Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Uimhir a Trí Mí na Nodlaig 1922
Title
Uimhir a Trí Mí na Nodlaig 1922
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1922
Publisher
Muintir an Sguab
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Sguab1922_12> <L 41> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T An Sguab> <U Údair éagsúla> <F Muintir An Sguab> AN SGUAB Uimhir a Trí MÍ NA NODLAIG 1922 3p. sa Mhí RÉIM NA H-UIMHREACH SO IS GEAL LE GACH FIACHDUBH A GHEARRCACH FÉIN 43 IOLSCOIL NA MUMHAN (SCEUL A BHUAIDH) PÁDRAIG Ó CADHLA 44 DÓGHADH TIGHE AN CHUSTUIM “COS OBANN” 46 AN GHAEDHEALG MAR TEANGA GNÓTHA 49 OBERAMMERGAU MÍCHEÁL MAC LIAIMMHÓIR 50 SLOINNTE C. M. 52. LEABHRA 54 FOGHAIR NA GAEDHILGE — III PÁDRAIG Ó CADHLA 55 AN ÁRD-FHEIS — IMTHEACHTA PÁRLIMINTE NA GAEDHILGE SEÁN Ó CUILL 56 LEITREACHA SEÓIRSE MAC CLÚIN AGUS TADHG GAEDHEALACH 57 COMÓRTAS 59 AN LEABHARLAN: An cnúsach is fearr i nÉirinn de shluagh sean-leabhar Éireann, ó na h-úghdaraibh is uaisle agus is úghdarásaighe atá ann. Má tá a leithéid uait, tar isteach chugainn-ne — nó cuir fios ar an gClár. CÚ ULADH 'S A CHUID, 9 SRÁID FHEARDORCHA THUAIDH, ÁTH CLIATH. DÉINIMÍD-NE DABHACHA, PEIGÍNÍ, AGUS FIRCÍNÍ as an adhmud feagha is fearr a fha-sann i dtír na hÉireann agus is againn atá ceann de na tighthe cúpaora agus boscaí a dheunamh is mó in Éirinn. Tá bosca an ime, bosca na cáise, bosca na n-ubh, bosca an éisc, a's na barrailí le fagháil annso — an t-adhbhar is fearr agus marga maith. Déintear annso iad. Gach fios agus faisnéis uainn-ne — SEUMAS MAC MATHGHAMHNA (TEOR.) i LUIMNIGH Guthán 4804 SIOPA NA LEABHAR nGAEDHEALACH TTA., 45 SRÁID DASÚN, ÁTH CLIATH. An t-aon tsiopa amháin i nÉirinn go bhfuil le fáil ann gach leabhar go gcuireann Gaedhil suim ann — i nGaedhilg nó i mBearla. An t-aon tsiopa amháin i nÁth-Cliath gur éigin do gach duine ann eolas bheith aige ar theangain na nGaedheal. Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n Chumann Gaedhealach is Fearr AN CUMANN IBÉRNEACH INSIÚRÁLA TEÓ. I n-AGHAIDH TÓITEÁIN AGUS COITCHINNE. Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN DÁMA, ÁTH CLIATH. NA POLASAITHE IS IOMLÁINE LE FAGHÁIL. <L 42> GRANIA TOOTH PASTE. DEUNTUS NA h-ÉIREANN AR FAD. NÍ BHEIDH AON PHRÁINN LE FIACLA FALLSA. GIBSOL AGUS A CHUIDEACHTA — Lucht deunta an íce atá dá chur ós ár gcomhair. Ta Gibsol an Íce i mbeul gach aoinne in Éirinn, is eadh, má seadh bíodh “Gráine” sna fiacla aca — Coimeádfaidh sé gan lobhadh iad. GRÁINE ainm an artha so. Tabharfaidh GRÁINE fiacla glana, geala dhuit Ní'l aon ghalúnach ann; beidh do sheile go folláin nádúrtha leis agus blas táithniomhach id' bheul aige. Ní baoghal do phlaosc na bhfiacál ná do fhéitheacha an bhéil. Ar a nglaineacht athá seasamh na bhfiacal. Is féidir “GRÁINE” d'fhagháil ó lucht díolta íce i ngach áit nó ó lucht a deunta — Gibsol & a Chuid., Lána án Chláir, i mBaile Átha Cliath. N.K.M. IRISH CREAM TOFFEE Tabhair rud don pháiste agus tiocfaidh sé amárach. Maidir le N.K.M. tabhair rud don pháiste agus don t-sean-duine agus tiocfaidh siad araon gach aon lá. Mílseán blasta agus fíor-ghlan iseadh an tofaí so. ¼-lb., 7½d.; nó bosgaí stáin ar 1/- a's 1/5. Á deunamh ag North Kerry Manufacturing Company, Ráth ó Máine, Áth Cliath. BA CHÓIR A'S BA CHEART DO GACH FÍOR-GHAEDHEAL A CHUID URRADHAIS A DHEUNAMH LEIS AN GAEDHEAL-COMHLUCHT TAIGHDE UM URRADHAS NÁISIÚNTA, TEORANTA (The Irish National Assurance Company, Limited) Is féidir do dhuine gach aon tsaghas Urradhais a dheunamh leis an gComh- lucht so:— AR FEADH SAOGHAIL AR FEADH TAMAILL I gCOINNE TIONÓISCE I gCOINNE DÓIGHTEÁIN AR GLUAISTEÁIN MAOIN — £120,000 AGUS TÁ AN CISTE AG DUL I MEUD Ó LÁ GO LÁ. RUD EILE: IS GAEDHIL SINNE. Árd Oifig:— 30 FAITHCHE AN CHOLÁISTE, BAILE ÁTHA CLIATH. Ná Dearmhadaidh Lucht na bhFógraí sa “Sguab” <L 43> IS GEAL LE GAC FIACHDUBH A GHEARRCACH FÉIN. DEIRTEAR gur cheart do Fhear Eagair páipéir an iolraidh d'úsáid i gcomhnuidhe agus é ag sgríobh alt nó nóta. Níor dhineas é sin roimhe seo. Nílim chó siúrálta san anois ciaca aca is fearr (ní úsáidtear an uimhir uaitheadh riamh i bpáipeur Beurla, gan dabht, ach nach cuma dhúinn-ne san). Pé'r sa domhan de, bhíos ar aigne “sinne” do sgríobh in áit “mise” an uair seo. Fan go inneosfad dé chúis ná fuilim á dheunamh anois. Seo mar a thuit amach. Do sgríobhas na nótaí chun mo shástacht agus mé fén dtuaith. Do chuireas isteach i gclúdach iad, agus roinnt síntiúsaí fuaras ó dhaoine annso agus annsúd agus sgeul breágh dosna leanbhaí leis. Cad é an díobháil ach gur chuireas sa Phost iad go díreach sa tslighe go sroisfidís Baile Átha Cliath an oidhche fé dóghadh an “Rink.” Is dócha ná raibh na nótaí sin chó deigh-sgríobhtha ná chó iongantach nach féidir leis an saoghal maireachtain 'n-a n-éumais, ach dála praiseach na gcomharsan, tá's agat — an aon iongnadh leat gur chuir an dóghadh úd déistean orm níos mó ná aon cheann aca, béidir. Is beag an obair na nótaí so do sgríobh déarfaidhe, ach ba dheacair tabhairt fútha go croidheamhail dá luighead iad tréis an rud a bheith críochnuighthe agam cheana seachtmhain ó shoin. “Conus a thaithnigheann ‘An Sguab’ leat,” arsa mise le duine dem aitheantas lá. “Ó,” ar seisean, “tá sé alradht, ach níl aon rud speisiálta ann.” Ní fheadar cad a bhí uaidh. Nílim ag rádh go bhfuil “An Sguab” gan locht ná gur cheart dúinn a bheith ag maoidheamh as, ach cheapas go raibh sé cuibheasach maith mar sin féin. Is geal le gach fiachdubh a ghearrcach féin, gan dabht, ach caithfidh mé a rádh gur mó ar fad de mholadh ná de cháineadh a fuaireamar ó n-ár lucht léighte go dtí so. Bhel, an rud a bheathuigheann duine 'sé a mharbhuigheann duine eile, dar ndóigh. Má dheunamuid an rud is féidir linn sin a bhfuil ionnainn le deunamh. Bhí aon rud amháin, rud neamh-choitchianta ná casfuidhe ort go minic, sa nGaedhilg go speisiálta, agus nuair a shocruighmear ar “An Sguab” do chura mach an cheud uair bhíomar ag braith air sin mar pièce de resistance. Cinn-lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin atáim ag tagairt dó. Tá lámhsgríbhinn an chúntas cinn- lae so san R. I. A. i mBaile Átha Cliath, agus tá an sgríobhadh chó craptha crosda san agus tá an oiread san de ann nárbh fhéidir leis an ngnáth-dhuine tabhairt fé obair a scagtha in ao' cor. Bhel, bhí cuid mhaith de deunta tamall ó shoin, ach (agus is ar éigin a creidfidhe mé) do chaill an duine do dhein é toradh a shaothair agus níl oiread a's nóta dhe le fagháil aige anois. Gaedheal breágh ba eadh é, ach tá sé 'na dhuine mhór in Éirinn anois, agus is dócha ná cuireann sé an oiread suime sa nGaedhilg a's a chuireadh sé, nach mar a chéile a's a chuireann an chuid eile den Rialtas. Rud an-shuimeamhail iseadh Cúntas Cinn-lae Amhlaoibh Uí Shúilleabháin. Múinteoir sgoile ba eadh é do rugadh i gCo. Chiarraidhe agus a raibh sgoil aige i gCo. Chille Choinnigh timpeall na bliadna 1830. San “Cinn-lae,” mar a sgríobh sé é, tá an iomarca trácht ar an aimsir gan dabht; agus ní léighfeadh éinne den lá indiu an méid a sgríobh sé mar gheall ar planndaí, &rl., ach amháin fo-dhuine a chuirfeadh fíor-shuim i luibh-eolas agus a leithéid. Sin é an chúis a dheunfaimíst é do scagadh go cúramach. Níl aon feall is measa ná'n geallamhaint ná cómhlíontar, ach mar sin féin táimíd ag coinne go bhfeudfaimíd an rud san d'fhoillsiú luath nó mall, agus geallaim-se dhuit, a dhuine, go mbeidh tú ag cur aithne ar dhúine daonna ceart, ní airighim súil-fheucaint do thabhairt ar saoghal na hÉireann timpeall ceud bliadhain ó shoin. Bhí an Ghaedhealg ag dul i luighead go tiugh cheana i gCo. Chille Choinnigh an aimsir sin. “Ní fheadar,” a ndeireann Amhlaoibh in áit éigin den chúntas cinn-lae, “an mbeidh teanga na nGaedheal tréis bháis d'fhagháilt amach a's amach ceud bliadhain ó anois.” B'ait leis dá mbeadh fhios aige go bhfuilimíd ag trácht air féin anois i 1922 agus i bpáipeur gan ach Gaedhealg ann ó thosach deire leis. Ag tagairt do cheist na bpáipéirí Gaedhilge an mhí seo caithte, do dhearmhadas aon cheann amháin .i. “An Timthire.” Cuirtear san amach ó oifig an Chroidhe Naomhtha go reigileálta gach aon ráithe. Gabhaim mo leith-sgeul leis an gCum- ann Íosa mar gheall ar an dearmhad a dhineas. <L 44> Tá áthas orainn go bhfuil “Fáinne an Lae” le fagháilt arís. Dá mhéid páipéirí cuirtear amach i nGaedhilg iseadh is fearr, dar linn. 'Sé an feall é mar sin féin ná cuireann a lucht stiuruighthe an riaghal ceudna i bhfeidhm a's atá againne .i. gan Beurla d'fhoillsiú, fiú amháin insna fógraí. Is againne atá fhios an méid trioblóide nár mhór do dhuine chur air féin chun Gaedhilge do chur ar fhógraí Bheurla ('sé sin le rádh má bhíonn sé uaidh Gaedhealg nádúrtha cheart do chur ortha). Ach nach fiú é an saothar ar mhaithe le n-ár dteangain? Níl focal Beurla sa “Sguab,” agus ní raibh sé sa “Lóchrann.” Ba dhóigh leat gur mithid do phríomh-pháipeur na nGaedheal a bheith láidir-aigeantach ar an bpoinnte seo. Dhála an sgéil, is dócha go mbeidh solus “An Lóchrainn” ag taithneamh arís chó luath a's a bheidh aimsir níos socraithe againn, má bhíonn go deó! Maidir linn féin, ní fheadar an ceart sinne do mholadh toisg an misneach do bhí againn “An Sguab” do chur amach agus an saoghal atá againn in Éirinn, nó a bheith ag magadh fúinn cionn is sinn a bheith chomh mór san gan ciall. Táimíd sásta go leor leis an slighe atá an obair ag dul chun cinn, ach mar adubhramar cheana (ag tagairt do cheist na bhfógraí sa cheud uimhir) bailigheann brobh beart. Bheinn fé chomaoin ag ár lucht léighte dá gcuirfidís i n-iúl do Ghaedhilgeoirí de n-a n-aitheantas cad é an saghas páipéir "An Sguab." Ní bheathuigheann briathra na bráithre agus is fearr gníomh ná focal. Ach deunfaid focal annso a's annsúd an gnó, sa rud so. Tá an-dhíospóireacht ar siubhal sa “Sguab” fé láthair ar cheist Gaedhilge oifigiúla. Is maith linn leitreacha do chlóbhualadh ag plé ceisteanna tabhachtacha de'n tsaghas san. Ní hionann san a's a rádh go n-aontuighmíd le gach aon rud deirtear ionnta. Dheurfaimíst go bhfuil ciall i gcainnt Thaidhg Ghaedhealaigh, cuir i gcás, ach mar sin féin, béidir go bhfuil sé rud beag na fríde ró-láidir-aigeanta agus ró-fhíochmhar. Dála an sgéil, táimíd chun an fhocail “Montseóighe” do tharraingt chughainn in ionad “Cnocán Áthais.” Ní hamhlaidh atá- imíd tréis teacht ar ath-smaoineamh, dar ndóigh, ach is amhlaidh a chuir muintir an Phuist féin leitir a raibh “Cnocán Áthais” uirri (.i. a bhfocal féin) go dtí Cearnóg Mount Pleasant, agus do chaill sí seacht laetheanta ag teacht chughainn ó oifig eile an Rialtais i mBaile Átha Cliath. Cheapamar ná raibh “Duine den Mhuintir” ach ag magadh — ach nár bhuail sé sa cheann go maith é. IOLSCOIL NA MUMHAN I RINN Ó gCUANACH. SCEUL A BHUAIDH. (Tuille dhe). Gach buaidhirt agus beannacht a thárlaigh dhó le hocht mbliadhna deug anuas. Is eadh, acht cadé an áit é siúd a rabhas lem' sceul. Shocruigheamar go mba cheart congnamh éigint a thabhairt do na daoine bhí ag teacht go dtí an Rinn gach aon samhradh ar lorg na Gaedhilge, áit ceart lóistín a sholáthar dóibh, congnamh a thabhairt dóibh chum an thairbhe is fearr a bhaint as a dturas ann agus mórdháil a chuir ar lucht na háite i dtaobh na Gaedhilge bhí chomh láidir chomh flúirseach sin aca. Chuadhas go dtí an áit an samhradh in a dhiaidh sin agus bhí roinnt de mhuintir Bhaile Átha Cliath ann romham. Shocruigheamar ar mhuintir na háite a bhailiughadh i dteannta a chéile gach aon tráthnóna ar feadh uair nó cúpla uair an chluig agus léigheamh na Gaedhilge a mhúineadh dhóibh. Deir mé leat gur mó ceist árd léigheanta, ealadhanta cuireadh orainn ar feadh na sé seachtmhaine a chaitheamar ann an uair úd. Seo ceann nó dhó dhíobh — “Dér'd é réidhteach an réidhscéil agus Claidheamh Fhada Uí Dhubhda?” “Ciaca is giorra gaol duit, máthair céile bean do dhearbhráthar nó dearbh- ráthair céile bean t'ancail?” Ní raibh de uirlis scoile againn acht píosa cailce agus blúire beag de chlár dubh buailte suas le pinniúir tighe Dóchais na hÉireann. Ní raibh. teine ná fraigh tighe againn, fuithin ón ngaoith ná foscadh ón bhfearthainn; acht bhí an leacach- oidhir briste agus bhí ár gcrúcaí in achrann 'san obair againn. An samhradh in a dhiaidh sin theastuigh uainn dul in achrann go daingean 'sa sceul. Cheannuigheamar píosa beag talmhan agus bheartuigheamar ar sheomra scoile a thógaint. Tháinigh Coisde Ceanntair na nDéise i gcabhair orainn agus an-chuid eile dár ndaoine muin- teardha. Thógamar an tigh scoile, chuireamar feabhus ar chuid des na tighthe i gcóir lóstaeirí, d'fhógramar ár n-earaidhe, fuaireamar bean- nachadh an Easbuig agus chuireamar fúinn. <L 45> Ar feadh na haimsire seo níor chuireamar isteach ná amach ar shagart an pharóiste, níor chuireamar chuige ná uaidh. Thug sé iarracht ar na daoine a shéideadh fúinn, acht níor éirigh leis. Bhailigh sé na daoine i dteannta a chéile Domhnach tar éis Aifrinn agus chomhairligh sé dhóibh gan aon chriosbhuaint a bheith aca olc ná maith leis na strainséirí a bhí ag teacht annso go dtí an Rinn; gan aon fhocal Gaedhilge a labhairt leo, agus gan aon chongnamh a thabhairt dóibh. Dubhairt sé leo go raibh na daoine seo ag teacht ar mhaithe leo féin agus ná raibh uatha acht an méid a bhí ag muintir na Rinne a phiocadh leo agus an tairbhe a bhaint as. “Tugaidh an Ghaedhealg dóibh,” ar sé sin, “ar aon choinghiall amháin .i. má dhíolann siad as go maith sibh.” Is beag dhe chiall a bhí ag an bhfear bocht 'sa méid sin, mar ná fuigheadh na daoine macánta a mhalairt a labhairt mar ná raibh a mhalairt aca. Rud eile, ní rabhadar táir ná greama- samhail i dtaobh airgid acht fíor fánaire dhíobh. Insan mbliain 1905 bhí seomra beag deas scoile againn, deunta dh'adhmad, thoir ar Bhóthar na Sop. Bhí thimcheall deich bpéirse de thalamh againn i bhfochair an méid a bhí fén dtigh. Sean-fhothrach a bhí san áit. Leagamar na fallaí agus do-righneamar an áit a romhar agus a ghrafadh agus a chothromughadh. Do righneamar bráca suas le falla bhí ann agus bhí gach aon rud go deas compórdamhail againn. An Dr. de Henebre (go ndéine Dia trócaire air), an Dr. Ó Síothcháin, Diarmuid Stócs (go ndéine Dia trócaire air), “An Fhear Mór” (.i. Seumas Ó hEochaidh), agus me féin na hoidí-múinte a sheasaigh an lá samhraidh úd, an cheud Luan dhe mhí an Iúil, ag bearna an mhacha chum fáilte a chuir roimh gach aoinne a thiocfadh chum an nídh a leasóch' an tír a bhailiughadh leo. Siobhán Bean an Phaoraigh agus a clann ba thúisce chugainn. Mar adubhairt mé cheana is iad na Paoraigh a dhein amach an Rinn agus an mianach a bhí ann. Chuireadar fútha i dtigh an Fhaoitigh, agus b'ann a chuir an urmhór againn fúinn. Ba shéimh agus ba chuideachtamhail an gasradh bhí ann agus is mó sceul sultmhar agus cleas cliste agus rinnce gan ragairne do righneadh ann. Amuigh i scioból mór a bhí ar chliathán an mhacha a chodladh na buachaillí go léir, agus níor náir agus níor tháir linn é; nárbh' amhlaidh dho Phádraig naomhtha nuair a sheol Dia go hÉirinn é — sabhail a bhí aige chum Aifreann a léigheamh ann. Is é badh mhaith liom a dheunamh anois acht an sceul a chuir me romham a scríobhadh, é sin a leagaint uaim annso agus cuir síos ar gach eucht agus eachtra, ar gach cleas agus claoin- bheart d'imirigheadh piadóirí an sciobóil seo ar a chéile fé luighidís agus fé n'éirighidís, atá gach ceann díobh ag rioth chomh soiléir sin trím' aigne. Ba bhreágh í an óige agus is mairg a cháinfeadh í, agus mo mhairg-se ná thagann sí fé dhó choidhche. Is mó cor agus iompó a chuireadh leabthacha agus clúdaigh díobh i gcaitheamh na hoidhche. Ba é órdughadh Uach- tarána an tSaor Stáit a bhí againn sínteán an Fhir Mhóir a chur ar aghaidh an doiris isteach sa tslighe go mbeadh caoi aige a chosa a shíneadh a's a chrapadh nuair ba mhéin leis é ar feadh uaireannta gairide an tsuain bhig a thuitfeadh leis ar bhreacadh an lae ar maidin. Bhíodh sceul ag Diarmuid Stócs in a thaobh. Dheireadh sé gur minic a chonnaic sé é in a mharbh-chodladh agus dhá órdóg a chos leagtha ar an leath- dorus aige, gur tháinig cú Bhillí maidin ag fóisidheacht feola thimcheall an mhacha agus gur rug sé ar órdóig an Fhir Mhóir idir fiacla oirthir a bhéil agus go mbeadh sí imthighthe aige maireach an tslighe d'aimsigh sé féin an chú le bróig Chathail Paoir (atá anois in árd- chonnsiléir Righ nó Bainríoghna fé reacht Dála Éireann). Gheobhainn a bheith ag seanchus duit ar seo agus ar eachtraí mar é ar feadh seacht- mhaine. Is aoibhinn agus is taithneamhach liom iad ag rioth trím' aigne agus a bheith ag cur síos orra acht ní hé seo acht é siúd, caithfe mé bualadh amach ar an mbóthar díreach lem' sceul. Bhíomair annsúd, na hoidí múinte mar d'áirimh mé romham annso. Is beag d'fhios a bhí ag cuid againn an uair úd cadé an léigheann, cadé an deiseacht, cadé an cruinneas, cadé an meudughadh meabhrach agus meanmann a bhí i bhfolach uainn 'sa nGaedhilg, agus nuair a thosnuigh an Dr. de Henebre ag cur síos ar an teangain ó gach aon taobh; ar fhuinneamh, ar chruinneas, agus ar cheol na cainte; ar bhrígh agus ar nádúir agus ar ársaidheacht na bhfocal; ar fhoghair gutha agus ar fhoghair cainte; ar bhéim gutha agus ar bhéim cainte, &rl., do leath ár radharc orainn le hiongantas an mhianaigh agus an mhianadóra. Iascaire bocht ó Bhaile na nGall a bhí ag éisteacht leis lá agus a bhí ag seanchus air in a dhiaidh sin, dubhairt sé gurb é an tslighe a raibh Dochtúir de Henebre ag múineadh na Gaedhilge acht mar do rinne Dáibhidh Rí chuireadh seacht bhfeadha i dtalamh agus d'réir mar do rinne sé sailm d'eirigh sé feadh go dtáinig sé ar bharr na talmhan. Mar sin a tháinig sé fé'n Ghaedhilg. Do bhí sé ag bogadh an fhocail roimhe go dtug sé glan <L 46> le tuigsint don tsaoghal 'sa deireadh é. Is cuimhin liom so mbíodh cuid de na mic-léighinn óga ag aithris air, nuair a bhíodh a cheacht tabhartha uaidh aige agus nuair a imthigheadh sé agus a shíneadh sé thairis ar an bhfeur ar bharr na faille chum gal den phíopa a bheith aige (agus is aige bhí an dúil ann). Bheireadh ceann de na piadóirí seo ar an gceirt agus ar an gcailc a bhíodh leagtha uaidh ag an Dochtúir agus seo chum an chláir dhuibh é. Bhailightí thimcheall air. Bheireadh sé ar an gceirt in a chiotóig agus ar an gcailc in a láimh dheis, agus seo chum cuid de na córacha-catha bhíodh ag an Dochtúir é: “Annso thuit an béim agus bhain laige dhó, thuit sé seo as, chuaidh an srón- ghail siar, agus seo é an focal anois mar d'fhan sé againn.” Thugtaí scuab den cheirt don chlár dubh, chuirtí ceo cailce ag rinnce ar fuaid na háite agus théidhtí chum suaimhnis arís. Ba mhór an spota é, a dhuine. Bhíodh an Sanscrit, an Laideann, an Ghréigis, an Ghaedhealg Chian-Aosta, an tSean Ghaedhealg, an Mheadhon-Ghaedhealg, agus glan-Ghaedhealg agus droch-Ghaedhealg na haimsire seo buailte, breactha i bhfochair a chéile ar an gclár dubh aige. An feall ba mhó acht gur beag a thagadh a mbíod aon tuigsin aca 'sa sceul. PÁDRAIG Ó CADHLA. (Tuille le teacht). TOGHA AGUS ROGHA de Leabhraibh Gaedhilge Sin atá le fagháil ó MHÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, 87 SRÁID UACH. NA DRISEÓIGE. Ag a bhfuil an chnuashacht is fearr i mBaile Átha Cliath dá leithéid. Tógtar fé ndeara nách gádh Beurla do labhairt 'sa tSiopa so DÓGHADH TIGHE AN CHUSTUIM. Is maith í mo chuimhne ar an gcúigmhadh lá fichead de Bhealtaine, 1921, an lá dóghadh Tigh Custuim Átha Cliath. Ní fiadhnuise focail béil agus cluaise an innsint seo acht fiadhnuise mo shúl agus mo mheamhrach féin. Do chaitheas maidean an lae úd ag obair i dTigh an Chustuim. Do scuireas ceathramhadh tar éis a dó-dhéag agus do-chuadhas amach a d'iarraidh lóin. Thángas thar m'ais tamall beag tar éis a buille. Shiubhlas chun an gheata thuaidh agus do dréimeas an staidhre cloiche go béal an doruis. Annsin ab eadh thugas fé ndeara go raibh rud éigin neamh-ghnáith ar siubhal istigh. Chonnacas sluagh daoine 'n-a seasamh leathsistigh de'n laindéal gloine agus d'fhilleas go h-obann thar m'ais. D'éirigh macaomh aníos as an dtalamh nó thúirling sé anuas as an spéir — ní fheadar cia aca — agus do labhair liom go lághach. “Is féidir leat dul isteach; ní baoghal duit,” ar seisean. B'é sin an macaomh macánta deigh-iomchurtha. “Ní raghad,” ar sa mise. Ní fheadar cad as a dtáinig beirt mhacaomh eile a sheasaigh sa bhealach rómham an uair chéadna. “Téighir isteach, má's é do thoil é,” ar sa duine aca. “Ní raghad,” ar sa mise. Rugadar go teann orm agus do thionn- lacadar isteach thar tairsigh me. Bhí beirt ógánach istigh agus arm teine 'n-a lámhaibh aca, agus nuair chonnacadar an cime agá thabhairt 'n-a dtreo mheasadar eagla do chur air i gcéadóir. Do dhranntuigheadar a mion- ghunnaí orm. “I n-ainm Dé, a Chríostaidhthe,” ar sa mise, “ná lámhaighí duine bocht neamh-urchóideach.” “Cuir do chúl leis an mballa,” ar sa duine aca. Do chuireas. Bhí cúpla céad cúl leis an mballa cheana, agus ní raibh 'n-a bhfeighil acht an bheirt ógánach. Acht bhí neart fear óg ag rith anonn agus anall, suas agus anuas an staidhre, agus beodhacht 'n-a mballaibh agus meanmna 'n-a súilibh. Giodh deithineach a ngluaiseacht ní fheaca-sa cómharthaí imshníomha ar neach aca. Ní raibh eagla ná ciach ortha. Ba stuamdha agus ba riaghalta an cumann iad. Bhíos-sa im' sheasamh i ngualainn an tsluaigh. Do chuimhnigheas go raibh dorus i n-éadan thoir de'n tigh agus dá bhféadainn an dorus sin do <L 47> shroichint go bhféadfainn éalódh amach sa chala- phort. Do chonnaic an bheirt ógánach me acht níor bhacadar liom. Thugas aghaidh ar an Life agus do shiubhlas go h-éadan na conaire. Chromas ar buidheachas do ghabháil le Dia mar gheall ar me do thabhairt slán ó bhaoghal agus ó anachain, acht ní raibh an phaidir go baileach ráidhte agam nuair d'éirigh dhá thaidhbhse amach as an ndorchadas. “Cuir do chúl leis an mballa,” ar sa duine aca. D'fhéachas air. Ní raibh ann acht meannán seacht nó ocht de bhliadhantaibh déag d'aois. “Sabhta baise tá uait, a dhailtín,” ar sa mise. An dtáinig fearg air? Do leath aghaidh agus gnúis an deagh-óglaigh sin amach le smiod-gháire neamh-urchóideach amhail agus dá mbadh naoidh é agus é ag súgradh le aingeallaibh. Do theasbáin sé mion-ghunna dham. Ní raibh smiod-gháire 'á dhéanamh aige sin. Dar ndóigh, do chuireas mo chúl leis an mballa. Cad 'n-a thaobh ná cuirfinn. Tháinig beirt nó triúr seachránaidhthe eile chughainn agus do chuireadar sin cúl le balla, leis. Do labhair an naoidh linn. “Ná bítear ag breathnughadh aighthe,” ar seisean. “Go gcuiridh Dia an rath ort, a gharsúin,” ar sa geimhleach, “agus iompuigh béal na h-uirlise sin uainn. Ná fuil céad áit a bhféadfá í dh'iompódh seachas í dh'iompódh orainne?” Bhí na daoine 'á mbailiughadh chughainn go tapa agus níor bh'fhada go raibh trí fichid fear sa láthair sin. Do chualamar urchar ghunna. Tamall beag 'n-a dhiaidh sin d'iomcruigheadh 'n-ár láthair fear feighile Tighe an Chustuim agus leagadh ar an urlár ós ár gcomhair é. Bhí rian fola idir a dhá shlinneán agus ar a ucht. D'fhéach sé 'n-a thimcheall. Bhí an mheamhair cruinn go leor 'n-a súil ar dtúis, acht do réir mar bhí an fhuil agus an neart ag trághadh uaidh bhí an tsúil ag dul i laige. Bhí an codla fada ag tuitim air, agus an radharc ba dheir- eannaighe fuaras air bhí na súile dúnta. Do tosnuigheadh ar lámhach i n-áit éigin: lámhach tiugh tapa. Bhí cnagarnach eile ar siubhal, leis, mar bheadh fuinneoga 'á mbriseadh, agus do mhothuigheamar bolath fealltach deataigh. Bhí fear caol árd lem' ais-se agus b'éigean dó suidhe ar an urlár le neart laige. Tháinig sé chuige féin arís i gceann tamaill. Do chonnacas cúigear nó seisear óglach ag obair ar gach taobh de'n chonair a bhí ar m'aghaidh. Bhí na cóthraí móra 'á mbriseadh agus 'á n-oscailt aca; sean-leabhair agus páipéir 'á stothadh amach agus 'á scaipeadh ar an urlár agus ola 'á stealladh anuas ortha. Bhí an obair sin déanta cheana aca i ngach conair agus i ngach áiléar eile sa tigh, agus ní raibh a thuilleadh le déanamh acht teine do radadh le sna páipéaraibh. Do shíreamar ortha gan é sin do dhéanamh go dtí go mbeimís-ne imthighthe agus do ghealladar ná déanfaí. Tar éis bheith ag fuireach annsin tamall maith ag éisteacht le gleo catha agus le cnagarnach teine seoladh sinn ar fhaid na conaire ba ghoire de'n Life, ar aghaidh Libertí Hall. Acht ní dheaghmar a bhfad nuair cuireadh cosc le n-ar ngluaiseacht. Bhí dorus éigin sa slighe rómhainn agus glas air; agus dá fhaide bhíos féin ag dul isteach agus amach ann ní raibh fhios agam an dorus do bheith ann. “Fág an bealach! Fág an bealach!” Tháinig óglach tréan d'ar bhfóirithin agus ceap-órd 'n-a láimh aige. Níor mhoill dó an dorus do bhriseadh. Siud chun siubhail sinn arís; d'iompuigheamar ar deiseal agus do chuadhmar suas staidhre agus ar fhaid an áiléir leathstuas go rángamar an staidhre ba ghoire do'n dorus thuaidh. B'éigean dúinn stad annsin. Bhí sluagh mór daoine ar an urlár thíos ag feitheamh go n-oscluighthí an dorus dóibh. Do réir deallraimh bhí an cath 'á bhualadh fós i gcómhgar an doruis mar chualamar lámhach agus cnagarnach pléascán. Acht níor ghlac aoinne againn sceon ná imeagla mar gheall ar an gcath. Níor ghlac; acht níor bh'fhada go raibh rud ba mheasa ná gleo agus ná cath ag teannadh linn. Bhí sé de mhí-ádh orm féin bheith insan éadan deireannach de'n fhuirinn a bhí 'n-a seasamh ar an staidhre; bhí barr mo chinn i gcómh-aoird le barr an staidhre. Do bhíodhg teine ag an gcúinne ba shia uaim de'n áiléar a bhí ar mo dheis agus do chuaidh d'aon spréach go fraigh an tighe. Do shiubhail an lasair an raon i leith roimpi chómh tapa agus shiubhalfadh duine, beagnach, agus ola agus páipéar 'á slamairt aici go h-amplach. Do leath mo dhá shúil orm le neart iongantais. Do shiubhail sí chun cúinne an áiléir leathstiar díom agus d'iompuigh timcheall an chúinne sin fé mar bheadh srian léi agus do lean d'á gluaiseacht ar fhaid an áiléir ó dheas. D'imthigh an iongna dhíom agus do ghabh sceon agus eagla me. Do chrom na daoine ar osnaighil, ar chneadaigh, agus ar chasachtaigh. <L 48> “Loiscfear sinn, loiscfear sinn!” ar sa an sluagh, agus go deimhin ba dhóbair go loiscfí. “Oscaltar an dorus sara loiscfear sinn! Oscaltar!” Anois nó riamh, ar sa mise im' aigne féin, an t-am chun gníomh croidhe-bhrughaidh do rádh má dubhradh riamh é. Bhí an teine ag bearradh tadhaill liom agus ní bheadh uain agam chun paidireoireacht fhada do dhéanamh. Do thos- nuigheas, agus bhí sé d'inntinn agam neart díocuis agus díoghraise do chur lem' ghuidhe. “A Dhia, tá doilgheas croidhe orm mar gheall …” Tháinig lóithne teine agus deataigh treasna an staidhre a bhain racht casachtaighe asam. Do thosnuigheas arís. “A Dhia, tá doilgheas croidhe orm mar gheall ar fearg do chur ort …” “Oscaltar an dorus! Oscaltar! Oscaltar!” “Agus tá fuath fírinneach agam …” Liugh eile. “Cé h-é an t-ifreannach atá i mbun an ghnótha so? Oscladh sé an dorus!” Sé rith im' cheann an tráth so acht ná tiocfadh liom mo ghníomh croidhe-bhrughaidh do chríochnughadh i n-aon chor. Bhíos dam mhúchadh leis an ndeatach. Do smuaineas, agus ba h-é an smuaineamh guirt é, gur mairg an té fhágas a ghníomh croidhe-bhrughaidh gan rádh go dtí go mbíonn an teine ag teannadh leis! Acht fé dheire deineadh faoiseamh orainn. Do h-oscladh an dorus agus scaoileadh amach sinn. Bhí ronn frioth-bhaic ag bun an staidhre. Do chuadhmar tríd an ronn sin amhail agus dá mbadh beithidhigh allta sinn. Níor airigheas féin an dealg ag baint liom, acht nuair chuadhas a bhaile bhí mo chuid éadaigh stractha agus mo loirgní gearrtha. Ar mo ghabháil amach dam ní raibh i gcómhgar an doruis acht triúr nó ceathrar óglach. Bhí sluagh mór d'arm Shasana leathsamuigh agus d'fhógradar orainn teicheadh go tapa anonn go Sráid na Mainistreach. Bhí sean-fhear lem' thaobh ag dul amach agus do labhair sé le taoiseach na ndubhchrónach. “D'fhágas mo chasóg istigh,” ar seisean. “Fanadh sí istigh i n-ainm an diabhail,” ar sa an Sasanach. “Acht fan,” ar seisean; “ar mhaith leat dul d'á h-iarraidh?” Ní dheaghaidh. Ar rochtain taoibh thall de'n sráid dúinn do cuireadh ar choragiob sinn ar an gcasán. Is dócha go raibh cheithre chéad duine ann. Bhí arm Sheáin ag gabháil tslighe ar gach aon taobh dínn. Bhí ar gcosa i n-achrann 'n-a chéile agus bhíomar brúighte fé n-a chéile agus díngcthe le n-a chéile go mío-chompórdach, acht mar sin féin bhíos-sa ar mo shóghmhas seachas an teine do bheith ag teannadh liom. Ní raibh fuascailt ar an gcás acht é d'fhoidhneadh. Do thosnuigh ar lámhach arís. Dia linn go deo a's go daingean! Sin daonnaí bocht ag rith le n-a anam ó Thigh an Chustuim go Libertí Hall. Táthar ag caitheamh leis. A leithéid de radadh piléar! Is diabhalta an tóir í tóir na bpiléar, acht, a bhráthair, ní fiú biorán í seachas an teine. Uch, uathbhás na teine! Acht cibé duine é siúd ní fear meathta é. Tá mion-ghunna 'n-a láimh aige, nó b'fhéidir i ngach láimh leis — nílim deimhintheach cia aca — agus tá sé ag radadh piléar le n-a namhaid go tiugh agus go calma. Sin dubhchrónach ar lár aige. Acht — ochón ó, tá sé féin ar lár! Níl, níl; níor bhain dó acht tuisle; tá sé 'n-a sheasamh arís. Tá sé ag rith fé dhéin an bhóithrín atá taobh le Libertí Hall; acht tá dubhchrónach sa bhealach roimhe agus lámhfaidh sé é. Níl a fhios agam-sa cé chaith an t-urchar, acht thuit an dubhchrónach ar a bhéal agus ar a fhiaclaibh, agus d'imthigh an t-óglach as mo radharc. Seo fear bocht eile ag rith le n-a anam mar an gcéadna. Táid ag caitheamh leis agus tá sé sin ag caitheamh leo. Sin dubhchrónach eile ag tuitim, pé duine leag é. Acht mo chreach! mo mhíle truagh! tá an t-óglach bocht féin ar lár. Tá sé sínte ar fhleasc a dhroma agus a dhá láimh fillte thar a chéile ar a ucht aige. Fíoghair na Croise Naomhtha! Tá beirt eile ag rith anall. Tá duine aca ar lár cheana, acht tá an duine eile imthighthe as mo radharc. Ní fheadar cad ab oidheadh dhó. Acht is mó truagh an fear bocht anbhuaineach so atá fé thóir anois ná aoinne d'á dtáinig roimhe. Níl gunna ná uirlis aige. Is cosmhuil gur scannruigheadh go mór é, tá sé ag rith chómh barrathuisleach sin. Táthar ag caitheamh leis ó gach taobh, acht ar a shon sin agus uile is fada tá ag dul leis. Á, tá an créatúir ar lár fé dheire. Tá sé i ngoireacht cúig slat déag díom. Chím criothán an bháis 'n-a chois chlé. Chím crón-phoc ag díriughadh a ghunna air agus ag caitheamh leis. Tá deire leis an gcriothán. Cé h-é fear díchéillidhe seo an éadaigh dhuibh atá ag teacht ar deithineas ó Shráid na Mainis- treach agus ag dul isteach i lár baill amhail <L 49> agus dá mbeadh toisc an-tábhachtach air? Fan; is fé dhéin an chuirp atá sé ag dul; tá sé ag seasamh ós cionn an mhairbh agus ag léigheamh. Tá piléir ag greadadh an bhóthair 'n-a thimcheall, acht is beag a shuim siúd i bpiléaraibh; is beag é a bheann ar an mbás. Tá sé ag dul fé dhéin mhairbh eile. Cé h-é? ar sa tusa. Ní gábha a fhiafruighe. Ní fheaca-sa go dtí sin searc- leanamhain dílis 'á dhéanamh ar an bhFear Cinn Riain. Umhluighim duit, a Shagairt, móraim thu, agus umhluighim dod' Éide! D'fhéachas ar Thig an Chustuim. Bhí toit mhór deataigh agus lasrach ag brúchtghail amach as na fuinneogaibh. Bhí an teine go teann; ní mhúchfadh neart fear nÉireann í, agus ba léir go raibh tigh mór maiseach Ghandí imthighthe thar fóir. Bhí gach uile dhuine ag fiafruighe um an dtaca so cá raibh na h-óglaigh. Bhí suim mhór ionnta ag caraid agus ag namhaid. Do chuala ceann- phort na ndubhchrónach 'á rádh go raibh breis agus céad fear istigh i dTigh an Chustuim, agus go rabhthas ag feitheamh go gcuireadh an teas an teicheadh ortha. Is gearr anois go mbeidh na coiníní ag preabadh amach as an bpoll, agus annsin tosnóchaidh an greann i ndáiríribh,” ar seisean. “Tá breall ort,” ar sa mise im' aigne féin. Bhíomar ciaptha ó bheith ar choragiob agus gan cead againn cor do chur dínn. Fé dheire dubhradh linn éirighe 'n-ár seasamh, agus ba mhór an faoiseamh orainn é. Do chonnacas mion-ghunna ar an dtalamh lem' ais agus tulchán piléar agus crios leathair agus hata. Thosnuigh na dubhchrónaigh ar ár bpócaí do chuardach. Do chuir fear a bhí im' aice barr a bhróige fé'n hata agus do leag ar an mion- ghunna é. Tháinig dubhchrónach buidhe foirbhthe geanncach clag-shúileach agus d'fhéach sé ár bpócaí. Chómh luath agus bhí sé imthighthe tharainn do chuir mo chómharsa barr a bhróige fé'n hata agus d'árduigh suas é. Bhí an mion-ghunna imthighthe! Annsin do h-oscladh dorus Brooks Thomas agus dubhradh linn dul isteach san iadh. Bhí fear breathnuighthe eile san ngeata rómhainn annsin. Do chuir sé stad le garsún a bhí rómham féin. Bhí súl-aithne agam ar an ngarsún, acht is cuma cá bhfeacas é. Aithneochthar as a chómharthaíbh é. “Is cosmhuil le duine aca thusa,” ar sa an dubhchrónach. “Tá an scamh céadna ort.” (Acht ní scamh a bhí air acht smiod-gháire.) “Cá rabhais ag obair indiu?” ar seisean. “Annsúd thall,” ar sa an garsún go neamh- urchóideach. “Annsúd thall? Cia an áit annsúd thall?” “An tigh úd thall,” ar sa an garsún; agus b'fhíor dó. “Bailigh leat,” ar sa an dubhchrónach, agus thug sé buille baise dhó. Scaoil sé mise thairis. D'fhéachas ar an ngarsún agus d'fhéach sé sin orm. Go deimhin, badh mhór ab fhiu do dhuine gnúis ionnraic do bheith aige fé mar bhí ag an ngarsún sin. Casadh fear orm i Sráid an Talbódaigh agus do chroith sé mo lámh go báidheamhail lághach. Ba h-é sin an chéad uair a bheannuigh sé dham le ciantaibh. Go deimhin, is maith adubhairt an sean-fhocal é: “Is maith an scáthán an saoghal so, an té fhéachfadh tríd.” Do chaitheas cúig nóimeat ag an ndroichead ag féachaint uaim síos go h-athtuirseach ar thoradh an tsluaighimh mhóir. B'éachtach an teine í. Bhí gach uile dhuine ag fiafruighe, “Cá bhfuil na h-óglaigh?” Agus d'fhreagraidís, “Loisc- fear iad, loiscfear iad!” D'fhan arm Sheáin annsúd ag faireadh agus ag feitheamh le teicheadh na g“coiníní.” Acht tá na “coiníní” gan teacht amach fós. D'éaluigh na faol-choin imeasc na gcaorach. COS OBANN. AN GHAEDHEALG MAR TEANGA GNÓTHA. Deireann na daoine so leanas go bhfuilid toiltheannach a's lán-tsásta a gcuid gnótha do dhéanadh i nGaedhilg le haon duine a thiocfadh chucha nó a sgríobhfadh chucha. Máire Ní Raghallaigh, Leabhair Ghaedhilge, 87 Sráid na Driseóige, Baile Átha Cliath. Comhlucht Oideachais na hÉireann, Teor., 89 Sráid an Tálbóidigh, Baile Átha Cliath. Cló-Chomhlucht an Tálbóidigh, Teor., 85 Sráid an Tálbóidigh, Baile Átha Cliath. Tomás Mac Mathghamhna, Ceannaidhe, An Sgairbh, Co. an Chláir. Domhnall Ó Chonchobhair, Cúntaisidhe, 13 Sráid an Fheis- tighe, Baile Átha Cliath. Ághaistín Ó hAodha, Táilliúir, Sráid an Húmaigh a 16, Baile Átha Cliath. J. L. Stewart, Siopa Córacha Oifige, Faithche an Choláiste a 4, Baile Átha Cliath. Muintir an Ráithín, Gáirdíní Oileamhna Crainn, Tuaim- gréine, Co. an Chláir. Siopa na Leabhar nGaedhealach, Sráid Dáson a 45, Baile Átha Cliath. H. Ridgeway. (aon duine amháin), Bearrbóir, Sráid an Fheistighe a 22, Baile Átha Cliath. Bannc na Talmhan, Faithche an Choláiste, Baile Átha Cliath. <L 50> OBERAMMERGAU. Cara Rúiseach liom bhí ag cainnt liom i München lá, duairt sé: “Ní thaithneóchaidh Oberammergau leat. Tá athrú tagtha air, is clos dom. An rud bhí go háluinn maordha tá sé loitthe anois ag lucht taistil is ag ticéadaí … enfin, mon cher, tu seras ennuyé.” Ní raibh an ceart aige. Thaithnigh Oberam- mergau thar cion liom, go deimhin chuir sé draoidheacht orm ar mhódh nach ndearna aon cheó eile lem' bheó. Ní féidir liom cheapa nach gcuirfeadh sé draoidheacht ar dhuine ar bith d'fheicfeadh é. Ó'n nóiméad chuireann duine a chos san áit, beireann an uptha atá ag baint léi ar a chroidhe. Is geall le brionglóid an áit iomlán. Oberammergau! Tá aoibhneas caomh aislingeach áithrid ag baint leis an ainm féin. Bhí an baile beag an-chiúin an lá tháinig mise ann. Lá órdha i Meadhon Fómhair bhí ann. Na tighthe a raibh pioctúirí ioldaithte 'á gclúdach; na páistí cos-nochtuithe; na fir tuaithe árda agus féasóga fiadhánta - orra go léir, beagnach, agus gruag fhada; na crainnte ubhall bhí ag fás ar thaoibh an bhóthair agus iad luchtuithe le torthaí; na sléibhte… ba dheacair dhom chreidiúint nach raibh acht trí uair a' chluig caithte ó bhíos i München. Sráideanna, cear- nóga, foirgnimh maordha, caiféanna, sgoláirí ealadhna, gluaisteáin, pioctúirí na nua-sgoile, amharclanna, ceól … Seadh, tá München iongantach, acht in Oberammergau ní mian le duine smaoiniú ar chathracha móra, ná ar chúrsaí an lae indiú, ná ar leabhra freac- nairceacha. Smaoinigheann sé ar rudaí ársa nach bhfuil aon deifir ná deabhadh ag baint leó — ar chnocaibh is ar chrainnte, ar shealgairí is ar threabhadóirí is ar iasgairí, is ar fháidhthe na sean-aimsire … Is cuma leis na cuair- teóirí eile, a gcuid cainnte tormánaighe is a gcuid clamhsáin i dtaoibh an bhídh nó a leithéid. Nach dtigh leis siúl leis thríd an mbaile um tráthnóna, agus breathnú ar na soillse d'á lasa sna siopaí, nó amach faoi'n tuaith, agus féachaint ar an gcrapsholus ag dorchú na bhforaoiseach; agus é ag machtnamh ar an dráma fheicfeas sé amárach, agus ag fiafruighe de féin an mbéidh sé chó hiongantach agus ceapann sé go mbéidh? Is cuimhin liom, an chéad tráthnóna sin in Oberammergau dhom, gur mhothuigh mé mar mhothuigh mé roimhe sin uaireannta agus mé i gConnamara nó imeasg sléibhte Átha Cliath, agus an breac-sholus ag tuitim go mall ar an talamh, agus réalt aonraic, béidir, ag lonnra ar nós bláthóige ar ór na spéire san iarthar: go bhféadfadh a leithéid d'áilneacht an domhan a mhille le n-a neart millteach dá dtogróchadh sí. Bhí an dreach céadna ar chuile ní, amhail is dá mbéifí ag coinne le rud mór aisteach eicínt thuitim amach. Béidir gurab é an Dráma fá ndear an fhéachaint choinneach dhian seo atá le tabhairt faoi deara chuile áit in Oberammergau. Níl amhras ar bith ann ná go bhfuil grádh mór doimhin ag na daoine d'á ndráma, ní ar an ábhar go mbaineann siad airgead as, mar cheapann daoine áirithe, acht ar an ábhar go bhfuil dlúth-bhaint aige le n-a gcuid cnámh is fola féin. Tuige nach mbéadh grádh aca dhó? Sa mbliain míle sé céad a trí déag is fichid bhris galar uathbhásach amach sa gcuid sin de'n Bhaibhéir agus do leathnuigh ar fud na mbailte bhí thart ar Oberammergau — Partencirchen, Eschenlohe agus eile — ar nós lasrach dóighteáin mhóir. Níor mhair sna bailte sin acht corr-dhuine annseo 's annsiúd. Bíodh is go raibh Oberammergau gearrtha amach ó na bailte eile ag na sléibhte árda tá 'na thímpeall, níor fhág an galar saor é. Fear oibre, Caspar Schliessler an t-ainm bhí air, thug isteach é. Tháinig sé, é féin is a mhuirighin, ó Eschenlohe, áit a raibh sé ag obair sna páirceanna, d'fhonn bheith i láthair ag féile coisrighthe an tséipéil. Thug sé an aicíd 'na theannta. Fuair sé bás lá ar n-a bhárach, agus i gcionn trí seachtainí bhí ceathrar daoine is ceithre fichid marbh de bhárr an ghalair chéadna. Annsin do thug muinntir an bhaile mionn agus móid do Dhia: dá sábháilfí an chuid eile d'á muinntir, go léireóchaidís Dráma Páise Chríost gach deich mbliana as sin amach. Ní bhfuair éinne eile bás, cé go raibh an tinneas ar chuid mhóir de na daoine cheana féin. Agus, an bhliain 'na dhia sin, léirigheadh an dráma do'n chéad uair, agus leanadh de ó shin i leith, d'aimheóin na céadta cúnnstaicí is toirmeasg cuireadh 'na aghaidh. Tosuigheann an dráma ar a leath-uair tharéis a hocht ar maidin, agus bíonn an chéad chuid críochnuithe ar a leath-uair tharéis a dó- dhéag. An lá chonnaic mise é lá fíor-iongantach bhí ann, lá geal gréine; gan néall ar bith ar an spéir acht í chó gorm le bláthanna gorma; an t-aer go teasaí cumhra; na cnuic ag soillsiú fá'n solus órdha. Bíonn an lucht éiste 'na suidhe fá dhíon árd áirsithe na <L 51> hamharclainne, acht is faoi'n spéir bhíos an chuid is mó de'n dráma d'á léiriú, óir tá deire leis an díon áit a dtosuigheann an stáitse. Ag cúl an réamh-stáitse, ámh, tá árdán íseal agus é dúnta amach ó'n gcuid eile de'n úrlár ar próiséinium chíochta atá clúduithe le cruitíní fada díreacha dubh-ghorma, acht go dtarraingtear na cruitíní seo siar le linn an dráma bheith ar siúl. Bíonn córa fear is ban, agus róbaí fada daithte orra, ag canntain roimh gach gníomh (tá seacht ngníomhartha déag san dráma); agus iad 'na seasamh ós cóir na gcruitíní. I rith an dráma, tig na haisteóirí amach go réamhchuid an stáitse agus labhartar na focla ceólmhara faoi sholus na gréine. Ní féidir trácht ar an dráma 'na iomlán annseo: leabhar mór trom bhéadh ag teastáil le sin dhéanamh: ní féidir cur síos ar a leath de'n áilneacht bhí ag baint leis na focla, leis an dath, leis an aisteóracht. Maireann an dráma ar feadh ocht n-uair a' chluig: ceithre huaire ar maidin agus ceithre huaire sa tráthnóna; agus téigheann an ghluaiseacht ó theacht isteach in Ierúsalem do Chríost Dé Dómhnaigh na Pailme go dtí an tEiséirghe. Dar liom-sa gurab é an rud dob' áilne is dob' thruaghmhaire, ar mhódh eicínt, dá raibh ann ar fad, an chéad-radharc de Chríost agus é ag marcuíocht thríd an gcathair agus na sluaighte corruithe caithréimeacha 'á thionnlacain, agus na pailmeacha d'á luasga in aer aca. Ní dhéanfaidh mé dearmad go deó ar an gcéad- amharc fuair mé dhe agus é ar dhruim an asail: an róba bán a raibh an fhallung chróidhearg fillte ós a chionn amuigh; na súile doimhne; na lámha sínte amach roimhe agus é ag beannú na ndaoine; an meanga-gáire mistéireach ar a bhéal … Caithfear rudaí de'n tsórt sin fheiceál le n-a dtuigsint… Thuit ga soluis gréine air agus é ag teacht trí na háirsibh dorcha ag cúl an stáitse agus do las a cheann is a ghuailne suas le teine óir. Chítear na rudaí seo trí cheó deór, acht mar sin féin, tá siad déanta as áthas is as ríméad. Anton Lang! Níl sé gan a lochtaí féin béidir mar aisteóir — cá bhfuil an té d'fhéadfadh Críost thaisbeánt nó a chur in iúl do'n tsaol gan locht? — acht an chéad-theacht-isteach sin, tá sé míorúilteach amach is amach. Feictear dhom anois agus mé ag cuimhniú air gurab é ceann de mhór-oibreacha ealadhna an domhain é, go dtig leis a áit thógáil taoibh le Monna Lisa, is le íomháigh Apollo Belvedere, is le ceól Tristan agus Isolde. Agus Guido Mair, an t-aisteóir a thaisbeán Iúdás dúinn: ealadhan- tóir a bhfuil cumhacht iongantach ag baint leis tá ann. Nocht sé pearsantacht Iúdáis go gasta fíor-ealadhanta, agus bhí na mion-rudaí uile go léir thar bhárr aige: an róba buidhe, an ghnúis ghlic rocach, an tsainnt is an sgannra ag baint na sál d'á chéile 'na shúile. Is deacair a chuimhniú gur fir gan an iomarca taithí aca ar cheárd an aisteóra an bheirt fhear seo. Ní raibh an Naomh Eóin go ró-mhaith, dar liom. Sílim nár thuig Melchior Breitsamter pearsantacht ná meón Eóin. Samhluigheadh dom gur thionntuigh sé báidh agus caoimhe agus milseacht dhoimhin an naoimh go laige fuaránda mí-éiféachtúil; agus Marta Veit, an Mhaigh- dean Bheannuithe — bean iongantach áluinn bhí innti — bhí sise beagán mílítheach freisin, beagán laigbhríomhar. Acht bhí glórtha na beirte seo an-cheolmhar an-bhinn, agus bhí urraim is ómós fíor-thaithneamhach ag baint le gach a ndear- nadar: sí an chumhacht bhí in easnamh orra. Maidir le Andreas Lang, nocht sé pearsan- tacht Naoimh Peadar chó soilléir sin dom gur' gheall le cur-in-aithne é a léiriú, dar liom. Ealadhantóir críochnuithe tá ann. Béidir gurab é an radharc ba mhó áilneacht d'á raibh ann, radharc an tSuipéir Deiridh. Chuir sé pioctúir mór Leonardo da Vinci i gcuimhne dhom, cé go raibh cóiriú na ndeisgiobal athruithe beagán: an pioctúir sin atá d'á shearga i leabaidh a chéile fós ar bhallaí an tsean-sheomra bídh i mainistir Maria delle Grazie i Milano. … Na ballaí fada pánaluithe, an spéir ghléineach atá le feiceál trí na fuinneóga, na dathanna fanna lonnracha, an solus bog ceómhar úd a raibh an oiread sin grádha ag Leonardo dhó, bhí siad uile go léir ann: agus bhí mar bhéadh brat trom ciúinis is trághuíochta- le-teacht ós cionn chuile ní a bhí go hiongantach. Na focla uamhnacha: “An rud atá tú ar tí a dhéanta, déan go tapaidh é!” agus an tost leanas iad, d'fhág siad an lucht éiste ar crith. Agus annsin, sna gníomharthaibh úd 'na bhfeic- tear triáil Chríost roimh Phíoláit, nach iongantach iad sotal trom óirdhearc lucht an dlí Rómhánaigh, agus simplíocht dhiadha lonnrach an Té bhí ós a gcóir amach agus é cuibhrithe ceangailte! Tá nóiméadaí iongantacha le fáil ar fud an dráma go léir: an pháis in uaigneas an gharrdha duaibhsigh; iompur na croise chuig Calbhaire; dólás Mhuire; an céasa ar an gcrois, agus na focla iongantacha <L 52> uamhnacha úd: “Eloi! Eloi! Lama Sabach- thani! …” Béidir go raibh grian an tráthnóna ag taithneamh fós is ag dathú na sléibhte le n-a solus ómra, acht is cuimhin liom-sa anois gur thárla an radharc sin agus dorchadas trom ann, agus sgáileanna móra millteacha mí- chumtha chuile áit … An tEiséirghe, agus a chuid dathann fann ceómhar agus a chuid ceóil buig áthasaigh, tá sé sin áluinn freisin, áluinn ar nós sean- phioctúra Iodáiligh, agus tugann sé ríméad solúnta diamhair do chríoch an dráma.… Agus ar a bheith críochnuithe do'n rud iomlán, is féidir fille abhaile, nó siúl amach faoi óir-dhearg an chrapsholuis ag breathnú ar na sléibhte ag tarraingt an dorchadais ós a gcionn ó'n spéir anuas, agus tuigeann duine go bhfuil a lán foghlumtha aige de bhárr a thurais go dtí Oberammergau. Is eól dom go gcuimhneóchaidh mise air i gcomhnaidhe, pé sgéal é, fá mar chuimhneochainn ar eachtra diadha eicínt. Oberammergau! Iongantach liom an t-ainm féin anois — an áit, a gnáthchuimhne, agus a muinntir. MÍCHEÁL MAC LIAIMMHÓIR. SLOINNTE. Tá taithighe ag an mBeurlóir is sgothaighe anois ar na focail Dúnlaoghaire agus Cóbh d'fheiscint agus do chloisint in ionad na hainmeacha fíor-Shasanacha glaodhthí ar na háiteanna ceudna go dtí le déidheannaighe. Ní hionann san agus a rádh go saluigheann siad a mbeola féin lena leithéid de chainnt. Ach b'é an sgeul ceudna é tamall ó shoin i dtaoibh Biorra, agus is ar éigin atá aoinne ann anois, dá mhéid é a mhórchúis, go dtugann an ainm Gallda ar an áit sin. Táthar ag casadh ar na sean-ainmeacha ar fud na tíre agus is amhlaidh is fearr é. Maidir le ainmeacha áit, tá slighthe go leór chun atharú mar sin do chur 'na luighe ar na daoine — Oifig an Phuist, na bóithre iarrainn, meuranna ar eolais ag na cros-bhóithre, mappaí, agus mar sin de. Ach tá an gluaiseacht ceudna ar siubhal ar sloinnte na ndaoine leis. Is mó siopa cífeá anois agus an ainm sgríobhtha suas thar an bhfuinneog i nGaedhilg (cé ná fuil aon Gaedhealg béidir ag an nduine is leis an áit), agus tá a lán daoine ann leis a chuireann an fuirm Gaedhealach de n-a n-ainm le n-a gcuid leitreacha: le déidhean- naighe go speisiálta. Ach fé'r chromadh ar an nós sin in ao' chor bhí muintir na hÉireann ag deunamh úsáid desna réimh-cheangail “Ó” agus “Mac” i mBeurla a bhfad níos minicí ná mar do bhídís fiche bliadhain ó shoin. B'iongantach le duine páipéirí an Census 1891 do sgrúdú agus a luighead do bhí Ó agus Mac á n-úsáid i mBeurla leis na sloinnte is Gaedhealaighe — Ó Ceallaigh, Ó Riain, Ó hÉig- cheartuigh, Mac Ceothach, Mac Cárthaigh, Mac Suibhne, &rl., mar sampla. Anois dar ndóigh, tá a mhalairt de sgeul ann, agus gach aoinne ná fuil ainm Gaedhealach aige ag ceapadh ceann do féin. Gheobhfuidhe dul ró fhada leis an rud sin, ach is fearr é ná an sean-nós, náire a bheith ar dhuine nó leisge, pér sa domhan de, mar gheall ar an sgeul. Teanga oifigiúil Riaghaltais na hÉireann iseadh an Ghaedhealg anois. Is féidir leitir do sgríobh fé dheire gan de bhac ort an seóladh do sgríobh i mBeurla ar eagla go mbainfeadh an leitir seachtmhain ar an slighe fé shroisfeadh sí an duine eile: agus tá leabhar údarásach againn 'na gcuirtear síos an Ghaedhealg ceart ar gach Oifig an Phuist in Éirinn .i. “Post- Sheanchas.” Gan dabht tá dearmhad anois agus arís ann, ach is beag atá. 'Sé an feall é ná fuil leabhar eile den tsaghas ceudna againn ar ainmeacha na sráideanna i mBaile Átha Cliath agus insna bailte móra go léir. An áit a bhfuil oifig “An Sguab,” cuir i gcás, tá leath-dosaen slighthe ar é rádh i nGaedhilg, agus do chaitheamhar sgríobh chun Árd-Oifig an Phuist nuair a tháinighmear annso ag fiafruighe dhíobh cad é an ainm oifigiúil atá air, mar is i mBeurla atá sé sgríobhtha suas ag Cumann na Cathrach. Ach sin a bhfuil de ghearáin agam mar gheall air sin. Ag tagairt don rud eile — sloinnte na ndaoine, ní bhfuighfheadh aon nídh a bheith níos tráthúla ná cur amach nuadh de “Sloinnte Gaedheal is Gall.” An tAthair de Bhulbh do sgríobh agus Muintir Mic an Ghoill d'fhoillsigh. Tá dhá chuid de ann — Cuid 1, Beurla-Gaedhealg, agus Cuid 2, Gaedhealg-Beurla (leath-choróin, luach gach coda). Bhí Cuid 1 againn le fada gan dabht, ach tá an ceann nuadh a bhfad níos mó agus abhfad níos muinighinighe ná an sean- cheann. Tá 116 leathanaigh ann in ionad 65 (ní áirighim an réamh-rádh: níl an oiread sin difridheacht eatorra sa méid sin de). Agus maidir le Cuid a 2, leabhar nuadh iseadh é sin amach is amach ach amháin go bhfuil an réamh-rádh <L 53> ceudna ann a's atá i gCuid a 1. Is truagh nár sgríobh sé an réamh-rádh i nGaedhilg i gCuid a 2. Pé dearmhad bhí braithte agam sa cheud chur amach tugaim fé ndear go bhfuil siad go léir ceartuighthe anois sa tara cur amach, agus is dóigh liom gurbh fhéidir linn a rádh anois go bhfuil údarás muinighineach againn ar Shloinnte Gaedheal agus Gall. Ní hionann san a's a rádh ná fuil aon rud bun os cionn ann. Níor mhór do dhuine é infhiuchadh go han-dhian fé bhfuighfeadh sé moladh cho árd leis sin do thabhairt do aon rud. Níl aon choill gan an droch-chrann, dar ndóigh. Nuair a chuimhnighmíd ar an méid cur isteach do righneadh ar muintir na hÉireann ó thosach deire is iongantach cho láidir agus cho buan a's do bhíodar. Gan dabht is ainmeacha Gaedhealacha atá ar an urmhór dínn in Éirinn, ceithre fiche duine as ceud ar a luighead. Is fíor go bhfuil sloinnte ann go ndeurfuidhe ar an gceud radharc gur sloinnte Gaedhealacha iad nuair nach eadh in ao' chor, Mac an Ridire, Mach Fheórais, cuir i gcás: ach, má thá, tá a bhfad níos mó ainmeacha san am ceudna a bhfuil deallramh Sasanach ortha agus sloinne Gaedhealach i bhfolach ionnta mar sin féin. An t-aistriú do ríghneadh ó am go ham fé ndear san. Ní féidir anois a rádh cárbh as sinnsear fir is ainm Smith, Woods, Moore, Young, King, &rl., indiu. Béidir gurbh Mac Gabhan, Mac Caoilte, Ó Mórdha, Ó hÓgáin, Mac an Rígh, iad, agus béidir nárbh eadh. Is cuma san anois, má bhíonn daoine sásta a bheith 'na nÉireannaigh maithe bíodh an fuirm Gaedhealach aca, mara mbíonn údarás aca féin. Ach do chuirfeadh sé déistean ort a bheith a' feuchaint ar “Mr. Smith” agus a leithéid ag tabhairt “Mac Gabhan” ortha féin agus gan oiread is “Dia a's Muire dhuit” acu ná aon fhonn ortha é fhoghluim nach oiread. Chun cuirp lán na fírinne d 'innsint ní féidir le haoinne a bheith siúrálta go bhfuil sloinne fíor-Ghaedhealach aige ach amháin nuair a bhíonn “Ó” nó “Mac Giolla” nó “Maol” ann. Nílim á rádh ná go bhfuil ana-chuid desna “Mac” cho Gaedhealach le haon “Ó” — Mac Cárthaigh, Mac Conmara, Mac Suibhne, agus a lán eile: ní hé sin é ach é seo, go bhfuil mórán sloinnte “Mac” i leabhar an Athar de Bhulbh agus is ar éigin a fuighfidhe a rádh gur sloinnte Gaedhealacha iad an cheud lá. Mac Coirce, cuir i gcás, nó Mac Haicéid, Mac Mairtín, agus an domhan eile de na leithéid atá sa leabhar. SEÁINÍN NÓ EACHTRA MIC MÍ-RIALTA “AN SEABHAC” DO SCRÍOBH Úna De hÍde a dhein na pictiúirí Díreach tar éis teacht amach, 4/- glan EACHTRADH EIBHLÍS I DTÍR NA nIONGANTAS PÁDRAIG Ó CADHLA do chuir Gaedhealg ar an sgeul so. C. Ní Bheirsceoil agus Úna de hÍde a dhein na pictiúirí, 4/6 glan 'Sé bunús an leabhair seo ach “Alice in Wonderland” CLÓDÓIREACHT GHAEDHILGE Tá fhios ag cách cad é an cháil atá againn i dtaobh Béarla a chlóbhuaileadh. Is féidir linn a chomh-mhaith a dhéanamh leis an nGaedhilg. An fear a chuireann an Ghaedhilg le chéile, duine de lucht an “Fháinne” is eadh é. MAUNSEL & ROBERTS, TEO., Sráid Bhagóid, Íoch., 50, Baile Átha Cliath <L 54> Agus anois go bhfeuchaim isteach sa sgeul níos géire chím go bhfuil a lán sloinnte thos- nuigheann le h-Ó nach ainmeacha sean-Ghaedhealach iad in ao' chor; tá's againn go léir, cuir i gcás, gur ainm Normánach Barry (De Barra), ach cad atá i leabhar an Athar de Bhulbh (cho maith le De Barra) ach Ó Báire. Dá mba “Little” tú an dtabhairfeá “Ó Beig” ort féin nó “Peitidh” nó “Little”? Béidir go bhfuil an ceart aige ar feadh na haimsire. Is dócha go bhfuil údarás muinigh- neach aige le teasbáint gur mar a chéile Rowntree (ainm fíor-Shasanach) agus Ó Caor- thainn, Grubb agus Mag Rob, agus mar sin de. Tá práidhinn againn anois le leabhar mór i dtaobh Sloinnte Gaedheal agus Gall. Do dheunfadh an leabhar atá i gceist againn anois an gnó mar bun, agus dar ndóigh cé eile a dheunfadh an leabhar ceudna do sgríobh agus do chur in eagar ach an tAthair Pádraig de Bhulbh. 'Sé an rud is mó atá uainn anois ach an t-údarás a bheith le fághailt againn ar gach sloinne. Maidir le háiteanna níl aon rud le díospóireacht mar gheall air cad é an Ghaedhealg is cirte do chur ar na fuirmeacha Beurla atá á n-úsáid againn san aimsir seo, agus mar sin gheobhfaimíd a rádh gur údarás muinighneach go leor ann féin an leabhar úd, “Post-Sheanchas,” ach ní mar sin do “Sloinnte Gaedheal a's Gall,” mar tugtar an oiread san fuirmeacha ann nár mhór dúinn údarás sa mbreis chun teasbáint dúinn cad é an ceann is oireamhnaighe do gach aoinne againn. C. M. LEABHRA. “Don Cíochóté”: Bhí léirmheas againn an mhí seo caithte ar “Don Cíochóté.” Dubhramar gur 1/6 a luach. Dearmhad ba eadh é sin, mar 'sé an luach atá ar an leabhar ach 5/-. Níor tháinig ach cuid de amach ar dtúis, agus 1/6 a bhí air sin. Seo an mhéid leabhra fuaireamar ósna Foillsightheóirí ó chlóbhuaileamar an liosta deireannach: Comhlucht Oideachais — “Beirt Dhéiseach.” — Seán Ó Cuirrín. 2/6. “Foclóir (Gaedhealg-Beurla).” — Seumas Ó Duirinne agus Pádraig Ó Dálaigh. 2/6. Preas Dúndealgan— “Sgeulta Goiride Geimhreadh.” — S. Mac Meanman. 2/6. “Mo Dhá Róisín.” — “Máire.” 2/6. “Daoine Beaga agus Daoine Móra.” — F. Mac Ríogh. 7d. “Maidean an tSoluis,” Cuid a I agus a II. — Feargus Mac Ríogh. 9d. Agus cúpla ceann beag eile. uy and Co., Corcaigh — “Cócaireacht.” — Mícheál Ó Cionnfhaolaigh. 3/-. LEABHRA GAEDHILGE “The Irish-English Pronouncing Dictionary.” Tá timcheall 10,000 focal ann: na focail a bhíonn in úsáid gach aon lá. Tá teanga na nGaedheal ó thosach deire sa leabhar so, mar tá na préamh-fhocail go léir ann ó dtáinig na mac-fhocail. 'Sé an rud is breághtha atá ag baint leis ach go dtugtar foghair gach aon fhocail díobh. Fearaibh a bhfuil an Ghaedhealg acu ón gcliabhán a chnuasaigh iad. Shin é an leabhar atá uait, a dhuine. Luach 2/6 glan; 2/9 tríd an bpost. RÉILTHÍNÍ ÓIR. Cuid a hAon agus Cuid a Dó. An tAthair S. Mac. Clúin, Ollamh Gaedhilge, Coláiste Naoimh Flannáin, Inis. Rud nuadh amach a's amach iseadh an leabhar iongantach so. Tá na mílte abairtí ó bheul na ndaoine ann, fuil agus feoil na teangan, agus gach saghas míniú agus có-bhrígh leis, agus gan ach Gaedhealg ann. Má tá Gaedhealg pras, saidhbhir uait, seo dhuit í. 5/- gach cuid de, no 5/3 tríd an bpost. Oibreacha Gaedhilge a sgríobh an Athair Gearóid Ó Nóláin, M.A., Ollamh Gaedhilge, Coláiste Naoimh Pádraig, Magh Nuadhat. Studies in Modern Irish. Introduction. Handbook for Teachers and Beginners. 5/- glan. Part 1. Grammar. 6/- glan. Part 2. Prose Composition. 6/- glan. Parts 3 and 4. Prose Composition. Gach Cuid, 5/- glan. Key to Part 1. 4/- glan. DIA, DIABHAIL AGUS DAOINE. Aistriú ón Rúisís agus sgeulta cheapaithe. 5/- glan. DUANAIRE GAEDHILGE. Cnuasacht des na sean-amhránaibh is áilne agus is mó clú. Róis Ní Ógáin do chruinnigh agus do chuir i n-eagar. Luach, 3/6 glan; 3/8 tríd an bpost. OIDHCHEANTA SIDHE. Leabhar sgeulta agus pictiúirí le haghaidh leanbhaí na hÉireann. Mícheál Mac Liaim- mhóir do sgríobh agus do mhaisigh. Seo é an cheud iarracht dár dhin sgríbhneoir agus maisightheoir riamh chun leabhar fíor- mhaiseamhail do chur amach do leanbhaí. Tá sgeulta ann i dtaobh Féile Bríghde, Oidhche Bhealtaine, Oidhche Láir an tSamhraidh, agus Oidhche Shamhna. Tá Gaedhealg agus Béarla orra san. 2/6 glan; 2/9 tríd an bpost. COMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN, TEO. AGUS COMHLUCHT AN TALBÓIDIGH, TEO. SRÁID AN TALBÓIDIGH, BAILE ÁTHA CLIATH. <L 55> FOGHAIR NA GAEDHILGE. CEACHT A III. CONSONA BÉIL NÓ CONSONA AN CHÉAD DORUIS. CONUS IAD A DHEUNAMH. Paou — déintear an foghar so leis an dá bheul (an dá phus) buailte ar a chéile agus iad go bog amach ó na fiaclaibh. Pei — Is é an tslighe a dhéin- tear an foghar so acht an dá bheul a bheith buailte ar a chéile agus iad tarraingthe siar chum na bhfiacal. Baou — Is é an tslighe ceudna a dhéintear foghar so agus a dhéintear Paou .i. leis an bheul buailte ar a chéile agus iad go b amach ó na fiaclaibh, aon rud acht go bhfuil guth ag gabháil le B. An sceul ceudna atá againn le rádh tagairt do Bei .i. gur mar a chéile a dhéintear é agus Pei, aon rud acht go bhfuil an ghuth gabháil le B. Déintear Maou mar a chéile le Baou agus le Paou, aon rud acht an srónghail a bheith ag gabháil le M. Baintear foghair eile as na comharthaí ceudna so leis an marc beag so ós a gcionn in áirde. Comhartha an Tinfeadh (nó análadh) é seo. Phaou — Déintear an foghar so leis an dá bheul gairid dá chéile agus iad go bog amach ós na fiacla. Phei — Déintear an foghar so leis an dá bheul gairid dá chéile agus iad tarraingthe siar chum na bhfiacal. Is mar a chéile a dhéintear Bhaou agus Phaou, agus Bhei agus Phe, acht go mbíonn an guth le B. Agus is mar a chéile a dhéintear Mhaou agus Bhaou Mhei agus Bhei, aon rud acht an srónghail a bheith ag gabháil le Mh. (Béidir nár bhfearr dhúinn áit a gcuirfimís i bháir ar na daoine an srónghail seo atá ag baint le Mh a chosaint ná annso. Táthar dá leigint in eug, agus ní maith é. Chuirfeadh sé déistean ort a bheith ag éisteacht le daoine ag rádh “le cóna Dé” (cooney day) in áit “le congnamh Dé,” agus rudaí eile níos measa ná sin.) Is eadh! Cad is Tinfeadh ann? Ní ansa. Oscailt ar an gconsona iseadh an Tinfeadh. Bíonn an dá bheul buailte ar a chéile do P, acht bíonn an da bheul gairid dá chéile do Ph; sin a bhfuil 'sa deifir. An sceul ceudna ag B agus Bh, agus ag M agus Mh. Is fuiris d'fheicsint go mbaineann “F” leis an dtreibh seo. Is mar a chéile Phaou agus Faou; déintear iad díreach 'sa tslighe ceudna. Agus is mar a chéile Phei agus Fei. Cuimhnigh go ndéintear iad go léir leis an dá bheul gairid dá chéile. Na daoine a bhfuil an taithighe aca ar an mBeurla is amhlaidh chuireann siad na fiacla uachtracha ar an mbeul íochtrach chum na foghair seo a dheunamh. Sin mar a dhéintear “F” an Bheurla. Ní fhuil a leithéid d'fhoghar 'sa nGaedhilg. Tabhair fé ndeara conus adeir an fear a thógadh leis an Ghaedhilg “Fine Day”; agus annsin tabhair fé ndeara conus adeir an duine go b'é an Beurla a theanga dhúthchais “Fan go fóil.” Tá a fhios agat gurb' é “Bh” an earchradh tá ar “F.” Cailleann Fh an foghar ar fad. Tá F eile ann .i. an F atá san am fháistineach agus insan am coingiallach den mbriathar. Is mar a chéile an foghar F so agus H in go leor áiteanna. “Dúnha me,” agus “Dhúnhainn,” adeirtear in áit “Dúnfa mé” agus “Dhún- fainn.” Agus deirtear “anha” in áit “anfa,” “tinheadh” in áit “tinfeadh,” “conhach” in áit “confadh,” “sinn héin” in áit “sinn féin.” Adeireadh an Dochtúir de Henebre nach ionann an “F” seo agus an “F” in “fear,” “fíor,” agus mar sin. PÁDRAIG Ó CADHLA. (Tuille le teacht.) <L 56> AN ÁRD-FHEIS IMTHEACHTA PÁRLIMINTE NA GAEDHILGE, IN SO! A Fhir Eagair na Sguaibe! An uair iarais-se orm-sa dul isteach in Árd-Fheis Chonnartha na Gaédhilge in Áth Cliath, agus cúntas a scríobhadh dhoit air gach a dtabhr- fhainn fé ndeara gur bhfiú é a áireamh, do cheapas féin go mbeadh a lán rudaí le tabhairt fé ndeara. Bhí dearmhad orm, agus uime sin caithfidh tú bheith sásta leis an gcúntas beag suarach so, in inead na tuaras- gabhála móire a bhí ceapaithe agam im aigne dhoit. Do cuireadh mise im shuidhe ag bórd beag, in éinfheacht le fir na bpáipéar, agus bu lághach, cineálta iad na fir chéadna. Do chuireas-sa n-a luíghe ortha a mhéid agus a thábhachtaí a bhí an páipéar le-n ar bhaineas féin, agus níor dheineadar san aon-mhaoidheamh d'aon-bhrígh, as a gcuid páipéar féin. Ní fheadar cad n-a thaobh! Ach thugas fé ndeara go mbídís ag scríobhadh i bhfad ní bu mhinicí ná bhínn-se. Is dócha gur b'shin é an fáth ná bíodh saé d'uain acu bheith ag caint. Ní raibh aon-rud le déanamh agam-sa ach bheith im shuidhe ag éisteacht leis na daoínibh ag caint, agus ag féachaint ortha ag féachaint air a chéile, agus ag tabhairt fé ndeara. Ní raibh ach fíor-bheagán daoíne air an Árd-Fheis seo, ach in a dhiaidh san, do thugas fé ndeara go raibh cuid de sna Gaedhilgeóiribh is feárr in Éirinn ann. Agus do thugas fé ndeara go mbíodh cuid de sna sár-Ghaedhilgeóirí céadna so ag labhairt Béarla go h-ana-mhinic, ach focail Ghaedhluinne a bheith acu. Agus a léightheóirí na “Sguaibe,” do bheadh iongnadh agus alltacht oraibh-se dá-n ínsinn díbh cé h-iad na Gaedhil- geóirí céadna so. Ach bead-sa glic, agus ní inneósad díbh é. Ní scéithfead air aon-Ghaedhilgeóir chómh bog san. Ach inneósad díbh cuid den Bhéarla bhíodh air siúbhal acu. Bhíodar ag trácht air chórú an Chonnartha d'fheabhasúghadh agus deiridís gur bh'fheárr “dul isteach sa scéal,” nó “dul isteach sa cheist,” nó “dul isteach in sna puíntíbh,” nó “dul isteach sa ghléas nua,” nó “dul isteach san gcóiriú.” Do airígheas gach abairt acu so ó dhuine éigin, agus do scríobhas im leabhar é in éinfheacht le h-ainm an-t é adubhairt. Ní theaspeán- fhainn an leabhar san air mhíle muc. Tuigim-se go maith cionnus is féidir dul isteach i dtigh, nó isteach in uisce, nó isteach i dtobán; agus tuigim cionnus d'fhéadfaí scéal do scrúdú, nó puíntí do thaighde, ach níor éirigh liom riamh, fós, “scéal” do chur tímcheall orm fhéin air shlígh go bhféadfhainn a rádh go rabhas “istigh sa scéal.” Agus mura an féidir bheith istigh, ní féidir dul isteach. Dubhairt duine gur bh'fheárr “scéal an Chóiriú a chur SIAR”!! Agus ní siar go Ciaraí, ná go Connachtaibh, ná fiú go hAmerica do cheap sé an scéal do chur, ach go lá eile!!! Ach féach! Thoir is eadh thosnuighean an lá, agus anoir a thagann sé chúghainn-ne, i dtreó go mbeadh ciall éigin oireamhnach le cainnt an fhir seo, dá dtrialladh saé an scéal a chur “soir.” Ach ní soir adubhairt sé, ach “siar,” má is é bhúr dtoil é! 'Sé an rud do theastuigh uaidh ná an scéal do chur ar ath-lá!!! D'airígheas roinnt eile daoíne ag ceistiú a chéile ós árd, de réir mar a bhíodh an aragóint ag dul chun cínn. “An socruíghean san an scéal?” “Is eadh,” adeireadh an duine eile mar fhreagra!!! “An féidir — do dhéanamh?” “Ní h-eadh”!!! Tá an scoláirtheacht ag mille Gaédhluinne na sár-Ghaédhilgeóirí. An saghas saoghail atá aguinn fé ndear a luíghead daoíne agus a bhí air an Árd-Fheis. Agus do bhí cómharthaí eile eas-sláinte le feiscint. Ceann acu san is eadh a luíghead daoíne a bhí ainmnighthe i gcóir an Choiste Gnótha. Le ceart, bu cóir beirt, air a luíghead, a bheith ainmnighthe i gcóir gach áit a bheadh le líonadh. In a inead san, do bhí triúr in easnamh air Chúig Uladh, i dtreó gur bh'éigin triúr a chómh-ghlacadh. Bhí breis agus an oiread a theastuig i gcóir Chúige Laighean, toghtha cheana ag Coistíbh Ceanntair Chúige Laighean. Do bhí ceithre dhuine dhéag le togha i gcóir Bhaile Átha Cliath, ach ní raibh ach beirt, air fad, thar an méid sin, ainm- nighthe, agus de bhrígh gur toghadh beirt díobh so a bhí ainmnighthe, in a Leas Uachtaránaibh, ní raibh aon-toghadh chun na ceithre áit déag so do líonadh. Aon togha beag in aon-chor a bhí ann, is i gcóir Cúige Chonnacht agus Cúige Múmhan a bhí sé, agus níor mhór le rádh san féin. Ní maith agus ní fóghanta an rud gan daoíne go leór a bheith ag dul isteach air an gCoiste Gnótha gach bliain, agus san ó gach Cúige. Agus — ó! mo chuímhne agus mo dhearmhadh! Do thoghadar me féin air an gCoiste Gnótha i mbliana, agus ar ndóigh is mór an scéal é sin. Agus anois ó tháim istigh, ní'l aon-rud dob' fheárr liom ná beirt, nó triúr nó ceathrar, nó as san go deichneabhar, d'fhiscint a d'iaraidh mé a chur amach air an mbliain seo chúghainn. Tabhair fé ndeara anois go cruínn, nách abraim gur mhaith liom iad d'fhiscint im chur amach, ach díreach A D'IARAIDH É A DHÉANAMH, agus é ag teip ortha ar ndóin!! Sin mar a tháimíd go léir air an gCoiste Gnótha, thá fhios agat —. Á! Níor theastuigh uaim an méid sin d'ínnsint díbh in aon-chor anois, ach tá mealltha agaibh uaim. Sibh-se, a shloigisc léightheóirí, a bhí ag féachaint orm in san trém chuid samhluighthe, an fhaid a bhíos ag scríobhadh, agus ceist i ngach amharc libh, a mheall an rún uaim. Ach bíodh agaibh an truip seo. Bead-sa suas libh fós! Agus sul a-n imthíghim ó'n scéal so an Choiste Gnótha — an méid seo. Is dóigh le Gaédhilgeóirí na tuatha gur b'iongntach na Gaédhilgeóirí le feabhas a bhíon air gCoiste Gnótha. Cheapas féin é leis, ach tá a fhios agam anois, gur toghadh roinnt daoíne, i mbliana, ná féadann “tá” do rádh in aon-chor, ach “tó,” agus gach uair a chaithid “á” leathan na Gaédhluinne do rádh, is “ó” adeirid! Cúis gáire chúghainn!! Adeirim libh nár mhuar níos mó Gaédhilgeóirí do ainmniú' i gcóir an Choiste Gnótha. Do dhein an Árd-Fheis, i mbliana, dhá nídh gur mhaith dob' fhiú iad do dhéanamh. Do shocruígheadar iaracht do thabhairt air scéim a chur i bhfeidhm, a chuirfheadh Múinteóirí Taistealacha na Gaédhluinne ag múine in sna scoileanaibh Náisiúnta, in aon-áit ná fuil Gaédh- luinn go leór ag an Múinteóir. Agus do iaradar air an dá thaobh atá ag cogaidh sa tír seo fé láithir, stad do chur leis an gcogadh air son Dé, agus air son gacha nídh is ionmhuin leó ó Dia anuas. Má is féidir an dá nídh sin a chur chun críche, ní bheidh áireamh air an méid maitheasa a dhéanfhaid siad do'n Ghaédhluinn, agus do Éirinn le chéile. Do dhein an Coiste Gnótha gearán leis an Árd-Fheis go raibh a lán Coistí Ceanntair nár chuir isteach airgead Sheachtmhaine na Gaédhilge, cé gur íoc na craobhacha i ngach ceanntar a gcion féin leis na Coistíbh Ceanntair. Tamall ó shin, do chuireadh gach craobh a cion fhéin díreach chuig an gCoiste Gnótha, ach, d'fhonn smacht ceart a bheith acu féin air na craobhachaibh, d'éirigh le cuid de sna <L 57> Coistíbh Ceanntair an riaghail sin d'athrú, i dtreó go gcaithfeadh na Craobhacha é do thabhairt dóibh fhéin air dtúis, agus ghealladar go solomunta go ndéanfhaidís é do ais-íoc leis an gCoiste Gnótha, chómh luath agus do gheobhaidís é. Tá a fhios ag an gCoiste Gnótha anois, cia cu b'fheárr an-t airgead san d'fhághail air an Módh Díreach, nó air Mhódh na Ráidhte!!! Tosnóchaidh Dáil Éireann sul a fada, air bheith ag déanamh dlighthe i gcóir Oideachais in Éirinn. Leis an ínntinn sin, do cuireadh roinnt rún i bhfeidhm ag an Árd-Fheis a d'iaraidh na ndlighthe sin do shocrú mar mhaithe leis an nGaedhluinn. Do bhí dhá rún áirimhthe de'n-t shórd san ann; an céad ceann, “gur chóir ná leigfí aon-leanbh sa bhfíor-Ghaedhealtacht, air scoil, go mbeadh saé in ann an Ghaédhluinn do labhairt sa cheart” — san, i dtreó go leanfhadh an fhíor-Ghaedhealtacht in a fíor-Ghaedhealtacht go deó. An dara ceann: “nách leigfear mac-léighinn ar bith isteach i Scoil Idir- Mheádhonach a cothuíghtear as an gCiste Náisiúnta, tar éis trí bliana, muna bhfuil sé in ann Gaedhilge a labhairt go réasúnta maith.” Do bhí dream air an Árd-Fheis i gcoinnibh an céad rúin, agus air thaobh an dara rúin. Ní raibh aoinne i gcoinnibh an dara rúin, agus do cuireadh i bhfeidhm é. Do admhuig an dream so go gcaithfí oibriú de réir an céad rúin, dá ndeintí dlígh dhe, mar go gcaithfeadh na leanbhaí dul air scoil, agus dá bhrígh sin, nár cheart é 'chur i bhfeidhm, agus do admhuigheadar nár ghádh d'aon mhac-léighinn dul air scoil Idir-Mheádhonach, murar mhaith leis féin é. D'ínnseadar dúinn, san am chéadna, gur acu féin, a bhí i gcoinnibh an céad-rúin, a bhí an chiall. Ba mhaith an rud gur ínnseadar san dúinn, mar, an-t é bheadh ag éisteacht leis an scéal, agus gur chuma leis eatortha, ní chuímh- neóchadh saé choídhche gur acu san a bhí an chiall, mura n-ínnstí dho é! Do buadhadh air an gcéad rún, le seacht nguth i gcoinnibh cúig nguth — breis de dhá ghuth, as a dó dhéag in iomshlán, air scéal thábhachtach mar é sin! Do bhí a lán daoíne eile air an Árd-Fheis, nár thug aon- ghuth, mar seo ná mar siúd. Is ortha san is cóir furmhór an mhilleáin a chur. Mura ar thuigeadar an díospóireacht níor chóir dóibh bheith air an Árd-Fheis, ach leigint do dhaoínibh a thuigfeadh é, teacht in a-n inead. Agus dá dteastuígheadh uatha a bheith láithreach ag éisteacht le Gaédhluinn, d'fhéadfheadh an Árd-Fheis socrú' a dhéanamh fé mar a dhein Oireachtas an Fháinne, daoíne dé'n-t shórd so do leigint isteach, ach gan cead cainte ná guthuígheachta a thabhairt dóibh. Bu chóir do Chonnradh na Gaedhilge bheith i bhfad ní is a cíocraí le-n a cuid oibre i gcóir na bliana so chúghainn. SEÁN Ó CUILL. MAISÍNÍ CAINTE & PLÁTAÍ. GACH AON DEUNTÚS. Gheobha Lucht Léighte “An Sguab” Locáiste Speisialta. Fuigh an Pláta nuadh (Gaedhilge) — “RAITHEANACH A BHEAN BHIG.” GEARÓID CROFTS dubhairt an t-amhrán so. TOMÁS MAC MATHGHAMHNA, AN SGAIRBH, CO. AN CHLÁIR. LEITREACHA. UAISLEACHT IS EILE. Ós rud é gur tairrigíodh an cheist anuas bé nár mhiste dhom a mhúscailt cad a chuireas rómham a dhéanamh ins an leabhar san gur deineadh léir-mheas air i n-uimhir a dó den “Sguaib” — mar gur agam-sa amháin, dar ndó, a fhios san. Theastuigh uaim, fé mar a dúbhart ins an Réamh-Rá, a chur ar chumas na ndaoine atá ag foghluim na Gaoluinne an fhoghluim sin a dhéanamh tríd an nGaoluinn féinig agus an Béarla a chaitheamh uatha mar thaca is maide croise. 'Na theannta san, ón uair gur thuigeas go raibh mórán mór de shaibhreas na Gaoluinne i gCorca Dhuibhne ná raibh ar fáil i n-aon leabhar — ná i n-aon leabhartha— eile, do bheartuíos an saibhreas san, có fada is a dh'fhéadas é, is an cothrom a bhí agam chuige, a thabhairt le chéile is a chur i dtaisce sa tslí is ná fuighfeadh sé bás, mar níl aon amhras ná go bhfuil an teanga ag ceiliúra is ag dul siar i n-iarthar Chiarraidhe. Tá saibhreas na cainnte ag imeacht i n-aghaidh na bliana. Ach tuigtear nách le h-aon droch-mheas ar na daoine féinig atáim á rá san. Ní h-eadh; ach a mhalairt. Is éachtach an greim atá coimeádta aca ar cainnt na h-Éirean agus na cómhachta tréana láidre a bhí ag oibriú ortha agus 'na dtímpal. Mar sin do dheineas focla agus cainnteana neamh- choitianta na dúthaighe sin thiar 'na rabhas a chnósach is a léiriú is a mhíniú chó fada is a theastuigh san im thuairim-se. Tá súil agam gur tháinig liom a theasbáint leis an méid sin gur leór an Ghaoluinn féinig chun gach ní atá ínti féinig a mhíniú. Ach níor theastuigh uaim san — níor chuímhníos riamh air; mar, muna bhféadfadh an Ghaoluinn í féinig a mhíniú, dar ndó, níorbh fhearra bheith a d'iarraidh í choimeád ón mbás. Ach ní baol di an bás chó fada leis sin de mar ní h-é amháin gur féidir léithi í héinig a mhíniú ach gach aon ní eile, chó maith. Tá an méid sin ínti, ach go h-áirithe. Tá's ag an saol ná fuil míniú iomlán bunaigh déanta agam ar na focla, agus is dóigh liom go bhfuil sé le feiscint go soiléir nár thugas fé n-a leithéid. Na focla neamh-choitianta is na cainteanna neamh-choitianta agus iad a léiriú i nGaoluinn — sin é an ceann sprice a bhí rómham amach agam héinig. Dá dteastóch 'na theannta san bun-bhrí na bhfocal san is gach aon fhocal eile a tháinig an treó a mhíniú níor mhór dom 10,000 leathanach de leabhar chuige, agus fiú amháin ansan ní bheadh an clausúr agam. Ní mar fhreagra é seo, agus mar sin deinfead gearra-thagairt do chúpla poinnte eile a tugadh ar barra. Ba mhaith liom a thuiscint cad a chialluíon uaisleacht agus ísleacht chó fada le cainnt na Gaoluinne, agus cathain ba chóir dúinn focal nú abairt a chaitheamh uainn toisc gan iad a bheith uasal go leór. Cad a thógfaimíd mar chaighdeán, mar thómhas? Tá rudaí uaisle agus rudaí ísle ar an saol, ins an saol, i n-ár saol, is caithfimíd iad a rá, iad a chur i n-úil. Tá, ar an imeacht céadna, breis is aon tslí amháin, uaireanta, chun aon ní amháin a chur i dtuiscint. An dtagan an uaisleacht is an ísleacht isteach anso? Tagan, agus bíon oiread difríochta díreach eatora is a bhíon i gcleachta na ndaoine, chó fada le brí is béasúlacht. Agus an t-é ná fuil aon taithí ná aon chleachta aige ach amháin ar an <L 58> mBéarla, abair, lasmuigh den nGaoluinn, tá rudaí ins an nGaoluinn ná h-abróch sé má leigean sé don mBéarla nú don síbhíaltacht a ghaibhean leis dul na luighe air. Ach an ceart leigint don dteangain nú don tsíbhíaltacht san dul 'na luighe ar dhuine? Ní gá ach tagairt a dhéanamh anso do litríocht. Aon dlí amháin, aon tómhas amháin, a rithean tríd an litríocht go léir, ársa is nua, agus an t-é go bhfuil cleachta aige ar litríocht na dteangcacha ó Hómer is Demostenes is Horas is Bhergil is Libhí is Cicero anuas tiocfaidh leis ins an nGaoluinn na focla oiriúnacha a thabhairt le céile chun cainnt cheólmhar chórach dheagh-chúmtha a dhéanamh. Tabharfaidh sé uaisleacht leis ansan — uaisleacht na litríochta. Ach is cúntúrthach an rud bheith ag cur síos ar aon tsaghas uaisleachta eile. I láthair na h-uaire ba chóir dúinn cainnt na ndaoine a thógaint agus uaisliú na litríochta a chur i bhfeidhm uirthi má theastuíon uainn a leithéid, agus má's féidir linn é. Cúrsa eile a bhíon ag teacht treasna orainn aige sna scoláirí seadh an módh foshuidhtheach san — cioca, abair, ba cheart “dá gcloiseadh” nú “dá gcloisfeadh,” “dá dtaidhsíghtí” nú “dá dtaidhseófaí.” Maidir liom-sa de, ní amhlaidh a dh'éaluigh “dá gcloisfeadh” is “dá dtaidhseófaí” isteach i n-aochor. Do chuireas isteach iad d'aon ghnó. An cheist chéadna airíst. Cad é an tómhas, an caighdeán, a thógfaimíd? Rudaí a scríobhadh na blianta blianta ó shoin: nú an chainnt a bhíon sa tsiúl aige sna daoine i mball amháin, ach go h-áirithe, den nGaeltacht? Bé go bhfuilean siad araon ceart! Ní le h-easba eólais ach le bárr eólais ar ghramadaigh na teangan beó a deintear rudaí áirithe a scríobh an aimsir seo. Agus má chaithim mo rogha a thógaint, b'fhearra liom bheith “neamh-cheart” i dteannta na ndaoine a labhran is a choimeád an Ghaoluinn ná “ceart” i dteannta na scoláirí is na leabhartha a scríobhadh fadó. Is fíor — ana-fhíor — nách mór do dhuine stróinséartha bheith aireach nuair a bhíon sé ins an nGaeltacht, ach is maith an chosaint beagán den dtuiscint. Thuigfeadh éinne, abair, ná fuil aon ní bun-ós-cionn i “caipín dubh a chur ar fhocal” pé ball go gcloisfí sé é. Tá san le cloisint ar an Oileán Tiar, agus tá “beilt an chlaidhimh” i gCorca Dhuibhne, leis. Is fairsing é saibhreas na Gaoluinne i nDún Chaoin agus an Bloscaod Mór (é seo go mór mór), agus ba dhána an duine a déarfadh go raibh na h-áiteana san crúidhte amach aige. 'Sé is cosúla go mbéadh breall air. Táim tréis foclóir barántúil Béarla d'iniúch fén bhfocal “wind,” agus tá “wind up” fachta agam 'na steile-bheathaidh! Ach ní h-aon aragóint é sin. Bé nách fiú é chur isteach ins an bhfoclóir barántúil seo, ach ní bhainean san le “ag breith phiscíní” ná le h-aon ní eile i dteanga ársa na nGaedheal. SEÓIRSE MAC CLÚIN. [Tá leitir fhada eile fuighte againn ar an adhbhar so, acht ní raibh slighe againn dí. — F.E.] TUGTAR CEART DON GHAEDHILG. A Fhir na Sguaibe, Chím gur bhain an méid do scríobhas-sa ar “Cheart a thabhairt do'n Ghaedhilg,” chím gur bhain sé béic as dhuine éigint ag 33 Parád Gleanngarbh i mBaile Átha Cliath. Má's rud é gur tháinig an t-ualach chomh trom sin anuas ar ghuailne “Dhiarmuid Uí Dhuibhne” gur bhain sé an bhéic agus an screuch chomh ní-nádúrtha chomh neamh- cheolmhar, chomh neamh-fhileamhail, chomh uathbhásach sin as, ní fhuil leigheas agam-sa air; foidnigheadh sé é. Má 'sé a chúm agus a chas an píosa amlach sin a bhí in “Iris an Phuist” ní cás linn a phus agus a phreiciol. Ní dhéineann sé aon iarracht ar mo bhreugnughadh ar aon chuma. Ní bhíonn buan acht an fhírinne agus maran bhfuigheann an fhírinne solus sa “Sguab” beidh gan treabhadh, a dhearbhráthair. Ní theastuigheann uainn aon “chlaon” d'imirt ar aoinne, ní chuige a chóirigheadh ná a ghleusadh “An Sguab,” acht chum cóir agus ceart na Gaedhilge a phléidhe, nach eadh, a Fhir an “Sguaib.” Is eadh, má 'seadh, bíodh an fhírinne againn pé aca fada nó gairid do “thráth le Gaolaibh.” Is iad cúrsaí mo ghearáin-se acht an easair seo atáthar a dheunamh den Ghaedhilg bhoicht mar oireamhaint don mBeurla agus é sin dá dheunamh ag riaghaltas na tíre. D'oibreas “'sa díg” agus dheineas romhar agus grafadh ag saothrughadh na Gaedhilge chomh doch chomh déidheanach le haon Diarmuid Ó Duibhne; dhein mé “mo chuid” agus mo chlú, agus sin é a chúis a mbeinn dian ar aoinne ná tabharfadh ceart dí. Ná riothfadh sé leis gur aon fáslach 'sa ghnó mise. Dá mba eadh féin dar ndóigh níorbh' aon bhreugnughadh ar mo chúrsaí gearáin é sin. Rud eile, beidh coinne agam le cabhair agus le congnamh ó gach aoinne a thuigeann cad é an mianach atá 'sa nGaedhilg agus ar mhaith leis a bheith fíor-dhílis dí. Mar adubhairt mé caithfimíd iarracht a dheunamh ar í thabhairt linn glan nádúrtha agus gan leigint don mBeurla a bheith ag gabháilt dá chosa uirre i gcomhnuidhe. Maran bhfuil an Riaghaltas i gcóir chum iarracht a dheunamh ar an nGaedhilg a chur amach go breágh bog nádúrtha gan aon tacuidheacht ón mBeurla, in ainm Dé ná bímís ag maoidheamh as ár saoirseacht, mar fanfaidh an ghreim ag an daoirseacht is measa ar ár gcroidhe agus ar ár dteangain; fanfaidh an Beurla agus a ngabhann leis calcaighthe in ár gcroidhthe. Tá sé riachtanach orainn-ne croidhe agus anam agus aigne an tsean-dhream ar fhan an Ghaedhealg aca a thabhairt linn chomh maith le focail agus gramadach na cainte. Neachdreaca is é rud a bheidh againn acht nósanna agus iomchur agus gothaí lucht an Bheurla agus clóca na Gaedhilge caithte thimcheall air. Feuch ar an amalóir a chuaidh ag cur Gaedhilge ar Mountjoy Square — “Cearnóg Cnocán Áthais”!!! agus fios ag an saoghal gur beag áthas do Chlann na Gaedheal an Mountjoy ceudna. Baisteadh-urláir a fuair an áit, baistear arís é in ainm na hEaglaise. Má leantar de rudaí mar “Cearnóg Cnocán Áthais” agus go leor eile mar é atá ag fás chugainn fé láthair ní baoghal ná go mbeidh Gaedhealg “suas-go-dáta” againn. Ar mh'anam duit ná fuighfí cuid de na fógraí agus na hórduighthe atáthar ag cur amach anois ó oifigí an Riaghaltais a léigheamh ná a thuigsin muireach an Beurla a bhíonn ag gabháil le n-a gcois. Caithfe tú an Beurla a bheith agat an cheud uair. Is eadh, a cháirde, caithfe sibh an Beurla a fhoghluim go maith a cheud uair fé bheidh sibh in iúl ar Ghaedhilg an Riaghaltais a thuigsin. An Beurla an bunúdhas atá aici. Imthigheadh Gaedhealg “Thaidhg Ghaedhealaigh” agus Gaedhealg Sheáin Chláraigh agus Gaedhealg Eoghain Ruaidh le cubhar na habhann — imthigheadh blas agus cirteacht agus saidhbhreacht cainte Riobaird Bheldon agus “Muiris, an Geailt,” in ainm na pláige agus bíodh an Ghaedhealg “suas go dáta” againn. Má bhaineann so béic eile amach ní misde liom é. TADHG GAEDHEALACH. <L 59> AN COMÓRTAS. Cúrsaí sásaimh dúinn an méid daoine a chuir iarrachtaí ar an gcomórtas so isteach chughainn, Níorbh' fhuirist an rud an breitheamhntas do dheunamh. 'Sé an rud is mó a bhí uainn ach go gceapfaidhe slighe gairid agus so-thuigse i dteannta a chéile chun na habairtí crosda sin a rádh. D'réir ár dtuairim seo an bheirt is fearr chuige sin, ach (maidir le giorracht go speisiálta) ní mór níos feárr iad ná iarrachtaí MHíchíl Uí Shúilleabháin agus Aghaistín Uí hAodha agus cúpla ceann eile. Ní mór dúinn tagairt d'iarracht “Mac Mic Sean-MHichíl,” leis, toisg an saothrú a dhin sé. 1. PÁDRAIG Ó CÉILEACHAIR, Coláiste N. Lughbhaidh, I mBuailte Fearnáin. 1. — Geas Tobac, 2. — 'N (.i. don) chathair: fantar inso le cárr. 3. — Treoruidhe trama. 4. — I gcóir taistealach an cheud ghráid amháin an leibheann so. 5. — Baoghal dlighe gabháil inso. 6. — I gcóir fuighligh pháipéar, cos- mairt oráistí, &c. 7. — Seomra Taisce. 8. — Seomra Feithmhe. 9. — Oifig na dTicéad. 10. — Seomra Lóin. 11. — Árdán na h-imirce. 12. — Follamh. 13. — In áirithe. 14. — Robhadh-Chomhartha: Cóir Agal- lamha idir teaistealaigh agus Gárda. 15. — Iar-chlódh. 16. — Iarcháin. 17. — Láthair stoc-mhalartuighthe. 18. — Brat Cosanta. 19. — Mórtháil agus Attáil. 20. — Léir-Reic ar Shlais-mhargadh. 21. — Díoltar ag Binse an Airgid. 22. — Á Chur (Ar Chíos). 2. MÍCHEÁL MAC LIAIMMHÓIR, Villa Berna, Davos-Dorf, An Eilbhéis. Níl Cead Tabac Annseo! Go dtí an Chathair: Fan annseo leis an gcárr. Treóraidhe. Giolla na dTicéadaí. Níl an leibheann seo acht i gcóir paisinéirí an chéad-raing amháin. Cuirfear an Dlí ar Lucht Seachráin! I gcóir páipéir caithte, croiceann óráiste, &c. Taisgeadán Bagáiste; Taisge- Chasóg. Seómra Fanachta. Oifig Ticéadaí. Seómra Bídh. Árdán Imeachta; Árdán fágála. Saor. I Seilbh; Glactha. Gairm Ghábhtha: Cómhrádh idir Pai- isnéirí agus Gárda. Cló Deiridh! Íocas Áirneáin: Áirneán-Chíos. Búrsa. Brat Slánuithe: Brat Sábháilte. Mór-dhíol agus Mion-dhíol (-tóirí, -tóirí). Díolachán Mór follamhuithe. Íoch(tar) ag Both an Airgid. Le Fáil Ar Chíos. NÓTAÍ NA mBREITHEAMH. Raghadh an dá rud so go maith le céile: “Geas Tobac” agus “Cead Tabac.” Nó “do lucht an cheud ranga amháin an t-úrlár so.” Tá “baoghal dlighe gabháil annso” go toghtha. Táid so araon go maith. Do b'fhearr linn “As so imthigh- tear” agus ag gabháilt leis sin “Annso Tuirlingtear.” Nílmid ró-shásta le h-aon iarracht orra so. Ní bheadh “In Airighthe” agus “Neamh-Airighthe” ró-olc. Do b'fhearr linn “Fógartha ón dTeasdaluidhe don Ghárda.” Molamuíd “Búrsa.” Tá “San Iomlán” agus “Thar Cúntar” go maith leis. Tá “An tAirgead-síos Annso” go maith leis. Tá “Le Cur” níos fearr ná ceachtar aca. COMÓRTAS EILE. Beidh comórtas de shaghas eile ar siubhal againn sa “Sguab” go luath, ceann dh'oirfeadh don aos óg. An fhaid a's atámuíd ag fuireach leis tabhairfimíd coróinn mar duais ar gach ceann desna cúig sgeulta beaga is greannmhara gheobhfamuíd roimh an 1adh lá Mí Eanair, agus foillseóimíd in uimhir na Feabhra iad. Ba cheart gan níos mó ná 150 focail a bheith in aon cheann aca. Uireasbhaidh slighe is cionntach gan aon ghreann a bheith san uimhir seo. TIGH-ÓSDA “CLARENS,” ag Cé Uellington i mBaile Átha Cliath. Tá gach aon chompórd ann agus é so-lámhach do gach áit is fiú le rádh 'sa Chathair. 70 Suainliosa. Solus Eleictric. An biadh — bog, soghmhail, so-bhlasta agus an freasdal ar fheabhus. An díol-fiach réasúnta. BÍONN TARRAING MHÓR DAOINE AR AN “RESTAURANT” atá ag gabháil leis. An Guthán 1217. Telegram: “Clarence Hotel, Dublin” TIGH-ÓSDA AN ROYAL EXCHANGE Sráid na Feise, i mBaile Átha Cliath. Tá sé seo ar cheann des na Tighthe-ósda is compórd- amhla 'sa Chathair. Tá gach aon chóir ann agus an díolfiach réasúnta. Guthán 2678. Telegram: “Comfort, Dublin.” <L 60> BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA. Árd-oifig:— Faithche an Choláiste, Baile Átha Cliath. DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT. Bun-airgead Geallta, £406,000. Bun-airgead Díolta, £203,000. Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1922, £1,900,000. BUNUIGHTHE 1920. BRAINNSÍ:— 68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath; Corcaigh, Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis, Maghchromtha. THE NATIONAL LAND BANK LTD. Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:— Eason & a Chomh. Cuirtear Cló-Oifig Maunsel & Roberts Teo., Áth Cliath, & foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
