Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimh. I7. Feabhra, 1924
Title
Uimh. I7. Feabhra, 1924
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1924
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1924_02> <L 81> <B 1924> <C Prós> <M 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Muintir An Sguab> Im. II. Uimh. I7. FEABHRA, 1924. 3p. SA MHÍ RÉIM NA h-UIMHREACH SO. Leath. NÍ MHEILEANN LEATH-BHRÓ 83 BRIGHID … CLOCH LABHRAIS 85 GABHLÁIN CÚIGE ULADH … TOMÁS MAC NEACAIL 86 AN LONDUBH … TADHG Ó CEALLAIGH 89 TOMHAISEANNA 91 RINNCÍ GAEDHEALACHA A'S RINNCÍ GALLDA … LEÓN Ó BROIN 91 MÁIRE NÍ BHRIAIN ÓS COMHAIR NA CÚIRTE … M. NIC GHIOLLA PHÁDRAIG 93 MO MHADRA … “AN PÍOBAIRE FÁNACH” 95 AN STÁT GAEDHEALACH … TADHG GAEDHEALACH 96 LEITREACHA EILE 98 LÉIRMHEAS 99 COMÓRTAS 99 DEUNANN SCOTT & A CHOMH., TEÓ. Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair, &rl. I MÓIN-ÁRD I GCO. CHORCAIGHE. Oifig: Sráid Mhic Curtain i gCorcaigh. R. SCOTT & CO. LTD. MacCurtain St. CORK. Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNACH INSIÚRÁLA TEÓ. I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. na polasaithe is iomláine le fagháil. MUINTIR MHIC EUMOINN Síolta le h-aghaidh an gháirdín (Bláthanna is uile) Síolta le h-aghaidh na feirme EDMUNDSON BROS., 10 DAME ST. Baile Átha Cliath. BEIDH ÁTHAS AR LUCHT LÉIGHTE AN “FHIR STÁIT” (THE IRISH STATESMAN) Cuirtear cló air anois lá níos túisge ná mar a chuirtí, agus is féidir é dh'fhághailt sna siopaithe i mBaile Átha Cliath ar an Aoine a's fén dtuaith ar an Sathairn. Cuirtear Síntiúsai amháin chun Sr. Frederic, Theas, a 16 (P. S. Mac Giolla Easpuig, Bainisteoir). Bliadhan 15s.; Leath-bhliadhan, 7s. 6d.; Saor tríd an bpost. <L 82> DIXON & HEMPENSTALL Fir Deunta Speuclairi SEOMRAI UM TASTAIL RADHAIRC AR OSGAILT GACH LA Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud cuirimíd chugat é an lá ceudna. SRAID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH. LEABHRA MAITHE GAEDHILGE AN BARRA: Leabhairín do Pháistí. Nioclás Tóibín an scríbhneóir. Leabhairín é seo do pháistí sa tríomhadh buidhin nó sa ceathrú buidhin do réir mar a thuigtear don múinteóir. Mar do dhein sé sa nGeamhar tá a dhícheall déanta ag Nioclás Tóibín ar adhbhar oiriúnach léighinn do sholáthar don pháiste, agus a bheith cothrom maidir le ciall agus cruadhas. Ocht leathanaigh agus dachad atá ann. Luach 6d. glan. ÓIR-CHISTE: Duanaire Liricí don aos Foghluma. Seamas Ó h-Aodha, M.A., do thoigh. Cnuasacht é seo desna dánta is mó clú agus cáil i nGaedhilg. Tá 45 cinn aca ann agus na filí is fearr abhí riamh againn a scríobh iad ó Oisín Mac Fhinn go dtí Pádraig Mac Piarais. Tá míniú nó argóint ag gabháil le gach aiste sa leabhar agus gach míniú aca i nGaedhilg bhlasta. Tá foclóir, agus gluais ag tabhairt eolais ar gach áit is ar gach duine atá luaidhte sa leabhar. Níl aon Bhéarla ann. 156 leathanaigh. Luach 5s. glan. BEIRT DHÉISEACH. Cnuasacht scéilíní le Seán Ó Cuirrín. Scéal acu ar a cheann féin; Eadartheangachd ar Bhéarla Washington Irving (Rip Van Winkle); Tolstoí (The Long Exile); Lorimer Stoddard (The Indian's Palm) an chuid eile. Tá adhbhar cleachta ar aistidheacht agus notaí agus foclóirín ag gabháil leó. Luach 3s. 6d. glan. Agus na leabhra eile is fearr i nGaedhilg le fagháil ó CHOMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN TEOR., 89 SRÁID AN TALBÓIDIGH I MBAILE ÁTHA CLIATH. TAE. Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá againne, bíonn siad mar a chéile i gcomhnuide agus bíonn gach éinne sásta leo. Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. Tae ón t-Sín — 2/8, 3/— agus 3/4 an púnt. BECKER BROS., LTD., Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath. WEST & SON SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS CLUIGEADÓIRÍ. Tigh Grafton, 102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath Tá suas le ceud duine ag obair san gnó so. Déinimid duaiseanna óir agus airgid le h-aghaidh feiseanna &rl. agus deuntús fíor- Ghaedhealach ortha. Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint. ÚSÁID GRANIA TOOTH PASTE AR SON t'FHIACLA ÚSÁID GIBSOL OINTMENT AR SON DO CHROICINN Fior-dheuntús na h-Éireann iseadh iad so. Táid le fághail ósna drugadóirí ar fúd na tíre ar 1/3 gach ceann nó go díreach (saor tríd an bpost) ó Gibsol, Teo., Lána an Chláir, Áth Cliath. Deuntar íce le h-aghaidh beithidhigh ann leis. <L 83> NÍ MHEILEANN LEATH-BHRÓ. Tá daoine ann agus sgríobhaid chughainn á rádh go dtaithnigheann na nótaí seo an fhir Eagair go maith leo agus ar an taobh eile den sgeul fuaireamar leitir an lá fé dheire ó dhuine muinteardha dúinn agus é ag athnuadhchaint a shintiúis agus 'sé an rud adubhairt sé ná gur mhaith leis an “Sguab” ach amháin na nótaí a sgríobhann an Fear Eagair. Sé a thuairm nach chun leasa an pháipéir na nótaí seo in ao' chor. Is deacair gach aoinne do shásamh. Mar adubhramar níos mó ná aon uair amháin ní páipeur poilitidheachta an “Sguab” ach caithfimíd glachadh le rudaí mar atáid agus ba leamh an sgeul uainne é dá seachanóimíst na ceisteanna is tabhachtaighe toisg saghas baint a bheith acu le poilitidheacht. Níor mhór d'Éireannaigh feuchaint isteach idir an dá shúil ar an saoghal go dána neamh- spleádhach. Do dheineamar ár ndícheall i gcomhnuidhe chun ceisteanna poilitidheachta do sheachaint nuair ná raibh aon dluth-bhaint aca le náisiúntacht na hÉireann. Gan amhras gheobhaimís gach aon rud do sgaoileadh tharainn ach amháin ceist na Gaedhilge, nó neachtar aca gan aon nótaí do sgríobh in ao'chor. Ba mhór an fhuascailt é sin don Fhear Eagair, dar ndóigh. Ach ba dhóigh linn go gcuirfidhe níos mó suime sa “Sguab” dá mbeadh trácht ann ar cheisteanna a mbíonn gach aoinne ag cur síos ortha, agus is mó duine adubhairt linn gur fearrde an Ghaedhealg gan a bheith ag síor chur síos uirthe féin ach a bheith ag plé ceisteanna tabhachtacha eile tríd an Ghaedhilg. Aontighmíd-ne leis sin agus tá saghas amhras againn gur dheineamar an iomarca tagairt do cheist na teangan ó mí go mí, ach maidir leis sin de ní bhíonn aon dul as do dhuine a chuireann suim sa nGaedhilg agus í i gcontabhairt a báis os comhair ár súile. Béidir nach misde dhúinn feuchaint siar ar cad atá ráidhte againn sna nótaí seo ó chuireadh an “Sguab” ar bun. Ní indiu ná indé a chuireadh an “Sguab” ar bun, agus cad é brígh an tidil sin “Sguab” tréis an tsaoghail ach úirlis a shádhfaidhe isteach i ngach cúinne den Náisiúin agus a sguabfadh amach aon salachar a rangochadh sí leis. Cuirtear 'nár leith, béidir, go n-admhuigh- muíd go bhfuil riaghaltas an tSaorstáit ann in ao' chor. Ach 'dé'n tairbhe é do dhuine an dubh do chur na gheal air féin. Caithfear géilleadh don fhírinne agus gach aon rud do ghlacadh mar atá sé. Tá an Riaghaltas ann. Ní dubhramar riamh gur cheart go mbeadh sé ann nó nach cheart. Tá ár dtuairm féin againn ar an gceist sin ach níor nochtamar riamh sa “Sguab” é. Ach 'sé an rud adeirimíd anois ná go mbéimís ag tagairt do ghníomhartha Riaghaltais gallda Shasana dá mbeadh sé orrainn fós agus ní bhfuighfeadh aoinne a rádh gur admhuig aoinne a bhaineann leis an “Sguab” go raibh aon cheart ag an Sasanach a bheith annso in Éirinn riamh. Déinimís súilfheuchaint a thabhairt ar a ndubhramar ó am go ham sna nótaí seo. Is beag an mhaith a dheineamar, is dócha, as ucht a bheith á bplé agus tá's againn gur dheineamar namhaid dúinn féin annso as annsúd dá mbárr. Ní féidir le duine a bheith neamhspleádhach, go deimhin, gan an saoghal do chur ar a thóir. Tá daoine a bhfuil sé ar a gcumas rudaí atá bun os cionn in Éirinn do leigheas, ach ní dóigh linn go bhfuighmís mórán acu do chomhaireamh ar lucht léighte an “Sguab.” Cuid acu agus ní fheudfaidís é léigheamh, agus an chuid eile ná fuil am acu ná fonn ortha é léigheamh. Ach mar sin féin do dheineadh rud orainn anois as arís gan aon buidheachas dúinn, dar ndóigh. Tréis dúinn feuchaint siar arís tríd nótaí an Fhir Eagair ó Fhoghmhair 1922 go dtí seo deirimíd gurb amhlaidh a bhíomar ag deunamh dearmhad i dtaobh tuairm an duine úd. Do chuireamar síos ar gach aon saghas adhbhair: feirmeoireacht, stailceanna, na Bóithre iarrainn, páipéirí nuaidheachta an lae indiu, an t-anthem náisiúnta, an t-opera &rl. sa Gaiety, laetheanta saoire, sweeps, Baile Átha Cliath agus príomhcathracha nach í, Amhlaoimh ó Súilleabháin, ní airighmíd leabhra agus foclóra agus ceisteanna a bhaineann leis an teangan, agus a lán rudaí eile leis. Níl aon rian poilitidheachta ar aon cheann acu san. 'Na heughmais sin chuireamar díospóireacht thabhachtach ar siubhal i dtaobh <L 84> “Post Sheanchas” agus do mholamar rudaí áirighthe d'Aire an Phuist i dtaobh na Geadhilge agus comhartaí Náisiúntachta; Dubhraighmear go raibh áthas orainn i dtaobh a rabhthas ag deunamh ar son na Gaedhilge san Gárda Siothchána (an amhlaidh gur cheart dúinn leigint orainn ná fuil a leithéid de fhórsa ann?) Do thugamar fén riaghaltas toisg a righneacht as a bhíodar ag feuchaint chun rudaí áirighthe: Brat na hÉireann, Passports, crónaidheacht film &rl., agus bhí an-chuid cainnte againn i dtaobh airgid an náisiún: na cána, na custuim, an t-iasacht &rl. Briseann an dúthchas tríd ár súilibh annsan, adeir an duine úd is dócha. Ní dheirfimíd a thuille ar an gceist sin. Do chuireamar i n-iúil do lucht léighte an “Sguab” an mí seo caithte 'dé'n slighe a fheuchaimíd ar an sgeul agus ní thuigimíd gur cúis náire dhúinn é. Is maith an t-iomáinidhe an fear a bhíonn ar an gclaidhe agus is fuirist locht d'fhághailt ar an té a bhíonn i mbun na h-oibre. Bímíd- ne ag tabhairt fén Riaghaltas toisg ná fuil aigne níos Gaedhealaighe acu. Is dóigh linn, agus is dóigh lena lán Gaedhil ar fúd na tíre, ná fuilid ag deunamh mar is ceart chun na tíre d'ath-Ghaedhealú. Sin é an rud a dheirimíd, pé sgeul é. Ach ní fheadar an mbéimís chomh cruaidh san orra dá bhfeuchfaimís isteach sa sgeul níos géire. Conus a bheadh an sgeul — a bhfad uainn an t-olc — dá mbeadh na feirmeóirí ag riarú, cuir i gcás. Bímídne agus Gaedhil na hÉireann go léir ag síor cuimhneamh ar aon taobh amháin den sgeul, níl an cúram orrainn agus dá bhrígh sin ní chuimhnuighmíd ar na ceudta dualgasaí agus trioblóidí a bhíonn anuas ar na daoine atá i mbun Riaghaltais na tíre. Bíonn dhá thaobh ar gach aon sgeul, dar ndóigh. Ní hí ceist an chogaidh atá i nár n-aigne anois in ao' chor — maidir leis sin 'sé ár dtuairm go bhfuil deire leis agus gur mór an náire é gan gach aon phríosúnach ná fuaireadh cionntach i gcúirt dlighe a bheith sgaoilte roimhe seo. An deacracht a bhíonn ag baint le stiúrú náisiúin — is cuma dén tír a bheadh i gceist — sé an rud atá nár gcur ag sgríobh mar seo anois. 'Sé gnó Riaghaltais ach an náisiún do stiúrú sa tslighe ná beadh an saoghal ag dul i gcoinne aon dream mhacánta sa tír. Bíonn sé ar lucht an Riaghaltais i gcomhnuidhe comhthrom na féinne do thabhairt dosna saoranaigh go léir (sin é an focal, dhála an sgéil, a thugadh ar tíoramhlách nó citoyen i mbunreacht an tSaorStáit). Bíonn sé ar an Riaghaltas comhthrom na féinne do thabhairt dosna saoránaigh go léir agus an sgeul do réidhteach eatorra. Ní fios go dtugtar fén rud. Bíonn a leigheas féin ag gach aoinne ar rud bun os cionn nuair nách gádh do é chur i bhfeidhm. Tá rudaí chomh tabhachtach san le socrú ag an Riaghaltas go bhfuil saghas leath-sgéil acu fós gan tabhairt fé cheist na Gaedhilge do shábháilt níos imnidheaighe agus níos dubhrachtaighe. Caithfear obair d'fhághailt dosna fearaibh atá gan obair, caithfear gnó na gComhairlí Conntae do chur ar siubhal arís tréis do gach aon rud a bhaineann le “Rialtas áitiúil” a bheith trí na chéile le ceithre bliadhna anuas. Tá gach aon dream sa tír ad' iarraidh iachall do chur ar an Riaghaltas a dtrioblóidí féin do leigheas — lucht na mbóithre iarrainn, lucht an dlighe, feirmeoirí, iasgairí, lucht tionns- gail agus mar sin de. Ní haon iongnadh, dá bhrígh sin, go mbéifidhe ag deunamh faillighe sa nGaedhilg, nó, dá ndearfaimís é, ná fuiltear ag deunamh an méid ba mhaith linn ar son na Gaedhilge. Tá's ag lucht léighte an “Sguab” gur mholamar rudaí áirighthe atá deunta ag an Riaghaltas cheana chuige sin, in Aireacht an Oidheachais agus in Aireacht an Phuist go mór mhór, agus ag lucht an chustuim leis. Tá sprid mhaith Ghaedhealach ag cuid maith desna daoine atá i mbun an Riaghaltais. Tá an Ghaedhealg ag á leath, buidheachas le Dia, agus cá bfuil an dream eile leath is muigh de Chonnradh na Gaedhilge a bhfuil an rud ceudna le rádh mar gheall orra; ach dá aimhdheoin san baineann sé le deallramh ná fuil an fuinneamh ionnta go léir chun a bheith ag obair as lámh a chéile chun na tíre do Ghaedhealú. Ba cheart go mbeadh gach saghas imnidhe ortha. Dá mbeadh do bheadh plean mór leathan ceaptha acu chuige sin. Bíonn na Gaedhilgeóirí ag sior-imtheacht as Éirinn anois chomh maith le riamh. Ba cheart moladh do thabhairt do lucht Ceannais an Ghárda Síochthána mar gheall ar áiteanna sa Ghárda do choimeád le haghaidh Gaedhilgeoirí agus deirtear go bhfuil buidhean beag san airm atá ag deunamh a ndícheall chun troid i gcoinne an galldachais atá ag brughadh isteach ar gach taobh (is cumhachtach an mac é “yes, we have no <L 85> bananas!”) Tá go maith agus níl go holc. Ach cad atá an t-Árd-Chomhairle ag deunamh. Cuimhnigh nach aon tinncéireacht a leigheasfadh an galair seo. Rud calma, neamh-choitchianta atá ag teastáil. Dá thabhachtaidhe an cheist í an Ghaedhealg do mhúineadh do bheurlóirí is amhlaidh is seacht tabhachtaighe an beagán Gaedhilgeóirí atá fágtha againn in Éirinn do choimeád innti. Níor mhór slighe maireachtana do soláthar dosna Gaedhilgeoirí bochta, Ná fuighfidhe obair do chur an siubhal sa Gaedhealtacht. Sa Rinn, cuir i gcás, do choiméad Riaghaltas Shasana na Gaedhilgeóirí sa mbaile (gan aon amhras acu, dar ndóigh go raibh an deugh-obair á dheunamh acu) an fhaid as a bhíodhadh ag tógaint an phíora nuadh ag Ceann hEilbheic. Nílimíd á rádh gur cheart oibreacha do chur ar siubhal ná beadh aon tairbhe asta fé mar a righneadh aimsir an Ghorta sa mbliadhan 1847, ach tá rudaí a bhaineann le hiasgaracht, cuir i gcás, agus do bfhiú feuchaint chucha. Aon scéim a cheaptar bíonn an freagra ceudna le fághailt mar gheall air — uireasbhaidh airgid. Ach sí an Ghaedhealtacht an chuid den tír is tabhachtaighe i mbeatha an náisiúin fé láthair agus ba cheart gan faillighe do dheunamh uirri. Má leantar den bhfaillighe ní bheidh ann ach dúnadh an doruis tréis na foghladh. Fuaireamar leitir ó Liam Ó Lughaing tamall maith o shoin ag moladh plean leathan-aigeantaigh do lucht stiúrtha an náisiúin. Níor fhoillsighmear í toisg go raibh an rud ceudna fé chló sa “Leader” cheana. Ach do bfhiú cuimhneamh ar an rud a bhí 'na aigne. 'Sé an rud é ach cóilíneacht Gaedhilgeóirí do phlanndáil ar estát éigint gairid do Bhaile Átha Cliath, nó níos mó ná aon cheann amháin dá mba fhéidir, i gceart-lár na galldachta agus gairid do bhailtí móra. Na daoine bochta a bhfuil an Ghaedhealg acu d'aistriú ón áit ná fuil aon slighe maireachtana le baint amach acu agus talamh do thabhairt dóibh sa tslighe go mbeadh Gaedhealtacht nuadh ann. Is dócha narbh mhór falla mór do chur timpeall ortha! Do bheadh sé an-dheacair a leithéid de rud do chur chun críce, ach tá adhbhar machtnaimh ann, pé sgeul é, agus mar atá ráidhte againn romhainn annso, muran ndeunfar rud éigint (Ba cheart dhúinn a rádh go bhfuaireamar altanna ó Leon ó Broin a's Seán ó Ruadhain ag cur síos ar an gceist ceudna ná fuil slighe againn dóibh fós.) láidir-aigeantach misneamhail dá shaghas go luath beidh sé ró dhéidheanach. Má thá lucht stiúrtha an Riaghaltais go léir i bhfíor- dáríribh timpeall ar an nGaedhilg cuirfidh siad i dtuisgint dúinn gan a thuille moille cad atá ar aigne acu maidir le aithbheochaint na teangan. Tá lucht na Gaedhilge ag coinne le rud éigint eile uatha agus go mór mhór go dteasbáinfidh siad dúinn go bhfuil ceangal ceart idir na haireachtaí maidir le ceist na Gaedhilge. Deunfamúid iarracht ar sgéim éigint do cheapadh go gcoimeádfuidhe ceist sábháltha na teangain os comhair an Riaghaltais go dian a's go daingean, agus beidh sé againn (maille le Dia agus sinn slán) sa “Sguab” go luath. Gabhamuíd ár leath-sgeul le lucht léighte an “Sguab” toisg ná fuil an triomhadh cuid de sgeul Phádraig Uí Chadhla (.i. “Ar Mo Thimthireacht Dom”) i gcló againn an mí seo. Beidh sé ann an mí seo chughainn gan teip. BRIGHID. A mhuire na nGaedheal, Ár muime dhil féin, I gcuibhreann Naomh, Fé ómós; Guidh orrainn, Gaedhil, 'N ár ndílleachtaibh faona, I bhfiadhnaise Dé, Is fóir orrainn. Fáda fé réim, Fé bheannacht is réir, Aspal is Naomh Thar chómhaireamh; Danaoid ár scéal, Is scannal le léigheamh An t-eanach do thréigint; Fóir orrainn. Calaois an tsaoghail, Gangaid Shíl Ébha, Cam-dhlighthe claona, Anfhórlann; D'fhág sinn ar strae, Ó Aitheanntaibh Dé, Adhmhuighmíd é; Fóir orrainn. <L 86> Teasbach is éad, Macnas baoth, Cealg-ghoin clé Thar teórainn; Fé ndeara gur léim Chum treallmha is faobhair Ár bhfearachoin Féinne; Fóir orrainn. Do bhrat, a Bhrighid, caomhnadh, Clanna ndil nGaedheal, Ar mhailis an tsaoghail, I gcómhnuidhe; D'fhearanntas Gaedheal Tearmonn déin Ar Eachtrannaigh chlaona, Fóir orrainn. A bhanaltra shéimh, Ár Máthair, ár Naomh, Sna bhFlaitheas fé réim Go glórmhar; Eadarghuidhe déin; Fearg Mhic Dé Cas uainn, éighmíd; Fóir orrainn. “CLOCH LABHRAIS.” GABHLÁIN CÚIGE ULADH. Is iomdha sin constaic agus deacracht i n-aghaidh ath-Ghaedhealuighthe na h-Éireann uilig, ach ní'l constaic nó deacracht acú chomh doiligh do-réidhtighthe leis seo, go bhfuil gabhláin Chúige Uladh go fíochmhar foirniata agus go doicheallach duibheacánta i g-coinnibh Gaedheal agus gach a mbaineann leó. Cionnas is féidir an tír uilig a Ghaedhealughadh agus dream mar sin neaduighthe i n-oirthear thuaidh na tíre agus bodaigh airgeadamhla Sasana ag séideadh fútha i n-aghaidh Gaedheal i g-comhnuidhe? A dheacracht agus tá an cheist seo fá ndear, is dócha, gur annamh do Ghaedhealaibh tabhairt faoi n-a réidhteach gidh gur léir go g-caithfear a réidhteach ar dhóigh nó ar dhóigh eile, luath nó mall, sul a bhféadfar buan-síothcháin agus aondact a bhunughadh i n-Innis Fáil. Dá mhéid machtnaimh dá ndéantar ar an g-ceist seo, is amhlaidh is deacra a samhluightear dhúinn í bheith, agus ní léir dhúinn ach aon rud amháin, is é sin nach inréidhtighthe í ach le h-aimsir agus le foighid. Gidh gur fíor an méid sin, ní h-ionnain sin is a rádh nach féidir rud ar bith a dhéanamh le réidhteach na ceiste a luathughadh, agus ní cheart leigint dí mar gheall ar a deacracht. Tá dhá nídh ró-riachtanach 'un a réidhtigh, eólas agus tuiscint, eólas faoi stair agus sinnsearacht na ngabhlán, agus tuiscint 'un na feidhme cirte a bhaint as an eólas sin. Is mór í an fhírinne agus buadhfaidh sí, adeir an sean-fhocal. Má dhéanfar an fhírinne a chur ar fághail imeasg Gall is Gaedheal, ní féidir le h-aineólas agus le claon-bhreith duibheacánta, dá láidreacht iad, seasamh i bhfad in a coinnibh I dtosach báire, cé ra díobh na gabhláin-seo? Adeireadh cara liom a rugadh agus a tógadh in a measg gur dóigh leó féin gur de shliocht na Sasanach iad. Adeireadh daoine eile liom go bhfuil spioraid Uolfe Tone agus Sheáin Mhistéil ar lasadh 'n a g-croidhthibh is gur fuath leó an Sasanach. Chonnaic sinn, le linn an chogaidh ar son saoirse i n-Éirinn gur chruthuigh na gabhláin i g-Cúige Uladh go raibh fuath nimhneach acú do na Gaedhealaibh a bhí mar chomharsain acu, chreachadar agus mharbhuigheadar iad, agus ní raibh na Sasanaigh féin chomh díoghrasach i ngéarleanamhaint Gaedheal agus bhíodarsan. Do sgríobh Liam Ó Briain aiste ar an m-‘Branar’ i mbliadhain 1919 ag cur síos orrú féibh mar a chonnaic agus a fuair sé féin iad le linn an toghtha a bhí ann i mbliadhain 1918. Ins an aiste aige deir sé gurab ionnain iad agus eachtrannaigh, 'n a náimhdibh d' Éirinn agus do gach rud Ghaedhealach. Is é an réidhteach a thug duine díobh féin ar an g-ceist, fear mór i m-Béilfeirrsde, nárb Eireannaigh iad agus nárb í Éire a dtír. Dubhairt sé, “Ní Éireannach mise. Is Ultach mé. Tá tusa is do chine leis na míltibh bliadhain i n-Éirinn. Ní cuimhneach libh aon tír eile. Tá mo mhuinntir-se annseo le idir dhá chéad agus trí chéad bliadhain. Tá fhios agam an áit i ndeisceirt Alban ar tháinig siad as. Annseo i g-Cúige Uladh atámuid. Ní heól dom an chuid eile d'Éirinn. Ní h-í mo thír í. Gaedhil no Ceiltigh is eadh sibh-se. Cuid de'n ‘British Race’ sinne.” D'aontuigh an Brianach leis an dtuairim sin, agus budh é a réidhteach ar an g-ceist, cogadh fhuagairt in a g-coinnibh agus iad ionnarba as Éirinn iathghlais na Naomh “abhaile go Sasana.” Ach ní h-ionnain rádh agus déanamh, agus ní furusda daoine <L 87> ionnarba atá neaduighthe sa tír le breis is trí chéad bliadhain. Dá mbéadh eólas faoi stair an chine Ghaedhealaigh ag an m-Brianach, d'fhéadfadh sé chruthughadh do'n bhodaire Ultach go raibh breall air nuair adubhairt sé nach de'n chine Ghaedhealach a mhuinntir féin. Bhí fhios ag an n-gabhlán seo gur as deisceart Alban dá shinnsearaibh, agus mar gheall air sin shaoil sé gur de shliocht an ‘Chine Breatnaigh,’ is é sin, an Chine Shasanaigh, é, agus dá bhrígh sin gur dual agus ceart dó claoidh leis na Sasanaigh i n-aghaidh na n-Gaedheal. “Is Gaedhil nó Ceiltigh sibh,” adubhairt sé, agus b'iontuigthe as sin nach Gaedhil nó Ceiltigh iad a mhuintir féin. Anois, gidh gurab in é an tuairim coit- cheannta araon ag Gallaibh agus ag Gaedhealaibh, ní'l tuairim ar bith is faide ó'n bhfírinne ná an tuairim céadna. Bréag de bhréagaibh lucht seanchus Shasana é sin, adeireas agus a chuirfeadh in a luighe ar chách dá mb'fhéidir é, gur Sasanaigh iad na h-Albanaigh taobh amhuigh de'n Ghaedhealtacht. Go dtí ar na mallaibh b'annamh a chuirthí i g-coinnibh na tuairime seo, ach le goirid chuir na h-Albannaigh spéis sa cheist, agus fuaireadh amach gur Ceiltigh gach dream sa tír, i g-cúrsaíbh fola dhe ach go h-áirighthe. Mar sin, má's as Albain a tháinic sinnsir gabhlán Cúige Uladh, budh d'fhuil na g-Ceilteach iad. Tháinic Sasanaigh chomh maith le h-Albannaigh go Cúige Uladh i n-aimsir an phlantála mhóir faoi Shéamas Stiubhárd, Rí na Breataine Móire, sa mbliadhain 1610, ach is beag dá sliocht atá le fághail i n-Éirinn anois. De réir na n-ughdar nGallda féin, ní tháinic thar 20,000 Sasanach go h-Éirinn le linn na h-aimsire úd. Tháinic san am céadna suas le 100,000 Albannach. A thuilleadh air sin, níor fhead na Sasanaigh maireachtáil i n-Éirinn. Fuair na mílte acú bás de ghalar cosamhail leis an bh-‘Flú,’ agus an chuid eile acú, d'imthigheadar abhaile go Sasana.` Seo mar a chuir sean-ughdar Sasanach síos ar an scéal ag an am. “The marshiness and fogginess of this island proved un- wholesome to English bodies, more tenderly bred and raised in a better air; so that we have seen multitudes of them die of a flux called ‘the Country desease’.” Dhíol ceannuighthe Londan a g-córacha ar Dhoire Choluim Chille leis na h-Albannaigh, agus fágadh an tír fútha-san agus faoi na h-Éireannaigh a chuaidh ar aimsir acú. Anois cé an áit i n-Albain ar tháinic na daoine seo as a chuir fútha i g-Cúige Uladh? De réir an ughdair Ghallda Woodburn, sa leabhar a sgríobh sé ‘The Ulster Scot,’ b'as na sirriamachtaí Raon-Friú, Inbhir Áir, Baile Uig agus Cille Chuithbeirt, is é sin sean Mhór-roinn Gallabhaidh, a tháinic siad, agus sin tuairim atá glactha ag gach stairidhe a thráchtas ar an g-ceist seo. Agus cé ra dhíobh muinntir Ghallabhaidh? Ní ró-dhoiligh an cheist sin a fhreagairt, agus nuair atá freagairt na ceiste sin againn, tá freagairt na ceiste úd eile againn .i. cé ra dhíobh gabhláin Cúige Uladh? De réir an Ollaimh Rhys, Breatnach foghlumtha a sgríobh a lán faoi na Ceiltigh sa m-Breatain, do bhí treibh 'na g-comhnuidhe sa chrích sin Gallabhaidh le linn na Romhánach a rabh Selgovae mar ainm orrú, agus is é deir an Breatnach foghlumtha gurab é an focal ‘sealg’ is fréamh do'n ainm sin agus go g-cialluigheann sé ‘Sealgairí,’ agus go mbudh Gaedhil iad muinntir na treibhe céadna. Ach cheana deir ollamhna eile go mbudh Cruithne iad, agus is ádhbhar conspóide nach beag imeasg ollamh na h-Alban cé acú Gaedhil nó Breatnaigh a bhí ins na Cruithne céadna. Is cuma dhúinn amh cé acú taobh atá ceart, mar badh Cheiltigh iad na Cruithne, cé acú Gaedhil nó Breathnaigh a bhí anntú, agus theip glan ar na Romhánaigh iad a thabhairt faoi n-a smacht ach oiread le h-aon treibh eile taobh thuaidh de'n Bhalla Romhánach a thógadar idir An Mhuir Thuaidh agus Bágh Sollabhaidh le n-a g-cosaint féin ar lucht comhnuidhthe Alban. Nuair a bhí Gaedhil Dalriada ag baint fubhtha i n-Earra Ghaedheal agus ag cur ríoghachta ar bun dóibh féin, bhí a g-comh-chine, .i. Gaedhil Dalfiata i n-oirthear Uladh, ag teacht thar Sruth na Maoile agus ag cur fubhtha i n-Gallabhaidh, ag baint ceannais na tíre sin amach dóibh féin agus ag cur ríoghachta Gaedhealaighe eile ar bun. Ach cheana atáid ann adeir nach díreach ó Éirinn a tháinic Gaedhil na críche sin, ach adtuaidh as Earra- Ghaedheal. Bíodh an ceart ag ceachtar acú, óir is cuma dhúinn indiú cé an taobh as a dtáinic siad. Is leór dhúinn go dtáinic na Gaedhil, gur chuireadar fúbhtha ann agus gur leathnaigh an teanga acú ar fud na tíre sin mar gnáth-chaint na ndaoine, cuma cé acú Breathnaís nó Gaedhilg a bhí dá h-úsáid roimhe sin, mar is léir ó ainmeachaibh áiteann ar fud Gallabhaidh. <L 88> Budh iad na Gaedhil seo an dream deire- annach a tháinic ag cur fúbhtha san réigiún seo. Na daoine atá in a g-comhnuidhe ann indiú, is de shliocht na nGaedheal iad. Gan aimhreas comhmeasgadh iad leis na cinidheacha a bhí ann rómpa, rogha acú Cruithne nó Breatnaigh iad, ach ní lughaide Ceiltigh iad an méid sin mar budh chinidheacha Ceilteacha iad sin chomh maith, agus ní rabh treibh ar bith i n-Albain ba fíochmhaire in aghaidh na Sasanach ná Gaedhil Gallabhaidh. Is iomdha uair a sgrios siad Sasana, ag creachadh na tíre agus ag breith leó abhaile go h-Albain gach ar fhéad siad fhághail i bhfuirm iarainn, mar ba ghann é acú féin an miotail céadna. Théidís chomh fada le Lancashire ar na h-ócáidíbh sin. Bhídís i dtosach gach airm Albannaigh a ghabh thar teórainn isteach go Sasana ag cur cogaidh ar na Gallaphuic, nó a throid i n-aghaidh na Sasanach a tháinic isteach 'un tráilleacha dhéanamh de mhuinntir na h-Alban. Bhí a shliocht orrú. Ba ghráin le Sasanaigh iad, agus bhaisteadar gach droch-ainm níos measa ná a chéile ar an dtreibh calma seo, nár fhéadadar chlaoidh i g-cath sa mbaile nó i g-céin. ‘Picts,’ ‘Cannibals,’ ‘Wild Scots,’ ‘Galloway Irish,’ sin agaibh cuid de na leasainmeachaibh tárcuisneacha a baisteadh orrú, ach ní dhearnaidh siad de dhochar ach uamhan a chur ar lucht a g-cumtha. Ní leigfeadh an t-uamhan seo do Huaslaigh, an seana- móinidhe Sasanach, dul thar teórainn na Gallabhaidh, comhartha maith ar cháil muinntire na críche sin imeasg a chomh-Shasanach. Agus choinnigh na Gaedhil seo sa taobh thiar theas d'Albain greim ar a dteangaidh dhúthchais i bhfad tar éis dí bás d'fhághail sa chuid eile de dheisceart na tíre. Nuair a d'éirigh Gaedhil an tuaiscirt amach faoi Iarla Máirr sa mbliadhain 1715, budh iongantas leó an Ghaedhilg bheith ag muinntir Sirriamachta Inbhir Áir, agus sa mbliadhain 1745, nuair a rinne Gaedhil an Tuaiscirt árd- iarracht eile chun na Stiubhardach a chur ar rí-chathaoir na Breataine Móire agus an ‘Aonadh’ idir Albain agus Sasana a bhriseadh, fuaireadar an Ghaedhilg ag muinntir Ghallabhaidh mar fuair a n-aithre tríocha bliadhain roimhe sin. Sa mbliadhain 1762 chuir lucht stiúrtha parróiste Barra, i Sirriamacht Inbhir Áir chuireadar fógra ar na páipéaraibh nuadhachta ghá rádh go rabh teagasgthóir Gaedhilge a dhíth orrú, rud nach mbéadh féidhm air mura mbíodh Gaedhilg ag muinntir na h-áite an t-am sin. Roint bliadhain ó shoin sgríobh Aindreas Mac Dhomhnuill aiste do'n ‘Scottish Review,’ ‘The Gael in Galloway,’ agus san aiste sin dubhairt sé gur labhair sé féin le sean-daoinibh i nGallabhaidh a chualaidh tráth bhíodar óg, seandaoine ghá rádh go g-cualaidh siadsan, le linn a n-óige, daoine a rugad is a tógadh i nGallabhaidh agus nár fhág riamh a mbaile dúthchais, ag labhairt Gaedhilge. Fágann sin go rabh an teanga ag fághail báis timchioll sí céad bliadhain ó shoin, agus bheadh is beó beathaidheach sa mbliadhain 1610, nuair d'fhág sinnsir gabhlán Cúige Uladh Alba chun cur fúbhtha i n-Éirinn, agus bhéadh sí acú mar theangaidh dúthchais nuair bhaineadar cóstaí na hÉireann amach. Is léir ó'n méid sin thuas gur de'n chine Ghaedhealach iad na Gabhláin agus nach de'n chine Shasanach iad ach oiread le h-aon treibh eile i n-Éirinn. Dá mb' fhéidir an méid sin a chur i dtuiscint dóibh, rachadh sé i bhfad ar an g-ceist achrannaigh seo Cúige Uladh a réidhteach. Dá dtuigfidís nach ag cur druim láimhe dá ndúthchas a bhéidís dá nglacfadaois le Gaedhealtacht, ní bhéadh an oiread sin faobhair orrú i naghaidh Gaedheal. Dá mb' fhéidir a chur in a luighe orrú nach ndearnaidh a sinnsir ach filleadh do chéad-bhaile a g-cine tráth tháinic siad go h-Éirinn, go mbudh í an Ghaedhilg ba theanga dhúthchais dhóibh nuair a d'fhágadar Alba, agus in aon-fhocal amháin, dá mb' fhéidir a chruthughadh dhóibh gur lucht comhdhúthchais iad féin agus muinntir eile na h-Éireann, rud is fíor, ní fhéadfaidís maoidheamh, mar a bhíd, nach bhfuil baint nó páirt acú leis na ‘Ceiltigh’ dúthchasacha, nach í Éire a dtír, agus gur de'n chine Shasanach iad. Seo obair do Ghaedhealaibh Éireann, agus do Ghaedhealaibh Cúige Uladh go h-áirid. Cruinnighdis gach eolas dob' fhéidir faoi sinnsearacht na ngabhlán. Sgaoilidís an t-eolas seo in a measg, agus cruthuighdís gach poinnte le dearbhughadh nach féidir chur in a choinnibh. Gach uair a chluinntear gabhlán ag maoidheamh nach de'n chine Ghaedhealach é, cruthuighdís go mbudh Ghaedhil iad a sheacht- shinnsir, agus i ndeireadh thiar thall éistfear leó agus creidfear iad, óir is mór í an fhírinne. Caithfear aontacht imeasg Gaedheal a bhunughadh. Ní féidir sin a dhéanamh le fuath, aimhreas agus claon-bhreith, ach is féidir é dhéanamh le foighid, carthannacht agus eólas. TOMÁS MAC NEACAIL. <L 89> AG LONDUBH. Lá i ndeire Samhna bhí duilleoga na gcrann agus iad críon caithte ina mbrat ar an bhféar taobh amuich de'n fhuinneoig. Tháinig an londubh go dtí tor beag le hais na fuinneoige agus d'ísligh go tapa ar an bhféar imeasg na nduilleog. Níor phreabh sé chun siubhail mar is gnáthach leis ach chuir leath-cheann air agus bhreathnuigh go géar duilleog dhearg a bhí dhá corrú aníos beagán. Níor leig gíog as, ach gheiteadh an t-iorball agus an dá sgiathán gach ré meandar amhail is dá mbeadh sgannradh ar an éan, nó droch- aimhreas air i dtaoibh na duilleoige. Bhí iongnadh mór air, agus é ag féachaint go cíocrach ar an duilleoig. Bhíos ghá fhaire agus gan fhios agam céard a bhain dó mar nár facthas tada as bealach dom ach an duilleog a raibh corrú beag faoi. Níor cuireadh moill orm, mar ba ghearr gur aimsigh an gob géar buidhe rud a bhí faoi'n duilleoig agus nár facthas dom ar dtús. Péist dhearg chréafóige a bhí ann. Tharraing an lon aníos as a poll í go dtí go raibh sí ar thalamh slán aige, agus bhí ghá piocadh go fíochmhar go dtí nach raibh cor as an bpéist bhoicht. Annsin shlug an lon an phéist dearg ghránna a bhí chó fada lei s féin nach mór, agus bhí go sásta. Níor dhein ceol, ámh, mar dhéanfadh spideog tar éis bídh dhí. (Tugaim faoi deara go bhfuil an gob buidhe fairsing timcheall an tighe na laetheannta so roimh an Nodlaig agus nach mbíonn an chearc loin le feiceál ach go hannamh. Tá na coiligh chó fairsing ar an mbán againn go mbíd ag troid le chéile, agus ní fhacas thar péire cearc loin le mí. Cá bhfuil na cearca loin ar fad? An amhlaidh a fhanans siad i ndlúthas coille, nó an amhlaidh is loin anoir ó Shasana na guib bhuidhe seo atá chó fairsing againn roimh Nodlaig?) Craosaire éin 'seadh an londubh. Is slugaire críochnuighthe é, agus tá blas aige ar gach sórt, arbhar, síolanna, seilíní, spíonáin, cuiríní agus ubhla, chó maith le ciaróga, péisteacha agus daola na talmhan. Tá an-dhúil aige ins na seilíníbh agus pollann sé na hubhla go náireach. Slugann sé na cuiríní ina gcraiceann, agus piocann sé an croidhe as na spíonáin. An geimhreadh agus an t-earrach an t-am is gainne ag éanachaibh. Le linn donainne agus cruatain aimsire is minice a chítear an londubh in aice le háitreabh daonna. Díbhrigheann sioc agus cruatan isteach é ar lorg bídh agus chó luath is thagans leaghadh agus boige aimsire tréigeann sé sinn agus imthigheann sé faoi na páirceannaibh arís. Is minic a thagans sé in aice linn ná an smól. Níl sé chó glic leis an smól agus is fusa do ghasúraibh a mhealladh isteach i gcliabhán ná an smól. Éan breagh ar sgiathán atá san londubh nuair is cruadh leis. Lá le goirid chaitheas giotaí beaga aráin taobh amuich de'n fhuinneoig. Tháinig cathóg ar chraoibh agus d'fhan ag faire na ngiotaí aráin ach bhí faitchíos uirthi teacht san áit a rabhadar. Tháinig londubh agus sgiob giota de'n arán leis. Is ar éigin a bhí sé ar sgiathán nuair bhí an chathóg san tóir air. D'imthigh an londubh go híseal le talamh go dtáinig an chathóg ró-ghar dhó. Annsin d'árduigh caol díreach suas. Lean an chathóg é agus bháin casadh as os cionn na gcrann. Anuas leis an dá éan dubha arís agus d'imthigheadar as m'amharc. Dubhras ar ball nach bhfuil an londubh chó glic leis an smól agus gur fusa é a cheapadh. Is fusa go mór. Bhí sgrios dhá dhéanamh ar gharrdha ag éanachaibh agus leag an garradóir inneall iarainn san ngarrdha agus chuir baoite cuiríní agus seilíní ar theanga an innill. Rug sé ar dhá fhichid lon leis an inneall, ach níor eirigh leis thar trí smól a mharbhú. Is maith leis an londubh feoil-phéisteacha agus a leithéid, ach ní fhacas ariamh é ag imirt cleas an smóil ar an seilmeide. Má thagann smól ar phlaosg seilmeide aithnigheann go maith má's folamh nó lán dí. Má gheibh sé plaosg throm tógann leis ina ghob go dtí cloch í agus buaileann in aghaidh na cloiche go mbriseann ina smidiríníbh í, agus go bhfágtar an seilmeide lom gan cumhdach, ina bhéile ag an smól. Is iongnadh liom nach bhfoghluimigheann an lon an cleas so ó'n smól. Éaluigheann smól ó chontabhairt gan gíog as. Má sgannruighthear londubh cuireann sé a chor i gcéill do'n domhan mór. An cat is mó a chuireans faitchíos ar an lon. In aimsir guir tagann misneach dó agus malar- tann sé an faitchíos uaidh féin do'n chat. Bhí fál sgeach gheal in aice an tighe againn fadó. Fál dlú deilgneach a bhí ann. Bhí nead ag péire lon i lár sgeiche san bhfál <L 90> agus, dá gcuimhnighidís air, níor bhaoghal dóibh an cat, mar nach dtiocfadh leis dul tríd an dlúthas dealg. An fhaid is bhí an chearc loin ar gor bhíodh an londubh timcheall ar an nead agus thug an cat faoi deara é. Cat dubh bradach a bhí ann nach gcodluigheadh istigh ó lá Bealtaine go lá Samhna. Thagadh sé go dtí sgeach an nid agus bhíodh sé ag faire an choiligh, féachaint an bhfuigheadh sé deis air le n-a cheapadh. Ní raibh baoghal air dul i dteannta ins na dealgaibh ach níor tuigeadh soin do'n éan. Bhíod droch-aimhreas ar fad aige ar an mbeithidheach agus chuirfadh sé fógra mór contabhairte as: Cinc cinc, cinc cinc, Cinc cinc, cinc cinc, Cinc cinc! Leanadh sé do'n gleo soin agus d'eitealladh timcheall ar an gcat, ghá ionnsú, mar dheadh, ach gan a theacht ró-ghar dhó, nó go síleadh an cat gur éan fíochmhar an londubh agus go n-imthigheadh-sé. Is iomdha maidin shamhraidh a dhúisigh an “cinc cinc” mé roimh éirghe gréine. Ba dheacair dom cur síos i bhfoclaibh ar cheol an loin. Thug mórán faoi sin a dhéanamh romham-sa agus chlis sé ortha a dhéanamh go beacht. Na ceoltóirí féin is deacair dóibh aithris chruinn a dhéanamh ar cheol na n-éan. Níl riachtanas leis sin, ámh, mar go bhfuil na héanacha ceoil chó fairsing agus chó coitchianta ar fud Éireann gur féidir iad uile a aithneachtáil thar a chéile. Tugtar ceol nó ceileabhar ar gach sórt gleo a ghníons éanacha a bhfuil ceol ar bith aca. Taobh amuich de phort cheart an londuibh tá trí saghas ceileabhair ar a laghad aige. Tá an “cinc cinc,” nó an fógra contabhairte aige; tá an fógra oidhche aige a cheileabhrans sé roimh dul a chodladh dó san trathnóna, agus is binne an fógra so ná an “cinc cinc”; agus tá aige nótaí boga sgórnaigh a ghníons sé ar sgiathán dó díreach nuair bhíons sé ag teacht thar claidhe nó fál isteach ins an ngarrdha a thaithigheann sé. Nótaí sástachta iad agus bíd go binn. Ach port ceart an loin, is breagh an port é agus ní hiongnadh na filí ó Oisín anuas ghá mholadh. Guth árd binn 'seadh an guth a sgaoileans an gob buidhe thar coilltibh is bántaibh ó bhreacadh lae go mbíonn an ghrian ag teacht chun láidreachta. Ní ceol casta é mar cheol na fuiseoige. Is casta ceol an smóil ná é ach tá sé có fuaimeach ceolmhar go líonann sé coill is spéar, agus cloistear é míle i gcéin. Má tá rud ar bith saoghaltach a mbaineann draoidheacht leis, 'sé an ceol an rud soin. Má éistighis le ceol an loin an t-am a mbíonn an domhan ina gcodladh, ach eisean is tú féin, mothóchaidh tú an draoidheacht. Bhí sé socruighthe ag Naomh Proinnsias tráth seanmóir a thabhairt uaidh faoi sgáth crainnte coille. Nuair tháinig sé isteach san gcoill bhí an oiread soin ceoil dhá dhéanamh ag éanlaith nárbh fhéidir leis an Naoimh a ghlór a chur i gcéill. D'éist sé leo ar feadh sgathaimh agus annsin dubhairt sé leo stad de'n cheol, gur theastuigh uaidh féin labhairt. Stadadar. Is dóigh liom go raibh an londubh ar cheann de na héanachaibh a choinnigh an Naoimh ina thost, mar gur beag éan ceoil atá chó binn ná chó hárdghlórach leis. Taithigheann an londubh fálta, agus cladhacha má bhíonn tomanna nó corr sgeach ortha. Cois chlaidhe nó fáil nó faoi sgeachaibh ins an ngarrdha is fearr leis le bheith ag tóiridheacht bídh. Ní fheicfidhe go deo é i lár páirce, agus ag eiteall dó ní théidheann sé go hárd ná abhfad ó'n bhfasgadh. Ní bhíonn nead an loin ró-árd ó'n talamh. Mura mbíonn sgeach nó tor feileamhnach dó toghann sé áit chluthmhar faoi sgáth an eidhin ar thaoibh an bhalla, nó b'éidir cuasán faoi bhruach. Cleachtann sé de réir mar gheibheans sé caoi. Bíonn an nead go breagh fairsing ag an lon agus é an-chosúil le neadh an smóil. Bíonn difridheacht ann, ámh. Cuireann an lon líneáil de'n fhéar mhín ar an taoibh istigh dá nead féin. Ní bhíonn a leithéid sin i nead an smóil. Ceithre nó cúig ubh, agus iad gorm agus ballach, a bheireans cearc loin go ndéantar gor ortha, ach is minic a ghorans cearc loin trí uaire san mbliain. Is cosúla an chearc loin le smól a mbeadh clúmh agus cleiteacha dorchadha air ná leis an gcoileach loin, a bhfuil clúmh agus cleiteacha chó dubh le daol air, agus gob buidhe. Go deimhin, tá spotaí dubha ar bhrollach na circe loin mar atá ar an smól, ach nach bhfuilid chó crinn. Tugtar “céir- seach” ar an gcearc loin i gCiarraidhe agus i dTír Chonaill, ach 'sé an chéirseach an smól mór, smól na sugh darach, éan a bhfuil ceileabhar breagh aige, agus níl aon cheol fiú tracht air ag an gcearc loin. Tá líne i sean-amhrán adeir: “Chuala mé an londubh is an chéirseach a rádh” — Níorbh fhiú le file ariamh trácht thar ceol na circe loin. TADHG Ó CEALLAIGH. <L 91> TOMHAISEANNA. 1. Ceist. Moll iarrainn agus earball olna aisti? Freagra. Snáthad reamhar go mbeadh taoinnte olna aisti. 2. C. Chuireas slat aréir agus is aoirde í ná 'n t-aer indiu? F. Deatach. 3. C. Bean fhada ghléigeal agus í a' leaghadh 'na braonacha. F. Coinneall. 4. C. Chím chugam aniar trí capaill, trí sriain, trí puillíni óir agus trí feochadáin fiadhaigh? F. Gaoth agus báisteach, tóirnigh agus splanncacha. 5. C. Chím é agus ní feiceann tusa é agus is giorra dhuit-se é ná dhómh-sa? F. Cúl do chinn. 6. C. Chím é agus ní fheicim é; chím i dtor cuilinn é; siubhluigheann sé an bán agus an drúcht ní bhriseann sé? F. Sgáth an duine. 7. C. Lán páirce de ghamhna bána agus gamhain dearg eatorra istigh? F. A bhfuil d'fhiacla id 'bhéal agus do theanga eatorra. 8. C. Dhá fhear dhéag ar aon leabaidh agus gan aon aca ar leath-imeall? F. Spócaí rotha. 9. C. Bó mhór bhuile, bó thrí shine, bó ná h-iarrann pota ná buarach, an mhaighdean bhuaile agus arm an cheóil? F. Píopaí an phíobaire. 10. C. Is aoirde é ná an caisleán agus gheobhadh sé slí fé bhéal cupáin. F. Ceirthlín shnáth'. (S. Ó D. do chuir isteach chughainn. Fuair sé ó Shean Ó Conaill, Bólus, Uíbh Ráthach, iad.) (a thuille fós.) RINNCÍ GAEDHEALACHA AGUS RINNCÍ GALLDA. Le goirid, airighim gur cuireadh rún i bhfeidm d'aon-ghuth ag cruinniú d' Árd- Chomhairle an Fháinne dhá chosg ar ghasraí, inter alia, rinncí gallda do bheith aca agus dhá chosg ar Fháinnigh aon bhaint a bheith aca le rinncí gallda. Cúis gáiridhe chugam! Ar chuala aon duine ariamh oiread sin drabhuídhla? Níl de shaoirse feasta ag lucht caithte an Fháinne ach an méid is toil leis an Árd-Chomhairle a thabhairt dóibh. Ba chuma leat teórainn do bheith dhá chur le saoirse nó le sgóp tola an duine, dhá bhféadtaí a thasbáint go soiléir gléineach gur ar mhaithe leis an náisiún nó leis an gcuid is mó de mhuinntir an náisiúin an teórainn sin. Ach deirim-se gur mór an sgannall dream daoine do theacht ós ár gcomhair agus a rádh linn gur aca siúd agus ní ag aon duine eile atá a fhios ci'aca ceart nó mí-cheart rinncí gallda do chleachtadh. Tuige nach bhfuil de chead ag duine pé brí rinnce is maith leis do dhéanamh agus pé brí uair is maith leis? Déarfaidh lucht na h-Árd-Chomhairle — an chuid is mó aca daoine atá thar aois rinnce — go mbeadh sé i n-aghaidh spioraid na náisiúntachta rinncí nach Gaedhealach do dhéanamh. Ní luigheann na rinncí sin le nósa agus le béasa na sean-Ghaedheal. Tá a thuille ann a déarfadh go bhfuilid mí-mhórálta agus i n-aghaidh an chreidimh Chataoilicigh nach bhfuil i gceart ag aon chinidh ach ag an gCinidh Gaedheal. Ráiméis a thugainn-se air sin agus an cineál ráiméise a thug anuas ar Éirinn cuid mhór de na lochtaí atá anois uirrí. Spiorad na naísiúntachta! Is iongantach an focal agus is éachtach an bhrígh is an cumas a chuir an focal sin i gcaint le fada an lá. Spiorad na náisiúntachta! An mó agus an fearr de náisiún an t-Sín ná Sasana? An láidre an spiorad náisiúnta sa t-Sín ná i Sasana? Srgúdaighimís béasa, teanga agus na rudaí eile atá ag an dá thir sin. (1) Béasa. Tá béasa agus nósa ag an t-Sín nach bhfuil a mhacsamhail le fáil ach b'fhéidir i dtiórtha eile a bhfuil comhnaí ag na gcinidh buidhe ionnta. Tá a slighe féin chun gach aon rud do dhéanamh agus <L 92> thairis sin, tá a gcleasa lútha agus a rinncí féin aca. I Sasana, is beag béas aca nach bhfaighfí i n-aon tír san Euróip. Is féidir gur fíor go raibh nósa aca fad ó nach raibh samhail ar bith orra in-aon áit ach táid imthighthe anois suas síos. Na rinncí atá aca, i n-Aimeiriocá a ceapadh an chuid is mó aca. Gan aon amhras tá rinncí ‘Sasanacha’ ann: sé sin le rádh go bhfuil cuimhneamh fós ag muinntir Shasana ar phuirt agus ríl do dhéanamh — rinncí a bhain leó féin amháin. An bhfuil an spiorad náisiúnta níos laige i Sasana ná sa t-Sín? Tá nósa agus béasa bunaidh na Sasanach caillte agus aithris dhá dhéanamh aca ar mhuinntir tiórtha eile. Tá na Sínigh go fóillín ag leanúint do lorg a sinnsear i ngach slighe. An amhlaidh is fearr de an náisiún sin? Ní deirim gurb eadh. (2) Teanga. Tá a theanga féin ag an Síneach agus ag an Sasanach, agus tá an dá theangaidh sin an-láidir. Nuair a dh'imthigh sean-nósa na Sasanach ar imthigh an Béarla leo? Níor imthigh ná ní imtheóchadh an t-Sínís ó na Sínigh dá n-eirighdís as ‘pig-tails’ do chaitheamh. Mar a chéile d'Éirinn! Ní imtheóchadh an teanga choidhche uainn mura mbéadh an tslighe a thug na h-allmhuraigh fúithe. D'fhan- fadh an Ghaedhilg againn an fhaid is bhéadh muinntir na tíre sáthach gustalach chun brígh do bhaint aiste mar mheadhon litridheachta &rl. Níl aon bhaint ag nósa le náisiúntacht agus pé baint atá ag teangaidh le náisiúntacht, is fíor-bheag é. Dhá leigtí do Ghaedhil baint amach dóibh féin gan cur isteach ó na Gall an chéad uair, creidim nach mbéadh d'atharrú orainn indiú ach an Ghaedhilg do bheith againn i n-ionad an Bhéarla. Bhéad an sean-nós amhránuidheachta imthighthe, ní bhéadh tásg ná tuairisg ar rinncí ‘Gaedhealacha’ agus ní bhéadh aon bhladar dhá dhéanamh ag Árd-Chomhairli de 'n Fháinne. Maidir leis na rinncí Gallda féin, táid simplidhe, táid go deas agus de ghnáth déantar go slachtmhar iad. Ceol ar leith sheinnt le n-a linn agus gan an ceol céanna i gcomhnuí ann. B'fhéidir go mb' fhearr dom a rádh annseo gurab é ciall atá agam le “rinncí Gallda” ná an dhá shaghas is mó a damhsuightear fá láthair .i. ‘an t-aon choiscéim’ agus ‘sodar an t-sionnaigh,’ Ní fiú trácht ar bhálsanna agus a leithéid. Táid marbh. Ach má tá féin níl aon chainnt dhá dhéanamh ag aoinne mar gheall orra. Sé an donas atá ar mhuinntir na h-Éireann go mba mhaith leó greim do choineál ar an aimsir atá caithte agus ar na rudaí a bhaineas léi. Go fiú ceiste an réidhtigh idir Shasana agus Éirinn níltear sásta glacadh le h-aon rud nua. Faitcéas atá orra sgaramhaint leis an seandacht agus aghaidh do thabhairt rompa amach. Ní h-é gur maith liom go mbeadh siad dearmadtach agus ró-ollamh chun glacadh leis an tuairim nua. Ní bhéadh aon chiall annsin. Ach bíodh sé ós comhair ár a n-aigneadh gur chun dul ar aghaidh a rugadh sinn agus gur chuige sin freisin a bronnadh ciall agus stuaim orainn. Tá an bás mar chríoch orainn uilig agus ná beirimís an bás orainn níos túisge ná mar is ceart. Déanfaimíd sin má thagann iomarca buidheartha orainn mar gheall ar na na ‘seóda’ atá imthighthe. Mar sin, cé an moladh a dtiubhrad do Ghaedhealaibh? Seo é é! Rud amháin de dhá rud do dhéanamh. (1) (a) An rinnce Gaedhealach dáth-nuadh- chaint agus do thabhairt suas chun dáta (b) ceól ceart do chumadh agus daoine do sholáthairt a bhéadh de shíor ag cumadh ceóil nuadh. (c) Gan an prionsapal atá imbun na rinncí Gallda do leigint i ndearmad — sé sin a rádh, sleamhnú i n-ionad léimrighe. (2) Leigint dóibh bás nádúrtha d'fhághail. Gan a bheith ag iarraidh iad a choinneál beó agus gan a bheith ag caitheamh aimsire agus acmhuinne orra. Tá sé deacair go leór é bheith de chrann orainn teanga na nGaedheal do leathnú gan rudaí eile nach fiú smaoineamh do thabhairt dóibh do bheith ag teacht sa t-slighe eadrainn: Ar eagla go mbeadh breall ar dhuine ar bith déanfad rinncí Gaedhealacha do ghearradh. (1) Rinncí le h-aghaidh an t-sluaigh. (2) Rinncí singil nó beirte. Do chuid a h-aon a thagraim ins an aiste seo. D'fhág- fainn an tarna chuid faoi lucht na gCleas lúth. Ball de 'n Árd-Chomhairle mé. Ní raibh a fhios agam go raibh a leithéid sin de rún is a luadhas le theacht ós comhair na Comhairle nó bheadh rud éigin le rádh agam i dtaoibh an sgéil. I n-ainm Dé! Bíodh ciall againn. LEÓN Ó BROIN. <L 93> MÁIRE NÍ BHRÍAIN ÓS CHÓMHAIR NA CHÚIRTE. Láana-bhrothallach do bhí ann. Bhí an chúirt ar siubhal ar feadh an lae. Bhí mórán cúiseanna d'á réidhtiughadh — cuid acu, cros- tála a ndóithin; agus an chuid eile gan chiall, agus chómh áiféiseach san, ná raibh aon ghádh iad a thabhairt os chómhair na cúirte in-aon-chor. Acht bíonn an-dhúil ag daoine san dlíghe: dá siubhlócadh cat a gcomharsan treasna a bpáirce, bheadh fáth dlíghe acu, i gcoinne an duine bhoicht sin! Agus dá dtabharfaidhe fíar-shúil cam ar a bpáisdíbh mo léan géar! Is annsin, a bheadh an rí-rá! B'fhada an oidhche leó, go mbeadh an duine dhéin an gníomh uathbhásach san, san chúirt acu! Bean dá leithéid-seo do b'eadh Máire ní Bhríain a bhí in a cómhnuidhe in-aice Chill Áirne, tímpal le fiche bliadhain ó shoin anois. Mar a dhubhras cheana, bhí an lá ana-thé, agus ba mhian leis an mbreitheamh, agus leis na gúistístí go léir, deireadh a bheith le h-obair na cúirte, mar bhíodar tuirseach, tnaithte, ó bheith ag ceistiúghadh, agus ag síor-cheistiughadh, agus ag iarraidh na fírinne a tharraingt as dhaoine, ná raibh aon fhonn orra í d'innsint, acht í do cheilt, dá n-éireochadh leo. Tigeann gach uile rud chun críche, agus cuireadh an chúis dheireanach ós chómhair an bhreithimh. Dar leis, bheadh sí réidhtigthe i gceann cúpla nóimead. Acht, “Ní mar a shíltear a bhítear,” i gcomhnuidhe; agus ní raibh eolas ag an mbreitheamh ar aigne mná! Acht, cé h-é, go bhfuil an t-eolas san aige? “Cúis fogha,” i gcoinne dearbhráthar a céile do b'eadh an chúis seo, agus do b'í Máire an príomh-fhíné, ag a raibh teanga fada, agus anál go leór; agus d'réir deallraimh, ba mhian léi úsáid mhaith a dhéanamh dhíobh araon. Agus nuair a bhíonn an inntinn seo ag mnáibh, b'fhuiriste cúrsa na h-abhann d'áthrughadh, ná h-íad a chasadh ón-a dtoil féin. Acht, pé i nÉirinn é, tháinigh Máire isteach chum an fhíneidheacht a thabhairt, agus thosaigh sí ar a sgéal do chur ós chómhair na cúirte, mar leanas:— Máire:— “A dhuine uasail, ní raibh aon chúis dlíghe agam anois le mí. Tá fhios agatsa go maith, go rabhas pósta le fear maith, agus gur chailleadh é, tá deich mbliadhna ó shoin anois — beannacht dé le n-a anam. — Táim im' bhaintreach anois, agus tá seisear mac agus inghean ag brath orm chun iad a chothughadh. Táim ag obair go dian ó mhaidin go h-oidhche, ag iarraidh oideachais maith a thabhairt dhóibh; agus cheana féin, tá an buachaill is sine acu —” An Breitheamh “— Gabhaim párdún agat, a bhean uasail, an innseóchair dom, cad é an chúis fé leith atá agat i gcoinne dear- bhráthar do chéile, má's é do thoil é?” Máire:— Bhíos ar tí é sin d'innsint duit, nuair do chuiris isteach orm. — Mar a bhíos á' rádh leat, tá Seáinín — sin é an buachaill is sine acu, — sé bliadhna deug agus measaim gur mithid dó bheith ag tuilleamh ar son an choda eile de'n chlainn, agus —” An breitheamh:— “Réidhtighim leat; acht, maidir leis an chúis seo i gcoinne dearbhrathair do chéile?” Máire:— “Ó! Seadh. Uime sin, iseadh a thangas annso. Tráthnóna Diardaoin a bhí ann — bhíos 'sa mbaile an lá san agus chuadhas isteach i siopa Mhurchadha, féachaint an mbeadh aon phost acu, a oirfeadh do Sheáinín. Chonnach an máighistir agus dubhairt sé liom, nár bh'fhéidir leis aon gheallamhaint a tabhairt in a thaoibh, acht go gcoimeád- feadh sé in a chuimhne é, agus nuair a bheadh buachaill ag teastáil uaidh, go —” An Breitheamh:— “Tuigim, tuigim; acht cad mar gheall ar an gcúis seo?” Máire:— “Bhuel, a dhuine uasail, nuair a thangas abhaile, bhíos tuirseach agus díom- bádhach, agus do shuidheas sa chathaoir in aice na teine in mo thig féin, ag fanamhaint go bhfillfeadh mo chailín beag ar ais ó'n tobar, leis an uisge i gcóir an tae, — is í —” An Breitheamh:— “Seadh, seadh. Acht connus a bhaineann sé seo go léir, leis an gcúis seo?” Máire:— “A dhuine uasail, teastuigheann uaim-se cúrsaí mo sgéil do chur i dtuisgint duit, — gur baintreach bhocht, uaigneach mé, agus go bhfuil seachtar bpáisdí ag brath orm, ó chailleadh mo chéile, an fear do b'fhearr —” An Breitheamh:— “Tuigim go soiléir é sin, go léir; acht anois an innseochair do'n chúirt rud éigin mar gheall ar dear- bhráthair do chéile?” Máire:— Dearbhráthair mo chéile! Mhaise, crádh mo shaoghail is eadh an fear san! Nuair ná raibh Seáinín acht in a <L 94> photolóigín, thagadh sé-siúd isteach, agus chasadh sé tímpal 's tímpal é, i dtreo go samhluighinn go mbeadh a raibh d'intinn in a cheann síos, suas aige. Agus annsan, dheireadh sé liom, go raibh cion mór aige ar an leanbhín bhoct, & ná raibh ann acht sult. (‘is ait an sult é sin’ arsa mise) —” An Breitheamh:— “Ní bhaineann an gchúis seo le d'chlainn in-aon-chor. Ná labhair mar gheall ar aon rud eile arís, acht ar an cúis seo, má's é do thoil é.” Máire:— “Connus is féidir liom mo chúis do dheimhniúghadh, muna n-innseóchad duit cad é an saghas fir é siúd? Mar a bhíos ag rádh ó chíanaibh tháinigh sé isteach sa chistin, tá seachtmhain ó shoin, agus do bhagair sé orm, agus mé ag ól cupáinín tae, agus dubhairt sé, gur b'olc an oileamhaint, a bhíos ag tabhairt do m'chlainn; go rabhas ag tabhairt an iomarca ‘cead a gcos’ dóibh, agus go raibh Seáinín agus a ghadhar, anois beag, tar éis bheith thall in a pháir- ceannaibh ag crádh a chaorach; agus dubhairt sé dá ndéanfadh Seáinín a leithéid-se arís, go mbeadh tinneas agus cathughadh air in a thaoibh. Bhuel! a dhuine uasail, chuireas an cupán tae síos ar an mbórd, agus dubhart leis — dá mbainfeadh sé fiú amháin le ribe gruaige atá ar cheann Sheáinín, go leanfainn ar fuaid an bhaile é, agus go ndéanfainn dréoilín spóirt de, ós chómhair na gcómharsan; agus d'órdhuigheas dó gan teacht isteach mo dhorus arís, nó má dheinfeadh, ná béinn freagarthach in aon rud a dhéanfainn leis. Ó, A dhuine uasail, nuair a chuimhnigheas ar an rud adubhairt sé — go gcuirfeadh sé tinneas agus cathughadh ar mo Sheáinín bhocht — Acht, dá labharfadh a leithéid-se arís.” An Breitheamh:— “Go socair, a bhean uasail, glac réidh an sgéal agus innis dom, ar thug dearbhráthair d'fhir fogha fút sar ar dh'fhág sé?” Máire:— “Ar thug sé fogha fúm, an eadh? Munar chuaidh sé go ciúin socair amach an doras, nuair adubhart leis dul, is air-sean a bheadh an tinneas agus an cathughadh, mar a bhíos ar tí, ar a raibh dh'uisge beirbhthe san chiotal, do chaitheam leis. ‘Ar thug sé fogha fum-sa?’ A leithéid sin de bhitheamhnac!” An Breitheamh:— “Ní féidir liom aon cómhartha fogha d'fheichsint san chúis fós.” Máire:— “Cad tá agat d'á rádh, le toil t'onóra? — Ná fuil aon cómhartha fogha san chúis seo, — an eadh? Ná fuilim thar éis a rádh leat, anois beag, gur fhágadh in mo bhaintreach bhocht uaigneach le muirear mór cloinne, agus —.” An Breitheamh:— “Seadh! bhíos ag éisteacht go h-aireach le d'chuid cainte, agus níor thugas fé ndeara oiread agus pioc deimhne i gcoinne dearbhráthair do chéile.” Máire:— “Ach, 'Gcloistí! Nár innseas duit, connus a tháinig sé isteach, agus a bhagair sé ar Sheáinín bhocht — bitheamhnach na croiche duibhe! — agus muna ndeagaidh sé amach go mear, dhéanfainn —.” An Breitheamh:— “Seadh, go díreach; acht caithfidh mé déanamh d'réir an dhlíghe, agus mar sin — tá deire leis an gcúis seo.” Máire:— “Deire leis an gcúis seo! an eadh? Cad tá agat d'á rádh? Ní thuigeann tú mo sgéal in-aon-chor. Éist liom-sa arís —.” An Breitheamh:— “Sgéal thairis, anois! deirim go bhfuil deire leis an gcúis, agus sin a bhfuil agam le rádh mar gheall uirti.” Máire (le fuinneamh agus fearg ag teacht in a caint) “Deire leis an gcúis! Connus is féidir deire bheith léi? Ní leogfá-sa dhom mo sgeal d'innsint duit ar mo chuma féin, ach bheith ag cur isteach orm, gach re dtamall; agus anois, deirir go dtuigeann tú mo chúis, agus go bhfuil deire léi, — agus gan mo sgéal leath-innste agam fós. Is deas an slíghe é seo, ceart do chur i bhfeidhm is ag stealladh mhagadh fé'n gceart atáir —.” An Breitheamh:— “Déanfaidh sé an gnó anois” (leis an dóirseóir — “Tóg an bhean so amach as áit na bhfíné”). Máire:— “Mise a thógaint amach as an áit seo! an eadh? — Ní corróchaidh cos liom as so, nó go mbeidh mo sgéal-sa innste agam tríd síos. Ní fhágfad an áit seo, d'aon bhreitheamh. Caithfidh mé mo cheart d'fhagháil. B'fhéidir dá n-innsinn —.” An Breitheamh:— “(le dóirseóir, agus a fhoidhne ag briseadh air) cuir an bhean so i bpriosún, mar gheall ar an masla a thug sí do'n chuirt; agus cuirfead gach aon ghnó eile ar ath-lá.” Do bhain an breitheamh searradh as féin annsan, agus d'éirigh sé chun dul abhaile. — (do thuig sé annsan fírinne an tsean-fhocail “Níl ag mnaoi ach a teanga.”) M. NIC GHIOLLA PHÁDRAIG. <L 95> MO MHADRA. Molann gach aoinne go hárd an madra so agam-sa. Agus leis an bhfírinne a rádh níl a fhios agam cé'n fáth mar ní h-í mo thuairim í go bhfuil barr ar bith dá luighead é aige ar aon mhadra dá bhfacas ariamh. Ach an bhean seo a chomhnuigheas 'sa tigh is giorra dhom ní shásóch aon nidh í ach go scríobh- fainn beagán 'na thaoibh agus ó tá sé orm é sin a dhéanamh ceapaim go bhfuil sé chomh maith agam a dhéanamh tré 'n teangain a labhras an bhean sin agus mé fhéin de ghnáth agus tré'n teangain a thuigeas an madra atá i gceist agam. Bhuel an Bran seo agam-sa céard abróchas mé faoi? Gan amhras mar a deireann na comharsain tá sé cliste go maith agus usáideach mar an gceudna. Ní cuimhin liom go ro-mhaith anois cé mas a d'fhoghluim sé é seo ach má théighim isteach i siopa nó áit ar bith mar sin ní baoghal dom rothar lasmuigh agus Bran gairid dó. Cleas foghanta tairbheach é sin a bheith ar thuigsint madra agus má dheineann mo Bhran-sa a leithéid nach aontóchtar liom go mba cheart go bhféadfadh madraí eile an rud céadna a dhéanamh. Is eol do'n t-saoghal an seanrádh sin a deireas gur críona é an t-é a bheireas leis scath-fhearthainne gach lá. Ós rud é nach bhfuil aon iontaoibh ar bith as an aimsir na laethe seo ba cheart do chách a chóta a bhreith aige i gcomhnuidhe. Ach 'na dhiaidh sin is uile ní maith le duine ualach mar chóta a bheith ar a ghualainn de shíor. A's ní théighim-se féin ar aon áit gan chóta ach ní dhéinim a iomchur. Agus tuige? Cuirim ar dhruim mo mhadra é agus fágaim an chuid eile faoi. Nuair cheangalainn, le crios, dá dhruim ar dtúis é ní chreidim go mbraithfeadh sé é féin ar a shuaimhneas ach níor bhacas leis sin agus niorbh fhada go dtuigfeá uaidh go mbéadh sé lán-tsásta agus an cealán féin a iomchur dá bhféadad sé é. Agus nach dtig le madra ar bith eile, taobh amuigh de cineál nó dhó acu, an rud ceudna a dhéanamh! Ach sílim go gcluinim á rádh ag sean-mhaighdin éicint cheana “Cruadhalachas, cruadhalachas ar ainmhidhthibh.” Go réidh a dhuine, níl a leithéid ann. Ní bhfuair mo mhaidrín buille riamh uaim dá luighead. Ní dhearna mé riámh ach labhairt leis. Agus annsin cuimhnigh ar an bhfeidhm is an tairbhe a bhaintear as madraí thar lear. Agus an madra seo tá sé go rí-mhaith mar theachtaire. Tá siopa ag ceann na sráide agus feichtear go minic é a dul go dtí an siopa sin a siopadóireacht. Tamall maith ó choin nuair a bhí sé óg leanadh sé go dtí an áit sin mé is ní mheasaim gur bhuail sé an siopa isteach riamh gan briosca nó beagán cáise d'fhághail agus anois níl le déanamh agam ach mo theachtaireacht a scríobhadh ar ghiota pháipéir, is an páipéar a chur tré'n gcrios-bhóna tá thart fá'n a mhuinéal, an doras a fhosgladh agus “brioscai” a rádh agus siúd chun an t-siopa ar chos-in-áirde mo mhadra, áit a bhfuigheann sé an teachtaireacht. Annsin cibé ar bith rud a bhíos uaim cuirtear ar ais chugam é leis an madra agus muna dtig leis a iomchur le na bhéul ceangailtear de'n bhóna é. Sílim-se go mba cheart go múinfidhe a leithéid de chleasannaibh do gach madra. Níl annsin ach beagán de na rudaíbh gur féidir leis an madra seo agam-sa a dhéanamh ach ní theastuigheann uaim ar ndó ach a thais- beáint chomh cruinn agus dh'féadfaidhe madraí a mhúineadh agus chomh tairbheach agus dh'fhéad- faidís a bheith. Níl aon ghábhadh a bheith cruaidh nó gárbh leo, go deimhin. Is maith a thuigim-se sin de'n eolus atá agam orrtha. Níl aon caoi le madraíbh ach a bheith ceanamhail cneasta leo. A léightheoirí déinidh iarracht ar bhur madraí a mhúineadh freisin. “AN PÍOBAIRE FÁNACH.” GACH RUD ATÁ ACRACH D'OIFIG. Tar go bhfeice tú an teasbántas díobh atá againn. TYPEWRITERS (Coracha Cló-Sgríobhadh). “Hammond” (Gaedhealg agus Beurla ar an maisín ceudna). “Royal” (Leitreacha Gaedhealacha air). Gach cóir chun mamraim agus cáipéisí oifige a choimeád in eagar agus in órdú. Duplicators — Rotary & “Rolo” -flat 55/- agus 75/- (iomlán). CONAN, MAULE & CO., & Crow St., Ath Cliath. Guthán: 3319 ÉARNA CEANNUIG “ÉARNA.” Nó beir gan aonrud. Uimhir na Nodlag. Le fagháil insna siopaí. <L 96> AN STÁT GAEDHEALACH Nídh an-thráthamhail, an-éifeachtamhail ar fad is eadh an nídh seo atá Leon Ó Broin tar éis a tharraing chuige 'sa “Scuab” an mí seo caithte a dtaobh “an Stát Gaedhealach.” Anois an t-am díreach chum an rud so a nochtadh agus a thabhairt os cionn talmhan agus a dheunamh soiléir don dream atá ag saothrughadh agus ag riaghalughadh Náisiúin dúinn cad é an chloch-bhuinn ar a dtógfar an náisiún so arís agus ar a curfar ar a bunadh í. Im' thuairm-se gur mór an contabhairt agus an cur amudha atá ag baint leis an dteagasc so atá dá craobhscaoileadh ag Leon Ó Broin. Tá a fhios againn go léir, dar ndóigh, nach aon tairbhe a bheith ag trácht ar na Féinn, ná ar Mhuintir na Craoibhe Ruadh linn; ná ar Chú Chulainn, ná ar Fhionn Mhac Cumhail, ná ar Chormac Mhac Airt, ná ar Bhrian Bhóirimhe, ná ar aon saoghal a bhain le n-a g-comh-aimsire sin. Acht tá tréithe agus beusa agus iomchur agus aigne fé leith a chuir a gcuid fola ag rioth tré n-a bhféitheacha agus a gcuislinn siúd agus a tháinig anuas chugainn-ne ar chuma nó ar chleas agus atá fós go maith agus go fíor agus go nádúrtha ag mór-chuid dár ndaoine 'sa nGaedhealtacht agus 'sa mbreac-Ghaedheal- tacht. Sin caint a bhaineann preab as mór- chuid des na daoine mar Leon Ó Broin atá d'iarraidh a bheith i n-a dtreoruidhthe againn- ne ar ath-thógaint an náisiúin seo. Ní fhuil aca acht d'iarraidh oireamhaint a dheunamh dá mbacaighe féin. Teastuigheann uatha a chuir in-a luidhe orainn ná fuil an aigne Gaedhealach ann; ná fuil tréithe agus iomchur agus beusa fé leith ag baint leis an mianach aigne a bhronn Dia ar an seacht gcead sinnsir a ghaibh romhainn; ná fuil a leithéid sin fós ag baint leis an Ghaedhealtacht agus leis an Ghaedhilg. Tá siad sásta le saoghal nach Gaedhealach agus nach Gallda acht gur giorra don nGalldacht ná don nGaedhealtacht a bheith aca acht clúdach na Gaedhilge a chaitheamh anuas ar gach aon rud. 'Seadh, agus ní fhuil siad sásta ar fhíor-thréithe na teangan a shaothrughadh acht an oiread. Chuaidh gach aon rud in aimh-réidh orainn 'sa tír seo ón uair a thoiltuigh an Sasanach an t-oideachas a sholáthramh dúinn. Nuair a ghlacadh leis an léigheann agus leis an teagosc a fhritheáladh dúinn ó láimh Shasanaigh d'fhásc sé sin in áit a chéile an aigne Gaedhealach amach as ár ndaoine agus in áit Gaill a dheunamh dhínn amach agus amach d'fhag sé in ár mbastartaighe sinn 'sa tslighe nach fuil ná feoil ná iasc anois sinn. Le dá fhichead bliadhain anuas 'seadh thuit an mallacht mór so ar fad orainn. Bhí fear siopa annso abraim agus palacán maith airgid cnuasta, bailighthe aige as a ghnó mar go raibh an fear macánta (?) agus a bhean cruinn, baileach, léir. Bhí an chlann ag éirighe suas chuige agus iad ag dul go dtí scoil na mbráthar nó na mban riaghalta. Nuair a bhí an méid léighinn a bhí ar eolas aca sin bailighthe aca chomhairligh an mháthair riaghalda dhó mháthair na leanbhaí nó an bráthair dá n-athair iad a sheoladh, go dtí an Ursuline nó go dtí an Loretto nó go Clongowes. Bhí na hUrsulines agus na Lorettos agus na Clongowes so ag cur ar a chéile d'iarradh a chéile a bhárradh le neart Galldachais. Cuid den eolas is mó bhíodh ar iomchur ag na cailíní acht conus a shuidh Lady Beatrice Pauline Smart i gcuideachtain Árd Iarla Hollowsound — conus a fháiltigh sí roimhe, 'dé méid coiscéim a chuaidh sí i ndiaidh a cúil siar nuair d'oscail sí an dorus roimhe, 'dén sórt lúbán a dhein sí dhí féin, d'iad na focail fáilte a thomhas sí amach chuige, agus dé mhéid casadh a chuir 'sí n-a gob; agus mar sin, agus mar sin. Gheibheadh an chlann mhac na málaí léighinn den saghas ceudna i gClongowes agus Castleknock. Bhíodh Ping-pong agus Hockey agus Lawn Tennis agus Soccer agus Rugby aca acht an ghráin mharbh aca ar an iománuidheacht agus ar na gníomhthara gaile agus gaiscidh ba thaitheach dá sean agus dá sinsir. An Waltz agus an Foxtrot agus an Padre Cathre agus an Versevienna a bhíodh uatha in áit an ríl, nó an port, nó an cornphíb. 'Sé brígh mo scéil díbh go dtagaidís abhaile chum a n-athar agus chum a máthar bhocht lán de ladmhas agus do leamhasaireacht; an croidhe bog, nádúrtha, craptha calcatha istig i n-a gcorp; gob orra chum gobaireachta, agus soc orra chum socaireachta; náire orra roimh n-a n-athair agus roimh n-a máthair féin nuair ná bíodh an chanamhain agus an blas cainte agus na gothaí agus na riaghlacha chum iad féin a iomchur ag bórd agus ag <L 97> cuideachtain ag an sean-dhream a bhí foghlumtha aca san agus ag a gcomh-chuid- eachtain. Is minic a chuirtí an t-athair agus an mháthair bhocht i leath-taoibh; bhris ar an nádúr aca agus níor fhág sé lá dhen rath ar an tír seo; agus is oth liom a rádh go bhfuil sagairt agus bráithre agus mná riaghalda ró-fhreágarthach, ró-chionntach 'sa rud so. Thosnuig na feirmeoirí ag deunamh aithris ar lucht-siopatha agus is mar sin a leathnuigh an aigne gallda so 'sa tír. Is cuimhin liomsa go suidheadh an feirmeoir agus a bhean agus an chlann i gcuideachtain na bhfear oibre agus na seirbhísigh ag bórd na cistin ag gach aon bhéile agus an ghreim agus an bolgam céadna aca go léir. Acht nuair a fuair an chlann mhac agus an chlann inghean an léigheann nua so chaitheadh dul 'sa phárlús chum an bhiadh a chaitheamh agus d'fhágadh an fear oibre agus na buachaillí aimsire agus na cailíní aimsire 'sa chistin i gcuideachtain an chait agus an mhadra agus muca an mhacha b'fhéidir. Bhíodh sásta gur leor an chuid- eachta dá chéile iad siúd. Atá a rian air anois is beag an tsuim ná an cúram atá ag an bhfear oibre i ngnó ná i strus a mhaighistir acht a lá a chur síos agus na huaireannta an chluig a chomhaireamh agus a phádh d'fhagháil. Níorbh' mhar sin don bhfear oibre bhí ag an tsean-dhream bhíodh an oiread cúraim aige i gcuid a mhaighistir agus a bhíodh ag ag maighistir féin, agus aon lá a bheadh fear an tighe as baile ní baoghal ná go mbíodh a chuid beathadhach agus gach aon rud eile go socair, sámh roimhe agus a ghnó deunta dhó go críochnamhail, maith. Ní hiongnadh liom go bhfuil stailc agus briseadh idir an fheirmeoir agus an fear oibre, idir an maighistir agus a chuid seirbhíseach anois. Sin a bhfuil againn de bharr an aigne Gaedhealach a thréigint agus glacadh leis an aigne gallda. An aigne breágh, oscailte a bhfuil an croidhe bog, nádúrtha, taobh thiar de, gan cam-beul gan gothaí gan geáitsí cainte, sin é an aigne Gaedhealach. An croidhe agus an aigne tá taobh thiar den ngáire bhréagha oscailte, nó den screuch agus den líugh maoidhte gaile agus gaiscidh agus ná fuil a leithéid eile le haireachtaint ar dhruim an domhain; an croidhe agus an aigne agus an meudughadh meanmann a thagann don seanduine lán de phianta agus de dhathacha nuair a airigheann sé port nó ríl dá imirt ar an bheidlín agus a bhrostuigheann é chum éirighe in a sheasamh agus bréith ar dhrom na cathaoireach ar a mbíonn sé in a shuidhe, a chosa agus a lámha agus a cheann ag imtheacht uaidh le neart faobhar croidhe agus misnigh — sin cuid den aigne Gaedhealach agat. Cuid eile dhen aigne Gaedhealach is eadh an ceol a chuireann an seanduine in Árann nó i gCuan-na-Mara nó 'sa Sean-Phobal nó i gCill na bhFraochán san abhrán caoin cathach nó san olagón caointe a tharrangóchadh na srutha deor ó d'shúile. Ní bhíonn an aigne Gaedhealach scoite chum an tsaoghail mar a bhíonn an aigne Gallda; ní bhíonn an dúil mallaighthe aige in airgead ná in saidhbhreas. Casadh fear orm lá fiadhain earraigh 'sa nGaedhealtacht; chonnacamar traen ag cur dathaigh aiste ag imtheacht de dhruim an chnuic soir uainn agus ceathanna chloich-shneachta ag imtheacht i mbeul na gaoithe. “Bhál! a Thaidhg, a dhearbhráthair,” ar sé sin, “is iongantach an saoghal é, traeneacha ag imtheacht, fiadhantas agus fearthainn ag imtheacht, agus na daoine ag baint na sála dá chéile fé dhéin trí ghreim bídh. Sin mar d'fheuch an fear bocht san amach ar an saoghal. Tá an aigne Gaedhealach i mbugieacht agus i nádúracht foghar na cainte Gaedhilge. Tagann na foghair ón chroidhe amach go bog nádúrta gan gobaireacht gan gothaí — caol agus leathan ar a nglan-chirteacht. Is mó san slighe a theasbáineann an aigne Gaedhealach é féin. Ní fhuil ag an aigne galldha acht an “Good mo'ning,” agus an “How d' do?” agus “Tol-ol” don, “bail ó Dhia ort” agus “go mbeire Dia slán tú,” agus mar sin a thagann ón aigne Gaedhealach. Ní airigheann an aigne Gallda acht “Cock-a-doodle-doo-doo!” i nglaodh an choilig nuair is é a thuigeann an aigne Gaedhealach uaidh acht, “Mac-na-hÓigh-Slán!” Má éirigheann linn-ne an Ghaedhealg bhreágh nádúrtha a thabhairt linn i bhfochair an chroidhe agus an aigne bhog, lághach, a ghabhann leí (mar adeir P. Ó Cadhla go meoin minic) cá bhfios nach sinn a bheadh ag deunamh ath- shéimhialtacht ar an domhan go léir arís. B'fearrde an Chríostuidheacht, b'fearrde gach aon rud má éirigheann linn é sin a thabhairt linn. Má 'seadh ní le ping-pong agus Lawn Tennis agus le waltzanna a thabharfaimíd linn é. TADHG GAEDHEALACH. <L 98> LEITREACHA. AN STÁT GAEDHEALACH AGUS RUDAÍ EILE. 18 Sraid Howard, Rinn Mhuirbhthean, Baile Átha Cliath. A dhuine chóir, tá súil agam na déarfair gur dána an t-éadan atá orm, comhairle bheag a thabhairt duit. Tá dhá shlighe le rudaí a dheanamh, an tslighe chóir agus an tslighe éagchórtha. Is deachair — dar liom — comhairle do thabhairt, agus ní mór do dhuine a bheith ana aireach nó is amhlaidh a thabharfaidh sé tarcuisne in ionad comhairle. Is baoghalach ná fuil sé d'uain agam aireachas mo dhothain do thabhairt, agus má dheinim an botún, bfhéidir go ndéanfaidh tú mo choir do mhaitheamh. Le h-imeacht na h-aimsire tá gach aon rud ag dul in achrann sa t-saol so, agus ní foláir do gach éinne a bheith ag brostú. Ní bhíonn sé d'uain ag éinne am a chur amú ag deanamh gnótha, mara bhfuil gádh mór éigin fé leith leis mar ghnó. Sa t-sean-aunsir, fiú leath-chéad blian ó shoin scríobhtí finnsgélata fada — breis is chúig chéad leathnach ar a laghad — agus léightí iad. Anois bíonn na sgéalta ana-ghairid. Ní bhíonn faill ag an gcoit- chiantacht tabhairt fé léabhar mór fada anois. (Les Misérables cuirim i gcás.) Agus caithid a bheith sásta le sgéalta gairide in Iris-leabhair, nó le finn- sgéalta gairide. An nuadhacht atá ó fhear gnótha, bíonn sé le fáil i bpáipéar nuadhachta — agus féadfaidh sé é léigheamh ar an trama ag dul ag obair dhó ar maidin. Taithneann na nótaí a bhíonn agat ar an “Sguab” go mór liom, — ní ag cuimilt baise atá mé. Táid siad gairid so léighte. Na h-aistí a bhíonn ar an “Sguab” is maith liom na cínn gairide, ach ní bhíd siad go léir gairid agus bfhearrde an “Sguab” é, dá mbeidís. In uimhir Éanair de'n “Sguab,” bhí gach aiste ró fhada ach cúpla ceann acu: Bhí na h-aistí eile maith go leór, dá mbeadh sé dh'uan ag duine suidhe sios agus iad do léigheamh. Traosluighim do León ó Broin trath's go raibh sé de mhisneach ann tuairim a tá bun os cionn le tuairim furmhor lucht na Gaedhilge do nochtadh. Bhí cuid mhaith de'n cheart aige i dtaobh an stáit Gaedhealaigh. Ní féidir dúinn dul siar. Tá an saoghal ag cur dhe ró-mhear, agus feasta — dála na n-aistí — caithfimidh glacadh, le nuadhacht, agus le tapúlacht fiú féin le rudaí narbh' eól do Bhrian Boirmhe iad a bheith ann nó as. An fhaid a bhí an Ghaedhilg á labhairt in Éirinn bhí a tioraíochas féinig in Éirinn, agus an túisge a bheadh an Ghaedhilg á labhairt in Éirinn airís, tabhair-se an leabhar go gcuirfear crot Gaedhealach ar bhéasa gallda. Má tá rothar ag duine ní foláir dó, tar éis tamall de bhlianta, roth nuadha a chuir isteach ann, nó rud éigin nuadh. Is ionnan sgéal don tíoraíochas. Má tá béasa Gaedhealacha ann, ní foláir iad d'athrú, nó éireo- caidh col ages na daonaibh dóibh: Cuirim i gchas rinncí Gaedhealacha; táid na rinnci san á ndeanamh ag muintear Connradh na Gaedhilge le breis is fiche blian. Ní h-ionghnadh go bhfuilid bréan díobh mar rinncí. Rud eile dhe caithfidh duine breis is blian ag gabhail dos na rinncí Gaedhealacha sara a mbeidís ar foghnamh aige. Tar éis cúpla seachtaine, beadh na rinncí gallda aige, agus toisg an gannchúis aimsire cerbh' ionghnadh go gclaoidhfeadh sé leis na rinnci idirnáisiúnta. An fíor gurbh é Cromwell do thug na “rinnci Gaedhealacha” isteach go h-Éirinn? Más fíor, tá moladh mór ag dul des na Gaedhil i dtaobh iad do ghaedhliú; seadh leis, agus teaspáinfidh sé sin gur féidir aon nós nó aon bhéas gallda eile do Ghaedhliú. Sguirmís de'n bhladmainn agus féachamís leis an Gaedhilge do chuir chun cinn, agus ní baoghal ná go bhfásfaidh stát Gaedhealac go nádúrtha uaidh féin. Mara mhiste dhom é do rádh, ní dóigh liom gur fiu leathnach do chuir i leath taoibh gach mí, le h-aghaidh cúrsaí aistriúcháin. Páipéar nuadhachta iseadh an “Sguab.” agus ní múinteóir Gaedhilge é. Pé sgeal é, ní léir domhsa go raghadh an t-aistriúchán i dtairbhe d'éinne. Ní h-é sa téarma atá an tabhacht ach san tslighe a cuirtear an téarma i bhfeidhm. Tá sé ráite gur ionnan “An chéad Fhóirthín” agus “First Aid.” Tá go maith: An té nar cuimhnig ar an dtéarma, ní bheidh a fhíos aige pé 'ca “tugtar” nó “déintear,” nó a “soláthruigh- tear” an chéad fhóirthín. Má tá téarma o dhuine, faghadh sé ó Gheadhilgeóir eile é agus a lán samplaí leis — más áil an chainnt do thabhairt leis sa cheart. Seadh, cad é an Ghaedhilg a chuirfí ar “Industrial efficiency,” “resiliency,” “objective,” “investiga- tion,” quality and quantity,” tenacity of purpose”? Má léigheann duine an t-aiste ar “Éifeachtúlacht Tiúscalach” a bhí ag Mícheál de Paor i “Sguab” Eanair gheobhaidh sé amach gur “éifeactulacht tiúscalach,” “teacht aniar” “ceannsgribe,” “fiosrúcán,” “saghas agus suim,” “leanúnachas,” an Gaedhilg atá ortha, agus gheobhaidh se amach chomh maith, cionnus iad do chuir i bfeidhm. SEAMUS Ó MACHÁIN, A Fhir Eagair, Ní fheadar an bhfaghfá aon bhlas ar na h-iarrachtaí seo. Tagraid don reim-focal úd bhí i Scuaib Eanair agat. 1. ‘Talmhóg’ thug Liam Gógan air: thug sé ‘tochaltán,’ agus ‘poll (teach, cró) talmhan’ air fós. Ní gnáth gan údarás é. Bhíos-sa ag cuimhneamh ar ‘fairthis’ do chur i leath-taoibh feasta i gcóir ‘Dug-out,’ nó ‘tóch-fhairthis,’ b'fhéidir. (Coimeas Trí B--gh an Bháis). 3. Loyal = tairis, dílis: Loyalist tairiseach, dílseóir: Loyalty tairiseacht (Céitinn, me Guidhir, Gadaidhe Géar), dílse(acht): “Loyalist” Sacs- tairiseach, bras-tairiseach (coimeas bras-fholt), béal- tairiseach (coimeas béalghrádh), mío-thairiseach (coimeas mí-scéal). 6. Sé rud atá i Snob codarmánach ghnidheas soidrín an bhacaig i ndiaidh na h-uaisleachta; sé sin, bras- uasal nó bréag-uasal; snobbery bras-uaisle (acht) (coimeas bras chomhrac a joust, tournament, Sham- fight). 12. Ní i gcomhnaidhe gheobhfaoi ‘cuimhneamh’ do chur ar ‘idea’ dar ndó. Dá mba fealsa (fealsamhnacht) bheadh ar siubhal agat téarma tacair is eadh theastochadh uait, .i. oidheam, sé sin an dealbh spioradálta bhíos na aigne ag duine. 13. In a leithéid sin de chás nárbh an-mhinic ‘comh-’ sa litríocht? ‘comh-urchar’ volley. Ní ag lochtú ‘maidhin-urcar’ atáim. 15. Ní mór dúinn feasta idir-dhealú thabhairt isteach annso. Tugaim fé ndeara ‘gunán’ ag an Ath. Mac Clúin ar ‘revolver.’ Ón nGearmáinis do rifle <L 99> ‘riefeln’ clais nó eitreach (eitrighe) do chur i rud, toisc eitreach ar sceamh do bheith ar an taobh istig de'n bhairle. Ná faghfaoi ‘eitreán’ nó ‘eitreachán’ do thabhairt ar a leithéid seo de ghuna? Tá fhios agam, ar ndó, na dubhradh riamh fós an focal, acht más maith nach mithid? “eitreachaidhe” rifleman agus mar sin de. 17. Ní dóigh liom go n-oireann umhlughadh mar Ghaedhilg ar (military) Salute, arae ná bíonn umhlughadh ann! Cé go bhfuil droch-chas curtha ar “lútháil” ó shoin, military (salute do bhí ann ar dtús. Tá “salúta” Ó Bruadain (11. leath. 66) mholfainn féin “lúta” ar Cad is dóigh leat féin? 18. Nár mhór an áise an sean-fhocal ‘neacht’ d'aithbheochaint ar niece, ós ag aithbheochaint na Gaedhilge go coitcheanta atáimíd? — agus ‘nia’ ar ‘nephew’ is ‘ua’ ar ‘grandson.’ chomh maith! d'ár gcuid dílis féin do b'eadh iad, lá dá raibh. 19. Ní maith liom uaisleacht. Marab é an code of honour so bhíodh in sna geasa ar a léighimíd an oiread san, cad a bhí ionta? Tá dlúth-bhaint aca le chéile ar aon tslighe. Cuir i gcás ‘bhí sé de gheasa air gan a leithéid so nó a leithéid siúd do dhéanamh.’ Uime sin ‘Geasa onóra’ ‘geasa uaisleachta’ nó rud éigin dá shamhail. “FEAR DEIRCE.” 1adh. Mi Eanair, 1924. Fear Eagair, An Sguab, Cearnóg Montseoighe a 24, Ath Cliath. A Chara, Seo chugat íarracht ar aístriú na bhfocal seo leanas:— 1. Dugout — Tochaltán. 5. Bullybeef — Feólmhach fiuchtha. 15. Rifle — Gunna gualann ( i gcompráid le gunna glaice — revolver). 16. Adjutant — Congantoir (an fochal atá i ngnáth- úsáid' san arm). Beir Beannacht, TOMÁS MAC CIONASTA, Ceann Catha, Seirbhís Dochtuireachta an Airm. Do'n bfhear Eagair, Ní fheadar an orm bhí an locht acht tá dearmhad i m' chuid-se cainte i leathnach 65 de “Sguab” Eanair, insan dara líne deug ón mbun “mBeula,” ba cheart a bheith ann in áit “mBeurla.” TADHG GAEDHEALACH. SCEULTA MHICIL (An Fear Mór do scríobh iad) Tá Gaedhealg Greann is Gáire ionnta. Tá Caint Chanta Cheolmhar ionnta. 'Sé an leabhar is oireamhnaighe ar an margadh é do scoláirí ná fuil an Ghaedhealg ró-láidir aca. Le Faghbháil ó Rúnaidhe, Coláiste na Rinne, Dún- garbhán, nó ó Chomhlucht Oideachais i mBaile Átha Chliath. LÉIRMHEAS. “SLIGHE AN EOLUIS.” Cormac Ó Cadhlaigh, M.A., do scríobh Brún agus Nóláin d'fhoillsigh. 2s. 6d. a Luach. Leabhar an-thairbheach, an-luachmhar iseadh an leabhar so, “Slighe an Eolais.” Atá greas cainte ann ar gach aon sórt nídh geall leis ag baint le saoghal daoine maille le sean-fhocail ag tagairt dos na cúrsaí ceudna agus ceisteanna chum congnamh a thabhairt don bhfear teagosca. Is mór san ar fad an méid atá bailighthe i dteannta a chéile in aon leabhairín beag ar aon leath- choróinn amháin de chaint shaidhbhir, thairbhtheach, úsáideach do'n té atá ag saothrughadh na teangan. Is fuiris d'aithint ar an leabhar gur ghaibh an té a scríobh tré gach aon chumhang agus caol atá ag baint le foghluim agus múineadh na teangan mar tugann sé iarracht ar an ród a réidhchant roimh gach dream díobh. Is mór ar fad an méid soluídí cainte atá cruinnighthe cnuasta aige 'sa leabhar agus is mór dá dhuadh a fuair sé. Ní dheurfainn go bhfuil comhartha agus seuladh na fíor Gaedhilge ag gabhailt le gach aon abairt atá 'sa leabhar acht ní h-ibhfad uaidh é. Ar na cúrsaí is mó a bhaineann le saoghal na ndaoine Gaedhealach iseadh atá an chaint agus mar sin is fuiris ceart, agus comhthrom na cainte a bhreithniughadh agus a fhromhadh. Is mór an congnamh chum caint a dheunamh fuinneamhail agus láidir agus Gaedhealach feidhm cheart a bhaint as na sean-fhocail agus mar sin is fearrde an leabhar go mór an méid atá ann díobh. Atá congnamh mór 'sa méid atá 'sa leabhar so chum an chaint a dheunamh láidir agus saidhbhir don té atá a saothrughadh na teangan do féin. FEAR FEASA. COMÓRTAS DON AOS ÓG. Níl cead ag aoinne iarracht do chur isteach ar an gcomórtas so ach daoine óga fé bhun sé bliadna deug d'aois. An cheud duais 10s.; an dara duais 5s. Sgríobh aiste beag (gan níos mó ná 200 focal ann) ar an adhbhar so — cérbh é, dréir do thuairm féin, an duine ba mhó le rádh in Éirinn riamh (leath-is-muigh de Naomh Pádraig). Gearr amach an fuirm seo agus líon é. Níorbh aon tairbhe duit d'iarracht do chur isteach gan é sin do chur 'na theannta. Níor mhór duit é bheith istig roimh an 3adh lá de Mhí na Márta. Com Feabhra, 1924. Mise m'áit chomhnuighthe. Táim … d'aois. Seo ainm m'athar (nó ainm duine muinighnighe), ag deimhniú na fírinne seo agus é féin a chuir leis an bpáipeur so. D'Fhear Eagair “An Sguab” Cearnóg Montseóighe, a 24. Baile Átha Cliath. <L 100> BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA. ÁRD-OIFIG:— FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1923, £1,650,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSÍ:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh, Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Mathchromtha. THE NATIONAL LAND BANK LTD. Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:— Eason agus a Chomh. Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath, agus foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
