Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimhir 11. Lughnasa 1923
Title
Uimhir 11. Lughnasa 1923
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1923
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1923_08> <L 205> <B 1923> <C Prós> <M 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Muintir An Sguab> AN SGUAB Uimhir II. LUGHNASA 1923 3p. SA MHÍ RÉIM NA h-UIMHREACH SO. Leath. I dTÚIS AN GHALAIR IS FUIRISDE É LEIGHEAS 207 DHÁ AMHRÁIN … DONN PIATT 208 IOLSCOIL NA MUMHAN (ÁR SCEULAIDHE III.) … PÁDRAIG Ó CADHLA 209 SEOSÁN MAC SEACA, DUINE UASAL … SEOIRSE MAC CLÚIN 211 AN T-AON A H-ART … NIOCLÁS TÓIBÍN 214 NAOMH PÁDRAIG I gCARSONIA … CLOCH LABHRAIS 215 IODHBAIRT SHEÁIN A GHRÁDH … SEÁN ÓG Ó h-AONGHUSA 217 FOGHAIR NA GAEDHILGE VIII. … PÁDRAIG Ó CADHLA 219 “AN DOCHARTACH” … CÚ CHULAINN 220 LÉIRMHEASA 221 LEITREACHA 223 AN GHAEDHEALG SNA SIOPAITHE. Má thá sé uait, a dhuine, an Ghaedhealg a bheith dá labhairt agat gach aon lá ceannuigh do chuid grósaereachta agus lóin-tighis uainn. Ní gádh dhuit Beurla do labhairt annso mar go bhfuil an Ghaedhealg ag gach aoinne sa t-siopa. Ó RAOGÁIN AGUS A CHOMH., TEO., SRÁID DÁSON, 54. CUALLACHT DÚNA EIMER TEOR, Sráid Hardbhic, i mBaile Átha Cliath. ÉADAIGHE EAGLAISE, ILGHRÉASACH AGUS ÓIRGHRÉASACH. CULAITHE BAN ÉIREANN CAIRPÉIDÍ LÁIMH-FHIGHTHE. Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNACH INSIÚRÁLA TEÓ. I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. na polasaithe is iomláine le fagháil. <L 206> TAE. Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá againne, bíonn siad mar a chéile i gcomhnuide agus bíonn gach éinne sásta leo. Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. Tae ón t-Sín — 2/8, 3/— agus 3/4 an púnt. BECKER BROS., LTD., Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath. THE MONUMENT CREAMERY AN T-IM UACHTARLAINN IS FEÁRR. Deunta d'uachtar glán, úr, pasturáltha: Milis, blasta, is úr i gcomhnuidhe. Tagann uibhe toghta muinighneacha isteach chughainn gach aon lá. SRÁID PHÁRNEILL, 75, & PORT CAOIMHGHIN ÍOCH., 25, BAILE ÁTHA CLIATH. WEST & SON SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS CLUIGEADÓIRÍ. Tigh Grafton, 102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath An cnuasacht is mó i n-Éirinn; Fáinní pósta & Fáinní geallamhana; bronntanasaí airgid; córacha tae & caifí; &rl. Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint. DIXON & HEMPENSTALL Fir Deunta Speuclairi SEOMRAI UM TASTAIL RADHAIRC AR OSGAILT GACH LA Támuíd tréis na cóireacha is deidheannaighe ceapadh chun gloiní (lensaí) chur i dtreo d'fhághail. Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud cuirimíd chugat é an lá ceudna. SRAID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH. GACH RUD ATÁ ACRACH D'OIFIG. Tar go bhfeice tú an teasbántas díobh atá againn. TYPEWRITERS (Coracha Cló-Sgríobhadh). “HAMMOND” (Gaedhealg agus Beurla ar an maisín ceudna). “ROYAL” (Leitreacha Gaedhealacha air). Gach cóir chun mamraim agus cáipéisí oifige a choimeád in eagar agus in órdú. Duplicators — Rotary & “Rolo” -flat 55/ — agus 75/ — (iomlán). CONAN, MAULE & CO., 7 Crow St., Ath Cliath. Guthán: 3319. BANNDAÍ GLUAISTEÁIN AJAX TYRES Gheibhtear go díreach ó Shasana Nuadh iad gan aon bhaint le Sean-Shasana. Banndaí thar barr iseadh iad. Mara bhfuil siad ag gach aon siopa gluaisteáin ar fúd na hÉireann ba cheart go mbéidís. Seo an t-aon dream amháin de lucht díolta bannda san iomlán a chuireann suim i gcúrsaí na Gaedhilge. Oifhig — Cae Eden, 7, Baile Átha Cliath <L 207> I DTÚIS AN GHALAIR IS FUIRISDE É LEIGHEAS Ba cheart ná beadh aon dabht in aigne aoinne cad é amhrán nó Anthem náisiúnta na h-Éireann. Go dtí 1916 dhearfaidhe gurb é “A Nation Once Again” a bhí againn agus ó 1916 anuas ba é “The Soldiers' Song” a chuir ag preabadh 'nár seasamh sinn agus ár hataí 'nár lamha againn. Bhíomar i bPáirc Faithche Stiopháin an lá fé dheire agus beannd an D.M.P. ag seinnt ceóil mar is gnáthach, agus ba ghreannmhar linn a bheith ag éisteacht leó ag imirt an “Soldiers' Song” agus iad san áit a thógadh mar cuimhne ar Jubilee bainrioghna Shean-Shasana. Is maith an coiscéim chun cinn an méid sin. Ach san am cheudna ní ceart go dtairraingeóimíst aon phort chugainn mar phort náisiúnta gan an cheist do chur trí chéile go cúramach roimhré. Gan dabht tá rud éigin le rádh i bhfábhar an “Soldiers' Song” toisg gurb é sin an port a bhí againn an fhaid as a bhíomar ag baint amach an méid saoirse atá againn ach sin a bhfuil ann. Ní port fíor-Ghaedhealach é agus ní port é a bhfuil aon ceól aoibhinn as an gcoitchiantacht ag baint leis. Cuimhnig ná fuil aon náisiún ar dhruim an domhain a bhfuil ceól níos breaghdha níos ársa níos fíor- náisiúnta aige ná mar atá againn. Is gránndha an port agus is suarach na focail atá ag gabhailt le Anthem náisiúnta na Sasanaig ach níl aon rud níos seasamhaighe ná sean nós agus dá mbeadh sean-chéol oireamnach féin ag na Sasanaigh níorbh fhéidir leo glacadh le ceann eile in áit an rud atá aca anois. Ná bhimís sa chás cheudna. Tá eolas ag gach aoinne in Éirinn ar phort Doire (an ceann adeirtear na focail suaracha Sasanacha “Danny Boy” leis — agus gach aon Éireannach adeireann iad tugann sé masla do sheanceól na h-Éireann) agus “Cailín deas crúidhte na mbó” agus ní fuiris neachtar aca san do shárú mar ceól, ná aon phort d'fhághailt a chuirfeadh fuil Éireannaigh ag corruidhe mar a dheun- fhaidís. Má dheirtear go bhfuilid ró righin agus ro brónach tá an “Wearing of the Green” agus an “tSean-Bhean Bhocht” ann má theastuigheann ceann uainn a bhfuil baint aige le Stáir na h-Éireann. Theasbáinfheadh sin go raibh an cuspóir ceudna againn i gcomhnuidhe .i. ár saoirse do bhuachaint ó Shean Shasana. Is tabhachtaighe an port ná na focail pé sgeul é ach pe aca é a toghfar mar amhrán náisiúnta ba chóir go mbeadh focail Gaedhilge oireamnacha ag baint leis agus go múinfidhe na focail san do gach aon pháiste i ngach aon sgoil ar fúd na tíre. Dála an sgeul, tá daoine ann gurb mhaith leó dá mbeadh brat eile againn seachas an óir, an bán agus an uaithne, ach níl aon leigheas aca air anois: táse ro dhéidheanach aon athrú do deunamh air sin. Tá se againn mar bhrat náisiúnta anois agus bímís dílis dó. Ní páipeur poilitidheachta “An Sguab,” ach caithfimíd glacadh le rudaí mar atáid, agus ba leamh an sgeul uainn-ne é dá seachaineó- maist na ceisteanna is tábhachtaighe toisg saghas baint a bheith aca le poilitidheacht. Ní ceart d'aoinne gan feuchaint isteach idir an dá shúil ar an saoghal go dána, neamhspleádhach. Cad atá aireacht “gnóthaí coigcriche” ag deunamh, cur i gcás? Tá Connchubhair Ó Briain ag deunamh taisdil mór timpeall na cruinne 'na bháidín féin agus gan de chead aige brat na n-Éireann a bheith ináirde aige. Ná deirtear ná beadh cumhacht ag luingeas an t-Saor-Stáit brat na h-Éireann a bheith á theasbáint aca mar bhrat naisiúnta. Tá ach go socróch an Rialtas an sgeul dréir na cumhachta atá aca fe'n gconnradh. Is eagal linn go bhfuil Aireacht “Gnóthaí Coigcriche” ar an aireacht is laige agus is leisgeamhla, dá bhfuil ann. Feuch ar cheist ár gConsuls i dtíortha eile cuir i gcás. Ní bfuigh- feadh aoinne a rádh go bhfuil sé sin ar fheabhas: má thá Éireannach ag dul thar lear caithfidh sé passport Shean-Shasana a bheith aige fós — deirtear go mbeidh passports fé leith againn go luath ach ba cheart go mbéidís fadó agus níl aon fhonn ar mhuintir Shean-Shasana, dréir deallramh, an obair seo do deunamh dúinn a thuille. Aireacht “gnóthaí coigcriche” is cionntach ar fad ar fad. Ní bhímíd ag tabhairt fén Rialtas ós rud é gur Rialtas an t-Saor Stáit é. Tá's ag ár lucht léighte go molamuíd iad dréir an t-slighe a samhluigheann sé dúinn go bhfuilid <L 208> ag obair ar son náisiúntachta agus Gaedheal- achais na tíre. Ba mhaith linn dá mbeadh ár n-airgead féin againn in Éirinn mar chomhartha náisiúntachta agus neamhspleadhachais ach tuigimíd go maith gur ceist cruaidh trí na chéile í sin nach féidir í shocrú gan cuimhneamh ar gnó agus tráchtáil na tíre agus ar gach aon taobh dí. Táthar ag díbirt comhartaí an namhaid in áit a chéile, agus sé bille — “um Scrúdóracht Scannán” an rud is déidheannaighe a righneadh chun na comharthaí san do chur ar neamh-nidh. Is gairid ná beidh T. P. O'Connor ós ár gcomhair amach gach aon lá ag na pictiúirí. Tá ceist patents agus ceist Copyrights idir lámhaibh leis. In áit a chéile deuntar na caisleáin. Táimíd ag tnútán le bille an Oideachais ach is ar éigint a bheidh sé á thabhairt isteach go dtí go mbeidh an Dáil nuadh ann, tréis an Toghaidh Mhóir. Tá Aireacht an Oideachais ag deunamh a chion féin chun an tír do Ghaedhealú ach níl an oiread san muinighin againn as Aire an Oideachais as ba mhaith linn — ná dubhairt sé an lá eile i Luimneach go mbeadh an Ghaedhealg le fághailt ag muintir na h-Éireann, má thá sí ag teastáil uatha. Bfhearr linn abairt níos láidre ná san agus eolas againn conus mar atá an dream neamh-Ghaedhealach ag éirighe na coinne. Déineann siad sin beagán dí toisg gan í a bheith aca agus ós rud é go bhfuilíd ro leamh ionnta féin i d'fhoghluim. 'Sé ár dtuairm gur cheart liosta desna múinteoirí sgoile a bhí dílis don Ghaedhilg le dathad bliadhain agus do dhein obair don Ghaedhilg fe'r chuireadh Connrad na Gaedhilge féin ar bun agus a theasbáin an dílseacht cheart don Ghaedhilg ar feadh na h-aimsire sin — liosta díobh a bheith againn agus aoinne aca atá beo ba cheart go bhfuighfidhe úsáid do dheunamh díobh féin agus dá gcuid Gaedhilge agus cúiteamh éigint do dheunamh leó ar an obair fíor-tairbheach fíor-náisiúntac a dhineadar. Do theasbáineamar an nóta so shuas do dhuine mhuinteardha dúinn agus 'sé an rud adubhairt sé ach “Cad mar gheall ar na sagairt a theasbáin an dílseacht cheudna i rioth na h-aimsire ceudna?” Aontuighmíd leis, ach ní hé an Rialtas atá ag stiúrú ná ag díol na sagairt agus mar sin ní mar a chéile an dá cheist. DÁ AMHRÁN. I. Tá duilleóga ag tuitim Ó ghéagaibh na gcrann, 'S go síorraidhe ag rinnce Go sroichid an abha, A ghluaiseann le fánaidh Go luath is go dána, Go buan is go láidir, Go tráigh gheal na dtonn. Tá fuar-bhrat na sneachdadh Ar mhullach Chip Iubhair. Tá gaoth glórach garbh. Ag séideadh le huabhair Níl foscadh fé chrannaibh Nó'r sleasaibh an ghleanna. Go dtiocfaidh an t-Earrach Go geal is go húr! II. Tá scamaill go dubhach Ar stuadh na spéire. An ghealach fé smúit 'S ní buan na réalta, Fóirneart na stoirm — Glór garbh srotha — Brónach an torann 'Measg mullach is sléibhte. Feadghail bog íseal Na gaoithe i gcrannaibh. Na huain go síothmhar Ar thaoíbh an ghleanna. Sruth Dothra go ciúin, An spéir gheal gan smúit, 'S gach éinne gan bhuaidhirt Le suaimhneas Earraig. DONN PIATT. GAEDHEALG DO LEANBHAÍ. Scoil na Gaedhilge i gCromóg an áit chum Gaedhealg do múineadh do leanbhaí. Ní labhartar ag an scoil acht Gaedhealg ó maidin go h-oidhche. Bionn an Ghaedhealg go blasta ag na leanbhaí taréis leath- bhliadna. Osclóchaidh an téarma an 3adh lá de Meadhon Fhoghmhair, 1923. Gheobhfar gac faisnéis ón Uachtarán. Scoil Pádraig Naomhtha, Cromóg, Cloch Múna, Fearna. <L 209> IOLSGOIL NA MUMHAN I RINN Ó gCUANACH AN SEANCHUIDHE III. Ceachtanna Mhicil na ceachtanna is luach- mhara agus is tairbhighe a bhíonn againn in Iolscoil na Mumhan gach aon tsamhradh. Suidheann sé síos annsin ag gach aon bhuidhin ag caint agus ag seanchus leis na micléighinn. Scríobhann an t-Ollamh an chaint ar an gclár dubh d'réir leitridh an fhoclóra agus teas- báinann sé béinn agus bualadh na cainte mar a labhartar í. Tá orra go léir aithris a dheunamh ar Mhicil — eudtromacht na cainte in áiteanna agus a truimeacht agus a láidreacht in áiteanna eile; an foghar agus an blas; an ceol agus an t-imtheacht; an áit den chaint a mbíonn an laigeacht béime agus 'n a leigtear ar lár cuid den bhfocal nó béidir focal ar fad; agus mar sin de. Tá an chaint cheart, bhog nádúrtha aige gan milleadh gan múchadh le Beurlachas — í annsin aige gan gothaí gan geáitsí acht í ag teacht in a tuille as a bheul amach. Is mar a chéile leis an duine is uaisle leis an duine is ísle. Nár mhór an ní dhúinn go léir dá bhfuighmís na geáitsí agus 'na gothaí seo go léir a chaitheamh uainn agus bualadh imeasc na ndaoine go breágh maordha, nádúrtha dhúinn féin agus gan a bheith d'iarraidh a chur 'n-a luighe ar dhaoine gur uaisle sinn ná cách — cadé chúis a labharfadh do leithéid-se a thógadh le bainne gabhar le m' leithéid-se a thógadh le bainne bó. Tá na gothaí seo ag deunamh an tsaoghail ró-chruaidh do gach aoinne agus bheadh sé ceart againn briseadh leo. Sé an galldachas a tharraing orainn é agus caith- fimíd seachaint ná tábhairfaimís linn isteach 'sa nGaedhilg anois é. Seadh, mar adubhairt mé cheana, ní fhuil léigheamh ná scríobhadh ag Micil; ní raibh sé ag bodhradh a chinn riamh le healadhain na gramadaighe ná le healadhain na bhfoghar acht is aige atá siad — idir gramadach agus foghar — chomh glan, chomh maith le haon fhear a mheil mín agus garbh riamh. Tá rioth agus bualadh na cainte aige; tá na foghair go soiléir agus go glan aige; thá an t-urtacht aige agus tagann an chaint ón a bheul amach mar a thagann an fíor uisce ó eudan an tsléibhe — uaireannta riothann sí 'n-a tuilltí chuige le fothramh an mhaidhm-shléibhe acht an chaint i gcomhnuidhe ar a glaineacht in gach aon slighe. Tá cló ag an bhFear Mór ar dhosaoin do sceulta Mhicil anois, scríobhtha fé leitridh an fhoclóra, an gramadach díreach mar a tháinig sé as a bheul amach. Nach iongantach mar a choimeád Micil agus a leithéid cirteacht na cainte agus iad féin agus an seacht sinsir d'imthigh rompa gan léigheamh ná scríobhadh 'sa nGaedhilg. Ní raibh aon droch- Ghaedhealg ná mi-chirteacht gramadaighe 'sa nGaedhilg dtí anois. 'Siad na daoine a raibh an Beurla aca agus tabhairt suas an Bheurla orra atá chum i mhilleadh anois d' iarraidh í thabhairt comhthrom le n-a gcuid beurla. Nach mór an truaigh gan leithéid Mhicil a bheith ag baint le gach aon Choláiste Gaedhealach. Ba cheart 'sa cheud dul síos an Coláiste Gaedhealach a bheith istigh i gceart lár na Gaedhealtachta agus cainteoir den áit, mar Mhicil, a bheith ag an Ollamh chum an chaint cheart nádúrtha a theasbáint. Atá an-chuid grinn ag baint le Micil 'n-a shlighe féin. Tháinig sagart uair go dtí an Rinn ar lorg na Gaedhilge agus ní raibh sé sásta gan an blas ceart agus na foghair chearta d'fhagháil ó Mhicil. Thug sé leis amach ag siubhal é tráthnóna agus nuair a bhíodar amach ag bóthar d'iarr an sagart air focal cainte a rádh. D'fheuch Micil amach 'sa chuan agus chonnaic sé bád iascaireachta — “Tá bád amuigh 'sa chuan,” ar sé sin, “a's ceathrar fear innte.” “Cá bhfuil do theanga anois? a Mhicil,” arsan sagart. “Mo theanga,” arsa Micil, “cá mbeadh mo theanga, a Athair, acht istigh i m' bheul.” “Ó, seadh, a Mhicil,” arsan sagart, “acht an thíos nó thuas atá sí.” “Tá sí thíos agus thuas, thall agus abhus, a Athair, acht ní bhfuighbhinn a dheunamh amach duit ceart cá mbíonn sí aon am.” B'ait le Micil an cheist acht shíl an sagart gur cheart go mbeadh eolas ar ealadhain na bhfoghar aige. Bhí cócaire uair againn — Prúiseánach ar fad ó Dantzig. Ní raibh focal Beurla aici ná focal Gaedhilge, dar ndóigh. Tháinig sí d'aon ghnó cum na Gaedhilge d'fhoghluim agus <L 210> bhí sí sásta ar an gcócaireacht a dheunamh dhúinn. Gearmáinis a bhí aici agus bhí an Ghearmáinis ag an mbean-tighe a bhí againn. 'Se Micil a bhíodh ag tabhairt isteach uisce agus guail agus gach aon rud mar sin go dtí an chistin. Bhíodh Micil ag caint léi sin agus í sin ag caint leis agus gach aoinne aca agus a theanga féin aige. Is gairid a bhí sí againn nuair a léim an cat isteach 'sa bhfuinneoig tráth- nóna agus cois coinín in a beul aici. Do léim an cócaire ináirde 'sa chathaoir agus as san go dtí an mbórd agus gach aon screuch agus gach aon liúigh aici “Gott bewahre uns vor …!!” “Gott bewahre uns vor …!!” tháinig Micil isteach an dorus agus chonnaic sé an stiúigh a bhí uirre. “'Dén diabhal athá ort?” “Fait sup?” adeireadh sé. “'Dén ‘Cat buidhe Mháire Mhór” cad a thabharfadh ‘Cat buidhe Mháire Mhór’ annso, ná feiceann tú gur é sin ár gcaitín féin.” Bhíomair ábalt ar suaimhneas éigin a chuir innte pé sceul é acht sé rud a mhairbh Micil acht cionnos a chuimhnigh sí ar “Chat buidhe Mháire Mhór.” D'fhoghluim an bhean san caint na Gaedhilge in trí mhí. Thugas-sa ceachtanna speisialta dí agus bhí me ábalt ar gach aon rud a chur i dtuigsin dí trí theasbáint agus bagairt. Bhuail an duine uasal Cluaid Ceabhasa chugainn uair agus thóg sé Micil agus í féin tráthnóna chum léigheamh agus foghar na Gaedhilge a chur i dtuigsin dóibh. Bhíodar cráidhte ciaphta ar feadh uair go leith an chluig aige agus 'sa deireadh bhris ar an fhoidne ag Micil agus ghlaoidh sé orm féin — “ar son Dia, a Phadraig Uí Chadhla,” ar sé sin, “tar annso agus fuascail orainn nó ní fhágfaidh an fear so leus ionnainn.” Níor eirigh le Ceabhasa an léigheamh a mhúineadh dhó pé sceul é. Casadh ar Mhicil an lá 'n-a dhiaidh sin é suas an cnoc agus é ag tomáint asail. Is beus le gach aoinne “Gú-an abhar dait” a rádh nuair athá sé ag tomáint asail. D'airigh Ceabhas é. “Cad fá nach n-abrann tú Gaedhilge leis an asal?” ar sé sin. “É-a,” arsaigh Micil. “Cad fá nach n-abrann Gaedhilge leis an asal?” arsaigh Ceabhasa arís. “Ó, seadh, an t-asal!” arsaigh Micil, “gú-ain abhar dait,” ar sé sin arís ag tomáint leis. Níor thuig sé blas cainte Ceabhasa. Tá eagla mór orm ná tabharfaimíd linn tréithe agus iomchur na fíor-Ghaedhealtachta. Táimid ag saothrughadh agus ag leathnughadh na teangan ar chuma éigint acht ní fhuiliúid ag saothrughadh tréithe agus iomchur agus beusa agus cultúr an sinsir Gaedheal d'imthigh romhainn. Táimíd sásta ar thréithe agus beusa a chuir na gaill orainn a choimeád agus a shaothrughadh agus clúdach na Gaedhilge a chaitheamh anuas orra sin. Ní fhuil an meas ceart againn ar na daoine a fhan an Ghaedhealg aca. Ní Gaedhalughadh dhúinn é sin. Caithfimíd sár-iarracht a dheunamh ar na tréithe fé leith a bhain leis na daoine breaghtha Gaedhealacha a bhain linn a thabhairt linn. “Gaedheal mise agus mise im' Ghaedheal agus ní thuigim gur nár dam é.” Gaedheal Micil leis agus ní thuigeann sé gur nár dó é. Má theastuigheann uainn a bheith Gaedhealach siar go smior caithfimíd dul ar ár nglúine chum Mhicil agus chum a leithéid (buidheachas le Dia go bhfuil siad fós againn) agus gach tréithe atá ag baint leo a shaothrughadh agus a bhailiughadh linn. Bhí an Dochtúir De Henebre uair ag caint ag feis thuas i dThiobraid Áran. Bhí sé d'iarradh chur i dtuigsin do na daoine annsin gach aon rud mar gheall ar an Cultúr Gaedhealach — an ceol, na habhráin, an rinnce, an caitheamh aimsire, an seanachuidheacht agus gach rud mar sin. Caint bhreágh chiallmhar a bhí aige acht bhraith sé gur beag an chluais a bhíodh ag tabhairt do. Theastuigh uaidh croidhe éigin a chur 'sa chomhthionól mar ná raibh aoinne ag bualadh bos ná ag liúirigh dó. Shiubhal sé treasna an árdáin cúpla bobhta gan aon rud a rádh — “Gallant Tipperary!” ar sé sin. Chuir gach aoinne cluais ar féin, d'éirigh an liuigh, chaitheadh hata san aer agus bhí gach aoinne ag screuchadh agus ag liuirigh agus ag chaitheamh hata san aer ar feadh chúig nómantaí. “Tá agam” ar sé sin, in a aigne féin. “Gallant Tipperary!” ar sé sin arís agus d'éirig an liúigh agus an comhrádh-bó arís. Agus nuair a bhí a gcluasa aige agus gach aoinne ag faire ar cad eile bhí le rádh aige — “Gallant Hypocrisy i mbaiste!” ar sé sin. “Sibh-se ag maoidheamh as gair éigin catha a thug bundúnaí éigin Sasnaigh do amadáin do bhúr muintir a bhí ag cur a ngiodáin amach ag troid dóibh ar pháirc an bhuailte. Hutaidhí! a dhaoine gan meas oraibh fein! Téidhidh síos go dtí iascairí <L 211> bochta Bhaile na nGall i nDúthaigh Déiseach agus foghluimighí caint agus ceal agus rinnce na ndaoine sin agus déinidhí iad a chleachtadh agus bídhí mar ba dhual as ba dhúchas díbh a bheith ón bhúr sinsir. Foghluimighí na habhráin chaoin chathach atá ag Micilín Shighle; an rinnce croidheamhail, spleodarach atá ag Learí Mháire; agus an seanchus breágh Gaedhealach atá ag Micil Ó Muirgheasa agus annsin ní miste dhíbh a bheith ag mhaoidheamh as bhúr maitheas.” (Crioch.) PÁDRAIG Ó CADHLA. GUAL! GUAL! GUAL! Anois an t-am chun Ghuail a cheannach i gcóir an ghéimridh. Béidh sé i bhfad níos costasaighe nuair a thiocfas an aimsir chruaidh. Ceannuigidh ó Ghaedhealaibh é. Tá an cineál is fearr le fághail Ó MHUINNTHIR PLÉIMEANN, 9 SRÁID FREDERIC THUAIDH, ÁTH CLIATH. Guthán 2723. N.B. — Tá gluaistean (a iomcróchas ualach tonna) le fághail uainn ar thuarastal. LEABHRA MAITHE GAEDHILGE AN BARRA: Leabhairín do Pháistí. Nioclás Tóibín an scríbhneóir. Leabhairín é seo do pháistí sa tríomhadh buidhin nó sa ceathrú buidhin do réir mar a thuigtear don múinteóir. Mar do dhein sé sa nGeamhar tá a dhícheall déanta ag Nioclás Tóibín ar adhbhar oiriúnach léighinn do sholáthar don pháiste, agus a bheith cothrom maidir le ciall agus cruadhas. Ocht leathanaigh agus dachad atá ann. Luach 6d. glan. ÓIR-CHISTE: Duanaire Liricí don aos Foghluma. Seamas Ó h-Aodha, M.A., do thoigh. Cnuasacht é seo desna dánta is mó clú agus cáil i nGaedhilg. Tá 45 cinn aca ann agus na filí is fearr abhí riamh againn a scríobh iad ó Oisín Mac Fhinn go dtí Pádraig Mac Piarais. Tá míniú nó argóint ag gabháil le gach aiste sa leabhar agus gach míniú aca i nGaedhilg bhlasta. Tá foclóir, agus gluais ag tabhairt eolais ar gach áit is ar gach duine atá luaidhte sa leabhar. Níl aon Bhéarla ann. 156 leathanaigh. Luach 5s. glan. BEIRT DHÉISEACH. Cnuasacht scéilíní le Seán Ó Cuirrín. Scéal acu ar a cheann féin; Eadartheangachd ar Bhéarla Washington Irving (Rip Van Winkle); Tolstoí (The Long Exile); Lorimer Stoddard (The Indian's Palm) an chuid eile. Tá adhbhar cleachta ar aistidheacht agus notaí agus foclóirín ag gabháil leó. Luach 3s. 6d. glan. Agus na Leabhra eile is fearr i nGaedhilg le fagháil ó CHOMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN TEOR., 89 SRÁID AN TALBÓIDIGH I MBAILE ÁTHA CLIATH. SEÓSÁN MAC SEACA, DUINE-UASAL. Ní raibh fhios agam ró-chruinn cad a chlog a bhí sé. Bhíos im chola tréis an dínnéir mar ba ghnáth liom ó tháinig aimsir bhrothalach an tsamhraidh nuair a dúisigheadh me de phreab. Cnag! cnag! thíos ar an ndoras i slí a bhain mac-alla as an dtig, agus 'na dhiaidh sin díreach siúd an clog teintrighe sa tsiúl ar séirse thíos sa chistin. Chuala sodar an choimeáduí tighe thíos sa halla agus cainnt árd anamhóineach nuair oscluíodh an doras. Cheapas gur duine éigint a bhí marbh. B'in deire leis an gcola agam. Phreabas amach ar an úrlár is bhíos am shocrú féinig chun mo thoile — bhí am go leór an tráth san chuige agam, fóiríor, mar ná raibh puínn eile agam le déanamh — nuair a ghluais an Barrach isteach go socair ciúin chúgham gan deabha ná deifir air. “Cás beag eile, a Shéamuis,” ar seisean liom, “is muna miste leat neósfad duit 'na thaobh faid a bheidh an cárr ag teacht amach.” “Seadh; tá go maith,” ar seisean, nuair a dubhras leis buala ar aghaidh is go mbéinn- se go dian-aireach, “deinfead, mar deinean an ínsint na poinntí a bhailiú chun cruinnis i gcomhnuí, bíodh is ná fuil ana-chuid díobh ann an trus seo. Ceathrú an chluig ó shoin nó fiche nóimint, béidir, tháinig duine suas go dtí 35 Radharc na Sléibhte, fear fuinte árd deigh-éadaigh, is dubhairt sé leis an seir- bhíseach go raibh sé tréis fear eile a d'fheiscint ag teacht amach as an dtig, go raibh aghaidh scannruithe air, go raibh peictiúir fé fráma 'na láimh, is chó luath is a shrois sé an casán gur chuir sé go tréan sa rith an tsráid suas, is gur mheas sé féinig tréis gearra- mhachtnamh a dhéanamh ar an scéal gur deineadh goid, is go mb' fhearra é sin a chur i n-úil do mhúintir an tighe. D'iarr an cailín ar an bhfear so fanacht sa tseómra feithimh go gcuirfeadh sí fios ar a máistir. Duine saibhir é sin gurab ainm dó Seóirse Mac Cathail a thug ana-thamall thoir i n-India, tráth, go bhfuil flúirse mhór airgid aige, is a cheannuigh ana-chuid peictiúirí cáiliúla anso is ansúd ar ceainteana. Nuair a tháinig an máistir anuas bhí an stróinséar so thíos <L 212> ag feitheamh leis. Dubhairt sé a scéal ansan aríst is chuaidh fear an tighe ag féachaint is ag cuardach tímpal. Nuair a tháinig sé thar n-ais, is gan aon ní braithte amú aige, ní raibh aoinne roimis ins an seomra. Bhí cheithre cinn de pheictiúirí an tseomra san imithe is na frámai fágtha Phreab sé chun an doiris. Bhí gluaisteán ag borra chun siúil ar an sráid is buachaill ag teacht isteach le litir chuige. “D'oscail sé an litir. Bhí an dubh fliuch fós ar an gclúdach. Seo dhuit í:— “‘A Dhuine Chóir, is a Chara, “‘Deonuigh, le do thoil, a leigint dom me héinig a leath-scéalú i dtaobh nár fhágas slán agat mar a dheinfeadh duine uasal is mar is gnáth liom héin a dhéanamh, is a miniú gur thaithn ceithre cinn de dho pheictiúirí liom i slí ná féadfainn gan iad a thógaint le cur lem' bhailiú féinig. Tá's agat fé seo, dar ndó, go bhfuighim ana-thaithneamh 'na leithéidí sin: is mheasas go mb'fhearra iad a chur san áit go bhfuighfí an pléisiúr ba chóir asta. “‘Deonuig aríst, a dhuine chóir, mo leath- scéal a ghlaca is mo mhíniú. Tá súil agam nár chuireas corrabhuais ar bith ort. Má chuireas táim go mór 'na chathú. “‘Táim ag súil nách fada go bhfeicfead aríst thu. Buailfead thar n-ais sara fada chun na seoda san atá sa mbosca daingean agat a thabhairt liom, is bead go mór agat fé chomaoin iad a bheith ullamh rómham. “‘Go dtí san slán is fiche “‘Mise agat, fé deifir, “‘Do sheirbhíseach umhal, “‘SEÓSÁN MAC SEACA. “‘Do “‘Sheóirse Mac Cathail. “‘35 Radharc na Sléibhthe.” “Sin agat an litir úntach san. Cuireadh fios ar Bhraitheadóirí an Stáit díreach is ansan seoladh teachtaire anso chúgham. Ní chreidim go bhfuil a thuille le n-ínsint.” “A thuille?” arsa mise. “Agus an gcreidean tu é seo go léir?” “Creidim, is gach uile fhocal de. Tá sean-aithne agam ar Mac Seaca. Tá's agam go maith cad is féidir leis a dhéanamh.” “Agus an dóigh leat go bhfuil éinne ar thalamh an domhain a shuidhfeadh síos is litir den tsaghas san a scríobh i dtig éinne tréis an tig céadna a robáil?” “Is dóigh, is ní dóigh é ach deimhin. Is minic cheana a dhein sé a leithéid, chuala: is aithnighim an scríobh mar go bhfaca trus amháin cheana é. An dtiocfaidh tu chun an tighe?” “An dtiocfad? Is me a dheinfidh, a dhuine, is fáilte. Cathain?” “An nóimint seo díreach.” Agus do ghluaiseamair. Bhí Braitheadóirí an Stáit ann romhainn. Chun na fírinne a dh'ínsint níor fhéadas an scéal a ghreamú. Cunathaobh go dtabharfadh éinne mar sin focal don seirbhíseach? Cunathaobh go gcuirfeadh sé fios ar fhear an tighe? Is cunathaobh, ar deire, go suidhfeadh sé síos, litir éachtach aisteach den tsaghas san a scríobh, is í chur isteach chun an doiris nuair a bhí sé ag bhoga chun bóthair? Bhíos i bpúnc — is na Braitheadóirí Stáit, leis. Bhíodar ansan ag obair — ag tómhas, is ag féachaint, is ag scrúdú, — is fhios agam go maith nár thuigeadar an scéal. Ní raibh san de chuma ortha. Is cad é an tairbhe dhóibh mar seo nó mar síud bheith ag tómhas is ag scrúdú? Bhí an gníomh déanta is nárbh' fhearra é dh'fhágaint mar sin? Ní fhaca an Barrach ach ag tómhas na bhfrámaí le n-a shúil is a fhiafruighe cén saghas na peictiúirí a goideadh. Níor theastuigh uaidh a thuille, mheasas. Sa tslí abhaile dhúinn bhí mo chara ag cainnt is ag gáirí is fonnmhar chun gach ní ach amháin an rud a bhí ar aigne agam-sa. Níorbh féidir liom an fhiosracht a smachtú a thuille. “I dtaobh an cúrsa san ó chianaibh,” arsa mise, “bhfuil aon rud nua fachta amach agat ó shoin?” “Tá,” ar seisean; is cheapas go raibh an maga 'na ghlór, “an méid a theastuigh. B'in tuairisc na bpeictiúirí sin. Thuigeas cheana cá bhfuighfinn iad. Ní gá anois ach mo lámh a bhuala ortha .i. ba cheart go ndeinfeadh uair an chluig an méid sin.” Ba ghearr 'na dhiaidh sin go raibh an gluais- teán ag borra againn. Ghluaiseamair linn go tapaidh ar feadh tamaill trí sna sráideana móra is ansan isteach is amach is amach is isteach trí sna cúl-shráideana i slí ná raibh fhios agam sa deire cá rabhamair. Sa deire thiar do stopamair. “Uimhir 72 ar an dtaobh clé tímpal is céad slat suas ansúd an tig is le Mac Seaca. Tóg do rogha, fanacht anso i mbun an cháirr nó tabhairt fén dtig im theannta.” <L 213> 'Na theannta a chuas. Is anois, a léightheóir, tagaim go dtí páirt den scéal nár chuala riamh a leithéid is muna bhfuil gur scríobhas síos a chúntas an tráthnóna san is gur cuimhin é go binn ní bhéadh sé de mhisneach ionnam é bhreaca síos anois. Thánamair go dtí 72. Bhuail an Barrach ar an ndoras is tháinig buachaill amach. “Bhfuil do mháistir istig?” ars 'an Barrach. “Tá,” ars' an buachaill. “Cé déarfad?” “Abair, ‘cara’,” ars' an Barrach. “Is cuma é.” D'fhill an buachaill thar n-ais ar an bpoinnte á rá go ndubhairt a mháistir linn gabháilt suas go dtí n-a sheómra féin, ná raibh sé gabhtha. Bhuaileamair suas, an buachaill beag ár dtreórú. Isteach sa tseomra linn. Bhí Mac Seaca le h-ais an chlabhair 'na sheasamh. “Táim ana-mhór fé chomaoin agaibh is onóir a dhaoine,” ar seisean linn go séimh síodúil, “is teacht anso indiubh. Deanuighidh suidhe, len bhúr dtoil. Tá cathaoireacha ansan is fíon, is tobac, is bídhidh istigh libh féin. Seadh, a Bharraigh, uair éigint eile led thoil,” ar seisean, don glór síodúil ceanan céadna. “Cuir uait an gunnán nó deinfear díobháil, béidir. Féach anois, fan ansan mar a dheinfeadh duine ciallmhar nó raghaidh tu síos i lár an úrláir le h-oibriú an chnaipín seo,” (Cnaipín a bhí sa bhfalla), “is cuimhnigh go bhfuil gunnán eile ins an seomra. Anois béidir go bhfuil deabha oraibh is ní bhead bhúr gcoimeád. Na peictiúirí sin a thug anso sibh? Bhuel, ní maith liom gan bheith go deas libh — níor mhaith i n-aon chor, ach mar sin héin ní féidir liom iad a thabhairt suas. Táid ró-luachmhar, is rud eile, nílid agam. N'fhaca riamh iad. Béidir go measan sibh gur mise Seósán Mac Seaca agaibh, ach, a dhaoine —.” Bhí méar leis ar an gcnaipín, is lámh leis fé n-a chluais. Bhí an Barrach ag bánú is ag bánú, gur thug sé léim amháin treasna an tseomra, gur ghreamuigh sé an cainnteóir sa chúl. Tháinig cúl is plaosc is uile 'na dhorn! Bhíodar bréagach, iad uile léir go léir! “Há, a chladhaire,” ars' an Barrach, mheasais —.” “Níor mheasas aon ní, a dhuine,” ars' an fear bocht. “Buail féinig do mhéar ar an gcapnaipín.” Bhuail, is níor dhein sé ach acu solus a lasa. Thuit an Barrach bocht i laige, geall leis. Bhí an misneach caillte aige. Chuala féinig borra thios sa tsráid is scréach! scréach! “Hé, a Bharraig,” arsa mise ón bhfuinneóig. “Féach do ghluaisteán thíos is fear ag scríobh litre ínnti.” Nuair a bhí an doras thíos sroiste bhí an gluaisteán fiche slán ó bhaile, is í ag gluaiseacht go mear. “Gabhaim párdún is míle agaibh, a Bharraigh, ach níl leigheas sa tsaol agam air. Tá deabha an domhain orainn, is féach —.” Níor chuala a thuille cainnte. Bhí mearbhall is measca aigne orm is bhí an cárr ró-fhada uainn. Scaoileadh litir amach is dheineas-sa í phioca aníos. Dheineamair í oscailt is seo mar a léigh sí:— “‘A Bharraigh cóir, “‘Párdún is míle toisc ná féadaim an rud is cóir a dhéanamh. Leis an athrú atá i ndán don saol, áfach, tiocfaidh liom an gluaisteán so a chúiteamh leat go fial. Iarraim ort i n-ainm na carthanachta atá eadrainn gan fraoch ná fearg a leigint ort. Agus má thugas féinig an seóla dhuit (72) is gur iarras ort dul go dtí uimhir 35 go mear tá's agam ná tógfair orm é anois. Duit féinig, a Bharraigh, is dod chara mo dheigh-mhéinn. Tá súil agam nách fada go bhfeicfead sibh aríst. “‘Slán agaibh is míle beanacht. “‘Mise, fé dheabha, “‘Do chara dhílis bhuan, “‘SEÓSÁN MAC SEACA’.” SEÓIRSE MAC CLÚIN. ÁRACHAS Polasaithe ar ghach Conntabhairt le fagháil. CÁIN-IONCUIM Cóirighthear Eilimh Aisiocha, Reidhtighthe, & rl. ag MAC DONNCHADHA & Ó BEÓLÁIN, TEÓ. 51 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. Guthán: 1106. Sreangán: Arrange, Dublin. <L 214> AN t-AON A h-ART Lánamha a bhí 'na gcomhnuidhe i dtigín tuaithe. Bhíodar i dtaobh le h-aon mhac amháin agus is air a bhídís ag braith chum maireachtain a dhéanamh. Bhí sé mar bhuachaill aimsire i dtigh feirmeora a bhí tamall ó'n tigín. Thagadh sé abhaile gach aon oidhche chum an oidhche thabhairt i bhfochair a athar agus a mháthar. An oidhche seo bhí an triúr 'na suidhe ag an teine nuair a bhuail an duine ag an dorus. Chuaidh an tsean-bhean agus d' oscail sí an dorus. Bean siubhail a bhí ann agus d' iarr sí a bheith istigh ón síon. Thug bean an tighe isteach í féachaint cad dob' fhearr a dhéanamh, “Nach déanach duit a bheith ar lorg a bheith istigh?” ars an fear léi. “Is déanach,” ar sí, “acht is fada me ag teacht an bóthar agus ní fheaca me acht cúpla tig. Chuadhas chúcha agus ní bhfuaireas uatha acht an diúlta.” “Rabhais riamh roimhe seo annso?” “Ní rabhas. Ní 'lim acht ag imtheacht romham.” “Is deacair duit sin féin a dhéanamh san oidhche.” “Is deacair, acht is taithighe liom é.” Ba é deire a bhí ar an scéal acht go dtugadar áit di chum í féin a shíneadh i gcomhair na h-oidhche. Thaithnig sí an-mhór le bean an tighe agus ar maidin lá ar na bhárach nuair a bhí sí chum cur chum bóthair dubhairt bean an tighe léi nár ghádh dhi aon dithneas a bheith uirre dá mbadh mhaith léi fuireach tamall. Dubhairt an bhean bhocht nárbh' fhearr léi ar domhan mar gurbh' mhór i bpráidhinn reaist á bhí sí ó shíor-shiubhal. D'fhan sí seachtmhain agus nuair a bhí sí ag imtheacht dubhairt sí leis an lánamha gur mhaith léi rud éigin a thabhairt dóibh mar chúiteamh ar a séimhialtacht léi. “Ná fuil fhios againn,” ars an fear, “nach acfuinn duit aon rud a thabhairt dúinn.” “Bhoil, ní mórán gur acfuinn, acht seo,” ars sí, ag tógaint rud éigin amach as a brollach, “sin cárta agat, sin é an t-Aon a h-Art agus cuir chughat é. Tá trí ghuidhe ag gabháil leis sin. Má iarran tusa aon trí ghuidhe agus an chárta sin id' sheilbh tá siad le fagháil agat.” Ghlac an fear an chárta, agus dhein sé gáire. Dhein bean an tighe gáire leis. Ghabh an bhean siubhail buidheachas leo agus bhagair sí ar an bhfear arís a mhuinighin a chur san Aon a h-Art. “Go n-éirghe ádh leat,” ar sé, agus annsin, ar sé, ag gáire, “ní bheadh aon chur i gcoinne chúig chéad púnt againn anois dá mbuailfeadh sé isteach an dorus chughainn.” “Beidh fuireach agat leis,” ars' a bhean. D'imthig an bhean siubhail. Timcheall meadhon-lae tháinig an feirmeoir a raibh an mac in aimsir aige dtí 'n dorus agus dhein sé ar a aghaidh isteach. Dhein bean an tighe iarracht ar fháilte chur roimhe, acht b'fhuar léi an tslighe tháinigh sé isteach. “Ní dócha,” ar sí, “gur aon droch-scéal a bheadh agat.” “Ní aon scéal ar foghnamh atá agam,” ar sé, “bhain ciotrainn dod' gharsún ar maidin agus ní'l sé ar fognamh. An dtiocfá go dtí 'n tigh liom?” D'imthigh sí leis. Ní raibh sí acht imthighthe nuair a tháinig gluaisteán go dtí an tigín. Tháinig duine uasal amach as. Bhí fear an tighe ag obair sa ngáirdín agus tháinig sé chuige. “Tá droch-scéal agam duit,” ars an duine uasal leis, “bhíomair ag gabhail de choinne an bhóthair thíos annsin cúpla uair ó shin agus tháinig an cearr anuas sa mullach ar ógánach; ní'l aon mhaith a bheith ag caint ar cionnus a thuit sé amach ar aon chor, mar tá an garsún marbh. Dubhradh liom gur mac duit-se é. Ní'l dada agam le déanamh mar leigheas ar an scéal, acht féach, seo dhuit an seic seo agus is ró-bheag liom é duit mar is fuar an mhalairt ar do gharsúinín é.” Seic le chúig chéad púnt ba eadh é. Ba chuma leis an athair bocht 'dé mhéid é. Ar aireachtain an nuadhachta sin do níor fhan aithne ná éisteacht aige agus níorbh' labhairt ba mhéinn leis. D'imthig an duine uasal agus ba ghairid go raibh an mháthair tar n-ais chum deimhin a súl d' innsint don athair. Ba mhór ag an lánamha bhocht an mac sin agus is tearc suadh ná saoi ná fós file a fhéadfadh géire a mbuaidhrimh a chur i mbréathra. Bhí coiste crónaera ar an mbuachaill. Cuireadh é. Sin a raibh ann — scéal na naoi lá a dhein don lánamha. Dhein sé breis aoise a chur orra gan trácht ar an uaigneas a dhein sé dóibh in-ear a saoghail. Cúpla mí 'na dhiaidh sin agus an mháthair 'na codla chrom <L 215> sí ag liúirig agus ag béice. Bhí a fear d'iarraidh suaimhnis a chur innte acht ní raibh aon mhaith do ann. Las sé an solas agus ar an mbórd le n-a ais bhí an t-Aon a h-Art. Rug sé air agus le neart an tre n-a chéile a bhí air dubhairt sé ina aigne féin — “mhuise, nár bhreágh dhúinn dá dtiocfadh ár ngarsúinín thar n-ais chughainn.” Bhí an oidhche chómh ciúin agus go n-aireochthá an sruth ag rith le fánadh nó an clog ag bualadh an leath-bhuille nó fós an croidhe ag bualadh. Acht ní raibh an méid sin cainte acht as a bhéal ag an bhfear nuair a thosnuig seordán gaoithe. Tháinig cioth cloch-shneachta a bhí ag baint cnagarnacha as an bhfuinneoig. Bhí mar a bheadh gairbhéal á chaitheamh leis an dorus agus annsin thosnuig an bualadh ar an dorus. D'éirig an bhean. “Sid é,” ar sí, “mo leanbh atá ag an dorus. Raghad agus os- clochad do, is cuma liom beo nó marbh é.” D'imthigh sí. Bhí an fear ar mearthal ceart. Ní fheadar sé cad a bhí ag teacht ar an saoghal. Acht i nóimeat na h-uaire chruinnigh sé é féin. Chuimhnigh sé ar a mhac le dhá mí curtha san uaigh agus é anois ag an dorus. Tháinig gráin agus eagla i dteannta a chéile air. D'fhéach sé ar an Aon a h-Art arís. Díreach a bhí a láimh leagtha ag á bhean ar an gclaibín chum an dorus d'oscailt nuair adubhairt se — “Mhuise, b'fhearr liom ná ór an tsaoghail go raghadh ár ngarsúinín thar n-ais san uaigh arís.” Ní raibh acht an focal as a bhéal nuair a stad an gleithireán go léir. D'oscail an bhean an dorus. D'fhéach sí amach. Bhí an oidhche ar áilneacht. Dhún sí an dorus arís. Tháinig sí thar n-ais. D'fhéach sí ar an mbórd. Bhí loch bheag fola air mar ar leag a fear uaidh an t-Aon a h-Art. Bhí na trí ghuidhe iarrtha agus faighte. NIOCLÁS TÓIBÍN. DEUNANN SCOTT & A CHOMH., TEÓ. Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair, &rl. I MÓIN-ÁRD I GCO. CORCAIGHE. OIFIG: Sráid Mhic Curtain ig Corcagh. NAOMH PÁDRUIG I gCARSONIA AN 12ADH LÁ. An t-é ar mhaith leis machtnamh do dhéanamh ar imtheachtaibh Naoimh Pádruig i n-Éirinn, agus ar chúrsaidhe an tsaoghail sa tír ó shiubhail sé fód ann, mo chómhairle dhó turas do thabhairt go Sliabh Mhis i gConndae Aontruim, agus ní lá Fhéile an Naoimh é, acht lá Fhéile Ríogh Liam, an 12adh lá de Mhí Iúil. Thugas-sa an turas i 1914, an bhliadhain do bhris an cogadh mór amach agus is mithid liom trácht air. Lá brothallach as meadhoin ba eadh é, agus an traen do thug amach as Bhealfeirsde mé, bhí sí tar éis cúpla ualach de lucht greadtha na ndrum do bhreith isteach cheana an mhaidin sin, agus ná bí ag trácht ar theas, ná smúit, ná múchadh nuair ná rabhais i m'fhochair ag dul isteach innte! Agus cad é an díoghbháil dá mbeadh slíghe innte, acht ní raibh. Is amhlaidh nach mó an flosc bhíonn ar lucht Liaim ag teacht isteach go dtí an chathair an lá sin ná ar lucht Shéamais ag brúghadh amach. Iad pulcaighthe ar a chéile ins na traeneachaibh. Iad gan aon rud uaithne orra, ná cómhartha d'aon tsaghas le n-a gcois do sgéithfeadh orra. Iad go ciúin, cionntach, ag faire chucha ar eagla a mbraithte, agus nár bhfhearr leótha go gcuirfídhe chuca ná uatha go mbeidís slán thar n-ais abhaile arís um thráthnóna. Ar an gcuma sin do bhíodar ins an gcairéiste ar chuadhas isteach ann, agus iad cnuasta ar a chéile acht amháin óglach do bhí i n-a sheasamh ag an bhfuinneóig. Ba é do leig isteach mé, agus nuair bhíos istigh, is dócha gur bhraith sé orm go raibh duine éigin sa deire aige do labharfadh leis mar, ar seisean, — agus d'aithneóchthá ar a chaint gur as Bhaile Átha Cliath dhó:— “P-f-i-ú-ú-ú-ú-ú —!” — ar seisean, i mBéarla; “Tá sé seo te go leór do'n Phápa féin, badh dhóigh liom”; agus d'fhéach sé orm-sa. Acht, dar ndóigh, do bhí a mhalairt de chéill agam-sa seachas labhairt, ná fiú gáire, gan a fhios agam cé leis, agus ní baoghal gur labhair aoinne eile. “Humf!” — arsa mo dhuine, agus d'iom- puigh sé a dhrom linn, agus ní dubhairt a thuille go rabhas ag fágaint ag an Innis Glas. D'oscail sé an dorus dom agus nuair ghaibh mé buidheachas leis — “Tá fáilte rómhat” — ar seisean, — “acht <L 216> cogar. Seachain agus ná bí ag caint leat féin, eagla go mbeadh aoinne ag éisteacht” — agus do bhí dran air do bhainfeadh gáire as fhear druma féin. Do dheineas-sa gáire ó bhíos amach as an dtraen úd, agus do bhailigheas liom ar mo rothar. Ní'l i Sliabh Mis acht cnocán suarach, aonaránach, i lár réidhe riascaighe, agus is beag má tá aon bhóthar ar fóghnamh ag dul ann ná ag teacht as, acht mar sin féin, is fiú an t-aistear an saothar, mar gur áluinn thar na beartaibh an radharc atá le fághail ó n-a mhullach. Gleann na Brághad idir é agus an drom mór sléibhe cois fairrge thoir, ní dócha go bhfuil a shárughadh le fághail i n-Éirinn Iath-Glais ar dheiseacht a dhreach agus a dhéanamh. É go saidhbhir, sódhsurach; é go torthamhail, taithneamhach; é go slachtmhar, saothruighthe; go n-a pháirceannaibh iol-dhathacha cuirdeóireachta agus a thighthe sásta, cluthmhara, agus bóithre geala agus bóithríní cama ag imtheacht eatorra; caol- dhoire annso agus annsúd ar shleasaibh cnuic agus úrlár ghleanna, agus an ghrian ag a lasadh go léir go soillseach, subháilceach. Lá d'á mhalairt, is mise do dhéanfadh taithneamh de'n radharc úd, acht an lá sin —! Seadh; indé roimis sin, bhínn 'ghá rádh liom féin go mbeinn ag cur tuairisce Naoimh Pádruig ar na daoine ar mo shlighe go dtí an sliabh féachaint ar fhan aon chuid d'á sheanchas sa duthaigh. Mo léir! Ní raibh na daoine ann chum an tuairisc do chur orra. Gach mac máthar agus inghean athar díobh, bhíodar imighthe i ndiaidh na ndrumanna. Cúpla snáid-bhaile dár ghabhas tríotha, bhí na sochraidí ceóil ar siubhal ionnta, acht níorbh é mo dhearmhad aon cheist mar gheall ar Naomh Páduig do chur ar aoinne da raibh sa tsiubhal. Dá gcuirfinn, ní deirim ná go mbeifidhe ag cur mo thuairisce féin sa mbaile an oidhche sin. Agus mar sin, bhaineas amach Sliabh Mis. Le duadh agus trom-thurasdar do bhaineas amach sa deire é. Dubhras cheana ná raibh aon bhóthar ar fóghnamh ag dul go dtí é. Má bhí, níor aimsigh mise é. Treasna leithre mhongaighe tré sheisc agus gall-luachair agus giollcaigh do dheineas an chuid dheireannach de'n turas, agus le ciúineas agus uaigneas an tsaoghail i m'thimcheall, le brothal an lae, agus le tuirse an aisdir, is duthrachtach do ghuidheas bun bóthair thar ais abhaile dom féin as, mar Shliabh Mis, fé rabhas ináirde ar a mhullach. I lár m'amhgair agus m'aingcise thánag ar thobairín fíor-uisce ar chliathán an chnuic agus do chuadas ar mo ghlúnaibh chum deoch d'ibhe as. Má chuadhas, —; agus mé ag lag-smaoineadh ar Phádruig ar a ghlúnaibh, b'féidir, n-a mhogha ag an tobar céadhna! — pé athrughadh do baineadh as an ngaoith, do phléasc an torann mar bheadh sa spéir ós mo chionn, agus an screaduíl feadáin ar n-a meascadh tríd. Do preabas i'm shuidhe agus i'm sheasamh. Bhítheas chugam! Bhítheas agus ní rabhthas. D'féachas uaim suas. Sean-fhear agus scata leanbhaí is eadh do bhí ag teacht de dhruim an chnuic anoir, agus drumanna beaga agus feadáin ag na leanbhaibh. Do ghabhadar thorm síos agus timcheall stolla cairrge thíos agus as mo radharc. Ar eagla an sinnsear do bheith 'ghá leanmhaint, agus go mb'fhéidir go mba mhisde mé é, do bhrostuigheas chum fiaradh an chnuic do bhaint amach, agus pé rud a bheadh le feiscint d'fheiscint, agus annsin bheit ag cur díom abhaile. Do bhaineas an fiaradh amach agus, — a daoine m'Árann! Do thráchtas ar áilneacht an ghleanna. Bhí an áilneacht ann, acht cad é an mhaith sin? Cad é an mhaith é do shuile ag déanamh taithnimh de rud agus do chluasa bodhar ag an rud? Is fíor nárbh é an gleann, ná fós na sléibhte thall, ná fós an spéir thuas ná an talamh thíos ba chionntach leis an torann uathbhásach agus an screaduíl fían ceóil, acht bhí an torann agus an screaduíl ann, agus gan dul uatha acht le teicheadh. Ó Bhruach Sheáin thuaidh, agus ó Bhaile an Chláir theas; ó'n mBaile Meádhonach thiar, agus ó pé ainm é do bhí ar an mbaile mbeag thoir, do bhí an t-aon stuirm amháin ar siubhal; an gleann ag fiuchadh léithi; an t-aer lán dí; mac-alla 'na gcnoc ag cur léithi; fiú an ghrian féin 'ghá méadughadh leis an mbrothall trom, tuirseamhail bhí aici d'á bhruchtadh agus d'á scéitheadh anuas ar an saoghal mí-ádhmharach do bhí gabhtha i ngeibheann ag an anfadh fíochmhar. Chum machtnamh do dhéanamh ar Naomh Pádruig do b'eadh do chuaidh mé ann. Machtnamh ná Naomh Pádruig adeirim leat! “An t-é leis gur cumhang fágadh” — ars an ghráinneóg fadó i bpoll an choinín. Dá fhairsinge an duthaigh úd Sléibhe Mis, d'fhágas-sa. Níor dhearmhadas an machtnamh mar sin féin. An oidhche sin cois teine is eadh dheineas é. “CLOCH LABHRAIS.” <L 217> IODHBAIRT SHEÁIN A GHRÁDH “I mbraighdeanas! Sáidhte isteach i gcillín bheag chúmhang i ndubh-chareair mhóir dhaingean gan súil le fuasgailt go ceann deich mblian! Am' dhíbearthaigh dhealbh ar oileáinín uaigneach fhiadhain i mbeul na fairrge móire. An amhlaidh a chaithfead bláth geal m'óige do chaitheamh go mí-thoileach mí-thiarbheach san áit uathbhásaigh seo? An amhlaidh a chaithfead an chuid is fearr dem' shaoghal do chaitheamh ag éisteacht le gliogarnaigh gránda na n-eochrach, agus ag feuchaint ar an gcoimeáduidhe dhroch-bheusach ró-shillteach leith- bheulach a chaitheann isteach chúgham ar mhaidin an sean-channa meirgeach de leitin leamh leath- fhuair, agus a shíneann chúgham an sean-channa céadna de thé lag do-ólta sa tráthnóna, agus a luíghann siche uair sa ló orm mo bheul d'éisteacht nó ‘duit-se is measa a …!’ Acht ní h-eadh! ní h-eadh! Ní féidir go gcaithfead fanamhaint annso sa choifín cloiche seo. Beud ag imtheacht i gceann tamaillín bhig. Tá poll éilighthe ann cinnte acht é lorg. Geobhad é sin amach, agus —” Tháinig cnag ar an ndoras. “Uimhir 39! Corraigh tú féin annsan, cóirigh do leabaidh. Beidh an t-uachtarán timpal láithreach.” Bhí sean-thaithighe agam ar fuaim arbh ghlóraigh an ghutha a labhair. D'éirigheas agus chóirigheas an leabaidh-fráma adhmaid agus dhá bhlancaed shalacha a ghalróchadh aoinne a dheunfadh codladh ionnta. Ag Dia amháin atá fhios cad é an chríoch a bheurfadh me, nó cad a thiocfadh de dheasga mo chod' gruaime mura mbeadh rud a thuit amach cúpla uair 'na dhiaidh sin. Timpal a dó dheug a chlog an oidhche sin, agus me sínte ar mo bheul fúm, ag cuimhneamh agus ag cur is ag cúiteamh i dtaobh mo cháis bhoicht dhéaróil, d'airigheas doirsín phoill an ghail-soluis d'á osgailt go mall ríghin réidh agus chonnac rud éigin bán ag tuitim ag bun na leabthan. Blúire de pháipéar bhog so-fhillte ab'eadh é. D'éirigheas. Chuadhas anonn go poillín na spiaireachta agus d'fheuchas amach. Ní raibh aoinne leath-is- muigh. D'iompuigheas isteach arís, agus le solus lasáin bhig chéirigh a fuaireas i gcúinne phóca mo chasóige léigheas an teachtaireacht a bhí sgríobhtha air. Teachtaireacht speisialta ó'n gCeannaire ab'eadh í, gh'á chur in iúl dúinn gur cailleadh a lán fear le deunaighe, agus toisg a luighead oifigheach a bhí sár-oilte ar ghnóthaí chogaidh bheith san arm i láthair na h-uaire, agus fós, toisg go rabhthas ceapaithe ar tabhairt fé áit mhóir thábhachtaigh go raibh na céadta namhaid inti, go rabhthas gh'á órdú dhúinne, na príosúnaigh, teacht le céile agus treun iarracht do dheunamh ar Thadhg —, an t-aon fhear amháin go raibh eólas agus taithighe na h-áite daingne úd aige, do shaoradh, ar ais nó ar éigean, agus é chur amach chúcha. Gurbh eisean ab' fhearr a threóireóchadh na h-Ógláigh, agus, do réir tuairme an Cheannaire gurbh é Tadhg b'oireamhnaighe chun an ghnótha ins gach aon tslíghe. Dá bhrígh sin, dá luaithe a chuirfí chun na h-oibre istigh b'eadh ab' fhearr agus ab' usáide dhóibh siúd amuigh í thabhairt chun deigh-chríche. B'shin deire leis an éadóchas agus leis an ngruaim. Bhí rud éigin fóghanta le deunamh fé dheire seachas bheith ag síor-mhachtnamh ar mo thrioblóidí shuaracha féin. “Connus a saorfaimís Tadhg?” B'shin í an cheist a bhí ag deunamh buartha dhom agus ag baint codladh na h-oidhche dhíom anois. Ní fheudfaimís tabhairt fútha gan airm, dá thoileannaighe sinn. Bhíomair go léir fé ghlas agus an chuid ba 'mhó againn dona droch- shláinteach go leór agus do gheóbhfaí gan duadh sinn. Chaithfimís cuimhneamh ar sheift éigin eile; ar chleas éigin nár trialladh cheana agus ná nochtfadh dó'n namhaid sinn, mar, dá bhfhaghtaí oiread is gaoth an fhocail bheifí anuas orainn, agus ní bheadh acht caol- chuid ní ba chaoile agus cruadhtan ní ba chruaidhe 'ge sna príosúnaigh ba dhóigh leó bheith cionntach, agus ba mheasa de do sna buachaillí amuigh leis é, agus ba ghéire de an tóir ortha dá dheasga. Maidin lá'r na bháireach nuair a dhúisigh sgreuch ghlórach chluig mhóir an phríosúin me, níor dheineas aon mhoill ag éirighe acht leímeas amach as an leabaidh agus chuireas umam chómh mear agus do b'fhéidir dom. Ní h-aon ró- fhonn a bhí orm riamh fuireach sa leabaidh cheudna, acht b'fhíor-dhéirc liom sgaramhaint léithe an mhaidin úd. B'é cheud rud a dheineas tar-éis éirighthe dhom ná fráma na leabthan do chur ar a cheann in áirde i gcoinne an fhalla (b'shin é an dréimire a bhí agam chun na fuinneóige do shroisint) agus dul suas go dtí an fhuinneóg feuchaint cadé an saghas <L 218> aimsire bheadh againn an lá san. D'fheuchas amach. Bhí deallramh ceart doininne ar an lá; an spéir clúdaithe le dlúth-sgamaill mhóra dhúbha, agus gaoth láidir sguabach ag séideadh aneas. Bhí fhios agam go ndeunfadh sé lá fluich salach, agus dá chómhartha san féin, thosnuigh sé ar silleadh sar a dtánag anuas de'n bhfuinneóig. Tháinig árd-mhisneach agam láithreach. Bhí an t-ádh linn! “Seadh” arsa mise liom féin, “ní leigfear amach sa chlós in aon chor indiú sinn, fágfar istigh sinn, agus feudfaimíd cruinniú le céile ar chuma éigin. Bualadh an clog ar a deich, agus tar-éis cúpla neómat do h-osgladh dóirse na gcillíní agus do leigeadh amach sinn. Annsan bhí an gleó! Priósúnaigh ag glaodhach ar a chéile. Cannaí stáin d'á gcaitheamh amach as na cillíní. Cliotaráil bucaed an dríodair d'á leigint anuas go fothramamhail. Uisge d'á tharrac i gcóir nígheacháin. Sála breuna bulóg 'ge sna priósúnaigh d'á gcaitheamh le 'na chéile, agus fiche cleas eile a thuillfeadh uath-bhraighdeanas agus “arán is uisge” dá mbeurtaí ortha. Bhí gach aon rud i gcóir agus in a áit féin fé dheire agus tugadh cead ár gcos dúinn go dtí a dó dheug a chlog. Bhí sé ag clagarnaigh amuigh fé seo, agus dúbhradh linn go bhfeudfaimís fuireach istigh in sna pasáistí, rud a dheineamair go fonnmhar. Thosnuigheamair ag siúbhal síos suas an phasáiste íochtaraigh in ár mbeirte. “Anois an t-am!” arsa mise, agus stadas de'n tsiúbal, stad na buachaillí eile chómh maith. “Cad mar gheall ar amhrán?” arsa mise, de ghuth árd, agus leis sin chuadhas síos go tóin an phasáiste. Lean an chuid eile me, agus bhailigheamhair go léir timpal ar “Sheán a ghrádh” buachaill óg árd caol mí-lítheach. Buachaill deas deagh-mhúinte a b'eadh é, agus amhránuidhe bréagh binn go raibh cion ag gach aoinne air. Nuair a chuirtí ceist air nó nuair a dh'iarrtaí air aon rud a dheunamh, ní deireadh sé acht “tá a ghrádh,” nó “ní'l a ghrádh,” nó “deunfad a ghrádh,” agus níor thug aoinne againn riamh air acht “Seán a ghrádh.” Chrom Seán ar “Ráidhteachas na Tairn- greacht” a ghabháil go fuinneamhail meanmnach agus an fhaid a bhí an ceól ar siúbhal chuireas- sa in iúl dóibh go raibh teachtaireacht faghta agam ó'n gCeannaire agus gur theastuigh uaim í chur ós a gcómhair. Thuigeadar lom láithreach cad a bhí uaim. Thosnuigh an ceól arís agus shleamhnaigh cuid againn isteach sa chillín ba ghoire dhúinn. Bhailigh an chuid eile aca timpal leath-is-muigh de'n dorus. Leanadh ar an gceól, agus léigheas an teachtaireacht dóibh i slighe ná cloisfeadh aoinne acht iad féin me. Buachaill óg a b'eadh Tadhg. É árd caol deagh-chúmtha agus folt mór gruaige air. Ní raibh an radharc ró-mhaith aige agus chaitheadh sé speuclóirí móra tiugh-ghloinneach de ghnáth. Bhí ana-chosamhlacht idir é féin agus Seán a Ghrádh, acht amháin ná raibh mórán gruaige ar cheann Sheáin agus ná caitheadh sé aon speuclóirí. Leanadh ar an gceól arís, agus b'shiúd gach duine ag machtnamh go geur. Ba 'mhó cleas maith do tarraigeadh anuas acht ní rabhamair- ne ná na daoine chuimhnigh ortha sásta leó. Bhí lúb ar lár éigin ins gach aon cheann aca. Bhí an sgeul ag dul sa mhuilean orainn, agus sa deire, cé go raibh fhios againn go luighfeadh an tshileug agus an mhoill go trom orainn, bhíomair chun éirighe as agus sgara- mhaint go dtí an lá a bhí chúghainn, nuair do labhair Seán a Ghrádh. “Fanaidh!” ar seisean, “tá plan agam-sa gur fiú é thriall.” D'fhanamair. “'Seadh, a Sheáin ghrádh,” arsa mise, “sgaoil chúghainn é.” “Is eól díbh go léir” ar seisean, “go bhfuilim-se annso anois le leath-bhliain geall leis agus go mbeifear am' sgaoileadh i gceann coicthighis eile. Tá's agaibh go léir connus a deintear an obair do riarú annso; Má bhíonn aon ghearán againn le deunamh is le n-ár gceannaire féin a dheinimíd é, agus má bhíonn aon rud ag lucht an phríosúin le cur in iúl dúinne is chun ár gceannaire a thagann siad agus deineann seisean an chuid eile. Mar sin is beag má bhíonn aon chaidreamh in aon chor idir sinn agus iad- san. Is eól díbh leis an cosamhlacht atá idir me féin agus Tadhg. Ní deirim ná go n-aithneófaí thar a chéile sinn mar atáimíd fé láthair; acht dá mbaineadh Tadhg an ghruaig sin agus na speucloírí sin dhe, ní'l aon amhras agam ná ná h-aithneófaí. Baineadh sé dhe an ghruaig fhada agus tugadh sé na speuclóirí dhomh-sa. Tá coicthigheas againn fós. Leigfead dom chuid-se gruaige fás idir an dá linn. Téigheadh seisean isteach am' chillín-se agus raghad-sa isteach in a chillin-sean. Malartuightear na cártaí atá ar an dá dhorus cúpla lá roim ré. Tugtar Tadhg orm-sa agus Seán a ghrádh ar Thadhg, agus mura bhfuil dearmhad mór orm-sa <L 219> saorfar Tadhg in am. “Agus cad mar gheall ort féin?” arsa sinne, “ná bacaidh é sin” arsa Seán, “Chaitfidh duine éigin seasamh sa bhearnain agus domh-sa is cóir seasamh inti an turas so.” Ní ghlacfadh Tadhg leis ar dtúis, ach nuair a teasbáineadh dó go soiléir ná raibh aon chleas eile de sna cleasana a tarraigeadh anuas oireamhnach, agus nár cheart diúltú dó'n aon tseans amháin bhí aige, tháinig sé ar mhalairt aigne, agus chuaidh an triúr againn i gcómhairle feuchaint connus ab' fhearr an cleas a chur chun chinn. D'imthigh seachtmhain eile. D'imthigh naoi lá, agus bhí an gnó fé lán-tsiúbhal. Bhí an mogall gruaige imthighthe de cheann Thaidhg, agus bhí a chuid gruaige go breágh bearrtha snasta anois agus sgoilt dheas dhíreach inti. In a dteannta san bhí culaith eudaigh le Seán uime. B'iongantach an t-athrú é. B'é Seán a ghrádh in a steille-bheathaidh é, agus dá bhfeictheá tamall uait é thabharfá an leabhar gurbh é Seán a bheadh ann. Maidir le Seán, bhí athrú mór air sin leis. Bhí na speuclóirí úd Thaidhg ar bharra a shróna anois aige, agus a chuid gruaige ag imtheacht leis an ngaoith. Eudaigh dhúbha a bhíodh air de ghnáth; acht anois bhí sean-chulaith geal breac-liath le Tadhg uime, agus ní raibh aon aodhaire ar Thadhg acht é. Tháinig an Mháirt. Bhí an lá buailte linn. Bhíothas chun Seán agus triúr eile priósúnach do sgaoileadh ar maidin. An tráthnóna san tháinig an príomh-choimeáduidhe chúgham agus dúbhairt go raibh an t-órdú faghta aige Seán agus an triúr eile do leigint saor agus gur theastuigh uaidh iad do cheistiú i dtaobh cathuin ba mhaith leó imtheacht, ar a seacht ar maidin, nó tar-éis an bhreicfeásta, ar a deich. Bhí na buachaillí go léir sa phasáiste. Ghlaodhas ar an dtriúr. Thángadar, — an bheirt agus Tadhg. Cheistigh an príomh- choimeáduidhe iad. Tháinig uain Thaidhg. “Tusa Seán ó —?” “Is me” arsa Tadhg. “Cá mbeidh do thriall nuair a sgaoil- fear tú?” “Uibh Ráthach i gCiarraidhe,” arsa Tadhg. “Hum! Beidh traen ag imteacht go dtí an áit sin ar leath-uair tar-eis a seacht, agus ní dhóigh liom go mbeidh aon traen eile go dtí a dó nó a trí sa tráthnóna. Tá sé chómh maith agat imteacht go luath.” “Sin é ba rogha liom, a dhuine uasail,” arsa Tadhg. D'imtigh an coimeáduidhe. Chuaidh Tadhg anonn go dtí Seán. Bhíodar ag cainnt ar feadh sgathaimh, agus chonnac go rabhadar beirt ana-chorruighthe. Bualadh an clog. Chrothadar lámha a chéile agus sgaradar. Tháinigh Tadhg anall chúghamsa. Bhí na deóra le na shúile agus bhí fhios agam go mb' fhearr leis go mór gan glacadh leis an íodhbairt uasal san ó Sheán. Rug sé ar láimh orm. “Slán beó agat-sa a bhuachaill” ar seisean agus tocht 'na ghlór. D'fháisg sé mo lámh. “Beannacht dé leath. Chuimh- neóchad oraibh go léir agus ar íodhbairt Sheáin a ghrádh” agus d'imthigh sé isteach 'na chillín. Ní fheacamair a thuille é. Sgaoileadh maidin Dé cheudaoin' é, agus dhá lá 'na dhiaidh fuaireas sgeula ó'n gCeannaire go raibh sé slán folláin a bhfochair na n-óglách. SEÁN ÓG Ó h-AONGHUSA. FOGHAIR NA GAEDHILGE. CEACHT A VIII. — FOGHAIR MÍ-RIAGHALDHA. “A” in am, cam; in dall, thall, &rl.; in beann, teann, crann, &rl.; in seang, meang, &rl.; in meant, &rl. “O” in tom, com, lom, &rl.; in poll, coll, &rl.; in fonn, tonn, donn, &rl.; in long, mong, &rl. “I” in im, suim, sceim, &rl.; cill, coill, fill, &rl.; tinn, binn, slinn, &rl.; cling, faing, maing, &rl.; caint, saint, &rl. Nuair a bhíonn “A” roimh m, ll, nn, ng, nó nt in focail aon siolladh baintear casadh as an “A” (in gach aon áit i gCúige Mumhan) agus bíonn foghar dhá ghutha nó trí ghutha aige. Bíonn an foghar coitchionta aige i gCúige Chonnacht. An foghar coit- chionta bhíonn againn-ne leis nuair a bhíonn níos mó ná aon siolladh amháin sa bhfocal- ama, cama, dalla agus mar sin. Baintear an casadh as “A” in focail mar deallramh, scannradh, ceannrach, &rl., gé go bhfuil níos mó ná aon siolladh amháin isna focail. Ní hé an dath ceudna atá ar an “A” so in gach aon áit de Chúige Mumhan. Baineann an cleas ceudna do “O” fé na coinghill ceudna; agus do “I.” Ní féidir na foghair so a chur i dtuigsin leis na comharthaí scríbh atá againn. Caith- fear iad a fhoghluim ó na daoine a bhfuil siad aca. Is fuiris Déiseach d'aithint ó Chiarraidheach nó ó Chorcaigheach tré na foghair seo. Tá an rud ceudna tabhartha fé ndeara i nGaedhilg na hAlban. PÁDRAIG Ó CADHLA. <L 220> TOMHAISEANNA. Ní fuil, ní feoil, ní cnámh é, As fhuil is as fheoil d'fhás sé; Bain an ceann de is tabhair deoch dó Agus dheunfadh sé réidhteach idir caraid is namhaid. Freagra. — peann dheunfaí as chleite gé. Trí cosa ar thalamh, Dhá chluais gan eisteacht, Beul gan ithe, Is cothuigheann sé a mhuintir. Fr. — Corcán. Trí cosa anáirde, Dhá chois ar thalamh, I mbeul duine mhairbh. Fr. — Corcán ar cheann dhuine. Fear fada fionn, 'na sheasamh sa ghleann, Gan dada 'na cheann, Acht diabhal agus deamhan. Fr. — Feochadán. Ceathrar ag rith, Ceathrar ab crith, Beirt ag deunamh eolais, Fear ceoil rómpa amach, Agus fear fuipe 'na ndiaidh aniar. Fr. — Bó. Oidhche Shamhna d'ith me mo chuid de ghamhain, Is bhí laogh ag an ngamhain Bliadhain ón tSamhain sin. Fr. — D'itheas mo bhéile dá drom. COR TEANGAN AGUS TRIAIL ANÁLA. Sliocht sleachta ar shliocht do shleachta Agus ná raibh sliocht ná slacht ar shliocht a shleachta Ag anté nár mhaith leis sliocht ná slacht Bheith ar shliocht do shleachta. Is bog an fód é seo fám chois, Ní buige é ná'n fód is giorra dhó, Fód bog ar dhá bhog-fhód, Bog-fhód fá dhá fhód bhog' Fód bog san idir dhá bhog-fhód. CRAIFTINE. “AN DOCHARTACH.” Sgéal eile ó Ultach. Sgéal a bhaineas le sean-nósa an Chreidimh, le gradh agus le feall an t-Sasanaigh. Máirnéalach é Seosamh Ó Dochartaigh a rinne a lán taisdil ar na fáirrgí móra agus a bhí ábalta ar gach a bhaineas le stiúradh luinge nó báid a dhéanamh ar dóigh. Is iomdha sin cruadh-chás in a rabh sé ag luascadh ar bharr na dtonn gcoimhthigheach acht tháinig sé slán thríotha uilig. Bhí dóchas mór aige as brat Bhrighde. Chan mar sin do'n Bhaoigheallach. “Pisreógaí” — dar leis-sean. B'fhearr leis an bruitín ná an brat. Cailleadh eisean ar an fháirrge. Ins na h-Indicheacha Thiar thuit an Dochartach ingrádh. Eadar an tír sin agus Baile Áth Cliath tig éad agus feall an t-Sasanaigh isteach sa sgéal. Tligeadh an Dochartach isteach san fháirrge, agus báidheadh é, dar leis an chaptaoin Shasanach. Nuair a bhí seisean as an bhealach bheadh an cailín agus a cuid saidhbhris aige. Pósfaidhe i gcionn bliadna iad — socruigheadh ar sin. An oidhche roimh an phósadh bhí fleadh mhór i dtoigh an Dálaigh — athair an chailín. Oidhche spóirt 's ceoil, go dtí gur — bhail — thárluigh rud eintean a chuir an cleamhnas bun-os- cionn. Sgéal ar nós sean-sgéil agus ar nós úir-sgéil é. In a thús agus in a dheireadh tá cuma air gur úr-sgéal é — tá na gníomhartha agus an chuma ortha díreach mar tchífeá iad ar an aimsir fa láthair — go h-áirighthe in a thús. Cuireann an t-ughdar gníomhartha i leith an Dochartaigh in áiteacha eile gur doiligh a thuigbheail caidé mar deanfaidhe iad gan cuidiú na draoidheachta úd a bhíodh ins na sean-sgéaltaí. Dá iongantaighe é an saoghal a bhí ag Robinson Crúsó bheireann ughdar an sgéil sin fath féidhime agus ion-dheantacht gach gnímh dúinn. Seort Caol-an-Iarainn a bhí san fhear dubh a rinne an currach a chéaslú o'n charraig i lár na fáirrge móire isteach go h-Ath Cliath i gcupla uair an chluig. Truagh nár lean Fionn do'n t-saoghal nádúrach rith an sgéil ar fad, óir is deas agus is ion- spéiseamhail an sgéal é. Bheireann duine fa dtear rudaí corra annsiud 's annseo in Gaedhilig Cúige Uladh go minic. Féach ortha seo: — mo chuid chos; <L 221> mo chuid lámh; a cuid guailneacha; a cuid súl. Char chuala mé iad seo go minic i dTír Chonaill — agus dá gcluinfinn fhéin b'fhearr liom gan iad a sgríobhadh. Leagain mar seo, fosta, agus cha saoilim nár bhfearr a mhalairt de chuma bheith ortha:— “… ar feadh fada go leor … Thug an captaoin go dtí an teach í a b'fhearr ar an bhaile … Ní'l fhios agam caidé mo shaidhbhreas … Bhí tonnaí na fáirrge ag eirighe chomh h-árd sin nach rabh an fear a bhí sa chrannóig ábalta nuair a bheadh an bád eadar dhá thoinn, fheiceáil thar an toinn a bhí roimhe.” Chuala mé fear óg ag tabhairt freagra ar cheist uair amháin. D'fhiafruigh an giuistís de caidé an gaol a bhí aige d'fhear a' toighe. D'fhreagair sé i mBéarla mar seo: “I'm married to the man that owns the house's daughter.” Ní dóigh liom go bhfuigheann Gaedhilig Cúige Uladh Cothrom na Féinne uainn nuair bhíos muid 'ghá sgríobhadh. Dá ndeanfamaoist sgagnú beag ar an chainnt sul a bhreacfamaois páipéar b'fheairrde do'n chanamhaint é. Bíonn leagain sa chainnt in gach teangaidh agus in gach chanamhaint nach ndeanfadh gnaithe i leabhar. “Seasann sé le réasún” — sin ráidhte a chuala mé ag Gaedheal maith uair amháin. Léigh mé ag fear eile — “D'fhosgail siad teinidh ortha” — ag cur síos ar sgaoileadh gunnaí bhí sé. “Fuair an bradán ar shiubhal” — agus a léithidí. Ceithre ughdair a chuir in-úsaid na ráidhtí sin — leith-ar-leith. Bhfuil a mhalairt ann? Tá, féach ar leabhar bheag de chorra-chainnte a cuireadh le céile aige S. Mac M. Dubhairt mé cheana féin gur deas an sgéal é — agus is deas. Sé an chead chionn d'a shórt as Ultaibh, agus an cineal sgéil a chuirfeadh lucht léighte na Gaedhilge spéis ann gan a bheith de shíor ar lorg míniú na bhfoth-fhocal deacair. Is maith is fiu dhá sgilling é. “CÚ CHULAINN.” “An Dochartach” — Fionn Mac Cumhaill a sgríobh do Chumann Liteardha Cúigidh Uladh. Preas Dhúin Dealgan. 2S. NÁ DEARMHADAIDH LUCHT NA BHFÓGRAÍ SA “SGUAB.” LÉIRMHEASA. “MÚIN MAR SEO í.” (SEÁN TÓIBÍN a chuir in Eagair). Nuair a cuireadh an leabhairín seo isteach i m' láimh chum mo léirmheas a thabhairt air deir mé leat gur chuir sé roinnt ar mhearbhall me. “Seo fear,” arsa mise liom féin, “a bhfuil fiacla oirthir a chinn caithte aige ag múineadh na Gaedhilge.” Feuch ar chlúdach an leabhair agus innis dam cadé an mheabhair a bhainfeá as. Tá clár dubh ar thaca agus fear óg in a sheasamh cliathánach leis agus láimh leis sínte amach chum an chláir dhuibh agus gotha an mhúinteora air. Ós a gcionn in áirde ar stuaigh atá na focail “Múin Mar Seo Í.” 'Sé rud a dheurfainn-se acht “Ná múin mar seo í.” D'oscail mé an leabhar agus chonnaic mé fógra eile leath istigh — “focail gearra bhríoghmara le múineadh do ranng agus focail stiúrtha don Mhúinteoir.” “Tá san go maith,” arsa mise. D'iompuigh me billeóg eile agus chonnaic mé fógra eile — “Do bhuanú cuimhne beirt mhúinteoirí Gaedhilge a fuair bás ar son na h-Éireann.” “Go ndéine Dia grásta agus trócaire orra,” arsa mise óm chroidhe amach. Chuaidh mé níos sia agus léig mé an roimh-fhocal — “Mar a chítear domhsa.” “Go maith,” arsa mise, “agus sin, geall leis, mar a chítear domhsa.” Anois a cím an bhrígh atá leis an bpeictiuir ar an gclúdach acht ní dóigh liom gur maith an teideal ar an leabhar é. “Ná tabhair do bhreath ar an gceud sceul go mbeurfaidh an dara sceul ort,” mar adubhairt an té dubhairt é; nó, “ná meastar an leabhar d'réir an chlúdaigh.” “Níl aon tseó ach a bhfuil de dhaoine anso sa Mhumhain a thosnaigh ar an Ghaedhilg, ó am go h-am, agus gur theip glan orra í fhoghluim. Iad do thosnú ró-luath ar léigheamh na leabhar fé ndeara é sin.” Tá an-chuid den fhírinne annsin. “An tslí seo a cheap an t-Athair Domhnal Ó Tuathail 'sí an t-aon slí amháin í chum daoine a mhealladh chun comhrádh na Gaedhilge: an múinteoir do rádh an fhocail (na habra) go minic agus na mic léighinn do dheunamh fíor-aithrise air.” Ní hé an t-Athair Domhnal (go ndéine Dia grásta agus trócaire air) a cheap é seo. Seo í an t-slighe a bhí agus atá ag gach aon athair agus máthair clainne chum caint a mhúineadh dá gclainn. Chuir an t-Athair Domhnal eagar nó órdughadh éigin ar an t-slighe nádúrtha so chum daoine a raibh caint éigin eile cheana aca a tharraingt isteach ar chaint na Gaedhilge. Leabhar múinteora iseadh é seo agus tá an stiúrughadh go maith ann. “Do thosnaightheoirí a bhailigheas na focail seo istig. Tá mianach na fíor-Ghaedhilge ionnta mar is ó Ghaedhilgeoirí bhinne a shíolraigheadar.” Ní fhuil sé ceart a bheith ag múineadh aon Ghaedhealg eile dar ndóigh. Tá an-chuid múinteoirí agus is í an chaint is fusa a ionntódh chum Beurla a mhúinfidh siad do na foghluim- eoirí. Beidh a rian ar a gcuid Gaedhilge siúd. <L 222> Tá bailiughadh maith de gach aon saghas abairtí 'sa leabhar maille le tomhasanna, ranna, agus drachtíní — sean-fhocail agus drachtiní agus ranna a tabharfaidh saidhbhreas agus blastacht agus gach dhealtacht na cainte do na foghluimeoirí ó thúis agus iad dá bhfoghluim in slighe thaithnimheach. Ní maith liom leabhar Gaedhilge agus mórán de na lúibíní easnaimh a fheicsin in gach aon leathnach de. Nuair a thosnaightear ar seo ní fios cá stadfar. Má theastoigheann ó dhuine congnamh a thabhairt in leabhar do foghluimeoirí an chaint a thabhairt amach mar adeirtear í is ceart eochair éigin a bheith ag gabháil leis an leabhar acht dhearfainn go mba cheart an scríobhadh agus an leitriughadh a beith go h-iomlán in gach aon leabhar a bheifí ag cur i lámha leanbhaí nó foghluimeoirí. T'rom fuar é, T'rom te é, Tóg uaim é, 'Speáin i leith é! Sin mar a bheadh sé san eochoir agam, acht Tabhair dom fuar é, tabhair dom te é Tóg uaim é, teasbáin i leith é! mar a bheádh sé 'sa scríobhadh coitchionnta agam. Ní fheicim in aon chor cadé chúis a scríobhfaí “dout.” Ní fhuil aon rud 'sa nGaedhilg in aon chor mar é sin. (Brún & Ó Nualáin, Raol). “FEAR FEASA.” “AN DUBH 'NA GHEAL.” NIOCLÁS TÓIBÍN an Scriobhnóir. Ath-leagaint ar Dhrama Frainncise is eadh an drama so, nó ba chirte a rádh leagaint Gaedhilge ar dhrama Frainncise. Nioclas Tóibín ó Rinn ó gCuanach i nDéisibh Mumhan an scríobhnóir, 1/- a luach. Nuair a théidheann fear maith Gaedhilge mar Nioclás Tóibín i mbun rud mar seo a dheunamh níor mhór do a bheith an-aireach nó beidh sé ró-cheangailte ag caint an cheud lae. Beidh leagaint agus rioth na cainte iasachta dá dhalladh agus dá chaochadh agus is minic ná h-eireochaidh leis an chaint bhog nádúrtha a bhaineann le n-a bhaile agus le n-a dhúchas féin a thabhairt leis. Dheurfainn-se gur ar shlighe éigin mar seo ba cheart tabhairt fé an obair. An rud a léigheamh agus a mheabhrughadh 'sa teangain iasachta an cheud uair agus má riothann sé leat gur rud é atá cosamhail le saoghal agus le beatha muintir na h-Éireann tabhair fé agus dá mhéid a bheidh againn díobh is amhlaidh is fearr é. Annsan ná peictiúirí go léir atá ag baint leis an sceul a bheith socair soiléir id' aigne. Daoine aithnideamhail a bheith agat in gach aon pheictiúir agus beidh sé fuiris duit an chaint bhlasta nádúrtha a chur in a mbeul san — an chaint a bheadh ag n-a leithéidí i ndúthaigh Déiseach nuair a bheidís ag caint i nGaedhilg. Mar an eireochaidh le duine na peictiúirí agus na daoine seo a thabhairt chum a aigne ní bhfuighidh sé an chaint nádúrtha, oireamhnach, a shníomhadh agus a chasadh dhóibh. Beidh deilbh agus dath na h-iasachta ar gach aon rud. Is chuma so ná súd a dubhairt a leithéid seo ná a leithéid siúd i gcathair ná i dtuaith 'sa bhFrainnc ná 'sa Spáinn, acht cad a dheurfadh a leithéid seo nó a leithéid siúd i gCnoc an Gighe Móir nó i nDún na Méith-bhreac nuair a bhíd ag caint i nGaedhilg. Má théidhtear in a bhun mar seo gheobhaidh Nioclás Tóibín nó a leithéid greasanna fuirseoireachta a thabhairt dúinn a mbeadh an dath fíor-Ghaedhealach orra gé gur 'sa teangain iasachta a rugadh agus a tógadh na dramanna ceudna sin. Tá eagla orm nár sgur Nioclás é féin amach ó chaint an cheud lae. Is fuiris an méid sin a aithint ar an gcaint go minic. Ar shaoghal agus ar bheatha daoine fíor-Ghaedhealacha atá cleachta agus tabhairt amach ag Nioclás. Tuigeann sé an nádúir agus an feallsamhanacht atá ag baint le n-a maireachtain siúd agus bheadh sé ábalta ar chaint a shníomhadh agus a chasadh dhóibh go binn agus go blasta — caint nár mhisde dhuit an “Imprimátur” a thabhairt dó. Acht is doigh liom gur mó bhaint a bheadh ag an sceul so “An Dubh in a Gheal,” le saoghal daoine in Éirinn a gaibh an Galldachas chucha mar rogha beatha agus ní bheadh aon tabhairt amach ag Nioclás ar cainteanna a leithéidí siúd. Go mba fada mar sin dó agus nár chaille sé buaidh na Gaedhealtachta. “FEAR FEASA” LEABHRA ÓSNA FOILLSIGHTHEOIRÍ. Comhlucht Oideachais — “Riaghlacha an Amhráin” — S. Ó Cuill, 1/- “Tuaim Inbheir” — Micheál Ó Murchú, 1/6. Preas Dúin Dealgan — “Bodach a Chóta Lachtna” (agus sé cinn eile de leaibhríní) — S. Tóibín, 6p. gach ceann. EASON Leabhar úrnaighthe Catoileachaighe, an cur amach is deidheannaighe aith-sgriobhtha agus ceartuighthe. Clóbhuailtear agus clúdaightear in Éirinn iad. The Garden of the Soul. The Key of Heaven. The Manual of Catholic Piety. The Treasury of the Sacred Heart. The Imitation of Christ. Holy Childhood. &rl., &rl. Cló breághdha, páipeur maith, Clúdach cruinn agus seasamhach, mar adeireann gach aoinne. Luach íslighthe — 1/- go 18/- An seachtmhadh cur amach le fághailt anois 61,000 cóip ar fad. TREASURY OF THE SANCTUARY, Leabhar Úrnaighthe. Á chur in eagair ag Siúracha na Trócaire, Sráid Stanhope, Baile Átha Cliath. Royal 32mo. 5" x 3¼". Clúdaighthe go deas, i bpáipeur in Eudach nó i leathair. Luach ó 2/- go 9/- Liosta le fághailt ach é dh'iarraidh. Gheibhtear na leabhra thuas ó gach Siopa Leabhair agus Cráibhtheachta. EASON AGUS A MHAC, TEO., Baile Átha Cliath agus Béil Féirsde. <L 223> LEITREACHA. DO'N “SGUAB.” FONN: “Seán sa' Bhrístín Leathair.” Ar chualabhair féin, a Ghaedheala, Go bhfuil Sguab i nÉirinn feasta, Do ghlanfhaidh dínn smuirt Béarla Do bhí go léir ar sgairtibh. Cuirfá:— Faic fall doll, dí á, Faic fall dá rí aidí, Faic fall doll, dí dí á, Ár Sguab bhreágh áluinn ghreanta. Glanfhaidh sí siúd úrláir Agus an bóthar áluinn fairis, Ghlanfhaidh sí an smúit do'n éadach, A bhíonn taréis an lae air Shagairt, Faich fall doll dí á, &rl. Is fada dhamsa féinidh, Ag ruagairt Béarla geallaim, Is a spreagadh na fíor-Ghaedhilge, Do fuaireas féin am' leanbh. Faic fall doll dí á, &rl. Sí an Sguab an chabhair is léire, Do fuaireas féin le fada; Tá fuaimeant ínnti déarfhainn, Ó's na h-Úghdair Gaedheal is fearra. Faic fall doll dí á, &rl. Cé gur thiar dam sa bhlascaod, Is nách mór mo shaoghal ann caithte, Is faidigheacht ar mo shaoghal, “An Sguab” le léigheamh am aice. Faic fall doll dí á, &rl. Má's duine thu't fhíor Ghaedhal, Is gur maith leat bréithre t'athar Ná bí gan “Sguab” le'd thaobh, Chuirfhidh ruaig ar Bhéarla ó'd b'allaibh. Faic fall doll dí á, &rl. TOMÁS Ó CRIOMHTHAINN. DO “THADHG GAEDHEALACH.” ('N-a Cheann ar Chumann Cosanta na Gaedhilge.) I. M'anam thú, a Thaidhg! go leathaidh do ghéim go Dáil; Mara leathaidh, is deimhin gur mairg do'n Ghaedheal 'sa Stát; Le Gallaibh i ngeimheall, a's nach taitheach leis réim ró-árd, 'S é b'áil leis acht greim ar ghlafarnach Béarla d'fhághail. II. B'fhada sinn tinn de'n aicme i gcéin fuair cáil, Ag bagairt a mbladhmain bladair gan staonadh ar Sheán; Ag freasdal le feidhm ádhbhar magaidh dá 'r léir an ádhbhacht, A's 'sa mbaile fé Mhaighistribh tacair “Sinn Féin” go tláth. III. Tá i n-achrann doimhinn an galar docht céadna i gcnámhaibh Na bhfearchon dtaidhleach threascair lucht béice ar lár. Tá Paiddí is sceimhle air leagaint an Bhéarla 'spáint I n-a aistriuchán grinn a mbaistear air “Gaedhilg Stáit.” IV. Garbh-ghuth tradhna ag labhairt go tréan ar bhán; Tafant óg-ghadhair chum gealaighe 'sa spéir go h-árd; Casachtach treighide ag seanduine i mbéalaibh báis; Dar Bhaccus! gur bhinn seach teanga so nGaedheal mar tá. V. Lean ort, a Thaidhg; le gardha glas nGaedheal cuir fál; Tá scata ag gabháilt timcheall stathfadh ó phréimh gach bláth. Fearann do Shinnsir bainte ar éigean bháis, A sealbh na nGaillseach, glan de a scéith go bráth. “CLOCH-LABHRAIS.” ÚSÁID GRANIA TOOTH PASTE AR SON t'FHIACLA ÚSÁID GIBSOL OINTMENT AR SON DO CHROICINN Fior-dheuntús na h-Éireann iseadh iad so. Táid le fághail ósna drugadóirí ar fúd na tíre ar 1/3 gach ceann nó go díreach (saor tríd an bpost) ó Gibsol, Teo., Lána an Chláir, Áth Cliath. Deuntar íce le h-aghaidh beithidhigh ann leis. <L 224> BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA. ÁRD-OIFIG:— FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1923, £1,650,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSI:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Clith; Corcaigh, Luimneach, Portlairge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Mathchromtha. THE NATIONAL LAND BANK LTD. Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:— Eason agus a Chomh. Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath, agus foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
