mhór atá ar an taobh thiar de — arteria subclaira a ainm. Corr uair déanann na daoine aithris ar chuid éigin de'n chorp daonna. Bíodh so mar sompla — gléas tógbhála Fairburn. Is iomdha an ceangal agus an cúpla agus an snaidhm atá i gceann agus i muinéal cnámha na leise. Suidheann lán-truime an chuirp ar a <L 161> bhárr gach ré coiscéim; dhá thoisc sin tá an ceann agus an muineál cam go h-ana láidir. Déanann an uirléis so go bhfuilim ag tagairt di aithris ar uachtar an chnámha so agus adeirtear gur ab í an uirléis so an gléas-togbhála is mó éifeacht dhá bhfuil le fagháil. Má chaithtear cnámh i searbhán deóltar na salainn mhianaigh as agus fágtar gleóthán — Collagen, sagas gliú é sin. Má dhóightear cnámh scriostar an gleothán agus fágtar na salainn mhianaigh. Mar gheall ar an déanmhas so — bíonn cnámh so-lúbtha agus do-bhriste. An bheárna atá idir dhá chnamh tugtar alt uirthi. Síntear croiceann an chnámha (periosteum) ó chnámh go dtí a chéile agus téigheann sí móir-thimcheall ar an alt mar muinchille. Tá smaosrach ar cheannaibh na gcnámh atá 'san alt. Ní dhéanfadh sé an gnó — dhá chnámh loma a bheith ag cuimilt ar a chéile nó 'ghá mbualadh go prap obann. Mar líontáil ar an taoibh istigh tá meamram sleamhain ullmhuigheas saghas íle i gcóir an ailt. Tá an íle cosamhail le gealachán uibhe. Do réir an t-saghas corruighthe is féidir a dhéanamh tá ainm speisealta ar altaibh. Ag alt na glúine agus ag alt na h-uilleann is féidir lúbadh agus síneadh mar a dhéanann tuisle. Agus tugamuid tuisle ar a leithéid sin de alt — tuisle na glúine, tuisle na h-uilleann. Is féidir le h-alt na gualann agus le h-alt na leise corruighe i n-aon aird ar bith. Toisc go bhfuil bárr na gcnámh so comh cruinn le h-ubhall adeirtear ubhall na leise, ubhall na gualann. Muna mbéadh na h-ailt níorbh fhéidir do'n chorp corruighe; is iad na fáscáin a chorruigheas na cnámha. Anois fágaimís an chuid chruaidh de'n chorp agus téighimís ag amharc ar an gcuid tais. Do chímid go bhfuil uaithis mhór 'sa chloigeann 'na bhfuil an inchinn; tá dhá cuasán eile sa chorp — ceann aca 'sa cléibh, agus an ceann eile 'sa bholg. Idir an dá uaithis so tá sganán nó claidhe (diaphrasma). 'Sa chliabhán tá na sgamóga — sgamóg i ngach leith agus sganán eile (mediastinum) eatorta. 'Sa sganán no do-gheibhimíd an croidhe, na cuisleanna móra, na féitheanna móra, an píobhán garbh, bealach an bhídh, &ml. 'Sa bholg do-chímid an goile, an caslán, an phutóg mhór, na h-aedeanna, an dubhliath, an briseán milis, na dubháin. Tugtar pelvis ar íochtar an bhuilg agus tá an t-éadtromán le fagháil annsin. Tá scanán mar líonáil ar an taoibh istig de'n chliabhán agus ar na sgamhógaibh (pleura a h-ainm). Sac dúnta 'seadh é nach bhfuil acht braoinín siltigh ann (serum)— a leigeas do'n sgamhóig líonadh agus trághadh go bog réidh. Tá an scéal céadna le h-innsint i dtaoibh líonála an t-seomra (pericardium) 'na bhfuil an croidhe — agus líonála an bhuilg (peritoneum nó seicin a h-ainm). TOMÁS MAC CIONASTA. Bean innileóra a raibh an mac ba shine de'n ochtar do bhí aici d'á phósadh, bhí saghas tocht uirre. “Airiú!” — arsa bean des na comharsain leithi — “cad é seo ort? Ná fuil mór- sheisear díobh fós agat mar chuideachtain duit, má's cuideachta atá uait!” “Tá a fhios agam é” — ar sise; — “acht, a mhaoineach! nuair bhogann aon scriú, bogann gach aon scriú.!” TIGH ÓSDA “COSMOPOLE.” 3 Plás Gáirnéir, Áth Cliath. Gléasta go cluthmhar agus gan aon rud siar. Réidhteach fé leith d'aoidheadha buaine. Deintear cúram fé leith de lucht cóisire agus de lucht aisdir. Sealbhthóir: SEÁN Ó MAOLAGÁIN. “AN RÓIMH”: Irisleabhar Gaedhilge a cuirtear amach i n-aghaidh na bliadhna ag Gasra an Fháinne 'sa Róimh. Béidh an tarna uimhir le fagháil i gcionn coithighis. 1S. a luach — tríd an bpost 1S. 2d. ceannuigh and léigh é. MÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, Díoltóir páipéar agus leabhar. 87, Sráid Uach na Driseóige, ÁTH CLIATH. <L 162> Caisleán Uí Néill I. Mo shlán chun na h-oidhche aréir! 'Sé mo léan nach í anocht atá ann. Mo bhuachaillín séimh, deas, a bhréagfadh mé seal ar a ghlúin Dá 'neosfainn mo scéal duit is baoghalach ná déanfá orm rún; Go bhfuil mo ghrádh bán im' thréigint, a's a Dhia ghléigil, a's a Mhuire, nach dubhach. II. Gheallais-se féin dom go mbréagfá mo leanbh ar dtúis. Gheallais i n-a dhéidh sin go mbeadh aointigheas idir mé 'gus tú. Dhá gheallamhaint in aghaidh an lae dhom gur leigeas-sa leat-sa mo rún Agus, foraoir! tinn, géar, dubhach, tá an saoghal so ag teacht idir mé 'gus tú. III. Tá mórán den mbrón so, a dhian-stóraigh, ag gabháil timcheall mo chroidhe. Agus lán mo dhá bhróigín de dheoraibh ar sileadh liom síos. Grád buachaill óig a bhreodhaigh mé 'gus bhain díom mo chiall; A's ná mairfead féin beó má phósann tú an bhean dubh ón Sliabh. IV. Tá mo gháirdín in a fhásach a's a dhian-ghrádh ghil ní miste leat é. Gach toradh dá áilneacht ag fás go dtí barraí na gcraobh. Ní chloisfinn insan t-sráid seo ceol cláirsighe ná ceileabhar na n-éan Ó d'éaluig mo ghrádh uaim, cúil fáinneach, go dtí Caisleán Uí Néill. V. Nár théidhead den t-saoghal choidhche go scaoilfe mé dhíom an mí-ádh. Go mbeidh ba agam a's caoire in aointigheas i bhfochair mo ghrádha Troscadh na hAoine nó 'n lae saoire ní dhéanfainn go bráth A's nárbh' fhada lá a's oidhche bheinn taobh le d' bhrollach geal bán. VI. Tá siad dá rádh go bhfuil ádh na mban deas orm féin A's dar ndóigh má tá, a dhian-ghrádh ní miste leat é Thugas naoi lá, naoi dtráth agus aon t-seacht- mhain déag Ag cúl-tighe mo ghrádha ag baint áirnidhe de bharraí na gcraobh. VII. A chumain ghil, a's a annsacht i dtúis an tSamhraidh an dtiocfá liom féin Amach fé sna gleanntaib nó in oileáinín mar a dtéidheann an ghrian fé Ba, caoire, ná gamhna ní shanntóchainn-se leat iad mar spré Acht mo lámh dheas fé d' cheann-sa, a's cead labhairt leat go dtí am an dó dhéag. VIII. Teanam araon go dtéidheam go tigh an t-sagairt ó thuaidh Mar a gcloiseam ceol éan go déidheanach dár síor-chur chum suain Níor bhuail aoinne ar an saoghal liom ar aon chor a bhuail orm cluan Gur tháinighis-se taobh liom le d' bhéilín ba bhinne ná an chuach. SEÁN Ó CRIOMHTHAINN, An Blascaod Mór. A thóg síos ó sheanduine ann. Bíonn cluasa ar na cladhthachaibh, — agus ar na leanbhaibh. Garsún d'imthigh ag áimh- éireacht dó féin i n-áit dul dtí scoil lá, chonnaic sé an ministéir ar mhuin capaill chuige an bóthar, agus do sciúird thar chlaidhe agus treasna na bpáirceanna uaidh. Acht do chonnaic an ministéir é agus do lean, go dtí gur chuir an t-seilg i dtalamh i bhfothrach fuar tighe do bhí ann. “Ní'l aon dul uaim agat” — ars an ministéir — “agus tá sé chómh maith agat teacht amach. Nó, tiocfad anuas de'n chapall, agus rachad isteach i d'dhiaidh” — ar seisean. “Mar dh'eadh!” — ars an garsún amach, tré poll bhí sa bhfalla. “Ní fallaí fuara is taitheach le d'leithéidibh ionnsuidhe.” <L 163> ÓRDUGHADH DHÚINN “AN SGUAB” A SHEOLADH TRÍD AN bPOST. DO'N BHAINISTEOIR, “AN SGUAB,” Iol Scoil na Mumhan, i Rinn ó gCuanach, insna Déisibh. 4s. 2s. É SEO CHUN GO nDEUNFAÍ “An Sguab” A SHEOLADH TRÍD AN bPOST CHUGAM GACH MÍ AR FEADH NA DHÁ MHÍ DEUG LEANAS Ó MÍ SÉ MHÍ Mise M'Áit Comhnuighthe. BANNDAÍ GLUAISTEÁIN. AJAX TYRES Gheibhtear go díreach ó Shasana Nuadh iad gan aon bhaint le Sean-Shasana. Banndaí thar barr iseadh iad. Mara bhfuil siad ag gach aon siopa gluaisteáin ar fúd na hÉireann ba cheart go mbéidís. Seo an t-aon dream amháin de lucht díolta bannda san iomlán a chuireann suim i gcúrsaí na Gaedhilge. Oifig — Cae Eden, 7, Baile Átha Cliath Fáinne an Lae. PÁIPÉAR OIFIGIÚL CONNARTHA NA GAEDHILGE. GACH DAORDAOIN 25 CEARNÓG PAIRNELL, ÁTH CLIATH. An Leader. DO scuaibh an tslighe roimh “An Scuab.” Gaedhilg an Athar Phádraig i gcomhnuidhe. Gach Daordaoin 2d. 205 Sráid Phiarsach, Áth Cliath. <L 164> Bannc Náisiúnta na Talmhan, Tta. ÁRD-OIFIG:— FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. DEINEANN AN BANNC GACH AON t-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1923, £1,650,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSÍ:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh, Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Mathchromtha. THE NATIONAL LAND BANK ltd Lucht Foillsighthe: Iol Scoil na Mumhan, i Rinn ó gCuanach ins na Déisibh; Clodóirí: Ó Mathghamhna, Áth Cliath; Lucht Díolta: Eason & a Chomh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
