Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimhir 10. Iúl, 1923
Title
Uimhir 10. Iúl, 1923
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1923
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1923_07> <L 185> <B 1923> <C Prós> <M 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Muintir An Sguab> AN SGUAB Uimhir 10. IÚL, 1923. 3p. SA MHÍ RÉIM NA h-UIMHREACH SO. Leath MÚINEANN GÁDH SEIFT 187 IOLSGOIL NA MUMHAN, VI. (AR LEAN.) … PÁDRAIG Ó CADHLA 189 DUAN AODHA MASSEIDH … SEÁN CLÁRACH MAC DOMHNAILL 191 CUALLACHT COSANTA NA GAEDHILGE … “TADHG GAEDHEALACH” 192 AN GABHAR AGUS AN GRÁDH … MICHEÁL BREATHNACH 194 AN BATA FUINNSEOIGE … “CÚ CHULAINN” 196 FOGHAIR NA GAEDHILGE, VII. … PÁDRAIG Ó CADHLA 199 BEATHA TEANGAIN A LABHAIRT 201 LEITREACHA 202 LEABHAIR 202 COMÓRTAS 203 COLÁISDE BHRIGHDE, OMÉITH. COLÁISDE MHÓDH'-NA-RÁIDHTE. (Cois Locha Cháirlinne). San áit is deise in Éirinn. Eadar Beanna Bóirche agus Sléibhte Chuailgne. Béidh trí seisiuin ann i mbliadna. Iúl, Lughnasa agus Meadhon-Fhoghmhar. Ranganna do dhaoiní nach múinteoirí. Sgríobh chuig:— PEADAR Ó DUBHDA, Oméith, Iubhar Cinn Trágha. IOLSCOIL NA MUMHAN I RINN Ó gCUANACH. Lughnasa, 1923. Ón 8mhadh Lá Lughnasa go dtí 8mhadh Lá Feile Michíl. Sibh-se atá ar lorg na fíor-Ghaedhilge tagaidh agus caithidh mí dá saothrughadh agus dá cleachtadh, maille le ceol, spórt, agus aoibhneas Gaedheal, agus sin gan duadh, gan dochair, gan diachair. Slighe do 100 duine 'san árus-tighe ann. Ní ceadtha do neach Beurla do labhairt ann. Scríobh go dtí an Fear le Scríobhadh. DEUNANN SCOTT & A CHOMH., TEÓ. Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair, &rl. I MÓIN-ÁRD I gCO. CORCAIGHE. Oifig: Sráid Mhic Curtain i gCorcaigh. Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNACH INSIÚRÁLA TEÓ. I N-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. PRÍOMH-OIFIG — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. NA POLASAITHE IS IOMLÁINE LE FAGHÁIL. <L 186> Sgeul greannmhar iseadh é seo: do cuireadh siopa ar bun i mBaile Átha Cliath cúpla mí ó shoin agus tá gach aon rud a bhaineann le lón-tighis le fághailt ann — bagún, im, tae, siucra, brioscaí, subh, agus biadh de gach saghas, gan trácht ar ghalúnach, coinnle, snas brógh, agus rudaí nach iad a bhíonn á ndíol i sár-tsiopa dá leithéid; tá milseáin, toitíní agus tabac ann chomh maith. Do ceapadh triúr Gaedhilgeoirí chun a bheith ag obair ann sa t-slighe nar ghádh d' aoinne focal Beurla do labhairt an fhaid as a bheadh sé ag deaghláil sa t-siopa úd. Shíl na daoine atá i mbun na h-oibre go rabhadar ag deunamh rud' mhóir ar son na Gaedhilge — obair do sholáthar do Ghaedhilgeoirí agus mar sin de. Ach 'dé an mhaith Gaedhil- geoirí a bheith ag obair i siopa nuair ná tagann ach fó-dhuine desna mílte Gaedhil- geoirí atá i mBaile Átha Cliath isteach fé dhéin a gcuid lóin agus nuair ná cuireann ach fó-Ghaedheal ar fúd na tíre fios ar rudaí chucha tríd an bpost. Tá an siopa i lár na cathrach agus cuirtear a mbíonn ceannuighthe ag bean-a-tighe go dtí an dorus chúichi i ngluaisteán-iompair in aon áit 'sa chathair nó 'na comharsanacht. Agus i ndeire na dála is ar Beurlóirí ar fad atáid ag braith chun slighe maireachtana do bhaint amach dóibh féin! Iseadh, agus gráin ceart ag cuid acu san ar an Gaedhilg, ach dá aimhdheoin sin bíonn siad ag deaghláil sa tsiopa toisg an feabhas atá na rudaí gheibheann siad ann. Bhel, sin é an sgeul, a dhaoine, agus más féidir é shárú — Béidir ná fuil a fhios ag a lán Ghaedhil- geoirí go bhfuil a leithéid d'áit ann, béidir gurb é sin an cúis go bhfuil Beurlóirí áirithe ag deunamh ceap-magaidh den tsiopa nua gaodhlach. Ar eagla ná fuil a fhios acu ní misde a rádh go bhfuil an obair seo ar siubhal ag Ó Raogáin agus a Chomh., Teo., agus gurb i Sráid Dásún, uimhir a 54 atá an siopa acu. 'Sé an rud adeirtear leo ach “tagann gach maith le cáirde agus grásta le foidhne.” <L 187> MÚINEANN GÁDH SEIFT Tá súil againn go gcuireann ár lucht léighte an oiread suime i gceist airgid an náisiúin as a chuirimídne, mar sin é an port a bheimíd ag seinnt an mí seo arís. Sí ceist an cheud iasacht airgid atá ag deunamh trioblóide dúinn anois. Beidh 20 miliún púnt ag teastáil ar a luighead. Níl aon dabht ná go bhfuil an t-airgead le fághailt — ó dhaoine áirithe agus ar choinghiollacha. Geobhfuidhe i Sasana Nua nó i Sean Shasana é, ach na custuim do chur fé urrús le é aisíoc agus 5½ nó 6% béidir do dhíol mar brabach air. Ach tá gach aon duine tuisgeanach eolgasach ar aon aigne gur cheart an t-airgead do sholáthar in Éirinn gan é lorg leath-is- muigh den tír seo. Conus? Níl morán airgead sa mbreis ag aoinne. Tá gnó agus tráchtáil go dona lag ar fúd na tíre agus is amhlaidh atá an fhurmhor de lucht airgid na tíre seo ag cuimhneamh ar airgead d'fhághailt ar iasacht iad féin, nó neachtair aca táid tréis teicheadh thar lear agus gan aon coinne aca le teacht thar nais. Dubhairt Alexander Hamilton ná raibh aon tír 'na náisiún cheart go dtí go raibh fiacha náisiúnta uirre. Bhí Americeá i gcruaidh- chás an uair sin gan airgead sa gciste agus gan creideamhaint chun airgid d'fhághailt ar iasacht. Agus feuch conus a dh'éirig leo sa deire. Ach nuair adubhairt Alexander Hamilton an rud sin do chuir sé i dtuisgint dosna daoine san am ceudna cadé an brígh a bhí le na chuid cainnte — nárbh mhór dóibh an t-airgead do sholáthar leath-istig dena dtír féin sa tslighe ná béidís fé smacht agus fé stiúrú an eachtranaigh. Sé an rud a bhí 'na aigne ach é seo: má bhíonn baint ag mórán daoine idir beag a's mór le hairgead an náisiúin cuireann sé socaireacht agus síothchántacht ar daoine an náisiúin san, toisg go gcuireann siad níos mó suime i ngach aon rud a bhaineann leis an Rialtas. Do bfhíor é sin 150 bliadhan ó shoin agus is fíor é anois chomh maith. Tá suas le £40,000,000 i dtaisge sna banncanna agus tá an cuid is mó de sin leagtha amach aca arís fé urrús Rialtais Sean-Shasana. Deirtear go bhfuighfidhe a mbeadh ag teastáil uainn d'fhághailt ach iachall do chur ar na banncanna é d'aistriú ó urrús Rialtas Sean-Shasana agus é a chur chun tairbhe Rialtais na hÉireann, ach deirtear leis go millfeadh san creideamhaint na tíre, go nglacfadh lucht airgid sgannradh dá bhárr ar eagla ná beadh ann ach tosnú agus go ndeunfaidhe aon éirighe slighe ar a gcuid airgid — dá mbeadh £500 ag duine, sa mbannc nó in Guinness cuir i gcás, go sgiobfaidhe uaidh é agus go gcuirfidhe iachall air é chur fé urrús níos neamh-muinighinighe, dar leis. Ní dóigh linn go bhfuil sa méid sin ach an taithighe atá ag ár ndaoine ar slighte Shasana maidir le cúrsaí airgid; ach pé sgeul é tá slighe eile chun airgead do sholáthar go bog as go saor agus ní raibh an oiread trácht air go dtí so as ba cheart. Ní dheunfaimís aon iongantas de dá bhfuighfeadh an Rialtas an cheud 20 miliún gan aon trioblóid in Éirinn féin, gan iachall do chur ar na banncanna ach amháin tearmaí maithe do thairsgint. Beidh sé de dhualgas ar gach aon bannc sa tSaorstát (agus ar bhanncanna Béil Féirsde leis ós rud é go ndeunann siad gnó sa tSaor-Stát) carn mór airgid do chur fé urrús an Rialtais dréir mar is acfuinn dóibh, agus tá a lán daoine ann leis gur dóigh leo go bhfuil sé de dhualgas ortha féin cabhrú leis an náisiún sa rud so chomh fada as is féidir leo. Ach ní bhfuighfidhe a bhfuil ag teastáil sa tslighe sin amháin. Sé ár dtuairm féin ná gur cheart d'Aireacht an Airgid “Premium Bonds” do chur amach. Do righneadh san sa bhFrannc agus sa mBeilg agus d'éirig leo go h-an mhaith i gcomhnuidhe. Geibhtear airgead níos saoire sa tslighe sin, se sin le rádh go mbíonn an brabach níos ísle. Is dócha go bhfuighmís- ne an t-airgead do sholáthar gan a bheith ag braith ar Shean-Shasana nó ar Shasana Nua. <L 188> Is dócha leis, go mbeadh an-chuid daoine in Éirinn páirteach san obair ná feuchfadh ar iasacht coitchianta — lucht mion-airgid ar fúd na tíre agus mar adubhramar cheana níl aon rud is mó a chuirfeadh an Rialtas ar bun seasamhach ná a leithéid. 'Dé chúis ná chuirfidhe i bhfeidm é? Le linn an chogaidh mhóir bhí coimisiún fiafruighthe ar siubhal i Sasana feuchaint ar cheart dóibh san an plean so do tharraingt chucha féin. Tréis é a bheith 'na shuidhe tamall maith d'fhoillsigheadh tuarasgbháil ag rádh nárbh cheart. Ach má righneadh níl aon éifeacht sna rudaí adubhradar 'na choinne — ní bhaineann siad le cúrsaí na hÉireann in ao' chor. Dubhradar, cuir i gcás, ná réidhteóch sé le stuaim tíre ársa mar Sean-Shasana a leithéid de rud nua do bheith aca. Dubhradar leis go gcuirfeadh sé déistean ar an “Nonconformist Con- science” agus cúpla rud eile a bhain le ceist poilitidheachta Shasana an aimsir sin. Bhel ní gádh dhúinn bacaint leis an “Non- comformist Conscience” in Éirinn, dar ndóigh, agus maidir le stuaim caithimís uainn é mar sgeul. An rud ná fuil muintir na Frainnce ró mhór ionnta féin deunamh — ní beag dúinne san. Agus rud eile i Sean Shasana féin do ghlacadh le h-éirim an ruda nuair a chuireadh amach na “Victory Bonds.” Má lorgigheann an Rialtas airgead le haghaidh an Stáit sa tslighe coitchianta ní mór dóibh 5¼% do dhíol is dócha. Ach gheobhadáis airgead ar 4¼ idir brabach agus duaiseanna dá gcuirfidís “Premium Bonds” amach Gheobhaidís: dá ngeallfaidhís go ndíolfaidhe an bun-airgead thar nais tréis chúig bliadhna agus dathad abair, agus go mbeadh tarraingt ann gach sé mí nó mar sin a thabhairfeadh caoi do gach aoinne a mbeadh Bond aige duais mór — £10,000 abair, a thuitim leis. Deirtear go ndeunfadh a leithéid náisiún carbhuaigh dínn — go bhfóiridh Dia orainn. Cad é an saghas sinn cheana? Teir isteach i bPáirc Faithche Stiopháin aon lá, a dhuine, agus cuirfimíd geall go mbeidh gach aon duine desna ceudta daoine a bhíonn 'na suidhe ann am eadarshuth gach aon lá ag léigheamh an “Racing Herald” nó ag piocadh amach na “Winners” ó cáipéisí éigint. Glacaimís leis an bhfirinne in ainm Dé agus bainimís tairbhe aiste. EASON Leabhar úrnaighthe Catoileachaighe, an cur amach is deidheannaighe aith-sgriobhtha agus ceartuighthe. Clóbhuailtear agus clúdaightear in Éirinn iad. The Garden of the soul. The Key of Heaven. The Manual of Catholic Piety. The Treasury of the Sacred Heart. The Imitation of Christ. Holy Childhood. &rl., &rl. Cló breághdha, páipeur maith, Clúdach cruinn agus seasamhach, mar adeireann gach aoinne. Luach íslighthe — 1/- go 18/- An seachtmhadh cur amach le fághailt anois 61,000 cóip ar fad. TREASURY OF THE SANCTUARY. Leabhar Úrnaighthe. Á chur in eagair ag Siúracha na Trócaire, Sráid Stanhope, Baile Átha Cliath. Royal 32mo. 5” x 3¼”. Clúdaighthe go deas, i bpáipeur in Eudach nó i leathair. Luach ó 2/- go 9/- Liosta le fághailt ach é dh'iarraidh. Gheibhtear na leabhra thuas ó gach Siopa Leabhair agus Cráibhtheachta. EASON AGUS A MHAC, TEO., Baile Átha Cliath agus Béil Féirsde. URRÚS De gach saghas agus ar na téarmaí is ísle (tóiteán, bás, ciotarainn, gaduidheacht, cúiteamh do lucht oibre, an triomhadh duine, tagharthas clainne, gluaisteán, &rl.) Deunamuíd gnó tríd an bpost i nGaedhilg. RAMSEY AGUS RAMSEY, 32 SR. NASSAU, ÁTH. CLIATH. Guthán 1009. Brócaerí Urrúis. MUINNTIR PLÉIMEANN, GUALADÓIRÍ I DTEACH LÁMH DHEARG, 9 SRÁID FHEARDORCHA THUAIDH, BAILE ÁTHA CLIATH. Ceannuighidh bhúr gcuid guail ó Ghaedhealaibh. Tá an gual is fearr le fághail uainn. Buail isteach nó sgríobh go dtí an seoladh seo thuas. Guthán 2723. <L 189> IOLSGOIL NA MUMHAN I RINN Ó gCUANACH VI. (ar leanamhaint). ÁR SCEULAIDHE. Maran fíor an dá nídh seo i dtaobh óige Mhicil is mar a chéile é mar go gcreideann sé féin anois iad tá siad inniste chomh minic sin aige. Chum na fírinne d'innsint thuit rudaí ní b'eagsamhla amach air i rioth a shaoghail. “Chait mé mo chuid a's mo chothughadh a thaghda dhom féin ó chosain mo bhróga tistiún,” ar sé sin. Thug sé go leor dá shaoghal in a óige ag obair a “leite is fiche 'sa tseachtmhain” d'fheirmeoirí agus is é a labharfadh go cruaidh orra ar an lá andiu. Bhí sé ag romha agus ag graphadh dhóibh luath agus déidheanach in sioc agus in annró, i bpluide agus in aingcise agus gan de mheas air acht an oiread gus a bhí aca ar a madra. Chaith sé ocht mbliana dá shaoghal in Sasna Nua. Cuimhnig air — an fear ná feudfadh an oiread gus aon abairt amháin 'sa mBeurla a thabhairt slán leis an méid sin blianta a chaitheamh in Ameirca. Ag deunamh hataí a bhíodh sé agus aon uair amháin theastuig árdach pádh uaidh. Ní raibh an oiread Beurla aige gus a iarrfadh an méid sin dó. Chaith sé dul a's é d'fhoghluim. Bhí fear san obair in a fhochair a raibh Gaedhealg aige agus mhúin sé dhó cad a dheurfadh sé. Rioth sé isteach go dtí an tÁrd-Bos (mar adeir sé féin) maidin Sathairn gan hata, gan casóg: — “More pay for Morrissey,” ar sé sin. “You'll get,” arsaigh an maighistir, agus fuair. Is iongantach na heachtraí atá aige ar na h-Iodálaibh, ar na Iúdaibh, agus ar na “Nigers” (mar a thugann sé ar na fearaibh ghorma). Gheobhadh sé a bheith ag tabhairt amach ar na daoine seo dhuit chomh tuigsionach chomh éifeachtamhail le cuid de na feall- samhanaibh is léigheanta amuigh. Ní raibh leabhar ná léigheann aige acht an chiall agus an mheabhair a mhúin Dia dhó. Badh dheas leat suidhe síos cois teineadh leis seal d'oidhche ag seanchus ar ghníomharthaibh an tsaoghail agus ar mhailís daoine. “Ar ól tú aon bhraon riamh, a Mhicil?” adeir duine éigin leis. “Inneosfa mise dhuit, mhuise, a Athair, cad a chur dúil 'sa mbraon agam an cheud uair. D'imthigh mé óm' mhuintir uair agus d'fhan mé amuigh uatha ar feadh seachtmhaine. Istoidhche Dhé Sathairn nuair a chas mé dubhairt mó mháthair liom go raibh an t-aislín caillte 'on ocras: “Is gairid a bheidh sé mar sin,” arsa mé féineach: dá bhfuighinn-sé rud beag níos déidheanaighe 'san oidhche é raghainn agus bhainfinn beart aitinn dó. D'fhan mé go dtí thimcheall an t-aon bhuille deug 'san oidhche mar is chum é a ghuid a bhí mé. Fuair mé mo bhilleog, mo mhútóg agus mo chórda agus mharar bhaineas-sa beart níor tháinig siar aniar fhós. Ar mo chasadh dhom bhí sé an t-am mharbh d'oidhche. Bhí an beart trom agus leag mé ináirde ar chlaidhe an bhóthair é chum mo reast a dheunamh. Cad a gheobhadh tharm ná an sluagh. Bhí fear mór, árd, ruadh thiar i ndeireadh an tsluaigh agus gach aon léim aige d'iarradh coimeád suas leis an gcuid eile. “Cad atá ort-sa?” arsa mé féineach leis, “ná fuil tú chomh bríoghmhar leis an gcuid eile?” “Innseofa mise sin duit, mhuise,” ar sé sin, mar nuair a bhíos-sa i m' thórramh 'sa saoghal a bhfuil tusa ann anois bhí piadóirí éigin ag an tórramh agus ní dheunfadh aon rud an gnó dhóibh gan snáithín a cheangal ar mo dhá órdóig agus níor chuimhnigh na mná a bhí im' chur 'sa chomhrainn an snáithín a ghearradh agus sin é a chúis a bhfuilim-se ag imtheacht mar seo.” “Ní fheadar an bhfuighinn aon rud a dheunamh dhuit?” arsa mé féineach leis. “Gheobha tú,” ar sé sin. “Má thá scian agat gheobha tú é a ghearradh.” Bhí bun scinín i m' phóca agam. Chuaidh mé amach i lár an bhóthair chuige agus chuaidh mé síos ar mo leath ghlúin agus ghearraidh mé an súaithín. “Táim-se chomh bríoghmhar le haoinne 'sa sluagh anois,” ar sé sin liom féin, “acht caithfe mé cúiteamh éigin a dheunamh leat-sa ar an mhaith atá deunta agat dom. Bí annso <L 190> seachtmhain ó anocht; béimíd-ne ag dul go Londuin an oidhche sin agus ní bhfuighmís an gnó a dheunamh gan duine de d' leithéid-se a bheith in ár bhfochair.” D'imthigh sé leis annsin i ndiaidh na coda eile agus chomh bríoghmhar le haoinne aca. D'innis mé an sceul dom' mhátair nuair a chuaidh mé abhaile. “Ó, mhuise, Dia linn, a Mhicil,” ar sí sin, “b'fhearr liom ná aon rud ná h-iarfainn ort dul amach a chuigint, acht is dócha gur rud é bhí id' cheann agus go gcaithfe tú dul tríd.” Bhí mé ann an oidhche bhí beartuighthe, 'san áit cheudna a casadh an chead uair orm iad. Is gairid a bhí mé ag fuireach leo nuair d'airigh mé ag teacht iad agus bhí an fear mór so in a ndiaidh aniar. Tháinigh sé chugam féin agus thug sé hata dhom. “Taimíd-ne ag dul go Londuin anocht mar adubhairt mé leat,” ar sé sin, “agus tiocfa tusa linn agus chífe tú radharcanna ná faca tú riamh go dtí so. Cuimhnigh,” ar sé sin, “go ndeunfa tú agus go ndeurfa tú gach rud a chífe tú agus a aireocha tú sinn-ne a dheunamh 'gus do rádh.” D'imthigh mé leo agus ba ghairid gur airigh mé iad ag rádh, “Éirigh a hata.” “Éirigh a hata,” arsa mé féin, agus ináirde liom 'sa spéir uachtarach. Bhíomair ag imtheacht linn tré na réiltíní gur thúir- lingeamair leath is muigh dhe stór óil i gcathair Londuin thall. Chuadhmair isteach tré pholl an ghlais; bhí an buadh ceudna agam-sa gus a bhí aca san. Thosnuigheadar ag ól agus dar ndóigh thosnuigheas-sa san ól leo. Ní fhuil aon rud níos míoádhmharaighe do bhogánach bocht, bog, óg, ná an droch-chuideachta a chasadh air a Athair! Nuair a bhí mé féin ag fagháil an óil gan dada dhein mé fiasta- féasta dhé agus ar maidin nuair ab' am leo san imtheacht ar ghlaodhach an choiligh bhíos-sa sínte ar meisce idir dhá leath-bharraile. Nuair a tháinig fear an stóir ar maidin leag sé a lámh ar bharraille agus fuair sé follamh é, agus leag sé a lámh ar bharraille eile agus fuair sé follamh é; fuair sé iad go léir follamh. B'ait leis cad a fhollamhaigh iad agus gan an glas ná aon rud briste 'sa dorus. Ar a ghabháil thimcheall dó fuair sé mé féin sínte idir dhá leath-bharraile agus gan meum ionnam. Thug sé abhaile leis mé agus tugadh an t-árd aireachas dom gur tháinig mé chugam féin. Cuireadh triail orm agus daoradh chum me a dhóghadh agus a chrochadh in aoinfeacht mé. Nuair a tháinig an lá a rabhadh chum mé dhóghadh agus a chrochadh bailigheadh fagóidí móra sceach agus aiteann suas ar bharr chnuic aird a bhí leath is muigh de Londuin. Leagadh cairt siar ar na sáilíní agus cuireadh stól beag isteach fé 'n dá leath-ladha. Bailigheadh na fagóidí timcheall air agus cuireadh mé féin in áirde ar an stól. Bí mo dhá láimh ceangailte le n-a chéile ináirde os mo cheann. Bhí dubhadh na gcnoc a's na mbánta de dhaoine bailighthe ag feuchaint orm. Díreach nuair a bhíodh chum mé a chrochadh agus teine a thabhairt do sna fagóidí d'iarr mé ar fhear na croiche mo lámh dheas a scaoileadh chum go mbainfinn fioghar na croise dhíom féin fé bhfágfainn an saoghal so. Dhein, agus chuir mé mo lámh isteach i bpóca m' oscala agus fuair mé an hata ann. “Eirigh, a hata,” arsa mé féin agus ináirde liom 'sa spéir, me féin agus an chairt agus an stól agus na fagóidí, agus seo gach aoinne ag teicheadh le n-a n-anam mar ná feadaradar cá dtuitfinn féin agus mo chuid achrainní. Marbhadh an-chuid daoine ag teicheadh. Thuit amach gur anoir a bhí an ghaoth agus shéideadh anoir mé gur thuit mé thíos ar ché Phortláirge. Cúpla máirneulach bhí ar an gcé a scur mé féin as na h-achrainní agus tháinig mé aníos abhaile chum mo mháthair. Tá sé dhe chreideamhaint agam-sa gur mé an cheud máirneulach a sheol long-aer ó Londuin go dtí an tír seo acht d'fhág cúrsaí na h-aimsire an dúil 'sa mbraon agam.” PÁDRAIG Ó CADHLA. LÉIG “RÓISÍN BHÁN AN tSLÉIBHE.” Scéal nua-cheaptha ó Peann Niocláis Toibín le fagháil ó Comhlucht Ordeachais h-Éireann nó ó Nioclás Tóibín, Ceatharlach. (Fógra). GACH RUD ATÁ ACRACH D'OIFIG. Tar go bhfeice tú an teasbántas díobh atá againn. TYPEWRITERS (Coracha Cló-Sgríobhadh). “HAMMOND” (Gaedhealg agus Beurla ar an maisín ceudna). “Royal” (Leitreacha Gaedhealacha air). Gach cóir chun mamraim agus cáipéisí oifige a choimeád in eagar agus in órdú. Duplicators — Rotary & “Rolo” -flat 55/- agus 75/- (iomlán). CONAN, MAULE & CO., 7 Crow st., Ath Cliath. Guthán: 3319. <L 191> DUAN AODHA MASSEIDH .i. droch-dhuine den aicme sin, liútair, noch do marbhuigheadh le piléar go toirmeas- camhail. SEÁN CLÁRACH MAC DOMHNAILL cct. I. San dtalamh fá leacaibh in Dún Trí liag, Tán diabhal Aodh Masseidh, an feallaire, ag daoil mar bhiadh Gan chiall, gan fhearann, gan cheannas, gan luth, gan rian, A's n-a dhiaigh tá an t-sailm seo ag taisdeal go h-úghain na bpian. II. Tá pianta ullamh, á chrochaire, reomhat-sa thíos, I dteinnte ad' losca, gan sosadh, gan spás, gan críoch Is fior don phobal gur follus a's tá le suidheamh. Gurb é iríre a's osna na mbocht dfhág tú fá liag. III. Fá liag mo dheacair, 'nár taiscigeadh thu i dtúis do shaoghail A chladhaire, chealgach cheachartha, chlamparach, chlaon, Díth-chirt dannarda damanta, thriail na Caoir, Aníos ó Aceron sealad ag ciapadh Gaodheal. IV. Tá Gaodhil faoí ghradam ó leagadh go fann, an fiadh, Bhíodh fraocmhar, fallagtheach, gangaideach, gann fán mbiadh Nár ghéill do shneachta ná'n gall-síon aon oidhche riamh Gan iad do stracadh a's a leapthach fá gárda dhian. V. Gan díon gan taise mo dheacair, gur fágadh é. I gCré nár beannachadh le h-Eaglais, fáidh, ná Naomh, N-a spríata mharbh, gan tathag i gcómhrainn gcaol A's do thriail a anam san &a * a's tá sé daor. * (Seo mar atá san M.S. ní fheadar i gceart cé an focal é.) VI. Ba dhaor a's ba mhursanta é ar dhuine bhíodh riamh ar fhághan. Is braon d'uisce in a chistin ní bhfaghadh donán, Deirc do luige ní thuigeach ná greidm d'arán Is níl aon dár bhfuireann gh * doirs & * nach binn a thásc. * (Ní feadar cad tá annso). VII. A thásc le teachtaire tathaigeach ráinig mé, Céad nach tug praitin an aiste nár básuigheadh é Ach go gcualadh dhá canadh ag fearaibh dhá chómharsain féin Gurab é an diabhal a bpearsa Buchannan, do lámhaigh le pléir. VIII. Do bhé an pléur do bfhéarr é do caitheadh in Éirinn fós Do thraoch an madra chanaig go tréith fén bhfód. Ní baoghal do “Croppís” bocht' feasda é ná aon dá corps, Tá a théarma caithte a's ní danaid liom é ag dreóghadh. IX. Ag dreóghadh, gan fuinneamh 'n-a chuisle ná beodhacht in a bhaill, Gan treóir, gan tuiscint, gan cumas, gan céol, gan meidhir, Gan ól, gan imirt, gan cuideachta spóirt ná grinn, A's, dar dóith, seo mittimus scríobtha le “Stroinse an fheill.” AN MITTIMUS. A Shátain, glac-se an stracaire claon ar neasc, Fáisc a's ceangail a reathacha buidhe re gad. Cuir gárda daingean ghá fhaire — a's bíodh air glas Fiadhaig air, a's teith dho, is seachain é ar ghabáil amach. A CHUIDEACHTA IN IFREANN. Cuir lámh le Cailbhin, le Bagbhuil a's le Máud an Spreas. Friotháil an laisc air dhá chleachtadh fé chineaghal a's teas. Cé dhfág sé an baile go dealbh díoth-cháidheach lag, Bain cíos na h-aindheise bonn láithreach as. <L 192> Ná glac air bannadh a's ná mealladh sé thu le bréig. Tá fineál leagthithe air ach caithfidh sé díol gan staon. Tá díotáil agam-sa air de gheasca robál' a 's slaid Is sásaigh t'aigne air tríos an domaiste ar fad. AN FEART-LAOÍ. Sin fút a líog, an rioghtheach, cleasach, cam, Cealgach coímtheach fíochmhar tugtha dfheall. Malluighthe móideach millteach, gortach gann. Creachaire, dílis, líomhtha chun feille gach am. NÓTAÍ. 1. Masseidh: dritheár chéile do “Dáuson liath” an Mittimus do b'eadh so. 2. Dún trí liag. Roilg cháileamhail lámh le Gall-bhaile i gCo. Luimnighe a's ar teorainn ghleann Eatharla. Is ann atá Cormach Cas, Righ mór Dáil gCas curtha. 3. Bagbhuil: Bagwell. — Orangeman mór. É n-a Árd-Mhaor ar Chluain Meala 1790- 1840 (circa). 4. Máud: Madra allta eile d'Orangeman do thug finnéachta i n-aghaidh an Athar Síthe do crochadh i gCluain Meala. I nDún Droma (Co. Thiobrad Áran) lámh le Caiseal do bhí cómhnuidhe air. Sliocht láimh-scríbhinne le Eadhmonn Puirtéal ó Chathair Dhún Íasca iseadh é seo. I nEanair 1854 do scríobh siúd é. Ón Athair Tomás De Bhál, Béal an Átha, Co. Luimnighe, do fuaireas-sa é. SEÁN Ó GRUAGÁIN. GLAINE GAEDHILGE: BINNEAS CEOIL: SLACHTMHAIRE RINCE. “BEIRT DHÉISEACH” — 3/6 (S. Ó CUIRRÍN.) Cheithre sceulta ann:— “BEIRT DHÉISEACH” (nua) ceaptha) agus aith-innsint ar “Rip Van Winkle” (Irving- “The Long Exile” (Tolstoi), “The Indian's Hand” (Stoddard); maille le ghluais i nGaedhilg agus cnuasach adhbhar cleachttha'. (arna fhoillsiú ag Comhlucht Oideachais na h-Éireann.) “ROGHA AN FHILE” (Rince-Beirte) — 2/- (T. Ní Ailpín do cheap.) Tuarascbháil an rince ann i nGaedhilg agus i mBeurla, agus an ceol i gcóir bheidhlíne agus clár-chruite. Buaidh maise agus glaine air thar aon rince-beirte dá dtáinigh chughainn thar lear. Tá na leabhair sin fághail ag lucht siopann ó “Mhuintir Dollard, Tigh an cló, Baile Átha Cliath.” CUALLACHT COSANTA NA GAEDHILGE. Tháinig mór-sheisear fear i gcionn a chélle i seomra iargcúlach in áit éigin i mBaile Átha Cliath timcheall deich mbliadna fichead ó shoin. 'Sé an rún a bhí aca acht an Ghaedhealg a chosaint agus gan í leigint in eug. Níor rioth aon rud níos aoirde leis an dream a chuaidh i mbun na hoibre i dtosach acht an leitridheacht a bhí 'sa teangain a chonnladh agus a chur in eagar. Ní raibh uatha acht an suim céadna a chur innte gus a bhí sean-anndúirí ag cur i sean-fhothracha na tíre. Bhí a rian air: chuaidh daoine in achrann san obair ná beadh aon bhaint aca leis an ngnó dá mba dhóigh leo go mbeadh aon dath náisiúntachta ag gabháilt léi. D'éirigh- eadar aiste nuair a tháinig an dath sin dí. I dtosach na haimsire sin bhí Easbog den Eaglais Gallda in a leas-uachtarán ar Chraobh de Connradh na Gaedhilge i gcathair Bhéil Feirsde. D'aistrigheadh go deisceart na hÉireann é agus chuir lucht Chonnartha na Gaedhilge san áit sin fáilte roimhe. Chonnaic sé 'dé'n dath a bhí orra theas agus níor fheuch sé thar tairsing isteach orra ó shoin i leith. Is cuimhin liom gur chuaidh mé chuige uair chum a chongnamh d'fhághailt don Chraobh a bhí san áit. Dubhairt sé ná raibh sé sásta leis an gcasadh bhaineadh as Chonnradh na Gaedhilge le déidheanaighe .i. an Ghaedhealg d' aithbheochain mar theanga náisiúnta. 'Siad na leictiúirí ar náisiúntacht a léigh an Dochtúir ó Íceadha do na mic-léighinn i gColáiste Maigh Nuadhat ó 1896 go 1899 d'árdaigh an Connradh suas amach ar bhóthar árd an náisiúntachta. Smaointe Thomáis Dáibhis a bhí mar bhunudhas aige is na léigh- eachtaí seo. Chuir sé i dtuigsint go soiléir dóibh an bhaint a bhí ag an teangain le náisiúntacht. Bhí sé in a leas-Uachdarán ar Chonnradh na Gaedhilge le linn na haimsire seo agus 'sé is minicidhe a bhíodh ós cionn a cruinnighthe den Choisde Gnótha. 'Sé a cheap an cóiriughadh a threoraigh an Connradh ar bhóthar a leusa ó shoin anuas. Deallruigheann gur i mBeurla a bhí an chaint idir an cheud mhór-sheisear agus go ndubhairt duine éigin aca go mbadh cheart “League” a chur ar bun chum na Gaedhilge <L 193> a choimeád ón eug. “Is eadh,” arsaigh duine eile, “Gaelic League.” Bhí “League” ann do gach aon rud. Bhí “Land League,” “League Of the Cross,” “Temperance League,” agus mar sin agus cad badh chóra a thabhairt ar seo ná “Gaelic League.” Is eadh, acht, chaithfí na focail seo a bheith i nGaedhilg. Cuarduigheadh Foclóir Beurla-Gaedhilge agus fuaireadh “League” ann agus “Connradh” a chomhthrom den nGaedhilg ag gabhailt leis. Dheunfadh sin an gnó, dar ndóigh, “Connradh na Gaedhilge.” Daoine a dhéineann “connradh” le n-a chéile. Ní féidir “connradh” a bheith idir rudaí. An sórt sin ainmniughadh a gheibhtear as an chaint a bheith 'sa mBeurla an cheud uair agus annsin a chomhthrom focal d' fhagháil do 'sa nGaedhilg. Fuaireamair an amalaidheacht cheudna in “Deunta in Éirinn.” Is dócha ná fuighbheadh aon rud a bheith níos aingcisidhe ná “Deunta in Éirinn.” Airighimíd anois “An bhfuil sé deunta in Éirinn?” “Tá sé deunta in Éirinn”; &rl., &rl. Ní fheiceann cuid de na daoine a fhoghluim an Ghaedhealg aon díoghbháil don Ghaedhilg in a leithéid seo chaint. Ní headh acht theastochadh uatha go ndeurfaimís “Tá sé asal bán” chum na Gaedhilge a “shimpliú” dhóibh. Má is maith linn an fíor-náisiúntacht uasal Gaedhealach a bhí ag ár sinsear romhainn a thabhairt linn go glan caithfimíd gach aon tréith atá 'sa teangain agus is an leitridh- eacht a shaothrughadh agus a thabhairt linn. Ba mhór an aimhleas don Ghaedhilg gur 'sa nGalldacht a bhunuigheadh an “Connradh” so an cheud uair. Dá mba 'sa nGaedhealtacht a bhunófaí é bheadh fás na teangan go nádúrtha againn, rud ná fuil anois. Ní baoghal go mbeadh rudaí mar “Connradh na Gaedhilge,” “deunta in Éirinn,” ná “Roinn na Talamhaidheachta” againn mar Ghaedhealg. Tá sé buailte go daingean, láidir, do- scaoilte isteach i m'aigne go gcaithfear cuallacht fíor Ghaedhealach a chur ar bun chum na teangan agus a tréithe a chosaint ar na feallthóirí atá ar a tí agus ar a tóir; ar na daoine a bhrisfeadh agus a raobfadh í agus a stracfadh as a chéile í agus ná fágfadh brigh ná fuinneamh inte; na daoine a fhágfadh gan teas fola ná cneasa í acht í d' fhágaint go liobarsach leadhbach againn gan croidhe ná cuisle dá cuid féin aici. Tá an gluaiseacht go treun agus go láidir taobh thiar den Ghaedhilg anois acht tá baoghal uirre — baoghal basctha le Beurlachas. Bhí an baoghal sin uirre le deich mbliadna fichead anuas mar a chítear dúinn in tConnradh na Gaedhilge agus deunta in Éirinn &rl., acht is seacht gcontabharthaighe an baoghal sin anois uirre nuair atá gach aoinne d'iarraidh í sníomhadh agus í chasadh. D'iarrfainn ar na daoine a rugadh agus a thógadh leis an Ghaedhealg agus ar dílis leo gach féith dá croidhe agus dá corp labhairt amach dá cosaint. Deurfainn féin go mbadh ceart dúinn “Cuallacht Cosanta na Gaedhilge” a chur ar bun láithreach bonn fé ndeunfaí a thuille milleadh uirre. Dob' fhuiris dúinn daoine maithe, údarásacha ó gach aon cheanntar Gaodhalach a thabhairt i gcionn a chéile a dheunfadh í chosaint ar loitiméirí na haimsire seo. Deir daoine gur ó Bhaile Átha Cliath amach a Ghaodhalofar an tír seo arís; deirim-se Gaodhalughadh leat más mar sin é. Sin é an Gaodhalughadh ná beidh ann acht an plaosc agus an croide cruaidh Gallda leath istigh de. Táim-se réidh chum an “Cuallacht cosanta so na Gaedhilge” a chur ar bun má gheibhim an congnamh ó na daoine gur meabhair leo an Ghaedhealg a choiméad slán. Tá Cumann na Múinteoirí Taisdil ann anois; rugadh agus thógadh an chuid is mó dh-iobh so sa bhfíor- Ghaedhealtacht agus tá an Ghaedhealg fíor- nádúrtha aca agus cadé an cuspóir is uaisle a gheobhaidís a chur rompa ná í sin a chosaint mar a chosain a sinsear rompa í. TADHG GAEDHEALACH. ÁRACHAS Polasaithe ar ghach Cóirighthear le fagháil. CÁIN-IONCUIM Cóirighthear Eilimh Aisiocha, Reidhtighthe, &rl. AG MAC DONNCHADHA & Ó BEÓLÁIN, TEÓ. 51 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. Guthán: 1106. Sreangán: Arrange, Dublin. <L 194> AN GABHAR AGUS AN GRÁDH Tráth éigin i gcaitheamh na Samhna anuiridh fuaireas cuireadh chun sgoruidheachta ó locht Craoibhe Bhaile na mBeach. Ní le h-ao' mhéid liom-sa a thugadh an cuireadh sin dom, ach bhí fhios ag Maidhc Mhicil go dian mhaith nárbh bhaoghal go leogfaí Neans so 'gainne ann gan mise bheith na fochair. Tuigeann fear léighinn leath-fhocal. Bean ana ghéar-chúiseach iseadh Mom. Ach go h-áirighthe dhe, nuair a tháinig oidhche na sgoruidheachta, bhogamair linn, me féin a's Neans. Maidir liom-sa níor mhór mo dhúil sa gnó. Bhí mo chúis féin agam leis sin. Ag duine féin is fearr fios cá luigheann an bhróg air. Mara dtéighinn ann, ámhthach, bheadh Neans sa dromaigh orm an chuid eile dom shaoghal. Thuigeas an méid sin go ro bhreagh as ní raibh aon dul as agam. Ní ciallmhar an rud do bhuachaill a dhriofúr do chur 'na choinnibh, go mór mhór nuair a bhíonn grádh fir óig sa sgéal. B'olc a bhí na bóithre an oidhche sin. Deich míle a bhí orainn. Ní fios an mó tuisle a bhaineadh as a' mbeirt againn. Bhios féin cráidhte, ach le gach tuisle gáire dhéineadh Neans, cheapfá uirri gur go flaithis De a bhí sí ag dul. Is iongantach an galar an grádh. Agus dé'n diobháil dom aoinne eile ach an seana-phusachán san, Maidhc Mhicil, ná fuil a leithéid de thuathalánaí sa pharóisde. Ach dá ndearfá é sin le Neans bheadh an luch sa leanamhacht agat. Dá bhfeicfeá an aghaidh a tháinigh do Mhaidhc nuair a chonaic sé chuige an doras isteach an oidhche sin í, dheirfá go raibh an cailín bocht as a meabhair agus aon taithneamh do thabhairt riamh dá leithéid de phlíoma. Ach cheap Neans, is dócha, ná raibh a leithéid Mhaidc ann le breághthacht agus le sgeimhamhalacht an oidhche sin ag sgoruidheacht Baile na mBeach. Is geal leis an bhfiadhach dubh a ghearrcach. Ach ca'ilim ag caint. Bíonn a chuid féin do'n mí-ádh i n-án do gach n-aon. Ní rabhas leath h-uaire chloig ag an sgoruidheacht úd nuair a ghoideadh mo chroidhe uaim. A leithéid de chuaichín, a dhuine! “Ál — the vaoys ó Bhlá Cliath” a dúbhairt Peaitsín Bhill. Cé'r bhí fein í? Inghean driféar do Jim Sheamais thuas. Dar fiadh! ach do bhain a breaghthacht an anál díom. Bhí mo chroide ar sgeanna chun labhartha léi, ach dé'n fhághail a bhí agam air sin? Ní raibh ógánach ag an sgoruidheacht ná raibh ar an gcuma gceadna. Fiú amháin Maidhc Micil thógas fé ndeara go raibh faillighe aige á thabhairt do Neans agus an bhruinneall iasachta aige á mealladh chun rinnce leis. Níor phuinn torradh a bhí aici ar aoinne sa chuideacht, ámhthach, dar liom-sa. Thug cléireach bainnc a bhí ann iarracht ar í bréagadh, ach b'amhlaidh a bhí sí ag magadh fé agus sa deireadh d'éirigh se as an sgéal agus é go leamh de féin. Tráth éigin san oidhche 'n fhaid as bhí Fallaí Luimnighe ar siúbhal ráinig dí bhéith ag rinnce os mo chómhair féin amach, agus sa rinnce dhúinn rugas ar láimh uirri. Dhein sí gáire agus d'fhéach sí go modhail cneasda orm agus, a dhuine, bhraitheas mo chroidhe ag leigheadh istig ionam le grádh dhi! Nuair a bhí deire leis an rinnce dheineas í thionnlacan chun an bhúird agus bhí tae i dteannta chéile 'gainn agus d'éirigh ana chuidireamh eadrainn. Be deire an sgéil gur dheineamair ionad coinne lena chéile i gcóir tráthnóna a' lae a bhí chúghainn. Socruigheamair go dtiocfaimís le chéile ag an gcrois agus go raghaimís ag siúbal amach bóthar na trágha. Nuair a gheal an lá d'fhágas slán ag an mbruinneall ó Bhlá' Cliath agus bhogas thar n-ais abhaile le Neans. Ní ró-mhaith an mheidhir a bhí ar mo dhriofúr bocht an mhaidean san. Rud éigin a dh'éirigh idir í féin agus Maidhc Micil i gcaitheamh na h-oidhche, agus ní dhéarfainn ná gur bhí an t-óig-bhean o'n gCathair fé ndeara an tubaist. Ach má bhí gruaim ar Neans bhíos-sa agus ceolta sídhe na cruinne am' chluasa agus mé ar meisge agus ar mire le grádh. DIXON & HEMPENSTALL Fir Deunta Speuclairi SEOMRAI UM TASTAIL RADHAIRC AR OSCAILT GACH LA Támuíd tréis na cóireacha is deidheannaighe ceapadh chun gloiní (lensaí) chur i dtreo d'fhághail. Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud cuirimíd chugat é an lá ceudna. SRAID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH. <L 195> Ghluais an lá. Bhí an ghaoth adtuaidh agus glais-reoidh seaca aige á dheánamh nuair a bhogas thar n-ais go Baile na mBeach chun mo shearc d'fheiscint ag an gcrois. Níor chuireas féin suim i sioc ná i sneachta ámhthach. Bhí mo chroidhe ag crónán am' chliabh le aoibhneas. Níor bhfada gur bhuaileas an t-sráid a's thógas fé ndeara mo dheárling ar a' gcrois ag fanamhaint liom. Bhí sí 'na sgoth ceart, a dhuine agus níor thaise domh-sa é. An colaith do b'fhearr a bhí agam b'í bhí umam. Siúid amach sinn go righin reidh, amach Bóthar na Trágha. Ba ghrádhmhar cneasda ceanamhail na bréithre bhí eudrainn. Ní cuimhin liom a leithéidh de mhóráil a bheith orm riamh! Nuair a chídhinn an spéir a bhí ag mo chumann agus an ghluaiseacht uasal a bhí innti, thagadh mustar an domhain orm, agus lionainn le taithneamh dí féin agus dá dreach. Ach, ochón! níor bhfada gur bhaineadh geit asainn! Ní raibh ao' chuimhne againn ar ao' rud nuair a phreab chúghainn amach thar claidhe pocán gabhair a bhí chómh mór le h-asal Thaidhg Mháire. Nuair a chonaic mo dhearling é ní foláir nú cheap sí gur bh'é an diabhail féin aníos ó ifreann a bhí ann chuir sí a leithéid sin de sgread aisti. Agus níor bh'aon iongnadh san, mar pé fhaid dom féin am' bheathaidh ní fheaca riamh a leithéid de deallramh buille ar aon ainimhidhe. Bhí boláith uaidh a leagfadh duine agus teine chreasa ag teacht as a dhá shúil amach. Dhein an cailín óg crúngcóg dí féin le sgannradh agus chuaidh i n-achrann go lom a's go daingean ionam féin. Bhíomair 'nár seasamh díreach ar bruach díge a bhí lán d'uisge. Tháinigh mo bhitheamhnach pocáin agus sheasaigh ar ár n-aghaidh amach agus bhreithnigh go géar ar dtúis sinn. D'fhanas-sa agus é féin tamall ag féachaint ar a chéile isteach idir an dá shúil. Shleamhanaigh an t-óig-bhean ar mo chúlaibh d'fhonn cosanta. Ansan iseadh thárla an mí-ádh. Chuir mo phocán a cheann san aer ar feadh nóimeait. Ansan chuir sé dranna air féin agus tríd an ndrannadh san amach tháinig sraodh feirige. Le linn a dheanta san do bhuail sé buille de chois leis ar a' dtalamh chómh maith is dá mbeadh sé ag rádh: “Cé thug cead díbh teacht an treo so?” Ansan d'fhan sé siar pas uainn agus d'éirigh ar a dhá chois; d'éirigh agus thug aon léim amháin as a chorp agus d'aimsigh mé féin le n-a dhá adhairc díreach isteach i mbun na putóige agus chuir me féin agus mo dhian-ghrádh ó'n gcathair i n-ainim philíní an diabhail isteach ar phléasg ár ndroma sa díg mhór uisge. D'éirigheas féin agus mé caoch dáll ag dríb as múnlach agus thugas iarracht ar mo ghrádh geal do tharraingt liom amach agus í saorad ó bhádh as ó mhúchadh. Ach níor thúisge am' sheasamh mé ná go rabhas aimsighthe airís ó'n dtaobh thiar ag an bpocán agus mé caithte ar bhior mo chinn airís isteach sa díg ar bhathas na mná. Agus do lean an sgéal ar a gcuma san, mise ag éirighe agus an pocán am' leogadh agus an cailín óg d'á múchadh, nú go rabhamair ndeireadh an anama. Fé dheire tháinig beirt fhear an treo agus lámhuigheadh an pocán agus cuireadh ceangal air. Tharraingeadh mise agus mo spéir- bhean amach as a ndíg agus gan aon eighre orainn ach dhá fhranncach bháidhte. Deirimse leat má bhí teas an ghráidh ag imirt orainn ná raibh an pocán gabhair úd i bhfad ár leigheas. Is beag orainn a chéile riamh ó shin. Deir an óig-bhean gur duine meaite mise nár thug fé'n bpocán ó thúis. Ach is fusa rud a rádh na é dhéanamh. AN MÚINEADH. Seacnuigheadh lucht gráidh pocán um Samhain. “TRAOCHTA.” ÚIRLISÍ le haghaidh gach ao' Céird. RÁSÚIR le haghaidh gach ao' saghas feusóige SGEANNA le h-aghaidh gach ao' tighe. DEUNTÚS NA h-ÉIREANN (más féidir) MCQUILLAN, 35 & 36 SR. CAPEL, ÁTH CLIATH. <L 196> AN BATA FUINNSEOIGE CUID D'Á CHUID EACHTRAÍ. Bata breagh fuinnseoige a bhí ann. Ceann mór téagartha láidir air agus muinéal reamhar lúbtha. Chonnaic mé é in a luighe ar an bhóthar agus é briste. Bhuail mo chos in a aghaidh agus leig sé osna as. Annsin d'innis sé an sgéal seo damh: Thiar annsin d'fhás mé suas, tá sé trí bliadna anois ó bhí mé go h-aoibhinn sóghach agus go h-aereach ag luascadh le gaoith gach lá no go dtáinig an bodach agus ghearr anuas mé. Bhidhinn amuigh faoi dhoinnean 's soinnean agus thaithin an saoghal go breagh liom. 'San Gheimhreadh is minic an fhearthainn do mo fhliuchadh agus an ghaoth mhór dom' bhascadh go neamh-thrócaireach. Acht nuair a thigeadh an t-Earrach bhíodh an smaolach agus an spideóg in a suidhe thuas orm no ar chraoibh os mo chionn in áirde agus iad ag cur fáilte roimh áth-óigeadh na bliadna. I moch na maidne agus le luighe na gréine ba bhinn liom a gceileabhair. I ndorchadhas na h-oidhche bhidhinn uaigneach beagán acht bhí mórán comradaidhthe in aice liom ar an chrann agus bhídhimíst ag cogarnaigh le chéile. Le h-eirghe gréine san oirthear thigeadh áthas agus meidhir orm óir tchínn gach rud thart orm agus chluininn gach ceol agus torann. Tchínn an lon dubh agus chluininn a chuid ceoil, agus tchínn an bhean le n-a crúiscín ag teacht ag bleaghan na mbó san pháirc in aice liom. Ó ghearr an bodach anuas mé trí hliadna ó shoin bhí saoghal an-chruaidh agam. Indiu bhris a ghiolla mé agus chaith uaidh mé ar an bhóthar annseo. Fear é go mbíonn a chuid gnaithe ar aonach agus ar mhargadh agus a bhíos ag taisdeal ó áit go h-áit. Iomdha sin bó bhocht agus capall breagh gur thug mé buille dóbhtha. Ní de mo dheoin fhéin dheininn é acht le fuinneamh na láimhe go rabh mé in a glaic. AR AN TRAEN. An chead aisdir a bhí agam leis an bhodach úd b'é turus ar an thraen go dtí Baile an Dúin. Fear beag reamhar tiugh a bhí san fhear sin agus ó bhí sé beagán ró-throm sa chorp do na cosa a bhí faoi luigheadh sé go h-an-throm orm-sa uaireannta. Shiubhail sé leis maidin go moch go dtí stad na traenach agus mise in greim glaice aige. Bhí triur no ceathrar fear eile cosamhail leis annsin agus bata ag gach duine aca. Bheannuigheadar d'á chéile sa chainnt is gnáthach le ceannuidhthe bó agus muc beannú d'a chéile. Cainnt gharbh árd. Nuair a fuair siad a gcuid ticéad shiubhail siad suas agus anuas ar árdán stad na traenach no go dtáinig an traen. Isteach leobhtha annsin san charáisde amháin. Bhí a phíopa saithte i mbéal gach aoinne aca agus iad uilig ag tarraint asta go láidir bréan. Bhí an caráisde lán toite agus na fuinneóga druidthe go daingean docht. Is beag nár múchadh mé ar a' bpoinnte sin. Ní rabh aon taithighe agam ar a léithid d'áit phlúchta. Tháinig saghas tinneas cinn orm ó bheith druidthe plúchta astoigh annsin. D'amharc mé ar na bataí a bhí ag na fir eile acht ní rabh aon chorabhuais ortha-san no tré-na-chéile. Is dóighthe go rabh siad-san cleachtuighthe go maith leis, ó bheith tamall maith ag gabhail de n-a léithid. Acht mise bocht! Shaoil mé nach mbéidhinn beo leath-uair ann. Sin an t-am is mó chrothnuigh mé mo shaoirseacht. Tháinig chugam smaointí aoibhne ar an am dheas shláinteamhail a bhí agam amuigh faoi'n spéir agus ag luasgadh liom go bagartha le gaoith ghlain faoi thaithneamh na gréine. Bhí éad orm agus tnuth agam in mo chroidhe do mo chom- rádaidhthe a d'fhág mé in mo dhéidh ar an chrann bheag cois chlaidhe na páirce. Nach ortha-san a bhí an t-ádh gan an chinneamhaint cheudna a bheith indán dóbhtha 's bhí indán damh-sa! Nár bh'mhéanair dóbhtha-san bheith ag éisteacht le méidhlighe na gcaorach 's le géimnighe na mbó agus le canntán na n-éan seachas bheith mar bhí mise — astoigh faoi ghlas i gcaráisde plúchta. B'é seo an chead mhaidin damh ó rugadh me gan eirghe na gréine 'fheiceal. B'é seo an chead lá gan a cuid teasa dom' ghoradh, agus gan amharc agam ar néaltaí neimhe ag bogadh leo siar no soir roimh an ghaoth chaoin chaomhail. Is beag a shaoil mé an tráth seo indé agus mise in áirde ar an chlaidhe ag féachaint anuas ar na neóiníní, ar na buachailleáin bhuidhe agus ar bhlath gheal na scéachóige go mbeadh mo shaoirseacht bainte díom chomh h-obann, agus go mbéinn — go mbéinn mar tá mé anois. Faraor géar! Nach mbeadh cead agam pilleadh ar ais aríst? No cá rabh mo thriall? FEAR NA CASACHTA. Bhí na fir ag cainnt agus ag gáiridhe go garbh tiugh acht is beag ar thuigeas d'a gcuid cainnte toisg an meaghraim agus an tinneas a bhí in mo chionn. Bhí mé in mo sheasamh idir dhá ghlúin an fhir bhig reamhair agus greim aige ar mo chionn le n-a dhá láimh. Anois agus aríst leigeadh sé é féin anuas orm díreach 's mar bheadh sé a' leigint a sgíste. Uaireannta eile thógadh sé mé in a leath-láimh agus d'árduigheadh sé mé mar bheadh sé ag iarraidh orm-sa rud éigin a bhí dhá rádh aige a dheimhniú agus a chruthú. Fa dheireadh stad an traen, fosgladh an doras agus — ó! tháinig puf breagh gaoithe isteach chugain a thóg mo chroidhe. “Buidheachas do Dhia!” arsa mise im' aigne féin. Acht níor bhfada gur druideadh aríst é. Tháinig fear mór brúideamhail isteach. Bhí cóta mór bréidín air agus a bhóna druidthe thart fa n-a scórnach. <L 197> Bhí bata i bhfad níos mó ná mise in a láimh aige agus bhí sean-dúidín greimighthe in a ghob aige. Bhannuigh sé do'n triúr a bhí ann. Bhí aithne aca ar a chéile, dar liom. Bhí droch-chasacht ar an fhear mhór seo agus bhí sé síor-iarraidh rud éigin a thligint amach no a tharraint amach no a thiomaint amach as a chléibh rith an bhealaigh. Eadar bheith ag cainnt, ag casachtaighe agus ag diuil as an t-sean-dúidín bhí ag dul go teann cruaidh air. Ag cainnt ar bheithigh de ghach seort bhí na fir seo. Ba, gearráin, muca, colpaigh, bearaigh, bainbh, bulóga, mairt — go fiu na n-asal féin. An luach a bhí ar gach cionn aca sin agus an áit a b'fhearr agus ba shaoire ceannach a dheanamh ar gach cineal aca. 'Sé thuig mé ó n-a gcuid cainnte ná gur saoire díoltar ba bainne agus asail ar aonach Bhaile an Dúin ná ar aonach ar bith eile. Gur bhfusa gearran maith fhághail saor ar aonach an Chamlocha ná ar aonach na Maighe féin. Dubhairt fear aca gur cheannuigh sé muca ar aonach na Croise agus an luach a thug sé ortha nach bhfoigheadh sé ar a dhá oirid sin iad dá mba ar aonach an Iubhair bhí siad dhá ndíol. BEAN NA mBUIDÉAL. Agus mar sin de no gur stad an traen aríst. D'eirigh an ceathrar agus — buidheachas do Dhia — fosgladh an doras agus amach leobhtha. Bhí mé amuigh faoi'n spéir aríst, agus — bhí na píopaí curtha i dtaisge ag na simleóirí daonda. Áit mhór do b'eadh an stad traenach úd — i bhfad níos mó ná an stad ó n-a dtainigheamar. Tháinig sluagh maith daoine amach as na caráisdí agus bhí ag bogadh leo féin go deifreach. Bhog ceathrar-na-mbataí ar a suaimhneas agus amach síos an t-sráid. D'fhág siad an t-sráid go h-obann — isteach ar dhoras deas ornaideach de thoigh mhór. Shiubhail siad isteach gan aon chnag a bhualadh ar an doras. B'iontach liom sin. Stráinseirí ag dul isteach i dtoigh dhuine eile gan de dheagh-mhúineadh ortha cead iarraidh no fógra éigin a thabhairt. Bhí bean óg árd san áit agus chuir sé fáilte rómpa i mbeannacht dheas chroidheamhail. Bhí sise agus mar bheadh bord mór árd eadar í féin agus an t-slighe isteach. Chuir sé iontas orm an méad buidéal 's bhí thart ar gach aon thaobh san áit sin. Caidé an gnaithe a bheadh ag bean leis an méad sin buidéal — na céadthaí aca ! No caidé bheadh ionnta? Ní rabh acht cúpla ceann go rabh rud éigin ionnta cosamhail leis an uisge go mbíodh na ba 'ghá ól as an umar san pháirc. Bhí dath buidhe agus dath dearg agus dath dubh agus dath an óir ar an chuid is mó aca. Chan fhaca mé buidéal ar bith a rabh dath an bhainne air. Thabhairfinn fa dtear é agus d'aithneóchainn ar a' bpoinnte boise é dá mbéadh a léithid ann. Nach minic a chonnaic mé an canna lán de ag bean blighte na bó báine san pháirc úd agus mise ag amharc síos uirthí ón chlaidhe ! Sheas na fir ar an taobh i bhfus de'n bhord árd agus leag cuid aca a lámha no a leath-láimh air. Sheas an óig-bhean díreach os a gcomhair ar an taobh thall de. Bhí bratóg in a láimh aicí-se agus chuimil sí do bharr an bhúird é. Thárluigh gur árduigh Learaidhe (chuala mé na fir eile ag tabhairt Learaidhe ar mo mhaighistir-se) thárluigh gur árduigh sé mé leis an láimh a rabh sé ag tochas a chinn léithi agus chonnaic mé rian agus lorg ar an bhórd mar bheadh fáinní fliucha sul ar chuimil an bhean agus scuabh as radharc iad isteach san bhratóig. Chuir fear an chóta mhóir ceist ar an triúr eile caidé bheadh aca. Dubhairt gach duine aca rud éigin nar thuig mé i gceart acht cuid de. D'áirigh mé an focal buidéal. Cuireadh dhá bhuidéal dhubha agus gloiní ar an bhórd agus dhá ghloine bheaga gan cuideacht bhuidil ar bith. Ba mhór an deifridheacht, dar liom, eadar méid na ngloiní. Nuair a líonadh an gloine mór bhí oiread stuf dubh ann 's a dhéanamh cupla duisín de na gloiní beaga a líonadh. An stuf a bhí ins na gloiní beaga bhí sé beagnach ar dhath an óir — líon an bhean óg as cionn de na buidil adaí a bhí ar a cúl iad. D'óladar ceathrar. “Arís,” arsa mo mhaighistir-se, agus ní túisge dubhairt ná bhí na gloiní beaga líonta an dara uair agus dhá bhuidéal de'n chineal dubh cheudna leagtha ar bhórd dóbhtha. Tugadh airgead geal do'n bhean ar son na dighe ,agus b'iontach liom sin. Is minic a chonnaic mé bean na bó báine amuigh san ghort agus canna mór bainne aicí agus í ag tabhairt na ndeach do na fir oibre a bhíodh ag déanamh an fhéir no ag baint an choirce — agus cha dtugadh siad aon airgead dí am ar bith. Seadh! agus ba mhinic arán agus im air agus tae aicí 'á dtabhairt do na fir cheudna — a lán sáith díobhtha — agus gan pighinn ruadh fhághail ar a son. B'iontach liom airgead geal bheith 'á dhíol ar son na dighe seo. Acht b'fhéidir gur mar gheall ar an dath a bhí air. AR AN AONACH. D'imthigh as an toigh sin agus níor bhfada go rabhamuid in áit a rabh na céadthaí beitheach de ghach seort. Bhí a lán daoine ann fósta. Shaoil mise ar dtús go rabh duine le gach beitheach ann acht chan mar sin a bhí. Thug mé fa dtear go mbeadh fear amháin agus trí no ceithre cinn de bheithigh aige. Áit eile bheadh sean-fhear agus a bhean agus a mhac 's gan acht an bhó mhaol aca. Chonnaic mé beirt stócach agus naoi gcinn déag de bhulógaí aca — agus deirim leat gur bh' aca-san bhí an rith-réatail anonn 's anall ag iarraidh na beithigh sin a choinnilt ar an bhall. Bhí hataí aca agus dar m' fhocal char mhaoidh mé dóbhtha an leadráil a bhí aca le déanamh. Chluinfeá an craic-craic ar chnamha na mbulóg bocht dá mbéidhtheá leath-bhodhar. <L 198> Acht bhí Learaidhe agam-sa scartha ó'n tríur eile fa seo. Bhuail sé suas le fear a rabh greim ar chapall aige. Thóg sé mise os a chionn, gan aon fhocal a rádh no fógra a thabhairt, agus bhuail sé anuas ar dhruim an chapaill mé. Mhothuigh mé an buille go mór. Nuair a theaghmhaigh druim an chapaill agus mé fhéin le chéile shaoil mé go mbrisfinn in mo dhá leath. Acht is é an capall is mó mhothuigh troimeas an bhuille sin. Phreab sé agus thóg an dá chois deiridh in áirde. B'éigin do'n fhear a ghreim a theannadh ar an bhéalmhach no bheadh an capall sin imthighthe ar fud an aonaigh. Bhí eagla orm go mbeadh achrainn agus troid ann eatorra agus go ndéanfaidhe úsaid díom-sa chun é shocrú, acht ní rabh. Thuig mé nach rabh ann acht nós — nós ceannuidhthe capall. “Cá mhéad air?” arsa Learaidhe. “Deich 's fiche punt,” ars an fear. “Cad chuige nár iarr tú céad punt air!” arsa Learaidhe — “bhearfaidh mé fiche punt duit.” “Asal atá uait,” arsa an fear. D'imthigh Learaidhe — agus mise. Níor bhfada chuaidh gur bhuail sé de bhuille mé ar dhruim chapaill eile. Bhí an buille seo i bhfad níos truime ná an buille eile. Shaoil mé go rabh mé sgoilte. Díreach ar chnáimh dhroma an bheithigh tháinig mé anuas. Phreab an capall agus thlig aniar an dá chrúb mar tligfidhe urchar as gunna. Dhóbair gur fhág sé lorg an dá chrúb sin ar easnacha colpaigh a tharluigh in a sheasamh in a aice. Níor bhaoghal do Learaidhe — ar leath-taobh sheasochadh seisean nuair a bheadh sé ag tabhairt smailc do bheitheach. Chaith sé tamall annsin ag breathnú ar an chapall sin agus 'ghá scrúdú ar gach aon dóigh. D'fhoscail sé a bhéal agus d'amharc as a chuid fiocal. Tharraing sé a rioball. Chuir sé a lámh ar a rúitín agus chuimil sé síos suas é. Bhuail sé buille beag trasna ar lorganaí na gcos tosaigh. Chuir sé a lámh ar a bhleana. Bhain sé statadh as a mhuing, agus mar deireadh leis an scrúdú bhuail sé trí buillí díom-sa go géar gasta trasna ar an druim air. Rith an fear siar agus aniar leis cupla bobhta agus é ag gabhail dó de'n stumpa bata a bhí aige. Fhad 's bhí seisean 'ghá dhéanamh sin sheas Learaidhe mar bheadh sé ar a leath-chois agus mise in mo thaca aige ar an taobh eile. Is beag nár bhris sé mé, bhí mé dhom' lúbadh faoi, agus ach' a b'é an roighneas a bhí ionnaim bhéidhinn in mo bhruscar. Acht nuair a d'fhill fear an chapaill tógadh an meachan díom arís. AG DÉANAMH MARGAIDH. Bhí cainnt chruaidh gharbh ag an bheirt aca annsin ar luach gur bh'fhiu an beitheach. B'iontach liom an difridheacht mhór a bhí eadar barramhala na beirte agus a rádh go rabh eolas maith aca beirt ar luach capall cheana. An méad gur bh'fhiu le fear an chapaill é ba leór é, dar le Learaidhe, cuingir chapall a cheannach. D'iarr an fear cúig punnta 's dhá scór air. Thairig Learaidhe cúig déag 's fiche dó. Chuir sé beagán de bhreis leis acht ní ghlacfadh an fear pighinn níos lugha 'ná an méad úd. Thairig Learaidhe trí punnta eile — ocht déag 's fiche. Ní bhogfadh an fear. Caidé thárluigh annsin acht go dtáinig fear an chóta mhóir thart. Níor leig sé air gur aithnigh sé Learaidhe 'chor ar bith. “Caidé an luach air?” ars eisean. “Cúig 's dhá scór,” ars an fear. “Humh!” arsa fear an chóta mhóir — “nach nglacfá trí céad go leith air!” agus iarracht de sgigilt taircuisne aige. Annsin d'amharc sé ar Learaidhe. “Gabhaim pardún agat, a dhuine uasail, acht b' fhéidir go bhfuil tusa ag ceannach an chapaill seo.” “Ó, gabh leat, a dhuine chóir,” arsa Learaidhe, agus é ag cainnt mar bheadh stráinséar. “Bhearfaidh mé fiche punnt air,” arsa fear an chóta mhóir. “Gheobhainn níos mo ná sin ar a chroiceann,” arsa fear an chapaill. “Cúig 's fiche!” ars an ceannuidhe mór — agus é ag casachtaighe in dhéidh gach focal. “Tairgeadh ocht déag 's fiche damh cheana air,” arsa an díoltóir. “Muise, cé an t-amadán thairg an méad sin duit ar chonablach beithigh mar sin!” “Mura maith leat an beitheach ar an luach,” ars an fear, “ná bac é — agus ná h-aibhsigh é, le do thoil ! Chan ar son magaidh a tháinig mise ar an aonach indiu, bíodh 'fhios agat!” “Má tá tusa 'á cheannach,” ars eisean le Learaidhe, “tá brón orm chur isteach oraibh. Acht bhéidhinn fhéin sásta deich 's fiche a thabhairt air — agus dheamhan leath- phingin níos mó.” “An bhfuil tú sásta le mo thairgsint?” arsa Learaidhe. “Bhearfaidh mé ar an dá scór chothrom,” ars an fear. “Caidé tá eadraibh?” arsa fear na casachtaighe. “Tá dhá phunnt,” arsa Learaidhe — “acht ní'l fhios agam anois an dtabhairfidh an méad sin dó 'chor ar bith.” Thusaigh siad annsin ar bhosa na lámh deas a bhualadh ar a chéile mar bheadh páisdí óga ag imirt “na h-ailt is cruaidhe.” Fa dheireadh fuair sé an capall ar an ocht déag 's fiche, acht b'é fear an chóta mhóir a shocruigh an margadh. CLEAS NA CEÍRDE. Cheannuigh sé cúpla capall eile an lá sin agus thug mé fa dtear go rabh duine éigin de'n triúr eile i gcomhnuidhe ann chun an margadh a chríochnú. Ar theacht a bhaile san traen dóbhtha bhí Learaidhe ag maoidheamh as na capaill mhaithe a cheannuigh sé. An beitheach úd gur <L 199> thug sé ocht déag 's fiche air dhíol sé tamall beag in a dhéidh sin ar ais é ar cúig 's leath-chéad punt. Agus b'fhíor é. Chonnaic mé fhéin é 'ghá dhíol. Agus a léithid de mholadh thug sé as an chapall sin! An capall ceudna go rabh sé 'ghá cháineadh uair a chluig roimhe sin. D'innis sé do'n duine a cheannuigh é go rabh sé aige ó rugadh é. Gur ab é fhéin a h-oil é agus go rabh a mhathair sa mbaile aige in a láir bhreagh dheagh-chumtha go fóill. Gur dhíol sé dreatháir dó athrú anuiridh ar cheithre scóir agus gur fearr fa dhó an cionn seo ná é. D'innseochadh Learaidhe a lán rudaí mhar sin nach rabh an fhírinne ar fad ionnta. CNÁMH DHROMA ASAIL. Acht, a rúin mhilis, tá mé annseo ar ais faoi'n spéir aríst agus gidh go bhfuil mé leonta thar léasú go bráth b'fhearr liom bheith mar seo agus mo shaoirseacht agam ná bheith mar bhí mé leis na trí bliadna atá caithte. 'S caidé mar thárluigh an briseadh sin duit? arsa mise. Bhail, ars an bata, tá giolla beag ag Learaidhe agus thar a bhfaca tú ariamh 'sé an galaidhe críochnuighthe é. Dubhairt Learaidhe leis greim 'fhághail orm-sa agus na ba a thiomáint amach san pháirc. Bhí na ba ag siubhal socar go leór ar an bhóthar acht cionn óg bradach amháin. Thusaigh síse ag baint cor-ghreim de'n fhéar a bhí a' fás ar thaoibh an bhóthair. Thusaigh an giolla 'ghá leadráil go milltineach neamh-thrócaireach. Bhí sé sin dona go leór orm-sa acht nuair a tháinig Paitsí beag ó Cuinn aníos agus é ag marcuidheacht ar mhuin asail chuir sin deireadh liom-sa. Bhuail sé an t-asal bocht sin mar bhuailféa punnan coirce le súiste. An fuaim a bhain sé as a chuid asnach chluinféa leith-mhíle ar shiubhal é. Agus — ó! 'siad a bhí cruaidh! Chomh cruaidh le h-iarann. Bhuail sé sa chionn é; bhoail sé sa druim é; bhuail sé sa muineal é; bhuail sé sna guailne é — agus bhuail sé in gach bhall d'á chorp é. Cha dtearn an t-asal bocht acht na cluasa agus an ruball a bhogadh, agus mharbhochadh sé trí capaill an bualadh a fuair sé. Acht an buille a bhris mise ba bhuille trasna ar cnaimh an droma é. Anuas díreach tháinig an buille sin agus bhí an cnámh chomh lom géar sin go ndearn sé dhá leith díom-sa. Agus féach! ní'l acht píosa beag de'n chairt do mo choinnilt le chéile. Agus tá cuid d'fhionnadh an asail greimighthe damh go fóill. Ní'l fhios agam an é mo bhuidheachas no mo mhallacht atá tuillte aig an giolla úd. Is fearr liom mo shaoirseacht mar tá mé ná mo dhaoirseacht mar bhí mé. Tlig amach thar an fháil san pháirc mé, le do thoil, mar a gcluinfidh mé ceileabhair na n-éan agus géimneach na mbó feasta. Agus rinne mé rud ar an bhata fuinnseóige. “CÚ CHULAINN.” FOGHAIR NA GAEDHILGE CEACHT A VII. CONSONA AG CAILLEAMHAINT AN FHOGHAR-GHUTHA. (A) Tá a fhios againn anois go bhfuil foghar- gutha ag gabháil le “B” agus “M”; le “D” agus “N”; le “G” agus le “nG.” Cailleann cuid aca an guth sin go minic, bain an guth as “B” agus beidh “P” agat; bain an guth as “M” agus beidh “P” agat (ní chailleann sé an srónghail má iseadh); bain an guth as “Bh” agus “F” a bheidh agat. Má chailleann “D” a ghuth “T” a bheidh agat; agus nuair a chailleann “G” a ghuth “C” atá againn. Cad is ciontach leis an ghuth sin a chaille- amhaint? Inneosa me é sin duit — foghar “H” a bheith taobh leis an gconson. Bíoin foghar “H” agat in “Th,” in “Ch,” in “F” san am fháistineach agus san am choinghiallach. Feuch na focail seo:— Focail Foghair b leabthan p leapthan b leadhbtha p leadhpatha bh lobhtha F loftha mh líomhtha f líoftha m timcheall p timpal d goidthe t goitithe g tréighte c tréicithe g fágtha c fácatha g cluightheach c cuilctheach bíonn an sronghail ag rith tríd an bhfocal ar fad. (B) AN BRISEADH IDIR DHÁ CHONSON. Is é nádúir na Gaedhilge go mbíonn briseadh go minic idir dhá conson nuair a rángann dóibh a bheith i bhfochair a chéile i bhfocalaibh. “Sear-ubh” agus “gar-ubh” adeirtear do “shearbh” agus do “gharbh”; “ana-mhaith” adeirtear do “an-mhaith” acht feuch ná deirtear “ana-olc” acht “an- olc”; adeirtear “seana-bhean” do “shean- bhean, acht sean-fhear adeirtear. Feuch leat annso:— Focail Foghair bogtha bocatha tréigthe tréicithe. <L 200> fágtha fácatha ciaptha ciapatha gnó gunó sloigthe sloicithe goidthe goitithe FOGHAIR DHÁ GHUTHA. Dobh fhéidir an méid seo i m' dhiaidh a bheith ann:— ae ai ao au I I I _ ea ei eo eu I I I 2 ia ie io iu 2 _ I I oa oe oi ou _ _ I _ ua ue ui uo 2 _ I _ Tá line fé gach ceann ná fuil in úsáid againn; ta (I) fé gach foghar aon 'gutha agus (2) fé gach foghar dhá ghutha. Foghair aon ghuth is eadh — ae, ai, ao, ea, ei, eo, io, iu, oi, ui. Foghair aon ghutha iseadh — ae, ao, eo acht tá siad fada. Ní gábhadh aon síne a chur ós a gcionn. Foghair dhá ghutha iseadh — ia, eu, ua. Fial = fí + ul ceol = c (caol) + ól. beul = bí + al gaol = g (leathan) + é buan = bú + an + l (leathan) Fail = fa + l (caol) fear = f (caol) + ar, ceil = ce + l(caol), agus mar sin. Bíotar ag cur “síne” ar an “o” in “eo” acht ní gábhadh é. Thug muintir na nDéise “eu” leo insan áit a thug Corcaighigh agus Ciarraidhigh “ea” leo. Foghar dhá ghutha atá annso ag Déisigh, foghar aon ghutha ag Corcaighigh agus Ciarraidhigh. Bíonn éi, agus ái, éa, &rl., dá leithéidí ann acht ní fhuil ionnta nach foghair aon gutha .i. an foghar a bhfuil an “síne” air. Chum leathnughadh nó caolughadh a chur i dtuigsint is eadh an dara comhartha gutha in a leithéidí seo. FOGHAIR TRÍ GHUTHA. Ní fhuil ann díobh acht — iai, agus uai. Ní fhuil in scríobhadh mar seo .i. aoi, eoi, eái, iui acht foghair aon ghutha — chum an caolughadh nó an leathnughadh a chomhthromughadh iseadh an cuid eile. Feoil = F (caol) + ó + l (caol) Sheáin = Sh (caol) + á + n (caol) ciuin = c (caol) + ú + n (caol) caoin = c (leathan) + í + n (caol). Ní fhuil in “iai” agus “uai” ach foghair dhá ghuta acht an oiread. Liaiagh = lí + a + gh (caol) fuair = fú + a + r (caol). PÁDRAIG Ó CADHLA. GACH CINEÁL EARRAÍ UM CRÁIBHTHEACHTA PAIDRÍNÍ, SGABAILL, BUINN, DEILBH, PICTIUÍRÍ C. BULL, LTD., 21 SR. SUFFOLK, BAILE ATHA CLIATH. WEST & SON SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS CLUIGEADÓIRÍ. Tigh Grafton, 102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath An cnuasacht is mó i n-Éirinn; Fáinní pósta & Fáinní geallamhna; bronntanasaí airgid; córacha tae & caifí; &rl. Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint. <L 201> BEATHA TEANGAIN A LABHAIRT Daoine a bhfuil roinnt Gaedhilge acu is minic a bhíd ag gearán gur uireasbaidh taithighe fé ndear gan an chainnt a bheith níos pras acu, agus teidheann siad — nó an cuid díobh is mó atá i ndáríribh mar gheall ar an Gaedhilg — go dtí áit éigin san Gaedhealtacht gach aon tsamhraidh fé dhéin taithighe cainnte. Aon duine i mBaile Átha Cliath a theastuigheann uaidh cleachtadh do dheunamh ar a chuid Gaedhilge tá slighte aige chun é dheunamh. Árus an Fháinne, cuir i gcás — ach ní gach aoinne a mbíonn sé d'uain aige dul go dtí an Árus: níor mhór dó fuinneamh agus brigh a bheith ann agus árd-chaitheamh i ndiaidh na Gaedhilge a bheith aige chun é sin do dheunamh go coitchianta. Is beag Gaedhil, ámhthach, nach gádh dó roinnt dá chuid aimsire do chaitheamh i siopaithe áirite ag ceannach gnáth-rudaí an t-saoghail agus mar sin de. 'Sé an rud atá 'nár n-aigne ach go bhfuighfeadh Gaedhil na cathrach níos mó Gaedhilge do labhairt dá gcuirfidís cuige. Sa t-slighe seo: gach aon uair, cuir i gcás, a bheadh sé ó dhuine dul isteach go dtí bearrbóir gheobhadh sé dul go dtí Gaedhilgeóir agus gheobhadh sé a bheith ag cainnt Gaedhilge an fhaid a's a bhéidhfidhe dá bhearradh. Abair go mbíonn leabhar uaidh, nó púnt ime, nó culaith eudaigh, nó tonna guail agus ná beadh sé chomh fuiris dó buaileadh isteach go dtí Gaedhilgeoir fé dhéin a mbeadh uaidh as a bheadh sé dul isteach go dtí Beurlóir? Ní h-ar son na Gaedhilgeoirí a bhfuil siopaithe &rl. acu atámuíd á rádh san ach chun teasbáint donár lucht léighte gur féidir leo an Ghaedhealg d'úsáid gach aon lá mar theanga gnáthach, más maith leo — an méid dhíobh atá na gcomhnuidhe sna bailte móra, pé sgeul e. Tá's againn go ndéineann cuid maith daoine é sin cheana, ach san am cheudna tá daoine ann ná déineann. Agus ní h-amháin i siopaithe ach i n-oifigí leis. Sin é an cúis a dh'fhoillsighmear an liosta so leanas ó am go h-am sa “Sguab,” sa t-slighe go mbeadh a fhios ag Gaedhilgeoirí cá bhfuighfidís deaghláil gan Beurla d'úsáid. Geallamúid daoibh, a dhaoine, nach aon stocaireacht é seo; támuíd á dheunamh ar mhaithe leis an Ghaedhilg. Níl aon rud le díol ag na daoine atá sa liosta so agus ní gádh dóibh fógraí a tabhairt dúinn i gcóir an “Sguab” agus ní iarramúid ortha iad ach an oiread, ná fiú an méid a cosnuigheann sé an liosta do chur i gcló. Deirimíd an méid sin ós rud é go mbíonn an oiread san uisge fé talamh agus clisteacht ag baint leis an slighe a oibrigheann lucht páipéirí gurb é an cheud rud a dhearfuidhe ach gurb ar mhaithe linn féin atámuíd á dheunamh! Deireann na daoine so leanas go bhfuilid toiltheannach a's lán-tsásta a gcuid gnótha do dheunamh i nGaedhilg le haon duine a thiocfadh chucha nó a sgríobhfadh chucha. Máire Ní Raghallaigh, Leabhair Ghaedhilge, 87 Sráid na Driseóige, Baile Átha Cliath. Comhlucht Oideachais na hÉireann, Teor, 89 Sráid an Tálbóidigh, Baile Átha Cliath. Cló-Chomhlucht an Tálbóidigh, Teor., 85 Sráid an Tálbóidigh, Baile Átha Cliath. Tomás Mac Mathghamhna, Ceannaidhe, An Sgairbh, Co. an Chláir. Domhnall Ó Conchobhair, Cúntaisidhe, 13 Sráid an Fheis- tighe, Baile Áthe Cliath. Ághaistín Ó hAodha, Táilliúr, 16 Sráid an Húmaigh, Baile Átha Cliath. J. L. Stewart, Siopa Choracha Oifige, 4 Faithche an Choláiste, Baile Átha Cliath. Muintir an Ráithín, Gáirdíní Oileamhna Crainn, Tuaim- gréine, Co. an Chláir. Siopa na Leabhar nGaedhealach, 45 Sráid Dáson, Baile Átha Cliath. H. Ridgeway (aon duine amháin), Bearrbóir, 22 Sráid an Fheistighe, Baile Átha Cliath. Bannc na Talmhan, faithche an Choláiste, Baile Átha Cliath. Muintir Pléimeann, Gualadóirí, 9 Sráid Fheardorcha, Thuaidh, Baile Átha Cliath. An Siopa Gaolach (Fountain Book Shop), An Parád Mór, i gCorcaigh. Muintir Jules (aon duine amháin: Tomás Ó Catháin), coiffeurs de dames, 26 Faithche, Stiobhna, Thuaidh, Áth Cliath. Pádraig Ó Bodhléir, 2 cé Urmhumhan, Ioch., Táilliúr. Ó Raogáin agus a Chomh., Teo., Grósaereacht, 54 Sráid Dáson, Áth Cliath. Irish Manufacture Depot, 18 King Street, Béil Féirsde. S. Ó Gruagáin, Fuinteóracht &c, agus Leabhair Gaedhilge, 23 an t-Sráid Mhór, Biorra. Ba maith linn a thuille ainmeacha d'fhagháilt le haghaidh an liosta so. <L 202> LEITREACHA. LUCHT FOGHLUMTHA AGUS NA CANAMHAINTÍ. Bíonn gach éinne anuas ar an bhfoghluimtheoir boicht le deidheannaighe. Deirtear gurb iad na daoine a fhoghluim an Ghaedhealg le cúig bliadhanta anuas nó mar sin is mó atá ag coimeád suas an cúigeachais agus is mó a chlaoidheann le h-aon canamhaint amháin. Ba dhóigh leat ón slighe a bhítear ag tagairt dó go raibh an duine bocht chomh mústarach as an mblúirín Gaedhilge atá pioctha suas aige ná úsáidfeadh se focal ná bíonn i mbéal na ndaome sa ceanntar 'na bhfoghluim se a chuid Gaedhilge. Béidir go bhfuil fó-dhuine den t-sórt san annso a's annsúd. Is cuma mar ní h-e sin an cúis is treise go mbíonn lucht foghlumtha mar sin. (Daoine a bhfuil an Ghaedhealg foghlumtha acu cuibheasach maith atá me a rádh anois, ní h-iad na daoine atá ag tosnú atá i gceist sa rud so). Is amhlaidh atá an sgéal, dréir mo thuairim-se, ach gur mhaith le duine a thugann fén teanga d'fhoghluim í a bheith aige sa t-slighe go mbeadh se inonn í labhairt gan dearmhad, sa t-slighe ná dcarfaidhe gach nóimeant go bhfuil se ag déanamh praisce den Ghaedhilg. Admhuighim gur bheag an deifiridheacht atá idir na canamhaintí ach dá luighead iad na rudaí éagcosamhla chuirfidís amuigh tu sul a mbíonn an teanga agat i gceart agus ba mhaith le foghlumtheoir leanamhamt d'aon canamhaint amháin sa t-slighe go mbeadh se siúráltha de féin. Maran ndéanfadh se e sin ba thruagh leat e do bheadh se chomh trí na chéile san. Cuir i gcás, déineann “go dtí” an focal do urdhubhadh i n-Oirmhumhan ach ní dhéineann in áiteanna eile; análuightear an chéad leitir san “autonomous” in áiteanna agus in áiteanna nach iad dearfaidhe gur dearmhad cainnte an rud céadna; tá's ag gach éinne an saghas ruda atáim a' rádh. Agus maidir le foghair na Gaedhilge 'se an sgéal céadna e: os cionn = ciún agus = ceann dréir na háite gan a bheith ag dul leath-is-muigh de Chúige Mumhan. Ós rud e ná fuil aon standard ann sa Ghaedhilg ní mór do gach duine a bhíonn a foghluim áit éigin áirithe do bheartú mar standard dó féin agus annsan nuair a bhíonn cainnt na h-áite sin go daingean 'na cheann aige is féidir leis a chainnt féin do laidiriú ó stór na n-áiteanna eile. Nílim ag gearán toisg gan an standard a bheith againn, a dtuigeann tu a fhir eagair, ach táim ag iarraidh deachrachtaí an fhoghluimtheora do chur in iúl dosna daoine a bhíonn 'nár ngearán-se. Mise, DUINE ATÁ AG FOGHLIUM LE DEICH mBLIADHANTA. AN FÁINNE. D'on Eagarthóir “An Sguab.” Iarraim de chomaoin ort a fhógairt go bhfuil socair ag Gasra Átha Cliath de'n bhFáinne go mbeidh comhthalán de Gaedhilgeóirí ar siubhal i bhFaithche Stíopháin gach Máirt i gcaitheamh an tsamhraidh, ó 7.30i.n. i leith. Tionólfar é san áit chéadna mar a mbiodh a shamhail cúpla bliadhan ó shoin, .i. timpal na mbannaí. Táimíd ag braith ar go mbainfidh móran Gaedhilgeóirí feidhm agus tairbhe as an saoraidh seo, agus go mór mór na daoine óga atá foghluim na teangan ar sgoil ach ná cloiseann i n-aon chor í lasmuich de'n sgoil. Deirtear linn go dteidheann a leithéidí sin ar gcúl go tiugh nuair ná bíonn na sgoileanna ar siubhal. Ba chóir go bhféadfaí an sgéal san do leigheas má thagaid siad ar an bhfód gach Máirt agus má dheineann na Fáinnigh a gcion féin chun cabhrú leó. Ní bheidh de choingheall ann ach gur Gaoluinn amháin a labharfar. Rud eile, beidh roinnt Ghaedhilgeóirí ag caithcamh a saoire ar Roinn na h-Eórpa i mbliadhna. An fhaid a theidhid siad ann 'n-a n-aonar, nó i gcuibhreann Béarlóirí, ní h-eól d'aon duine iasachta gur Gaedhilgeóirí iad. Dá bhféadtaí a shoearú go ndéanfadh sgata dá leithéid taisteal i n-aoinfheacht, do chuirfeadh sé breis aoibhneasa ar a saoire agus do thabharfaidís sompla breágh do mhuintir na dtiortha ar a mbeadh a dtriall. Mar sin, iarraim ar aon Ghaedhilgeóir atá ar aigne dul go Roinn na h-Eórpa i mbliadhna sgríobhadh chugam laithreach. ART Ó RIAIN, Reachtaire. LEABHRA. Is oth linn ná fuil slighe sa “Sguab” an mí seo cúpla léirmheas do chur isteach mar is gnáthach linn. Fuaireamar na leabhra so leanas ósna foillsightheoirí. Dollard — “Solus an Ghrádha.” — Pádraic Óg Ó Conaire. 4/6. Preas Dúin Dealgan — “An Dochartach.” — Fionn Mac Cumhaill. 2/- “Gael óg ar Scoil.” — A. Ó Dochartaigh. Cuid I. agus II. 5d. agus 6d. An Gaedheal-Chomhlucht — “Inghean Mhanannáin.” — Liam P. Ó Riain. 1/- Sean Ó Maitiú — “Paidreacha i nGaedhilg.” — 9d. “Pota Cnuasaigh.” — Lorcan Ua Muireadhaigh. 9d. Brún agus Ó Nóláin — “Cruinne Eolas.” — Eibhlín De Buitléir. “Múin Mar seo Í.” — Seán Tóibín. Preas Powell — “Gaedhealg san Oifig.” — Pádraig Ó Bróithe. 9d. Leinster Times, Ceatharlach — “An Dubh 'na Gheal.” — Nioclás Tóibín. 1/-. Comhlucht Oideachais — “Ceistiúchán.” — An t-ath G. Ó Nualláin. 2/6. <L 203> COMÓRTAS. Tá an-chuid focail Gaedhilge in úsáid ag muintir na h-Éireann agus an Beurla dá labhairt acu, fiú i n-áiteanna 'na bhfuil an Ghaedhealg tréis bháis le trí ficidh bliadhan nó níos mó. Tá cuid acu agus táthar tréis iad do glacadh isteach sa mBeurla leath-is- muigh d'Éirinn féin — “go leór,” cuir i gcás, “smidiríní,” “sean-tigh” agus “gaimbín,” &rl., &rl. Tuigeann gach aoinne, dar ndóigh, 'de an rud e banbh, amadán, síbín, cipín, agus mar sin de, biodh ná fuil focal Gaedhilge aige, dar leis féin. Tabhairfimíd £1 don duine a cuirfidh isteach an liosta is sia d'fhoclaibh den t-saghas san chughainn roimh an 3adh lá de mhí Lughnasa, agus 10s. don dara duine. Ní mór do gach aoinne an Coupon so do chur isteach i dteannta lena liosta. Com. VI., 1923. Mise m'áit comhnuidhthe CUMANN URRADHAIS MUINTIR NA h-ÉIREANN (THE IRISH PEOPLE'S ASSURANCE SOCIETY) CUMANN DO GACH AOINNE ISEADH É. NÍL AON NIDH CHUN DEIRIDH ANN. FÍOR-ÉIREANNAIGH ATÁ I mBUN NA h-OIBRE SEO. Gach fios agus faisnéis le fagháilt ón Rúnaidhe S. M. Ó DEORÁIN ÁRD-OIFIG — CEARNÓG PHARNEILL A 16, ÁTH CLIATH. ÚSÁID GRANIA TOOTH PASTE AR SON t'FHIACLA ÚSÁID GIBSOL OINTMENT AR SON DO CHROICINN Fior-dheuntús na h-Éireann iseadh iad so. Táid le fághail ósna drugadóirí ar fúd na tíre ar 1/3 gach ceann nó go díreach (saor tríd an bpost) ó Gibsol, Teo., Lána an Chláir, Áth Cliath. Deuntar íce le h-aghaidh beithidhigh ann leis. TAE. Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá againne, bíonn siad mar a chéile i gcomhnuide agus bíonn gach éinne sásta leo. Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. Tae ón t-Sín — 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt. BECKER BROS., LTD., Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath. THE MONUMENT CREAMERY AN T-IM UACHTARLAINN IS FEÁRR. Deunta d'uachtar glán, úr, pasturáltha: Milis, blasta, is úr i gcomhnuidhe. Tagann uibhe toghta muinighneacha isteach chughainn gach aon lá. Sráid Phárneill, 75, & Port Caoimhghin Íoch., 25, Baile Átha Cliath. <L 204> BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA. ÁRD-OIFIG:— FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1922, £1,900,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSI:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh, Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Mathchromtha. THE NATIONAL LAND BANK LTD. Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:— Eason agus a Chomh. Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath, agus foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
