Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Sguab1924_02</note>
                         <note type="L">81</note>
                         <note type="B">1924</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Sguab1924_02</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Sguab</title><imprint><publisher>Muintir An Sguab</publisher><date>1924</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Im. II.  Uimh. I7.  FEABHRA, 1924.  3p. SA MHÍ</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>RÉIM NA h-UIMHREACH SO.  Leath.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>NÍ MHEILEANN LEATH-BHRÓ 83</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>BRIGHID … CLOCH LABHRAIS 85</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>GABHLÁIN CÚIGE ULADH … TOMÁS MAC NEACAIL 86</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>AN LONDUBH … TADHG Ó CEALLAIGH 89</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>TOMHAISEANNA 91</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>RINNCÍ GAEDHEALACHA A'S RINNCÍ GALLDA … LEÓN Ó BROIN 91</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>MÁIRE NÍ BHRIAIN ÓS COMHAIR NA CÚIRTE … M. NIC GHIOLLA PHÁDRAIG 93</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>MO MHADRA … “AN PÍOBAIRE FÁNACH” 95</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>AN STÁT GAEDHEALACH … TADHG GAEDHEALACH 96</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>LEITREACHA EILE 98</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>LÉIRMHEAS 99</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>COMÓRTAS 99</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>DEUNANN</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>SCOTT & A CHOMH., TEÓ.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair,</span>
<lb n="34"/><span>&rl.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>I MÓIN-ÁRD I GCO. CHORCAIGHE.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Oifig:  Sráid Mhic Curtain i gCorcaigh.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>R. SCOTT & CO. LTD.  MacCurtain St.</span>
<lb n="41"/><span>CORK.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n</span>
<lb n="44"/><span>Chumann Gaedhealach is Fearr</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>AN CUMANN IBÉRNACH</span>
<lb n="47"/><span>INSIÚRÁLA TEÓ.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS</span>
<lb n="50"/><span>COITCHINNE.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN</span>
<lb n="53"/><span>DÁMA, ÁTH CLIATH.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>na polasaithe is iomláine le</span>
<lb n="56"/><span>fagháil.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>MUINTIR MHIC EUMOINN</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Síolta le h-aghaidh an gháirdín</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>(Bláthanna is uile)</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Síolta le h-aghaidh na feirme</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>EDMUNDSON BROS., 10 DAME ST.</span>
<lb n="67"/><span>Baile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>BEIDH ÁTHAS AR LUCHT</span>
<lb n="70"/><span>LÉIGHTE AN</span>
<lb n="71"/><span>“FHIR STÁIT”</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>(THE IRISH STATESMAN)</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Cuirtear cló air anois lá níos túisge</span>
<lb n="76"/><span>ná mar a chuirtí, agus is féidir é</span>
<lb n="77"/><span>dh'fhághailt sna siopaithe i mBaile</span>
<lb n="78"/><span>Átha Cliath ar an Aoine a's fén dtuaith</span>
<lb n="79"/><span>ar an Sathairn.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Cuirtear Síntiúsai amháin chun</span>
<lb n="82"/><span>Sr. Frederic, Theas, a 16</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>(P. S. Mac Giolla Easpuig,</span>
<lb n="85"/><span>Bainisteoir).</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Bliadhan 15s.;  Leath-bhliadhan, 7s. 6d.;</span>
<lb n="88"/><span>Saor tríd an bpost.</span>
<lb n="89"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="90"/><p><span>DIXON & HEMPENSTALL</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Fir Deunta Speuclairi</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>SEOMRAI UM TASTAIL RADHAIRC AR OSGAILT GACH LA</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud</span>
<lb n="99"/><span>cuirimíd chugat é an lá ceudna.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>SRAID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>LEABHRA MAITHE GAEDHILGE</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>AN BARRA:  Leabhairín do Pháistí.  Nioclás Tóibín</span>
<lb n="106"/><span>an scríbhneóir.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Leabhairín é seo do pháistí sa tríomhadh buidhin nó sa</span>
<lb n="109"/><span>ceathrú buidhin do réir mar a thuigtear don múinteóir.</span>
<lb n="110"/><span>Mar do dhein sé sa nGeamhar tá a dhícheall déanta ag</span>
<lb n="111"/><span>Nioclás Tóibín ar adhbhar oiriúnach léighinn do sholáthar</span>
<lb n="112"/><span>don pháiste, agus a bheith cothrom maidir le ciall agus</span>
<lb n="113"/><span>cruadhas.  Ocht leathanaigh agus dachad atá ann.</span>
<lb n="114"/><span>Luach 6d. glan.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>ÓIR-CHISTE:  Duanaire Liricí don aos Foghluma.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>Seamas Ó h-Aodha, M.A., do thoigh.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Cnuasacht é seo desna dánta is mó clú agus cáil i</span>
<lb n="121"/><span>nGaedhilg.  Tá 45 cinn aca ann agus na filí is fearr abhí</span>
<lb n="122"/><span>riamh againn a scríobh iad ó Oisín Mac Fhinn go dtí</span>
<lb n="123"/><span>Pádraig Mac Piarais.  Tá míniú nó argóint ag gabháil</span>
<lb n="124"/><span>le gach aiste sa leabhar agus gach míniú aca i nGaedhilg</span>
<lb n="125"/><span>bhlasta.  Tá foclóir, agus gluais ag tabhairt eolais ar</span>
<lb n="126"/><span>gach áit is ar gach duine atá luaidhte sa leabhar.  Níl</span>
<lb n="127"/><span>aon Bhéarla ann.  156 leathanaigh.  Luach 5s. glan.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>BEIRT DHÉISEACH.  Cnuasacht scéilíní le Seán Ó</span>
<lb n="130"/><span>Cuirrín.  Scéal acu ar a cheann féin; Eadartheangachd</span>
<lb n="131"/><span>ar Bhéarla Washington Irving (Rip Van Winkle);</span>
<lb n="132"/><span>Tolstoí (The Long Exile); Lorimer Stoddard (The</span>
<lb n="133"/><span>Indian's Palm) an chuid eile.  Tá adhbhar cleachta ar</span>
<lb n="134"/><span>aistidheacht agus notaí agus foclóirín ag gabháil leó.</span>
<lb n="135"/><span>Luach 3s. 6d. glan.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Agus na leabhra eile is fearr i nGaedhilg le fagháil ó</span>
<lb n="138"/><span>CHOMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN TEOR.,</span>
<lb n="139"/><span>89 SRÁID AN TALBÓIDIGH I MBAILE ÁTHA CLIATH.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>TAE.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá</span>
<lb n="144"/><span>againne, bíonn siad mar a chéile i gcomhnuide</span>
<lb n="145"/><span>agus bíonn gach éinne sásta leo.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Tae ón t-Sín — 2/8, 3/— agus 3/4 an púnt.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>BECKER BROS., LTD.,</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus</span>
<lb n="154"/><span>Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>WEST & SON</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS</span>
<lb n="159"/><span>CLUIGEADÓIRÍ.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Tigh Grafton,</span>
<lb n="162"/><span>102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Tá suas le ceud duine ag</span>
<lb n="165"/><span>obair san gnó so.  Déinimid</span>
<lb n="166"/><span>duaiseanna óir agus airgid</span>
<lb n="167"/><span>le h-aghaidh feiseanna &rl.</span>
<lb n="168"/><span>agus deuntús fíor-</span>
<lb n="169"/><span>Ghaedhealach ortha.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>ÚSÁID</span>
<lb n="174"/><span>GRANIA</span>
<lb n="175"/><span>TOOTH</span>
<lb n="176"/><span>PASTE</span>
<lb n="177"/><span>AR SON t'FHIACLA</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>ÚSÁID</span>
<lb n="180"/><span>GIBSOL</span>
<lb n="181"/><span>OINTMENT</span>
<lb n="182"/><span>AR SON DO</span>
<lb n="183"/><span>CHROICINN</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Fior-dheuntús na h-Éireann iseadh iad so.  Táid le fághail</span>
<lb n="186"/><span>ósna drugadóirí ar fúd na tíre ar 1/3 gach ceann nó go</span>
<lb n="187"/><span>díreach (saor tríd an bpost) ó Gibsol, Teo., Lána an</span>
<lb n="188"/><span>Chláir, Áth Cliath.  Deuntar íce le h-aghaidh beithidhigh ann leis.</span>
<lb n="189"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="190"/><p><span>NÍ MHEILEANN LEATH-BHRÓ.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Tá daoine ann agus sgríobhaid chughainn á</span>
<lb n="193"/><span>rádh go dtaithnigheann na nótaí seo an fhir</span>
<lb n="194"/><span>Eagair go maith leo agus ar an taobh eile</span>
<lb n="195"/><span>den sgeul fuaireamar leitir an lá fé dheire</span>
<lb n="196"/><span>ó dhuine muinteardha dúinn agus é ag</span>
<lb n="197"/><span>athnuadhchaint a shintiúis agus 'sé an rud</span>
<lb n="198"/><span>adubhairt sé ná gur mhaith leis an “Sguab”</span>
<lb n="199"/><span>ach amháin na nótaí a sgríobhann an Fear</span>
<lb n="200"/><span>Eagair.  Sé a thuairm nach chun leasa an</span>
<lb n="201"/><span>pháipéir na nótaí seo in ao' chor.  Is deacair</span>
<lb n="202"/><span>gach aoinne do shásamh.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Mar adubhramar níos mó ná aon uair</span>
<lb n="205"/><span>amháin ní páipeur poilitidheachta an “Sguab”</span>
<lb n="206"/><span>ach caithfimíd glachadh le rudaí mar atáid</span>
<lb n="207"/><span>agus ba leamh an sgeul uainne é dá</span>
<lb n="208"/><span>seachanóimíst na ceisteanna is tabhachtaighe</span>
<lb n="209"/><span>toisg saghas baint a bheith acu le poilitidheacht.</span>
<lb n="210"/><span>Níor mhór d'Éireannaigh feuchaint isteach idir</span>
<lb n="211"/><span>an dá shúil ar an saoghal go dána neamh-</span>
<lb n="212"/><span>spleádhach.  Do dheineamar ár ndícheall i</span>
<lb n="213"/><span>gcomhnuidhe chun ceisteanna poilitidheachta do</span>
<lb n="214"/><span>sheachaint nuair ná raibh aon dluth-bhaint aca</span>
<lb n="215"/><span>le náisiúntacht na hÉireann.  Gan amhras</span>
<lb n="216"/><span>gheobhaimís gach aon rud do sgaoileadh tharainn</span>
<lb n="217"/><span>ach amháin ceist na Gaedhilge, nó neachtar</span>
<lb n="218"/><span>aca gan aon nótaí do sgríobh in ao'chor.  Ba</span>
<lb n="219"/><span>mhór an fhuascailt é sin don Fhear Eagair,</span>
<lb n="220"/><span>dar ndóigh.  Ach ba dhóigh linn go gcuirfidhe</span>
<lb n="221"/><span>níos mó suime sa “Sguab” dá mbeadh</span>
<lb n="222"/><span>trácht ann ar cheisteanna a mbíonn gach</span>
<lb n="223"/><span>aoinne ag cur síos ortha, agus is mó duine</span>
<lb n="224"/><span>adubhairt linn gur fearrde an Ghaedhealg</span>
<lb n="225"/><span>gan a bheith ag síor chur síos uirthe féin ach a</span>
<lb n="226"/><span>bheith ag plé ceisteanna tabhachtacha eile tríd</span>
<lb n="227"/><span>an Ghaedhilg.  Aontighmíd-ne leis sin agus</span>
<lb n="228"/><span>tá saghas amhras againn gur dheineamar an</span>
<lb n="229"/><span>iomarca tagairt do cheist na teangan ó</span>
<lb n="230"/><span>mí go mí, ach maidir leis sin de ní bhíonn</span>
<lb n="231"/><span>aon dul as do dhuine a chuireann suim sa</span>
<lb n="232"/><span>nGaedhilg agus í i gcontabhairt a báis os</span>
<lb n="233"/><span>comhair ár súile.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Béidir nach misde dhúinn feuchaint siar</span>
<lb n="236"/><span>ar cad atá ráidhte againn sna nótaí seo ó</span>
<lb n="237"/><span>chuireadh an “Sguab” ar bun.  Ní indiu</span>
<lb n="238"/><span>ná indé a chuireadh an “Sguab” ar bun,</span>
<lb n="239"/><span>agus cad é brígh an tidil sin “Sguab”</span>
<lb n="240"/><span>tréis an tsaoghail ach úirlis a shádhfaidhe isteach</span>
<lb n="241"/><span>i ngach cúinne den Náisiúin agus a sguabfadh</span>
<lb n="242"/><span>amach aon salachar a rangochadh sí leis.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Cuirtear 'nár leith, béidir, go n-admhuigh-</span>
<lb n="245"/><span>muíd go bhfuil riaghaltas an tSaorstáit ann</span>
<lb n="246"/><span>in ao' chor.  Ach 'dé'n tairbhe é do dhuine</span>
<lb n="247"/><span>an dubh do chur na gheal air féin.  Caithfear</span>
<lb n="248"/><span>géilleadh don fhírinne agus gach aon rud do</span>
<lb n="249"/><span>ghlacadh mar atá sé.  Tá an Riaghaltas ann.</span>
<lb n="250"/><span>Ní dubhramar riamh gur cheart go mbeadh sé</span>
<lb n="251"/><span>ann nó nach cheart.  Tá ár dtuairm féin</span>
<lb n="252"/><span>againn ar an gceist sin ach níor nochtamar</span>
<lb n="253"/><span>riamh sa “Sguab” é.  Ach 'sé an rud</span>
<lb n="254"/><span>adeirimíd anois ná go mbéimís ag tagairt</span>
<lb n="255"/><span>do ghníomhartha Riaghaltais gallda Shasana dá</span>
<lb n="256"/><span>mbeadh sé orrainn fós agus ní bhfuighfeadh</span>
<lb n="257"/><span>aoinne a rádh gur admhuig aoinne a bhaineann</span>
<lb n="258"/><span>leis an “Sguab” go raibh aon cheart ag</span>
<lb n="259"/><span>an Sasanach a bheith annso in Éirinn riamh.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Déinimís súilfheuchaint a thabhairt ar a</span>
<lb n="262"/><span>ndubhramar ó am go ham sna nótaí seo.</span>
<lb n="263"/><span>Is beag an mhaith a dheineamar, is dócha, as</span>
<lb n="264"/><span>ucht a bheith á bplé agus tá's againn gur</span>
<lb n="265"/><span>dheineamar namhaid dúinn féin annso as</span>
<lb n="266"/><span>annsúd dá mbárr.  Ní féidir le duine a</span>
<lb n="267"/><span>bheith neamhspleádhach, go deimhin, gan an</span>
<lb n="268"/><span>saoghal do chur ar a thóir.  Tá daoine a bhfuil</span>
<lb n="269"/><span>sé ar a gcumas rudaí atá bun os cionn in</span>
<lb n="270"/><span>Éirinn do leigheas, ach ní dóigh linn go</span>
<lb n="271"/><span>bhfuighmís mórán acu do chomhaireamh ar</span>
<lb n="272"/><span>lucht léighte an “Sguab.”  Cuid acu agus</span>
<lb n="273"/><span>ní fheudfaidís é léigheamh, agus an chuid eile</span>
<lb n="274"/><span>ná fuil am acu ná fonn ortha é léigheamh.</span>
<lb n="275"/><span>Ach mar sin féin do dheineadh rud orainn</span>
<lb n="276"/><span>anois as arís gan aon buidheachas dúinn,</span>
<lb n="277"/><span>dar ndóigh.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Tréis dúinn feuchaint siar arís tríd nótaí</span>
<lb n="280"/><span>an Fhir Eagair ó Fhoghmhair 1922 go dtí seo</span>
<lb n="281"/><span>deirimíd gurb amhlaidh a bhíomar ag deunamh</span>
<lb n="282"/><span>dearmhad i dtaobh tuairm an duine úd.  Do</span>
<lb n="283"/><span>chuireamar síos ar gach aon saghas adhbhair:</span>
<lb n="284"/><span>feirmeoireacht, stailceanna, na Bóithre</span>
<lb n="285"/><span>iarrainn, páipéirí nuaidheachta an lae indiu,</span>
<lb n="286"/><span>an t-anthem náisiúnta, an t-opera &rl. sa</span>
<lb n="287"/><span>Gaiety, laetheanta saoire, sweeps, Baile</span>
<lb n="288"/><span>Átha Cliath agus príomhcathracha nach í, Amhlaoimh</span>
<lb n="289"/><span>ó Súilleabháin, ní airighmíd leabhra agus</span>
<lb n="290"/><span>foclóra agus ceisteanna a bhaineann leis</span>
<lb n="291"/><span>an teangan, agus a lán rudaí eile leis.</span>
<lb n="292"/><span>Níl aon rian poilitidheachta ar aon cheann</span>
<lb n="293"/><span>acu san.  'Na heughmais sin chuireamar</span>
<lb n="294"/><span>díospóireacht thabhachtach ar siubhal i dtaobh</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="295"/><p><span>“Post Sheanchas” agus do mholamar rudaí</span>
<lb n="296"/><span>áirighthe d'Aire an Phuist i dtaobh na Geadhilge</span>
<lb n="297"/><span>agus comhartaí Náisiúntachta; Dubhraighmear</span>
<lb n="298"/><span>go raibh áthas orainn i dtaobh a rabhthas ag</span>
<lb n="299"/><span>deunamh ar son na Gaedhilge san Gárda</span>
<lb n="300"/><span>Siothchána (an amhlaidh gur cheart dúinn</span>
<lb n="301"/><span>leigint orainn ná fuil a leithéid de fhórsa</span>
<lb n="302"/><span>ann?)  Do thugamar fén riaghaltas toisg a</span>
<lb n="303"/><span>righneacht as a bhíodar ag feuchaint chun rudaí</span>
<lb n="304"/><span>áirighthe:  Brat na hÉireann, Passports,</span>
<lb n="305"/><span>crónaidheacht film &rl., agus bhí an-chuid</span>
<lb n="306"/><span>cainnte againn i dtaobh airgid an náisiún:</span>
<lb n="307"/><span>na cána, na custuim, an t-iasacht &rl.</span>
<lb n="308"/><span>Briseann an dúthchas tríd ár súilibh annsan,</span>
<lb n="309"/><span>adeir an duine úd is dócha.  Ní dheirfimíd</span>
<lb n="310"/><span>a thuille ar an gceist sin.  Do chuireamar</span>
<lb n="311"/><span>i n-iúil do lucht léighte an “Sguab” an</span>
<lb n="312"/><span>mí seo caithte 'dé'n slighe a fheuchaimíd ar</span>
<lb n="313"/><span>an sgeul agus ní thuigimíd gur cúis náire</span>
<lb n="314"/><span>dhúinn é.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Is maith an t-iomáinidhe an fear a bhíonn ar</span>
<lb n="317"/><span>an gclaidhe agus is fuirist locht d'fhághailt</span>
<lb n="318"/><span>ar an té a bhíonn i mbun na h-oibre.  Bímíd-</span>
<lb n="319"/><span>ne ag tabhairt fén Riaghaltas toisg ná fuil</span>
<lb n="320"/><span>aigne níos Gaedhealaighe acu.  Is dóigh linn,</span>
<lb n="321"/><span>agus is dóigh lena lán Gaedhil ar fúd na</span>
<lb n="322"/><span>tíre, ná fuilid ag deunamh mar is ceart</span>
<lb n="323"/><span>chun na tíre d'ath-Ghaedhealú.  Sin é an rud a</span>
<lb n="324"/><span>dheirimíd, pé sgeul é.  Ach ní fheadar an</span>
<lb n="325"/><span>mbéimís chomh cruaidh san orra dá bhfeuchfaimís</span>
<lb n="326"/><span>isteach sa sgeul níos géire.  Conus a bheadh</span>
<lb n="327"/><span>an sgeul — a bhfad uainn an t-olc — dá mbeadh</span>
<lb n="328"/><span>na feirmeóirí ag riarú, cuir i gcás.  Bímídne</span>
<lb n="329"/><span>agus Gaedhil na hÉireann go léir ag síor</span>
<lb n="330"/><span>cuimhneamh ar aon taobh amháin den sgeul,</span>
<lb n="331"/><span>níl an cúram orrainn agus dá bhrígh sin ní</span>
<lb n="332"/><span>chuimhnuighmíd ar na ceudta dualgasaí agus</span>
<lb n="333"/><span>trioblóidí a bhíonn anuas ar na daoine atá</span>
<lb n="334"/><span>i mbun Riaghaltais na tíre.  Bíonn dhá thaobh</span>
<lb n="335"/><span>ar gach aon sgeul, dar ndóigh.  Ní hí ceist</span>
<lb n="336"/><span>an chogaidh atá i nár n-aigne anois in ao' chor</span>
<lb n="337"/><span>— maidir leis sin 'sé ár dtuairm go bhfuil</span>
<lb n="338"/><span>deire leis agus gur mór an náire é gan gach</span>
<lb n="339"/><span>aon phríosúnach ná fuaireadh cionntach i</span>
<lb n="340"/><span>gcúirt dlighe a bheith sgaoilte roimhe seo.</span>
<lb n="341"/><span>An deacracht a bhíonn ag baint le stiúrú</span>
<lb n="342"/><span>náisiúin — is cuma dén tír a bheadh i gceist —</span>
<lb n="343"/><span>sé an rud atá nár gcur ag sgríobh mar seo</span>
<lb n="344"/><span>anois.  'Sé gnó Riaghaltais ach an náisiún</span>
<lb n="345"/><span>do stiúrú sa tslighe ná beadh an saoghal ag</span>
<lb n="346"/><span>dul i gcoinne aon dream mhacánta sa tír.</span>
<lb n="347"/><span>Bíonn sé ar lucht an Riaghaltais i gcomhnuidhe</span>
<lb n="348"/><span>comhthrom na féinne do thabhairt dosna</span>
<lb n="349"/><span>saoranaigh go léir (sin é an focal, dhála an</span>
<lb n="350"/><span>sgéil, a thugadh ar tíoramhlách nó citoyen</span>
<lb n="351"/><span>i mbunreacht an tSaorStáit).  Bíonn sé ar</span>
<lb n="352"/><span>an Riaghaltas comhthrom na féinne do thabhairt</span>
<lb n="353"/><span>dosna saoránaigh go léir agus an sgeul do</span>
<lb n="354"/><span>réidhteach eatorra.  Ní fios go dtugtar</span>
<lb n="355"/><span>fén rud.  Bíonn a leigheas féin ag gach</span>
<lb n="356"/><span>aoinne ar rud bun os cionn nuair nách gádh</span>
<lb n="357"/><span>do é chur i bhfeidhm.  Tá rudaí chomh tabhachtach</span>
<lb n="358"/><span>san le socrú ag an Riaghaltas go bhfuil saghas</span>
<lb n="359"/><span>leath-sgéil acu fós gan tabhairt fé cheist</span>
<lb n="360"/><span>na Gaedhilge do shábháilt níos imnidheaighe</span>
<lb n="361"/><span>agus níos dubhrachtaighe.  Caithfear obair</span>
<lb n="362"/><span>d'fhághailt dosna fearaibh atá gan obair,</span>
<lb n="363"/><span>caithfear gnó na gComhairlí Conntae do chur</span>
<lb n="364"/><span>ar siubhal arís tréis do gach aon rud a</span>
<lb n="365"/><span>bhaineann le “Rialtas áitiúil” a bheith trí</span>
<lb n="366"/><span>na chéile le ceithre bliadhna anuas.  Tá</span>
<lb n="367"/><span>gach aon dream sa tír ad' iarraidh iachall</span>
<lb n="368"/><span>do chur ar an Riaghaltas a dtrioblóidí féin</span>
<lb n="369"/><span>do leigheas — lucht na mbóithre iarrainn, lucht</span>
<lb n="370"/><span>an dlighe, feirmeoirí, iasgairí, lucht tionns-</span>
<lb n="371"/><span>gail agus mar sin de.  Ní haon iongnadh,</span>
<lb n="372"/><span>dá bhrígh sin, go mbéifidhe ag deunamh faillighe</span>
<lb n="373"/><span>sa nGaedhilg, nó, dá ndearfaimís é, ná fuiltear</span>
<lb n="374"/><span>ag deunamh an méid ba mhaith linn ar son</span>
<lb n="375"/><span>na Gaedhilge.  Tá's ag lucht léighte an</span>
<lb n="376"/><span>“Sguab” gur mholamar rudaí áirighthe atá</span>
<lb n="377"/><span>deunta ag an Riaghaltas cheana chuige sin,</span>
<lb n="378"/><span>in Aireacht an Oidheachais agus in Aireacht</span>
<lb n="379"/><span>an Phuist go mór mhór, agus ag lucht an</span>
<lb n="380"/><span>chustuim leis.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Tá sprid mhaith Ghaedhealach ag cuid maith</span>
<lb n="383"/><span>desna daoine atá i mbun an Riaghaltais.  Tá</span>
<lb n="384"/><span>an Ghaedhealg ag á leath, buidheachas le</span>
<lb n="385"/><span>Dia, agus cá bfuil an dream eile leath is</span>
<lb n="386"/><span>muigh de Chonnradh na Gaedhilge a bhfuil an rud</span>
<lb n="387"/><span>ceudna le rádh mar gheall orra; ach dá</span>
<lb n="388"/><span>aimhdheoin san baineann sé le deallramh ná</span>
<lb n="389"/><span>fuil an fuinneamh ionnta go léir chun a bheith</span>
<lb n="390"/><span>ag obair as lámh a chéile chun na tíre do</span>
<lb n="391"/><span>Ghaedhealú.  Ba cheart go mbeadh gach saghas</span>
<lb n="392"/><span>imnidhe ortha.  Dá mbeadh do bheadh plean mór</span>
<lb n="393"/><span>leathan ceaptha acu chuige sin.  Bíonn na</span>
<lb n="394"/><span>Gaedhilgeóirí ag sior-imtheacht as Éirinn anois</span>
<lb n="395"/><span>chomh maith le riamh.  Ba cheart moladh do</span>
<lb n="396"/><span>thabhairt do lucht Ceannais an Ghárda Síochthána</span>
<lb n="397"/><span>mar gheall ar áiteanna sa Ghárda do choimeád</span>
<lb n="398"/><span>le haghaidh Gaedhilgeoirí agus deirtear go</span>
<lb n="399"/><span>bhfuil buidhean beag san airm atá ag deunamh</span>
<lb n="400"/><span>a ndícheall chun troid i gcoinne an galldachais</span>
<lb n="401"/><span>atá ag brughadh isteach ar gach taobh (is</span>
<lb n="402"/><span>cumhachtach an mac é “yes, we have no</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="403"/><p><span>bananas!”)  Tá go maith agus níl go holc.</span>
<lb n="404"/><span>Ach cad atá an t-Árd-Chomhairle ag deunamh.</span>
<lb n="405"/><span>Cuimhnigh nach aon tinncéireacht a leigheasfadh</span>
<lb n="406"/><span>an galair seo.  Rud calma, neamh-choitchianta</span>
<lb n="407"/><span>atá ag teastáil.  Dá thabhachtaidhe an cheist</span>
<lb n="408"/><span>í an Ghaedhealg do mhúineadh do bheurlóirí is</span>
<lb n="409"/><span>amhlaidh is seacht tabhachtaighe an beagán</span>
<lb n="410"/><span>Gaedhilgeóirí atá fágtha againn in Éirinn do</span>
<lb n="411"/><span>choimeád innti.  Níor mhór slighe maireachtana</span>
<lb n="412"/><span>do soláthar dosna Gaedhilgeoirí bochta, Ná</span>
<lb n="413"/><span>fuighfidhe obair do chur an siubhal sa</span>
<lb n="414"/><span>Gaedhealtacht.  Sa Rinn, cuir i gcás, do</span>
<lb n="415"/><span>choiméad Riaghaltas Shasana na Gaedhilgeóirí</span>
<lb n="416"/><span>sa mbaile (gan aon amhras acu, dar ndóigh</span>
<lb n="417"/><span>go raibh an deugh-obair á dheunamh acu) an</span>
<lb n="418"/><span>fhaid as a bhíodhadh ag tógaint an phíora nuadh</span>
<lb n="419"/><span>ag Ceann hEilbheic.  Nílimíd á rádh gur</span>
<lb n="420"/><span>cheart oibreacha do chur ar siubhal ná beadh</span>
<lb n="421"/><span>aon tairbhe asta fé mar a righneadh aimsir</span>
<lb n="422"/><span>an Ghorta sa mbliadhan 1847, ach tá rudaí</span>
<lb n="423"/><span>a bhaineann le hiasgaracht, cuir i gcás, agus</span>
<lb n="424"/><span>do bfhiú feuchaint chucha.  Aon scéim a</span>
<lb n="425"/><span>cheaptar bíonn an freagra ceudna le</span>
<lb n="426"/><span>fághailt mar gheall air — uireasbhaidh airgid.</span>
<lb n="427"/><span>Ach sí an Ghaedhealtacht an chuid den tír is</span>
<lb n="428"/><span>tabhachtaighe i mbeatha an náisiúin fé láthair</span>
<lb n="429"/><span>agus ba cheart gan faillighe do dheunamh</span>
<lb n="430"/><span>uirri.  Má leantar den bhfaillighe ní bheidh</span>
<lb n="431"/><span>ann ach dúnadh an doruis tréis na foghladh.</span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>Fuaireamar leitir ó Liam Ó Lughaing tamall</span>
<lb n="434"/><span>maith o shoin ag moladh plean leathan-aigeantaigh</span>
<lb n="435"/><span>do lucht stiúrtha an náisiúin.  Níor</span>
<lb n="436"/><span>fhoillsighmear í toisg go raibh an rud ceudna</span>
<lb n="437"/><span>fé chló sa “Leader” cheana.  Ach do bfhiú</span>
<lb n="438"/><span>cuimhneamh ar an rud a bhí 'na aigne.  'Sé</span>
<lb n="439"/><span>an rud é ach cóilíneacht Gaedhilgeóirí do</span>
<lb n="440"/><span>phlanndáil ar estát éigint gairid do Bhaile</span>
<lb n="441"/><span>Átha Cliath, nó níos mó ná aon cheann amháin</span>
<lb n="442"/><span>dá mba fhéidir, i gceart-lár na galldachta</span>
<lb n="443"/><span>agus gairid do bhailtí móra.  Na daoine bochta</span>
<lb n="444"/><span>a bhfuil an Ghaedhealg acu d'aistriú ón áit</span>
<lb n="445"/><span>ná fuil aon slighe maireachtana le baint amach</span>
<lb n="446"/><span>acu agus talamh do thabhairt dóibh sa tslighe</span>
<lb n="447"/><span>go mbeadh Gaedhealtacht nuadh ann.  Is dócha</span>
<lb n="448"/><span>narbh mhór falla mór do chur timpeall ortha!</span>
<lb n="449"/><span>Do bheadh sé an-dheacair a leithéid de rud do</span>
<lb n="450"/><span>chur chun críce, ach tá adhbhar machtnaimh ann,</span>
<lb n="451"/><span>pé sgeul é, agus mar atá ráidhte againn</span>
<lb n="452"/><span>romhainn annso, muran ndeunfar rud éigint</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>(Ba cheart dhúinn a rádh go bhfuaireamar altanna ó</span>
<lb n="455"/><span>Leon ó Broin a's Seán ó Ruadhain ag cur síos ar an</span>
<lb n="456"/><span>gceist ceudna ná fuil slighe againn dóibh fós.)</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>láidir-aigeantach misneamhail dá shaghas go</span>
<lb n="459"/><span>luath beidh sé ró dhéidheanach.  Má thá lucht</span>
<lb n="460"/><span>stiúrtha an Riaghaltais go léir i bhfíor-</span>
<lb n="461"/><span>dáríribh timpeall ar an nGaedhilg cuirfidh</span>
<lb n="462"/><span>siad i dtuisgint dúinn gan a thuille moille</span>
<lb n="463"/><span>cad atá ar aigne acu maidir le aithbheochaint</span>
<lb n="464"/><span>na teangan.  Tá lucht na Gaedhilge ag coinne</span>
<lb n="465"/><span>le rud éigint eile uatha agus go mór mhór</span>
<lb n="466"/><span>go dteasbáinfidh siad dúinn go bhfuil ceangal</span>
<lb n="467"/><span>ceart idir na haireachtaí maidir le ceist</span>
<lb n="468"/><span>na Gaedhilge.  Deunfamúid iarracht ar</span>
<lb n="469"/><span>sgéim éigint do cheapadh go gcoimeádfuidhe</span>
<lb n="470"/><span>ceist sábháltha na teangain os comhair an</span>
<lb n="471"/><span>Riaghaltais go dian a's go daingean, agus</span>
<lb n="472"/><span>beidh sé againn (maille le Dia agus sinn</span>
<lb n="473"/><span>slán) sa “Sguab” go luath.</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Gabhamuíd ár leath-sgeul le lucht léighte</span>
<lb n="476"/><span>an “Sguab” toisg ná fuil an triomhadh cuid</span>
<lb n="477"/><span>de sgeul Phádraig Uí Chadhla (.i. “Ar Mo</span>
<lb n="478"/><span>Thimthireacht Dom”) i gcló againn an mí</span>
<lb n="479"/><span>seo.  Beidh sé ann an mí seo chughainn gan</span>
<lb n="480"/><span>teip.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>BRIGHID.</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>A mhuire na nGaedheal,</span>
<lb n="485"/><span>Ár muime dhil féin,</span>
<lb n="486"/><span>I gcuibhreann Naomh,</span>
<lb n="487"/><span>Fé ómós;</span>
<lb n="488"/><span>Guidh orrainn, Gaedhil,</span>
<lb n="489"/><span>'N ár ndílleachtaibh faona,</span>
<lb n="490"/><span>I bhfiadhnaise Dé,</span>
<lb n="491"/><span>Is fóir orrainn.</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>Fáda fé réim,</span>
<lb n="494"/><span>Fé bheannacht is réir,</span>
<lb n="495"/><span>Aspal is Naomh</span>
<lb n="496"/><span>Thar chómhaireamh;</span>
<lb n="497"/><span>Danaoid ár scéal,</span>
<lb n="498"/><span>Is scannal le léigheamh</span>
<lb n="499"/><span>An t-eanach do thréigint;</span>
<lb n="500"/><span>Fóir orrainn.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Calaois an tsaoghail,</span>
<lb n="503"/><span>Gangaid Shíl Ébha,</span>
<lb n="504"/><span>Cam-dhlighthe claona,</span>
<lb n="505"/><span>Anfhórlann;</span>
<lb n="506"/><span>D'fhág sinn ar strae,</span>
<lb n="507"/><span>Ó Aitheanntaibh Dé,</span>
<lb n="508"/><span>Adhmhuighmíd é;</span>
<lb n="509"/><span>Fóir orrainn.</span>
<lb n="510"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="511"/><p><span>Teasbach is éad,</span>
<lb n="512"/><span>Macnas baoth,</span>
<lb n="513"/><span>Cealg-ghoin clé</span>
<lb n="514"/><span>Thar teórainn;</span>
<lb n="515"/><span>Fé ndeara gur léim</span>
<lb n="516"/><span>Chum treallmha is faobhair</span>
<lb n="517"/><span>Ár bhfearachoin Féinne;</span>
<lb n="518"/><span>Fóir orrainn.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Do bhrat, a Bhrighid, caomhnadh,</span>
<lb n="521"/><span>Clanna ndil nGaedheal,</span>
<lb n="522"/><span>Ar mhailis an tsaoghail,</span>
<lb n="523"/><span>I gcómhnuidhe;</span>
<lb n="524"/><span>D'fhearanntas Gaedheal</span>
<lb n="525"/><span>Tearmonn déin</span>
<lb n="526"/><span>Ar Eachtrannaigh chlaona,</span>
<lb n="527"/><span>Fóir orrainn.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>A bhanaltra shéimh,</span>
<lb n="530"/><span>Ár Máthair, ár Naomh,</span>
<lb n="531"/><span>Sna bhFlaitheas fé réim</span>
<lb n="532"/><span>Go glórmhar;</span>
<lb n="533"/><span>Eadarghuidhe déin;</span>
<lb n="534"/><span>Fearg Mhic Dé</span>
<lb n="535"/><span>Cas uainn, éighmíd;</span>
<lb n="536"/><span>Fóir orrainn.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>“CLOCH LABHRAIS.”</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>GABHLÁIN CÚIGE ULADH.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Is iomdha sin constaic agus deacracht</span>
<lb n="543"/><span>i n-aghaidh ath-Ghaedhealuighthe na h-Éireann</span>
<lb n="544"/><span>uilig, ach ní'l constaic nó deacracht acú</span>
<lb n="545"/><span>chomh doiligh do-réidhtighthe leis seo, go bhfuil</span>
<lb n="546"/><span>gabhláin Chúige Uladh go fíochmhar foirniata</span>
<lb n="547"/><span>agus go doicheallach duibheacánta i g-coinnibh</span>
<lb n="548"/><span>Gaedheal agus gach a mbaineann leó.  Cionnas</span>
<lb n="549"/><span>is féidir an tír uilig a Ghaedhealughadh agus</span>
<lb n="550"/><span>dream mar sin neaduighthe i n-oirthear thuaidh</span>
<lb n="551"/><span>na tíre agus bodaigh airgeadamhla Sasana</span>
<lb n="552"/><span>ag séideadh fútha i n-aghaidh Gaedheal i</span>
<lb n="553"/><span>g-comhnuidhe?</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>A dheacracht agus tá an cheist seo fá</span>
<lb n="556"/><span>ndear, is dócha, gur annamh do Ghaedhealaibh</span>
<lb n="557"/><span>tabhairt faoi n-a réidhteach gidh gur léir</span>
<lb n="558"/><span>go g-caithfear a réidhteach ar dhóigh nó ar</span>
<lb n="559"/><span>dhóigh eile, luath nó mall, sul a bhféadfar</span>
<lb n="560"/><span>buan-síothcháin agus aondact a bhunughadh i</span>
<lb n="561"/><span>n-Innis Fáil.  Dá mhéid machtnaimh dá</span>
<lb n="562"/><span>ndéantar ar an g-ceist seo, is amhlaidh</span>
<lb n="563"/><span>is deacra a samhluightear dhúinn í bheith,</span>
<lb n="564"/><span>agus ní léir dhúinn ach aon rud amháin, is</span>
<lb n="565"/><span>é sin nach inréidhtighthe í ach le h-aimsir agus</span>
<lb n="566"/><span>le foighid.  Gidh gur fíor an méid sin,</span>
<lb n="567"/><span>ní h-ionnain sin is a rádh nach féidir rud</span>
<lb n="568"/><span>ar bith a dhéanamh le réidhteach na ceiste</span>
<lb n="569"/><span>a luathughadh, agus ní cheart leigint dí mar</span>
<lb n="570"/><span>gheall ar a deacracht.  Tá dhá nídh ró-riachtanach</span>
<lb n="571"/><span>'un a réidhtigh, eólas agus tuiscint, eólas</span>
<lb n="572"/><span>faoi stair agus sinnsearacht na ngabhlán,</span>
<lb n="573"/><span>agus tuiscint 'un na feidhme cirte a bhaint</span>
<lb n="574"/><span>as an eólas sin.  Is mór í an fhírinne</span>
<lb n="575"/><span>agus buadhfaidh sí, adeir an sean-fhocal.</span>
<lb n="576"/><span>Má dhéanfar an fhírinne a chur ar fághail</span>
<lb n="577"/><span>imeasg Gall is Gaedheal, ní féidir le</span>
<lb n="578"/><span>h-aineólas agus le claon-bhreith duibheacánta,</span>
<lb n="579"/><span>dá láidreacht iad, seasamh i bhfad in a coinnibh</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>I dtosach báire, cé ra díobh na gabhláin-seo?</span>
<lb n="582"/><span>Adeireadh cara liom a rugadh agus a tógadh</span>
<lb n="583"/><span>in a measg gur dóigh leó féin gur de shliocht</span>
<lb n="584"/><span>na Sasanach iad.  Adeireadh daoine eile</span>
<lb n="585"/><span>liom go bhfuil spioraid Uolfe Tone agus</span>
<lb n="586"/><span>Sheáin Mhistéil ar lasadh 'n a g-croidhthibh</span>
<lb n="587"/><span>is gur fuath leó an Sasanach.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>Chonnaic sinn, le linn an chogaidh ar son</span>
<lb n="590"/><span>saoirse i n-Éirinn gur chruthuigh na gabhláin</span>
<lb n="591"/><span>i g-Cúige Uladh go raibh fuath nimhneach acú</span>
<lb n="592"/><span>do na Gaedhealaibh a bhí mar chomharsain</span>
<lb n="593"/><span>acu, chreachadar agus mharbhuigheadar iad,</span>
<lb n="594"/><span>agus ní raibh na Sasanaigh féin chomh díoghrasach</span>
<lb n="595"/><span>i ngéarleanamhaint Gaedheal agus bhíodarsan.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Do sgríobh Liam Ó Briain aiste ar an</span>
<lb n="598"/><span>m-‘Branar’ i mbliadhain 1919 ag cur síos</span>
<lb n="599"/><span>orrú féibh mar a chonnaic agus a fuair sé</span>
<lb n="600"/><span>féin iad le linn an toghtha a bhí ann i mbliadhain</span>
<lb n="601"/><span>1918.  Ins an aiste aige deir sé gurab</span>
<lb n="602"/><span>ionnain iad agus eachtrannaigh, 'n a náimhdibh</span>
<lb n="603"/><span>d' Éirinn agus do gach rud Ghaedhealach.  Is</span>
<lb n="604"/><span>é an réidhteach a thug duine díobh féin ar an</span>
<lb n="605"/><span>g-ceist, fear mór i m-Béilfeirrsde, nárb</span>
<lb n="606"/><span>Eireannaigh iad agus nárb í Éire a dtír.</span>
<lb n="607"/><span>Dubhairt sé,</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>“Ní Éireannach mise.  Is Ultach mé.</span>
<lb n="610"/><span>Tá tusa is do chine leis na míltibh bliadhain</span>
<lb n="611"/><span>i n-Éirinn.  Ní cuimhneach libh aon tír eile.</span>
<lb n="612"/><span>Tá mo mhuinntir-se annseo le idir dhá chéad</span>
<lb n="613"/><span>agus trí chéad bliadhain.  Tá fhios agam</span>
<lb n="614"/><span>an áit i ndeisceirt Alban ar tháinig siad</span>
<lb n="615"/><span>as.  Annseo i g-Cúige Uladh atámuid.  Ní</span>
<lb n="616"/><span>heól dom an chuid eile d'Éirinn.  Ní h-í</span>
<lb n="617"/><span>mo thír í.  Gaedhil no Ceiltigh is eadh sibh-se.</span>
<lb n="618"/><span>Cuid de'n ‘British Race’ sinne.”</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>D'aontuigh an Brianach leis an dtuairim</span>
<lb n="621"/><span>sin, agus budh é a réidhteach ar an g-ceist,</span>
<lb n="622"/><span>cogadh fhuagairt in a g-coinnibh agus iad</span>
<lb n="623"/><span>ionnarba as Éirinn iathghlais na Naomh</span>
<lb n="624"/><span>“abhaile go Sasana.”  Ach ní h-ionnain</span>
<lb n="625"/><span>rádh agus déanamh, agus ní furusda daoine</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="626"/><p><span>ionnarba atá neaduighthe sa tír le breis</span>
<lb n="627"/><span>is trí chéad bliadhain.  Dá mbéadh eólas</span>
<lb n="628"/><span>faoi stair an chine Ghaedhealaigh ag an</span>
<lb n="629"/><span>m-Brianach, d'fhéadfadh sé chruthughadh do'n</span>
<lb n="630"/><span>bhodaire Ultach go raibh breall air nuair</span>
<lb n="631"/><span>adubhairt sé nach de'n chine Ghaedhealach a</span>
<lb n="632"/><span>mhuinntir féin.  Bhí fhios ag an n-gabhlán</span>
<lb n="633"/><span>seo gur as deisceart Alban dá shinnsearaibh,</span>
<lb n="634"/><span>agus mar gheall air sin shaoil sé gur de</span>
<lb n="635"/><span>shliocht an ‘Chine Breatnaigh,’ is é sin, an</span>
<lb n="636"/><span>Chine Shasanaigh, é, agus dá bhrígh sin gur</span>
<lb n="637"/><span>dual agus ceart dó claoidh leis na Sasanaigh</span>
<lb n="638"/><span>i n-aghaidh na n-Gaedheal.  “Is Gaedhil nó</span>
<lb n="639"/><span>Ceiltigh sibh,” adubhairt sé, agus b'iontuigthe</span>
<lb n="640"/><span>as sin nach Gaedhil nó Ceiltigh iad a mhuintir</span>
<lb n="641"/><span>féin.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Anois, gidh gurab in é an tuairim coit-</span>
<lb n="644"/><span>cheannta araon ag Gallaibh agus ag Gaedhealaibh,</span>
<lb n="645"/><span>ní'l tuairim ar bith is faide ó'n bhfírinne</span>
<lb n="646"/><span>ná an tuairim céadna.  Bréag de bhréagaibh</span>
<lb n="647"/><span>lucht seanchus Shasana é sin, adeireas agus</span>
<lb n="648"/><span>a chuirfeadh in a luighe ar chách dá mb'fhéidir</span>
<lb n="649"/><span>é, gur Sasanaigh iad na h-Albanaigh taobh</span>
<lb n="650"/><span>amhuigh de'n Ghaedhealtacht.  Go dtí ar na</span>
<lb n="651"/><span>mallaibh b'annamh a chuirthí i g-coinnibh na</span>
<lb n="652"/><span>tuairime seo, ach le goirid chuir na h-Albannaigh</span>
<lb n="653"/><span>spéis sa cheist, agus fuaireadh amach gur</span>
<lb n="654"/><span>Ceiltigh gach dream sa tír, i g-cúrsaíbh fola</span>
<lb n="655"/><span>dhe ach go h-áirighthe.  Mar sin, má's as</span>
<lb n="656"/><span>Albain a tháinic sinnsir gabhlán Cúige Uladh,</span>
<lb n="657"/><span>budh d'fhuil na g-Ceilteach iad.  Tháinic</span>
<lb n="658"/><span>Sasanaigh chomh maith le h-Albannaigh go Cúige</span>
<lb n="659"/><span>Uladh i n-aimsir an phlantála mhóir faoi</span>
<lb n="660"/><span>Shéamas Stiubhárd, Rí na Breataine Móire,</span>
<lb n="661"/><span>sa mbliadhain 1610, ach is beag dá sliocht</span>
<lb n="662"/><span>atá le fághail i n-Éirinn anois.  De réir</span>
<lb n="663"/><span>na n-ughdar nGallda féin, ní tháinic thar</span>
<lb n="664"/><span>20,000 Sasanach go h-Éirinn le linn na</span>
<lb n="665"/><span>h-aimsire úd.  Tháinic san am céadna suas</span>
<lb n="666"/><span>le 100,000 Albannach.  A thuilleadh air sin,</span>
<lb n="667"/><span>níor fhead na Sasanaigh maireachtáil i n-Éirinn.</span>
<lb n="668"/><span>Fuair na mílte acú bás de ghalar cosamhail</span>
<lb n="669"/><span>leis an bh-‘Flú,’ agus an chuid eile acú,</span>
<lb n="670"/><span>d'imthigheadar abhaile go Sasana.`</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Seo mar a chuir sean-ughdar Sasanach síos</span>
<lb n="673"/><span>ar an scéal ag an am.  “The marshiness</span>
<lb n="674"/><span>and fogginess of this island proved un-</span>
<lb n="675"/><span>wholesome to English bodies, more tenderly</span>
<lb n="676"/><span>bred and raised in a better air; so that</span>
<lb n="677"/><span>we have seen multitudes of them die of a</span>
<lb n="678"/><span>flux called ‘the Country desease’.”  Dhíol</span>
<lb n="679"/><span>ceannuighthe Londan a g-córacha ar Dhoire</span>
<lb n="680"/><span>Choluim Chille leis na h-Albannaigh, agus</span>
<lb n="681"/><span>fágadh an tír fútha-san agus faoi na</span>
<lb n="682"/><span>h-Éireannaigh a chuaidh ar aimsir acú.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Anois cé an áit i n-Albain ar tháinic na</span>
<lb n="685"/><span>daoine seo as a chuir fútha i g-Cúige Uladh?</span>
<lb n="686"/><span>De réir an ughdair Ghallda Woodburn, sa</span>
<lb n="687"/><span>leabhar a sgríobh sé ‘The Ulster Scot,’ b'as</span>
<lb n="688"/><span>na sirriamachtaí Raon-Friú, Inbhir Áir, Baile</span>
<lb n="689"/><span>Uig agus Cille Chuithbeirt, is é sin sean</span>
<lb n="690"/><span>Mhór-roinn Gallabhaidh, a tháinic siad, agus</span>
<lb n="691"/><span>sin tuairim atá glactha ag gach stairidhe a</span>
<lb n="692"/><span>thráchtas ar an g-ceist seo.</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Agus cé ra dhíobh muinntir Ghallabhaidh?</span>
<lb n="695"/><span>Ní ró-dhoiligh an cheist sin a fhreagairt, agus</span>
<lb n="696"/><span>nuair atá freagairt na ceiste sin againn,</span>
<lb n="697"/><span>tá freagairt na ceiste úd eile againn .i.</span>
<lb n="698"/><span>cé ra dhíobh gabhláin Cúige Uladh?  De réir</span>
<lb n="699"/><span>an Ollaimh Rhys, Breatnach foghlumtha a</span>
<lb n="700"/><span>sgríobh a lán faoi na Ceiltigh sa m-Breatain,</span>
<lb n="701"/><span>do bhí treibh 'na g-comhnuidhe sa chrích sin</span>
<lb n="702"/><span>Gallabhaidh le linn na Romhánach a rabh Selgovae</span>
<lb n="703"/><span>mar ainm orrú, agus is é deir an Breatnach</span>
<lb n="704"/><span>foghlumtha gurab é an focal ‘sealg’ is</span>
<lb n="705"/><span>fréamh do'n ainm sin agus go g-cialluigheann</span>
<lb n="706"/><span>sé ‘Sealgairí,’ agus go mbudh Gaedhil iad</span>
<lb n="707"/><span>muinntir na treibhe céadna.  Ach cheana</span>
<lb n="708"/><span>deir ollamhna eile go mbudh Cruithne iad,</span>
<lb n="709"/><span>agus is ádhbhar conspóide nach beag imeasg</span>
<lb n="710"/><span>ollamh na h-Alban cé acú Gaedhil nó Breatnaigh</span>
<lb n="711"/><span>a bhí ins na Cruithne céadna.  Is cuma dhúinn</span>
<lb n="712"/><span>amh cé acú taobh atá ceart, mar badh Cheiltigh</span>
<lb n="713"/><span>iad na Cruithne, cé acú Gaedhil nó Breathnaigh</span>
<lb n="714"/><span>a bhí anntú, agus theip glan ar na Romhánaigh</span>
<lb n="715"/><span>iad a thabhairt faoi n-a smacht ach oiread</span>
<lb n="716"/><span>le h-aon treibh eile taobh thuaidh de'n Bhalla</span>
<lb n="717"/><span>Romhánach a thógadar idir An Mhuir Thuaidh</span>
<lb n="718"/><span>agus Bágh Sollabhaidh le n-a g-cosaint féin</span>
<lb n="719"/><span>ar lucht comhnuidhthe Alban.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>Nuair a bhí Gaedhil Dalriada ag baint</span>
<lb n="722"/><span>fubhtha i n-Earra Ghaedheal agus ag cur</span>
<lb n="723"/><span>ríoghachta ar bun dóibh féin, bhí a g-comh-chine,</span>
<lb n="724"/><span>.i. Gaedhil Dalfiata i n-oirthear Uladh, ag</span>
<lb n="725"/><span>teacht thar Sruth na Maoile agus ag cur</span>
<lb n="726"/><span>fubhtha i n-Gallabhaidh, ag baint ceannais na</span>
<lb n="727"/><span>tíre sin amach dóibh féin agus ag cur ríoghachta</span>
<lb n="728"/><span>Gaedhealaighe eile ar bun.  Ach cheana atáid</span>
<lb n="729"/><span>ann adeir nach díreach ó Éirinn a tháinic</span>
<lb n="730"/><span>Gaedhil na críche sin, ach adtuaidh as Earra-</span>
<lb n="731"/><span>Ghaedheal.  Bíodh an ceart ag ceachtar acú,</span>
<lb n="732"/><span>óir is cuma dhúinn indiú cé an taobh as a</span>
<lb n="733"/><span>dtáinic siad.  Is leór dhúinn go dtáinic</span>
<lb n="734"/><span>na Gaedhil, gur chuireadar fúbhtha ann agus</span>
<lb n="735"/><span>gur leathnaigh an teanga acú ar fud na tíre</span>
<lb n="736"/><span>sin mar gnáth-chaint na ndaoine, cuma cé</span>
<lb n="737"/><span>acú Breathnaís nó Gaedhilg a bhí dá h-úsáid</span>
<lb n="738"/><span>roimhe sin, mar is léir ó ainmeachaibh áiteann</span>
<lb n="739"/><span>ar fud Gallabhaidh.</span>
<lb n="740"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="741"/><p><span>Budh iad na Gaedhil seo an dream deire-</span>
<lb n="742"/><span>annach a tháinic ag cur fúbhtha san réigiún seo.</span>
<lb n="743"/><span>Na daoine atá in a g-comhnuidhe ann indiú,</span>
<lb n="744"/><span>is de shliocht na nGaedheal iad.  Gan aimhreas</span>
<lb n="745"/><span>comhmeasgadh iad leis na cinidheacha a bhí</span>
<lb n="746"/><span>ann rómpa, rogha acú Cruithne nó Breatnaigh</span>
<lb n="747"/><span>iad, ach ní lughaide Ceiltigh iad an méid sin</span>
<lb n="748"/><span>mar budh chinidheacha Ceilteacha iad sin chomh</span>
<lb n="749"/><span>maith, agus ní rabh treibh ar bith i n-Albain</span>
<lb n="750"/><span>ba fíochmhaire in aghaidh na Sasanach ná Gaedhil</span>
<lb n="751"/><span>Gallabhaidh.  Is iomdha uair a sgrios siad</span>
<lb n="752"/><span>Sasana, ag creachadh na tíre agus ag breith</span>
<lb n="753"/><span>leó abhaile go h-Albain gach ar fhéad siad</span>
<lb n="754"/><span>fhághail i bhfuirm iarainn, mar ba ghann é</span>
<lb n="755"/><span>acú féin an miotail céadna.  Théidís chomh</span>
<lb n="756"/><span>fada le Lancashire ar na h-ócáidíbh sin.</span>
<lb n="757"/><span>Bhídís i dtosach gach airm Albannaigh a ghabh</span>
<lb n="758"/><span>thar teórainn isteach go Sasana ag cur</span>
<lb n="759"/><span>cogaidh ar na Gallaphuic, nó a throid i n-aghaidh</span>
<lb n="760"/><span>na Sasanach a tháinic isteach 'un tráilleacha</span>
<lb n="761"/><span>dhéanamh de mhuinntir na h-Alban.  Bhí a</span>
<lb n="762"/><span>shliocht orrú.  Ba ghráin le Sasanaigh iad, agus</span>
<lb n="763"/><span>bhaisteadar gach droch-ainm níos measa ná a</span>
<lb n="764"/><span>chéile ar an dtreibh calma seo, nár fhéadadar</span>
<lb n="765"/><span>chlaoidh i g-cath sa mbaile nó i g-céin.</span>
<lb n="766"/><span>‘Picts,’ ‘Cannibals,’ ‘Wild Scots,’</span>
<lb n="767"/><span>‘Galloway Irish,’ sin agaibh cuid de na</span>
<lb n="768"/><span>leasainmeachaibh tárcuisneacha a baisteadh</span>
<lb n="769"/><span>orrú, ach ní dhearnaidh siad de dhochar ach</span>
<lb n="770"/><span>uamhan a chur ar lucht a g-cumtha.  Ní leigfeadh</span>
<lb n="771"/><span>an t-uamhan seo do Huaslaigh, an seana-</span>
<lb n="772"/><span>móinidhe Sasanach, dul thar teórainn na</span>
<lb n="773"/><span>Gallabhaidh, comhartha maith ar cháil muinntire</span>
<lb n="774"/><span>na críche sin imeasg a chomh-Shasanach.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>Agus choinnigh na Gaedhil seo sa taobh thiar</span>
<lb n="777"/><span>theas d'Albain greim ar a dteangaidh dhúthchais</span>
<lb n="778"/><span>i bhfad tar éis dí bás d'fhághail sa chuid eile</span>
<lb n="779"/><span>de dheisceart na tíre.  Nuair a d'éirigh</span>
<lb n="780"/><span>Gaedhil an tuaiscirt amach faoi Iarla Máirr</span>
<lb n="781"/><span>sa mbliadhain 1715, budh iongantas leó an</span>
<lb n="782"/><span>Ghaedhilg bheith ag muinntir Sirriamachta</span>
<lb n="783"/><span>Inbhir Áir, agus sa mbliadhain 1745,</span>
<lb n="784"/><span>nuair a rinne Gaedhil an Tuaiscirt árd-</span>
<lb n="785"/><span>iarracht eile chun na Stiubhardach a chur ar</span>
<lb n="786"/><span>rí-chathaoir na Breataine Móire agus an</span>
<lb n="787"/><span>‘Aonadh’ idir Albain agus Sasana a bhriseadh,</span>
<lb n="788"/><span>fuaireadar an Ghaedhilg ag muinntir Ghallabhaidh</span>
<lb n="789"/><span>mar fuair a n-aithre tríocha bliadhain roimhe</span>
<lb n="790"/><span>sin.  Sa mbliadhain 1762 chuir lucht stiúrtha</span>
<lb n="791"/><span>parróiste Barra, i Sirriamacht Inbhir Áir</span>
<lb n="792"/><span>chuireadar fógra ar na páipéaraibh nuadhachta</span>
<lb n="793"/><span>ghá rádh go rabh teagasgthóir Gaedhilge a dhíth</span>
<lb n="794"/><span>orrú, rud nach mbéadh féidhm air mura mbíodh</span>
<lb n="795"/><span>Gaedhilg ag muinntir na h-áite an t-am sin.</span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>Roint bliadhain ó shoin sgríobh Aindreas</span>
<lb n="798"/><span>Mac Dhomhnuill aiste do'n ‘Scottish Review,’</span>
<lb n="799"/><span>‘The Gael in Galloway,’ agus san aiste</span>
<lb n="800"/><span>sin dubhairt sé gur labhair sé féin le</span>
<lb n="801"/><span>sean-daoinibh i nGallabhaidh a chualaidh</span>
<lb n="802"/><span>tráth bhíodar óg, seandaoine ghá rádh go</span>
<lb n="803"/><span>g-cualaidh siadsan, le linn a n-óige, daoine</span>
<lb n="804"/><span>a rugad is a tógadh i nGallabhaidh agus nár</span>
<lb n="805"/><span>fhág riamh a mbaile dúthchais, ag labhairt</span>
<lb n="806"/><span>Gaedhilge.  Fágann sin go rabh an teanga</span>
<lb n="807"/><span>ag fághail báis timchioll sí céad bliadhain ó</span>
<lb n="808"/><span>shoin, agus bheadh is beó beathaidheach sa</span>
<lb n="809"/><span>mbliadhain 1610, nuair d'fhág sinnsir gabhlán</span>
<lb n="810"/><span>Cúige Uladh Alba chun cur fúbhtha i n-Éirinn,</span>
<lb n="811"/><span>agus bhéadh sí acú mar theangaidh dúthchais</span>
<lb n="812"/><span>nuair bhaineadar cóstaí na hÉireann amach.</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>Is léir ó'n méid sin thuas gur de'n chine</span>
<lb n="815"/><span>Ghaedhealach iad na Gabhláin agus nach de'n</span>
<lb n="816"/><span>chine Shasanach iad ach oiread le h-aon treibh</span>
<lb n="817"/><span>eile i n-Éirinn.  Dá mb' fhéidir an méid sin</span>
<lb n="818"/><span>a chur i dtuiscint dóibh, rachadh sé i bhfad ar</span>
<lb n="819"/><span>an g-ceist achrannaigh seo Cúige Uladh a</span>
<lb n="820"/><span>réidhteach.  Dá dtuigfidís nach ag cur druim</span>
<lb n="821"/><span>láimhe dá ndúthchas a bhéidís dá nglacfadaois</span>
<lb n="822"/><span>le Gaedhealtacht, ní bhéadh an oiread sin</span>
<lb n="823"/><span>faobhair orrú i naghaidh Gaedheal.  Dá mb'</span>
<lb n="824"/><span>fhéidir a chur in a luighe orrú nach ndearnaidh</span>
<lb n="825"/><span>a sinnsir ach filleadh do chéad-bhaile a g-cine</span>
<lb n="826"/><span>tráth tháinic siad go h-Éirinn, go mbudh í</span>
<lb n="827"/><span>an Ghaedhilg ba theanga dhúthchais dhóibh nuair</span>
<lb n="828"/><span>a d'fhágadar Alba, agus in aon-fhocal amháin,</span>
<lb n="829"/><span>dá mb' fhéidir a chruthughadh dhóibh gur lucht</span>
<lb n="830"/><span>comhdhúthchais iad féin agus muinntir eile</span>
<lb n="831"/><span>na h-Éireann, rud is fíor, ní fhéadfaidís</span>
<lb n="832"/><span>maoidheamh, mar a bhíd, nach bhfuil baint nó</span>
<lb n="833"/><span>páirt acú leis na ‘Ceiltigh’ dúthchasacha, nach</span>
<lb n="834"/><span>í Éire a dtír, agus gur de'n chine Shasanach iad.</span></p>
<lb n="835"/>
<lb n="836"/><p><span>Seo obair do Ghaedhealaibh Éireann, agus</span>
<lb n="837"/><span>do Ghaedhealaibh Cúige Uladh go h-áirid.</span>
<lb n="838"/><span>Cruinnighdis gach eolas dob' fhéidir faoi</span>
<lb n="839"/><span>sinnsearacht na ngabhlán.  Sgaoilidís an</span>
<lb n="840"/><span>t-eolas seo in a measg, agus cruthuighdís</span>
<lb n="841"/><span>gach poinnte le dearbhughadh nach féidir chur</span>
<lb n="842"/><span>in a choinnibh.  Gach uair a chluinntear gabhlán</span>
<lb n="843"/><span>ag maoidheamh nach de'n chine Ghaedhealach é,</span>
<lb n="844"/><span>cruthuighdís go mbudh Ghaedhil iad a sheacht-</span>
<lb n="845"/><span>shinnsir, agus i ndeireadh thiar thall éistfear</span>
<lb n="846"/><span>leó agus creidfear iad, óir is mór í an</span>
<lb n="847"/><span>fhírinne.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>Caithfear aontacht imeasg Gaedheal a</span>
<lb n="850"/><span>bhunughadh.  Ní féidir sin a dhéanamh le fuath,</span>
<lb n="851"/><span>aimhreas agus claon-bhreith, ach is féidir é</span>
<lb n="852"/><span>dhéanamh le foighid, carthannacht agus eólas.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>TOMÁS MAC NEACAIL.</span>
<lb n="855"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="856"/><p><span>AG LONDUBH.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Lá i ndeire Samhna bhí duilleoga na gcrann</span>
<lb n="859"/><span>agus iad críon caithte ina mbrat ar an</span>
<lb n="860"/><span>bhféar taobh amuich de'n fhuinneoig.  Tháinig</span>
<lb n="861"/><span>an londubh go dtí tor beag le hais na</span>
<lb n="862"/><span>fuinneoige agus d'ísligh go tapa ar an</span>
<lb n="863"/><span>bhféar imeasg na nduilleog.  Níor phreabh</span>
<lb n="864"/><span>sé chun siubhail mar is gnáthach leis ach chuir</span>
<lb n="865"/><span>leath-cheann air agus bhreathnuigh go géar</span>
<lb n="866"/><span>duilleog dhearg a bhí dhá corrú aníos beagán.</span>
<lb n="867"/><span>Níor leig gíog as, ach gheiteadh an t-iorball</span>
<lb n="868"/><span>agus an dá sgiathán gach ré meandar amhail</span>
<lb n="869"/><span>is dá mbeadh sgannradh ar an éan, nó droch-</span>
<lb n="870"/><span>aimhreas air i dtaoibh na duilleoige.  Bhí</span>
<lb n="871"/><span>iongnadh mór air, agus é ag féachaint go</span>
<lb n="872"/><span>cíocrach ar an duilleoig.  Bhíos ghá fhaire</span>
<lb n="873"/><span>agus gan fhios agam céard a bhain dó mar</span>
<lb n="874"/><span>nár facthas tada as bealach dom ach an</span>
<lb n="875"/><span>duilleog a raibh corrú beag faoi.  Níor</span>
<lb n="876"/><span>cuireadh moill orm, mar ba ghearr gur aimsigh</span>
<lb n="877"/><span>an gob géar buidhe rud a bhí faoi'n duilleoig</span>
<lb n="878"/><span>agus nár facthas dom ar dtús.  Péist</span>
<lb n="879"/><span>dhearg chréafóige a bhí ann.  Tharraing an lon</span>
<lb n="880"/><span>aníos as a poll í go dtí go raibh sí ar thalamh</span>
<lb n="881"/><span>slán aige, agus bhí ghá piocadh go fíochmhar go</span>
<lb n="882"/><span>dtí nach raibh cor as an bpéist bhoicht.  Annsin</span>
<lb n="883"/><span>shlug an lon an phéist dearg ghránna a bhí</span>
<lb n="884"/><span>chó fada lei s féin nach mór, agus bhí go</span>
<lb n="885"/><span>sásta.  Níor dhein ceol, ámh, mar dhéanfadh</span>
<lb n="886"/><span>spideog tar éis bídh dhí.</span></p>
<lb n="887"/>
<lb n="888"/><p><span>(Tugaim faoi deara go bhfuil an gob</span>
<lb n="889"/><span>buidhe fairsing timcheall an tighe na</span>
<lb n="890"/><span>laetheannta so roimh an Nodlaig agus nach</span>
<lb n="891"/><span>mbíonn an chearc loin le feiceál ach go</span>
<lb n="892"/><span>hannamh.  Tá na coiligh chó fairsing ar an</span>
<lb n="893"/><span>mbán againn go mbíd ag troid le chéile, agus</span>
<lb n="894"/><span>ní fhacas thar péire cearc loin le mí.  Cá</span>
<lb n="895"/><span>bhfuil na cearca loin ar fad?  An amhlaidh</span>
<lb n="896"/><span>a fhanans siad i ndlúthas coille, nó an amhlaidh</span>
<lb n="897"/><span>is loin anoir ó Shasana na guib bhuidhe seo</span>
<lb n="898"/><span>atá chó fairsing againn roimh Nodlaig?)</span></p>
<lb n="899"/>
<lb n="900"/><p><span>Craosaire éin 'seadh an londubh.  Is</span>
<lb n="901"/><span>slugaire críochnuighthe é, agus tá blas aige</span>
<lb n="902"/><span>ar gach sórt, arbhar, síolanna, seilíní,</span>
<lb n="903"/><span>spíonáin, cuiríní agus ubhla, chó maith le</span>
<lb n="904"/><span>ciaróga, péisteacha agus daola na talmhan.</span>
<lb n="905"/><span>Tá an-dhúil aige ins na seilíníbh agus pollann</span>
<lb n="906"/><span>sé na hubhla go náireach.  Slugann sé na</span>
<lb n="907"/><span>cuiríní ina gcraiceann, agus piocann sé an</span>
<lb n="908"/><span>croidhe as na spíonáin.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>An geimhreadh agus an t-earrach an t-am</span>
<lb n="911"/><span>is gainne ag éanachaibh.  Le linn donainne</span>
<lb n="912"/><span>agus cruatain aimsire is minice a chítear</span>
<lb n="913"/><span>an londubh in aice le háitreabh daonna.</span>
<lb n="914"/><span>Díbhrigheann sioc agus cruatan isteach é ar</span>
<lb n="915"/><span>lorg bídh agus chó luath is thagans leaghadh agus</span>
<lb n="916"/><span>boige aimsire tréigeann sé sinn agus</span>
<lb n="917"/><span>imthigheann sé faoi na páirceannaibh arís.</span>
<lb n="918"/><span>Is minic a thagans sé in aice linn ná an</span>
<lb n="919"/><span>smól.  Níl sé chó glic leis an smól agus is</span>
<lb n="920"/><span>fusa do ghasúraibh a mhealladh isteach i gcliabhán</span>
<lb n="921"/><span>ná an smól.</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>Éan breagh ar sgiathán atá san londubh</span>
<lb n="924"/><span>nuair is cruadh leis.  Lá le goirid chaitheas</span>
<lb n="925"/><span>giotaí beaga aráin taobh amuich de'n</span>
<lb n="926"/><span>fhuinneoig.  Tháinig cathóg ar chraoibh agus</span>
<lb n="927"/><span>d'fhan ag faire na ngiotaí aráin ach bhí</span>
<lb n="928"/><span>faitchíos uirthi teacht san áit a rabhadar.</span>
<lb n="929"/><span>Tháinig londubh agus sgiob giota de'n arán</span>
<lb n="930"/><span>leis.  Is ar éigin a bhí sé ar sgiathán nuair</span>
<lb n="931"/><span>bhí an chathóg san tóir air.  D'imthigh an londubh</span>
<lb n="932"/><span>go híseal le talamh go dtáinig an chathóg</span>
<lb n="933"/><span>ró-ghar dhó.  Annsin d'árduigh caol díreach</span>
<lb n="934"/><span>suas.  Lean an chathóg é agus bháin casadh</span>
<lb n="935"/><span>as os cionn na gcrann.  Anuas leis an dá</span>
<lb n="936"/><span>éan dubha arís agus d'imthigheadar as m'amharc.</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>Dubhras ar ball nach bhfuil an londubh chó</span>
<lb n="939"/><span>glic leis an smól agus gur fusa é a cheapadh.</span>
<lb n="940"/><span>Is fusa go mór.  Bhí sgrios dhá dhéanamh ar</span>
<lb n="941"/><span>gharrdha ag éanachaibh agus leag an garradóir</span>
<lb n="942"/><span>inneall iarainn san ngarrdha agus chuir</span>
<lb n="943"/><span>baoite cuiríní agus seilíní ar theanga an</span>
<lb n="944"/><span>innill.  Rug sé ar dhá fhichid lon leis an</span>
<lb n="945"/><span>inneall, ach níor eirigh leis thar trí smól a</span>
<lb n="946"/><span>mharbhú.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>Is maith leis an londubh feoil-phéisteacha</span>
<lb n="949"/><span>agus a leithéid, ach ní fhacas ariamh é ag</span>
<lb n="950"/><span>imirt cleas an smóil ar an seilmeide.</span>
<lb n="951"/><span>Má thagann smól ar phlaosg seilmeide</span>
<lb n="952"/><span>aithnigheann go maith má's folamh nó lán dí.</span>
<lb n="953"/><span>Má gheibh sé plaosg throm tógann leis ina</span>
<lb n="954"/><span>ghob go dtí cloch í agus buaileann in aghaidh</span>
<lb n="955"/><span>na cloiche go mbriseann ina smidiríníbh í,</span>
<lb n="956"/><span>agus go bhfágtar an seilmeide lom gan</span>
<lb n="957"/><span>cumhdach, ina bhéile ag an smól.  Is iongnadh</span>
<lb n="958"/><span>liom nach bhfoghluimigheann an lon an cleas</span>
<lb n="959"/><span>so ó'n smól.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Éaluigheann smól ó chontabhairt gan gíog</span>
<lb n="962"/><span>as.  Má sgannruighthear londubh cuireann</span>
<lb n="963"/><span>sé a chor i gcéill do'n domhan mór.  An cat</span>
<lb n="964"/><span>is mó a chuireans faitchíos ar an lon.  In</span>
<lb n="965"/><span>aimsir guir tagann misneach dó agus malar-</span>
<lb n="966"/><span>tann sé an faitchíos uaidh féin do'n chat.</span>
<lb n="967"/><span>Bhí fál sgeach gheal in aice an tighe againn</span>
<lb n="968"/><span>fadó.  Fál dlú deilgneach a bhí ann.  Bhí</span>
<lb n="969"/><span>nead ag péire lon i lár sgeiche san bhfál</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="970"/><p><span>agus, dá gcuimhnighidís air, níor bhaoghal dóibh</span>
<lb n="971"/><span>an cat, mar nach dtiocfadh leis dul tríd</span>
<lb n="972"/><span>an dlúthas dealg.  An fhaid is bhí an chearc</span>
<lb n="973"/><span>loin ar gor bhíodh an londubh timcheall ar an</span>
<lb n="974"/><span>nead agus thug an cat faoi deara é.  Cat</span>
<lb n="975"/><span>dubh bradach a bhí ann nach gcodluigheadh istigh</span>
<lb n="976"/><span>ó lá Bealtaine go lá Samhna.  Thagadh sé</span>
<lb n="977"/><span>go dtí sgeach an nid agus bhíodh sé ag faire</span>
<lb n="978"/><span>an choiligh, féachaint an bhfuigheadh sé deis</span>
<lb n="979"/><span>air le n-a cheapadh.  Ní raibh baoghal air dul</span>
<lb n="980"/><span>i dteannta ins na dealgaibh ach níor tuigeadh</span>
<lb n="981"/><span>soin do'n éan.  Bhíod droch-aimhreas ar fad</span>
<lb n="982"/><span>aige ar an mbeithidheach agus chuirfadh sé</span>
<lb n="983"/><span>fógra mór contabhairte as:</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>Cinc cinc, cinc cinc,</span>
<lb n="986"/><span>Cinc cinc, cinc cinc,</span>
<lb n="987"/><span>Cinc cinc!</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>Leanadh sé do'n gleo soin agus d'eitealladh</span>
<lb n="990"/><span>timcheall ar an gcat, ghá ionnsú, mar dheadh,</span>
<lb n="991"/><span>ach gan a theacht ró-ghar dhó, nó go síleadh an</span>
<lb n="992"/><span>cat gur éan fíochmhar an londubh agus go</span>
<lb n="993"/><span>n-imthigheadh-sé.  Is iomdha maidin shamhraidh</span>
<lb n="994"/><span>a dhúisigh an “cinc cinc” mé roimh éirghe</span>
<lb n="995"/><span>gréine.</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>Ba dheacair dom cur síos i bhfoclaibh ar</span>
<lb n="998"/><span>cheol an loin.  Thug mórán faoi sin a dhéanamh</span>
<lb n="999"/><span>romham-sa agus chlis sé ortha a dhéanamh go</span>
<lb n="1000"/><span>beacht.  Na ceoltóirí féin is deacair dóibh</span>
<lb n="1001"/><span>aithris chruinn a dhéanamh ar cheol na n-éan.</span>
<lb n="1002"/><span>Níl riachtanas leis sin, ámh, mar go bhfuil</span>
<lb n="1003"/><span>na héanacha ceoil chó fairsing agus chó</span>
<lb n="1004"/><span>coitchianta ar fud Éireann gur féidir iad</span>
<lb n="1005"/><span>uile a aithneachtáil thar a chéile.  Tugtar ceol</span>
<lb n="1006"/><span>nó ceileabhar ar gach sórt gleo a ghníons</span>
<lb n="1007"/><span>éanacha a bhfuil ceol ar bith aca.  Taobh amuich</span>
<lb n="1008"/><span>de phort cheart an londuibh tá trí saghas</span>
<lb n="1009"/><span>ceileabhair ar a laghad aige.  Tá an “cinc</span>
<lb n="1010"/><span>cinc,” nó an fógra contabhairte aige; tá</span>
<lb n="1011"/><span>an fógra oidhche aige a cheileabhrans sé roimh</span>
<lb n="1012"/><span>dul a chodladh dó san trathnóna, agus is</span>
<lb n="1013"/><span>binne an fógra so ná an “cinc cinc”;</span>
<lb n="1014"/><span>agus tá aige nótaí boga sgórnaigh a ghníons</span>
<lb n="1015"/><span>sé ar sgiathán dó díreach nuair bhíons sé ag</span>
<lb n="1016"/><span>teacht thar claidhe nó fál isteach ins an</span>
<lb n="1017"/><span>ngarrdha a thaithigheann sé.  Nótaí sástachta</span>
<lb n="1018"/><span>iad agus bíd go binn.  Ach port ceart an</span>
<lb n="1019"/><span>loin, is breagh an port é agus ní hiongnadh</span>
<lb n="1020"/><span>na filí ó Oisín anuas ghá mholadh.  Guth</span>
<lb n="1021"/><span>árd binn 'seadh an guth a sgaoileans an gob</span>
<lb n="1022"/><span>buidhe thar coilltibh is bántaibh ó bhreacadh lae</span>
<lb n="1023"/><span>go mbíonn an ghrian ag teacht chun láidreachta.</span>
<lb n="1024"/><span>Ní ceol casta é mar cheol na fuiseoige.  Is</span>
<lb n="1025"/><span>casta ceol an smóil ná é ach tá sé có</span>
<lb n="1026"/><span>fuaimeach ceolmhar go líonann sé coill is</span>
<lb n="1027"/><span>spéar, agus cloistear é míle i gcéin.  Má</span>
<lb n="1028"/><span>tá rud ar bith saoghaltach a mbaineann</span>
<lb n="1029"/><span>draoidheacht leis, 'sé an ceol an rud soin.</span>
<lb n="1030"/><span>Má éistighis le ceol an loin an t-am a mbíonn</span>
<lb n="1031"/><span>an domhan ina gcodladh, ach eisean is tú</span>
<lb n="1032"/><span>féin, mothóchaidh tú an draoidheacht.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>Bhí sé socruighthe ag Naomh Proinnsias tráth</span>
<lb n="1035"/><span>seanmóir a thabhairt uaidh faoi sgáth crainnte</span>
<lb n="1036"/><span>coille.  Nuair tháinig sé isteach san gcoill</span>
<lb n="1037"/><span>bhí an oiread soin ceoil dhá dhéanamh ag éanlaith</span>
<lb n="1038"/><span>nárbh fhéidir leis an Naoimh a ghlór a chur i</span>
<lb n="1039"/><span>gcéill.  D'éist sé leo ar feadh sgathaimh</span>
<lb n="1040"/><span>agus annsin dubhairt sé leo stad de'n</span>
<lb n="1041"/><span>cheol, gur theastuigh uaidh féin labhairt.</span>
<lb n="1042"/><span>Stadadar.  Is dóigh liom go raibh an londubh</span>
<lb n="1043"/><span>ar cheann de na héanachaibh a choinnigh an</span>
<lb n="1044"/><span>Naoimh ina thost, mar gur beag éan ceoil</span>
<lb n="1045"/><span>atá chó binn ná chó hárdghlórach leis.</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>Taithigheann an londubh fálta, agus cladhacha</span>
<lb n="1048"/><span>má bhíonn tomanna nó corr sgeach ortha.</span>
<lb n="1049"/><span>Cois chlaidhe nó fáil nó faoi sgeachaibh ins an</span>
<lb n="1050"/><span>ngarrdha is fearr leis le bheith ag tóiridheacht</span>
<lb n="1051"/><span>bídh.  Ní fheicfidhe go deo é i lár páirce,</span>
<lb n="1052"/><span>agus ag eiteall dó ní théidheann sé go hárd</span>
<lb n="1053"/><span>ná abhfad ó'n bhfasgadh.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>Ní bhíonn nead an loin ró-árd ó'n talamh.</span>
<lb n="1056"/><span>Mura mbíonn sgeach nó tor feileamhnach dó</span>
<lb n="1057"/><span>toghann sé áit chluthmhar faoi sgáth an eidhin</span>
<lb n="1058"/><span>ar thaoibh an bhalla, nó b'éidir cuasán faoi</span>
<lb n="1059"/><span>bhruach.  Cleachtann sé de réir mar gheibheans</span>
<lb n="1060"/><span>sé caoi.  Bíonn an nead go breagh fairsing</span>
<lb n="1061"/><span>ag an lon agus é an-chosúil le neadh an smóil.</span>
<lb n="1062"/><span>Bíonn difridheacht ann, ámh.  Cuireann an</span>
<lb n="1063"/><span>lon líneáil de'n fhéar mhín ar an taoibh istigh</span>
<lb n="1064"/><span>dá nead féin.  Ní bhíonn a leithéid sin i</span>
<lb n="1065"/><span>nead an smóil.  Ceithre nó cúig ubh, agus</span>
<lb n="1066"/><span>iad gorm agus ballach, a bheireans cearc</span>
<lb n="1067"/><span>loin go ndéantar gor ortha, ach is minic a</span>
<lb n="1068"/><span>ghorans cearc loin trí uaire san mbliain.</span></p>
<lb n="1069"/>
<lb n="1070"/><p><span>Is cosúla an chearc loin le smól a mbeadh</span>
<lb n="1071"/><span>clúmh agus cleiteacha dorchadha air ná leis</span>
<lb n="1072"/><span>an gcoileach loin, a bhfuil clúmh agus</span>
<lb n="1073"/><span>cleiteacha chó dubh le daol air, agus gob</span>
<lb n="1074"/><span>buidhe.  Go deimhin, tá spotaí dubha ar</span>
<lb n="1075"/><span>bhrollach na circe loin mar atá ar an smól,</span>
<lb n="1076"/><span>ach nach bhfuilid chó crinn.  Tugtar “céir-</span>
<lb n="1077"/><span>seach” ar an gcearc loin i gCiarraidhe agus</span>
<lb n="1078"/><span>i dTír Chonaill, ach 'sé an chéirseach an smól</span>
<lb n="1079"/><span>mór, smól na sugh darach, éan a bhfuil</span>
<lb n="1080"/><span>ceileabhar breagh aige, agus níl aon cheol</span>
<lb n="1081"/><span>fiú tracht air ag an gcearc loin.  Tá líne</span>
<lb n="1082"/><span>i sean-amhrán adeir:</span></p>
<lb n="1083"/>
<lb n="1084"/><p><span>“Chuala mé an londubh is an chéirseach a</span>
<lb n="1085"/><span>rádh” — Níorbh fhiú le file ariamh trácht thar</span>
<lb n="1086"/><span>ceol na circe loin.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>TADHG Ó CEALLAIGH.</span>
<lb n="1089"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="1090"/><p><span>TOMHAISEANNA.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>1.</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>Ceist.  Moll iarrainn agus earball olna</span>
<lb n="1095"/><span>aisti?</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>Freagra.  Snáthad reamhar go mbeadh taoinnte</span>
<lb n="1098"/><span>olna aisti.</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>2.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>C. Chuireas slat aréir agus is aoirde í ná</span>
<lb n="1103"/><span>'n t-aer indiu?</span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>F. Deatach.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>3.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>C. Bean fhada ghléigeal agus í a' leaghadh</span>
<lb n="1110"/><span>'na braonacha.</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>F. Coinneall.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>4.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>C. Chím chugam aniar trí capaill, trí sriain,</span>
<lb n="1117"/><span>trí puillíni óir agus trí feochadáin</span>
<lb n="1118"/><span>fiadhaigh?</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>F. Gaoth agus báisteach, tóirnigh agus</span>
<lb n="1121"/><span>splanncacha.</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>5.</span></p>
<lb n="1124"/>
<lb n="1125"/><p><span>C. Chím é agus ní feiceann tusa é agus is</span>
<lb n="1126"/><span>giorra dhuit-se é ná dhómh-sa?</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>F. Cúl do chinn.</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>6.</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>C. Chím é agus ní fheicim é; chím i dtor</span>
<lb n="1133"/><span>cuilinn é; siubhluigheann sé an bán</span>
<lb n="1134"/><span>agus an drúcht ní bhriseann sé?</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>F. Sgáth an duine.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>7.</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>C. Lán páirce de ghamhna bána agus gamhain</span>
<lb n="1141"/><span>dearg eatorra istigh?</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>F. A bhfuil d'fhiacla id 'bhéal agus do theanga</span>
<lb n="1144"/><span>eatorra.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>8.</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>C. Dhá fhear dhéag ar aon leabaidh agus gan</span>
<lb n="1149"/><span>aon aca ar leath-imeall?</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>F. Spócaí rotha.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>9.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>C. Bó mhór bhuile, bó thrí shine, bó ná</span>
<lb n="1156"/><span>h-iarrann pota ná buarach, an mhaighdean</span>
<lb n="1157"/><span>bhuaile agus arm an cheóil?</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>F. Píopaí an phíobaire.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>10.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>C. Is aoirde é ná an caisleán agus gheobhadh</span>
<lb n="1164"/><span>sé slí fé bhéal cupáin.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>F. Ceirthlín shnáth'.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>(S. Ó D. do chuir isteach chughainn.</span>
<lb n="1169"/><span>Fuair sé ó Shean Ó Conaill, Bólus, Uíbh Ráthach,</span>
<lb n="1170"/><span>iad.)</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>(a thuille fós.)</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>RINNCÍ GAEDHEALACHA AGUS</span>
<lb n="1175"/><span>RINNCÍ GALLDA.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>Le goirid, airighim gur cuireadh rún i</span>
<lb n="1178"/><span>bhfeidm d'aon-ghuth ag cruinniú d' Árd-</span>
<lb n="1179"/><span>Chomhairle an Fháinne dhá chosg ar ghasraí,</span>
<lb n="1180"/><span>inter alia, rinncí gallda do bheith aca agus</span>
<lb n="1181"/><span>dhá chosg ar Fháinnigh aon bhaint a bheith aca</span>
<lb n="1182"/><span>le rinncí gallda.  Cúis gáiridhe chugam!</span>
<lb n="1183"/><span>Ar chuala aon duine ariamh oiread sin</span>
<lb n="1184"/><span>drabhuídhla?  Níl de shaoirse feasta ag</span>
<lb n="1185"/><span>lucht caithte an Fháinne ach an méid is toil</span>
<lb n="1186"/><span>leis an Árd-Chomhairle a thabhairt dóibh.  Ba</span>
<lb n="1187"/><span>chuma leat teórainn do bheith dhá chur le</span>
<lb n="1188"/><span>saoirse nó le sgóp tola an duine, dhá</span>
<lb n="1189"/><span>bhféadtaí a thasbáint go soiléir gléineach</span>
<lb n="1190"/><span>gur ar mhaithe leis an náisiún nó leis an</span>
<lb n="1191"/><span>gcuid is mó de mhuinntir an náisiúin an</span>
<lb n="1192"/><span>teórainn sin.  Ach deirim-se gur mór an</span>
<lb n="1193"/><span>sgannall dream daoine do theacht ós ár</span>
<lb n="1194"/><span>gcomhair agus a rádh linn gur aca siúd agus</span>
<lb n="1195"/><span>ní ag aon duine eile atá a fhios ci'aca ceart</span>
<lb n="1196"/><span>nó mí-cheart rinncí gallda do chleachtadh.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Tuige nach bhfuil de chead ag duine pé</span>
<lb n="1199"/><span>brí rinnce is maith leis do dhéanamh agus</span>
<lb n="1200"/><span>pé brí uair is maith leis?  Déarfaidh</span>
<lb n="1201"/><span>lucht na h-Árd-Chomhairle — an chuid is mó</span>
<lb n="1202"/><span>aca daoine atá thar aois rinnce — go mbeadh</span>
<lb n="1203"/><span>sé i n-aghaidh spioraid na náisiúntachta rinncí</span>
<lb n="1204"/><span>nach Gaedhealach do dhéanamh.  Ní luigheann</span>
<lb n="1205"/><span>na rinncí sin le nósa agus le béasa na</span>
<lb n="1206"/><span>sean-Ghaedheal.  Tá a thuille ann a déarfadh</span>
<lb n="1207"/><span>go bhfuilid mí-mhórálta agus i n-aghaidh an</span>
<lb n="1208"/><span>chreidimh Chataoilicigh nach bhfuil i gceart</span>
<lb n="1209"/><span>ag aon chinidh ach ag an gCinidh Gaedheal.</span>
<lb n="1210"/><span>Ráiméis a thugainn-se air sin agus an cineál</span>
<lb n="1211"/><span>ráiméise a thug anuas ar Éirinn cuid mhór</span>
<lb n="1212"/><span>de na lochtaí atá anois uirrí.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>Spiorad na naísiúntachta!  Is iongantach</span>
<lb n="1215"/><span>an focal agus is éachtach an bhrígh is an cumas</span>
<lb n="1216"/><span>a chuir an focal sin i gcaint le fada an lá.</span>
<lb n="1217"/><span>Spiorad na náisiúntachta!  An mó agus</span>
<lb n="1218"/><span>an fearr de náisiún an t-Sín ná Sasana?</span>
<lb n="1219"/><span>An láidre an spiorad náisiúnta sa t-Sín ná</span>
<lb n="1220"/><span>i Sasana?  Srgúdaighimís béasa, teanga</span>
<lb n="1221"/><span>agus na rudaí eile atá ag an dá thir sin.</span></p>
<lb n="1222"/>
<lb n="1223"/><p><span>(1) Béasa.  Tá béasa agus nósa ag an</span>
<lb n="1224"/><span>t-Sín nach bhfuil a mhacsamhail le fáil ach</span>
<lb n="1225"/><span>b'fhéidir i dtiórtha eile a bhfuil comhnaí</span>
<lb n="1226"/><span>ag na gcinidh buidhe ionnta.  Tá a slighe</span>
<lb n="1227"/><span>féin chun gach aon rud do dhéanamh agus</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="1228"/><p><span>thairis sin, tá a gcleasa lútha agus a rinncí</span>
<lb n="1229"/><span>féin aca.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>I Sasana, is beag béas aca nach bhfaighfí</span>
<lb n="1232"/><span>i n-aon tír san Euróip.  Is féidir gur</span>
<lb n="1233"/><span>fíor go raibh nósa aca fad ó nach raibh samhail</span>
<lb n="1234"/><span>ar bith orra in-aon áit ach táid imthighthe</span>
<lb n="1235"/><span>anois suas síos.  Na rinncí atá aca, i</span>
<lb n="1236"/><span>n-Aimeiriocá a ceapadh an chuid is mó aca.</span>
<lb n="1237"/><span>Gan aon amhras tá rinncí ‘Sasanacha’</span>
<lb n="1238"/><span>ann: sé sin le rádh go bhfuil cuimhneamh</span>
<lb n="1239"/><span>fós ag muinntir Shasana ar phuirt agus</span>
<lb n="1240"/><span>ríl do dhéanamh — rinncí a bhain leó féin amháin.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>An bhfuil an spiorad náisiúnta níos laige</span>
<lb n="1243"/><span>i Sasana ná sa t-Sín?  Tá nósa agus</span>
<lb n="1244"/><span>béasa bunaidh na Sasanach caillte agus aithris</span>
<lb n="1245"/><span>dhá dhéanamh aca ar mhuinntir tiórtha eile.</span>
<lb n="1246"/><span>Tá na Sínigh go fóillín ag leanúint do lorg</span>
<lb n="1247"/><span>a sinnsear i ngach slighe.  An amhlaidh is</span>
<lb n="1248"/><span>fearr de an náisiún sin?  Ní deirim</span>
<lb n="1249"/><span>gurb eadh.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>(2) Teanga.  Tá a theanga féin ag an</span>
<lb n="1252"/><span>Síneach agus ag an Sasanach, agus tá an dá</span>
<lb n="1253"/><span>theangaidh sin an-láidir.  Nuair a dh'imthigh</span>
<lb n="1254"/><span>sean-nósa na Sasanach ar imthigh an Béarla</span>
<lb n="1255"/><span>leo?  Níor imthigh ná ní imtheóchadh an</span>
<lb n="1256"/><span>t-Sínís ó na Sínigh dá n-eirighdís as ‘pig-tails’</span>
<lb n="1257"/><span>do chaitheamh.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>Mar a chéile d'Éirinn!  Ní imtheóchadh</span>
<lb n="1260"/><span>an teanga choidhche uainn mura mbéadh an</span>
<lb n="1261"/><span>tslighe a thug na h-allmhuraigh fúithe.  D'fhan-</span>
<lb n="1262"/><span>fadh an Ghaedhilg againn an fhaid is bhéadh</span>
<lb n="1263"/><span>muinntir na tíre sáthach gustalach chun brígh</span>
<lb n="1264"/><span>do bhaint aiste mar mheadhon litridheachta</span>
<lb n="1265"/><span>&rl.  Níl aon bhaint ag nósa le náisiúntacht</span>
<lb n="1266"/><span>agus pé baint atá ag teangaidh le náisiúntacht,</span>
<lb n="1267"/><span>is fíor-bheag é.  Dhá leigtí do Ghaedhil</span>
<lb n="1268"/><span>baint amach dóibh féin gan cur isteach ó</span>
<lb n="1269"/><span>na Gall an chéad uair, creidim nach mbéadh</span>
<lb n="1270"/><span>d'atharrú orainn indiú ach an Ghaedhilg do</span>
<lb n="1271"/><span>bheith againn i n-ionad an Bhéarla.  Bhéad</span>
<lb n="1272"/><span>an sean-nós amhránuidheachta imthighthe, ní</span>
<lb n="1273"/><span>bhéadh tásg ná tuairisg ar rinncí ‘Gaedhealacha’</span>
<lb n="1274"/><span>agus ní bhéadh aon bhladar dhá dhéanamh ag</span>
<lb n="1275"/><span>Árd-Chomhairli de 'n Fháinne.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Maidir leis na rinncí Gallda féin,</span>
<lb n="1278"/><span>táid simplidhe, táid go deas agus de</span>
<lb n="1279"/><span>ghnáth déantar go slachtmhar iad.  Ceol ar</span>
<lb n="1280"/><span>leith sheinnt le n-a linn agus gan an ceol</span>
<lb n="1281"/><span>céanna i gcomhnuí ann.  B'fhéidir go mb'</span>
<lb n="1282"/><span>fhearr dom a rádh annseo gurab é ciall</span>
<lb n="1283"/><span>atá agam le “rinncí Gallda” ná an dhá</span>
<lb n="1284"/><span>shaghas is mó a damhsuightear fá láthair .i.</span>
<lb n="1285"/><span>‘an t-aon choiscéim’ agus ‘sodar an</span>
<lb n="1286"/><span>t-sionnaigh,’ Ní fiú trácht ar bhálsanna</span>
<lb n="1287"/><span>agus a leithéid.  Táid marbh.  Ach má tá</span>
<lb n="1288"/><span>féin níl aon chainnt dhá dhéanamh ag aoinne</span>
<lb n="1289"/><span>mar gheall orra.</span></p>
<lb n="1290"/>
<lb n="1291"/><p><span>Sé an donas atá ar mhuinntir na h-Éireann</span>
<lb n="1292"/><span>go mba mhaith leó greim do choineál ar an</span>
<lb n="1293"/><span>aimsir atá caithte agus ar na rudaí a</span>
<lb n="1294"/><span>bhaineas léi.  Go fiú ceiste an réidhtigh</span>
<lb n="1295"/><span>idir Shasana agus Éirinn níltear sásta</span>
<lb n="1296"/><span>glacadh le h-aon rud nua.  Faitcéas atá</span>
<lb n="1297"/><span>orra sgaramhaint leis an seandacht agus</span>
<lb n="1298"/><span>aghaidh do thabhairt rompa amach.  Ní h-é</span>
<lb n="1299"/><span>gur maith liom go mbeadh siad dearmadtach</span>
<lb n="1300"/><span>agus ró-ollamh chun glacadh leis an tuairim</span>
<lb n="1301"/><span>nua.  Ní bhéadh aon chiall annsin.  Ach bíodh</span>
<lb n="1302"/><span>sé ós comhair ár a n-aigneadh gur chun dul</span>
<lb n="1303"/><span>ar aghaidh a rugadh sinn agus gur chuige sin</span>
<lb n="1304"/><span>freisin a bronnadh ciall agus stuaim orainn.</span>
<lb n="1305"/><span>Tá an bás mar chríoch orainn uilig agus ná</span>
<lb n="1306"/><span>beirimís an bás orainn níos túisge ná</span>
<lb n="1307"/><span>mar is ceart.  Déanfaimíd sin má thagann</span>
<lb n="1308"/><span>iomarca buidheartha orainn mar gheall ar</span>
<lb n="1309"/><span>na na ‘seóda’ atá imthighthe.</span></p>
<lb n="1310"/>
<lb n="1311"/><p><span>Mar sin, cé an moladh a dtiubhrad do</span>
<lb n="1312"/><span>Ghaedhealaibh?  Seo é é!  Rud amháin de</span>
<lb n="1313"/><span>dhá rud do dhéanamh.</span></p>
<lb n="1314"/>
<lb n="1315"/><p><span>(1) (a) An rinnce Gaedhealach dáth-nuadh-</span>
<lb n="1316"/><span>chaint agus do thabhairt suas chun dáta</span>
<lb n="1317"/><span>(b) ceól ceart do chumadh agus daoine do</span>
<lb n="1318"/><span>sholáthairt a bhéadh de shíor ag cumadh ceóil</span>
<lb n="1319"/><span>nuadh.  (c) Gan an prionsapal atá imbun</span>
<lb n="1320"/><span>na rinncí Gallda do leigint i ndearmad —</span>
<lb n="1321"/><span>sé sin a rádh, sleamhnú i n-ionad léimrighe.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>(2) Leigint dóibh bás nádúrtha d'fhághail.</span>
<lb n="1324"/><span>Gan a bheith ag iarraidh iad a choinneál beó</span>
<lb n="1325"/><span>agus gan a bheith ag caitheamh aimsire agus</span>
<lb n="1326"/><span>acmhuinne orra.  Tá sé deacair go leór</span>
<lb n="1327"/><span>é bheith de chrann orainn teanga na nGaedheal</span>
<lb n="1328"/><span>do leathnú gan rudaí eile nach fiú smaoineamh</span>
<lb n="1329"/><span>do thabhairt dóibh do bheith ag teacht sa t-slighe</span>
<lb n="1330"/><span>eadrainn:</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Ar eagla go mbeadh breall ar dhuine</span>
<lb n="1333"/><span>ar bith déanfad rinncí Gaedhealacha do</span>
<lb n="1334"/><span>ghearradh.  (1) Rinncí le h-aghaidh an t-sluaigh.</span>
<lb n="1335"/><span>(2) Rinncí singil nó beirte.  Do chuid a</span>
<lb n="1336"/><span>h-aon a thagraim ins an aiste seo.  D'fhág-</span>
<lb n="1337"/><span>fainn an tarna chuid faoi lucht na gCleas lúth.</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>Ball de 'n Árd-Chomhairle mé.  Ní raibh</span>
<lb n="1340"/><span>a fhios agam go raibh a leithéid sin de rún</span>
<lb n="1341"/><span>is a luadhas le theacht ós comhair na Comhairle</span>
<lb n="1342"/><span>nó bheadh rud éigin le rádh agam i dtaoibh an</span>
<lb n="1343"/><span>sgéil.</span></p>
<lb n="1344"/>
<lb n="1345"/><p><span>I n-ainm Dé!  Bíodh ciall againn.</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>LEÓN Ó BROIN.</span>
<lb n="1348"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="1349"/><p><span>MÁIRE NÍ BHRÍAIN ÓS</span>
<lb n="1350"/><span>CHÓMHAIR NA CHÚIRTE.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>Láana-bhrothallach do bhí ann.  Bhí an chúirt</span>
<lb n="1353"/><span>ar siubhal ar feadh an lae.  Bhí mórán</span>
<lb n="1354"/><span>cúiseanna d'á réidhtiughadh — cuid acu, cros-</span>
<lb n="1355"/><span>tála a ndóithin; agus an chuid eile gan</span>
<lb n="1356"/><span>chiall, agus chómh áiféiseach san, ná raibh aon</span>
<lb n="1357"/><span>ghádh iad a thabhairt os chómhair na cúirte</span>
<lb n="1358"/><span>in-aon-chor.  Acht bíonn an-dhúil ag daoine</span>
<lb n="1359"/><span>san dlíghe: dá siubhlócadh cat a gcomharsan</span>
<lb n="1360"/><span>treasna a bpáirce, bheadh fáth dlíghe acu,</span>
<lb n="1361"/><span>i gcoinne an duine bhoicht sin!  Agus dá</span>
<lb n="1362"/><span>dtabharfaidhe fíar-shúil cam ar a bpáisdíbh</span>
<lb n="1363"/><span>mo léan géar!  Is annsin, a bheadh an rí-rá!</span>
<lb n="1364"/><span>B'fhada an oidhche leó, go mbeadh an duine</span>
<lb n="1365"/><span>dhéin an gníomh uathbhásach san, san chúirt acu!</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>Bean dá leithéid-seo do b'eadh Máire</span>
<lb n="1368"/><span>ní Bhríain a bhí in a cómhnuidhe in-aice Chill</span>
<lb n="1369"/><span>Áirne, tímpal le fiche bliadhain ó shoin anois.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>Mar a dhubhras cheana, bhí an lá ana-thé,</span>
<lb n="1372"/><span>agus ba mhian leis an mbreitheamh, agus</span>
<lb n="1373"/><span>leis na gúistístí go léir, deireadh a bheith</span>
<lb n="1374"/><span>le h-obair na cúirte, mar bhíodar tuirseach,</span>
<lb n="1375"/><span>tnaithte, ó bheith ag ceistiúghadh, agus ag</span>
<lb n="1376"/><span>síor-cheistiughadh, agus ag iarraidh na fírinne</span>
<lb n="1377"/><span>a tharraingt as dhaoine, ná raibh aon fhonn</span>
<lb n="1378"/><span>orra í d'innsint, acht í do cheilt, dá n-éireochadh</span>
<lb n="1379"/><span>leo.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Tigeann gach uile rud chun críche, agus</span>
<lb n="1382"/><span>cuireadh an chúis dheireanach ós chómhair an</span>
<lb n="1383"/><span>bhreithimh.  Dar leis, bheadh sí réidhtigthe i</span>
<lb n="1384"/><span>gceann cúpla nóimead.  Acht, “Ní mar</span>
<lb n="1385"/><span>a shíltear a bhítear,” i gcomhnuidhe; agus</span>
<lb n="1386"/><span>ní raibh eolas ag an mbreitheamh ar aigne</span>
<lb n="1387"/><span>mná!  Acht, cé h-é, go bhfuil an t-eolas</span>
<lb n="1388"/><span>san aige?</span></p>
<lb n="1389"/>
<lb n="1390"/><p><span>“Cúis fogha,” i gcoinne dearbhráthar a</span>
<lb n="1391"/><span>céile do b'eadh an chúis seo, agus do b'í</span>
<lb n="1392"/><span>Máire an príomh-fhíné, ag a raibh teanga</span>
<lb n="1393"/><span>fada, agus anál go leór; agus d'réir</span>
<lb n="1394"/><span>deallraimh, ba mhian léi úsáid mhaith a dhéanamh</span>
<lb n="1395"/><span>dhíobh araon.  Agus nuair a bhíonn an inntinn</span>
<lb n="1396"/><span>seo ag mnáibh, b'fhuiriste cúrsa na h-abhann</span>
<lb n="1397"/><span>d'áthrughadh, ná h-íad a chasadh ón-a dtoil</span>
<lb n="1398"/><span>féin.  Acht, pé i nÉirinn é, tháinigh Máire</span>
<lb n="1399"/><span>isteach chum an fhíneidheacht a thabhairt, agus</span>
<lb n="1400"/><span>thosaigh sí ar a sgéal do chur ós chómhair na</span>
<lb n="1401"/><span>cúirte, mar leanas:—</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>Máire:—  “A dhuine uasail, ní raibh aon</span>
<lb n="1404"/><span>chúis dlíghe agam anois le mí.  Tá fhios</span>
<lb n="1405"/><span>agatsa go maith, go rabhas pósta le fear</span>
<lb n="1406"/><span>maith, agus gur chailleadh é, tá deich mbliadhna</span>
<lb n="1407"/><span>ó shoin anois — beannacht dé le n-a anam. —</span>
<lb n="1408"/><span>Táim im' bhaintreach anois, agus tá seisear</span>
<lb n="1409"/><span>mac agus inghean ag brath orm chun iad a</span>
<lb n="1410"/><span>chothughadh.  Táim ag obair go dian ó mhaidin</span>
<lb n="1411"/><span>go h-oidhche, ag iarraidh oideachais maith a</span>
<lb n="1412"/><span>thabhairt dhóibh; agus cheana féin, tá an</span>
<lb n="1413"/><span>buachaill is sine acu —”</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>An Breitheamh “— Gabhaim párdún agat,</span>
<lb n="1416"/><span>a bhean uasail, an innseóchair dom, cad é</span>
<lb n="1417"/><span>an chúis fé leith atá agat i gcoinne dear-</span>
<lb n="1418"/><span>bhráthar do chéile, má's é do thoil é?”</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Máire:—  Bhíos ar tí é sin d'innsint</span>
<lb n="1421"/><span>duit, nuair do chuiris isteach orm.  — Mar</span>
<lb n="1422"/><span>a bhíos á' rádh leat, tá Seáinín — sin é</span>
<lb n="1423"/><span>an buachaill is sine acu, — sé bliadhna deug</span>
<lb n="1424"/><span>agus measaim gur mithid dó bheith ag tuilleamh</span>
<lb n="1425"/><span>ar son an choda eile de'n chlainn, agus —”</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>An breitheamh:—  “Réidhtighim leat; acht,</span>
<lb n="1428"/><span>maidir leis an chúis seo i gcoinne dearbhrathair</span>
<lb n="1429"/><span>do chéile?”</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>Máire:—  “Ó! Seadh.  Uime sin, iseadh</span>
<lb n="1432"/><span>a thangas annso.  Tráthnóna Diardaoin a</span>
<lb n="1433"/><span>bhí ann — bhíos 'sa mbaile an lá san agus</span>
<lb n="1434"/><span>chuadhas isteach i siopa Mhurchadha, féachaint</span>
<lb n="1435"/><span>an mbeadh aon phost acu, a oirfeadh do</span>
<lb n="1436"/><span>Sheáinín.  Chonnach an máighistir agus dubhairt</span>
<lb n="1437"/><span>sé liom, nár bh'fhéidir leis aon gheallamhaint</span>
<lb n="1438"/><span>a tabhairt in a thaoibh, acht go gcoimeád-</span>
<lb n="1439"/><span>feadh sé in a chuimhne é, agus nuair a bheadh</span>
<lb n="1440"/><span>buachaill ag teastáil uaidh, go —”</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>An Breitheamh:—  “Tuigim, tuigim; acht</span>
<lb n="1443"/><span>cad mar gheall ar an gcúis seo?”</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Máire:—  “Bhuel, a dhuine uasail, nuair</span>
<lb n="1446"/><span>a thangas abhaile, bhíos tuirseach agus díom-</span>
<lb n="1447"/><span>bádhach, agus do shuidheas sa chathaoir in aice</span>
<lb n="1448"/><span>na teine in mo thig féin, ag fanamhaint go</span>
<lb n="1449"/><span>bhfillfeadh mo chailín beag ar ais ó'n tobar,</span>
<lb n="1450"/><span>leis an uisge i gcóir an tae, — is í —”</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>An Breitheamh:—  “Seadh, seadh.  Acht</span>
<lb n="1453"/><span>connus a bhaineann sé seo go léir, leis an</span>
<lb n="1454"/><span>gcúis seo?”</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>Máire:—  “A dhuine uasail, teastuigheann</span>
<lb n="1457"/><span>uaim-se cúrsaí mo sgéil do chur i dtuisgint</span>
<lb n="1458"/><span>duit, — gur baintreach bhocht, uaigneach mé,</span>
<lb n="1459"/><span>agus go bhfuil seachtar bpáisdí ag brath orm,</span>
<lb n="1460"/><span>ó chailleadh mo chéile, an fear do b'fhearr —”</span></p>
<lb n="1461"/>
<lb n="1462"/><p><span>An Breitheamh:—  “Tuigim go soiléir é</span>
<lb n="1463"/><span>sin, go léir; acht anois an innseochair</span>
<lb n="1464"/><span>do'n chúirt rud éigin mar gheall ar dear-</span>
<lb n="1465"/><span>bhráthair do chéile?”</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>Máire:—  Dearbhráthair mo chéile!</span>
<lb n="1468"/><span>Mhaise, crádh mo shaoghail is eadh an fear</span>
<lb n="1469"/><span>san!  Nuair ná raibh Seáinín acht in a</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="1470"/><p><span>photolóigín, thagadh sé-siúd isteach, agus</span>
<lb n="1471"/><span>chasadh sé tímpal 's tímpal é, i dtreo go</span>
<lb n="1472"/><span>samhluighinn go mbeadh a raibh d'intinn in a</span>
<lb n="1473"/><span>cheann síos, suas aige.  Agus annsan,</span>
<lb n="1474"/><span>dheireadh sé liom, go raibh cion mór aige</span>
<lb n="1475"/><span>ar an leanbhín bhoct, & ná raibh ann acht sult.</span>
<lb n="1476"/><span>(‘is ait an sult é sin’ arsa mise) —”</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>An Breitheamh:—  “Ní bhaineann an gchúis</span>
<lb n="1479"/><span>seo le d'chlainn in-aon-chor.  Ná labhair mar</span>
<lb n="1480"/><span>gheall ar aon rud eile arís, acht ar an cúis</span>
<lb n="1481"/><span>seo, má's é do thoil é.”</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Máire:—  “Connus is féidir liom mo</span>
<lb n="1484"/><span>chúis do dheimhniúghadh, muna n-innseóchad duit</span>
<lb n="1485"/><span>cad é an saghas fir é siúd?  Mar a bhíos</span>
<lb n="1486"/><span>ag rádh ó chíanaibh tháinigh sé isteach sa chistin,</span>
<lb n="1487"/><span>tá seachtmhain ó shoin, agus do bhagair sé</span>
<lb n="1488"/><span>orm, agus mé ag ól cupáinín tae, agus</span>
<lb n="1489"/><span>dubhairt sé, gur b'olc an oileamhaint, a</span>
<lb n="1490"/><span>bhíos ag tabhairt do m'chlainn; go rabhas</span>
<lb n="1491"/><span>ag tabhairt an iomarca ‘cead a gcos’</span>
<lb n="1492"/><span>dóibh, agus go raibh Seáinín agus a ghadhar,</span>
<lb n="1493"/><span>anois beag, tar éis bheith thall in a pháir-</span>
<lb n="1494"/><span>ceannaibh ag crádh a chaorach; agus dubhairt</span>
<lb n="1495"/><span>sé dá ndéanfadh Seáinín a leithéid-se arís,</span>
<lb n="1496"/><span>go mbeadh tinneas agus cathughadh air in a</span>
<lb n="1497"/><span>thaoibh.  Bhuel! a dhuine uasail, chuireas</span>
<lb n="1498"/><span>an cupán tae síos ar an mbórd, agus dubhart</span>
<lb n="1499"/><span>leis — dá mbainfeadh sé fiú amháin le ribe</span>
<lb n="1500"/><span>gruaige atá ar cheann Sheáinín, go leanfainn</span>
<lb n="1501"/><span>ar fuaid an bhaile é, agus go ndéanfainn</span>
<lb n="1502"/><span>dréoilín spóirt de, ós chómhair na gcómharsan;</span>
<lb n="1503"/><span>agus d'órdhuigheas dó gan teacht isteach mo</span>
<lb n="1504"/><span>dhorus arís, nó má dheinfeadh, ná béinn</span>
<lb n="1505"/><span>freagarthach in aon rud a dhéanfainn leis.</span>
<lb n="1506"/><span>Ó, A dhuine uasail, nuair a chuimhnigheas ar an</span>
<lb n="1507"/><span>rud adubhairt sé — go gcuirfeadh sé tinneas</span>
<lb n="1508"/><span>agus cathughadh ar mo Sheáinín bhocht — Acht,</span>
<lb n="1509"/><span>dá labharfadh a leithéid-se arís.”</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>An Breitheamh:—  “Go socair, a bhean</span>
<lb n="1512"/><span>uasail, glac réidh an sgéal agus innis dom,</span>
<lb n="1513"/><span>ar thug dearbhráthair d'fhir fogha fút sar</span>
<lb n="1514"/><span>ar dh'fhág sé?”</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Máire:—  “Ar thug sé fogha fúm, an</span>
<lb n="1517"/><span>eadh?  Munar chuaidh sé go ciúin socair</span>
<lb n="1518"/><span>amach an doras, nuair adubhart leis dul,</span>
<lb n="1519"/><span>is air-sean a bheadh an tinneas agus an</span>
<lb n="1520"/><span>cathughadh, mar a bhíos ar tí, ar a raibh dh'uisge</span>
<lb n="1521"/><span>beirbhthe san chiotal, do chaitheam leis.  ‘Ar</span>
<lb n="1522"/><span>thug sé fogha fum-sa?’  A leithéid sin</span>
<lb n="1523"/><span>de bhitheamhnac!”</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>An Breitheamh:—  “Ní féidir liom aon</span>
<lb n="1526"/><span>cómhartha fogha d'fheichsint san chúis fós.”</span></p>
<lb n="1527"/>
<lb n="1528"/><p><span>Máire:—  “Cad tá agat d'á rádh, le</span>
<lb n="1529"/><span>toil t'onóra? — Ná fuil aon cómhartha fogha</span>
<lb n="1530"/><span>san chúis seo, — an eadh?  Ná fuilim thar</span>
<lb n="1531"/><span>éis a rádh leat, anois beag, gur fhágadh in</span>
<lb n="1532"/><span>mo bhaintreach bhocht uaigneach le muirear</span>
<lb n="1533"/><span>mór cloinne, agus —.”</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>An Breitheamh:—  “Seadh! bhíos ag éisteacht</span>
<lb n="1536"/><span>go h-aireach le d'chuid cainte, agus níor</span>
<lb n="1537"/><span>thugas fé ndeara oiread agus pioc deimhne</span>
<lb n="1538"/><span>i gcoinne dearbhráthair do chéile.”</span></p>
<lb n="1539"/>
<lb n="1540"/><p><span>Máire:—  “Ach, 'Gcloistí!  Nár innseas</span>
<lb n="1541"/><span>duit, connus a tháinig sé isteach, agus a</span>
<lb n="1542"/><span>bhagair sé ar Sheáinín bhocht — bitheamhnach na</span>
<lb n="1543"/><span>croiche duibhe! — agus muna ndeagaidh sé</span>
<lb n="1544"/><span>amach go mear, dhéanfainn —.”</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>An Breitheamh:—  “Seadh, go díreach; acht</span>
<lb n="1547"/><span>caithfidh mé déanamh d'réir an dhlíghe, agus</span>
<lb n="1548"/><span>mar sin — tá deire leis an gcúis seo.”</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Máire:—  “Deire leis an gcúis seo!</span>
<lb n="1551"/><span>an eadh?  Cad tá agat d'á rádh?  Ní</span>
<lb n="1552"/><span>thuigeann tú mo sgéal in-aon-chor.  Éist</span>
<lb n="1553"/><span>liom-sa arís —.”</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>An Breitheamh:—  “Sgéal thairis, anois!</span>
<lb n="1556"/><span>deirim go bhfuil deire leis an gcúis, agus</span>
<lb n="1557"/><span>sin a bhfuil agam le rádh mar gheall uirti.”</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>Máire (le fuinneamh agus fearg ag teacht</span>
<lb n="1560"/><span>in a caint)  “Deire leis an gcúis!  Connus</span>
<lb n="1561"/><span>is féidir deire bheith léi?  Ní leogfá-sa</span>
<lb n="1562"/><span>dhom mo sgeal d'innsint duit ar mo chuma</span>
<lb n="1563"/><span>féin, ach bheith ag cur isteach orm, gach re</span>
<lb n="1564"/><span>dtamall; agus anois, deirir go dtuigeann</span>
<lb n="1565"/><span>tú mo chúis, agus go bhfuil deire léi, —</span>
<lb n="1566"/><span>agus gan mo sgéal leath-innste agam fós.</span>
<lb n="1567"/><span>Is deas an slíghe é seo, ceart do chur i</span>
<lb n="1568"/><span>bhfeidhm is ag stealladh mhagadh fé'n gceart</span>
<lb n="1569"/><span>atáir —.”</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>An Breitheamh:—  “Déanfaidh sé an gnó</span>
<lb n="1572"/><span>anois” (leis an dóirseóir — “Tóg an bhean</span>
<lb n="1573"/><span>so amach as áit na bhfíné”).</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Máire:—  “Mise a thógaint amach as an</span>
<lb n="1576"/><span>áit seo! an eadh? — Ní corróchaidh cos liom</span>
<lb n="1577"/><span>as so, nó go mbeidh mo sgéal-sa innste</span>
<lb n="1578"/><span>agam tríd síos.  Ní fhágfad an áit seo,</span>
<lb n="1579"/><span>d'aon bhreitheamh.  Caithfidh mé mo cheart</span>
<lb n="1580"/><span>d'fhagháil.  B'fhéidir dá n-innsinn —.”</span></p>
<lb n="1581"/>
<lb n="1582"/><p><span>An Breitheamh:—  “(le dóirseóir, agus a</span>
<lb n="1583"/><span>fhoidhne ag briseadh air) cuir an bhean so</span>
<lb n="1584"/><span>i bpriosún, mar gheall ar an masla a thug</span>
<lb n="1585"/><span>sí do'n chuirt; agus cuirfead gach aon</span>
<lb n="1586"/><span>ghnó eile ar ath-lá.”</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>Do bhain an breitheamh searradh as féin</span>
<lb n="1589"/><span>annsan, agus d'éirigh sé chun dul abhaile. —</span>
<lb n="1590"/><span>(do thuig sé annsan fírinne an tsean-fhocail</span>
<lb n="1591"/><span>“Níl ag mnaoi ach a teanga.”)</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>M. NIC GHIOLLA PHÁDRAIG.</span>
<lb n="1594"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="1595"/><p><span>MO MHADRA.</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>Molann gach aoinne go hárd an madra</span>
<lb n="1598"/><span>so agam-sa.  Agus leis an bhfírinne a</span>
<lb n="1599"/><span>rádh níl a fhios agam cé'n fáth mar ní h-í</span>
<lb n="1600"/><span>mo thuairim í go bhfuil barr ar bith dá luighead</span>
<lb n="1601"/><span>é aige ar aon mhadra dá bhfacas ariamh.</span>
<lb n="1602"/><span>Ach an bhean seo a chomhnuigheas 'sa tigh is</span>
<lb n="1603"/><span>giorra dhom ní shásóch aon nidh í ach go scríobh-</span>
<lb n="1604"/><span>fainn beagán 'na thaoibh agus ó tá sé orm</span>
<lb n="1605"/><span>é sin a dhéanamh ceapaim go bhfuil sé chomh</span>
<lb n="1606"/><span>maith agam a dhéanamh tré 'n teangain a</span>
<lb n="1607"/><span>labhras an bhean sin agus mé fhéin de ghnáth</span>
<lb n="1608"/><span>agus tré'n teangain a thuigeas an madra</span>
<lb n="1609"/><span>atá i gceist agam.</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>Bhuel an Bran seo agam-sa céard abróchas</span>
<lb n="1612"/><span>mé faoi?  Gan amhras mar a deireann</span>
<lb n="1613"/><span>na comharsain tá sé cliste go maith agus</span>
<lb n="1614"/><span>usáideach mar an gceudna.  Ní cuimhin liom</span>
<lb n="1615"/><span>go ro-mhaith anois cé mas a d'fhoghluim sé</span>
<lb n="1616"/><span>é seo ach má théighim isteach i siopa nó áit</span>
<lb n="1617"/><span>ar bith mar sin ní baoghal dom rothar lasmuigh</span>
<lb n="1618"/><span>agus Bran gairid dó.  Cleas foghanta</span>
<lb n="1619"/><span>tairbheach é sin a bheith ar thuigsint madra</span>
<lb n="1620"/><span>agus má dheineann mo Bhran-sa a leithéid</span>
<lb n="1621"/><span>nach aontóchtar liom go mba cheart go</span>
<lb n="1622"/><span>bhféadfadh madraí eile an rud céadna a</span>
<lb n="1623"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>Is eol do'n t-saoghal an seanrádh sin a</span>
<lb n="1626"/><span>deireas gur críona é an t-é a bheireas leis</span>
<lb n="1627"/><span>scath-fhearthainne gach lá.  Ós rud é nach</span>
<lb n="1628"/><span>bhfuil aon iontaoibh ar bith as an aimsir</span>
<lb n="1629"/><span>na laethe seo ba cheart do chách a chóta a bhreith</span>
<lb n="1630"/><span>aige i gcomhnuidhe.  Ach 'na dhiaidh sin is</span>
<lb n="1631"/><span>uile ní maith le duine ualach mar chóta a</span>
<lb n="1632"/><span>bheith ar a ghualainn de shíor.  A's ní théighim-se</span>
<lb n="1633"/><span>féin ar aon áit gan chóta ach ní dhéinim a</span>
<lb n="1634"/><span>iomchur.  Agus tuige?  Cuirim ar dhruim</span>
<lb n="1635"/><span>mo mhadra é agus fágaim an chuid eile</span>
<lb n="1636"/><span>faoi.  Nuair cheangalainn, le crios, dá</span>
<lb n="1637"/><span>dhruim ar dtúis é ní chreidim go mbraithfeadh</span>
<lb n="1638"/><span>sé é féin ar a shuaimhneas ach níor bhacas</span>
<lb n="1639"/><span>leis sin agus niorbh fhada go dtuigfeá uaidh</span>
<lb n="1640"/><span>go mbéadh sé lán-tsásta agus an cealán</span>
<lb n="1641"/><span>féin a iomchur dá bhféadad sé é.  Agus</span>
<lb n="1642"/><span>nach dtig le madra ar bith eile, taobh amuigh</span>
<lb n="1643"/><span>de cineál nó dhó acu, an rud ceudna a</span>
<lb n="1644"/><span>dhéanamh!  Ach sílim go gcluinim á rádh</span>
<lb n="1645"/><span>ag sean-mhaighdin éicint cheana “Cruadhalachas,</span>
<lb n="1646"/><span>cruadhalachas ar ainmhidhthibh.”  Go réidh a</span>
<lb n="1647"/><span>dhuine, níl a leithéid ann.  Ní bhfuair mo</span>
<lb n="1648"/><span>mhaidrín buille riamh uaim dá luighead.  Ní</span>
<lb n="1649"/><span>dhearna mé riámh ach labhairt leis.  Agus</span>
<lb n="1650"/><span>annsin cuimhnigh ar an bhfeidhm is an tairbhe</span>
<lb n="1651"/><span>a bhaintear as madraí thar lear.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>Agus an madra seo tá sé go rí-mhaith</span>
<lb n="1654"/><span>mar theachtaire.  Tá siopa ag ceann na</span>
<lb n="1655"/><span>sráide agus feichtear go minic é a dul</span>
<lb n="1656"/><span>go dtí an siopa sin a siopadóireacht.  Tamall</span>
<lb n="1657"/><span>maith ó choin nuair a bhí sé óg leanadh sé</span>
<lb n="1658"/><span>go dtí an áit sin mé is ní mheasaim gur</span>
<lb n="1659"/><span>bhuail sé an siopa isteach riamh gan briosca</span>
<lb n="1660"/><span>nó beagán cáise d'fhághail agus anois níl</span>
<lb n="1661"/><span>le déanamh agam ach mo theachtaireacht a</span>
<lb n="1662"/><span>scríobhadh ar ghiota pháipéir, is an páipéar</span>
<lb n="1663"/><span>a chur tré'n gcrios-bhóna tá thart fá'n a</span>
<lb n="1664"/><span>mhuinéal, an doras a fhosgladh agus</span>
<lb n="1665"/><span>“brioscai” a rádh agus siúd chun an t-siopa</span>
<lb n="1666"/><span>ar chos-in-áirde mo mhadra, áit a bhfuigheann</span>
<lb n="1667"/><span>sé an teachtaireacht.  Annsin cibé ar bith</span>
<lb n="1668"/><span>rud a bhíos uaim cuirtear ar ais chugam é</span>
<lb n="1669"/><span>leis an madra agus muna dtig leis a iomchur</span>
<lb n="1670"/><span>le na bhéul ceangailtear de'n bhóna é.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>Sílim-se go mba cheart go múinfidhe a</span>
<lb n="1673"/><span>leithéid de chleasannaibh do gach madra.</span>
<lb n="1674"/><span>Níl annsin ach beagán de na rudaíbh gur</span>
<lb n="1675"/><span>féidir leis an madra seo agam-sa a dhéanamh</span>
<lb n="1676"/><span>ach ní theastuigheann uaim ar ndó ach a thais-</span>
<lb n="1677"/><span>beáint chomh cruinn agus dh'féadfaidhe madraí</span>
<lb n="1678"/><span>a mhúineadh agus chomh tairbheach agus dh'fhéad-</span>
<lb n="1679"/><span>faidís a bheith.  Níl aon ghábhadh a bheith</span>
<lb n="1680"/><span>cruaidh nó gárbh leo, go deimhin.  Is maith a</span>
<lb n="1681"/><span>thuigim-se sin de'n eolus atá agam orrtha.</span>
<lb n="1682"/><span>Níl aon caoi le madraíbh ach a bheith ceanamhail</span>
<lb n="1683"/><span>cneasta leo.  A léightheoirí déinidh iarracht</span>
<lb n="1684"/><span>ar bhur madraí a mhúineadh freisin.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>“AN PÍOBAIRE FÁNACH.”</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>GACH RUD ATÁ ACRACH D'OIFIG.</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>Tar go bhfeice tú an teasbántas díobh atá againn.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>TYPEWRITERS</span>
<lb n="1693"/><span>(Coracha Cló-Sgríobhadh).</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>“Hammond” (Gaedhealg agus Beurla ar an</span>
<lb n="1696"/><span>maisín ceudna).</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>“Royal” (Leitreacha Gaedhealacha air).</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>Gach cóir chun mamraim agus cáipéisí oifige a</span>
<lb n="1701"/><span>choimeád in eagar agus in órdú.</span></p>
<lb n="1702"/>
<lb n="1703"/><p><span>Duplicators — Rotary & “Rolo” -flat 55/- agus 75/-</span>
<lb n="1704"/><span>(iomlán).</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>CONAN, MAULE & CO., & Crow St., Ath Cliath.</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>Guthán: 3319</span></p>
<lb n="1709"/>
<lb n="1710"/><p><span>ÉARNA</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>CEANNUIG “ÉARNA.”</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Nó beir gan aonrud.</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>Uimhir na Nodlag.  Le fagháil insna</span>
<lb n="1717"/><span>siopaí.</span>
<lb n="1718"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="1719"/><p><span>AN STÁT GAEDHEALACH</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>Nídh an-thráthamhail, an-éifeachtamhail ar fad</span>
<lb n="1722"/><span>is eadh an nídh seo atá Leon Ó Broin tar éis</span>
<lb n="1723"/><span>a tharraing chuige 'sa “Scuab” an mí seo</span>
<lb n="1724"/><span>caithte a dtaobh “an Stát Gaedhealach.”</span>
<lb n="1725"/><span>Anois an t-am díreach chum an rud so a</span>
<lb n="1726"/><span>nochtadh agus a thabhairt os cionn talmhan</span>
<lb n="1727"/><span>agus a dheunamh soiléir don dream atá ag</span>
<lb n="1728"/><span>saothrughadh agus ag riaghalughadh Náisiúin</span>
<lb n="1729"/><span>dúinn cad é an chloch-bhuinn ar a dtógfar</span>
<lb n="1730"/><span>an náisiún so arís agus ar a curfar ar a</span>
<lb n="1731"/><span>bunadh í.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>Im' thuairm-se gur mór an contabhairt</span>
<lb n="1734"/><span>agus an cur amudha atá ag baint leis an</span>
<lb n="1735"/><span>dteagasc so atá dá craobhscaoileadh ag</span>
<lb n="1736"/><span>Leon Ó Broin.  Tá a fhios againn go léir,</span>
<lb n="1737"/><span>dar ndóigh, nach aon tairbhe a bheith ag trácht</span>
<lb n="1738"/><span>ar na Féinn, ná ar Mhuintir na Craoibhe</span>
<lb n="1739"/><span>Ruadh linn; ná ar Chú Chulainn, ná ar Fhionn</span>
<lb n="1740"/><span>Mhac Cumhail, ná ar Chormac Mhac Airt, ná</span>
<lb n="1741"/><span>ar Bhrian Bhóirimhe, ná ar aon saoghal a bhain</span>
<lb n="1742"/><span>le n-a g-comh-aimsire sin.  Acht tá tréithe</span>
<lb n="1743"/><span>agus beusa agus iomchur agus aigne fé leith</span>
<lb n="1744"/><span>a chuir a gcuid fola ag rioth tré n-a</span>
<lb n="1745"/><span>bhféitheacha agus a gcuislinn siúd agus a</span>
<lb n="1746"/><span>tháinig anuas chugainn-ne ar chuma nó ar</span>
<lb n="1747"/><span>chleas agus atá fós go maith agus go fíor</span>
<lb n="1748"/><span>agus go nádúrtha ag mór-chuid dár ndaoine</span>
<lb n="1749"/><span>'sa nGaedhealtacht agus 'sa mbreac-Ghaedheal-</span>
<lb n="1750"/><span>tacht.  Sin caint a bhaineann preab as mór-</span>
<lb n="1751"/><span>chuid des na daoine mar Leon Ó Broin atá</span>
<lb n="1752"/><span>d'iarraidh a bheith i n-a dtreoruidhthe againn-</span>
<lb n="1753"/><span>ne ar ath-thógaint an náisiúin seo.  Ní fhuil</span>
<lb n="1754"/><span>aca acht d'iarraidh oireamhaint a dheunamh dá</span>
<lb n="1755"/><span>mbacaighe féin.  Teastuigheann uatha a chuir</span>
<lb n="1756"/><span>in-a luidhe orainn ná fuil an aigne Gaedhealach</span>
<lb n="1757"/><span>ann; ná fuil tréithe agus iomchur agus</span>
<lb n="1758"/><span>beusa fé leith ag baint leis an mianach aigne</span>
<lb n="1759"/><span>a bhronn Dia ar an seacht gcead sinnsir a</span>
<lb n="1760"/><span>ghaibh romhainn; ná fuil a leithéid sin fós</span>
<lb n="1761"/><span>ag baint leis an Ghaedhealtacht agus leis an</span>
<lb n="1762"/><span>Ghaedhilg.  Tá siad sásta le saoghal nach</span>
<lb n="1763"/><span>Gaedhealach agus nach Gallda acht gur giorra</span>
<lb n="1764"/><span>don nGalldacht ná don nGaedhealtacht a bheith</span>
<lb n="1765"/><span>aca acht clúdach na Gaedhilge a chaitheamh</span>
<lb n="1766"/><span>anuas ar gach aon rud.  'Seadh, agus ní</span>
<lb n="1767"/><span>fhuil siad sásta ar fhíor-thréithe na teangan</span>
<lb n="1768"/><span>a shaothrughadh acht an oiread.  Chuaidh gach</span>
<lb n="1769"/><span>aon rud in aimh-réidh orainn 'sa tír seo ón</span>
<lb n="1770"/><span>uair a thoiltuigh an Sasanach an t-oideachas a</span>
<lb n="1771"/><span>sholáthramh dúinn.  Nuair a ghlacadh leis an</span>
<lb n="1772"/><span>léigheann agus leis an teagosc a fhritheáladh</span>
<lb n="1773"/><span>dúinn ó láimh Shasanaigh d'fhásc sé sin in áit</span>
<lb n="1774"/><span>a chéile an aigne Gaedhealach amach as ár</span>
<lb n="1775"/><span>ndaoine agus in áit Gaill a dheunamh dhínn</span>
<lb n="1776"/><span>amach agus amach d'fhag sé in ár mbastartaighe</span>
<lb n="1777"/><span>sinn 'sa tslighe nach fuil ná feoil ná iasc</span>
<lb n="1778"/><span>anois sinn.</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>Le dá fhichead bliadhain anuas 'seadh thuit</span>
<lb n="1781"/><span>an mallacht mór so ar fad orainn.  Bhí</span>
<lb n="1782"/><span>fear siopa annso abraim agus palacán maith</span>
<lb n="1783"/><span>airgid cnuasta, bailighthe aige as a ghnó mar</span>
<lb n="1784"/><span>go raibh an fear macánta (?) agus a bhean</span>
<lb n="1785"/><span>cruinn, baileach, léir.  Bhí an chlann ag</span>
<lb n="1786"/><span>éirighe suas chuige agus iad ag dul go dtí</span>
<lb n="1787"/><span>scoil na mbráthar nó na mban riaghalta.</span>
<lb n="1788"/><span>Nuair a bhí an méid léighinn a bhí ar eolas</span>
<lb n="1789"/><span>aca sin bailighthe aca chomhairligh an mháthair</span>
<lb n="1790"/><span>riaghalda dhó mháthair na leanbhaí nó an</span>
<lb n="1791"/><span>bráthair dá n-athair iad a sheoladh, go dtí</span>
<lb n="1792"/><span>an Ursuline nó go dtí an Loretto nó go</span>
<lb n="1793"/><span>Clongowes.  Bhí na hUrsulines agus na</span>
<lb n="1794"/><span>Lorettos agus na Clongowes so ag cur ar a</span>
<lb n="1795"/><span>chéile d'iarradh a chéile a bhárradh le neart</span>
<lb n="1796"/><span>Galldachais.  Cuid den eolas is mó bhíodh</span>
<lb n="1797"/><span>ar iomchur ag na cailíní acht conus a shuidh</span>
<lb n="1798"/><span>Lady Beatrice Pauline Smart i gcuideachtain</span>
<lb n="1799"/><span>Árd Iarla Hollowsound — conus a fháiltigh</span>
<lb n="1800"/><span>sí roimhe, 'dé méid coiscéim a chuaidh sí i</span>
<lb n="1801"/><span>ndiaidh a cúil siar nuair d'oscail sí an</span>
<lb n="1802"/><span>dorus roimhe, 'dén sórt lúbán a dhein sí</span>
<lb n="1803"/><span>dhí féin, d'iad na focail fáilte a thomhas</span>
<lb n="1804"/><span>sí amach chuige, agus dé mhéid casadh a chuir</span>
<lb n="1805"/><span>'sí n-a gob; agus mar sin, agus mar sin.</span>
<lb n="1806"/><span>Gheibheadh an chlann mhac na málaí léighinn</span>
<lb n="1807"/><span>den saghas ceudna i gClongowes agus</span>
<lb n="1808"/><span>Castleknock.  Bhíodh Ping-pong agus Hockey</span>
<lb n="1809"/><span>agus Lawn Tennis agus Soccer agus Rugby</span>
<lb n="1810"/><span>aca acht an ghráin mharbh aca ar an iománuidheacht</span>
<lb n="1811"/><span>agus ar na gníomhthara gaile agus gaiscidh</span>
<lb n="1812"/><span>ba thaitheach dá sean agus dá sinsir.  An</span>
<lb n="1813"/><span>Waltz agus an Foxtrot agus an Padre</span>
<lb n="1814"/><span>Cathre agus an Versevienna a bhíodh uatha</span>
<lb n="1815"/><span>in áit an ríl, nó an port, nó an cornphíb.</span>
<lb n="1816"/><span>'Sé brígh mo scéil díbh go dtagaidís abhaile</span>
<lb n="1817"/><span>chum a n-athar agus chum a máthar bhocht lán</span>
<lb n="1818"/><span>de ladmhas agus do leamhasaireacht; an</span>
<lb n="1819"/><span>croidhe bog, nádúrtha, craptha calcatha istig</span>
<lb n="1820"/><span>i n-a gcorp; gob orra chum gobaireachta,</span>
<lb n="1821"/><span>agus soc orra chum socaireachta; náire</span>
<lb n="1822"/><span>orra roimh n-a n-athair agus roimh n-a máthair</span>
<lb n="1823"/><span>féin nuair ná bíodh an chanamhain agus an</span>
<lb n="1824"/><span>blas cainte agus na gothaí agus na riaghlacha</span>
<lb n="1825"/><span>chum iad féin a iomchur ag bórd agus ag</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="1826"/><p><span>cuideachtain ag an sean-dhream a bhí</span>
<lb n="1827"/><span>foghlumtha aca san agus ag a gcomh-chuid-</span>
<lb n="1828"/><span>eachtain.  Is minic a chuirtí an t-athair</span>
<lb n="1829"/><span>agus an mháthair bhocht i leath-taoibh; bhris</span>
<lb n="1830"/><span>ar an nádúr aca agus níor fhág sé lá dhen</span>
<lb n="1831"/><span>rath ar an tír seo; agus is oth liom a rádh</span>
<lb n="1832"/><span>go bhfuil sagairt agus bráithre agus mná</span>
<lb n="1833"/><span>riaghalda ró-fhreágarthach, ró-chionntach 'sa</span>
<lb n="1834"/><span>rud so.</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>Thosnuig na feirmeoirí ag deunamh aithris</span>
<lb n="1837"/><span>ar lucht-siopatha agus is mar sin a leathnuigh</span>
<lb n="1838"/><span>an aigne gallda so 'sa tír.  Is cuimhin</span>
<lb n="1839"/><span>liomsa go suidheadh an feirmeoir agus a</span>
<lb n="1840"/><span>bhean agus an chlann i gcuideachtain na</span>
<lb n="1841"/><span>bhfear oibre agus na seirbhísigh ag bórd na</span>
<lb n="1842"/><span>cistin ag gach aon bhéile agus an ghreim agus</span>
<lb n="1843"/><span>an bolgam céadna aca go léir.  Acht nuair</span>
<lb n="1844"/><span>a fuair an chlann mhac agus an chlann inghean</span>
<lb n="1845"/><span>an léigheann nua so chaitheadh dul 'sa phárlús</span>
<lb n="1846"/><span>chum an bhiadh a chaitheamh agus d'fhágadh an</span>
<lb n="1847"/><span>fear oibre agus na buachaillí aimsire agus</span>
<lb n="1848"/><span>na cailíní aimsire 'sa chistin i gcuideachtain</span>
<lb n="1849"/><span>an chait agus an mhadra agus muca an mhacha</span>
<lb n="1850"/><span>b'fhéidir.  Bhíodh sásta gur leor an chuid-</span>
<lb n="1851"/><span>eachta dá chéile iad siúd.  Atá a rian air</span>
<lb n="1852"/><span>anois is beag an tsuim ná an cúram atá</span>
<lb n="1853"/><span>ag an bhfear oibre i ngnó ná i strus a</span>
<lb n="1854"/><span>mhaighistir acht a lá a chur síos agus na</span>
<lb n="1855"/><span>huaireannta an chluig a chomhaireamh agus a</span>
<lb n="1856"/><span>phádh d'fhagháil.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>Níorbh' mhar sin don bhfear oibre bhí ag</span>
<lb n="1859"/><span>an tsean-dhream bhíodh an oiread cúraim</span>
<lb n="1860"/><span>aige i gcuid a mhaighistir agus a bhíodh ag</span>
<lb n="1861"/><span>ag maighistir féin, agus aon lá a bheadh fear</span>
<lb n="1862"/><span>an tighe as baile ní baoghal ná go mbíodh a</span>
<lb n="1863"/><span>chuid beathadhach agus gach aon rud eile go</span>
<lb n="1864"/><span>socair, sámh roimhe agus a ghnó deunta dhó</span>
<lb n="1865"/><span>go críochnamhail, maith.  Ní hiongnadh liom</span>
<lb n="1866"/><span>go bhfuil stailc agus briseadh idir an</span>
<lb n="1867"/><span>fheirmeoir agus an fear oibre, idir an</span>
<lb n="1868"/><span>maighistir agus a chuid seirbhíseach anois.</span>
<lb n="1869"/><span>Sin a bhfuil againn de bharr an aigne</span>
<lb n="1870"/><span>Gaedhealach a thréigint agus glacadh leis an</span>
<lb n="1871"/><span>aigne gallda.</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>An aigne breágh, oscailte a bhfuil an</span>
<lb n="1874"/><span>croidhe bog, nádúrtha, taobh thiar de, gan</span>
<lb n="1875"/><span>cam-beul gan gothaí gan geáitsí cainte, sin</span>
<lb n="1876"/><span>é an aigne Gaedhealach.  An croidhe agus an</span>
<lb n="1877"/><span>aigne tá taobh thiar den ngáire bhréagha</span>
<lb n="1878"/><span>oscailte, nó den screuch agus den líugh</span>
<lb n="1879"/><span>maoidhte gaile agus gaiscidh agus ná fuil</span>
<lb n="1880"/><span>a leithéid eile le haireachtaint ar dhruim an</span>
<lb n="1881"/><span>domhain; an croidhe agus an aigne agus</span>
<lb n="1882"/><span>an meudughadh meanmann a thagann don</span>
<lb n="1883"/><span>seanduine lán de phianta agus de dhathacha</span>
<lb n="1884"/><span>nuair a airigheann sé port nó ríl dá imirt</span>
<lb n="1885"/><span>ar an bheidlín agus a bhrostuigheann é chum</span>
<lb n="1886"/><span>éirighe in a sheasamh agus bréith ar dhrom na</span>
<lb n="1887"/><span>cathaoireach ar a mbíonn sé in a shuidhe, a</span>
<lb n="1888"/><span>chosa agus a lámha agus a cheann ag imtheacht</span>
<lb n="1889"/><span>uaidh le neart faobhar croidhe agus misnigh</span>
<lb n="1890"/><span>— sin cuid den aigne Gaedhealach agat.</span></p>
<lb n="1891"/>
<lb n="1892"/><p><span>Cuid eile dhen aigne Gaedhealach is eadh</span>
<lb n="1893"/><span>an ceol a chuireann an seanduine in Árann</span>
<lb n="1894"/><span>nó i gCuan-na-Mara nó 'sa Sean-Phobal nó</span>
<lb n="1895"/><span>i gCill na bhFraochán san abhrán caoin cathach</span>
<lb n="1896"/><span>nó san olagón caointe a tharrangóchadh na</span>
<lb n="1897"/><span>srutha deor ó d'shúile.  Ní bhíonn an aigne</span>
<lb n="1898"/><span>Gaedhealach scoite chum an tsaoghail mar a</span>
<lb n="1899"/><span>bhíonn an aigne Gallda; ní bhíonn an dúil</span>
<lb n="1900"/><span>mallaighthe aige in airgead ná in saidhbhreas.</span>
<lb n="1901"/><span>Casadh fear orm lá fiadhain earraigh 'sa</span>
<lb n="1902"/><span>nGaedhealtacht; chonnacamar traen ag cur</span>
<lb n="1903"/><span>dathaigh aiste ag imtheacht de dhruim an chnuic</span>
<lb n="1904"/><span>soir uainn agus ceathanna chloich-shneachta ag</span>
<lb n="1905"/><span>imtheacht i mbeul na gaoithe.  “Bhál! a</span>
<lb n="1906"/><span>Thaidhg, a dhearbhráthair,” ar sé sin, “is</span>
<lb n="1907"/><span>iongantach an saoghal é, traeneacha ag imtheacht,</span>
<lb n="1908"/><span>fiadhantas agus fearthainn ag imtheacht, agus</span>
<lb n="1909"/><span>na daoine ag baint na sála dá chéile fé</span>
<lb n="1910"/><span>dhéin trí ghreim bídh.  Sin mar d'fheuch an</span>
<lb n="1911"/><span>fear bocht san amach ar an saoghal.</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Tá an aigne Gaedhealach i mbugieacht agus</span>
<lb n="1914"/><span>i nádúracht foghar na cainte Gaedhilge.</span>
<lb n="1915"/><span>Tagann na foghair ón chroidhe amach go bog</span>
<lb n="1916"/><span>nádúrta gan gobaireacht gan gothaí — caol</span>
<lb n="1917"/><span>agus leathan ar a nglan-chirteacht.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>Is mó san slighe a theasbáineann an aigne</span>
<lb n="1920"/><span>Gaedhealach é féin.  Ní fhuil ag an aigne</span>
<lb n="1921"/><span>galldha acht an “Good mo'ning,” agus an</span>
<lb n="1922"/><span>“How d' do?” agus “Tol-ol” don,</span>
<lb n="1923"/><span>“bail ó Dhia ort” agus “go mbeire Dia</span>
<lb n="1924"/><span>slán tú,” agus mar sin a thagann ón aigne</span>
<lb n="1925"/><span>Gaedhealach.  Ní airigheann an aigne Gallda</span>
<lb n="1926"/><span>acht “Cock-a-doodle-doo-doo!” i nglaodh</span>
<lb n="1927"/><span>an choilig nuair is é a thuigeann an aigne</span>
<lb n="1928"/><span>Gaedhealach uaidh acht, “Mac-na-hÓigh-Slán!”</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Má éirigheann linn-ne an Ghaedhealg bhreágh</span>
<lb n="1931"/><span>nádúrtha a thabhairt linn i bhfochair an chroidhe</span>
<lb n="1932"/><span>agus an aigne bhog, lághach, a ghabhann leí</span>
<lb n="1933"/><span>(mar adeir P. Ó Cadhla go meoin minic)</span>
<lb n="1934"/><span>cá bhfios nach sinn a bheadh ag deunamh ath-</span>
<lb n="1935"/><span>shéimhialtacht ar an domhan go léir arís.</span>
<lb n="1936"/><span>B'fearrde an Chríostuidheacht, b'fearrde gach</span>
<lb n="1937"/><span>aon rud má éirigheann linn é sin a thabhairt</span>
<lb n="1938"/><span>linn.  Má 'seadh ní le ping-pong agus Lawn</span>
<lb n="1939"/><span>Tennis agus le waltzanna a thabharfaimíd</span>
<lb n="1940"/><span>linn é.  TADHG GAEDHEALACH.</span>
<lb n="1941"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="1942"/><p><span>LEITREACHA.</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>AN STÁT GAEDHEALACH AGUS RUDAÍ EILE.</span></p>
<lb n="1945"/>
<lb n="1946"/><p><span>18 Sraid Howard,</span>
<lb n="1947"/><span>Rinn Mhuirbhthean,</span>
<lb n="1948"/><span>Baile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>A dhuine chóir, tá súil agam na déarfair gur dána</span>
<lb n="1951"/><span>an t-éadan atá orm, comhairle bheag a thabhairt duit.</span>
<lb n="1952"/><span>Tá dhá shlighe le rudaí a dheanamh, an tslighe chóir agus</span>
<lb n="1953"/><span>an tslighe éagchórtha.  Is deachair — dar liom — comhairle</span>
<lb n="1954"/><span>do thabhairt, agus ní mór do dhuine a bheith ana aireach</span>
<lb n="1955"/><span>nó is amhlaidh a thabharfaidh sé tarcuisne in ionad comhairle.</span>
<lb n="1956"/><span>Is baoghalach ná fuil sé d'uain agam aireachas mo dhothain</span>
<lb n="1957"/><span>do thabhairt, agus má dheinim an botún, bfhéidir go</span>
<lb n="1958"/><span>ndéanfaidh tú mo choir do mhaitheamh.  Le h-imeacht</span>
<lb n="1959"/><span>na h-aimsire tá gach aon rud ag dul in achrann sa</span>
<lb n="1960"/><span>t-saol so, agus ní foláir do gach éinne a bheith ag brostú.</span>
<lb n="1961"/><span>Ní bhíonn sé d'uain ag éinne am a chur amú ag deanamh</span>
<lb n="1962"/><span>gnótha, mara bhfuil gádh mór éigin fé leith leis mar</span>
<lb n="1963"/><span>ghnó.  Sa t-sean-aunsir, fiú leath-chéad blian ó shoin</span>
<lb n="1964"/><span>scríobhtí finnsgélata fada — breis is chúig chéad</span>
<lb n="1965"/><span>leathnach ar a laghad — agus léightí iad.  Anois bíonn</span>
<lb n="1966"/><span>na sgéalta ana-ghairid.  Ní bhíonn faill ag an gcoit-</span>
<lb n="1967"/><span>chiantacht tabhairt fé léabhar mór fada anois.  (Les</span>
<lb n="1968"/><span>Misérables cuirim i gcás.)  Agus caithid a bheith</span>
<lb n="1969"/><span>sásta le sgéalta gairide in Iris-leabhair, nó le finn-</span>
<lb n="1970"/><span>sgéalta gairide.  An nuadhacht atá ó fhear gnótha,</span>
<lb n="1971"/><span>bíonn sé le fáil i bpáipéar nuadhachta — agus féadfaidh</span>
<lb n="1972"/><span>sé é léigheamh ar an trama ag dul ag obair dhó ar maidin.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>Taithneann na nótaí a bhíonn agat ar an “Sguab”</span>
<lb n="1975"/><span>go mór liom, — ní ag cuimilt baise atá mé.  Táid</span>
<lb n="1976"/><span>siad gairid so léighte.  Na h-aistí a bhíonn ar an</span>
<lb n="1977"/><span>“Sguab” is maith liom na cínn gairide, ach</span>
<lb n="1978"/><span>ní bhíd siad go léir gairid agus bfhearrde an “Sguab”</span>
<lb n="1979"/><span>é, dá mbeidís.  In uimhir Éanair de'n “Sguab,”</span>
<lb n="1980"/><span>bhí gach aiste ró fhada ach cúpla ceann acu:  Bhí na</span>
<lb n="1981"/><span>h-aistí eile maith go leór, dá mbeadh sé dh'uan ag duine</span>
<lb n="1982"/><span>suidhe sios agus iad do léigheamh.</span></p>
<lb n="1983"/>
<lb n="1984"/><p><span>Traosluighim do León ó Broin trath's go raibh sé</span>
<lb n="1985"/><span>de mhisneach ann tuairim a tá bun os cionn le tuairim</span>
<lb n="1986"/><span>furmhor lucht na Gaedhilge do nochtadh.  Bhí cuid mhaith</span>
<lb n="1987"/><span>de'n cheart aige i dtaobh an stáit Gaedhealaigh.  Ní</span>
<lb n="1988"/><span>féidir dúinn dul siar.  Tá an saoghal ag cur dhe ró-mhear,</span>
<lb n="1989"/><span>agus feasta — dála na n-aistí — caithfimidh glacadh,</span>
<lb n="1990"/><span>le nuadhacht, agus le tapúlacht fiú féin le rudaí narbh'</span>
<lb n="1991"/><span>eól do Bhrian Boirmhe iad a bheith ann nó as.</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>An fhaid a bhí an Ghaedhilg á labhairt in Éirinn bhí a</span>
<lb n="1994"/><span>tioraíochas féinig in Éirinn, agus an túisge a bheadh</span>
<lb n="1995"/><span>an Ghaedhilg á labhairt in Éirinn airís, tabhair-se an</span>
<lb n="1996"/><span>leabhar go gcuirfear crot Gaedhealach ar bhéasa gallda.</span>
<lb n="1997"/><span>Má tá rothar ag duine ní foláir dó, tar éis tamall</span>
<lb n="1998"/><span>de bhlianta, roth nuadha a chuir isteach ann, nó rud éigin</span>
<lb n="1999"/><span>nuadh.  Is ionnan sgéal don tíoraíochas.  Má tá</span>
<lb n="2000"/><span>béasa Gaedhealacha ann, ní foláir iad d'athrú, nó éireo-</span>
<lb n="2001"/><span>caidh col ages na daonaibh dóibh:  Cuirim i gchas rinncí</span>
<lb n="2002"/><span>Gaedhealacha; táid na rinnci san á ndeanamh ag muintear</span>
<lb n="2003"/><span>Connradh na Gaedhilge le breis is fiche blian.  Ní</span>
<lb n="2004"/><span>h-ionghnadh go bhfuilid bréan díobh mar rinncí.  Rud</span>
<lb n="2005"/><span>eile dhe caithfidh duine breis is blian ag gabhail dos</span>
<lb n="2006"/><span>na rinncí Gaedhealacha sara a mbeidís ar foghnamh aige.</span>
<lb n="2007"/><span>Tar éis cúpla seachtaine, beadh na rinncí gallda aige,</span>
<lb n="2008"/><span>agus toisg an gannchúis aimsire cerbh' ionghnadh go</span>
<lb n="2009"/><span>gclaoidhfeadh sé leis na rinnci idirnáisiúnta.  An</span>
<lb n="2010"/><span>fíor gurbh é Cromwell do thug na “rinnci Gaedhealacha”</span>
<lb n="2011"/><span>isteach go h-Éirinn?  Más fíor, tá moladh mór ag</span>
<lb n="2012"/><span>dul des na Gaedhil i dtaobh iad do ghaedhliú; seadh</span>
<lb n="2013"/><span>leis, agus teaspáinfidh sé sin gur féidir aon nós nó</span>
<lb n="2014"/><span>aon bhéas gallda eile do Ghaedhliú.  Sguirmís de'n</span>
<lb n="2015"/><span>bhladmainn agus féachamís leis an Gaedhilge do chuir</span>
<lb n="2016"/><span>chun cinn, agus ní baoghal ná go bhfásfaidh stát Gaedhealac</span>
<lb n="2017"/><span>go nádúrtha uaidh féin.</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>Mara mhiste dhom é do rádh, ní dóigh liom gur fiu</span>
<lb n="2020"/><span>leathnach do chuir i leath taoibh gach mí, le h-aghaidh cúrsaí</span>
<lb n="2021"/><span>aistriúcháin.  Páipéar nuadhachta iseadh an “Sguab.”</span>
<lb n="2022"/><span>agus ní múinteóir Gaedhilge é.  Pé sgeal é, ní léir</span>
<lb n="2023"/><span>domhsa go raghadh an t-aistriúchán i dtairbhe d'éinne.</span>
<lb n="2024"/><span>Ní h-é sa téarma atá an tabhacht ach san tslighe a cuirtear</span>
<lb n="2025"/><span>an téarma i bhfeidhm.  Tá sé ráite gur ionnan “An</span>
<lb n="2026"/><span>chéad Fhóirthín” agus “First Aid.”  Tá go maith:</span>
<lb n="2027"/><span>An té nar cuimhnig ar an dtéarma, ní bheidh a fhíos aige</span>
<lb n="2028"/><span>pé 'ca “tugtar” nó “déintear,” nó a “soláthruigh-</span>
<lb n="2029"/><span>tear” an chéad fhóirthín.  Má tá téarma o dhuine,</span>
<lb n="2030"/><span>faghadh sé ó Gheadhilgeóir eile é agus a lán samplaí</span>
<lb n="2031"/><span>leis — más áil an chainnt do thabhairt leis sa cheart.</span></p>
<lb n="2032"/>
<lb n="2033"/><p><span>Seadh, cad é an Ghaedhilg a chuirfí ar “Industrial</span>
<lb n="2034"/><span>efficiency,” “resiliency,” “objective,” “investiga-</span>
<lb n="2035"/><span>tion,” quality and quantity,” tenacity of purpose”?</span>
<lb n="2036"/><span>Má léigheann duine an t-aiste ar “Éifeachtúlacht</span>
<lb n="2037"/><span>Tiúscalach” a bhí ag Mícheál de Paor i “Sguab” Eanair</span>
<lb n="2038"/><span>gheobhaidh sé amach gur “éifeactulacht tiúscalach,”</span>
<lb n="2039"/><span>“teacht aniar” “ceannsgribe,” “fiosrúcán,”</span>
<lb n="2040"/><span>“saghas agus suim,” “leanúnachas,” an Gaedhilg</span>
<lb n="2041"/><span>atá ortha, agus gheobhaidh se amach chomh maith, cionnus</span>
<lb n="2042"/><span>iad do chuir i bfeidhm.</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>SEAMUS Ó MACHÁIN,</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>A Fhir Eagair,</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>Ní fheadar an bhfaghfá aon bhlas ar na h-iarrachtaí</span>
<lb n="2049"/><span>seo.  Tagraid don reim-focal úd bhí i Scuaib Eanair</span>
<lb n="2050"/><span>agat.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>1. ‘Talmhóg’ thug Liam Gógan air: thug sé</span>
<lb n="2053"/><span>‘tochaltán,’ agus ‘poll (teach, cró) talmhan’ air</span>
<lb n="2054"/><span>fós.  Ní gnáth gan údarás é.  Bhíos-sa ag cuimhneamh</span>
<lb n="2055"/><span>ar ‘fairthis’ do chur i leath-taoibh feasta i gcóir</span>
<lb n="2056"/><span>‘Dug-out,’ nó ‘tóch-fhairthis,’ b'fhéidir.  (Coimeas</span>
<lb n="2057"/><span>Trí B--gh an Bháis).</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>3. Loyal = tairis, dílis:  Loyalist tairiseach,</span>
<lb n="2060"/><span>dílseóir:  Loyalty tairiseacht (Céitinn, me Guidhir,</span>
<lb n="2061"/><span>Gadaidhe Géar), dílse(acht):  “Loyalist” Sacs-</span>
<lb n="2062"/><span>tairiseach, bras-tairiseach (coimeas bras-fholt), béal-</span>
<lb n="2063"/><span>tairiseach (coimeas béalghrádh), mío-thairiseach (coimeas</span>
<lb n="2064"/><span>mí-scéal).</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>6. Sé rud atá i Snob codarmánach ghnidheas soidrín</span>
<lb n="2067"/><span>an bhacaig i ndiaidh na h-uaisleachta; sé sin, bras-</span>
<lb n="2068"/><span>uasal nó bréag-uasal; snobbery bras-uaisle (acht)</span>
<lb n="2069"/><span>(coimeas bras chomhrac a joust, tournament, Sham-</span>
<lb n="2070"/><span>fight).</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>12. Ní i gcomhnaidhe gheobhfaoi ‘cuimhneamh’ do chur</span>
<lb n="2073"/><span>ar ‘idea’ dar ndó.  Dá mba fealsa (fealsamhnacht)</span>
<lb n="2074"/><span>bheadh ar siubhal agat téarma tacair is eadh theastochadh</span>
<lb n="2075"/><span>uait, .i. oidheam, sé sin an dealbh spioradálta bhíos</span>
<lb n="2076"/><span>na aigne ag duine.</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>13. In a leithéid sin de chás nárbh an-mhinic ‘comh-’</span>
<lb n="2079"/><span>sa litríocht? ‘comh-urchar’ volley.  Ní ag lochtú</span>
<lb n="2080"/><span>‘maidhin-urcar’ atáim.</span></p>
<lb n="2081"/>
<lb n="2082"/><p><span>15. Ní mór dúinn feasta idir-dhealú thabhairt isteach</span>
<lb n="2083"/><span>annso.  Tugaim fé ndeara ‘gunán’ ag an Ath. Mac</span>
<lb n="2084"/><span>Clúin ar ‘revolver.’  Ón nGearmáinis do rifle</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="2085"/><p><span>‘riefeln’ clais nó eitreach (eitrighe) do chur i rud,</span>
<lb n="2086"/><span>toisc eitreach ar sceamh do bheith ar an taobh istig de'n</span>
<lb n="2087"/><span>bhairle.  Ná faghfaoi ‘eitreán’ nó ‘eitreachán’ do</span>
<lb n="2088"/><span>thabhairt ar a leithéid seo de ghuna?  Tá fhios agam,</span>
<lb n="2089"/><span>ar ndó, na dubhradh riamh fós an focal, acht más maith</span>
<lb n="2090"/><span>nach mithid? “eitreachaidhe” rifleman agus mar sin de.</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>17. Ní dóigh liom go n-oireann umhlughadh mar Ghaedhilg</span>
<lb n="2093"/><span>ar (military) Salute, arae ná bíonn umhlughadh ann!</span>
<lb n="2094"/><span>Cé go bhfuil droch-chas curtha ar “lútháil” ó shoin,</span>
<lb n="2095"/><span>military (salute do bhí ann ar dtús.  Tá “salúta”</span>
<lb n="2096"/><span>Ó Bruadain (11. leath. 66) mholfainn féin “lúta” ar</span>
<lb n="2097"/><span>Cad is dóigh leat féin?</span></p>
<lb n="2098"/>
<lb n="2099"/><p><span>18. Nár mhór an áise an sean-fhocal ‘neacht’</span>
<lb n="2100"/><span>d'aithbheochaint ar niece, ós ag aithbheochaint na Gaedhilge</span>
<lb n="2101"/><span>go coitcheanta atáimíd? — agus ‘nia’ ar ‘nephew’</span>
<lb n="2102"/><span>is ‘ua’ ar ‘grandson.’ chomh maith! d'ár gcuid dílis</span>
<lb n="2103"/><span>féin do b'eadh iad, lá dá raibh.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>19. Ní maith liom uaisleacht.  Marab é an code of</span>
<lb n="2106"/><span>honour so bhíodh in sna geasa ar a léighimíd an oiread</span>
<lb n="2107"/><span>san, cad a bhí ionta?  Tá dlúth-bhaint aca le chéile</span>
<lb n="2108"/><span>ar aon tslighe.  Cuir i gcás ‘bhí sé de gheasa air gan a</span>
<lb n="2109"/><span>leithéid so nó a leithéid siúd do dhéanamh.’  Uime sin</span>
<lb n="2110"/><span>‘Geasa onóra’ ‘geasa uaisleachta’ nó rud éigin dá</span>
<lb n="2111"/><span>shamhail.</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>“FEAR DEIRCE.”</span></p>
<lb n="2114"/>
<lb n="2115"/><p><span>1adh. Mi Eanair, 1924.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>Fear Eagair,</span>
<lb n="2118"/><span>An Sguab,</span>
<lb n="2119"/><span>Cearnóg Montseoighe a 24,</span>
<lb n="2120"/><span>Ath Cliath.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>A Chara,</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>Seo chugat íarracht ar aístriú na bhfocal seo leanas:—</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>1. Dugout — Tochaltán.</span></p>
<lb n="2127"/>
<lb n="2128"/><p><span>5. Bullybeef — Feólmhach fiuchtha.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>15. Rifle — Gunna gualann ( i gcompráid le gunna</span>
<lb n="2131"/><span>glaice — revolver).</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>16. Adjutant — Congantoir (an fochal atá i ngnáth-</span>
<lb n="2134"/><span>úsáid' san arm).</span></p>
<lb n="2135"/>
<lb n="2136"/><p><span>Beir Beannacht,</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>TOMÁS MAC CIONASTA,</span>
<lb n="2139"/><span>Ceann Catha,</span>
<lb n="2140"/><span>Seirbhís Dochtuireachta an Airm.</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>Do'n bfhear Eagair,</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>Ní fheadar an orm bhí an locht acht tá dearmhad i m'</span>
<lb n="2145"/><span>chuid-se cainte i leathnach 65 de “Sguab” Eanair,</span>
<lb n="2146"/><span>insan dara líne deug ón mbun “mBeula,” ba cheart</span>
<lb n="2147"/><span>a bheith ann in áit “mBeurla.”</span></p>
<lb n="2148"/>
<lb n="2149"/><p><span>TADHG GAEDHEALACH.</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>SCEULTA MHICIL</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>(An Fear Mór do scríobh iad)</span></p>
<lb n="2154"/>
<lb n="2155"/><p><span>Tá Gaedhealg Greann is Gáire ionnta.</span></p>
<lb n="2156"/>
<lb n="2157"/><p><span>Tá Caint Chanta Cheolmhar ionnta.</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>'Sé an leabhar is oireamhnaighe ar an</span>
<lb n="2160"/><span>margadh é do scoláirí ná fuil an</span>
<lb n="2161"/><span>Ghaedhealg ró-láidir aca.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Le Faghbháil ó</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Rúnaidhe, Coláiste na Rinne, Dún-</span>
<lb n="2166"/><span>garbhán, nó ó Chomhlucht Oideachais i</span>
<lb n="2167"/><span>mBaile Átha Chliath.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>LÉIRMHEAS.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>“SLIGHE AN EOLUIS.”</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>Cormac Ó Cadhlaigh, M.A., do scríobh Brún agus</span>
<lb n="2174"/><span>Nóláin d'fhoillsigh.  2s. 6d. a Luach.</span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>Leabhar an-thairbheach, an-luachmhar iseadh an leabhar</span>
<lb n="2177"/><span>so, “Slighe an Eolais.”  Atá greas cainte ann ar</span>
<lb n="2178"/><span>gach aon sórt nídh geall leis ag baint le saoghal daoine</span>
<lb n="2179"/><span>maille le sean-fhocail ag tagairt dos na cúrsaí ceudna</span>
<lb n="2180"/><span>agus ceisteanna chum congnamh a thabhairt don bhfear</span>
<lb n="2181"/><span>teagosca.  Is mór san ar fad an méid atá bailighthe</span>
<lb n="2182"/><span>i dteannta a chéile in aon leabhairín beag ar aon leath-</span>
<lb n="2183"/><span>choróinn amháin de chaint shaidhbhir, thairbhtheach, úsáideach</span>
<lb n="2184"/><span>do'n té atá ag saothrughadh na teangan.  Is fuiris</span>
<lb n="2185"/><span>d'aithint ar an leabhar gur ghaibh an té a scríobh tré</span>
<lb n="2186"/><span>gach aon chumhang agus caol atá ag baint le foghluim</span>
<lb n="2187"/><span>agus múineadh na teangan mar tugann sé iarracht</span>
<lb n="2188"/><span>ar an ród a réidhchant roimh gach dream díobh.  Is mór</span>
<lb n="2189"/><span>ar fad an méid soluídí cainte atá cruinnighthe</span>
<lb n="2190"/><span>cnuasta aige 'sa leabhar agus is mór dá dhuadh a fuair</span>
<lb n="2191"/><span>sé.  Ní dheurfainn go bhfuil comhartha agus seuladh na</span>
<lb n="2192"/><span>fíor Gaedhilge ag gabhailt le gach aon abairt atá 'sa</span>
<lb n="2193"/><span>leabhar acht ní h-ibhfad uaidh é.  Ar na cúrsaí is mó</span>
<lb n="2194"/><span>a bhaineann le saoghal na ndaoine Gaedhealach iseadh</span>
<lb n="2195"/><span>atá an chaint agus mar sin is fuiris ceart, agus</span>
<lb n="2196"/><span>comhthrom na cainte a bhreithniughadh agus a fhromhadh.</span>
<lb n="2197"/><span>Is mór an congnamh chum caint a dheunamh fuinneamhail</span>
<lb n="2198"/><span>agus láidir agus Gaedhealach feidhm cheart a bhaint</span>
<lb n="2199"/><span>as na sean-fhocail agus mar sin is fearrde an</span>
<lb n="2200"/><span>leabhar go mór an méid atá ann díobh.  Atá congnamh</span>
<lb n="2201"/><span>mór 'sa méid atá 'sa leabhar so chum an chaint a</span>
<lb n="2202"/><span>dheunamh láidir agus saidhbhir don té atá a saothrughadh</span>
<lb n="2203"/><span>na teangan do féin.</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>FEAR FEASA.</span></p>
<lb n="2206"/>
<lb n="2207"/><p><span>COMÓRTAS DON AOS ÓG.</span></p>
<lb n="2208"/>
<lb n="2209"/><p><span>Níl cead ag aoinne iarracht do chur isteach ar an</span>
<lb n="2210"/><span>gcomórtas so ach daoine óga fé bhun sé bliadna deug</span>
<lb n="2211"/><span>d'aois.</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>An cheud duais 10s.; an dara duais 5s.</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>Sgríobh aiste beag (gan níos mó ná 200 focal ann)</span>
<lb n="2216"/><span>ar an adhbhar so — cérbh é, dréir do thuairm féin, an</span>
<lb n="2217"/><span>duine ba mhó le rádh in Éirinn riamh (leath-is-muigh de</span>
<lb n="2218"/><span>Naomh Pádraig).</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>Gearr amach an fuirm seo agus líon é.  Níorbh aon</span>
<lb n="2221"/><span>tairbhe duit d'iarracht do chur isteach gan é sin do chur</span>
<lb n="2222"/><span>'na theannta.  Níor mhór duit é bheith istig roimh an</span>
<lb n="2223"/><span>3adh lá de Mhí na Márta.</span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>Com Feabhra, 1924.</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>Mise</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>m'áit chomhnuighthe.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>Táim … d'aois.</span></p>
<lb n="2232"/>
<lb n="2233"/><p><span>Seo ainm m'athar (nó ainm duine muinighnighe), ag</span>
<lb n="2234"/><span>deimhniú na fírinne seo agus é féin a chuir leis an</span>
<lb n="2235"/><span>bpáipeur so.</span></p>
<lb n="2236"/>
<lb n="2237"/><p><span>D'Fhear Eagair “An Sguab”</span>
<lb n="2238"/><span>Cearnóg Montseóighe, a 24.</span>
<lb n="2239"/><span>Baile Átha Cliath.</span>
<lb n="2240"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="2241"/><p><span>BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA.</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>ÁRD-OIFIG:—  FAITHCHE AN CHOLÁISTE,</span>
<lb n="2244"/><span>BAILE ÁTHA CLIATH.</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT</span>
<lb n="2247"/><span>GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT.</span></p>
<lb n="2248"/>
<lb n="2249"/><p><span>Bun-airgead Geallta, £406,000.</span></p>
<lb n="2250"/>
<lb n="2251"/><p><span>Bun-airgead Díolta, £203,000.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1923, £1,650,000.</span></p>
<lb n="2254"/>
<lb n="2255"/><p><span>BUNUIGHTHE 1920.</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>BRAINNSÍ:—</span></p>
<lb n="2258"/>
<lb n="2259"/><p><span>68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh,</span>
<lb n="2260"/><span>Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis,</span>
<lb n="2261"/><span>Mathchromtha.</span></p>
<lb n="2262"/>
<lb n="2263"/><p><span>THE</span>
<lb n="2264"/><span>NATIONAL</span>
<lb n="2265"/><span>LAND BANK</span>
<lb n="2266"/><span>LTD.</span></p>
<lb n="2267"/>
<lb n="2268"/><p><span>Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:—  Eason agus a Chomh.  Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath,</span>
<lb n="2269"/><span>agus foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.</span>
<lb n="2270"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Uimh. I7. Feabhra, 1924

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Uimh. I7. Feabhra, 1924

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
