Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Lúcián
Title
Lúcián
Author(s)
Lucian,
Translator
Ua Laoghaire, Peadar, An tAthair
Composition Date
1924
Publisher
Brún & Ó Nóláin, Teor.
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N AM015> <L a> <B 1924> <C Prós> <M 8> <T Lúcián> <U Aistrithe ag an Athair Peadar Ua Laoghaire> <F Brún & Ó Nóláin, Teor.> LÚCIÁN AN t-ATHAIR PEADAR UA LAOGHAIRE <L 1> LÚCIÁN. I. AN AISLING NÚ BEATHA LÚCIÁN. Bhíos tamal beag tar éis stad de dhul ar sgoil mar bhíos eirighthe suas am' ógánach. Bhí m'athair agus cuid d'á cháirdibh ag glacadh chómhairle a chéile i dtaobh cad eile ba cheart a mhúine dhom i dteannta a raibh foghlumtha agam. Dar leis an gcuid ba mhó acu, rud ana thrioblóideach ab eadh an léighean. Níor mhór aimsir fhada chuige agus costas mór agus cothrom airgid. Ní raibh aon ghustal ró mhór againne. Rud éigin a bheith ag teacht isteach chughainn go luath iseadh d'oirfadh dúinn agus ní bheith ag déanamh costais. Dar leó dá gcuirtí le céird éigin me bheadh, ar an gcéad dul síos, mo chothú agam as an gcéird i n-inead me bheith am' mhuirighin ar mo mhuinntir agus me chómh mór, agus d'á éaghmuis sin níor bh'fhada go mbeinn ag cur áthais ar m'athair nuair a bheadh rud éigin agam 'á thabhairt abhaile i gcómhnuidhe as mo chéird. Ansan do ghlacadar cómhairle a chéile ar cad í an cheárd ab fhearr agus ba shaoráidighe le foghluim, agus bheadh oireamhnach do shaormhac, agus n-a mbeadh a cóir úirlisí neamhchostasamhail, agus rud maith d'á barr ag duine. Ansan bhí ceárd fé leith ag gach duine acu d'á mholadh, do réir a thuisgiona féin. Bhí dritháir máthar dom ar dhuine acu. Dealbhadóir oirdheirc ab eadh é agus líomhadóir áluinn cloch, agus bhí cáil mhór air. D'fheuch m'athair air. "Ní ceart," arsa m'athair, "buadh bheith ag aon cheárd eile ach ag do cheárd-sa an fhaid ataoi féin <L 2> láithreach. Tóg leat abhaile é seo," ar seisean, ag síne a mhéire chugham-sa, "agus dein snuigheadóir maith cloch de agus líomhadóir, agus dealbhadóir. Tá féith ann chun na h-oibre sin. Tá, mar is eól duit, an chúilfhéith ó dhúchas aige." Isé rud a chuir an nídh sin i gceann m'athar, 'ná é bheith ag feuchaint ar na bréagáin bheaga cérach a dheininn. Nuair a thagainn abhaile ó'n sgoil, bhínn ag snuighe cnapóige cérach go ndeininn bó dhi nú capall nú duine, dar fiadh, agus mheasadh m'athair go ndeininn go maith agus go fírinneach iad, ach do gheibhinn an tslat go minic mar gheall ortha ó sna máighistiríbh sgoile. Ach do moladh m'éirim aigne mar gheall ortha an uair sin, agus do glacadh iontaoibh mhór asam nár bh'fhada go mbeadh an cheárd agam ó bhí an lámh chómh h-aicilidhe agam chun na ndealbh. Gan a thuille ríghnis do ceapadh lá dhom chun na céirde do thosnú, agus do tugadh suas me do dhritháir mo mháthar, agus dar fiadh níor chuir an sgéal puinn buartha orm. Is amhlaidh a thuigeas nár ró olc an caitheamh aimsire bheadh agam, agus gur mhór an chreideamhaint dom é ameasg mo chomrádaidhthe, me bheith ag cumadh déithe agus ag cur órnáide ar íomhághthibh beaga dhom féin agus do'n mhuinntir ab ionmhuin liom. Ach sidé an chéad rud a thuit amach dom, fé mar is gnáth a thuitim amach do'n té a bhíon ag tosnú. Do thug m'oncuil siséal dom agus dubhairt sé liom leac a bhí sínte ós mo chómhair do bhualadh go h-ana réidh, agus dubhairt sé an focal ó Hésiód:- "Leath na h-oibre tosnú maith." Ach toisg gan an taithighe bheith agam-sa do luigheas ró throm ar an lic agus do briseadh í. Do léim seisean, ar buile, agus do rug sé ar fhuip a bhí i n'aice agus go deimhin ní go réidh a thosnuigh sé orm. Tionsgnamh deórach iseadh dhein sé orm mar thabhairt isteach am' <L 3> chéird. Do ritheas as an áit agus siúd abhaile me agus me ag gol, na deóracha lem' shúilibh agus gach aon osna ag teacht óm' chroidhe. D'innseas dom' mháthair cad é an cor a tugadh orm leis an bhfuip agus thaisbeánas na h-ústaí dhi. Do ghearánas go cruaidh é léi, agus dubhart léi gur éad a bhí air le h-eagla go mbuadhfinn air féin sa chéird. Bhí mo mháthair ar buile agus thug sí milleán mór d'á dritháir. Tháinig an oidhche. Chuas a chodla agus me ag gol go fuigheach, agus me ag síor-mhachtnamh fan na h-oidhche. An méid atá ráidhte go dtí so agam ní'l ann ach leanabaidheacht agus cúis gháire. Ach ó, a dhaoine, do tháinig rud eile 'n-a dhiaidh san agus ní spórt ná leanabaidheacht é ach sgéal gur fiú é éisteacht leis go géar agus go h-aireach. Labharfad air i bhfocalaibh h-Óméir:- "Tháinig chugham sa n-oidhche, am' shuan, Aisling shuairc do b'aoibhinn amharc," agus bhí an aisling chómh gléineach san gur chuma í nú fírinne. Anois féin, tar éis an oiread aimsire, tá an t-éadach a bhí ar na daoine a taisbeánadh dom, tá sé glan os cómhair mo shúl, agus na guthana a dh'airigheas táid siad am' chluasaibh; bhí gach aon rud chómh soiléir sin. Bhí beirt bhan, duine acu ar gach taobh díom agus greim ar láimh liom ag gach duine acu agus iad am' tharrac ó n-a chéile, gach bean díobh 'am tharrac chúichi féin go dian. Bhíos nách mór 'am stracadh as a chéile acu, me ag bean acu ar fad, uair, agus ansan an buadh ag an mnaoi eile agus me aici sin ar fad geall leis. Bhíodar araon ag sgreadaigh go h-árd, bean acu 'ghá dheimhniú gur léi féin me agus an bhean eile 'ghá rádh gur thug sí a h-éitheach agus go raibh nídh nár léi aici dh'á éileamh. Do dheabhruigh duine acu taithighe bheith ar obair chruaidh aici. Bhí deabhramh fir uirthi, a folt gan cíoradh, a lámha go féithleach agus go cruaidh, a balcaisí trosáilte aici fé mar a bhíodh ag m'oncuil nuair a <L 4> bhíodh sé ag líomhadh na gcloch. Bhí an bhean eile áluinn 'n-a gnúis agus slachtmhar maiseamhail 'n-a cuid éadaigh agus 'n-a sgéimh. Fé dheire, nuair a theip ar gach mnaoi dhíobh me bhreith léi ó'n mnaoi eile, d'fhágadar fúm-sa a rádh cé 'cu dhíobh 'n-a ngeóbhainn léi. Do labhair an bhean gharbh ar dtúis, an bhean 'n-a raibh deabhramh an fhir uirthi:- "Feuch, a mhic ó," ar sisi, "mise ealadha na dealbh- adóireachta, an ealadha sin n-ar thosnuighis ar í fhoghluim indé. Tá mo ghaol leat agus aithne agam ort ód' mhuinntir. Snuigheadóirí cloch ab eadh do sheanathair (i. athair mo mháthar) agus dhá oncuil duit, agus bhí creideamhaint mhór acu mar gheall orm-sa. Má's maith leat gan do shaoghal do chaitheamh le fídireacht dhíomhaoin neamhthairbhtheach 'n-a fochair sin (agus shín sí a méar chun na mná eile), ach teacht agus maireachtaint am' theannta-sa, beidh, ar dtúis cothú maith ort, agus guailne leathana agat. Ansan beidh tú saor ó fhormad. Ní bheidh ort imtheacht ód' dhúthaigh féin agus ód' ghaoltaibh agus dul go dúthaigh iasachta, agus ní mar gheall ar fhocalaibh cainnte do molfar thu. Ná bíodh seirbhthean ort, ámhthach, tré gan deabhramh níos uaisle bheith orm agus éadach níos glaine. Ar an gcuma so iseadh thosnuigh Phidias oirdheirc, agus 'n-a dhiaidh san do thaisbeáin sé íomhágh Zeúis, agus dhein Polúclétos íomhágh Iúnó, agus (tar éis tosnú ar an gcuma so dóibh) do fuair Míró é mholadh agus Pracsitelés iongna dhéanamh de. Táid siad súd go léir d'á n-adhradh anois ameasg na ndéithe. Agus má dheinean tusa thu féin mar dhuine acu súd cad é an bac a bheidh ort bheith oirdheirc ameasg na ndaoine go léir? Cuirfir daoine ag formad let' athair agus cuirfir oirdhearcas ar thír do dhúchais." Do labhair sí na neithe sin agus a lán eile de'n tsaghas chéadna nách cuimhin liom, agus í ag snagaireacht, agus ag milleadh na bhfocal ar fad, ach í ag déanamh a <L 5> díthil ar iad do thabhairt léi go mait chun a sgéil féin do chur 'n-a luighe orm, ach táid siad imthighthe as mo cheann nách mór. Do stad sí. Ansan do labhair an bhean eile agus seo mar adubhairt sí. "Feuch, a mhic," ar sise, "Mise an léighean. Tá rainnt aithne curtha agat orm cheana féin. Ní h-aithne ró dhoimhinn í, ámhthach. Ní aithnighean tú me i gceart fós. Tá innste aici sin duit cad iad na maitheasaí a thabharfaidh an chlochaireacht chughat. Pé maitheasaí a thabharfaidh an cheárd san chughat ní bheir choidhche ach ad' sglábhaidhe aici, ag déanamh oibre cuirp, gan súil go deó agat le h-aon rud eile; tu féinig uiríseal os cómhair daoine gan le fághail agat ach an suarachas agus an ghanachúise; t'aigne uiríseal gan aon tabhairt amach ionat; gan maith do charaid ionat; gan eagla ag namhaid rómhat; gan feuchaint suas ag an bpobul chughat; gan ionat i n-aon chor ach fear oibre, duine de'n choitchiantacht; tu ag cúbadh dot' uachtarán; ag umhlú d'fhear an úrlabhra; gan agat ach beatha an ghiorfhiaidh, gach aon rud láidir ar do thí. Agus cuir i gcás go dtiocfadh leat bheith ad' Phidias nú ad' Pholúcléitos agus go gcúmfá a lán neithe oirdhearca, molfidh gach aoinne an ealadha a bheidh déanta agat ach ní thaithnfidh le h-aoinne ach duine gan chiall bheith mar thú. Ach má dheinean tú mo réir-se taisbeánfad duit gníomhartha uaisle na sean agus a n-oibreacha móra. Léighfad duit na leabhra do sgríobhdar. Cuirfad iad go léir ar do chumas. D'á éaghmuis sin cuirfad uaisleacht ar t'aigne. Ní deacair dom san mar tá an chúilfhéith go h-áluinn ionat. Cuirfad órnáidí aigne ort .i. measar- dhacht; agus macántacht; agus cráibhtheacht; agus séimhe; agus soghluaisteacht; agus ciallmhaireacht; agus daingineacht; agus dúil sa rud is creideamhnach, uasal; óir sin iad na rudaí a chuirean fíoruaisleacht ar aigne an duine. Ní bheidh aon nídh ársa, ná aod nídh is ceart <L 6> a dhéanamh anois, i n-ainbhfios ort. Ní h-eadh ach chífir roim ré, i n-aonfheacht liom-sa, na neithe a bheidh i ndán. Múinfad duit gan puinn ríghnis, gach aon tsaghas eóluis d'á mbainean le déithe agus le daoine. Agus tusa atá go bocht anois gan ionat ach mac Uí Rudaidhe, tusa a bhí anois beag ag cuimhneamh ar ealadhain shuarach do ghabháil, beidh tú go luath ad' chúis tnútha agus for- maid do chách, fé onóir agus fé mholadh, go h-oirdheirc de bharr na ndeaghthréithe is mó, fé mheas ag an lucht saidhbhris is aoirde agus ag lucht na fola is uaisle, i n-éadach mar é seo (agus thaisbeáin sí an t-éadach áluinn a bhí uirthi féin), agus cách ag moladh réime agus ceannais duit. Ansan, má's rud é gur mian leat imtheacht ar chuaird i ndúthaigh iasachta ní bheidh tú gan aithne ag an bpoibilidheacht ort mar cuirfad-sa ort na cómharthaí sofheicse a chuirfidh fhiachaint ar chách a chífidh thu an fear is giorra dhó do phriocadh agus a mhéar do shíne chughat-sa agus a rádh, "Siné é!" Ansan, bíodh go mbeidh gnó mór éigin ar siubhal, agus do mhuinntir agus muinntir na catharach go léir ag feuchaint air, iompóchaid siad uaidh agus feuchfid siad go léir ort-sa. Ansan, má bhíon aon chainnt le déanamh agat, beidh an pobul ag éisteacht leat agus a mbéil ar leathadh acu agus iad ag moladh líomhthachta agus nirt do chainnte agus ag moladh an tséin a bhí ar t'athair. Agus an nídh seo adeirtear .i. go dtéid daoine áirithe saor ó bhás, tabharfad-sa an nídh sin duit-se. Nuair fhágfir an bheatha so ní stadfir de bheith i bhfochair lucht léighinn agus ag cómhluadar leis na maithibh móra. Feuch an Démostenés oirdheirc úd, an t-athair ó n-ar shíol- raidh sé, agus an fear a dheineas-sa dhe. Feuch Aischinés agus gan 'n-a mháthair ach tiompánaidhe bhocht, agus an meas a bhí ag Pilib air mar gheall ar ar dheineas- sa dhó. Agus siné Sócratés féin, an chlochaire seo do thóg é, ach chómh luath agus tháinig a mhalairt de chiall dó do rith sé uaithi agus tháinig sé chugham-sa. Feuch an mór chlú atá anois aige. <L 7> Má thugan tusa druim lámha anois leis na maithibh móra úd go léir, agus le gnóthaíbh uaisle, agus le h-úrlabhra stuama, agus le h-éadach maiseamhail, agus le meas, agus le h-onóir, agus le moladh, agus le ceannas, agus le cómhacht, agus le forlámhas, agus le cáil t'úrlabhra, agus le cách a bheith ag moladh do thuisgiona, cuirfir umat seana chasóg agus balcaisí mogha, agus ní bheidh ad' lámhaibh agat ach cróana agus úirlisí clochaireachta, siséala agus tuairgíní, agus tu ar do chromadh chun na hoibre, agus tu go h-uiríseal agus go cromtha agus go sléachtaithe ar gach aon tsaghas cuma; gan ionat choidhche tu féin do dhíriú suas, mar a dhéanfadh fear, ná saor-mhachtnamh a dhéanamh. Tu ag machtnamh i gcómhnuidhe ar conus a bheadh do dhéantúsaí comhthrom bláthmhar agat, ach gan aon chuimhneamh agat ar conus a bheifá féin deaghcúmtha maiseamhail; gan de mheas agat ort féin ach níos lugha ná bheadh ag duine ar na clochaibh. Bhí sí ag cainnt ar an gcuma an ach níor fhanas-sa le críochnú na cainnte. Phreabas am' shuidhe agus thugas mo bhreith eatartha. Thuga druim lámha leis an gcailligh mhíchúmtha úd na clochaireachta agus ghabhas le mnaoi uasail an léighinn agus is orm a bhí an t-áthas, go mór mór nuair a chuimhnigheas ar an bhfuip agus ar na h-ústaíbh a chuir an chailleach orm indé roimis sin agus me ag tosnú ar an an gcéird a dh'fhoghluim. Nuair a thuig an chailleach gur thréigeas do bhéic sí go h-árd agus bhuail sí a dhá bais agus mheil sí a fiacala. Fé dheire, fé mar a chloisimíd a d'imthigh ar Níobé, bhí sí ag calcadh agus ag cruadhchtaint go dtí gur dhein cloch di. D'imthigh sé go h-annspianta uirthi, ach ná meastar gur bréag dom é. Deinid aislingí rudaí iongantacha. D'fheuch an bhean eile orm-sa "Seadh," ar sisi, "dheinis an méid sin go maith Ní mór dhom do thuarastal a thabhairt duit anois mar gheall ar fheabhas na breithe sin a thugais eadrainn. Suidh isteach sa <L 8> charbad so." Bhí an carbad 'n-a h-aice agus sgiatháin ar na capaillibh a bhí faoi, ar nós Phegasuis. "Chífir anois," ar sisi, "na neithe móra a bheadh i n-ainbhfios ort mara mbeadh tú ghabháil liom-sa i n-inead gabháil léi siúd." Isteach liom sa charbad. Do rug sisi ar na srian- taibh. Suas linn sa spéir, isi ag giollacht agus mise ag feuchaint am' thímpal ar chatharachaibh agus ar gheintibh agus ar phobulaibh, agus sinn ag gluaiseacht ó'n dtaobh thoir de'n spéir go dtí an taobh thiar, agus síol éigin agam-sa d'á chaitheamh ar an dtalamh mar a dheineadh Triptolemos. Ní cuimhin liom anois cad é an saghas ruda an síol a bhí agam 'á chaitheamh uaim síos, ach amháin an méid seo, go raibh na daoine a bhí thíos ag feuchaint suas chugham agus 'am mholadh, agus na daoine n-a dtagainn ag triall ortha am' ghluaiseacht go mbídís ag beannachtaí orm. Nuair a bhí na neithe sin go léir taisbeánta aici dhom, agus me féin taisbeánta aici do sna daoine úd a bhí 'am mholadh, thug sí thar n-ais me, agus gan an t-éadach céadna umam a bhí umam nuair a bhíos ag sgeinnt. Do samhluigheadh dom go raibh éadach ana shaidhbhir umam. Bhí m'athair 'n-a sheasamh ag feitheamh liom. Tháinig sí agus thaisbeáin sí dhó an chulaith a bhí orm agus an crot a bhí orm ag teacht thar n-ais dom, agus thug sí chun a chuimhne an saghas ruda ba dhóbair bheith ceapaithe aige féin dom. Ní rabhas ach am' gharsún nuair a taisbeánadh, fé mar is cuimhin liom, na neithe sin dom, agus an sgannra orm i ndiaidh na fuipe. Ach déarfidh duine, b'fhéidir, agus me ag innsint mo sgéil: "A h-Eracléis, nár bh'fhada an aisling í, agus í chómh ríghin le obair chúirte!" Ansan cuirfidh duine eile isteach ar an nduine sin agus déarfidh sé: "Aisling gheimhridh iseadh í nuair a bhíd na h-oidhcheanta fada, nú aisling trí oidhche dálta h-Eracléis féin. Ach cad chuige dhó bheith ag magadh fúinn ag trácht ar an oidhche leanabaidhe <L 9> úd agus ar aislingíbh seanda. Sgéalaidheacht leamh iseadh a leithéid sin. An amhlaidh a mheas sé gur lucht aislinge do bhreithniú sinn?" Ní h-eadh go deimhin, a dhuine mhacánta, nách shiné Xenophon féin, nuair innis sé an aisling, conus mar a taisbeánadh dó, i dtigh a athar, agus c., mar is eól duit, ní chun cleasaidheachta d'innis sé na neithe sin, ná chun magaidh. Bhí sé sáidhte i gcogadh agus é i bpúnc chruaidh agus a namhaid 'n-a thimpal. Níor sgéalaidheacht leamh gan tairbhthe a sgéalaidheacht. Tá an aisling seo innste anois agam-sa dhuit-se, leis, ar an inntinn seo, .i. go dtabharfadh fir óga aghaidh ar na neithibh is fearr, agus go gclaoidhfidís leis an léighean; go mór mór dá mbeadh sé d'fhonn ar aoinne acu, mar gheall ar dhealbhas, aimhleas do thoghadh dhó féin, agus aghaidh do thabhairt ar ísleacht, agus éirim mhaith aigne do lot. Tá fhios agam go maith go dtiocfidh misneach ar a leithéid sin. Aireóchaidh sé an sgéal. Tuigfidh sé i n'aigne me bheith am' thaisbeánt féin mar sholuíd chruinn dó. Tuigfidh sé conus a bhí an sgéal agam nuair a thugas aghaidh m'aigne ar an ngairm is uaisle, ar an léighean, i n-aindeóin an dealbhais agus na bochtaineachta a bhí ag cur orm an uair sin. Ach pé'r domhan é, pé riocht 'n-a bhfuil tagaithe ós bhúr gcómhair agam, ní baoghal go bhfuil barr ag aon chlochaire uaim, an chuid is lugha dhe. II. IÚPITER AGUS ASCLÉPIOS AGUS ERCUL. Iúp. Stadaidh, a Asclépiuis agus a Ercuil. Ná bídhidh ag coimhsgar ar nós daoine. Ní cuibhe an sórd san, agur tá sé as áit i bhfleadh na ndéithe. Erc. Agus an amhlaidh a mheasfá, a Iúpiteir, an potagéruidhe seo bheith sínte lastuas díom-sa? <L 10> Arc. Dar fiadh ach iseadh, mar is fearr d' fhear me 'ná thu. Erc. Conus san, a rud dhóighte? Nú an toisg Iúpiter dod' bhualadh leis an splaínc tóirthnighe é, nuair a bhí an droch-ghníomh úd agat á dhéanamh, agus go bhfuil síorbheatha fághalta airís agat le truagh dhuit? Asc. Is dócha nách cuimhin leat-sa, a Ercuil, conus mar a loisgeadh thu i n-Oéta treás go gcasan tú an teine liom-sa. Erc. Ní mar a chéile i n-aon chor a chaitheamair ár mbeatha; mise am' mhac ag Iúpiter agus na gníomhartha móra déanta agam, ag glanadh an tsaoghail, ag claoidhe beithidheach allta, ag smachtú droch dhaoine; agus gan ionat-sa ach fear préamh a ghearradh; fear cleas; tairbhtheach, b'fhéidir, do dhaoinibh teinne chun ceiridhe chur leó, ach gan aon nídh fearamhail le taisbeáint agat. Asc. Tá an ceart agat, mar do leighseas na cluig dhóighte a bhí ort-sa nuair a tháinís anso aníos le déan- aighe agus tu leath-loisgithe, do chorp 'n-a phraisigh ó'n dá nídh, ó'n léine ar dtúis agus ansan ó'n lasair. Ach am' thaobh-sa dhe, gan aon rud eile bhac, ní rabhas am' dhaor, mar a bhís-se, agus níor chíoras olan i Lúdia agus éudach corcra umam, agus Omphalé ag gabháil orm le n-a bróigín óir; agus ní lugha ná mar a mharbhuigheas mo bhean a's mo chlann tré bhuile lionnduibh. Erc. Mara stadair de bheith ag spídiúchán orm beidh fhios agat go ró thapaidh gur beag a dh'fhóirfidh an domharbhthacht ort, mar béarfad ort agus caithfad i ndiaidh mhullaigh do chinn thu amach a' neamh, i gcás, ná féadfidh Paiéon féin leigheas a dhéanamh ar do phlaosg bhriste. Iúp. Stadaidh, adeirim, agus ná cuiridh an chuid- eachta tré n-a chéile, nú cuirfad-sa beirt agaibh ó'n mbórd. Agus go deimhin, a Ercuil, ní'l ach an ceart ann go sínfadh Asclépios lastuas díot-sa mar fuair sé bás rómhat. <L 11> III. MERCURÍ AGUS MAIA. Merc. Feuch, a mháthair, an bhfuil aon dia ar neamh is mó de thruagh 'ná me? Mai. Ná h-abair aon nídh d'á shórd san, a mhic. Merc. Cad 'n-a thaobh ná déarfinn é agus a bhfuil de ghnóthaíbh orm, ag obair am' aonar, agus me buailte amach le tuirse, agus me am' stracadh as a chéile le h-oiread frithálmha? Chómh luath agus d'eirighim ar maidin caithim tigh an óil do sguabadh amach, agus tigh na cómhairle chur i dtreó agus gach aon rud a chur i n' áit féin ann, agus ansan dul i láthair Iúpiteir agus a theachtaireachtaí do bhreith uaidh suas agus síos, cuarda fada gach lá. Ansan, nuair a thagaim thar n-ais, agus ceó an bhóthair orm, a chuid ambrósia chur chuige. Agus sar a dtáinig an giolla fíona so a ceannuigheadh go déanach is mise do líonadh a chuid nectair chuige. Ach, an cruadhtan is mó dhíobh go léir, mise an t-aoinne amháin ná codlan an oidhche. Caithim an uair sin bheith ag samhail-chomáint chun Plútó, ag cruinniú na marbh chuige, agus bheith i láthair na breithe. Ní'l mo dhóithin, is dócha, i n-a mbíon le déanamh i gcaitheamh an lae agam, bheith i n-áitibh na h-iomrasgála, agus ag fógairt in sna comhthionólaibh, agus ag teagasg na gcainnteóirí; gan me féin do rainnt am' chodaibh chun gnóthaí na marbh d'fhrithálamh, leis. Sin iad clann Léda agus gach duine acu gach 're lá ar neamh agus i n-ifrean, agus orm-sa so agus súd a dhéanamh gach aon lá. Agus maca Alcméne agus Shémelé, do geineadh ó mhnáibh gan áird, tá a mbeatha ar a suaineas acu agus mise, mac Mhaia inghean Atlais, ag frithálamh ortha! Agus anois, agus gan me ach díreach tagaithe ó Shídón ó inghín Chadmuis, n-a raibh sé tar éis me chur ag triall uirthi feuchaint conus a bhí <L 12> an bháb, chomáin sé ar siubhal airís me, gan m'anál do tharrac, go h-Argos, ag feuchaint Dhanaé; "agus eirigh as san go Boiótia," ar seisean, "agus feic Antíopé ar an slighe." I gcás go bhfuilim buailte amach glan. Dá mb'fhéidir é, feuch, d'iarrfinn go fonnmhar go ndíolfí me am' dhaor bhocht mar a díoltar daoine ar an dtalamh. Mai. Cuir uait, a mhic ó. Taoin tú óg agus ní foláir duit rud a dhéanamh ar t'athair i gcómhnuidhe. Imthigh ort anois gan mhoill go h-Argos, fé mar adubhradh leat, agus go Boiótia ansan, agus ná bí ríghin, le h-eagla go bhfaghfá an tslat. Bíon lucht grádha teasaidhe. IV. APHRODÍTÉ AGUS ERÓS. Aph. Conus a thárla, a Eróis, go mbuadhan tusa ar na déithibh go léir, ar Ióbh, ar Phoseídón, ar Apollón, ar Réa, agus orm féin, ó's me do mháthair, agus ná deinean tú aon chur isteach ar Aténé. 'N-a coinnibh sin amháin bíon do thóirse gan lasair agus do tháisge gan saighead agus tú féin gan eólus ar bhogh agat, gan cruinneas lámhaigh. Er. Is amhlaidh a bhíon sgannra orm roímpi, a mháthair, mar tá sí sgannramhail agus a súile ar lasadh, agus í ró fhearamhail. Nuair a lúbaim mo bhogh agus a thugaim fúithi crothan sí a folt chugham i dtreó go gcuirean sí creathán orm le sgannra agus go dtui- tid na h-airm as mo lámhaibh. Aph. Ach nár sgannramhla Arés 'ná í agus nách maith a bhainis a chuid arm de agus bhuadhais air? Er. Sdó géillean sé sin dom uaidh féin. Is amhlaidh a ghlaodhan sé chuige me. Ach Aténé, feuchan sí i gcómhnuidhe go droch-amhraisteach orm. Bhíos <L 13> uair ag gabháil tháirse go neamh-thuairimeach agus mo thóirse am' aice agam. "Má thagan tú am' ghoire," ar sisi, "dar m'athair ach cuirfad mo shleagh tríot! nú béarfad ar chois ort agus caithfad le fánaidh síos go h-ifrean tu, nú stracfad féin as a chéile thu agus cuirfad deire leat!" Do bhagair sí a lán de'n tsórd san orm agus í ag feuchaint go millteach; agus tá ar a h-ucht aici aghaidh éigin uathbhásach agus folt de phiastaíbh nímhe ar an aghaidh, agus cuirean san sgannra thar barr orm, agus sgeónaim agus teichim nuair fheuchaim ar an aghaidh sin. Aph. Seadh, cuirean Aténé, mar adeirir, agus an Gorgón, sgeón ionat, bíodh nách eagal leat caor Ióibh féin. Ach siniad na Músana; conus a théid siad uait gan deargadh arm ortha? An mbíd siad san, leis, ag crothadh folt, agus ag taisbeáint Gorgón? Er. Bíon uraim agam dóibh sin, a mháthair. Táid siad stuama agus bíd siad ag machtnamh i gcómhnuidhe, agus cantainn ar siubhal acu, agus stadaim féin n-a n-aice go minic ag éisteacht le binneas an cheóil. Aph. Sgaoil leó san, leis, óir táid siad stuama. Ach siní Artemis; cad 'n-a thaobh ná goinean tú í? Er. Is amhlaidh mar 'tá sé, ní féidir teacht suas léi. Bíon sí coitchianta ag gluaiseacht tré sna cnocaibh. D'á éaghmais sin, tá grádh léi féin aici cheana. Aph Cé h-é féin, a mhic? Er. An tseilg. An fiadh agus an eilit do lean- mhaint agus do lámhach le saighdibh. Tá sí tabhartha ar fad do'n tsórd san. Ach an dritháir sin aici, is bogha- dóir é féin agus tá urchar fada aige — Aph. Tá 's agam, a mhic. Do bhuailis é sin go minic. <L 14> V. VULCAN AGUS IÚPITER. Vulc. Cad é seo atá le déanamh agam, a Iúpiteir? Do thánag, mar adubhraís liom, agus tá faobhar ar an dtuaigh seo agam i dtreó go ngearrfadh sí na clocha, d'aon bhuille, dá mba ghádh é. Iúp. Is maith é sin, a Vulcain. Tar anois agus dein dhá leath dem' cheann le trombhuille. Vulc. An ag feuchaint a' bhfuilim as mo mheabhair ataoi? Innis an fhírinne, ámh. Cad 'tá agam le déanamh duit? Iúp. Mo phlaosg a dh'osgailt; agus mara ndeinir rud orm ní h-anois an chéad uair a bheidh aithne curtha agat ar m'fheirg. Ach ní mór dhuit do lán neart a chur sa bhuille, agus brostú. Tá an teinneas am' thraochadh, agus m'inchinn d'á raobadh le ceas naoidhean. Vulc. Seachain, a Iúpiteir, sar a ndéanfimís díobháil. Tá an tuagh so géar. Ní beanchabhartha neamhfhuilteach duit í. Ní h-ionan agat í agus Eileituia. Iúp. Cuma dhuit, a Vulcain, ach buail. Is eól domh-sa cad fhóirfidh. Vulc. Buailfad, bíodh gur dom' aindeóin é, óir cad is féidir a dhéanamh nuair a dh'órduighean tusa? Cad é seo! Cailín agus í armtha! Is mór an t-olc a bhí istigh ad' cheann agat, a Iúpiteir. Ní h-aon iongna go rabhais teasaighe, luathinntinneach agus a leithéid sin d' ainnir fé sganán t'inchinne agat beó, ar oile- amhaint, agus n-a theannta san, í armtha. Ní ceann a bhí ort ach longphort, a gan fhios dúinn. Feuch mar a dheinean an leanbh an rinnce cogaidh, agus mar a chrothan sí an sgiath, agus mar a chasan sí an tsleagh, agus dásacht uirthi. Agus rud is fearr 'ná chéile, í chómh h-áluinn, agus í 'n-a bláth cheana féin i mbeagán aimsire. Tá <L 15> sí gormshúileach, ach is maise ar an ngormshúileacht an clogad. Uime sin, a Iúpiteir, tabhair domh-sa í le pósadh, mar thuarastal mná cabhartha. Iúp. Tá nídh nách féidir agat 'á iarraidh, a Vulcain. Is toil léi fanmhaint 'n-a maighdin choidhche. Am' thaobh- sa dhe, ámhthach, ní'l aon chur ad' choinnibh agam. Vulc. Sin a raibh uaim. Bíodh an chuid eile fúm féin. Tógfad liom anois í. Iúp. Dein má thig leat go bog, ach tá fhios agam-sa gur neithe nách féidir is mian leat. VI. APOLLÓN AGUS VULCAN. Vulc. An bhfeacaís, a Apollóin, an naoidhean so Mhaia a rugadh le déanaighe, a bhreághthacht atá sé, agus conus mar a gháirean sé le gach aoinne agus mar a thaisbheánan sé cheana féin go n-iompóchaidh sé amach ana mhaith? Ap. Naoidhean an eadh, a Vulcain, nú maith mór? Tá sé níos seanachríona 'ná Iúpiter i ngastacht. Vulc. Agus cé air go bhféadfadh sé droch nídh a dhéanamh agus a ghiorracht ó rugadh é? Ap. Fiafraigh san de Phoseídón n-ar ghuid sé a shleagh trí mbeann uaidh; nú de Mhars n-ar rug sé a chlaidheamh as a thruail a gan fhios dó; gan trácht orm féin a dh'fhág sé gan bhogh gan saighead. Vulc. An naoidhean san, agus gan ann ach ar éigin corruighe in sna faicíníbh! Ap. Beidh 'fhios agat, a Vulcain, ach go dtiocfidh sé ag triall ort. Vulc. Sdó tháinig cheana. Ap. Má 'seadh an bhfuil na h-úirlisí go léir agat, nú an bhfuil aon cheann acu imthighthe? Vulc. Táid siad go léir agam, a Apollóin. <L 16> Ap. Feuch níos cruinne, ámh. Vulc. Dar Iúpiter ach ní fheicim an teanachair! Ap. Chífir í, ámh, ameasg faicíní an leinbh úd. Vulc. An bhfuil sé chómh deaslámhach san? nú ar chleacht sé an ghadaidheacht i mbroinn a mháthar? Ap. Ní h-eadh ach dá n-airighthá an rith cainnte agus úrlabhra atá aige cheana féin, agus bh'áil leis frithálamh a dhéanamh orainn. D'iarr sé, indé, cor iomrasgála ar Erós agus do leag sé láithreach é. Thug sé cor coise dhó ar chuma éigin. Ansan, an fhaid a bhíodar go léir ag liúirigh 'á mholadh do thóg Aphrodíté idir a lámhaibh é, ag moladh a ghnímh, agus ghuid sé a crios di. Bhí Iúpiter ag gáirí agus má bhí do guideadh a shlat rí, agus mara mbeadh an caor tóirth- nighe a bheith ró throm agus an iomad teine ann bhí sé guidithe, leis. Vulc. Is lámhach an buachaill é, do réir mar adeirir! Ap. Ní h-é sin féin ach tá sé 'n-a cheólaidhe cheana féin. Vulc. Ca bh'fhios duit sin? Ap. Fuair sé toirtís mharbh i n-áit éigin agus dhein sé úirlís ceóil di. Chuir sé géagáin uirthi, agus dro- chad, agus eochracha, agus ansan chuir sé seacht teuda uirthi, agus seinnean sé go fíor-bhinn uirthi, a Vulcain, i dtreó, feuch, go mbíon formad agam féin leis ó's agam atá taithighe fhada ar an gcruit. Agus deir Maia ná tugan sé an oidhche thuas ar neamh, ach ag im- theacht, ag cuardach, síos go h-ifrean, má 'sé do thoil é, feuchaint an bhfaghadh sé rud le guid as san, gan amhras. Tá sgiatháin air, leis. Agus tá slat déanta aige dhó féin n-a bhfuil comhachta uathbhásacha innti, agus is léi a chomáinean sé na h-anamnacha, agus a sheólan sé síos na mairbh. Vulc. Is mise thug an tslat san dó mar bhréagán. Ap. Seadh, agus thug sé do thuarastal duit — an teanachair. <L 17> Vulc. Is maith mar a chuiris i gcuimhne dhom í. Ní mór dhom imtheacht 'á h-iarraidh, feuchaint, mar adeirir, an bhfaghainn í ameasg na bhfaicíní. VII. POLUPHÉMUS AGUS POSEÍDÓN. Pol. Ó a athair, feuch an cor atá orm ó'n gcuirp- theach iasachta úd. Chuir sé ar meisge me agus ansan tháinig sé orm agus chaoch sé me. Pos. Agus cé leómhaigh an méid sin a dhéanamh, a Pholuphémuis? Pol. I dtosach bára thug sé Outis air féin, ach nuair a bhí sé imthighthe ó bhaoghal arm dubhairt sé gur Odus- séus ab ainm dó. Pos. Tá aithne agam ar an té adeirir; an fear ó Itica. Bhí sé ar uisge, ag teacht ó chathair na Trae. Ach conus a dhein sé an gníomh san? Ní fear ró chródha é Pol. Ar mo theacht abhaile ó'n bhfosaidheacht dom do rugas ar ghasra éigin daoine istigh sa n-uaimh. Ar tí mo thréad a bhíodar gan amhras mar nuair a chuireas an chómhla sa dorus (cloch ana mhór iseadh í), agus nuair a dh'aduigheas teine a dheineas de chrann mhór a thugas ó'n gcnoc liom, chonac iad a d'iarraidh dul i bhfolach. Do rugas ar chuid acu agus chromas ar iad d'ithe, mar ba chóir, toisg gur bhitheamhnaigh iad. Ansan do líon an cuirptheach úd chugham, pe'cu Outis nú Odusséus é, nimh éigin a bhí milis cúrtha ach ana mhealltach agus ana luasgach. Nuair a bhí sé ólta agam mheasas go raibh gach aon rud ag gabháil tímpal agus go raibh an uaimh féin taobh síos suas agus ná rabhas am' riocht féin i n-aon chor. Fé dheire do thuiteas am' chodla. Ansan do chuir seisean bior ar mhaide agus dhearg sé an bior sa teine agus <L 18> chaoch sé me (sháigh sé am' shúil é) agus me ar meisge. Agus ó shin, sin agat caoch me 'n-a dhiaidh, a Phoseídóin. Pos. Nách trom an codla a bhí ort, a mhic, agus a rádh nár léimis suas an fhaid a bhís ad' chaochadh. Ach conus a dh'imthig Odusséus úd uait? Tá fhios agam go maith nár fhéad sé an chloch a thógaint as an ndorus. Pol. Sdó do thógas féin í, i dtreó gur bh' fhearr de fhéadfinn breith airsean agus é ag gabháil amach. Do shuidheas i n-aice an doruis agus mo lámha ar leathadh agam ag láimhseáil. Níor leogas tharm amach ach na caoire, chun na fosaidheachta, agus chuireas i n-iúil do'n reithe cad a bhí air a dhéanamh dom. Pos. Seadh, agus do shleamhnuigh sé siúd amach a gan fhios duit, fé'n reithe. Ach bhí sé ceart agat glaodhach go h-árd ar na Cúclópaibh eile chuige. Pol. Do ghlaodhas, a athair, agus do thánadar, ach nuair fhiafraighdar ainm an mhealltóra úd agus nuair adubhart-sa gur bh' Outis ab ainm dó cheapadar gur ar buile a bhíos agus d'imthighdar leó. Sin mar a mheall an cuirptheach me len' ainm, ach isé rud a chráidh ar fad me 'ná gur thug sé dallachán orm, "Agus," ar seisean, "ní fhéadfidh t'athair, Poseídón féin, tu a leigheas." Pos. Glac misneach, a mhic. Déanfad-sa díoltas air. Gheóbhaidh sé amach, bíodh ná fuil ar mo chumas-sa súile caocha do leigheas, gur agam atá lucht taistil faraige do bháth nú do thabhairt slán. Tá sé ar uisge fós. VIII. PANOPÉ AGUS GALÉNÉ. Pan. A Ghaléné airiú, an bhfeacaís cad a dhein Eris indé ag an gcóisire úd i dTettalia, toisg ná fuair sí féin cuire chun na cóisireach? <L 19> Gal. Ní rabhas i nbhúr bhfochair, a Phanopé. D'ór- duigh Poseídón dom aire thabhairt do'n fharaige agus í chimeád socair an fhaid a bheadh an chóisire ar siubhal. Ach cad a dhein Eris, asdó, agus gan í ann? Pan. Bhí Téitis agus Péléus imthighthe chun a seómra, fé stiúrú Amphitríté agus Phoseídóin, agus bhí cuid de'n chuideachtain ag ól agus cuid acu ag moltóireacht agus cuid acu ag éisteacht le h-Apollón ag seinnt ar a chruit nú leis na Músanaibh ag cantainn. Le n-a linn sin, nídh nár dheacair, do tháinig Eris is- teach, a gan fhios, i hala an óil agus ubhal áluinn 'n-a láimh aici, agus ór ar fad ab eadh é, a Ghaléné, agus bhí sgríobhtha air, "Bíodh ag an Áluinn." Do rith an t-ubhal, fé mar a bheadh san ceapaithe dhó, chun na h-áite 'n-a raibh h-Éra agus Aphródíté agus Aténé 'n-a luighe. Do thóg h-Ermés an t-ubhal agus do léigh sé an sgríbhinn. D'éisteamair-ne. Ní raibh ionainn ach Neréidí. Cad a bhí le déanamh againn agus iad súd láithreach. Ach d'éilimh gach duine de'n triúr an t-ubhal go seasamhach, agus mara mbeadh gur chimeád Zeús ó chéile iad do láimhseálfidís a chéile. Ansan d'iarradar go cruaidh air féin a bhreith do thabhairt eatartha. "Ní dhéanfad," ar seisean. "Imthighidh," ar seisean, "go h-Ída ag triall ar mhac Phríam. Is eól dó conus áilneacht do bhreithniú. Tá sé eólgaiseach i n-áilneacht agus ní thabharfidh sé gú-bhreith." Gal. Agus i dtaobh na mbandé, a Phanopé? Pan. Is dóich liom go bhfuilid siad ag imtheacht go h-Ída indiu agus nách fada go dtiocfidh duine éigin a 'neósfidh dhúinn cé h-í a gheóbhaidh buadh. Gal. Deirim-se an méid seo leat-sa anois. An fhaid a bheidh Aphrodíté sa choimhsgar ní bhfaighidh aoinne eile buadh nú beidh an breitheamh leath-chaoch. <L 20> IX. POSEÍDÓN AGUS NA DEILPHINÍ. Pos. Maith, a Dheilphiní. Is báidheamhail sibh i gcómhnuidhe le daoine. Is fadó chuireabhair mac Ínó amach ar an Istmus nuair a bhí sé féin agus a mháthair t'réis tuitim de sna Scirónaibh isteach sa bhfaraige. Agus anois do thógais-se chughat ar do mhuin an cruitire seo ó Mhetumné, é féin agus a éide, agus do shnámhais leis go Tainaros níba thúisge 'ná mar a leogfá é chailleamhaint tré dhroch-ghníomh na máirnéalach. Deilph. Ná bíodh aon iongna ort, a Phoseídóin, sinne bheith go maith do dhaoine agus gur ó bheith i n-ár ndaoinibh dúinn a deineadh éisg dínn féin. Pos. Agus go deimhin tá milleán agam ar Dhíonusios a chuir an t-atharú cló oraibh nuair a bhuaidh sé oraibh sa chath mara úd. Sibh a chimeád fé n-a smacht a bhí ceart aige, fé mar a dhein sé le tuille. Ach conus a thárla do'n Arión so, a Dheilphin? Deilph. Measaim gur b'amhlaidh a gheibheadh Perian- dros suairceas mór ann agus go gcuireadh sé fios air go minic mar gheall ar a ealadhain, agus gur dhein fear saidhbhir de tré bhíthinn Pheriandruis, ansan níor bh'fholáir leis dul thar faraige abhaile go Metumné, chun a shaidhbhris do thaisbeáint. Chuaidh sé ar bórd luinge a bhí ag droch dhaoinibh éigin. Níor bh'fhada gur thuigeadar mórán óir agus airgid a bheith aige. Nuair a bhíodar tímpal lár slighe sa n-Aigaíach dheinea- dar na máirnéalaigh feall air. "Seadh," ar seisean leó, "ó táthaoi-se ceapaithe air sin (bhíos féin i n-aice na luinge ag éisteacht leó), leogaidh dom m'éide chur umam agus mo chluiche caointe féin do sheinnt agus ansan me féin do chaitheamh isteach sa bhfaraige lem' thoil féin. Thoilighdar na máirnéalaigh. Chuir sé an <L 21> éide uime agus do sheinn sé go fíor-aoibhinn agus ansan do thuit sé isteach sa bhfaraige chun báis a dh'fhághail láithreach. Ach do thánag-sa faoi agus thógas suas ar mo mhuin é agus do shnámhas leis go Tainaros. Pos. Molaim do dhúil sa cheól. Do dhíolais é as ar airighis uaidh. X. MENIPPOS AGUS AMPHILOCHOS AGUS TROPHÓNIOS. Men. Feuch anois, is daoine marbha an bheirt agaibh- se, a Throphóniois agus a Amphilochois, agus ní féidir liom-sa a thuisgint cad a bheir gur fiú sibh teampuil a bheith ann i nbhúr n-onóir agus é bheith dh'á mheas gur fáigí sibh. Is baoth iad na daoine a mheasan gur déithe sibh- se. Amph. Agus cad é ár leigheas-ne air má meastar, le baois, neithe de'n tsórd san i dtaobh daoine marbha? Men. Ní baoghal go measfidís a leithéid mara mbeadh sibh-se féin 'á leogaint oraibh, i gcaitheamh bhúr mbeatha, go raibh fios na neithe a bhí le teacht agaibh agus go raibh ar bhúr gcumas iad d'innsint do'n té chuirfadh ceisteana chughaibh. Troph. A Menippuis, feuchadh Amphilochos cad 'tá le freagairt aige 'n-a thaobh féin, ach am' thaobh-sa dhe, laoch iseadh me agus deinim targaireachtaí má thagan daoine anuas chugham. Ní mheasaim gur thugais-se riamh cuaird go Libadéia, nú do chreidfá an méid sin. Men. Cad é sin adeirir? An amhlaidh nách féidir dom a dh'fheisgint gur duine marbh tusa, mar an chuid eile againn, gan me dhul go Libadéia agus línéadach umam, go h-áiféiseach, agus císte am' lámhaibh agam agus lámhcán do dhéanamh, tríd an ndorus íseal úd, <L 22> isteach sa n-uaimh. Ní'l de dheifridheacht idir thusa agus sinne ach an feall atá ionat-sa. Ach ó's fáig tu innis dom cad is laoch ann, mar ní h-eól dom é. Troph. Nídh iseadh é atá déanta de dhia agus de dhuine. Men. Seadh, rud nách dia ná duine, mar adeirir, ach an dá nídh i n-aonfheacht. An leath úd is dia dhíot-sa, ámhthach, ca bhfuil sé imthighthe anois? Troph. Ag tabhairt feasa uaidh i mBoiótia, a Mheinippuis. Men. Ní fheadar an domhan, a Throphóniuis, cad é seo ar siubhal agat. Tá fhios agam go maith, ámhthach, go bhfuilir go léir marbh. XI. CHÁRÓN AGUS h-ERMÉS AGUS DAOINE MARBHA EILE. Chár. Cloisidh conus mar atá an sgéal againn. Tá an báidín seo ana bheag, feuch, agus é leath lobhtha, agus é ag leogaint an uisge isteach go tiugh, agus má suaithtear anonn ná anall é iompófar é; agus siniad sibh-se ag teacht i n-aonfheacht, chómh líonmhar, agus mórán neithe ag gach duine agaibh. Má thagan sibh ar bórd agus na neithe sin go léir agaibh is eagal liom go mbeidh cathú ar ball oraibh, go mór mór an chuid agaibh ná fuil snámh acu. Marbh. Má 'seadh cad 'tá le déanamh againn ionus go n-eireóchadh ár seóladh linn? Chár. 'Neósfad-sa san daoibh. Ní foláir na rudaí gan mhaith san go léir d'fhágáilt ansan ar an bport agus teacht lomrachta ar bórd, agus is ar éigin a dh'fhéadfidh an báidín sibh a dh'iompar an uair sin féin. Bíodh ort-sa feasta, a h-Erméis, gan aoinne acu do <L 23> leogaint isteach gan é bheith lom agus a chuid ualaigh caithte uaidh aige, mar adubhart. Seasaimh ansan i n-aice an dréimire agus fair iad agus glac isteach iad agus cuir fhiachaint ortha teacht lomrachta ar bórd. h-Erm. Is maith í do chainnt. Déanfimíd mar sin. Cé h-é seo ar tosach? Men. Mise Menippos, a h-Erméis, agus siúd isteach sa pholl uaim mo mhála, agus mo mhaide, feuch, agus is maith mar nár thugas liom mo chasóg. h-Erm. Tar ar bórd, a Mhenippuis, a phlúr na bhfear. Suidh ansúd thuas sa tsuidheachán uachtaraigh, i n-aice an stiúrthóra, i dtreó go mbeidh radharc agat ortha go léir. Agus an fear áluinn seo, cé h-é féin? Carm. Mise Carmoleós ó Mhegara, an fear grádhmhar úd n-ar bh'fiú dhá thalant a phóg. h-Erm. Má 'seadh, bain díot an áilneacht san, agus na beóil sin agus na póga féin, agus an ghruaig sin atá chómh fada, agus an luisne sin atá ad' leacain, agus do chroicean ar fad. Tá go maith. Taoi seang go leór anois. Tar ar bórd. Ach tusa, n-a bhfuil an brat corcra ort, agus an choróinn, agus an ghnúis bhorbh, cé h-é thusa asdó? Lamp. Lampichos, rí na nGelóach, mise. h-Erm. Agus, a Lampichuis, cad ab áil leat de sna neithibh sin ag teacht anso dhuit? Lamp. Émh! an amhlaidh ba cheart do rí teacht anso lomrachta! h-Erm. Ní ceart do rí é, admhuighim, ach is ceart do mharbh é. Bain díot iad. Lamp. Siné mo shaidhbhreas caithte uaim agam, feuch. h-Erm. Caith uait, leis, do mhór-is-fiú, a Lampi- chuis, agus an fheuchaint choimhtheach san. Táid siad san ró throm do'n churrachán so. Lamp. Leog dom mo choróinn a chimeád ar aon chuma, agus mo ghúna. h-Erm. Go deimhin ní leogfad. Caith dhíot iad san, leis. <L 24> Lamp. Tá go maith. Cad eile? sin gach nídh caithte uaim agam mar a chíon tú. h-Erm. Caith uait, leis, do chruadhas croidhe, agus do dhíthcéille, agus do dhroch-mhúine, agus do theasai- dheacht. Caith uait na neithe sin go léir. Lamp. Feuch, táim lom. h-Erm. Tar ar bórd feasta. Agus tusa, a fhir bheathuighthe, a fhir na feóla móire, cé h-é thusa? Dam. Mise Damasias an t-iomrascálaidhe. h-Erm. Tá a dheabhramh ort. Aithnighim-se thú. Chonac go minic tu i n-áitibh na lúthcleas. Dam. Is fíor, a h-Erméis. Glac ar bórd me anois. Táim lomrachta. h-Erm. Ní'lir lomrachta, a mhic ó, an fhaid atá oiread san feóla ort. Caith dhíot í. Do bháthfá an currachán agus gan ach cos leat do chur ann. Agus caith uait, leis, na coróinní buadha sin, agus na fógraí sin. Dam. Seadh, sin lomrachta anois me dáiríribh agat, agus chómh h-éadtrom leis na mairbh eile. h-Erm. Sin mar is fearr a bheith, go h-éadtrom. Tar ar bórd anois. Agus tusa, a Chratóin, cuir-se uait an saidhbhreas san, leis, agus an bhogánaighe sin, agus an sógh san. Ná tabhair leat do chulaith bháis; ná mór-chlú do shínsear. Fág ad' dhiaidh uaisleacht do chine, agus méid do ghlóire, agus aon fhógartha dhein an chathair ar fheabhas shoiléir do ghníomhartha, agus na sgríbhinní atá ar t'íomhághthaibh. Agus ná h-innis dúinn gur cuireadh tuama mór ós do chionn. Tá meághchaint i n-a leithéidí sin agus gan ach cuimhneamh ortha. Crat. Caithfad uaim iad agus ní lem' thoil é, ach cad é mo leigheas air? h-Erm. Aililiú! Cad é an fuadar é seo fút-sa, a fhir armtha? Nú cad ab áil leat de'n chómhartha buaidh sin? An rí féinne. Mar do rugas buadh, a h-Erméis, agus sháruigheas sa chogadh, agus thug an chathair onóir dom. <L 25> h-Erm. Caith uait ar an dtalamh an cómhartha buaidh sin. Tá síothcháin laistíos. Ní'l gádh le h-arm ann. Ach an duine stuama so, stuama 'n-a dheabhramh pé'r domhan é; agus é go mórchúiseach, agus a mhailí anáirde aige, ag machtnamh go doimhinn, cé h-é féin, é sin n-a bhfuil an fhéasóg fhada ar sile leis? Men. Philosophos éigin, a h-Erméis, nú ní h-eadh, ámhthach, ach feallaire éigin, agus é lán de chleasaidheacht. I gcás baintear de sin, leis, mar tá a lán rudaí áiféiseacha i bhfolach aige fé n-a chlóca. h-Erm. Bain díot do chlócha ar dtúis, a fhir mhaith, agus na neithe eile seo go léir ansan. A Iúpiteir! cad a bhfuil de bhaois aige, agus d'ainbhfios, agus de chlampar, agus de ghlóire dhíomhaoin, agus de cheis- teanaibh cruadha, agus d'argóint dheilgineach, agus de smaointibh casta, agus mórán saothair i n-aistear, agus cuid mhaith díthcéille, agus rudaí suaracha, agus mion-áiteamh; agus ór, dar fiadh! agus dúil i bhpleis- iúr, agus neamhnáire, agus fearg, agus craos, agus bogánaighe. Ní théid siad uaim pé ceilt a dheinan tu ortha. Agus cuir uait do bhreugaighe, agus do mhór- chúis, agus bheith 'ghá mheas gur fearr tu 'ná daoine eile. Go deimhin dá dtagthá ar bórd agus na neithe sin go léir agat ca bhfuil an long chaogad rámh a dh'fhéadfadh tu ghlacadh! Phil. Seadh, sgaraim leó go léir ó adeirir é. Men. Agus an fhéasóg san, a h-Erméis, sgaradh sé léi sin, leis. Tá sí ana throm, ana mhothalach, mar a chíon tú. Tá chúig mínae clúimh innti an chuid is lugha dhe. h-Erm. Tá an ceart agat. Bain díot í. Phil. Agus cé bhearrfidh me? h-Erm. Menippos anso, le tuaigh an tsiúinéara, agus déanfidh an dréimire bloc dó. Men. Ní h-eadh, a h-Erméis, ach sín chugham an sádh. Isé is áiféisighe. <L 26> h-Erm. Déanfidh an tuagh an gnó. Seadh, tá deabh- ramh duine anois ort ó tá bréan-mheigiol an phocáin bainte dhíot. Men. Ar mhaith leat go mbainfinn sgoth beag d'á mailíbh? h-Erm. Gan amhras, mar táid siad árduighthe aige lastuas d'á éadan, ag casadh le h-é féin d'árdú ní fheadar cad chuige. Cad é seo? Ag sile deór ataoi, a thruagháin, agus sgannra roimis an mbás ort an eadh? Seadh, tar ar bórd má 'seadh. Men. Feuch, tá rud ana throm fén' ascail aige fós. h-Erm. Cad é féin, a Mhenippuis? Men. Bladar, a h-Erméis, agus dhein sé mórán úsáide dhe i gcaitheamh a shaoghail. Phil. Má 'seadh, a Mhenippuis, cuir-se uait do shaor-aigne agus do shaor-chainnt agus do neamh-ghruaim agus do chuid gáirí. Ní'l aoinne eile anso ag gáirí ach tu. h-Erm. Ná dein i n-aon chor. Cimeád na neithe sin. Táid siad éadtrom agus is uiriste iad d'iompar, agus táid siad tairbhtheach ar an iomramh so. Agus tusa, a chainnteóir seo againn, caith uait an rith cainnte sin agat ná stadan choidhche, agus do choinnibheacha, agus do chómh-ionana, agus do chuid staraidheachta, agus do labhartha iasachta, agus do ráidhte troma eile. An Cainnteóir. Siniad caithte uaim agam iad, feuch. h-Erm. Tá go maith. Sgur an téad anois agus tarraigimís isteach an dréimire. Tógtar aníos an t-anncaire. Leath an seól. Beartuigh an stiúir, a bhádóir. Go n-eirighidh an t-ádh linn! <L 27> XII. CRÁTÉS AGUS DÍOGENÉS. Crát. An raibh aithne agat, a Dhíogenéis, ar an bhfear saidhbhir úd ó Chorint, an fear ana shaidhbhir úd Moírichos n-a raibh na loingeas cheannaidheachta go léir aige? N-a ndeireadh Aristeas a cholceathar leis (bhí seisean, leis, ana shaidhbhir), an rádh úd a' h-Ómér, 'sé sin, "Árduigh me nú leog domh-sa thusa dh'árdú." Díog. Agus, a Chrátéis, cad fé ndeara dhóibh bheith ag plámás ar a chéile? Crát. Ar son oighreachtaí a chéile. Ba chómhnaois dóibh agus chuireadar a n-uachta os cómhair na poibilidheachta, agus d'fhág Moírichos a raibh aige ag Aristeas dá mb'é féin a gheóbhadh bás ar dtúis, agus d'fhág Aristeas a chuid ag Moírichos dá mb'é féin ba thúisge. Do bhí an méid sin sgríobhtha síos, agus bhí an bheirt agus nár chuma leó cé ba mhó dhéanfadh de phlámás ar an bhfear eile. Ansan, bhí lucht feasa, pé' cu ag fághail eóluis dóibh é ó réilthibh ar neithibh le teacht, nú ó aislingíbh, ar nós chlainne na gCaldéach, agus dá mb'é an Pútiach féin é, ag tabhairt bhuaidh d'Aristeas uair agus do Mhoírichos uair eile, agus an mheágh ag iompáil, tamal chuige seo agus tamal chuige siúd. Díog. Agus cad é an deire bhí ar an sgéal, a Chrátéis? Is fiú é éisteacht leis. Crátés. Fuair an bheirt bás aon lá amháin agus chuaidh na h-oighreachtaí chun Eunómíuis agus chun Trasúcleais, beirt ghaolta ná raibh aon choinne riamh acu go dtiocfadh san amhlaidh. Bhíodar (an bheirt shaidhbhir) ag iomramh ó Shicuón go Cirra agus i lár na slighe dhóibh tháinig cam-ghaoth ainiar ortha agus do h-iompuigheadh iad. Díog. Maith mar a thárla. Ach sinne, nuair a bhíomair beó, feuch ní raibh aon mhachtnamh de'n tsórd san againn i dtaobh a chéile. Ní raibh aon dúil <L 28> agam-sa Antistenés dh'fhághail bháis i dtreó go mbeadh a mhaide mar oighreacht agam (bhí an maide go h-ana láidir aige, déanta d'adhmad crainn ola), ná ní mheasaim, a Chrátéis, go raibh aon dúil agat-sa mo chuid saidhbhris-se bheith agat mar oighreacht tar éis mo bháis, an tubán agus an mála úd n-a raibh an dá thómhas de shíol lúpíní ann. Crát. Sdó ní raibh aon ghnó agam-sa dhíobh san, ná agat-sa, a Dhíogenéis. Na neithe ba riachtanach do fuarais-se iad i n-oighreacht ó Antistenés agus fuaras- sa uait-se iad; neithe is fearr 'ná rígheacht na bPersach go mór, agus is mó le rádh. Díog. Cad iad na neithe adeirir? Crát. Eagna, neamhspleádhchas, fírinne úrlabhra gan chosg, saoirse. Díog. Dar fiadh ach is cuimhin liom go bhfuaras an saidhbhreas san ó Antistenés agus gur fhágas agat-sa é curtha i méid. Crát. Seadh, agus níor chuir daoine eile aon tsuím i saidhbhreas de'n tsórd san agus ní raibh aoinne ag plámás orainne, ag súil leis an oighreacht. Sa n-ór a bhí a ndúil go léir. Díog. Nídh nách iongna; mar ní raibh acu áit 'n-a nglacfidís neithe de'n tsórd san uainn toisg iad a bheith ag leogaint tríotha, mar gheall ar a ndroch chleach- taibh, mar a bheadh seana sparáin bhriste. Dá gcuireadh duine isteach ionta eagna, nú úrlabhra, nú fírinne, do thuiteadh an nídh sin amach láithreach agus do ghluais- eóchadh sé chun fáin, toisg gan an tón a bheith ábalta ar é chimeád, díreach ar nós na n-inghean san Dhanáois a bhíon ag cur an uisge sa tubán phollta. Ach chimeád adar greim ar an ór le fiacail agus le h-iongain agus le gach gleus. Crát. Seadh agus beidh ár saidhbhreas againne sa n-áit seo féin, agus ní bheidh acu san, ag teacht dóibh, ach an t-obulos, agus gan san acu ach chómh fada leis an mbádóir. <L 29> XIII. ZÉNOPHANTÉS AGUS CALLIDÉMIDÉS. Zén. Airiú, a Challidémidéis, conus a fuarais-se bás! Am' thaobh féin de, fear itheacháin ab eadh me do Dheinias agus is amhlaidh a dh'itheas an iomad agus do tachtadh me, mar is eól duit, óir bhís am' aice le linn bháis dom. Cal. Bhíos i n-aice leat, a Zénophantéis; ach nídh éagsamhlach iseadh do thárla dhomh-sa. Is dócha ná fuilir-se gan aithne agat ar an seanduine úd Ptoio- dóros. Zén. An fear san ná fuil aon chlann aige agus go bhfuil an saidhbhreas go léir aige, agus go bhfeicinn thusa 'n-a theannta go minic? Cal. Bhínn coitchianta ag frithálamh ar an bhfear san, mar bhíodh sé 'ghá gheallamhaint go bhfágfadh sé a chuid agam le linn bháis dó. Ach nuair a bhí an sgéal ag dul i bhfaid thar na beartaibh agus an seanduine ag maireachtaint níba shia 'ná Titónos bheartuigheas cómhgar chun na h-oighreachta. Cheannuigheas nimh agus d' áitigheas ar a ghiolla frithálmha fíona, chómh luath agus d'iarrfadh Ptoiodóros deoch (ólan sé fíon láidir, a dhóithin de) an nimh do chur sa n-árthach agus é bheith ullamh aige le tabhairt dó agus é thabhairt dó. Gheallas saoirse dhó fé dhearbhú, ach san do dhéanamh. Zén. Cad a thuit amach ansan airiú? Measaim go bhfuil nídh iongantach agat le rádh. Cal. Thánamair ó n-ár bhfothragadh. Bhí dhá chupán ullamh ag an ngiolla dhúinn, an ceann go raibh an nimh ann do Phtoiodóros agus an ceann eile dhomh-sa. Pé dul amú a tháinig ar an ngiolla thug sé dhomh-sa an ceann go raibh an nimh ann agus thug sé an ceann a bhí gan nimh do Phtoiodóros. D'ól seisean ansan; agus láithreach bonn do bhíos-sa sínte amach am' chorpán, i n-inead <L 30> san. Ach cad é seo? Ag gáirí ataoi, a Zenophantéis? Go deimhin féin ní cuibhe bheith ag gáirí uim chómhrádaidhe. Zén. 'Sdó d'imthigh sé go h-ait ort, a Challidémidéis. Ach cad a dhein an seanduine ansan? Cal. Bhí rainnt uathbháis air, ar dtúis, bhí an rud chómh h-oban san. Ansan nuair, mar a mheasaim, do thuig sé cad a bhí tuitithe amach, do gháir sé féin, leis, um an rud a bhí déanta ag an ngiolla. Zén. 'Sdó go deimhin féin anois, ní raibh sé ceart agat-sa aghaidh a thabhairt ar an gcómhgar san. Thiocfadh an oighreacht chughat níba shábhálta an bóthar díreach, bíodh go mba níba ríghne é. XIV. ALEGSANDER AGUS ANNIBAL AGUS MÍNÓS AGUS SCIPIÓN. Alegs. Is ceart mise do chur rómhat-sa, a Líbigh, óir is fearr me 'ná thu. An. Ní ceart i n-aon chor. Is mise is ceart do chur rómhat-sa. Alegs. Má 'seadh fágaimís fé Mhínós é. Mín. Agus cé h-iad sibh asdó? Alegs. Annibal, an Carchédónach é seo, agus Alegsander mac Philib mise. Mín. Uasal an bheirt agaibh, dar fiadh! Ach cad uime n-a bhfuil bhúr n-aighneas? Alegs. Um thosaidheacht. Deir sé seo gur bh'fhearr de rí féinne é 'ná mise, ach deirim-se, fé mar is eól do chách uile, go bhfuil an buadh agam i ngnóthaíbh cogaidh, ní h-amháin uaidh seo ach ó n-a dtáinig rómham nách mór. Mín. Má 'seadh labhradh gach duine agaibh do réir úird. Labhair-se ar dtúis, a Líbigh. An. Tá an t-aon nídh amháin seo am' fhabhar, a <L 31> Mhínóis, gur fhoghlumuigheas an Ghréigis sa n-áit seo; i dtreó, ná bíodh fiú an méid sin de bhreis aige orm. Ansan, deirim-se gur b'iad na daoine is mó do thuill moladh an mhuinntir a bhí ar dtúis gan aon rud agus do tháinig chun mórchoda nuair a ghabhadar cómhacht tré bhíthinn a ngustail féin agus gur fuaradh oireamhnach iad chun forlámhais. Do thánag-sa, uathadh slógh, anall sa Spáinn, am' thánaiste fé dhritháir mo chéile, agus do luadhadh me do'n chéim ab aoirde, ar mo chródhacht. Ansan do chlaoidheas na Céiltibéraigh agus do thraochas na Galataigh thiar. Chuireas na sléibhte móra dhíom agus do ghabhas do chosaibh in sna tíorthaibh ar bruach Erid anois agus do chuireas mórán catharacha d'á mbunaibh agus do smachtuigheas clár na h-Iodáile agus do thánag chómh fada le h-imealaibh na príomh-chatharach, agus do mharbhuigheas oiread san daoine i n-aon lá amháin gur le daíbhchibh a thómhaiseas a bhfáinní óir, agus do dheininn drochaid thar aibhníbh de chorpaibh daoine. Dheineas san go léir gan "Mac Ammóin" d'á thabhairt orm, ná bheith 'ghá leogaint orm gur dhia me, agus gan bheith ag innsint aislingí mo mháthar, ná gan a dh'éileamh go raibh aon rud ionam ach duine, bíodh go raibh orm cogadh do chur ar na righthibh féinne ba chliste agus dul i ngleic leis na féin nidheachaibh ba chruadha. Níor bh'ionan agus Médacha, nú Arménacha, do dhéanfadh teiche sar a mbeadh aoinne ar a dtoir agus do sgaoilfadh buadh láithreach leis an té bheadh dána a dhóithin chun a dh'iarraidh. Ach Alegsander so, do fuair sé rígheacht ó n' athair. Chuir sé i méid í, gan amhras, agus do leath sé í. Ach bhí an t-ádh leis. Ach nuair a rug sé buadh agus nuair a chlaoidh sé an Dareíos gan mhaith úd i n-Issos agus i n-Arbéla, thug sé druim lámha le nósaibh a thíre féin agus do ghlac sé nósa na Médach, agus níor bh'fholáir leis go n-adharfí é. Do mharbhuigheadh sé a cháirde ag an mbórd i n-am fleidhe, nú chuireadh sé dh'á mbreith ó'n mbórd chun a mbáis iad. <L 32> Ach do riaghlas-sa mo thír go cóir, agus nuair chuaidh an namhaid ódheas ar loingeas go Líbua agus do cuir- eadh fios orm do fhreagras go tapaidh an ghlaodh, agus dheineas íseal díom féin, agus nuair a daoradh me d'fhuiligeas é le foidhne. Dheineas na neithe sin agus gan ionam ach Barbarach, gan múine ná teagasg na Gréige orm, agus gan bheith ag raide filidheachta h-Óméir asam ar nós an fhir seo, gan múine dh'fhághail ó'n bhfáidh Aristotelés, ach a' gustal m'éirime fóghanta féin. Mar gheall ar na neithibh sin iseadh adeirim-se gur fearr me 'ná Alegsander. Ach má tá seisean níos breághtha, toisg an choróinn a bheith tímpal a chinn, agus go mb'fhéidir gurab oirdheirc le Macedónachaibh neithe de'n tsórd san, ní fhágfadh san gur cheart é chur ós cionn fir aigeanta, chródha, oilte ar chogadh, a dhein úsáid d'á éirim i n-inead bheith ag brath ar ádh. Mín. Tá an chainnt déanta go bunúsach aige gan amhras, agus ní mar a measfí í dh'fhághail ó Líbuach. Cad 'deirir-se leis an méid sin, a Alegsandeir. Alegs. Go deimhin, a Mhínóis, níor cheart aon rud do rádh le duine chómh mínáireach. Is eól duit ó chainnt daoine m'fheabhas-sa de rí agus a olcas-san d'fhoghlaidhe. Ach feuch féin an beag an deifridheacht atá eadrainn. Ní rabhas-sa ach go h-óg nuair a cuireadh cúram na rígheachta orm agus do smachtuigheas í bíodh go raibh sí buartha go maith, agus dheineas díoltas ar na daoine a mhairbh m'athair. Chuireas sgannra ar an nGréig go léir le leagadh na Téibe agus thoghdar me am rí féinne ortha. Ansan ba lag liom bheith sásta le rígheacht na Macedónach, an rígheacht a dh'fhág m'athair agam, agus do leogas mo shúil ar an ndomhan go léir agus bheartuigheas gur dhuairc an sgéal é mara gcuirinn é go léir fém' smacht. Chuas isteach sa n-Ásia le sluagh nár ró mhór agus do rugas buadh i gcath mhór ag an nGrainiceach. Ansan do ghabhas Lúdia agus Iónia agus Phrúgia. Do ghabhas gach áit 'n-ar chuireas mo chosa go dtánag <L 33> go h-Issos. Bhí Dareíos rómham sa n-áit sin agus na céadta mílte de mhórshluagh aige. Is eól daoibh-se féin, a Mhínóis, na slóighte marbh a chuireas anuas anso ag triall oraibh ó'n áit sin i n-aon lá amháin. Deir an bádóir anso ná raibh an bád mór a dhóithin dóibh agus gur chuaidh a lán acu anonn ar shlaodaibh a bhí ceangailte dh'á chéile. Agus nuair a dheineas na gníomhartha san do chuas féin sa chontabhairt, roimis na fearaibh, agus ba mhórchlú liom créachta do ghlacadh. Agus gan trácht duit ar ar dheineas i dTúros agus i n-Arbéla, níor stadas go dtí go dtánag chómh fada leis na n-Indiathaibh agus nár fhágas de theórainn lem' rígheacht ach an mhuir mhór. Do thógas a mbeithidhigh mhóra, na h-elephaint, agus do ghabhas Póros; agus na Scútaigh, fir nár dhóich, chuas tar Tanáis agus do chuireas ortha mórchath marcshlógh. Bhíos go maith dom cháirdibh agus dheineas díoltas ar mo namhdaibh. Má mheas daoine gur dhia me ba chóir é mhaitheamh dóibh. Is mar gheall ar mhéid mo ghníomhartha do mheasadar a leithéid. Ach sa deire; am' rí iseadh do fuaras-sa bás agus 'n-a dhíbearthach a fuair sé seo bás, agus é i bhfochair Phrousias an Bitineach, mar ba chuibhe, an feallaire fola! Ní 'neósfad conus mar a chlaoidhidh sé muintir na h-Iodáile. Ní le neart a dhein sé é ar aon chuma. Le malluightheacht agus le feall agus le h-éitheach a dhein sé é, gan fíre fear do thabhairt riamh uaidh. Do chas sé liom-sa an craos. Ni cuimhin leis, is dócha cad a dhein sé féin i gCapua, ag cómhluadar le droch mhnáibh agus ag ithe agus ag ól, i n-inead aire thabhairt do'n chogadh, go dtí gur chaill sé an cluiche, an fear iongantach so! Dá mba siar i n-inead soir a thabharfinn-se aghaidh, dá mb' fhiú liom é ar na tíorthaibh thiar, cad í an mhór obair a bheadh déanta agam! Bheadh an Iodáil agam láithreach gan braon fola do dhortadh, agus ansan Líbua, agus an dúthaigh go léir chómh fada siar leis na Gadéiribh. Ach níor bh'fhiú liom-sa cogadh dhéanamh ar son na dtíortha san. <L 34> Bhíodar ag crith le h-eagla rómham cheana féin agus am' admháil mar mháighistir ortha. Tá ráidhte agam. Ní beag an méid sin as a bhféadfinn a rádh. Tabhair-se do bhreith, a Mhínóis. Scip. Ná tabhair, a Mhínóis, chun go n-éistir le focal uaim-se ar dtúis. Mín. Agus cé h-é thusa, a fhir mhaith? Scip. Scipión an t-Iodáileach mise, an rí féinne, an fear do dhein léirsgrios ar Charchédón agus do chuir cathana móra ar na Líbachaibh. Mín. Agus cad 'tá le rádh agat-sa? Scip. Tá, gur lugha me 'ná Alegsander, ach gur fearr d'fhear me 'ná Annibal so, n-ar bhuadhas féin air agus n-ar chuireas ruaig air fé tharcuisne. Conus ná fuil náire air é féin do chur i gcomparáid le h-Alegsander agus ná cuirim-se, Scipión, do bhuaidh air, me féin i gcomparáid le h-Alegsander? Mín. Dar fiadh ach tá bunús led' chainnt, a Scipióin. D'á bhrígh sin tugtar tosach d' Alegsander agus curtar tusa i n'aice. Ansan, má's áil, bíodh Annibal ar an dtrímhadh duine. Ní'l sé ró olc ar fad. XV. DÍOGENÉS AGUS ALEGSANDER. Díog. Cad é seo airiú, a Alegsandeir? An amhlaidh a fuarais-se bás, leis, ar ár nós go léir? Alegs. Chíon tú gur b'eadh, a Dhíogenéis. Ní h-iongna me fhághail bháis ó ba dhuine me. Díog. Má 'seadh dubhairt Ammón bréag nuair adubhairt sé gur mhac dó féin tu. Mac do Philib ab eadh thu? Alegs. Mac do Philib gan amhras. Dá mba mhac d'Ammós me ní bhfaighinn bás. <L 35> Díog. Agus éitheach, leis, na neithe adubhradh i dtaobh Oluimpias, do mháthair, go raibh dragan 'n-a fochair, agus go bhfeacathas sa leabaidh é 'n-a teannta, agus ansan gur b'shin mar a geineadh tusa, agus go raibh dearmhad ar Philib nuair a cheap sé gur bh'é féin t'athair. Alegs. D'airigheas-sa féin na neithe sin, fé mar airighis-se iad. Chím anois, ámhthach, nár innis mo mháthair, ná fáighí Ammóin aon fhírinne. Díog. Má 'seadh ní gan tairbhthe dhuit-se ad' ghnóthaíbh, a h-innseadh na bréaga san, a Alegsandeir. Bhí eagla agá lán rómhat toisg gur mheasadar gur dhia thu. Ach feuch, innis dom cé aige gur fhágais an rígheacht úd go léir? Alegs. Ní h-eól dom, a Dhíogenéis. Níor dheineas aon tsocarú roim ré 'n-a taobh, ach amháin seo, gur thugas m'fháinne do Pherdicas le linn bháis dom. Ach cad 'tá 'ad chur ag gáirí, a Dhíogenéis? Díog. Cad eile bheadh 'am chur ag gáirí ach me bheith ag cuimhneamh ar ar dhein an Ghréig de phlámás ort nuair a ghlacais forlámhas. Dheineadar rí féinne dhíot agus thoghdar tu ad' cheann airm ortha i n-aghaidh na mBarbarach. Chuir cuid acu ameasg an dá dhia déag tu agus chuireadar suas teampuil chughat agus dheinidís ídhbeartha chughat, ó ba mhac do'n dragan tu. Ach innis an méid seo dhom. Cár chuireadar na Macedónaigh tu? Alegs. Sidé an deichmhadh lá ar fhichid agam sínte i mBaibilóin fós. Ach tá Ptolemáios, m'fhear iompair sgéithe, 'ghá gheallamhaint, chómh luath agus gheóbhaidh sé sos ó'n ngleó atá ag brúth air, go mbéarfidh sé leis sa n-Éigipt me agus go gcuirfidh sé ann me, ag súil go mbeidh mé ar dhéithibh na h-Éigipte. Díog. Nách cóir dom gáire dhéanamh, a Alegsandeir, nuair a chím tu ag magadh fút féin agus tu anso thíos i n-ifrean, ag brath ar bheith at' Anúbis, nú at' Ósoíris! Ná bíodh aon tsúil agat leis an sórd san, a dhia bhig. <L 36> Aoinne do tháinig treasna an locha san amuich, agus isteach an dorus san, ní'l aon fhághail aige ar dhul thar n-ais suas. Ní'l míogarnach ar Aiacos, agus ní h-aon dóichín Cerberos. Ach do chuirfá áthas ana mhór orm dá gcurthá i dtuisgint dom conus a dh'fhuiligean tú cuimhneamh, agus tu anso, ar an sólás mór a dh'fhágais ad' dhiaidh ar an saoghal, 'sé sin, na gárdaí cuirp a bhí agat, agus an lucht cimeádta sgiath, agus na táinistí, agus an t-ór go léir, agus na geinte ag umhlú dhuit, agus Baibilóin, agus Bactra, agus na beithidhigh mhóra úd, agus an onóir, agus an mór-chlú; agus bheith go h-oirdheirc ad' charbad ag gluaiseacht agus fleasg gheal mar choróinn ar do cheann, agus an brat corcra gleusta ort. Ná cuirid na neithe sin buairt ort nuair a chuimhnighean tu ortha? Cad chuige dhuit bheith ag sile na ndeór san, a fhir bhaoith? An amhlaidh nár mhúin an t-Aristotelés eagnaidhe úd duit gan a mheas go mbíon an t-adh ró bhuan? Alegs. É siúd eagnaidhe! An rógaire plámá- saidhe! Fág fúm-sa a thuisgint cad é an saghas Aris- totelés; cad é mar a bhíodh sé ag lorg neithe orm; agus ag sgrí chugham; an droch úsáid a dheineadh sé dem' dhíogras do'n léighean; ag plámás orm agus ag moladh mo bhreághthachta, tráth, chómh maith agus gur chuid de'n mhór-mhaith an bhreághthacht; ag moladh mo ghníomh agus mo shaidhbhreas tráth eile. Dar leis ba mhaith an saidhbhreas, leis, i dtreó nár mhiste dhó féin cuid de do ghlacadh uaim. Lúbaire fill agus cleasaidhe an fear san, a Dhíogenéis. Tá an méid seo agam-sa de bharr a chuid eagna, 'sé sin, an bhuairt seo atá orm i indiaidh na maitheasaí úd a dh'áirighis-se ó chiainibh. Díog. Má 'seadh a' bhfuil fhios agat cad a dhéanfir? 'Neósfad-sa dhuit cad a leighisfidh do bhuairt. Ní fhásan táthabha sa n-áit seo, ach imthigh-se agus ól do dhóithin d'uisge abhan Lété, lán do bhuilg de. Ól é airís agus airís eile. Sin mar a stadfir de bheith ag gol i ndiaidh na maitheasaí sin Aristoteléis. Agus feuch seo chughainn <L 37> Cleitos úd, agus Callistenés, agus mórán eile acu, agus iad ar do thí chun tu do stracadh as a chéile agus díoltas a dhéanamh ort as ar dheinis ortha. Ach imthigh-se an tslighe eile seo, agus bí ag ól mar adubhart leat. XVI. ALEGSANDER AGUS PILIB. Pil. 'Seadh anois, a Alegsandeir, ní shéanfir gur mac domh-sa thu. Mar dá mba mhac d'Ammón tu ní bhfaighfá bás. Alegs. Bhí fhios agam féin, a athair, gur mac do Philib mhac Amúntois me, ach do ghlacas leis an dtar- gaireacht toisg gur thuigeas san a bheith tairbhtheach am' ghnóthaíbh dom. Pil. Cad é sin adeirir? Tairbhtheach ad' ghnóthaíbh duit leogaint do sna fáigíbh bob a bhualadh ort! Alegs. Ní h-é sin é; ach do sgannruighdar na Barbaraigh rómham agus níor chuir aoinne am' choinnibh feasta. Le dia éigin, dar leó, a bhíodar ag cómhrac. Ansan do bhuadhas ortha gan duadh. Pil. Airiú cé'r bh'iad na fir gur bhuadhais-se ortha agus gur bhfiú iad cómhrac leó? Is le spriosánaibh a dheinteá-sa cómhrac riamh, agus gan d'arm acu ach boghana beaga agus sgiathóga, agus beara sailighe. Ach Gréagaigh do chlaoidhe agus Boiótaigh, agus Phócaigh, agus Atéinigh, agus Arcadaigh na dtrom arm, agus an mharcshluagh Thettalach, agus lucht sleagh na n-Eléiach, agus sgiathadóirí na Mantíneach; nú na Trácaigh do láimhseáil, nú na h-Illúraigh, nú na Paiónaigh; b'shin obair! Ach Méidigh, agus Persaigh, agus Chaldéigh; fir mheathta, lucht ornáidí óir! Nách éol duit gur dhein an deich míle fear úd a chuaidh suas i n-aonfheacht <L 38> le Chléarcos iad san do chlaoidhe rómhat, agus conus mar nár fhanadar le teacht chun lámha, ach gur theicheadar gan urchar 'ghá sroisint. Alegs. Ach na Scútaigh, a athair, agus elephaint na n-Indiathach, níor bh'obair ró shuarach iad. Do chlaoi- dheas iad san, gan iad do chur i gcoinnibh a chéile agus gan buadh do cheannach le feall. Agus níor dheineas dearbhú éithigh riamh, ná níor thugas geallamhaint bhréa- gach, ná níor bhriseas mo gheallamhaint, chun buadh dh'fhághail. Ach i dtaobh na nGréagach, do ghlacas chugham iad san gan fuil. Agus na Tébigh leis d'airighis, is dócha, cad a dheineas leó san. Pil. Is eól dom na neithe sin go léir. D'innis Cleitos dom iad, an fear úd a mharbhuighis-se le h-urchar sleighe ag an mbórd, toisg a bheith de dhánacht ann gur mhol sé mise seachas do ghníomhartha-sa. Agus do chaithis-se dhíot an brat Macedónach agus chuiris umat, i n'inead, an rud ar a dtugtar candus, agus chuiris an tíára díreach thuas ort agus bh'áil leat go n-adharfadh saor-chlanna Mhacedón tu! Ansan, mar bhara ar gach áiféis, dheinis aithris ar nósaibh na ndaor-aicme. Ní thráchtfad ar na neithibh eile do dheinis, ag cur éigse isteach i dteannta na león, agus ag déanamh na gcleamh- nas úd, agus an grádh míchuibhsach úd a bhí agat do h-Ephaistión. Do mholas aon nídh amháin nuair airigheas é, 'sé sin, do staonais ó mhnaoi Dhareíos, bíodh gur bhean áluinn í, agus thugais aire d'á mháthair agus d'á chlainn inghean. Bearta ríoga iad san. Alegs. Ach mo thugthacht do dhul i mbaoghal, a athair, ná molan tu é, agus go rabhas ar an gcéad duine do léim thar falla isteach i n-Ocsudracaibh, agus ar ghlacas de chréachtaibh? Pil. Ní mholaim an nídh sin, a Alegsandeir. Ní h-amhlaidh ná measaim gur rud oirdheirc do rí créachta do ghlacadh ar uairibh agus dul i mbaoghal i dtosach a shlógh. Ach níor oir an nídh sin duit-se ach go dian olc. Bhís at' dhia, mar dh'eadh, agus dá ngoinfí thu agus go <L 39> bhfeicfí thu dod' bhreith ó'n gcath ad' bheartán, agus do chuid fola leat, agus tu ag gearán leis an gcréacht, ba chúis gháire é d'á bhfeicfadh aoinne é. Bheadh Ammón 'n-a dhia bhréagach agus i n-fháig bhréagach agus a lucht feasa 'n-a lucht plámáis. Nú cé h-é ná gáirfadh nuair a chífadh sé mac Zeúis ag dul i laige agus i ngátar liagh chun fóirithint air? Agus anois féin, ó ataoi tar éis bháis, nách dóich leat gur 'mó duine atá ag fonóid um an dtaca so fé'n leogaint-ort úd nuair a chíd siad corpán an dé sínte amach agus é ag borradh agus ag bréanadh mar bheadh aon chorpán? D'á éaghmais sin, an tairbhthe úd adubhraís, a Alegsandeir, .i. tu dh'fhághail bhuaidh go saoráideach d'á dheasgaibh, is amhlaidh a bhain sé go mór ód' ghníomharthaibh oirdhearca. D'fheuch gach aon rud suarach nuair a tuigeadh gur dhia an té a dhein é. Alegs. Ní h-é sin machtnamh na ndaoine am' thaobh- sa. Is amhlaidh atáid siad am' chur i gcomparáid le Heraclés agus le Díonusios. Agus feuch féin gur mise do ghaibh an Aornos agus nár ghaibh aoinne de'n bheirt úd í. Pil. An dtugan tu fé ndeara go bhfuilir ag rádh na cainnte sin díreach mar adéarfadh mac Ammóin í ad' chur féin i gcomparáid le Heraclés agus le Díonusios? Nár chóir go mbeadh náire ort, a Aleg- sandeir, agus go gcurfá uait an bhaothaireacht agus go dtuigfá thu féin, .i. ná fuil ionat anois ach duine marbh? XVII. MENIPPOS AGUS CERBEROS. Men. A Cherberois, tá gaol agam-sa leat, feuch, mar is gadhar me féin. Innis dom, fé bhrígh Stúcs, conus fheuch Socratés agus é ag teacht chughaibh anuas. <L 40> Tá sé chómh dleaghthach duit-se, nuair is áil leat é, cainnt a dhéanamh ar nós duine agus atá sé duit amhstarach a dhéanamh, mar dia iseadh thu. Cerb. Abhfad uaim, a Mhenippois. Ba dhóich leat air go raibh sé ag teacht gan blúire d'atharú gné air agus gan puinn eagla roimis an mbás aige, agus gur mhian leis san do chur 'n-a luighe ar an muinntir a bhí 'n-a seasamh lasmuich de'n dorus. Ach nuair a chrom sé síos isteach sa pholl agus nuair a chonaic sé an doirch- eacht, agus mise 'ghá ghearradh leis an meacain táthabha nuair a stadadh sé, go dtí gur rugas ar chois air agus gur tharraigeas anuas é, do bhéic sé, mar a dhéanfadh gárlach, ag éagcaoine a chlainne agus 'ghá chasadh féin ó thaobh taobh. Men. Agus an amhlaidh ná raibh ann ach fealltóir, agus nár dhein sé ach a leogaint air neamhshuím do bheith aige sa sgéal? Cerb. Ní h-amhlaidh; ach nuair a chonaic sé ná raibh aon dul uaidh aige thug sé aghaidh air go dána, chómh maith agus gur le n-a thoil a dh'fhuilig sé an nídh ná raibh dul uaidh aige, agus go ndéanfadh na daoine a chonaic é iongna dhe. Ach i gcómhnuidhe isé rud a bhíon agam le rádh i dtaobh an saghas san daoine ar fad, 'ná go mbíd siad go dána agus go fearamhail go sroisid siad an dorus; ach isiad na neithe laistigh a thaisbeánan an fhírinne. Men. Agus conus a thánag-sa anuas chughat dar leat? Cerb. Is tu an t-aoinne amháin, a Mhenippois, a tháinig mar ba chuibhe d'fhear ded' chine teacht; agus Díogenés rómhat, mar ní h-i nbhúr n-aindeóin a thán- abhair, ná fé thiomáint, ach go toiltheanach, ag gáirí, agus 'ghá rádh leis an gcuid eile bheith ag gol. <L 41> XVIII. h-ERMÉS AGUS CHÁRÓN AGUS MENIPPOS. Chár. Tabhair dom an díoluidheacht, a Bhitheamhnaigh! Men. Bí ag béicigh, a Cháróin, má 'sé a thaithnean leat. Chár. Díol me as tu thabhairt anall adeirim leat! Men. Ní féidir duit rud fhághail ó'n té ná fuil rud aige. Chár. An bhfuil aon duine ná fuil obolos aige? Men. Ní fheadar-sa an bhfuil aon duine eile ná fuil obolos aige ach tá fhios agam ná fuil sé agam féin. Chár. Dar Ploutón ach tachtfad tu mara ndíolair me, a chuirpthigh! Men. Bain liom agus sgoilfad do cheann leis an maide seo. Chár. Agus an i n-aisge mheasfá a leithéid d'iom- ramh a bheith agat? Men. Díoladh h-Ermés tú thar mo cheann ó isé thug chughat me. h-Er. Dar fiadh ach is mise bheadh beirtha leis, a bheith orm díol, leis, as na mairbh. Chár. Ní'lim chun sgarmhaint leat. Men. Má 'seadh tarraig isteach an bád agus fan ansan. Ach conus a gheóbhair an rud ná fuil agam? Chár. Ná raibh 'fhios agat go raibh ort é thabhairt leat? Men. Bhí 'fhios agam é, ach ní raibh sé agam. An amhlaidh ba cheart dom gan bás d'fhághail nuair ná raibh an t-airgead agam! Chár. Agus an amhlaidh a bheir-se ar an aoinne amháin a mhaoidhfidh go dtáinig sé anall i n-aisge? <L 42> Men. Níor thánag i n-aisge, a dhuine mhacánta. Bhíos tamal ag taoscadh, agus tamal ar rámh, agus is me an t-aoinne amháin de'n lucht taistil ná raibh ag gol. Chár. Ní bhainid na neithe sin i n-aon chor leis an ndíoluidheacht. Caithfir an t-obolos do thabhairt uait. Ní ceart an sgéal a bheith ar a mhalairt de shlighe. Men. Má 'seadh cuir thar n-ais ar an saoghal me. Chár. Tá go breágh! Agus ansan cuirfidh Aiacos pionós orm d'á dheasgaibh sin! Men. Éist do bhéal, má 'seadh, agus ná bí am' bodhradh. Chár. Cad 'tá sa mhála san agat? Men. Lúpíní, feuch, agus suipéar Ecaté. Chár. Cad é an áit as ar thugais chughainn an madra so, a h-Erméis? Agus a raibh de chaidiriáil aige ar an slighe! Agus é ag magadh fé'n lucht taistil go léir agus ag fonóid fútha. É féin ag amhrán agus iad-san ag gol. h-Ermés. Nách eól duit, a Cháróin, cad é an saghas fir an fear so a thugais leat anall? Fear atá saor dáiríribh agus gan beann aige ar aon nídh. Sidé Menippos agat. Chár. Am briathar féin ach má gheibhim-se greim airís ort-sa — Men. Má gheibhean tu, a fhir mhaith — ach ní bhfaighir greim orm an tarna h-uair. XIX. DÍOGENÉS, ANTISTENÉS, AGUS CRÁTÉS. Díog. Feuch, a Antistenéis agus a Chrátéis, tá an chaoi againn. Cad é an bac atá orainn d'á bhrígh sin, imtheacht láithreach agus dul go dtí béal doruis na <L 43> slighe anuas, go bhfeicimíd na daoine atá ag teacht, feuchaint cad é an saghas iad agus cad 'tá ag gach duine acu 'á dhéanamh. Ant. Gluaisimís, a Dhíogenéis. Ní radharc gan sult é, cuid acu dh'fheisgint ag gol agus cuid acu ghá iarraidh go leogfí as iad; cuid acu ag teacht anuas go ríghin agus i gcoinnibh a gcos, bíodh go mbíon h-Ermés 'á gcaitheamh i ndiaidh mhullaigh a gcinn, agus iad ag cur 'n-a choinnibh, ar a gcromadh, nídh ná fóirean. Crát. 'Neósfad-sa dhaoibh cad a chonac féin agus me ag teacht anuas an tslighe sin. Díog. Dein, a Chrátéis. Deabhruighean tú go bhfuil neithe greannamhra agat le h-innsint. Crát. Bhí a lán eile ag teacht anuas i n-aonfheacht linn, agus maithe móra ar a measg. Bhí Isménodóros, an fear saidhbhir seo againne, ann, agus Arsácés riaghaltóir Mhédia, agus Óroítés an t-Arméneach. Ach Isménodóros, is amhlaidh a bhí sé ag dul go h-Elúsína, mar a mheasaim, agus nuair a bhí sé i n-aice Chitairóin do mhairbh lucht foghla é. Bhí sé ag béicigh agus greim 'n-a dhá láimh aige ar a chréacht agus é ag glaodhach ar a pháistíbh beaga a bhí fágtha 'n-a dhiaidh aige, agus é ag spídiúchán air féin mar gheall ar a dhánacht, mar gur ghaibh sé tré Chitairón, agus tré chrích Eleúterai, áiteana a bhí 'n-a bhfásach ó chogadh, agus gan aige ach beirt seirbhíseach, bíodh go raibh 'n-a sheilbh aige chúig cuacha óir agus cheithre chrúsca. Ach i dtaobh Arsácéis, fear aosta ab eadh é, agus dar fiadh níor bh'olc a ghnúis, ach bhí sé chómh mór buile le barbarach mar gheall ar bheith 'n-a chuis, agus é 'ghá iarraidh ortha a chapal a thabhairt chuige. Is i n-aonfheacht a thuit sé féin agus a chapal le h-aon bhuille amháin ó sgiathadóir Thrácach éigin sa ghleic leis an gCapadóch ar bruach abhan Aracsés. Is amhlaidh a ghluais Arsácés, mar adubhairt sé, abhfad amach ó'n sluagh. Do sheasaimh an Trácach an fód, ámhthach, agus do chas sé píce Arsácéis <L 44> i leithtaoibh le n-a sgéith féin. Ansan do chuir sé a shleagh faoi agus chuir sé tríd féin agus tríd an gcapal í. Ant. Conus ab fhéidir, a Chrátéis, san do dhéanamh le h-aon bhuille amháin? Crát. Fuiriste go maith, a Antistenéis. Do ghluais seisean ar aghaidh agus píce n-a raibh fiche bannlámha ann sínte uaidh amach aige, ach nuair a chuir an Trácach an píce i leithtaoibh le n-a sgéith agus nuair a bhí an rinn imthighthe thairis do leog sé é féin ar a leath ghlúin agus do ghlac sé an fogha ar a phíce féin agus do ghoin sé an capal sa n-ucht. Le fuinneamh agus le dásacht a ghluaiste do chuir an capal an píce tríd féin agus chuaidh an píce tré Arsácés chómh fada le n-a phlaicíbh. Chíon tú conus mar a thárla? Ní h-é an fear a dhein an gníomh ach an capal. Mar sin féin bhí sé ar buile mar gheall ar é bheith ar aon dul leis an gcuid eile. Níor bh'fholáir leis teacht anso anuas, ar muin capail. Ach Óroítés, duine bocht símplidhe ab eadh é, agus bhí sé leicthe 'n-a chosaibh i dtreó ná raibh ar a chumas seasamh ar an dtalamh ná siubhal. Bíd na Méidigh go léir ar an gcuma san nuair a thúirlingid siad d'á n-eachaibh. Tógaid siad a gcosa mar a dhéanfadh daoine bheadh ag siubhal tré dheilgnibh agus is ar éigin a chuirid siad aon tslighe dhíobh. Do chaith Óroítés é féin ar an dtalamh agus ní eireóchadh sé. Ba mhaith an mhaise ag h-Ermés é; do thóg sé ar a bhaclainn é agus thug sé leis an so é go dtí an bád; ach bhíos-sa ag gáirí. Ant. Am' thaobh-sa dhe, nuair a bhíos ag teacht anuas níor thánag ameasg na cod' eile. D'fhágas am' dhiaidh iad ag gol agus do ritheas chun an bháid agus d'aim- sigheas inead fóghanta i dtreó go mbeadh iomramh ar mo shástacht agam. An fhaid a bhíomair ar an slighe bhíodar-san ag gol agus breóiteacht faraige ortha agus bhí spórt agam-sa ortha. Díog. Siniad an saghas cuideachtan a bhí agat-sa, <L 45> a Chrátéis, agus agat-sa, a Antistenéis, ach bhí ag teacht anuas i n-aonfheacht liom-sa Bleipsías an t-úsúire ó'n bPiraeus, agus Lámpis ó Acarnán, rí féinne na slógh iasachta, agus Dáimis an fear saidhbhir úd ó Chorint. Fuair Dáimis bás le nimh a thug a mhac féin dó. Agus do mhairbh Lámpis é féin tré ghrádh do'n striapaigh Múrtión. Deirtí gur fheóch Bleipsías leis an ocras agus go raibh sé mílítheach thar na beartaibh agus ana chaol ar fad, agus bíodh go raibh 'fhios agam, d'fhia- fraigheas cad é an bás do ghaibh é. Ansan, nuair a bhí Dáimis ag daoradh a mhic, "Níor dhein sé leat ach an ceart," arsa mise leis. "Bhí suas le míle talant agat agus tu ad' chothú féin go sóghail i n-aois do dheich mblian agus cheithre fichid, agus gur cheithre h-obolois a thugtá do'n bhuachaill agus é ocht mbliana déag. Ach tusa, a Acarnánaigh (bhí sé sin ag osnuíol, leis, agus ag easgainí ar Mhúrtíon), cad chuige dhuit bheith ag cionntú an ghrádha, at' inead féin? Níor ghlacais eagla riamh roim namhaid. Bhíthá roim chách sa bhaoghal ag troid, agus sin claoidhte thu, a thréinfhir, le h-osnaíbh agus le deóraibh bréige, ag striapaichín phoibilidhe." Ach i dtaobh Bhleipsíais, is amhlaidh a bhí sé féin 'á dhaoradh féin rómham mar gheall ar mhéid a dhíthcéille, ag cimeád saidhbhris d'oighríbh nár bhain leis, 'ghá cheapadh go mairfadh sé go deó, an t-amadán. Ach bhí spórt neamhchoitchianta agam-sa ortha agus iad ag lógóireacht. Seo ag béal an doruis sinn, ámhthach, cheana féin. Ní mór dhúinn feuchaint uainn ar na daoine atá ag teacht agus iad do thabhairt fé ndeara. Aililiú! Cad a bhfuil ann díobh! Agus nách ilshaghseach iad! Agus iad go léir ag sile ach na leinbh agus na naoidheana! Agus siniad na seandaoine ag gol. Cad é seo ortha? An deoch-ghrádha a tugadh dóibh do'n bheatha. Ní mór dhom an seanduine seo do cheistiú. "Cad chuige dhuit bheith ag sile agus tu ag faghail <L 46> bháis chómh h-aosta? Cad chuige an bhuairt, a dhuine mhacánta, agus tu ag teacht anso ad' sheanduine? Rí ab eadh thu is dócha?" An Duine bocht. "Níor bh'eadh go deimhin." Díog. "Rí féinne b'fhéidir?" An Duine bocht. "Níor bh'eadh." Díog. "An amhlaidh a bhís ana shaidhbhir agus go bhfuil buairt ort toisg tu fhághail bháis agus sgar- amhaint leis an sógh go léir?" An Duine bocht. "Ní h-aon rud de'n tsórd san é. Ach bhíos deich mbliana agus cheithre fichid, agus do chaitheas beatha shuarach ag brath ar mo shlait agus ar mo ruaimnigh, agus me go fíor-dhealbh, gan chlainn, agus me bacach agus leath-chaoch." Díog. Agus bíodh gur mar sin a bhí an sgéal agat ar mhian leat bheith beó? An Duine bocht. "Ba mhian, mar ba bhreágh é an solus agus ba sgannramhail é an bás, agus b'insheachanta." Díog. As do mheabhair ataoi, a sheanduine, ag leanbaidheacht leis an gcineamhaint, agus tu chómh h-aosta leis an mbádóir féin. Cad tá ag aoinne le rádh feasta i dtaobh daoine óga nuair atá seandaoine chómh mór i ngrádh le beatha? Gur chóir gur ag rith chun an bháis a bheidís chun na n-olc san an aois do leigheas. Ach imthighmís as so le h-eagla go measfí gur ag cuimh- neamh ar éalódh a bheimís nuair a chífí sinn chómh cómhgarach do'n doras. XX. CHÁRÓN, NÚ NA FEUCHADÓIRÍ. h-ERMÉS AGUS CHÁRÓN. h-Erm. Cad tá ad' chur ag gairí, a Cháróin? Nú cad fé ndeara dhuit do bhád d' fhágaint ad' dhiaidh agus <L 47> teacht anso aníos? Go dtí indiu níor ghnáth leat puinn taithighe dhéanamh de sna gnóthaíbh seo lastuas. Chár. Is amhlaidh a tháinig mian dom, a h-Erméis, radharc fhághail ar na neithibh atá lastuas, nú go bhfeicfinn cad a bhíon ar siubhal sa bheatha, nú cad a chaillid na daoine a théidhean síos ag triall orainn go mbíd siad go léir ag gol. Ní théidhean aoinne acu treasna an uisge ach ag gol. Ar nós an Tettalaigh óig úd, d'iarras féin cead ar Ádés bheith ó'n mbád aon lá amháin agus thánag aníos sa tsolus. Agus measaim gur maith mar a thárla, me bhualadh umat-sa, mar tá fhios agam, ó táim iasachta, go dtiocfir liom ag taisbeáint gach aon ruda dhom agus am stiúrú, ó's agat atá gach eólus. h-Erm. Ní'l an uain agam, a bhádóir. Do thánag chun gnóthaí éigin daona do dhéanamh do Zeús atá thuas. Tá sé siúd teasaidhe, agus is eagal liom dá ndeininn ríghneas go dtabharfadh sé suas do'n dor- chadas me agus go bhfágfadh sé agaibh thíos me ar fad, nú go ndéanfadh sé liom mar a dhein sé go déanach le h-Ephaistos, .i. breith ar chois orm agus me chaitheamh le fánaidh ó tháirsigh neimhe, agus ansan go mbeadh ciscéim bacaighe ionam-sa, leis, agus iad ag gáirí umam nuair a bheinn ag dáil an fhíona. Chár. Agus an amhlaidh fhágfir me ag fánaidheacht ar an dtalamh, agus tu ad' chomhalta agam, agus ad, chómhmháirnéalach, agus ad' chómhsheirbhíseach (nú, ad chómhthiománaidhe ar na mairbh). Go deimhin féin, a leinbh Mhaia, níor mhiste dhuit cuimhneamh ar na neithibh úd, .i. conus mar nár chuireas tu riamh ag taosgadh, ná ar bhata rámha, ach go mbíthá sínte ar an úrlár ag sranntarnaigh, agus do shlinneána chómh leathan, chómh láidir; nú, dá mbuaileadh samhail éigin chainnteach umat, tu ag cómhrádh leis ar feadh na slighe go léir. Agus me féin, ó's me atá aosta, ag tarrac an dá bhata rámha am' aonar. Ar ghrádh t'athar, a h-Erméisín an chroidhe, ná tréig me! Ach teagaisg <L 48> me ins gach nídh a bhainean leis an mbeatha, i dtreó go mbeidh mé tar éis rud éigin d'fheisgint nuair a raghad thar n-ais. Má fhágan tusa me is cuma me nú na daill. Bíd siad-san ag tuisliú agus i riocht tuitim sa doir- cheacht; agus mise am' chaochán sa tsolus agat. Dein, a Chulléinigh, an méid sin dom agus cuimhneóchad air go deó dhuit. h-Erm. Seadh, ach tabharfidh an gnó so bataráil orm-sa! Ní baoghal 'ná go bhfeicim cheana féin nách gan dórnáil ar fad a chuirfimíd na cuarda so dhínn. Ach mar sin féin ní foláir rud a dhéanamh ort. Cad is féidir a dhéanamh i n-aghaidh tathant carad? Ní'l ar cumas, ámhthach, a bhádóir, radharc fé leith a thabhairt duit go cruinn ar gach nídh. Níor mhór ríghneas mórán blian chuige sin. Ansan do chuirfadh Zeús fógra amach 'ghá rádh gur euluigheas-sa liom féin, agus bheifá-sa coisgithe ar ghnó an bháis a dhéanamh agus díobháil déanta do rígheacht Phlútó agat toisg thu bheith chómh fada gan marbh a bhreith anonn, agus níor mhaith le fear an chustuim, le h-Aiacos, bheith chómh fada gan obolos d'fhághail. Ach breithnighmís conus radharc a thabhairt duit ar na cinn-neithibh. Chár. Bhreithnigh-se féin, a h-Ermés, cad is fearr. Ní'l aon eólus agam-sa ar neithibh uachtair na talmhan. Ní'l ionam ach duine iasachta. h-Erm. Is amhlaidh mar atá an sgéal, a Cháróin, ní mór dúinn árdán éigin d'fhághail i dtreó go mbeidh radharc agat uaidh ar gach aon rud. Dá bhféadfá-sa dul suas ar neamh ní bheadh deacracht ar bith sa sgéal. Chífá gach aon rud, ó thúr faire, go soiléir. Ach ó nách dleaghthach do'n té a bhíon do ghnáth i gcómhluadar samhal dul suas go ríghtheaghlach Zeúis ní mór dhúinn cnoc árd éigin d'aimsiú. Chár. Nách eól duit, a h-Erméis, cad is gnáth liom- sa a rádh libh-se nuair a bhímíd ar uisge? Nuair a bhuailean an ghaoth go láidir ar an anairt, agus an anairt ag lúbadh fúithi, agus an tonn ag eirighe go <L 49> h-árd, ansan adeirthí-se, tré ainbhfios, an anairt d'fhille nú an téad do leogaint amach beagáinín, nú gluaiseacht leis an ngaoith. Ach órduighim-se dhaoibh fanmhaint socair mar gur agam atá fhios cad is fearr. Ar an gcuma gcéadna dein-se anois an rud is dóich leat is fearr, ó's tu is stiúrthóir anois, agus déanfad- sa dálta lucht taistil, suidhe síos go ciúin agus rud a dhéanamh ort-sa ins gach nídh. h-Erm. Tá an ceart sa méid sin agat, a Cháróin. XXI. h-ERMÉS AGUS CHÁRÓN. h-Erm. Tá an ceart sa méid sin agat, a Cháróin. Feuchfad féin cad is ceart a dhéanamh agus déanfad amach áit chun radhairc. Ní fheadar a' ndéanfadh an Chácasach an gnó, nú Parnassos, ó isé atá níos aoirde, nú Oluimpos, ó's aoirde é 'ná ceachtar díobh. Agus go deimhin, ag feuchaint ar Oluimpos dom anois tháinig nídh nách baoth i gcuimhne dhom. Ach caithfir-se cong- namh a thabhairt dom agus rud a dhéanamh orm. Chár. Abair an focal. Déanfad-sa rud ort chómh fada lem' dhítheal. h-Erm. Deir an file, h-Ómér, gur dhein clann Alóeuis an sliabh san Ossa do stracadh ó n-a bhunaibh agus do chur anáirde ar Oluimpos, agus ansan gur chuireadar Pélion anáirde ar Ossa, agus ansan go raibh, dar leó, dréimire acu chun dul suas ar neamh. Beirt acu a bhí ann agus ní raibh ionta ach beirt leanbh. Do cuireadh pionós ar an mbeirt sin, mar cuirpthigh ab eadh iad. Ní mar sin do bheirt againne, ní'l ar ár n-aigne díobháil a dhéanam do sna déithibh. Cad é an bac atá orainn, d'á bhrígh sin, rainnt de sna cnocaibh do chur ar muin a chéile ar an gcuma gcéadna agus árdán a dhéanamh dúinn féin n-a mbeidh radharc <L 50> breágh gléineach fada fairsing againn ó n-a bhara. Chár. Agus ní fheadar an bhféadfimíd, a h-Erméis, agus gan ann ach beirt againn, Pélion nú Ossa do thógaint agus do chur anáirde ar chnoc éigin eile? h-Erm. Cad 'n-a thaobh ná féadfaimís, a Cháróin. An amhlaidh is dóich leat gur laige sinne 'ná an bheirt leanbh úd, agus sinn i n-ár ndéithibh? Chár. Ní h-amhlaidh; ach feuchan a leithéid de ghníomh deacair thar barr am' shúilibh-se. h-Erm. Feuchan gan amhras, a Cháróin, mar duine gan tabhairt suas iseadh thu agus ní'l aon fhéith filidheachta ionat. Ach siné h-Ómér, feuch, an file uasal, le h-aon dá dhán amháin do chuir sé ar ár gcumas dul suas ar neamh, chuir sé na cnuic ar muin a chéile chómh tapaidh sin, le neart filidheachta. Agus go deimhin is iongna liom tusa ag déanamh oiread suime de'n obair, agus aithne, gan amhras, agat ar Atlas n-a bhfuil an chruinne go léir ar a mhuin aige, agus go n-iomparan sé a bhfuil d'ualach ionainn go léir agus sa domhan go léir, agus é i n'aonar. B'fhéidir gur airighis i dtaobh mo dhrithár, h-Éraclés, conus mar a thóg sé an t-ualach de'n Atlas céadna san. Chuir sé a dhá shlinneán féin fé'n ualach agus do bhog sé de ghuailnibh Atlais é ar feadh tamail. Chár. D'airigheas trácht ar na neithibh sin, a h-Erméis, ach is agat-sa agus ag na filíbh atá 'fhios an fíor iad. h-Erm. Is fírinne ghlan iad, a Cháróin. Nú cad a bhéarfadh go labharfadh daoine léigheanta éitheach? Seo! Bogaimís suas Ossa ar dtúis, fé mar a thaisbeánan an Gobán Saor úd, h-Ómér, dúinn conus é dhéanamh sa dán úd:- "Curtar anáirde ar Ossa Pélion an duileabhair ar crothadh," Feuch siné an gnó déanta! Agus chómh tapaidh! Nách cómhachtach an rud an fhilidheacht san! Raghad suas anois feuchaint an ndéanfidh an méid sin an gnó <L 51> nú an gádh dhúinn tuille chur anáirde. Achaidhe! Ní'limíd ach chómh fada suas le bun Oluimpuis fós. Ní'l radharc againn soir ach ar éigin chómh fada le h-Iónia agus le Lúdia, agus ní'l radharc siar ach ar an Iodáil agus ar Shicilia. Ní'l radharc óthuaidh ach ar na tíor- thaibh atá ar an dtaobh abhus de'n Ister, agus ansan féin ní ró shoiléir a chítear Crété. Caithfimíd Oité do thógáilt d'á bunaibh, A bhádóir, agus ansan Parnassos do chur anáirde ortha go léir. Chár. Deinimís é sin. Ach tugaimís aire gan an obair a dhéanamh ró chaol agus sinn ag dul chómh h-árd ar fad léi, le h-eagla go dtuitfimís féin agus an obair ar muin mairc a chéile agus go mbeadh h-Ómér 'n-a Ghobán Saor theinn againn nuair a bheadh ár bplaois- geana briste. h-Erm. Ná bíodh ceist ort. Raghaidh gach nídh chun cinn go h-áluinn. Aistirigh Oité. Iompuigh a leith an Parnassos san. Siné. Raghad suas airís. Tá go maith. Chím gach aon áit. Tar-sa aníos. Chár. Sín chugham do lámh, a h-Erméis. Ní ró íseal an foirgneamh é seo n-a bhfuilir am breith suas air. Tá an áit sin ana fhada suas. h-Erm. Ní foláir leat gach nídh a dh'fheisgint, a Cháróin. Ní féidir an dá dhúil sin a thabhairt d'á chéile, .i. dúil i mbaoghal do sheachaint agus dúil i radharcaibh móra. Ach beir do ghreim ar mo láimh dheis-se agus ná cuir do chos i n-áit sleamhain. Siné! Is maith é sin. Taoi-se anáirde, leis. Agus ó tá an dá bheinn ar Pharnassos so suidhmís ar bheinn acu an duine againn. Feuch ad' thímpal anois agus tabhair fé ndeara gach aon rud. Chár. Chím mórán tailimh agus mar a bheadh loch mór uisge 'n-a thímpal, agus cnuic, agus aibhní atá níos mó 'ná Cócutos agus 'ná Periphleigethon, agus daoine ana bheaga, agus cuid d'á dtalamhógaibh. h-Erm. Catharacha iad san, a Charóin, ar a dtugan tú talamhóga. <L 52> Chár. Feuch, a h-Erméis, ní'l aon rud déanta againn, agus is saothar i n-aistear dúinn na cnuic seo go léir do chur anáirde ar a chéile; Parnassos agus Castália agus Oité, agus an chuid eile acu. h-Erm. Conus san? Chár. Mar ní'l radharc glan agam ar aon rud ó'n áit árd so. Bhíos ar aigne, ní h-amháin na cnuic agus na catharacha dh'fheisgint, fé mar a chítear ar chairt iad, ach na daoine féin, leis, a dh'fheisgint, agus na neithe a bhíon ar siubhal acu, agus éisteacht le n-a gcainnt. Is cuimhin leat go rabhas ag gáirí nuair a bhuailis umam ó chiainibh agus gur fhiafraighis díom cad a bhí am' chur ag gáirí. Is amhlaidh a dh'airigheas rud éigin a dhein sult mór dom. h-Erm. Agus cad é an rud é, 'sdó? Chár. Duine a bhí ag fághail cuire chun dínnéir, i gcóir an lae amáirigh is dóich liom, ó dhuine mhuinn- teartha dhó. "Raghad gan amhras," ar seisean. An fhaid a bhí an focal ag teacht as a bhéal do thuit slinn de bhuaic an tighe, pé rud a bhog í, agus mhairbh sí é. Níor fhéadas-sa gan gáire dhéanamh i dtaobh na geall- amhna úd — ná cómhlíonfí. Is dóich liom go gcaithfad dul síos i dtreó go bhféadfad neithe dh'fheisgint agus do chloisint níos fearr. h-Erm. Fan mar atá agat. Leighisfad-sa an méid sin, leis, duit agus tabharfad radharc géar go maith dhuit láithreach le deismireacht bheag eile a' h-Ómér. An fhaid a bheidh mé ag rádh na bhfocal ceap-se at' aigne gan bheith caoch-shúileach a thuille. Chár. Seadh, comáin leat. h-Erm. "An smúit seo ar do shúilibh glantar díobh é Go n-aithnighir ó chéile déithe a's daoine." Seadh! Conus 'tá an sgéal agat? An bhfeicean tú neithe anois? Chár. Go h-iongantach! Dall ab eadh an Luncéach úd seachas me. Seadh anois, freagair-se ceisteana dhom-sa agus teagaisg me ar an gcuma san. Nú <L 53> b'fhéidir gur mhaith leat go gcuirfinn na ceisteana chughat a' h-Ómér. Ní gan eólus ar dhántaibh h-Óméir atáim-se, bíodh 'fhios agat é. h-Erm. Airiú cá bhfaghfá-sa eólus ar h-Ómér ná ar a dhántaibh, agus ná rabhais riamh ach ag gabháil do bhád agus do bhataíbh rámha! Chár. Feuch anois, sin masla agat 'á thabhairt dom' chéird! Nuair a bhíos 'á bhreith anonn tar uisge bhí cuid d'á fhilidheacht aige d'á ghabháil agus is cuimhin liom fós na dánta a ghaibh sé. Tháinig stoirm orainn mar gheall ortha. Bhí dán aige 'á ghabháil ná raibh ró rathmhar do lucht taistil faraige. Conus mar a bhailigh Neptún na sgamail agus mar a ghríos sé an fharaige agus mar a sháidh sé síos innti a shleagh trí mbeann, mar a sádhfí bata leitean, ag suathadh an uisge agus ag cur stoirmeacha ar siubhal, agus ag déanamh a lán eile toirmisg; go dtí gur dhúisigh na dánta stoirm i n-ár dtímpal féin agus go dtáinig doircheacht i n-ár dtímpal, i dtreó gur dhóbair go n-iompuightí an bád orainn. Ansan do tháinig breóiteacht faraige air féin agus do tháinig na h-úirlicí chómh dian san air gur steall sé amach uathbhás de'n fhilidheacht. Níor stad sé go dtí gur aisig sé amach chughainn Sculla agus Caribdis agus an Cuclops féin. h-Erm. Níor dheacair beagán do phiocadh a' h-aisiog chómh mór san. Chár. Innis dom, má 'seadh:- "Cé h-é an fear cumasach osgartha buacach árd Ná téidhean cách uile ach go bunaibh a mhór shlinneán?" h-Erm. Míló, an t-iomrasgálaidhe, é sin. Táid na Gréagaigh 'á mholadh mar tógan sé tarbh ar a bhaclainn agus beirean sé leis é treasna na páirce. Chár. Agus nách mó go mór ba cheart dóibh mise do mholadh, a h-Erméis, nuair a thógfad, i gceann tamail bhig eile, an Míló céadna san agus chuirfad isteach sa bhád é nuair a bheidh sé ar lár ag an mbás, an t-iomras- gálaidhe mór, a thabharfidh dó an cor coise nách eól dó? <L 54> Ansan beidh sé againn agus gach aon ghlam aige, ag gol i ndiaidh na gcoróinní sin agus i ndiaidh an mholta go léir sin. Tá móráil air anois toisg daoine bheith 'ghá mholadh mar gheall ar an dtarbh a bhreith leis. Ní fheadar an bhfuil fhios aige go gcaithfidh sé bás d'fhághail, chómh maith le cách, uair éigin? h-Erm. Dhe conus fhéadfadh sé sin cuimhneamh ar an mbás agus é chómh láidir? Chár. Sgaoilimís leis. Déanfidh sé sult dúinn lá éigin, agus ní fada go dtí é, nuair a bheidh sé ar an mbád againn agus gan é ábalta ar chorrmhíol do thógaint suas, ní áirighim tarbh. Ach innis an méid seo dhom. Cé h-é an fear eile úd, an fear stuama úd? Ó n-a éadach ní mheasaim gur Gréagach é. h-Erm. Cúros é sin, a Cháróin, mac Chambúséis. An fear a thug do sna Persachaibh an ímpireacht san a bhí roimis seo ag na Médachaibh. Ní'l abhfad ó bhuaidh sé ar na h-Assuriachaibh agus thóg sé Baibilóin. Tá sé anois ag cuimhneamh, is dóich liom, ar shlógadh dhéanamh i n-aghaidh Lúdia, chun buadhchtaint ar Chroésus agus an saoghal go léir do thabhairt fé n-a smacht féin. Chár. Agus ca bhfuil an Croésus san anois? h-Erm. Feuch anonn, isteach sa dún úd thall, an dún n-a bhfuil na trí múrtha 'n-a thímpal. Siné Sardis. Agus a' bhfeicean tú Croésus féin agus é sínte ar thulg óir agus é ag cainnt le Sólón an t-Atéineach? Ar mhaith leat go n-aireóchaimís cad tá acu 'á rádh? Chár. Ba ró mhaith. (Croés. A Atéinigh a chara, is léir duit-se méid mo stóir agus mo shaidhbhris, méid an óir atá agam 'n-a bhlocaibh, agus méid an ollmhaithis atá agam. Innis dom cé h-é an fear is dóich leat-sa is mó áthas d'á bhfuil d'fhearaibh beó?) Chár. Ní fheadar cad é an freagra thabharfidh Sólón ar an gceist sin? h-Erm. Freagra éigin uasal gabhaim-se orm. (Sól. Is ar fhíor bheagán daoine, a Chroésois, atá fíor áthas. <L 55> Ach d'á raibh ar m'aithne dhíobh measaim gur b'iad Cléobhis agus Bitón an bheirt is mó a fuair d'áthas, .i. beirt mhac na mná-draoi.) Chár. Beirt mhac na mná úd ó Argos adeir sé. Chuadar araon fé'n gcuing agus do tharraigeadar a máthair sa charbad, go dtí an teampul agus fuaradar araon bás an oidhche chéadna. (Croés. Seadh; sgaoil- imís leó san. Cé h-é an tarna duine? Sól. Tellos, an t-Atéineach úd a chaith a shaoghal go macánta agus ansan do fuair bás ar son a thíre dúchais. Croés. Ach mise, a chuirpthigh, nách dóich leat gur fear séanmhar mise? Sól. Ní fheadar fós, a Chroésuis, gan deire do shaoghail a theacht. Isé an bás a dh'innsean an fhírinne i neithibh de'n tsaghas san nuair a leanan an séan ar dhuine go fíor dheire na sgríbe.) Chár. Deárna leat, a Shólóin! Is maith a dheinis é gan sinn a dhearmhad, ach a dh'admháil gurab é an bád a thaisbeánan an fhírinne in sna neithibh sin. Ach cé h-iad súd atá ag Croésos 'á chur chun siubhail? Agus cad é an rud é sin atá ar a nguailnibh acu? h-Erm. Bluic óir iad san atá aige 'á chur ag triall ar an bPúitiach, mar dhíoluidheacht as an bhfreagra do fuair sé, freagra a bheidh 'n-a thrúig bháis dó féin sar a fada. (Is amhlaidh a bhí fonn ar Chroésos dul chun chogaidh. Chuir sé ceist ag triall ar an bPúitiach, .i. ar Apollón, ghá fhiafraighe cad é an séan a bheadh ar an gcogadh. Tháinig an freagra: "Má deintear an cogadh so curfar rígheacht láidir ar neamhnídh." Cheap Croésos gur bh'é rígheact a namhad a chuirfadh sé féin ar neamhnídh. Chuir sé an cogadh ar siubhal. Do buadhadh air agus do cuireadh a rígheacht féin ar neamh- nídh agus do thuit sé féin sa chogadh.) Chár. Agus an é sin an t-ór, an rud san atá ag spréacharnaigh? An rud leath-bhán leath-dhearg san? Sidé an chéad uair agam ghá fheisgint bíodh gur airigheas teacht thairis go minic. <L 56> h-Erm. Siné díreach é, a Cháróin, an ainm ordheirc, n-a mbíon an coimhsgar go léir ar siubhal mar gheall air. Chár. Am briathar ná feicim féin cad é an tairbhthe atá ann, ach amháin gurb ualach é ar an muinntir a bhíonn 'ghá iompar, ba dhóich liom. h-Erm. Agus an amhlaidh nách eól duit cad iad na cathana a thagan uaidh, agus an feall, agus an ghadaidh- eacht, agus na mionna éithigh, agus an dúnmharbhú, agus an braighdineas, agus na cuarda fada ar uisge, agus na gnóthaí ceannaidheachta, agus an sglábhaidheacht? Chár. Uaidh sin, a h-Erméis, agus gur beag ná gur cuma é nú prás! Is eól dom cad é an rud prás mar glacaim an t-obolos, tá fhios agat, ó gach duine de'n lucht taistil. h-Erm. Is fíor; ach tá prás flúirseach agus ní bítear 'n-a dhiaidh puinn. Ach bainid na mianadóirí é siúd aníos as an dtalamh ó dhoimhneas mhór, 'n-a chodaibh beaga. Is aníos as an dtalamh a baintear é fé mar a baintear luadh nú aon mhiotal eile. Chár. Do réir do chainnte is iongantach an daille inntinne i ndaoinibh é a leithéid de dhúil a bheith acu i rud chómh buidhe chómh trom. h-Erm. Ach an Sólón úd, A Cháróin, ní thaisbeánan sé go bhfuil aon dúil aige ann, mar tá sé ag gáirí um Chroésos agus um an sgléip a dheinean an barbarach. Agus is dóich liom gur mian leis ceist do chur chuige. Éistimís leó. (Sól. Innis dom, a Chroésois, an dóich leat an bhfuil gádh ag an bPúitiach leis na blocaibh óir úd? Croés. Dar fiadh ach tá. Ní'l a leithéid siúd de thabharthas le fághail i n-aon chor aige i nDeilphos. Sól. Agus an dóich leat go bhfuil áthas agat d'á chur ar an nDia sin nuair a gheibhean sé na bluic óir uait-se, i dteannta a bhfuil aige? Croés. Agus cad 'n-a thaobh ná cuirfinn? Sól. Cuirean tú 'n-a luighe orm, a Chroésois, gur dealbh an saoghal acu é ar neamh má chaithid siad teacht go Lúdia a d'iarraidh óir <L 57> nuair a theastuighean sé uatha. Croés. Agus cad eile ca bhfuil oiread óir le fághail agus atá le fághail anso againne? Sól. Innis dom an bhfuil iaran le fághail i Lúdia? Croés. Ní puinn atá. Sól. Má 'seadh isé an nídh is fearr atá i n-easnamh oraibh. Croés. Cad a bhéarfadh go mbeadh iaran níos fearr 'ná ór? Sól. 'Neósfad-sa san duit, a Chroésois, ach go bhfreagaróchair ceist uaim gan fearg do theacht ort. Croés. Cuir do cheist, a Shólóin. Sól. Ce' cu is fearr an té a dheinean cosaint ar dhaoinibh eile nú na daoine a cosantar? Croés. An té a dheinean an chosaint, nídh nách iongna. Sól. Dá dtagadh Cúros le mór shluagh anso isteach i Lúdia, mar a shamhluighid rainnt daoine, an claidhmhte óir a churfá- sa i lámhaibh do shlógh, nú an iaran a bheadh ag teastabháil an uair sin? Croés. Iaran gan amhras. Sól. Agus mara bhféadair an t-iaran d'fhághail raghadh do chuid óir go Persa i bhfuadach. Croés. Focal fóghanta, a dhuine! Sól. Gan súd mar siúd! Ach measaim go n-ad- mhuighean tú gur fearr an t-iaran. Croés. Agus an amhlaidh adéarfá liom na bluic óir úd do thabhairt thar n-ais agus bluic iarainn do chur 'n-a n-inead ag triall ar an bPúitiach? Sól. Ní'l aon ghádh aige le h-aon taobh acu. Ach pe 'cu ór nú prás a chuirfir ann ní'l agat d'á dhéanamh ach ag cur saidhbhris nú foghla i dtreó daoine eile, i dtreó na bhFóiceach nú na mBoióiteach, nú i dtreó na nDeilphiach féin, nú i dtreó tíoránaigh éigin, nú bitheamhnaigh éigin. Is beag ag an ndia úd bhúr ngaibhní geala! Croés. Ní'lir-se choidhche ach ag spídiúchán ar mo chuid saidhbhris agus ag formad liom mar gheall air.) h-Erm. Ní féidir leis an Lúdach, a Cháróin, dánacht agus fírinne na cainnte sin do sheasamh, agus is iongna leis duine bocht ag nochtadh a aigne dhó gan chrithniú gan eagla roimis. Ach tá roimis. Cuimhneóchaidh sé fós ar Shólón agus ní fada go dtí san, nuair a chaithfidh sé dul suas ar an dteine bháis le h-órdú <L 58> ó Chúros. Ní'l abhfad ó dh'airigheas ó Chlótó cad tá i ndán do'n bheirt, go ngeóbhaidh Cúros an Croésos so 'n-a phríosúnach agus ansan go dtuitfidh Cúros féin leis an mnaoi Massageiteach úd. An bhfeicean tú an bhean Scútach úd thall, í siúd atá ar marcaidheacht ar an each mbán? Chár. Chím dar fiadh. h-Erm. Siní Tómuris. Bainfidh sí sin an ceann de Chúros agus cuirfidh sí isteach i mála é, i mála a bheidh lán d'fhuil. Agus an bhfeicean tú an t-ógánach úd? Siné Cambúsés. Beidh sé sin 'n-a rí i ndiaidh a athar. Tiocfidh na mílte mí-ádh air i Líbua agus i n-Aitiópia agus fé dheire imtheóchaidh sé as a mheabhair agus mar- bhóchaidh sé Apis agus gheóbhaidh sé bás. Chár. Ó cúis gháire chughainn! An té fheuchfadh anois ortha, agus an mímheas go léir acu ar dhaoinibh eile, conus a cheapfadh sé gur gearr go mbeidh duine acu 'n-a phríosúnach agus ceann an duine eile istigh i mála fola! XXII. h-ERMÉS AGUS CHÁRÓN. (Ar leanmhaint.) Chár. Ach é siúd, a h-Erméis, n-a bhfuil an t-éadach corcra fáisgithe uime agus an mionn óir ar a cheann, cé h-é féin? É siúd n-a bhfuil an cócaire ag tabhairt an fháinne dhó tar éis an éisg do ghearradh — "An rí é do shíolraidh ó mhór-fhuil, Ar ínse bheag shuarach sa bhfaraige?" h-Erm. Do chasais an chainnt sin go maith, a Cháróin, ach siné Polúcratés, rí na Samíach, agus dar leis féin tá gach nídh ar a thoil aige. Ach díolfidh Mainan- <L 59> dríos, a sheirbhíseach, an fear céadna san leis an sátrap Oroités agus curfar ar bior é. Imtheóchaidh an sólás go léir uaidh i n-aon neómat amháin aimsire, an fear bocht. D' airigheas an méid sin ó Chlótó féin. Chár. Deárna leat, a Chlótó! Bearr na cinn díobh agus bearr iad féin as an saoghal, agus cuir ar na bearaibh iad, gan dochma, i dtreó go dtuigfid siad ná fuil ionta ach daoine. Ach curtar suas go h-árd ar dtúis iad i dtreó d'á aoirde a tógfar iad gur b'eadh is tiubaistighe an tuitim a gheóbhaid siad. Agus bead-sa ag gáirí ansan nuair a chuirfad aithne ar gach duine acu sa bhád agus iad nochtaithe, gan corcair gan mionn gan tulg óir acu 'á thabhairt leó. h-Erm. Mar sin díreach a bheidh an sgéal acu. Ach feuch, a Cháróin, an suathantas daoine úd thall agus cuid acu ag seól loingeas agus cuid acu ag déanamh cogaidh, cuid acu ag pléidhe dlighe agus cuid acu ag saothrú an tailimh, cuid acu ag déanamh úncamais agus cuid acu a d'iarraidh déarca? Chár. Chím breac-shluagh agus iad suaithte tré n-a chéile, agus a mbailte mar a bheadh cruiceóga beach, agus a chealg féin ag gach aoinne acu agus é ag cealgadh a chómharsan. Agus tá cuid acu mar a bheadh beacha gabhair, ag guid agus ag fuadach ó'n lag. Ach cé h-iad súd atá ag gluaiseacht sa n-aer ós a gcionn a gan fhios dóibh? h-Erm. Aidhmeana iad san, a Cháróin, agus eagla, agus míchiall, agus pléisiúr, agus sainnt chun airgid, agus fearg, agus fuath, agus a leithéidí. Ach tá aon díobh san .i. ainbhfios, agus bíon sé thíos ar a measg, i n-aontigheas eatartha, dar fiadh, mar aon le mioscuis agus le droch aigne agus le formad agus le h-éad agus le h-aineólus agus le mearathal agus le dúil i saidhbhreas. Ach bíon eagla agus na h-aidhmeana ag foluaimint ós a gcionn. Uaireanta tuitean an t-eagla anuas ortha agus bainean sé geit asta agus cuirean sé creathán ortha. Agus bíd na h-aidhmeana <L 60> ós a gcionn suas agus nuair is dóich le duine acu go mbíon greim aige ortha sleamhnuighid siad uaidh agus fágaid siad ansúd é agus a bhéal ar leathadh aige, díreach mar a chíon tú Tantalus ansud thíos d'á thrao- chadh le h-easba uisge. Má fheuchan tú cruinn chífir na Cineamhna ós a gcionn agus an fhearsad acu 'á thochrais do gach duine acu, i dtreó go bhfuil gach duine ar crochadh ar shnáithín chaol. An bhfeicean tú mar a bheadh snáith rabháin fhalla síos ó gach fearsad chun gach duine? Chár. Chím, agus snáithín ana chaol mar cheangal go minic ó dhuine acu go duine eile agus uaidh sin go duine eile airís. h-Erm. Go díreach, a bhádóir, mar tá i ndán do'n duine sin díobh an duine eile sin do mharbhú, agus do'n duine eile sin an duine eile sin airís do mharbhú. Agus beidh an duine seo i n' oighre i ndiaidh an duine eile úd n-a bhfuil a shnáith gairid, agus an duine eile seo i n' oighre i ndiaidh an duine eile úd; óir siné an brígh atá leis na ceangalaibh sin. Chíon tú, ansan, gach aoinne acu ar crochadh ar aon tsnáithín amháin. Agus tarraigtear duine acu suas go h-árd, go dtí ná féadan an snáith an mheághchaint d'fholag agus go mbrisean sé agus go dtuitean an duine agus go ndeinean sé a lán fothraim. Agus duine ná tógtar ach beagán ó'n dtalamh tuitean sé gan aon fhothram agus fanan sé ansan agus is ar éigin a thugan a chómharsain fé ndeara a thuitim. Chár. Is ait an sgéal ar fad é, a h-Erméis. h-Erm. Is fíor. Ní fheadraís a leath, a Cháróin. Feuch an dúil a bhíon acu i ngnó an tsaoghail; an fuadar a bhíon fútha; agus iad ag imtheacht i lár an fhuadair; an gleacaidhe sin, an bás, 'ghá sgiobadh chun siubhail. Agus nách maith na teachtairí agus na seirbhísigh atá aige, mar a chíon tú! .i. crith, agus eugcruas, agus cliabh-ghalar, agus slaghdán, agus claidhmhte, agus bitheamhantas, agus nimh, agus na breithimh, agus na <L 61> righthe; agus ná cuimhnighid na daoine ar aon nídh dhíobh san i n-aon chor an fhaid a bhíon an saoghal ag eirighe leó; ach nuair a ghabhan an saoghal 'n-a gcoinnibh ní bhíon acu ach "ochón!" agus "a chreach láidir é!" agus "ó cad a dhéanfad!" Ach dá gcuimhnighdís ó thosach ná fuil ionta ach daoine agus go gcaithfid siad bás d'fhághail, go gcaithfid siad imtheacht nuair a bheidh a dtréimhse caithte, mar a dhúiseóchadh duine a' taibhreamh, agus an saoghal so go léir d'fhágaint 'n-a ndiaidh, do chaithfidís a saoghal níba chiallmhaire agus ní chuirfadh an bás oiread sgannra ortha. Ach anois is dóich leó go bhféadfid siad fanmhaint anso i gcómhnuidhe, agus nuair a thagan an teachtaire, i riocht éagcruais nú cliabh-ghalair, agus a bheirean sé greim ortha agus a thógan sé chun siubhail iad bíon fearg ortha, toisg gan aon choinne bheith acu go stracfí mar sin as an saoghal iad. An fear san atá ag déanamh an tighe sin dó féin chómh díthealach, agus ag brostú na gceárdaidhthe, dá n-innstí dhó go gcríochnófí an tigh ach ná h-íosfadh sé féin oiread agus aon bhéile amháin istigh ann; go bhfaghadh sé féin bás chómh luath agus a bheadh an ceann ar an dtigh agus go bhfágfadh sé an tigh agá oighre cad déarfadh sé leis féin? Nú an fear san n-a bhfuil an mac óg agá mhnaoi agus a cháirde cruinnighthe aige chun na cóisireach, chun a ainme féin do chur ar an mac, an dóich leat an mbeadh an t-áthas san go léir air anois dá mbeadh fhios aige go bhfuil an mac san chun báis d'fhághail nuair a bheidh sé seacht mbliana dh'aois? Ach chíon sé an fear so thall n-a bhfuil a mhac eirighthe suas aige agus é 'n-a ghleacaidhe chumasach agus buadh beirtha aige in sna cleasaibh lúth i n-aice Oluimpia. Ach ní fheicean sé an fear eile úd n-a bhfuil a mhac tar éis bháis aige agus é 'ghá bhreith leis amach chun a adhlactha, ná ní h-eól dó cad é an saghas an snáith ar a raibh sé ar crochadh. Agus chíon tú na daoine go léir úd atá ag coimhsgar i dtaobh teóran, agus iad súd atá ag <L 62> bailiú saidhbhris, agus ansan, sar a mbíon aon phioc de thoradh a saothar acu, siúd greim ortha agus iad d'á sguabadh chun siubhail ag na teachtairíbh úd adubhart. Chár. Chím na neithe sin go léir agus táim 'ghá fhiafraighe dhíom féin cad é an pléisiúr a bhíon acu ar an saoghal, nú cad a baintear díobh go mbíon an diombádh go léir ortha 'n-a dhiaidh. h-Erm. Agus feuch ar na righthibh a bhíon ós a gcionn. Ba dhóich leat ortha go bhfaighid siad fíor áthas, go mbíd siad ar a sástacht, ó bhaoghal gach buairimh agus gach bárthain. Ach is mó go mór an míshásamh aigne a gheibhid siad 'ná an pléisiúr a bhíon acu. Ní bhíd siad choidhche gan buairt aigne ortha agus eagla namhad, agus uisge-fé-thalamh d'á dhéanamh 'n-a dtímpal, agus fuath ag daoine dhóibh, agus plámás fill 'á dhéanamh ortha; gan trácht ar na trioblóidíbh eile do thagan ortha fé mar a thagaid siad ar chách, taomana breóit- eachta agus pianta agus teinneas. Agus ansan, má bhíon an sgéal chómh dona san ag na righthibh is uiriste a thuisgint cad é a olcas a bhíon an sgéal agá ndaoinibh. Chár. An bhfuil 'fhios agat, a h-Erméis, cad leis go gcuirim-se daoine agus a mbeatha i gcomparáid? An bhfeacaís riamh na cluig a thagan ar uisge na h-abhan nuair a bhíon sé ag rith le fánaidh? Na cluig sin d'á ndeinean an t-únán? Bíon cuid acu ana bheag agus pléasgaid siad go luath. Bíon cuid acu a sheasuighean tamal agus tagan cluig eile i ngar dóibh agus súghaid siad chucha iad agus ataid siad ana mhór. Ansan pléasgaid siad san, leis, uair éigin, óir ní féidir a mhalairt. Siné an údhálta ag beatha na ndaoine. Iad go léir d'á séide suas le gaoith, cuid acu mór agus cuid acu beag; agus cuid acu ná faghan ach séide ana shuarach nuair a phléasgaid siad, agus cuid acu d'imthigh- ean láithreach le linn iad do theacht. Ach ní foláir dóibh go léir pléasgadh agus imtheacht gan tuairisg. <L 63> h-Erm. Taoin tú chómh maith le h-Ómér féin chun soluídí dhéanamh. Deir sé gur cuma na daoine nú duilleabhar na gcrann. Chár. Agus bíodh gur fíor san feuch conus mar a chaithid siad a mbeatha, ag coimhsgar mar gheall ar rígheachtaibh agus mar gheall ar onóir agus mar gheall ar thalmhaintíbh, agus go gcaithfid siad na neithe sin go léir d'fhágaint 'n-a ndiaidh agus teacht ag triall orainne agus gan acu ach an t-obolos! Tá sé chómh maith agam, ó táimíd ar an áit árd so, glaodhach ortha agus labhairt leó agus cómhairle thabhairt dóibh an saothar gan tairbhthe do chur uatha agus bheith ag cuimh- neamh ar an mbás i gcómhnuidhe: Mar seo feuch — "A dhaoine gan chiall! cad chuige dhaoibh bheith chómh h-im- níomhach? Stadaidh d'bhúr saothar mar ní mhairfidh sibh i gcómhnuidhe. Na neithe sin n-a bhfuil an suím go léir agaibh ionta ní'l aon nídh acu bithbhuan; agus nuair a gheóbhaidh duine bás ní fhéadfidh sé aon nídh acu do bhreith leis. Ní foláir é dh'imtheacht lomrachta agus a thigh agus a chuid tailimh agus a chuid óir do dhul chun daoine eile go deó, i n-atharach sealbha." Nách dóich leat, dá labharainn amach go h-árd na neithe sin agus neithe d'á sórd, ó'n áit árd so as a bhféadfí sinn a dh'aireachtaint, gur bh'fhearrde beatha na ndaoine é agus go dtiocfadh breis céille dhóibh? h-Erm. A dhuine mo chroidhe 'stigh, ní fheadaraís cad é an greim atá ag ainbhfios agus ag dul amú ortha. Ní fhéadfá a gcluasa dh'osgailt le tráthar, táid siad chómh stupaithe sin acu le céir, fé mar a stup Odusséus cluasa a chualachta le h-eagla go n-aireóchaidís na Suiréana. Conus fhéadfidís tu dh'aireachtaint, mar sin, dá mbeifá ag béicigh go dtí go sgoilfadh ort! An rud a dheinean Léité agaibh-se thíos deinean ain- bhfios anso é. Tá rainnt acu, ámhthach, nár ghlac an chéir isteach 'n-a gcluasaibh, agus tá beann acu ar an bhfírinne, agus feuchaid siad isteach i neithibh go géar, 'ghá mbreithniú, feuchaint cad é an saghas iad. <L 64> Chár. Má 'seadh nár cheart dom labhairt go h-árd leó san? h-Erm. An nídh atá ar eólus acu cheana ní gádh bheith 'ghá innsint dóibh. Feuch mar atáid siad ag druidim i leithtaoibh ó'n sluagh agus ag magadh fé'n obair atá ar siubhal, obair ná taithnean i n-aon chor leó. Ba dhóich le duine ortha go bhfuilid siad ag cuimhneamh ar imtheacht as an saoghal ag triall oraibh-se, mar tá fuath ag daoine dhóibh toisg iad a bheith ag cáine an ainbhfiosa. Chár. Deárna libh, a lucht an chroidhe mhóir! Ach nách beag atá ann díobh, a h-Erméis. h-Erm. Is beag; ach is leór iad. Téidhmís síos anois. Chár. Aon nídh amháin eile, a h-Erméis, atá uaim, agus nuair a bheidh sé sin taisbeánta agat dom beidh an t-eólus go léir tabhartha agat dom. Taisbeáin dom na h-áiteana 'n-a gcuirid siad a gcuirp, mar a n-adhlacaid siad a mairbh. h-Erm. Uaghna, a Cháróin, agus leachtana, agus tuamaí, a tugtar ortha san. Ach an bhfeicean tú na tulacháin sin atá lasmuich de sna catharachaibh, agus na columna, agus na piramidí? Áiteana chun na marbh d'adhlacadh iseadh iad san go léir. Chár. Agus cad chuige go gcuirid siad na coróinní sin ar na clochaibh sin agus go gcimilid siad na h-ungtha dhíobh? Agus iad súd, feuch, atá ag déanamh an chlaidhe ar aghaidh an tulacháin agus ag baint na díge, cad chuige go bhfuilid siad ag dógh an bhídh uasail sin agus, mar a mheasaim, ag dortadh fíona agus miodha isteach in sna dígibh? h-Erm. Ní fheadar an domhan, a bhádóir, cad é an tairbhthe na neithe sin do'n mhuinntir atá thíos i hÁdés. Ach is dóich leó go gcurtar na h-anamnacha aníos airís agus go gcaithid siad an bia, chómh fada agus is féidir é, agus iad ag imtheacht anonn 's anall tríd an ngal agus tríd an ndeatach; agus go n-ólaid siad an fíon as an ndíg. <L 65> Chár. Émh! Iad san ag ól agus ag ithe anois agus a bplaoisgeana feóchta tirm! Ach is amadánta an gnó dom labhairt mar sin leat-sa agus gur tu féin a bhíon 'ghá mbreith síos ag triall orm i n-aghaidh an lae. Is agat atá 'fhios an féidir dóibh teacht aníos airís tar éis iad do dhul aon uair amháin fé thalamh. Agus nách deas an cor a bheadh orm féin, a h-Erméis, agus a bhfuil de chúram cheana orm, dá gcaithinn ní h-amháin iad do bhreith síos ach fós iad do thabhairt aníos airís chun dighe dh'ól. Ó a dhaoine gan chiall ná tuigean conus mar atá gnó na mbeó agus gnó na marbh deighilte ó n-a chéile; agus conus mar atá neithe againne, agus:- "Gur mar a chéile ansúd ag béal na h-uagha An fear gan leacht a's fear an leachtáin mhuair; Iros na déarca 's Agamemnón rí; Tirsítés maol a's mac Téitis na gruaige buidhe. Cómh-bhán cómh-thirm cách uile de sna slóightibh Ar mhághaibh Asphodeil ag gluaiseacht rómpa." h-Erm. Ó a dhaoine! cad a bhfuil de h-Ómér agat d'á stealladh amach chughainn? Ach ó thugais chun mo chuimhne é ní mór dhom tuama Aichilléis a thaisbeáint duit. Siné thall é ar bruach na faraige. Siné Sígéion na Trae. Agus ar a aghaidh sin anonn atá Aias curtha i Roitein. Chár. Ní tuamaí ró mhóra iad, a h-Erméis. Tais- beáin dom anois na catharacha úd n-a n-airighmíd teacht thórsa laistíos, .i. Nínos, agus Sardanapalos, agus Baibilóin, agus Mucéna, agus Cléóna, agus Ilion féin. Is cuimhin liom gur rugas anonn mórán ó'n áit sin. Bhíos ar feadh deich mblian gan mo bháidín do tharrac i dtír ná do thriomú. h-Erm. Tá an Nínos úd ar neamhnídh, a bhádóir. Níl a rian ann. Ní fhéadfá a dh'innsint anois cá raibh an chathair sin. Ach siní thall cathair Bhaibilóin n-a bhfuil na túir mhóra uirthi agus an falla uathbhásach <L 66> 'n-a tímpal. Ach ní ró fhada go mbeidh an chathair sin, leis, fé mar atá Nínos, ar iarraidh. Is nár liom Mucéna do thaisbeáint duit, ná Cléóna, ná, go mór mór, Ilion, mar tá 'fhios agam go dtachtfir h-Ómér chómh luath agus do raghair síos, mar gheall ar bhladhman a chod' filidheachta. Bhí na catharacha san go léir fé ádh agus fé mhaise tamal, ach táid siad tar éis bháis. Gheibhid catharacha bás, leis, a bhádóir, chómh maith le daoine. Agus rud is iongan- taighe 'ná san féin, gheibhid na h-aibhní bás. Ní'l oiread agus cadhséar abhan Inachuis le feisgint i h-Argos anois. Chár. Achaidhe, a h-Óméir, cad é mar mholadh! "Ilion naomhtha na mbóithre leathana!" agus "Cléóna na bfallaí daingeana!" Ach, i lár ár gcainnte, cé h-iad súd atá ag cómhrac agus cad chuige dhóibh bheith ag marbhú a chéile? h-Erm. Argeiacha iad san, A Cháróin, agus Lace- demónigh, agus an rí féinne sin atá leath mharbh, siné Ortruádés agus sgríbhinn aige 'á dhéanamh ar an gcómh- ramh le n-a chuid fola féin. Chár. Agus cad is bun leis an gcogadh, a h-Erméis? h-Erm. An machaire sin ar a bhfuil an cogadh d'á dhéanamh. Chár. Ó an díthcéille! Nár chóir go mbeadh 'fhios acu dá mba le gach duine acu an Peleponésos ar fad gur bh'ar éigin a gheóbhaidís troigh talmhan ó Aiacos. Ach beidh daoine eile ag saothrú an mhachaire sin 'n-a dhiaidh so agus bainfid siad an cómhramh san d'á bhunaibh le céachta. h-Erm. Beidh san mar sin gan amhras. Ach téidhmís síos anois agus cuirimís na cnuic seo 'n-a n-ineadaibh féin airís, agus imthighmís i mbun ár ngnóthaí, tusa chun do bháid agus mise chun mo theachtaireachta. Tiocfad chughat sar a fada ag seóladh na marbh síos chughat. Chár. Tá comaoine curtha agat orm, a h-Erméis. Beidh mé buidheach go deó dhíot. Tá tairbhthe fághalta <L 67> agam as an gcuaird seo mar gheall ort. Nách ait mar atá an sgéal ag na daoine mí-ádhbharacha só! Righthe; bluic óir. Idhbeartha móra. Cogaí — Agus gan aon chuimhneamh acu ar Chárón. XXIII. IOMRAMH SÍOS, NÚ TÍORÁNACH. Chár. Tá go maith, a Chlótó. Tá an bád so ullamh dúinn le fada agus i dtreó go maith chun gluaiste, an t-uisge taosgaithe aníos as, an crann seóil 'n-a sheasamh, an anairt thuas, gach bata rámha ceangailte i n'áit féin. Am' thaobh-sa dhe, ní'l aon rud chun sinn a chosg ar ghluaiseacht láithreach ach an t-anncaire do tharrac aníos. Tá h-Ermés ag déanamh ríghnis, ámh- thach, agus ba cheart dó bheith anso fadó riamh. Tá an bád gan lucht taistil, mar a chíon tú, bíodh go bhféad- fadh sé trí cuarda bheith tabhartha aige i n-a bhfuil tagaithe de'n lá. Ach tá an tráthnóna ann agus gan oiread agus obolos fághalta fós againn. Tá fhios agam go measfidh Plútó failíghtheach me in sna gnóthaíbh seo, bíodh gur duine eile atá cionntach. Ach an réice seir- bhísigh seo againn, an giolla macánta so na marbh, is dócha go bhfuil déanta aige lastuas mar a dheinid daoine eile anso, .i. gur ól sé uisge Lété agus go bhfuil dearmhadta aige teacht thar n-ais chughainn, agus gur ag iomrasgáil atá sé leis na fearaibh óga, nú ag seinnt ar chruit, nú ag míniú diospóireachta éigin, nú ag taisbeáint a chuid cleas, nú b'fhéidir gur ag braduíol atá an fear macánta. Tá an cheárd san, leis, aige. Ach tá eugcóir aige 'á dhéanamh orainn, óir is linne a leath. Chlót. Ca bh'fhios duit, a Cháróin, ná go mb'fhéidir go dtáinig gnó éigin air? B'fhéidir gur chuir Zeús <L 68> cúram éigin air a chuir moill air, ag déanamh ruda a bhain leis an áit thuas. Tá Zeús, leis, 'n-a mháighistir air. Chár. Tá, ach ní cuibhe dhó bheith 'n-a mháighistir air farais an gceart, a Chlótó. Is linne, leis, é, agus níor chimeádamair-ne riamh é nuair ba cheart dó im- theacht uainn. Ach tá fhios agam-sa cad 'tá air. Ní'l againne ach asphodeil, agus dortadh fíona ar na mairbh, agus cácaí, agus ofráil do sna mairbh, agus ceó, agus sgamail, agus doircheacht; ach lastuas ar neamh tá gach aon rud suairc acu, a lán ambrósia agus a ndóithin neictair, agus measaim nách miste leis ríghneas a dhéanamh thuas acu. Pé sgéal é, rithean sé uainne mar a rithfadh duine a' príosún; ach nuair a bhíon sé ag teacht anuas chughainn tagan sé ríghin go leór, i dtreó gur fada ag teacht é. Chlót. Cuir uait an ceisneamh, a Cháróin, seo chughainn é! Agus tá mórán daoine aige á thabhairt leis, mar a chíon tú. Ní h-eadh ach 'á gcomáint roimis atá sé le n-a shlait draoidheachta mar a chomáinfadh sé sgata gabhar. Agus feuch, chím duine acu agus é ceangailte, agus duine eile acu agus é ag gáirí, agus duine acu agus mála air agus cleith 'n-a láimh aige agus é ag feuchaint go feargach agus é ag brostú na cod' eile. Agus ná feicean tú h-Ermés féin agus é ag séide aluis de, agus ceó bóthair ar a chosaibh, agus saothar air, agus a bhéal ar leathadh aige ag gabháil na gaoithe? — Cad é seo ort, a h-Erméis? Cad fé ndeár an saothar? Tá buile éigin ort. h-Erm. Cad a bheadh orm, a Chlótó, ach me bheith ag rith indiaidh an chuirpthigh mhalluighthe seo i dtreó gur dhóbair dom gan bheith ábalta ar theacht chun an bháid i n-aon chor an lá so. Chlót. Agus cé h-é féin? Nú cad a bhí uaidh gur rith sé leis féin? h-Erm. Tá san soiléir go leór. Do rith sé leis féin mar theastuigh uaidh fanmhaint beó. Rí éigin, nú <L 69> tíoránach éigin iseadh é. Siné a mheasaim ó'n gcuma 'n-a mbíon sé ag gol agus ag blaidhthrigh agus 'á rádh go bhfuil mórán aoibhnis caillte aige. Chlót. An t-amadán! Ag rith leis féin, chómh maith agus gur bh'fhéidir dó fanmhaint beó agus an snáith beatha a bhí 'á shníomh dó imthighthe! h-Erm. Ag rith leis féin, arsa tusa. Mara mbeadh an duin'uasal so anso n-a bhfuil an chleith aige do thabhairt a chongnaimh dom i dtreó gur rugamair air agus cheangalamair é d'imtheóchadh sé uainn. Ó'n uair a thug Atropos suas dom é níor stad sé ach ag únfairt agus ag cur am' choinnibh agus ag cur a chos i dtalamh go daingean. I gcás nár bh'aon bheart shaor- áideach dúinn é thabhairt linn. Uaireanta bhíodh sé ag tathant go bog a's go cruaidh orm leogaint dó imtheacht ar feadh tamail bhig agus 'ghá gheallamhaint go dtabhar- fadh sé tuarastal mór dom as. Ach níor leogas uaim é, nídh nách iongna, mar bhí nídh nár bh'fhéidir aige d'á iarraidh. Ach díreach nuair a bhíomair ag béal an phoill ansúd, agus mise ag cómhaireamh na marbh chun Aiacois, mar is gnáth, agus Aiacos 'ghá ndéanamh suas do réir an táille a bhí fachta aige ód' dhrifír-se, d' euluigh an malluightheóir seo uainn ar chuma éigin, i dtreó go raibh aoinne amháin i n-easnamh ar mo chúntas. D'árduigh Aiacos a mhailí dubha agus d'fheuch sé orm, "a h-Erméis," ar seisean, "ná h-imir do chleasa gadaidh- eachta ar gach aoinne. Ní beag duit bheith 'ghá n-imirt sin lastuas ar neamh. Táid gnóthaí na marbh ró chínte agus ní féidir ceilt a dhéanamh ionta. Míle agus ceathrar, mar a chíon tú, atá sa táille. Táid siad agat ach aoinne amháin. Marab amhlaidh adéarfá gur b'í Atropos a dh'imir cleas ort." Do lasas féin le náire, ach do chuimhnigheas ar an rud a thuit amach ar an slighe. D' fheuchas am' thímpal. Ní raibh an bioránach so le feisgint i n-aon bhall. Siúd ar a thóir me, i dtreó an tsoluis, chómh géar agus d'fhéadas é. Tháinig an fear fóghanta so liom uaidh féin. Do <L 70> ritheamair an fhaid a bhí i n-ár gcosaibh rith agus do rugamair air díreach ag Tainaros, i gcás gur ró dhóbair go n-imthigheadh sé uainn. Chlot. Agus sinne, a Cháróin, ag cur neamh-shuim- eamhlachta i leith h-Erméis! Chár. Ach cad chuige a thuille ríghnis, chómh maith agus ná beadh ár ndóithin ríghnis déanta againn? Chlót. Is fíor dhuit é. Ar bórd leó. Tógfad-sa leabhar an chúntais am' láimh agus suidhfad anso ag an ndréimire, mar is gnáth liom, agus feuchfad gach duine acu fé mar a thiocfidh fé, feuchaint cé h-é, agus cad as é, agus conus a fuair sé bás, agus dein-se, a h-Erméis, iad do thógaint leat agus iad do chur i dteannta chéile agus aire thabhairt dóibh. Caith isteach na rudaí óga so ar dtúis. Ní'l aon nídh acu san le freagairt. h-Erm. Seo, a bhádóir, an uimhir duit; trí chéad duine i n-éaghmais an méid a cuireadh isteach. Chár. Aililiú! Thugais cuid mhaith acu leat; agus a lán acu gan bheith aibidh. Ar mhaith leat, a Chlótó, go gcurfí 'n-a ndiaidh seo an mhuinntir ná fuil aoinne ag gol 'n-a ndiaidh? Chlót. Na seandaoine an eadh? Dein. Cad ab áil liom bheith ag feuchaint um an dtaca so i ndiaidh neithe do thuit amach sar a rugadh Eúclídés? Tagaidh anso gach a bhfuil os cionn trí fichid díbh. Feuch airiú! Ní airighid siad me. Táid a gcluasa stupathe leis an aos. Ní foláir iad so, leis, do thógaint agus do chaitheamh isteach. h-Erm. Agus feuch, seo cheithre chéad ach amháin beirt, agus iad go léir go breágh bog aibidh, bainte 'n-a bhfóghmhar féin. Chlót. Is fíor dar fiadh, mar a bheadh caortha tiorma. Tabhair anso an mhuinntir a goineadh, a h-Erméis, anois, 'n-a ndiaidh súd. Cad é an bás a thug sibh-se anso? Is fearra dhom féin, ámhthach, sibh do fheuchaint do réir gach sgríbhinne. Tá thíos anso <L 71> ceathrar agus cheithre fichid a fuair bás indé sa chath i Músia ar a bhfuil Góbarés, an mac san Ocsíartéis. h-Erm. Táid siad anso. Chlót. Agus mórsheisear a mhairbh iad féin tré ghrádh. Agus an fear léigheanta, Téagenés, mar gheall ar an striapaigh úd ó Mhegara. h-Erm. Táid siad ansan at' aice. Chlót. Agus ca bhfuil siad súd a mhairbh a chéile tré dhúil i rígheacht? h-Erm. Táid siad 'n-a seasamh i n-aice leat. Chlót. Agus an fear so n-ar mhairbh an t-adhalt- ranach agus a bhean féin é? h-Erm. Siné ansan é. Chlót. Tabhair anso iad súd n-ar tugadh breith bháis ortha; iad súd adeirim, a fuair bás fé'n mbataráil, agus iad súd a cuireadh ar bhearaibh. Agus an sé dhuine dhéag úd n-ar mhairbh na robáluidhthe iad, ca bhfuilid siad, a h-Erméis? h-Erm. Táid siad anso, iad-san atá créachtnuighthe mar a chíon tú. An maith leat go dtabharfinn na mná chughat, leis? Chlót. Gan amhras. Agus iad súd ó'n longbhrise; óir is an uair chéadna do tháinig an bás ortha, agus ar an gcuma gcéadna. Agus iad súd a fuair bás leis an éagcruas, óir do fuaradar-san bás i n-aonfheacht, leis. Agus Agatoclés, an dochtúir, mar aon leó. Agus ca bhfuil Cuniscos an fear léighinn. Is ag ithe suipéir Hecaté (mar a chím sa sgríbhinn seo) agus ag ithe na n-ubh úd ó'n ídhbirt, agus gan aige leó ach iasg fuar, a bhí sé nuair a fuair sé bás. Ca bhfuil sé? Cun. Táim anso i n-aice leat le fada, a Chlótó, a ríogan. Ach cad a bhí déanta as an slighe agam gur fhágais ar an saoghal me chómh fada? Is beag 'ná go raibh m' fhearsad go léir tochraiste agat. Cheapas go minic an snáith do ghearradh agus teacht, uaim féin, ach pé cúis é, níor bh'fhéidir é ghearradh. <L 72> Chlót. D'fhágas beó thu chun go mbeifá ad' fhear faire agus ad' liag ar dhroch-chleachtaibh daoine. Ach tar ar bórd feasta fé mhaise. Cun. Am briathar ná raghad go gcuirtar ar bórd ar dtúis an fear so atá ceangailte, mar is eagal liom go mb'fhéidir go bhfaghadh sé an lámh uachtair ort-sa féin le n-a chuid tathaint. Chlót. Feiceam cé h-é féin. h-Erm. Megapeintés mac Lacudais, an tíoránach. Chlót. Tar ar bórd, a Mhegapeintéis. Meg. Ná h-iarr orm é, a Chlótó, a ríogan. Leog thar n-ais ar an saoghal me tamal beag. Ansan tioc- fad anso uaim féin, gan aoinne do ghlaodhach orm. Chlót. Cad chuige gur mian leat go leogfí thar n-ais tu? Meg. Chun mo thighe do chríochnú. Ní'l sé ach leath dhéanta agus teaghlach mór iseadh é. Chlót. Tar ar bórd agus ná bí ag magadh fút féin. Meg. Ní mór an aimsir atá agam á iarraidh ort, a Chineamhaint. Leog uait me an t-aon lá amháin seo go dtugad órdú dom' mhnaoi i dtaobh mo chod' saidh- bhris. Tá stór mór curtha i dtalamh agam i n-áit áirithe. Chlót. Tá cínte ná fuil cead le fághail agat. Meg. Agus an bhfuil an t-ór san go léir le caille- amhaint? Chlót. Ní'l sé le cailleamhaint. Ná bíodh aon cheist ort 'n-a thaobh san. Beidh sé ag Megaclés, do cholceathar. Meg. Ó! mo náire dhearg é! An namhaid sin gur le corp faillíghthe nár chuireas chun báis é! Chlót. An fear céadna san go díreach. Agus mairfidh sé breis agus dachad blian ad' dhiaidh, agus is aige a bheid do leanáin agus do chuid éadaigh agus do chuid óir go léir. Meg. Tá eugcóir agat 'á dhéanamh orm, a Chlótó, ag bronnadh mo choda ar na namhdaibh is measa agam. <L 73> Chlót. Bhí an saidhbhreas san ag Cudimachos agus do mharbhuighis-se é, a dhuine mhacánta, agus sar a raibh an anál as do ghearrais sgórnacha a chlainne agus mhar- bhuighis iad. Meg. Má 'seadh féin ba liom-sa ansan é. Chlót. Má 'seadh tá ré do shealbha air caithte. Meg. Cogar, a Chlótó. Druididh-se amach tamailín. Leog dom imtheacht agus tabharfad indiu duit míle talant d'ór bhuailte. Chlót. Airiú an ar ór agus ar thalantaibh ataoi ag cuimhneamh fós, a bhrealláin? Meg. Agus 'n-a theannta san má 's maith leat é, an dá chorn óir úd a fuaras nuair a mharbhuigheas Cléocritos. Tá céad talant d'ór ghlan, ins gach corn díobh? Chlótó. Tarraigidh isteach é. Ní thiocfidh sé isteach uaidh féin. Meg. Cuirim a fhianaise oraibh go bhfuil an falla gan críochnú, agus na calaidhphuirt. Bheidís críoch- nuighthe agam dá mairinn chúig lá eile. Chlótó. Ná bac iad féin. Críochnóchaidh do mhalairt iad. Meg. Iarraim an t-aon achainighe bheag amháin seo ort agus ní deacair é thabhairt dom. Chlót. Cad é an saghas é? Meg. Go bhfágfí ar an saoghal me go dtí go mbeid na Pisídigh curtha fé smacht agam, agus cíos curtha ar na Lúidigh agam, agus leacht curtha suas agam dom féin agus gníomhartha móra mo bheatha sgríobhtha air. Sin a n-iarrfad. Chlót. Achaidhe! Airiú, a mhic ó, ní lá ach fiche bliain atá agat d'á iarraidh. Meg. Ach tabharfad geall duit le me theacht chughat go luath. Má's maith leat é tabharfad m'aonmhac duit thar mo cheann. Chlót. Airiú a chuirpthigh! An mac san n-a rabhais i gcómhnuidhe 'á iarraidh go bhfágfí beó at' dhiaidh é! <L 74> Meg. Ba mhian liom an nídh sin tamal ach tá a mhalairt de mheabhair agam anois. Chlót. Ní fada go leanfidh sé anso thu. Marbhóchaidh an rí a bheidh i gcomhacht é. Meg. Má 'seadh ná h-eitigh me ar an méid seo, a Chineamhaint. Chlót. Cad é an rud é? Meg. Ba mhaith liom 'fhios a bheith agam conus a raghaid neithe chun cinn am' dhiaidh. Chlót. Éist liom; mar cuirfidh sé tuille buartha ort. Beidh do bhean agat' dhaor Mídas. Bhí sí aige agus tu beó. Meg. Ó an cuirptheach! Agus mise tar éis a shaoirse thabhairt dó, ar a cómhairle-sin! Chlót. Agus beidh t'inghean ar dhuine de striapa- chaibh an tíoranaigh atá i gcómhacht anois, agus na deil- bheacha agus na h-íomháigh sin a chuir an chathair suas i n-onóir duit-se leagfar ar lár iad agus beid na daoine ag gáirí úmpa. Meg. Agus innis an méid seo dhom. An mbeidh aoinne dem' cháirdibh chun na h-oibre sin do chosg? Chlót. Cé bhí 'n-a chara agat airiú? Nú cad é an chúis go mbeadh? An amhlaidh ná fuil 'fhios agat, an mhuinntir a bhíodh ag umhlú dhuit agus ag moladh do chainnte agus do ghníomhartha, gur le h-eagla rómhat a dheinidís é, nú ag súil le rud éigin uait, ag frithálamh na gcómhacht a bhí suas agus ag feuchaint chun an ama a bhí láithreach? Meg. Ach bhídís ag dortadh fíona ag na féastaíbh móra i n-onóir dom, agus ag guidhe gach maitheasa do theacht orm. Bhí gach duine acu ullamh ar bhás d'fhághail thar mo cheann dá mb'fhéidir é, agus iad am' mholadh go h-árd. Bhíos am' dhia acu ar fad agus is am' ainm a dhearbhuighdís. Chlót. Seadh, agus bhís ar suipéar ag duine acu aréir agus tháinig an bás ort. An gloine deirineach úd a tugadh duit, siné an gloine do chuir chughainn anso thu. <L 75> Meg. Á, siné an gloine úd n-a bhfuaras an blas beag searbh air! Agus cad chuige gur dhein sé an gníomh san? Chlót. Ag ceistiúchán orm ataoi agus gur teacht ar bórd is ceart duit. Meg. Tá aon nídh amháin ag cur orm go mór, a Chlótó, agus ba ró mhaith liom dul suas chun an tsoluis airís tamal beag. Chlót. Agus cad é an rud é? Dheabhróchadh sé nách rud ró shuarach é. Meg. Nuair a bhíos tar éis bháis tháinig mo sheir- bhíseach, Carión, isteach sa tseómra mar a rabhas agus nuair a chonaic sé sínte marbh me do dhún sé an dorus 'n-a dhiaidh, agus thug sé póg do Ghlucerion, mo leanán. Ní dóich liom gur bh'é an chéad uair aige é. Ansan d'fheuch sé orm-sa. "Greadadh chughat a chonubalaigh!" ar seisean, "is minic a thugais sgiúrsáil domh-sa gan chúis." Le linn na cainnte sin a rádh dhó do stath sé mo chuid féasóige agus bhuail sé clabhtóg sa leacain orm. Ansan do chruinnigh sé seile as a chraos agus chaith sé an seile orm agus dubhairt sé liom dul i n-ainm an diabhail, agus d'imthigh sé. Bhíos ar buile le feirg ach níor fhéadas aon díoltas a dhéanamh air mar bhíos fuar marbh. Ach an striapach cailín, d'airigh sí mar a bheadh daoine ag teacht agus níor dhein sí ach a súile do fhliuchadh le seile as a béal, mar dh'eadh gur ag gol am' dhiaidh a bhí sí, agus imtheacht agus í ag olagón agus ag glaodhach as m'ainm orm. Ach dá bhfaghainn-se greim ortha! Chlót. Cuir uait an bhagairt agus tar ar bórd. Is mithid duit feasta dul os cómhair an bhreithimh. Meg. Agus cé leómhfidh breith a thabhairt ar fhear ríoga? Chlót. Ní leómhfidh aoinne breith a thabhairt ar fhear ríoga, ach tabharfar breith ar fhear atá marbh. Tabhar- fidh Radamantus an bhreith sin ort-sa anois, agus chífir an bhreith aige 'á tabhairt do réir mar a tuilleadh í. <L 76> XXIV. IOMRAMH SÍOS, NÚ TÍORÁNACH. (Ar leanmhaint.) Meg. Feuch, a Chineamhaint, dein íseal díom, nú duine bocht, nú daor féin, i n-inead me bheith am' rí mar a bhíos, ach leog thar n-ais suas me. Chlót. Ca bhfuil an fear úd na cleithe? Agus tusa, a h-Erméis, beiridh ar chois air sin agus tarraigidh isteach anso é nuair ná tiocfadh sé isteach uaidh féin. h-Erm. Tar isteach anso, a chladhaire. Beir air, a bhádóir, agus air seo eile. Ná leog uait iad. Chár. Ná bíodh ceist ort. Ceangalófar de'n chrann seóil iad. Meg. Gan amhras is ceart mise chur sa n-áit is aoirde. Chlót. Cad 'n-a thaobh aidhe! Meg. Mar rí do b'eadh me, dar fiadh, agus bhí na mílte seirbhíseach agam. Chlót. Nách maith a dhein Carión leat é agus do chuid féasóige do stathadh, a amadáin? An bata isé gheó- bhair anso feuchaint conus a thaithnfidh sé leat. Meg. Agus an leómhfidh Cuniscos bata d'árdú chugham-sa! Nár dhóbair go ndéanfinn tu chéasadh tamal beag ó shin mar gheall ar do dhánaidheacht ag fághail locht orm, a Chuniscois? Cun. D'á bhrígh sin ceangalófar de'n chrann seóil tu anois, go daingean. Micul. Innis an méid seo dhom, a Chlótó, an bhfuil aon tsuím i n-aon chor agat ionam-sa? Nú an toisg mé bheith bocht nách foláir mé bheith ar deire ag dul ar bórd? Chlót. Agus cé h-é thusa asdó? Mic. Gréasaidhe seana-bhróg mise. Chlót. Agus an amhlaidh atá fearg ort toisg gur leogadh leat chómh fada? Ná feicean tú a mhéid a <L 77> gheallfadh an rí seo thabhairt ach leogaint leis tamal beag? Is iongna liom a rádh ná taithnean an ré fada leat-sa. Mic. An airighean tú, a dheagh-Chineamhaint. Ní'l aon lorg agam-sa ar thabharthas an Chúclops úd nuair adubhairt sé, "Iosfad Útis ar an bhfear ndeirineach." Pé 'cu luath nú mall é isiad na fiacala céadna atá am' chóir. D'á éaghmais sin ní mar a chéile agam-sa é agus ag lucht saidhbhris. Tá ár mbeatha bun os cionn ar fad le n-a chéile, mar adeirtear. Siné an rí sin a bhí chómh suairc i gcaitheamh a bheatha; eagla ag gach aoinne roimis; gach aoinne ag feuchaint suas chuige; an t-ór go léir agus an t-airgead agus na h-éadaí uaisle agus an eachra agus an bia buacach agus na mná breághtha, iad go léir aige d'á fhágáilt 'n-a dhiaidh. Ní h-iongna buairt air agus brón mar gheall ar bheith ag sgaramhaint leó. Bíon greim diúid éigin ag anam an duine ar a leithéidí sin, fé mar a bheadh bainne-cí- éan éigin gha chimeád ortha, agus ní go bog a sgaran an t-anam leó tar éis bheith abhfad sáidhte ionta. Rud ana dheacair iseadh an sgaramhaint sin agus nuair a bristear an ceangal béicid siad go h-árd, agus bíodh go mbíd siad dána go maith ar shlightibh eile, bíd siad imeaglach go leór ag teacht an tslighe seo anuas go h-Ádés dóibh, agus iad ag súilfheuchaint laistiar díobh; ar nós lucht grádha gan áird; feuchaint an bhfeicfidís cad a bheadh ar siubhal thuas sa tsolus; ar nós an bhaoth- aire sin a bhí a d'iarraidh teiche nuair a bhí sé ar an slighe agus ansan á chaitheamh féin suas ort-sa nuair a tháinig se anso. Ach ní raibh aon taca agam-sa ar an saoghal, talamh ná tighthe, ór ná úirlisí, onóir ná íomhághtha agus d'á bhrigh sin bhíos ullamh i gcómnuidhe, i dtreó an túisge 'n-ar bhagair Atropos chughamh nár dheineas ach mo sgian do chaitheamh as mo láimh, agus an bonn bróige, agus preabadh am' shuidhe agus gluaiseacht, gan fiú an dubh do ghlanadh dhíom, agus an tslipéid am' láimh agam, agus mé cosnochtaithe. Agus ní h-ag leanmhaint a <L 78> bhíos ach ag gluaiseacht ar tosach, agus ní h-ag feuchaint siar a bhíos ach ag feuchaint rómham amach. Ní raibh aon nídh am' dhiaidh n-a raibh aon lorg agam ar theacht thar n-ais mar gheall air. Agus go deimhin féin chím anois gur ar áilneacht atá gach aon rud anso agaibh. Chím ná fuil aon onóir le fághail anso ag duine seachas duine eile ach gach aoinne mar a chómharsa. Is maith é sin dar liom. Ní mheasaim go n-éilightear fiacha anso, ná go ndíoltar cíos. Agus rud is fearr 'ná chéile ní fuiligtear fuacht geimhrigh, ná breóiteacht, ná cos-ar-bolg ó chómhachtaibh. Tá síothcháin ins gach aon bhall agus suaineas, agus gach nídh atharuighthe; sinne, na daoine bochta, ag gáirí agus lucht an tsaidhbhris ag gol agus ag folag na bpian. Chlót. Táim 'ad' thabhairt fé ndeara le fada ag gáirí, a Mhicuill. Cad é an rud is mó chuirean ag gáirí thu? Mic. 'Neósfad-sa san duit, a Bhandé na páirte. I n-aice leis an rí seo iseadh bhíos am' chomhnuidhe ar an saoghal agus bhínn ag faire go dlúth ar gach nídh d'á ndeineadh sé agus mheasainn an uair sin gur dhia éigin a bhí ann. Chínn an t-éadach corcra chómh bláthmhar uime, agus na slóighte seirbhíseach ag frithálamh air, agus an t-ór go léir, agus na clocha loghmhara ar na cupánaibh, agus na cosa airgid fé sna tolgaibh aige; agus shamhluighinn go raibh fíor áthas air. Nuair a bhíodh a chuid bídh ullamh dó do thagadh baluith an bhídh fúm-sa agus mheasainn nár dhuine i n-aon chor é, go raibh sé níba mhó agus níba bhreághtha agus ní b'aoirde de chúbat ríoga 'ná aon duine eile mar gheall ar a uaisleacht, agus é ag gluaiseacht go mórchúiseach agus eagla ag gach aoinne roimis. Ach nuair a bhí sé marbh agus an órnáid uasal imthighthe dhe d'fheuch sé ana shuarach am' shúilibh agus bhíos searbh díom féin nuair a chonac an rud bréan n-a raibh an meas go léir agam air; mé 'ghá cheapadh go raibh sé fé mhaise nuair a gheibhinn an baluith maith ó n-a bhia, agus 'ghá cheapadh <L 79> go raibh aoibhneas aige ó fhuil éisg sliogán na mara san Lacedémón. Agus ní h-é an fear san amháin a chuir- eadh ag gáirí me ach an fear eile úd, leis, .i. Gnípó an t-úsúire, nuair a chonac é agus é ag lógóireacht agus ghá chásamh nár bhain sé aon tairbhthe as a shaidh- bhreas mar go dtáinig an bás air agus go mb' éigean dó an saidhbhreas d'fhágaint ag an sgaipeadóir sin Rodocháros. B'é sin ba ghiorra gaol dó agus do thug an dlighe an saidhbhreas dó. Ní fhéadaim féin stad ach ag gáirí nuair a chuimhnighim ar an ndriuch a bhíodh air, é go bán agus go mílítheach, agus éadan cas cráidhte air, agus gan an saidhbhreas aige ach 'n-a mhéireanaibh nuair a bhíodh sé ag cómhaireamh na mílte, agus na ndeich míle leó, agus é ag cruinniú an tsaidhbhris sin a sgaipfidh Rodocháros go rabairneach. Ach cad 'n-a thaobh ná gluaisimíd anois? An fhaid a bheimíd ag dul anonn beimíd ag gáirí úmpa so atá ag gol. Chlót. Tar ar bórd go dtógfar an t-anncaire. Chár. Stad! a fhir mhaith! ca bhfuilir ag dul? Tá an t-árthach lán. Ní'l slighe d'á thuille. Fan ansan agus béarfad anonn tu ar maidin. Mic. Tá eugcóir agat 'á dhéanamh orm, a Cháróin, 'am' fhágaint anso agus mé am' chorpán dreóite cheana féin. Go deimhin cuirfad mo ghearán isteach ad' choinnibh i láthair Radamantuis. Ach mo chráidhteacht! Siniad ag imtheacht iad agus fágfar anso me am' aonar. Ná beadh sé chómh maith agam snámh ag triall ortha, ámhthach? Ní baoghal dom mé bháth, toisg mé bheith marbh cheana. Agus d'á éaghmuis sin ní'l an t-obolos agam, chun an bhádóra do dhíol. Chlót. Cad é seo mar obair! Stad, a Mhiculluis! Ní dleaghthach duit dul anonn mar sin. Mic. Seadh, agus b'fhéidir go mbead thall níos túisge 'ná sibh-se. Chlót. Ní h-eadh, ach druidimís an t-árthach chuige agus tarraig-se isteach é, a h-Erméis. Chár. Seadh, agus cá suidhfidh sé anois? <L 80> h-Erm. Suidheadh sé ar ghuailnibh an rí anso má's áil. Chlót. Tá an sgéal socair go maith ag h-Ermés. Tar anso agus seasaimh ar muin an bhítheamhnaigh seo. Iomramh maith chughainn! Cun. Feuch, a Cháróin is ceart an fhírinne d'innsint duit-se feasta. Ní'l an t-obolos agam-sa le tabhairt duit nuair a bheimíd thall. Ní'l agam, mar a chíon tú, ach an mála so agus an chleith seo. Ach má's maith leat go ndéanfinn taosgadh nú iomramh táim ullamh chuige. Má thugan tú bata rámha maith láidir dom ní bheidh aon chúis ghearáin agat orm. Chár. Dein an t-iomramh. Ní beag san uait-se. Cun. Agus an mbeidh orm, leis, amhrán báid do thabhairt daoibh? Chár. Gan amhras, dar fiadh, má tá aon amhrán báid agat ó sna máirnéalaigh. Cun. Tá cuid mhaith acu agam, ach na daoine seo atá ag gol bádhfid siad ár nguthana agus cuirfid siad ár n-amhráin amú orainn. An Fear saidhbhir. Ochón ó! mo shaidhbhreas! Fear eile. Ochón ó! mo chuid tailimh! Fear eile. Aililiú! mo thigh breágh a dh'fhágas am' dhiaidh. Fear eile. Ó, a chreach láidir é! Na mílte talant úd a gheóbhaidh m' oighre le sgaipe! Fear eile. Ochón ó! go daingean! an chlann bhocht óg atá am' dhiaidh! Fear eile. Ach mo dhíth! cé bhearrfidh na fíneamhna úd a chuireas anuirig! h-Ermés. A Mhicullois, an amhlaidh ná fuil aon ochón agat-sa le déanamh? Ní'l sé ceart ag aoinne dul an tslighe seo anonn gan gol éigin do dhéanamh. Mic. Is cuma liom. Ní'l aon chúis ghuil agam an fhaid atá an chuaird ag eirighe liom. h-Erm. Mar sin féin, cas olagón beag ó's nós é. Mic. Tá go maith, a h-Erméis. Déanfad rainnt <L 81> guil ó's ceart é. Ochón ó! mo sheana lópaí! Mo chreach go deó mo bhróga lobhtha! Go deó airís ní bheidh mé am' aindeiseóir ocarach gan blúire bídh ó mhaidin go h-oidhche, ná ag gluaiseacht sa gheimhre gan díon ó'n bhfuacht, gan bróg idir mo chos agus an talamh cruaidh, ach m'fhiacala ag bualadh ar a chéile leis an bhfuacht. Och! cé aige n-a mbeidh mo sgian! agus mo mheanuithe! Seadh! Ní beag liom de mar ghol. Is dóich liom gur beag ná go bhfuilimíd thall cheana féin. Chár. Seo, má 'seadh, tugtar an t-airgead báid dom. Tabhair-se dhom é, tá sé agam ó'n gcuid eile. Tabhair-se dhom an t-obolos, a Mhicullois. Mic. Ag magadh ataoi, a Cháróin, nú, mar adeir- tear, ag déanamh sgríbhinne ar uisge, ag lorg obolois ar Mhicullos. Ní fhéadfinn a dh'innsint duit cé 'cu rud fáinneach nú rud ceathair-chúinneach an t-obolos. Chár. Is maith é mo ghnó indiu agus is tairbhtheach! Ach imthigh leat amach. Ní mór domh-sa dul thar n-ais a d'iarraidh na n-each agus na ngadhar agus na n-ain- mhidhthe eile. Is cuibhe iad san, leis, do theacht anall. Chlót. Tabhair leat iad, a h-Erméis. Raghad-sa féin thar n-ais go dtí an tír agus tabharfad liom Indopatés agus Éromítrés agus na Séaraigh. Táid siad tar éis a chéile do mharbhú ag cómhrac mar gheall ar theóranaibh talmhan. h-Erm. Téanaighidh oraibh. Ní h-eadh ach leanaidh go léir mise i ndiaidh chéile. Mic. A Hercuil! cad é mar dhoircheacht! Ca bhfuil áilneacht Mhegilluis anois? Ca bh'fhios d'aoinne anso cé 'cu is breághtha, Phríne nú Simíca? Tá gach nídh mar a chéile, ar aon dath amháin, gan aon rud breágh ná aon rud níos breághtha. An tseana chasóg so orm-sa, bhí sí maiseamhail go maith tamal beag ó shin ach tá sí chómh maiseamhail anois le brat corcra an rí. Táid siad araon gan deabhramh. Tá an dubh céadna ortha araon. Ca bhfuilir anois, a Chuniscois? <L 82> Cun. Táim anso adeirim leat, a Mhicullois. Gaibhmís le chéile má's áil leat é. Mic. Tá go maith. Tabhair dhom do lámh dheas. Innis an méid seo dhom, a Chuniscois, nác ana chosmhail an obair seo le gnó na n-Eleusíneach? Tá an t-eólus ceart agat ortha súd mar is díobh thu. Cun. Is fíor. Agus d'á chómhartha san féin, seo chughainn bean agus solus aici agus í ag feuchaint go fíochmhar feargach. Ní fheadar an í Erinnús í? Mic. Ní deirim ná gur b' í, ó n-a driuch. h-Erm. Tóg chughat iad so, a Thisiphoné; ceathrar agus míle. Tis. Seadh, agus siné Radamantus féin anso le fada ag feitheamh libh. Rad. Tabhair anso iad, a Erinnús. Agus tusa, a h-Erméis, dein an fhógairt agus glaoidh iad. Cun. Ar son t'athar, a Radamantuis, glaodhtear agus trialtar mise ar dtúis. Rad. Cad 'n-a thaobh? Cun. Droch neithe bheith agam le cur i leith cuirpthigh áirithe, neithe do chonac aige 'á dhéanamh i gcaitheamh a bheatha. Ní creidfí mo chainnt mara bhfeicfí ar dtúis cad é an saghas me agus conus a chaitheas féin mo bheatha. Rad. Cé h-é thu? Cun. Cuniscos mise, a uasail, agus eagnaidheacht is gairm beatha dhom. Rad. Tar anso. Seasaimh do thriail ar dtúis, agus glaoidh-se na fínnithe, a h-Erméis, chun é dhaoradh. h-Erm. Aoinne n-a bhfuil rud aige le cur i leith Chuniscois seo tagadh sé anso. Rad. Ní'l aoinne ag teacht. Ní leór san, ámhthach, a Chuniscois. Bain díot i dtreó go bfeicfad rian na gcómharthaí. Cun. Cár cuireadh aon chómharthaí orm-sa? Rad. Aon droch neithe a dhein aoinne agaibh i gcaith- eamh a bheatha tá cómhartha i n-aghaidh gach nídh díobh ar a anam aige, go dofheicse. <L 83> Cun. Seo; sin lomrachta me anois ós do chomhair. Feuch an bhfeicfá na cómharthaí sin adeirir. Rad. Tá sé glan, nách mór, ach amháin an trí nú ceathair de mharcanaibh seo atá dofheicse nú geall leis. Ach cad é seo? Do glanadh amach, nú do gear- radh amach, anso, rianta agus cómharthaí teine, ar chuma éigin ná tuigim. Conus a thárla so, a Chuniscois, nú conus a deineadh athghlanadh ort? Cun. 'Neósfad-sa san duit. Bhíos go h-olc ar dtúis, tré easba teagaisg. An uair sin iseadh tháinig na marcana san orm. Ansan chómh luath agus do luigheas ar an eagna do shaothrú, i ndiaidh ar ndiaidh do ghlanas na marcana go léir as m'anam amach. Rad. Is ana mhaith agus is ana thairbhtheach an leigheas a tharraigis-se chughat, a dheaghdhuine. Imthigh leat anois go h-oileánaibh an aoibhnis, agus bí i gcomhluadar deaghdhaoine, nuair a bheid na neithe úd curtha i leith an chuirpthigh úd agat. Glaoidh tuille. Mic. Mo ghnó-sa, a Radamantuis, gnó suarach iseadh é. Ní beifar abhfad am' thriail. Táim noch- taithe le fada. Feic me. Rad. Agus cé 'tá againn ionat-sa? Mic. Micullos cobléra mise. Rad. Is maith é sin, a Mhicullois! Taoin tú fíor ghlan gan smól. Imthigh-se leis, i n-aonfheacht le Cuniscos úd. Glaodhtear chughainn an rí anois. h-Erm. Tagadh Megapentés mac Lacúdais anso. Cad é an casadh san ort mar sin? Tar anso. Táim ag glaodhach ort, a rí. Beir ar chúl cinn air sin, a Thisiphoné, agus caith isteach i láthair é. Cuir-se 'n-a leith anois, a Chuniscois, agus daor é, ó 'tá sé anso i n-ár n-aice againn. Cun. Le fírinne ní'l gádh le cainnt. Beidh 'fhios agat ar ball cad é an saghas é nuair a chífir na rianta atá ann. Ach mar sin féin nochtfad an fear duit agus déanfidh mo chainnt soiléireacht ar an sgéal. Is dóich liom ná tráchtfad ar na neithibh a dhein sé an <L 84> fhaidh ná raibh aithne phoibilidhe air, an cuirptheach. Ach nuair a thosnuigh sé ar chómhluadar a dhéanamh le droch aicme gan náire, agus ar ghárda bheith 'n-a thímpal aige, agus ar bheith ag eirighe i gcoinnibh an phobuil, ansan iseadh dhein tíoránach de. Do chuir sé chun báis gan triail breis agus deich míle duine agus do thóg sé chuige féin a gcuid saidhbhris. Nuair a bhí an saidhbhreas aige níor staon sé ó aon tsaghas ainmhian, ach é ag déanamh eugcóra agus cos-ar-bolg ar na daoine a bhí fé n-a smacht; ag déanamh éigin ar mhnáibh óga agus ag tabhairt náire do mhnáibh pósta, ag brúth agus ag mille agus ag tarcuisniú na ndaoine mbocht a bhí fé n-a láimh. Ní h-é sin féin ach gur dhóich le duine gur bh' fhusa feuchaint díreach ar an ngréin, i lár an lae, 'ná feuchaint air, bhí sé chómh h-uaibhreach chómh dána chómh tarcuisneamhail sin. Ní féidir oiread pionóis do chur air agus atá tuillte aige. XXV. IOMRAMH SÍOS, NÚ TÍORÁNACH. (Ar leanmhaint.) Cuniscos. Ach an inntileacht le n-a gceapadh sé pionóisí géara do dhaoinibh chun an neamhthaise a bhí ann do shásamh ortha, ní féidir cur síos i gceart uirthi, agus níor staon sé ó iad a dh'imirt ar a cháirdibh dílse féin. B'fhéidir go measfí gur ag tromaidheacht air atáim. Má 'seadh ní'l ach glaodhach ar na fínnithibh, na daoine do mhairbh sé. Ach ní gádh glaodhach ortha. Siniad ansan iad cheana féin agus iad ag brúth 'n-a thímpal agus iad 'ghá thachtadh. Do chuir an cuirptheach san iad san go léir chun báis, a Radamantuis; cuid acu le ceilg, mar gheall ar na mnáib breághtha a bhí acu; cuid acu mar gheall ar an bhfeirg a thaisbeánaidís nuair a beirtí a n-ingheanacha chuige chun droch-iompair; <L 85> cuid acu mar gheall ar a saidhbhreas; cuid acu mar gheall ar iad a bheith ciallmhar deagh-aigeanta agus nár thaithn a ghníomhartha leó. Rad. Cad 'tá agat le rádh leis na neithibh sin, a chuirpthigh? Megapentés. Do dheineas an marbhú, fé mar adeir sé, ach na neithe eile sin go léir, na h-adhaltran- aisí, agus an t-éigean ar mhaighdinibh, is éitheach ar fad atá ag Cuniscos 'á chur orm in sna neithibh sin. Cun. Má 'seadh, a Radamantuis, glaodhfad fínnithe dhuit ar na neithibh sin leis. Rad. Cad iad na fínnithe? Cun. Glaoidh chugham, a h-Erméis, lóchran an fhir seo, agus a leabaidh. Déanfid siad san fianaise ar na neithibh do dheineadh sé agus is eól dóibh. h-Erm. A lóchrain agus a leabaidh Mheigapentéis! Tagaidh anso. Is maith an teacht acu é. Rad. Innsidh anois an méid is eól daoibh i gcoinnibh Mhegapentéis anso. Labhair-se ar dtúis, a leabaidh. An Leabh. Is fíor gach nídh d'á bhfuil curtha 'n-a leith ag Cuniscos, ach a Radamantuis a rí, ní leogfadh náire dhomh-sa iad do rádh, a leithéidí de ghníomharthaibh agus a dheineadh sé orm! Rad. Tá fianaise ghlan tabhartha agat 'n-a choinnibh, .i. ní leogfadh náire dhuit trácht ortha. Agus tusa, a Lóchrain, abair t'fhianaise feasta. An Lóch. Ní fheadar cad a dheineadh sé i gcaitheamh an lae mar ní bhínn ann; ach na neithe a dheineadh sa n-oidhche ní leogfadh náire dhom iad a dh'innsint, ach go bhfeaca a lán nách féidir a labhairt, neithe a bhí gráin- neamhail thar na beartaibh, i dtreó gur dom' aindeóin a ghlacainn an oíle agus go mb'fhearr liom go múchfí me. Ach do dheineadh sé úsáid díom 'n-a ghníomharthaibh go léir agus do thruailligheadh sé mo chuid soluis orm ar gach aon tsaghas cuma. Rad. Ní gádh a thuille fínnithe. Ach bain de an brat corcra go bhfeicead uimhir a mharcana. Aililiú! <L 86> Tá sé dubhghorm ar fad acu, agus iad sgórtha air. Ní h-eadh ach 'n-a sméaramhán iseadh atá sé ó sna marcanaibh. Ach cad é an pionós is ceart a chur air? An é chaitheamh isteach sa Pheriphlegéthón is ceart? Nú é thabhairt do Cherberos? Cun. Ní h-eadh i n-aon chor; ach má's áil leat 'neósfad-sa dhuit pionós nua, neamhchoitchianta, dion- gabhálta, le cur air. Rad. Innis dom é agus beidh mé ana bhuidheach ar fad díot. Cun. Is béas, is dóich liom, leis na mairbh go léir uisge Lété dh'ól. Rad. Is fíor san. Cun. Bíodh sé seo ar an aoinne amháin díobh go léir ná h-ólfidh é. Rad. Cad chuige san? Cun. Cuirfidh san pionós ana mhór air mar cimeád- fidh sé cuimhne ar conus a bhí aige ar an saoghal, na cómhachta móra a bhí aige agus an pléisiúr mór. Rad. Tá an ceart agat. Daortar é agus cean- galtar é agus curtar i n-aice Thantalois é, i dtreó go mbeidh cuimhne aige ar na neithibh a dhein sé nuair a bhí sé beó. XXVI. MENIPPOS, NÚ MARBHDHRAOIDHEACHT. MENIPPOS AGUS PHILÓNIDÉS. Men. "Mo ghrádh mo sheana thigh! Aiteas mo chroidhe go deó Thu dh'fhághail ad' sheasamh ag teacht dom aníos ó'n gceó!" Phil. Nách é seo Menippos an madra? Ní h-é a mhalairt é. Mara bhfuil mallachar radhairc orm isé Menippos 'n-a steilibheathaidh é. Ach cad chuige an <L 87> chulaith neamhchoitchianta? caipín agus cruit agus croicean leóin! Ní mór dom bualadh 'n-a threó, pé'r domhan é. Móra dhuit, a Mhenippois! Agus cár ghabhais chughainn? Men. "Thánag ó áitreabh samhal saobhchruth. Mar a gcómhnuighean h-Ádés abhfad ó dhéithibh." Phil. A Thighearcais! A' bhfuair Menippos bás a gan fhios dúinn agus ar tháinig an t-anam airís ann! Men. "Ní h-eadh, ach mo ghlacadh am' beathaidh do rí na smól." Phil. Agus cad a sheól tu ar chuaird chómh h-iasachta, chómh míchuibhsach? Men. "Mire meanmna 'gus neart na h-óige." Phil. Cuir uait an duanaireacht, a dhuine, agus labhair mar a dhéanfadh aoinne. Túirling de sna h-iam- bachaibh! Cad chuige an chulaith sin? Cad é an gnó a bhí ansúd síos agat? Ní h-é feabhas ná suairceas na slighe a bhéarfadh síos ann tu. Men. "Bhí orm dul síos go críochaibh samhal a's uath, Go gcuirfinn chun Teíréis Téibigh ceisteana cruadha." Phil. As do mheabhair ataoi, a mhic ó, nú ní bheifá ag stealladh filidheachta ar an gcuma san led' dhaoine muinnteartha. Men. Ná dein iongna dhíom, a chara. Ní fada ó bhíos i dteannta Euripedéis agus h-Óméir agus táim líonta de dhántaibh ar chuma éigin agus rithean an fhili- dheacht chun mo bhéil uaithi féin. Ach innis dom conus atáthar ar uachtar na talmhan, agus cad 'tá ar siubhal sa chathair? Phil. Ní'l aon nuadhacht ann. Deintear mar a deintí, guid, miona éithigh, úncamas, eugcóir éilimh. Men. Na h-amadáin gan rath! Ní h-eól dóibh na neithe atá curtha i bhfeidhm le déanaighe laistíos ná cad iad na dlighthe atá déanta i gcoinnibh lucht saidhbhris, agus go deimhin, dar Cerberos, ní'l aon bhreith acu ar dhul saor uatha. <L 88> Phil. Cad é sin adeirir? An amhlaidh atá dlighe nua déanta ag an muinntir thíos i gcoinnibh na ndaoine atá anso? Men. Is amhlaidh, dar fiadh, agus ní h-aon dlighe amháin é. Ach ní dleaghthach a leithéidí dh'innsint do gach aoinne le h-eagla go gcurfí neamh-chráibhtheacht am' leith-se i láthair Radamantais. Phil. Faire, a Mhenippois! Ná h-abair é. Ná ceil do chainnt ar do dhuine mhuinnteartha, i n-ainm Zeúis! 'Neósfir an sgéal do dhuine n-a bhfuil 'fhios aige conus rún do chimeád, agus do dhuine atá tabhartha isteach cheana i n-eólus na ngnóthaí sin. Men. Tá rud cruaidh contabharthach agat d'á iarraidh orm; ach ní foláir é dhéanamh ar do shon-sa. Lucht airgid agus lucht saidhbhris agus an aicme sin a chime- ádan a gcuid óir i gcimeád ar nós Danáe —. Phil. Ná bac na dlighthe, a chara, go n-innsir ar dtúis dom, trítha síos, na neithe is fearr liom a dh'aireachtaint uait. Cad fé ndeara dhuit dul síos? Cé h-é an giolla a bhí agat? Innis dom ansan gach nídh d'ár airighis agus d'á bhfeacaís laistíos acu. Do réir dheabhraimh, ó's duine géarchúiseach thu níor chuaidh aon nídh uait 'n-ar bh'fiú trácht air ná feuchaint air. Men. Caithfar rud a dhéanamh ort sa méid sin, leis, mar nuair a dh'iarran cara rud cé fhéadfadh cur 'n-a choinnibh? Ar dtúis 'neósfad duit cad é an saghas aigne a bhí agam agus cad fé ndeara dhom dul síos. Nuair a bhíos-sa ameasg na leanbh agus me ag éisteacht le h-Ómér agus le Hésiód agus leis na cogaíbh agus na ceanarcaibh d'á n-innsint, ní h-amháin ar na déithibh beaga ach ar na déithibh móra, leis, agus leis na gníomharthaibh drúise a dheinidís, agus éigin, agus foghla, agus pionóis; díbirt athar, agus pósadh deirbhsheur; do thuigeas am' aigne gur ghníomhartha fóghanta iad san go léir agus ní go lag a thaithneadar liom. Ach nuair a thosnuigheas ar dhul ameasg na bhfear d'airigheas a mhalairt sin. D'airigheas na <L 89> dlighthe ag gabháil lom díreach i gcoinnibh na bhfilí agus 'ghá rádh gan drúis a dhéanamh, ná ceanairc, ná foghail. Ansan do bhíos i gcás 'dir dhá chómhairle agus ní raibh 'fhios agam cad ba mhaith dhomh a dhéanamh. Dar liom ní dhéanfadh na déithe i n-aon chor drúis ná ceanairc i gcoinnibh a chéile mara mbeadh gur thuigeadar gur ghníomhartha fóghanta a leithéidí de ghníomhartha; agus dar liom ní dhéanfadh na dlightheadóirí dlighthe i gcoin- nibh na ngníomhartha san mara mbeadh gur thuigeadar gádh bheith leó. Sa mhearathal san dom do thuigeas am' aigne nár bhfearra dhom rud a dhéanfinn 'ná dul ag triall ar an aicme sin ar a dtugtí lucht eagna agus me féin do thabhairt suas dóibh agus a iarraidh ortha a rogha rud a dhéanamh liom ach go dtaisbeán- fidís dom slighe éigin bheatha a bheadh réidh agus ná seólfadh amú me. Ar an aigne sin dom, siúd ag triall ortha me. Ach ba ag dul as an ndeatach isteach sa teine agam é, a gan fhios dom. Chómh luath agus chuireas aithne i gceart ortha chonac ná raibh acu ar fad ach ainbhfios agus dul amú, i dtreó gur chuireadar- san 'n-a luighe orm gur ag daoinibh gan léighean atá an bheatha órtha. Dubhairt duine acu liom pléisiúr a bheith agam i gcómhnuidhe agus é sholáthar dom féin ins gach nídh, mar ná fuil aoibhneas le fághail i n-aon nídh eile. Dubhairt duine eile acu liom, ámhthach, bheith ag obair agus an cholan do smachtú, mar go bhfuil an cholan salach brachach; bheith gruama tarcuisneach le cách, coitchianta ag gabháil na ndán úd ó Hésiód i dtaobh an aluis agus an oirdhearcais agus an dul suas ar bara. Do chómhairligh duine acu dhom gan aon mheas a bheith agam ar shaidhbhreas, neamhshuím do chur ann. Dubhairt duine eile acu liom gur b'é an saidhbhreas céadna san an mhór-mhaith. Ach cad is gádh dhom trácht ar an ndomhan? (.i. Ní'l gádh ar domhan le bheith ag cainnt, 'sé sin, bheith ag cainnt air mar sgéal.) Bhíos bréan díom féin ó bheith ag éisteacht ó ló go ló le n-a gcainnt ar smaointibh agus ar neamh- <L 90> chorparthaibh agus ar atomaibh agus ar fholamhasaibh, agus leis na slóightibh téarmaí de'n tsórd san. Agus rud ab áiféisighe 'ná gach áiféis, gach aoinne ag labhairt bun os cionn ar fad le gach aoinne eile, agus gach aoinne, ba dhóich leat, ag cur a chainnte féin i bhfeidhm le deimhniú ceart. Nuair a deireadh duine acu go mbíodh nídh áirithe fuar agus duine eile acu go mbíodh sé teith ní fhéadainn aoinne acu do bhréagnú, bíodh go dtuiginn go maith nár bh'fhéidir rud a bheith teith agus fuar i n-aonfheacht. Is amhlaidh a bhínn mar a bheadh ag míogarnaigh, mo cheann ag tuitim soir tamal agus ag tuitim siar tamal eile. Ach, rud a bhuaidh ar an áiféis go léir, do chínn gníomhartha na bhfear san bun os cionn ar fad leis an rud a dheimhnighdís 'n-a gcainnt! An mhuinntir adeireadh liom neamhshuím do chur i saidhbhreas, chínn an greim diúid acu féin ar shaidhbhreas, iad ag coimhsgar ag éileamh úncamais; iad ag teagasg ar thuarastal; iad ag folag gach anróidh ar son saidhbhris. An mhuinntir n-a raibh an droch mheas acu ar onóir chínn iad ag déanamh gach díthil chun í dh'fhághail; agus lucht spídiúcháin ar phléisiúr, a bhfor- mhór ag glacadh pléisiúir go fonamhar a gan fhios do'n tsaoghal. Nuair a bhí teipithe orm sa méid sin gnótha, leis, bhí m'aigne tré n-a chéile go mór, ach dubhart liom féin, go breágh réidh, má bhíos-sa ag dul amú, i n-ainbhfios ar fhírinne, gur i n-aonfheacht leis na h-éigsibh móra go léir, n-a raibh cáil eagna ortha, a bhíos ag dul amú. Fé dheire, agus me ar mo leabaidh am' dhúiseacht sa n-oidhche mar gheall ar an dtré chéile aigne sin, do chuimhnigheas ar dhul go Baibilóin agus cómhairle dh'iarraidh ar dhuine de sna draoidhthibh sin a leanan teagasg Sóróastair. D'airighinn go raibh ar a gcumas, le draoidheacht agus le deismireacht, dóirse an domhain tíos a dh'osgailt agus aoinne ba mhaith leó do bhreith leó síos agus do thabhairt thar n-ais aníos slán. Thuigeas am' aigne, d'á bhrígh sin, gur bh'fhearra dhom <L 91> dul ag triall ar dhraoi acu san agus a iarraidh air me bhreith síos, ansan dul chun cainnte le Tíresias, an Boióitach, agus a fhiafraighe dhe, ó's fáig é agus fáis- tineach, cad í an bheatha is fearr, nú cad í an bheatha do thoghfadh duine fíor-chiallmhar dó féin. Chuireas díom láithreach chómh tapaidh agus d'fhéadas é agus siúd soir go Baibilóin me ceann ar aghaidh. Do shroiseas an chathair. Níor bh'fhada gur casadh orm duine de sna Caldéachaibh, fáig agus draoi do réir gairme. Bhí folt liath air agus féasóg fhada throm. Mítróbar- sánés ab ainm dó. Tar éis mórán tathaint do thoiligh sé me sheóladh síos, ar pé rud ba mhaith leis a dh'éileamh. Thóg an fear san leis me agus thug sé naoi lá agus fiche 'am' nighe agus 'am' ghlanadh, thosnuigh sé ar an obair sin an chéad lá de'n ré nuadh, bheireadh sé leis me ar maidin go dtí an abha san Eúphratés agus duanaireacht éigin fhada aige d'á labhairt leis an ngréin agus í ag eirighe. Ní ró mhaith a dh'airi- ghinn an chainnt. Do labhradh sé ró mhear agus ró leathbhalbh, ar nós an lucht fógartha úd gan áird a bhíon ag na cluichíbh. Ach mheasainn gur ag glaodhach ar dheamhnaibh éigin a bhíodh sé. Nuair a bhíodh an duanaireacht críochnuighthe aige do chaitheadh sé seile sa n-aghaidh orm trí h-uaire agus ansan do thagadh sé thar n-ais agus ní fheuchadh sé ar aon duine a bhuaileadh uime. Isé bia bhíodh againn 'ná meas daraighe. Bainne agus miodh agus uisge Chóáspéis an deoch a bhíodh againn; agus ar an bhfeur glas, amuich fé'n spéir, a chodlaimís. Nuair a bhí an t-ullmhúchán go léir déanta aige do thóg sé leis me i lár na h-oidhche go bruach abhan Tígris agus do nigh agus do ghlan sé me, agus d'ainic sé me le tóirse agus le h-inniún faraige agus le n-a lán rudaí eile, agus an duanaireacht úd ar siubhal aige fén' fhiacalaibh. Ansan, nuair a bhí an draoidheacht curtha orm aige go h-iomlán do thug sé abhaile me mar a bhíos, i ndiaidh mo chúil, agus é ag gabháil tímpal, sar a ndéanfadh púcaí aon díobháil <L 92> dom. Thugamair an chuid eile de'n aimsir ag ullmhú i gcóir na cuarda. Ansan do chuir sé uime brat draoidheachta a bhí ana chosmhail le brat Mhédach, agus thug sé chugham-sa iad so, an caipín seo agus an croicean so agus an chruit seo, agus dubhairt sé liom dá bhfia- fraightí m'ainm gan Menippos do rádh, ach Heraclés nú Oduséus nú Orphéus. Phil. Agus cad chuige dhó an t-órdú san a thabhairt duit, a Mhenippois? Ní thuigim cad é an brígh a bhí leis an gcórú ná leis na h-ainimneachaibh. Men. Tá an brígh soiléir go leór, ámhthach. Do chuadar súd síos go h-Ádés rómhainn agus iad beó agus cheap sé ach mise do chur 'n-a riocht san ná h-aithneóchadh gárda Aiacois me agus gur bh'fhuiriste dom dul uatha nuair a chífidís an riocht trágach ar a raibh aithne acu. Bhí eirighe lae ann agus sinn ag an abhainn thíos ag ullmhú chun gluaiste. Bhí seisean tar éis an bháid d'ullmhú roim ré agus bhí ar bórd aige na neithe a bhí riachtanach chun na h-ídhbirte agus chun na deismireachta. Chuireamair isteach gach nídh, agus:- "Ag sile na súl do chuamair go dúbhach ar bórd." Do ghluaiseamair le fánaidh na h-abhan ar feadh tamail. Ansan do seóladh sinn isteach sa churrach agus amach sa loch n-a dtéidhean an abha amach ann. Do ghluaiseamair treasna an locha san agus thánamair go tír uaigneach a bhí lán de choilltibh agus gan aon ghrian. Thánamair i dtír ann ach bhí Mítróbarsánés ar tosach agus dheineamair poll sa talamh. Ansan do mharbhuighmair na caoire agus do dhoirteamair an fhuil isteach sa pholl agus tímpal air agus an fhaid a bhíomair á dhéanamh san bhí Mítróbarsánés ag duanaireacht agus ní fén' fhiacalaibh é ach ag búirthigh chómh h-árd agus d'fhéad sé é, agus an tóirse ar lasadh aige 'n-a láimh, agus é ag glaodhach ar na deamhnaibh go léir, ar chómhachtaib na bpian, agus ar na fíochaibh, ar Hechaté na h-oidhche, agus ar an bPeirsephoné uathbhásach; <L 93> agus focail éigin fhada iasachta dothuisgionta aige 'á mheasgadh ar a chainnt. Ba ghearr, le neart na deis- mireachta san agus na duanaireachta draoidheachta, gur luaisg an talamh go léir agus gur raobadh é agus gur h-osgaladh é i dtreó gur airighmair, abhfad síos, amhstarach Cherberois, agus go raibh an sgéal go duairc agus go critheaglach againn agus:- "Rí na samhal i dteannta 's sgeit 'n-a chroidhe." Mar bhí radharc againn um an dtaca san ar fhormhór na neithe thíos ar an loch agus ar Pheriphlegéthón agus ar ríghtheaghlach Phlútóin. Siúd síos sinn tríd an bpoll. Fuaramair Radmantos thíos agus é geall leis marbh le sgannra. Bhí Cerberos ag amhstaraigh ar buile ach do chromas-sa ar sheinnt ar an gcruit agus do chuir an ceól chun suainis é. Thánamair go dtí an loch ach ba dhóbair ná féadfimís dul anonn mar bhí an bád lán cheana féin agus na daoine go léir ag gol. Daoine gunta ab eadh iad ar fad. Cos bhriste ag duine. Ceann briste ag duine eile agus ball éigin eile briste ag duine eile; fé mar a bheidís ag teacht ó chogadh éigin dar liom-sa. Ach nuair a chonaic an duine fóghanta san, Chárón, croicean an leóin orm-sa mheas sé gur bh'é Heraclés a bhí aige agus do leog sé ar bórd me láithreach agus do rug sé anonn me agus nuair a chuamair i dtír thall thaisbeáin sé an casán dúinn. XXVII. MENIPPOS AGUS PHILONIDÉS. (Ar leanmhaint.) Nuair a taisbeánadh an casán dúinn do chomáinea- mair linn, Mítrobarsánés ar tosach agus mise 'n-a dhiaidh, le n-a shálaibh agus greim daingean agam ar eirbal a bhrait. Thánamair go dtí machaire breágh fada fairsing agus brat áluinn de bhláthanaibh asphodeil air. <L 94> Ansan do mhothuighmair i n-ár dtímpal na slóighte samhal agus iad ag gluaiseacht agus ag putharnaigh. Chomáineamair linn go dtánamair mar a raibh suidhe breatha Mhínóis. Bhí an suidhe breatha árd agus bhí Mínós 'n-a shuidhe anáirde air agus a chómh- achta díoltais 'n-a thímpal, agus deamhain an uilc ag frithálamh air mar aon leis na fíochaibh. Bhíomair-ne ar thaobh agus chonacamair d'á dtabhairt isteach ó'n dtaobh eile a lán daoine agus iad ceangailte ar shlabhra fhada. Do h-innseadh dúinn gur bh'é saghas daoine iad 'ná lucht adhaltranais, agus lucht soláthair chun drúise, agus lucht srath do bhailiú, agus lucht brasaireachta, agus lucht uisge-fé-thalamh, sluagh mhór de chuirptheachaibh a bhíodh ag cur an tsaoghail tré n-a chéile an fhaid a bhíodar beó. Agus do tugadh isteach ar leithligh lucht an tsaidhbhris agus úncamais, agus iad go mílítheach, agus builg mhóra ortha, agus gúta ortha, agus cuing ar mhuineál gach duine acu agus crúca sa cheann tíos de'n chuing, agus meághchaint dá thalant sa chuing. Sheasuighmair-ne, ámhthach, mar a raibh againn agus sinn ag faire ortha agus ag éisteacht leó 'ghá gcosaint féin. Do tháinig ann, ámhthach, fínnithe éagsamhlacha 'ghá ndaoradh agus ag cur neithe 'n-a leith. Phil. Agus cér' bh'iad san asdo? As ucht Zeúis innis an méid sin dom agus ná ceil orm é! Men. Is eól duit, is dócha, na sgáileana so a dhein- ean solus na gréine ó n-ár gcolanaibh. Phil. Is eól go maith. Men. Nuair a gheibhmíd bás tagaid na sgáileana san agus tugaid siad fínné i n-ár gcoinnibh agus deimhnighid siad gach coir d'á mbíon déanta againn i gcaitheamh ár mbeatha, agus go deimhin ní foláir a dh'admháil gur dócha go mbíon an fhírinne ag cuid acu toisg iad a bheith i n-aice linn i gcómhnuidhe agus ná sgaraid siad choidhche le n-ár gcolanaibh. Ach do sgrúduigheadh Mínós go cruinn cás gach duine agus <L 95> ansan do dhíbireadh sé é go h-áit na ndroch aicme chun go gcurfí pionós air do réir a ghníomhartha. Bhí Mínós ana dhian, ámhthach, ar an lucht a bhíodh ag maoidh- eamh as a gcuid saidhbhris agus as pé cómhacht a bhíodh acu; 'ghá mheas gur cheart iad d' adhradh nách mór. Bhí gráin aige ortha mar gheall ar an mór-is-fiú a bhí chómh neam- buan, agus ná cuimhnighdís go n-imtheochadh an saidh- bhreas agus go n-imtheóchaidís féin, leis. Ach iadsan, nuair a bhí an áilneacht go léir bainte dhíobh, an saidh- bhreas, agus an uaisleacht cine, agus na cómhachta, bhíodar ansúd agus iad lomrachta, agus iad cromtha síos, agus gan de chuimhne acu ar an sólás a bhí anso acu ach mar a bheadh taibhreamh. Bhíodh aiteas mór orm- sa nuair a chínn na neithe sin. Nuair a dh'aithnighinn duine acu do dhruidinn chuige go réidh agus chuirinn i gcuimhne dhó an saoghal breágh a bhí aige nuair a bhí sé beó, an mór-is-fiú a bhíodh air nuair a bhíodh na daoine bailighthe amuich agá gheata ag feitheamh go dtioc- fadh sé amach agus a sheirbhísigh 'ghá gcomáint chun siubhail agus ag dúnadh an gheata 'n-a gcoinnibh. Agus ansan, nuair a thagadh sé amach fé dheire, agus a chlócaí dearga uime, go h-órtha agus go h-ildathach, conus mar a mheasadh sé i n' aigne go gcuireadh sé áthas agus aoibhneas an domhain ortha nuair fháiltighdís roimis, mara ndeineadh sé ach a ucht nú a lámh dheas do thabhairt le pógadh dhóibh. Chuireadh na neithe sin buairt thar bharr ortha nuair a chuimhnighdís ortha. Ach do thug Mínós aon bhreith amháin a bhí claon. Bhí Díonusios, an tíoránach Siculach, ar a thriail agus bhí Díon ag cur a lán gníomhartha gráinn- eamhla 'n-a leith, agus an sgáil 'ghá ndeimhniú. Do bhíthas díreach chun Díonusios do cheangal de'n Chimaéra nuair a labhair Aristippos an Cúrénach. Fear iseadh an t-Aristippos san n-a bhfuil ana chreideamhaint aige agus ana uraim dó laistíos. Dubhairt sé go raibh Díonusios cabharthach congantach i gcaith <L 96> eamh a bheatha do lucht léighinn agus go dtugadh sé airgead dóibh go minic. Do saoradh Díonusios mar gheall air sin. Ansan d'fhágamair an suidhe breatha agus thánamair go h-áit na bpian. B'shiné an áit, a dhuine mhuinnteartha, 'n-a raibh neithe truaghmhéileacha le feis- gint agus le h-aireachtaint go h-iomadamhail. D'airighmair fuaim agus greadadh ó sna sgiúirsíbh géara, agus sgréacharnach na ndaoine a bhí d'á losgadh ar na teínteachaibh teó; agus na riagana; agus na coiléir; agus na rothana. Bhí an Cimaéra 'ghá stracadh, agus bhí Cerberos 'ghá stracadh as a chéile agus 'ghá n-ithe. Righthe, daoir, sátraip, daoine saidhbhre, daoine bochta, lucht déarca, agus iad go léir ag folag pionóis agus cathú ortha mar gheall ar na droch ghníomhartha do dheineadar. Bhíomair-ne ag feuchaint ortha agus d'aithnighmair cuid acu, go mór mór an chuid acu a bhí tar éis bháis fhághail le deireanaighe. Ach d'fholaighdís iad féin agus d'iompuighdís uainn nuair fheuchaimís ortha, agus bhíodh ceann-fé ortha, i n-inead an uabhair agus an bhuirbe agus an tarcuisne a thaisbeánaidís do chách an fhaid a bhíodar ar an saoghal so. Do maithtí leath an phionóis do sna daoine bochta. Do tugtí sos ar feadh tamail dóibh agus ansan do curtí an pionós airís ortha. Do chonacamair, leis, sa n-áit, na fathaigh úd, Icsion agus Sisuphos, agus Tantlos an Phrúgach agus é i gcruadhchás, agus Tituos mac na Talmhan, agus ó, A Heracléis, ba mhór é! Bhí gáire ar fad faoi agus é sínte. D'fhágamair iad san, leis, agus thánamair go dtí an machaire Acherúsach. Fuaramair sa mhachaire sin na leath-dhéithe agus na banghaisgidhigh, agus na slóighte eile marbh agus iad riartha do réir cine agus treabhchais, cuid acu ag dreó le h-aois agus iad, mar adeir h-Ómér ana lag, agus cuid acu úrnua foláin, go mór mór an chuid acu do tháinig ó'n Éigipt, mar gheall <L 97> ar a fheabhas a cuireadh ar salan iad. Agus go deimhin duit níor ró fhuiriste iad d'aithint ó chéile mar is fíor dheabhrathach le n-a chéile iad go léir, toisg a gcnámha bheith lom. Is ar éigin fhéadamair iad d'aithint tar éis iad d'iniúchadh ar fead abhfad. Is amhlaidh a bhíodar agus iad 'n-a gcruachaibh ar muin a chéile agus gan aon rian ortha de'n áilneacht a bhí ortha nuair a bhíodar ar an saoghal so, ach iad go dorcha agus go do-aitheanta. I gcás duit nuair a chínn rainnt cnámharlach acu caithte i dteannta chéile agus iad go léir chómh cosmhail le n-a chéile, agus an fheuchaint ghrána choimhtheach acu, agus na fiacala nochtaithe acu, go mbínn 'ghá fhiafraighe dhíom féin conus fhéadfinn Tirsítés grána d'aithint ó Niréos áluinn, nú an bacach Íros ó rí na bhFaeacach, nú Purrias an cócaire ó Agamemnón. Níor lean aon phioc de sna seana dheifridheachtaí eatartha. Bhí a gcnámha go léir mar a chéile gan cómhartha sofheicse, gan teidiol sgríobhtha ortha, gan aon chaoi i n-aon chor ar iad d'aithint ó n-a chéile. Agus feuch; nuair a bhíos féin ag feuchaint ar na neithibh sin do samhluigheadh dom gurab ionan beatha an duine ar an saoghal agus tóichim mhór fhada éigin, agus bandé an Ádha ghá stiúrú agus ghá córú agus ag cur tabhairt-amach fé leith ar gach aoinne a bhíon ag imtheacht sa tóichim sin. Tógtar duine agus curtar tabhairt-amach rí air; éadach ríoga uime; lucht frithálmha 'n-a thímpal, mionn óir ar a cheann. Tógtar duine eile agus curtar culaith seirbhírigh uime. Curtar bláth áilneachta ar dhuine. Curtar gráinneacht agus míchúm- thact ar dhuine eile. Ansan, uaireanta, i lár na tóichime, tagan bandé an Ádha agus deinean sí atharú córach ar chuid de'n lucht gluaiste. Ní leogan sí dóibh an tóichim do chríochnú sa riocht 'n-ar thosnuigh- dar. Atharuighean sí an t-éadach ortha. Cuirean sí fhiachaint ar Chroésos éadach mogha do chur uime agus gluaiseacht 'n-a dhaor, agus cuirean sí fhiachaint ar <L 98> Mhenandrios, a bhí go dtí san 'n-a dhaor, ameasg daor, imtheacht agus bheith 'n-a rí in-inead Pholúcratéis agus an t-éadach ríoga do chaitheamh tamal. Ansan, nuair a bhíon aimsir na tóichime caithte tugan gach aoinne uaidh pé éadach a bhí uime. Bainean sé dhe idir éadach agus corp agus siúd sa riocht é 'n-a raibh sé roimis sin, gan deifridheacht ar bith idir é agus cách. Ach cuid acu, tré ainbhfios, nuair iarran bandé an ádha ortha an córú a chuir sí ortha do thabhairt thar n-ais di, glacaid siad diombádh agus buairt, chómh maith agus gur rudaí éigin leó féin a bheadh ag imtheacht uatha agus nách rudaí a tugadh ar iasacht dóibh ar feadh tamail. Measaim go bhfeacaís go minic, ar an árdán, an chuid de'n lucht cleasaidheachta n-a mbíon ortha an léiriú trágach a dhéanamh, conus mar a bhíd siad uair- eanta 'n-a gCréónaibh agus uaireanta 'n-a bPríamaibh agus uaireanta 'n-a n-Agamemnónaibh, do réir mar a dh'oirean do'n drama; agus an cleasaidhe céadna, tar éis é bheith tamal, go stuama, 'n-a Checrops nú 'n-a Erectéos, conus mar a thagan sé amach tamal beag 'n-a dhiaidh san agus é 'n-a dhaor, do réir órdú an fhile. Ansan, nuair a bhíon an drama críochnuighthe bainean gach aoinne acu dhe an t-éadach órtha agus an t-aghaidh fidil agus tagan sé anuas de sna brógaibh árda, agus ní bhíon ann feasta ach duine bocht suarach, Pólos mac Cairicléis an Súniensach, nú Sacuros mac Teogítoin ó Mharaton, i n-inead é bheith i n'Agamemnón mac Atréuis nú 'n-a Chréón mac Menoicéuis. Gnóthaí de'n tsórd san díreach iseadh gnóthaí daoine, do réir mar a samhluigheadh domh-sa an uair úd agus me ag feuchaint ortha súd. Phil. Innis an méid seo dhom, a Mhenippois. Na daoine n-a bhfuil na leachta móra árda costasamhla so ós a gcionn anso, agus na columna, agus na h-íomhághtha, agus na sgríbhinní, an amhlaidh ná fuil aon onóir á tabhairt dóibh thíos seachas an choitchiantacht? <L 99> Men. Ach airiú, éist do bhéal, a dhuine! Dá bhfeicfá Mausólos féin, an Cárach adeirim, é siúd n-a bhfuil an cháil go léir air mar gheall ar a thuama, tá fhios agam ná stadfá ach ag gáirí. Bhí sé caithte ansúd i gcúinne dhorcha i n'iarlis agus é i bhfolach ameasg slóighte eile samhal agus gan de thairbhthe aige as an dtuama úd ach é bheith i n'ualach anuas air. Óir, nuair a thómhaisean Aiacos an talamh chun gach duine (agus ní thugan sé ach troigh tailimh do gach aoinne), ní foláir do'n duine é féin do sheargadh agus do chrapadh i dtreó go mbeadh sé beag a dhóithin do'n méid sin tailimh. Ach measaim go ndéanfá breis gháirí dá bhfeicfá na daoine seo a bhíon 'n-a righthibh agus 'n-a sátrapaibh anso agus iad ag gluaiseacht ansúd a d'iarraidh déarca, feóil ghuirt acu 'á dhíol tré mhéid a ndealbhais, nú iad ag múine aibghitreach; agus easonóir, nú buille bhais sa leacain, acu dá fhághail ó chách, mar a gheóbhadh an daor is dona. Níor fhéadas, go deimhin duit, gan gáire dhéanamh go h-árd nuair a chonac an Pilib úd, an Macedónach. Do taisbeánadh dom é agus é sáidhte i gcúinne agus seana bhróga lobhtha aige 'á dheisiú ar a phágh. Bhí a lán eile acu, leis, le feisgint ar na crosbhóithribh agus iad a d'iarraidh déarca. Bhí Xercsés ann, agus Dareíos, agus Polucrátés. Phil. Is éagsamhlach na neithe atá agat d'á innsint i dtaobh na righthe agus is deacair iad do chreideamhaint. Ach cad a bhí ag Socratés 'á dhéanamh, agus na saoithibh eile? Men. Tá Sacratés, leis, ansúd agus é ag gabháil tímpal ag áiteamh ar gach aoinne, agus tá i n-aonfheacht leis Palamédés agus Nestor agus Odusséus, agus gach samhail chainnteach eile. Tá an t-at 'n-a chosaibh fós ó'n nimh úd a dh'ól sé. I n-aice le Sardanapalos an tAssuiriach, agus le Mídas an Phrúgach, agus le rainnt eile de lucht an tsóigh iseadh atá Díogenés oirdheirc, agus bíon sé ag gáirí nuair airighean sé iad ag áireamh na maitheasaí a bhí acu roimis seo, agus iad <L 100> ag gol. Bíon sé sínte ar a dhrom agus é ag gáirí, agus casan sé amhrán nách ró chneasta chun a n-olagón- san do mhúchadh ortha. Tá buairt mhór ortha mar gheall air sin. Ní féidir leó cur suas le Díogenés agus táid siad 'ghá bheartú go raghaid siad chun cómhnuighthe i n-áit éigin eile. Phil. Seadh, ní beag liom díobh san. Ach cad é an dlighe é siúd adubhraís ar dtúis a deineadh i n-aghaidh lucht saidhbhris? Men. Is maith mar a chuiris i gcuimhne dhom é. Bhíos chun trácht air ach do seóladh ar fán uaidh me ar chuma éigin. An fhaid a bhíos 'n-a bhfochair thíos d'fhógair na Prútanaigh cruinniú féise chun tairbhthe an phobuil. Chonac na daoine ag bailiú. Siúd me féin isteach ameasg na slóighte marbh agus ba ghearr go rabhas 'n-a dteannta ag an bhféis. Do deineadh rainnt dlighthe ar dtúis ar ghnóthaíbh eile agus ansan do tánathas chun lucht an tsaidhbhris. Do labhradh 'n-a gcoinnibh go dian agus do cuireadh mórán droch ghníomhartha 'n-a leith; éigean, eirighe anáirde, uabhar, eugcóir. Fé dheire d'eirigh duine de sna cinn-phobuil agus do léigh amach reacht de'n tsórd so:- AN REACHT. De bhrígh go ndeinid lucht saidhbhris i gcaitheamh a mbeatha, mórán gníomhartha aindleaghthacha i gcoinnibh na mbocht, ag déanamh foghla ortha, agus ag déanamh éigin ortha agus ag tabhairt tarcuisne dhóibh, tuigtear do'n tseanaid agus do'n phobul gur ceart pionós do chur ar a gcorpaibh tar éis bháis dóibh, fé mar a cuir- tear ar chorp gach cuirpthigh eile, agus ansan gur ceart a n-anamnacha do chur suas thar n-ais ar an saoghal agus iad do chur isteach i n-asalaibh, agus nuair a gheóbhaidh na h-asail sin bás, iad do chur isteach i n-asalaibh eile, agus iad do bheith ar an gcuma san go dtí go mbeidh chúig mhíle blian fó dheich curtha dhíobh acu, agus i <L 101> gcaitheamh na h-aimsire sin go léir iad a bheith ag iompar ualaí troma agus daoine bochta ghá gcomáint: ansan neart a bheith dhóibh bás d'fhághail. Cloigean mac Cnamharlaigh, ó Ghleann na bPúcaí, de shliocht na Mílítheach, isé do chómhairligh an reacht. Do léigheadh an reacht. Chuir na cinn-phobuil fé ghuth an reacht. Do shín na daoine a lámha. Chuir Brimó búirth aisti. Chuir Cerberos ulfairt as. Sin mar a cuirtear feidhm i ndlighthibh ansúd nuair a léightear iad. Sin agat ar deineadh ag an bhféis. Ansan d'imthigh- eas féin ag triall ar Theiresias ar an dtoisg a thug ann me. D'innseas mo sgéal dó tríd síos agus d'iarras air a dh'insinnt dom cad í an bheatha ba dhóich leis do b'fhearr. Do gháir sé. Firín ana bheag iseadh é agus é caoch, mílítheach, caolghuthach. "Is eól domh-sa fáth do mhearathail, a mhic ó," ar seisean. "Lucht na h-eagna bheith bun os cionn le n-a chéile fé ndeár é. Ní dleagh- thach domh-sa, ámhthach, an cheist sin do réidhteach duit. Tá san coisgithe ag Radamantus." "Faire faire, a athair bhig!" arsa mise leis, "ná h-abair é sin. Ná fág me ag caitheamh mo bheatha níos daille 'ná thu féin!" Ansan do rug sé leis i leithtaoibh me, abhfad ó'n gcuid eile, agus chrom sé go cneasta chun mo chluaise:- "Isí beatha na ndaoine gan léighean," ar seisean, "an bheatha is fearr agus is eagnaighe. Ná bí-se ag áiteamh ná ag deimhniúchán ar neithibh doimhne, ná ag iniúchadh agus ag sgrúdadh ar thosach agus ar dheire na neithe atá. Amadántacht iseadh an obair sin. Cuir rómhat an méid seo amháin, an aimsir atá láithreach d'fhrithálamh go maith, 'sé sin, i dtreó go mbeidh sult agus soilbhreas i bhformhór do bheatha agus ná beidh aon rud ag déanamh aon bhuartha dhuit." Nuair a bhí an méid sin ráidhte aige do sgiúrd sé uaim go machaire an Asphodeil. Bhí sé 'n-a thráthnóna um an dtaca san, "Téanam," <L 102> arsa mise le Mítrobarsánés. "Ní'l a thuille gnótha anso againn. Téidhmís thar n-ais suas chun na beatha." "Ná bíodh ceist ort, a Mhenippois," ar seisean liom, "taisbeánfad-sa cómhgar maith réidh suas duit. Feuch," ar seisean, agus thaisbeáin sé spré bheag soluis dom. "Ansan anuas," ar seisean, "a thagaid muinntir Bhoiótia. Siné teampul Trephóniuis. Im- thigh ansan suas agus beidh tú sa Ghréig láithreach." Siúd suas me. D'fháisgeas me féin tríd an bpoll aníos, bíodh gur chumhang é, agus seo anso me i Libadía, pé cuma n-ar thárla. XXVIII. TÍMÓN, NÚ AN FEAR A THUG FUATH DO DHAOINE. Tím. Ó, a Iúpiteir; a Charadaigh; agus a Oinigh; agus a Chompánaigh; agus a Thínteánaigh; a Splancaire; agus a Mhionnacheap; agus a sguabaire na sgamal; a fhothramálaidhe mhóir; agus pé ainm eile is maith leis na filíbh buile seo do ghlaodhach ort; go mór mór nuair a bhíon ciscéim bacaighe sa dán acu; (mar tá oiread san ainimneacha ort-sa go bhféadan ainm éigin leat an lúb ar lár do thógaint dóibh agus an bheárna do dhúnadh sa tómhas) ca bhfuil an splannc úd an fhothraim mhóir anois uait? agus an bhúirtheach thóirthnighe? agus do chaor uathbhásach a bhíodh ad' láimh agat ar dearg lasadh? Ní dheabhruighean an sgéal anois go bhfuil ionta súd go léir ach fianaidheacht agus gal-suip filidheachta ar fad, ach amháin a bhfuil d'fhothram in sna h-ainimneachaibh atá ortha. Agus an t-arm oirdheirc, faidbhéimneach, luath-ghníomhach san agat, ní fheadar cad tá imthighthe air. Tá sé i n-éag ar fad agat. Tá sé fuar, gan oiread agus spré feirge tar éis fanmhaint ann i n-aghaidh droch-dhaoine. Duine de'n mhuinntir <L 103> a bheadh ag cuimhneamh ar leabhar éithigh a thabhairt, is mó an t-eagla bheadh aige roimis an mbuaiceas a múchadh indé 'ná mar a bheadh air roime do chaor uile-chómhachtach. An chuma 'n-a gcaithean tú spala beag teine leó ní chuirean an teas ná an deatach uaidh aon eagla ortha. Ní mheasaid siad go ndéanfar de dhíobháil dóibh ach go mb'fhéidir go smearfadh an súgh iad. Uime sin níor bh' iongna an Salmónéus úd do dhéanamh na tóirthnighe ad' choinnibh. Níor bh'aon dóichín é. Bhí sé teasaighe uaibhreach, agus Iúpiter chómh leamh-fhuar. Cad 'n-a thaobh ná déanfadh agus tusa ad' chodla fé mar a bheadh suan an mhandraic ort? Ní airighean tú lucht na mionn éithigh. Ní fheicean tú lucht na h-eugcóra. Tu leath-chaoch, gearr-radharcach, i dtaobh droch-ghníomhartha, agus tu spadchluasach, ar nós daoine aosta. An fhaid a bhís óg, cródha, dásachtach ad' fheirg, dheinteá a lán neithe i n-aghaidh lucht eugcóra agus éigin. Ní thugthá choidhche aon tsos cómhraic dóibh. Bhíodh do chaortha ag imtheacht coitchianta, agus do thóirthneach ag búirthigh, agus do sgiath d'á suathadh agat, agus do splanncracha d'á stealladh uait 'n-a gceathanaibh agat. Ba mhar a chéile an luasgadh talmhan a dheinteá agus luasgadh créithir. Bhíodh do shneachta 'n-a chruachaibh. Bhiodh do chloichshneachta 'n-a clochaibh móra. Agus ionus go labharfinn leat go mór-bhriathrach, bhíodh t'fhearthainn 'n-a taoisgeanaibh diana, gach braon chómh mór uisge le h-abhainn. B' shiné fé ndeár an léir- sgrios a deineadh i n-aon neómat amháin i n-aimsir Dheucalion, nuair a bádhadh gach aon rud le h-uisge agus gur bh'ar éigin a chuaidh aon bháidín beag amháin saor go Lucórés, le n-ar sábháladh síol beag daona, ó n-ar shíolraidh olc ba mhó. Tá a rian air; tá tuaras- tal do spaideamhlachta agat d'á fhághail uatha. Ní dheinean aoinne aon ídhbirt chughat anois, ná ní chuirean aoinne coróinn ort, mara ndéanfadh duine éigin é i ndiaidh na nOluimpiach. Ní dheinean sé sin féin é ach nách maith leis an seana-nós do bhrise. Ní <L 104> fada go mbeidh t'onóir go léir bainte dhíot acu, a phlúr na ndéithe! agus gan ionat ach Cronos acu! Ní bhacaim trácht ar a mhiniceacht a robáladar do theampul ort. Dhein cuid acu thu féin do láimhseáil i n-Oluimpia, agus níor dheinis-se, a ghiolla na tóirthnighe móire! oiread agus na gadhair do chur leó, nú glaodhach ar na cómharsain i dtreó go mbéarfí ortha sar a bhféadfidís imtheacht. Agus tusa, an t-uasal a mhairbh na fathaigh agus a bhuaidh ar na Títánaibh, d'fhanais ansúd ad' shuidhe ar do shuaineas an fhaid a bhíodar ag bearradh na gruaige dhíot, agus caor thóirthnighe n-a raibh deich gcúbait ar faid ann ad' láimh dheis agat! Innis dom, a rí na ndéithe, cathain a stadfir de'n neamhshuím seo agat i ndroch bheartaibh de'n tsórd san? Nú cathain a dhéanfir díoltas ar a leithéid d'eugcóir? An mó Phaeton nú an mó Deucalion is leór d'á leithéid d'easumhluidheacht ó dhaoine? Gan trácht ar neithibh coitchiana, feuch mo sgéal féin, feuch ar árduigheas d'Aténeachaibh, ag déanamh daoine saidhbhre de dhaoinibh a bhí dealbh go maith, ag cabhrú le daoine a bhí 'n-a ghátar, ag sgaipe mo choda go fórleathan ar mo cháirdibh, agus anois nuair atá an obair sin tar éis duine bocht a dhéanamh díom ná h-aithnighid siad i n-aon chor me. Ní'l aon mheas acu anois orm bíodh go raibh árd-mheas roimis seo acu orm agus uraim acu dhom agus iad ag faire chun bheith umhal dom. Má bhuailean duine acu umam ar an mbóthar gabhan sé tharm gan me d'aithint mar a gheóbhadh sé thar an lic a bheadh ar lár le h-imtheacht aimsire, ar uaigh duine éigin a fuair bás abhfad ó shin. Nuair a chíd tuille acu uatha ag teacht me iompuighid siad bóthar eile le gráin orm agus le dothal rómham, i n-inead me bheith am' dheagh- theangmhálaidhe rathmhar dóibh mar a bhínn tráth. I gcás go bhfuil an donas tar éis me chomáint amach sa n-áit imigcéineamhail seo agus casóg leathair umam agus me ag obair, ag saothrú an tailimh ar cheithre <L 105> oboloisíbh sa ló, agus me ag déanamh mo mhachtnaimh sa n-uaigneas os cionn mo ghrafáin. Tá an méid seo sóláis agam, ámhthach. Ní bheidh mé ag feuchaint a thuille ar a lán daoine go bhfuil ortha ádh nách fiú iad. Crádh ró mhór é sin. Ach croth dhíot fé dheire thiar thall, a mhic Chronois agus Réa, an trom chodla fada suairc seo atá ort (Is sia é 'ná codla Epimeinídéis), agus séid ar lasadh do chaor tóirthnighe, nú sáidh isteach i n-Aetna é go lasaidh sé 'n-a bhladhm mhór, agus taisbeáin dúinn iarracht de'n fhearg a bhíodh i Iúpiter óg; mara rud é gur fíor a ndeirid Crétánaigh, .i. go bhfuilir marbh curtha. Zeús. Feuch airiú, a h-Erméis, cé h-é sin atá ag sgreadaigh a' h-Attica, ag bun cnuic h-Uméttois? an t-anacróir salach san go bhfuil an seithe mar chasóig uime? Is dóich liom gur ag rómhar atá sé. Tá sé ar a chromadh. Fear dána cainnteach iseadh é. Ní foláir nú is filosofor éigin é nú ní labharfadh sé an chainnt mhasluightheach san 'n-ár gcoinnibh-ne. h-Erm. Cadé sin agat 'á rádh, a athair? Ná h-aith- nighean tú Tímón mac Ecratídéis, an Colutéach? Siné an té úd a fhritháladh sinn go minic le mór ídhbirtíbh; an té úd a saidhbhirigheadh go h-oban agus a dheineadh na h-ídhbirtí céad chughainn agus go ndeinimís na Diásacha do chomóradh chómh h-áluinn i n'fhochair. Zeús. Ochón! Cad é mar atharú! An duin'uasal san a bhí chómh saidhbhir! agus n-a mbíodh oiread san daoine muinnteartha tímpal air! Cad d'imthigh air i n-aon chor? Cad a dhein anacróir bocht mífhoirtiú- nach mar sin de, ag rómhar ar a phágh mar atá sé agus an grafán trom san 'á chasadh aige? h-Erm. Déarfadh duine gur deaghmhéinn a chreach é, agus deaghchómharsanacht, agus athtruagh do'n mhuinn- tir a bhíodh i ngátar. Ach le fírinne is amadántacht a chreach é, agus míchiall, agus droch-bhreitheamhantas i dtaobh na gcarad a thoghadh sé. Níor thug sé fé ndeara gur do mhachtíríbh agus d'fhiachaibh dubha a bhí <L 106> caradas aige d'á thabhairt. Na h-éin chraosacha ag ithe na n-ae aige agus ná leogfadh an t-aimhleas dó a thuisgint nách caradas ná grádh ná ionmhuine a bhí 'ghá gcimeád i n' fhochair ach corp dúil sa digh a thugadh sé dhóibh. Do lomadar a chnámha agus do chreimeadar iad mórthímpal, agus má bhí smior ionta do shúghdar asta é glan, agus ansan d'imthighdar uaidh agus d'fhágadar 'n-a ndiaidh é feóchta tirm, gearrtha ó phréimh, agus ní aithneóchaidís é ná ní fheuchfidís air as san amach (nídh nách iongna) chun cabhair ná congnamh a thabhairt dó, tar éis ar dhein sé dhóibh. Siné fé ndeara dhó bheith ag ag rómhar, agus casóg leathair air, mar a chíon tú. Do rith sé as an gcathair mar bhí náire air. Tá sé ansúd ag saothrú an tailimh ar a phágh, agus an mí-ádh tar éis é chomáint as a mheabhair; mar go bhfeicean sé na daoine n-ar thug sé an saidhbhreas dóibh ag bualadh thairis chómh coimhtheach san gur dhóich le duine ortha nách eól dóibh an Tímón is ainm dó i n-aon chor. Zeús. Go deimhin féin ní neamhshuím is cóir a chur sa bhfear san. Ní ceart gan feuchaint chuige. Ní h-iongna a mhór mhí-ádh bheith tar éis a chomáint as a mheabhair. B'olc an mhaise dhúinne dá ndeinimís mar a dheineadar na plámásaidhthe fill úd, dá mba ná cuimhneóchaimís ar an bhfear a loisg ar ár n-altóraibh oiread ceathramhna méithe mart agus gabhar. An balaith saidhbhir a bhí uatha tá sé am' shróin fós. Ach níor fheuchas i dtreó Attica le fada dh'aimsir anois. Ní raibh uain agam air. Bhíos tógtha suas ar fad ag lucht mionn éithigh agus ag lucht foghla agus ag lucht éigin, bhí a leithéid sin de ghleó acu 'á dhéanamh. D'á éaghmuis sin bhí eagla na masluightheóirí orm. Aicme líonmhar iseadh iad agus is deacair faire dhéanamh ortha. Ní leogaid siad dom neul do chodla. Agus an aicme seo an aighnis, na filosofigh seo a bhíon ag coimhsgar mar gheall ar fhocalaibh, tá oiread san glóir acu ní féidir dom guidhe do chlos ó aoinne mar gheall ortha. Táim bodhar acu. Caithim suidhe anso agus mo chluasa chimeád <L 107> stupaithe nú do bhainfidís m'éisteacht díom ag callair- eacht i n-aonfheacht, i n-árd a gcinn 's a ngutha, i dtaobh bríghe éigin, nú neamhchorp nú neamhneithe eile de'n tsórd san. B' shiné cúis dúinn dearmhad a dhéanamh de'n duine seo nách cóir i n-aon chor a dhearmhad. Ach imthigh láithreach, a h-Erméis, ag triall air, agus beir leat Ploutos, agus beireadh Ploutos Tesauros leis agus fanaidís araon i bhfochair Thímóin agus ná tagai- dís uaidh go fuiriste pé dítheal a dhéanfidh sé feasta ar iad do chomáint as a thigh airís le neart deaghghníomh. Ní mór dhom féin breithniú ar ball ar lucht an phlámáis agus an easba buidheachais, feuchaint cad é an pionós is ceart a chur ortha mar gheall ar a bhfuil déanta acu ar Thímón. Curfar ortha an pionós chómh luath agus bheidh an caor tóirthnighe seo deisighthe agam. Do briseadh agus do maoluigheadh an dá bheann is mó air an uair úd, le déanaighe, a chaitheas é leis an sophist úd Anacsagoras. Bhí sé ghá áiteamh ar a dheisgiobulaibh ná raibh ár leithéidí-ne i n-aon chor ann i n-ár ndéithibh. Chuireas iomad fuinnimh leis an urchar. Níor bhuaileas é mar do thóg Periclés a lámh ós a chionn. Ach do ghluais an caor tóirthnighe isteach sa teampul úd, an t-Anaceion. Do loisgeadh an teampul agus is beag ná gur deineadh smidiríní de'n chaor i gcoinnibh na caraige. Agus anois beidh pionós ana chruaidh ar lucht an phlámáis agus an neam- bhuidheachais nuair a chífid siad Tímón i n'fhear ana shaidhbhir airís. h-Erm. Seadh! Nách mairg ná déanfadh búirtheach, agus fothram, agus dánaidheacht! pé 'cu fearr cás do phlé é nú fearr guidhe a dhéanamh! Feuch a thapamh- lacht a bheidh Tímón i n' fhear shaidhbhir anois, ó bheith i n' anacróir bhochth dhealbh, toisg gur bhéic sé chómh h-árd agus gur labhair sé chómh dána. Chuir sé fhiachaint ar Zeús éisteacht le n-a ghuidhe. Dá bhfanadh sé ciúin, ag rómhar ar a chromadh, is ag rómhar a dh'fhanfadh sé, agus ní curfí suím ann. <L 108> Plout. Ní raghad-sa ag triall air siúd, a Iúpiteir! Zeús. Cad 'n-a thaobh, a Phloutois, a uasail, agus mise 'ghá rádh leat dul? Plout. Mar thug sé tarcuisne dhom, dar fiadh. Do tharraig sé amach me agus ghearr sé am' chodaibh beaga me, bíodh gur chara d'á athair me. Is beag ná gur dhíbir sé amach as a thigh me le píce. Chaith sé uaidh me fé mar a chaithfadh duine sméaróid teine as a láimh. An amhlaidh a raghad ag triall air airís chun me thabhairt do lucht plámáis agus do lucht itheacháin agus do leanánaibh? Cuir me, a Iúpiteir, ag triall ar an muinntir a thuigfidh cad is fiú me, ag triall ar an muinntir a ghlacfidh le grádh me, go mbeidh uraim acu dhom agus dúil acu ionam. Ach na brealláin seo a dheinean cómhluadar leis an ndealbhas, agus gur fearr leó an dealbhas 'ná mise, agus go dtugan an dealbhas casóga leathair agus grafáin dóibh, bíodh na cheithre h-oboloisí acu anois agus deinidís leó, tar éis na mílte úd a chaitheadar uatha i mbronntaisíbh. Zeús. Ní dhéanfidh Tímón aon rud de'n tsaghas san leat-sa a thuille. Tá ciall cheannaigh múinte ag an ngrafán dó, .i. gur fearra dhó thusa 'ná an dealbhas; mara rud é ná cuirean teinneas 'n-a chaoldrom aon chlóic air. Ach dar liom-sa ní ró fhuiriste tu shásamh. Taoi ag gearán anois ar Thímón toisg gur osgail sé a dhóirse dhuit agus gur thug sé cead do chos duit; nár chimeád sé istigh thu agus ná raibh sé ag faire go h-éadmhar ort. Uair eile bhí a mhalairt sin de ghearán agat ar na daoine saidhbhire .i. go gcimeádaidís fé ghlasaibh agus fé dhaingeanaibh tu dúnta suas agus fé shliochtaibh séalaí, i dtreó ná bíodh ar do chumas oiread agus feuchaint amach sa tsolus. Dheinis do ghearán liom-sa mar gheall ar na neithibh sin agus dubhraís go rabhais ad' mhúchadh leis an ndoircheacht mór. Ar an adhbhar san d'fheuchais go bán am' shúilibh féin, agus lán de bhuairt, agus bhí do mhéireana crapaithe, mar gheall ar an síor-chómhaireamh. Agus bhís 'á rádh <L 109> go n-eulófá uatha ar fad dá bhfaghfá an chaoi. Dar leat ba chruaidh an cás é, tu ad' chimeád go seasg, ar nós Danáé, istigh i seómra práis nú iarainn, agus gan ag frithálamh bídh ort ach an bheirt ghéar droch aigeanta úd, .i. Úncamas agus Cómhaireamh. Dubh- raís go raibh nídh áiféiseach acu dh'á dhéanamh, grádh thar na beartaibh acu dhuit agus ná leómhfidís aon úsáid a dhéanamh díot, bíodh ná raibh bac ortha ann, ná a ngrádh do shásamh ar a suaineas, bíodh go rabhais fé n-a smacht. Iad ansúd sa n-oidhche gan neul do chod- ladh ach iad ag tabhairt aire dhuit, ná dúnfidís súil ach iad ag faire go súil-osgailte ar an séala agus ar an samh, agus nár bheag leó de shochar dóibh féin asat a bheith ar a gcumas gan aon phioc ded' shochar do leog- aint le h-aoinne eile; ar nós an mhadra sa mhainséar ná féadfadh an coirce dh'ithe agus ná leogfadh do'n chapall é dh'ithe. Bíon tú ag gáirí úmpa mar gheall ar bheith ad' chimeád chómh h-aireach gan úsáid a dhéanamh díot, agus rud is fíor-iongantach, eud ortha chucha féin mar gheall ort; agus gan a fhios acu an bitheamhnach seirbhísigh, nú reachtaire, nú múinteóra, bheith thíos, a gan fhios, i gcúil an fhíona agus é caoch ar meisge, an fhaid a bhíon an máighistir mírathmhar, aimhleasta, ag faire ar thoradh an úncamais, gan de sholus aige ach an lóchran dúr go bhfuil an buaiceas ar bheagán oíle ann. Conus nách eugcóir duit-se an obair sin do lochtú roimis seo agus Tímón do lochtú anois mar gheall ar a mhalairt sin ar fad d'obair? Plout. Dá mb'áil leat-sa fírinne an sgéil do bhreithniú ó gach taobh do chífá ná fuil an eugcóir agam i n-aon taobh acu. An rabairne sin a dheineadh Tímón ní deaghmhéinn é, am' thaobh-sa dhe, ach neamhshuím. Agus an mhuinntir úd a chimeádadh dúnta istigh sa doircheacht me am' chur i méid thar na beartaibh; ná déanfidís féin úsáid díom agus ná tabharfidís amach sa tsolus me le n-eagla go bhfeicfadh aoinne me; dar liom is daoine buile iad san, agus deinid <L 110> siad eugcóir tharcuisneach orm-sa, am' chimeád ag lobhadh agus ag dreó fé ghlasaibh agus gan aon rud déanta as an slighe agam; agus gur chóir go mbeadh fhios acu nách ró fhada go gcaithfid siad imtheacht agus me fhágáilt ag duine éigin eile de lucht an tséin. D'á bhrígh sin ní mholaim iad-san. Ní lugha 'ná a mholaim lucht rabairne. Molaim an mhuinntir a chuirean, mar is ceart, teóra leis an ngnó; an mhuinntir ná bíon ró rabairneach ná ró chruagálach am' thaobh. Ach isé rud a chuirean ar deargbhuile me 'ná an chuma 'n-a mbíon aicme daoine ag gabháil de chosaibh ionam, am ithe agus am' ídiú, agus aicme eile ag cur ceangail na gcúig gcaol orm mar a curfí ar chuirptheach fánaidhe n-a mbeadh rian an iarainn dhirig air. Zeús. Agus cad is gádh dhuit bheith i bhfeirg leis an dá aicme sin? Nách eól duit go dtagan toghadh pionóis ortha araon? Sin aicme acu, ar nós Tanta- luis, ag mianfuigheach ar an ór, gan ithe ná ól acu, ach béil thiorma; agus an bia d'á sgiobadh amach as a gcúlchraos ó'n aicme eile, ag na h-Arpaíbh, ar nós Phinéuis. Ach imthigh ort anois agus gheóbhair ag Tímón ciall mhór ná raibh aige. Plout. Agus an stadfidh sé choidhche de bheith am tharrac amach chómh dásachtach, mar a sgaoilfí amach me a' árthach a bheadh pollta, go dtí go mbead imthighthe ar fad? Ba dhóich le duine air gur b'amhlaidh ba mhian leis me leogaint amach sar a dtiocfadh an iomad díom isteach, le h-eagla go múchfinn é. Tá an tslighe amach ana mhór aige. Measaim gur b'é rud a bheidh agam 'á dhéanamh 'ná ag cur uisge isteach sa mheidir úd ingheanacha Danáé, agus an t-uisge ag rith amach tré thóin na meidire chómh tiugh agus a chaithfad isteach é. Zeús. Ná bíodh ceist ort. Mara ndúnaidh sé an poll go luath ní fada go mbeidh tusa imthighthe amach uaidh glan agus ansan gheóbhaidh sé an chasóg leathair agus an grafán airís sa dríodar i dtóin na meidire. Imthigh ort anois agus dein fear saidhbhir de. Agus, <L 111> a h-Erméis, ná dearmhaid-se na Cuclópa do thabhairt chugham a' h-Aetna, ag gabháil aníos duit, chun go ndéanfid siad an caor tóirthnighe seo do dheisiú agus do bhiorú dhom. Ní fada go mbeidh gnó agam de agus é bioruighthe. h-Erm. Téanam ort, a Phloutois. Cad é sin ort, a dhuine? Tá ciscéim bacaighe ionat. Bhí fhios agam tu bheith caoch ach níor thugas fé ndeara an bhacaighe bheith ort, leis. Plout. Ní bhím bacach i gcómhnuidhe, a h-Erméis. Nuair a chuirean Zeús uaidh me mar seo ag triall ar dhuine bím ríghin agus bíon an bhacaighe am' dhá chois i dtreó gurab ar éigin fhéadaim an chuaird a chríochnú, agus go mbíon an té n-a mbím ag dul ag triall air 'n-a sheanduine sar a sroisim é. Nuair a bhím ag teacht uaidh, ámhthach, bíon sgiatháin le feisgint orm i dtreó gur luatha mé 'ná na h-éin, agus nách túisge do leagtar an bata 'ná mar a fógarthar an buadh dhom. Cuirim an talamh díom chómh géar san gur minic ná feictar me ag gluaiseacht. h-Ermés. Go deimhin féin, a Phloutois, ní fíor duit sin. D'fhéadfinn-se a lán daoine thaisbeáint duit gur deineadh daoine saidhbhre dhíobh oban go leór. Is eól dom duine acu agus bhí sé lá gan oiread agus obolos aige le n-a gceannóchadh sé blúire théad chun é féin do chrochadh, agus lar n-a mháireach a bhí chughainn bhí sé 'n-a shuidhe i gcóiste agus seisreach gheal 'ghá tharrac! Fear ná raibh fiú asal riamh roimis sin aige! Tá sé féin agus tuille d'á shórd, anois ag gluaiseacht go ceannárd agus clócaí dearga ortha agus fáinní óir ar a méireanaibh, agus nách fios dóibh féin, is dócha, ná d'aoinne eile, nách saidhbhreas aislinge atá acu. Plout. Sgéal eile é sin, a h-Erméis. Ní h-ar mo dhá chois féin a bhím ag siubhal nuair a bhím ag dul ag triall ortha san, agus ní h-é Zeús ach Ploutón a chuirean ag triall ortha me. Is bronntóir saidhbhris Ploutón, leis, mar is léir ó'n ainm atá air, agus tá sé fial. <L 112> Nuair a bhítear, an dtuigir, chun me thabhairt ó dhuine go duine eile curtar isteach i ndeltos me, i gcúmhdach tríchúinneach, agus curtar séala orm agus árduightear chun siubhail me. Sa n-am gcéadna fágtar an corpán i gcúinne dhorcha éigin de'n tigh agus seana-éadach lín ar a ghlúinibh agus na cait ag coimhsgar 'n-a thímpal. Na daoine a bhíon ag brath ar oighreacht bíd siad ansúd ar an bhfatha ag feitheamh liom agus a mbéil ar leathadh ar nós na ngearrcach sa nid nuair a chíd siad a máthair ag teacht. Ansan, nuair a baintear an séala de'n chúmhdach, agus a gearrtar an ceangal, agus do h-osgaltar an deltos, agus a glaotear ainm an té gur leis me feasta, pe 'cu gaol é nú plámásaidhe nú feallaire seirbhísigh, beirean sé orm féin agus ar an ndeltos agus sgioban sé chun siubhail me agus rithean sé leis féin. Ansan bíon ainm nua air, Megaclés nú Megabásos nú Prótarchos, i n-inead a shean-ainme, .i. Purrias nú Dromó nu Tibíos. An chuid eile de'n lucht feithimh, ámhthach, bíd siad go dúbhach agus go brónach ag feuchaint ar a chéile, a súile ar leathadh acu, agus iad ag cuimhneamh ar an bpreabaire breágh runnaigh a dh'imthigh as an líon uatha — tar éis ar chailleadar leis! Ach an fear a gheibhean me, seo mar a dheinean sé, toisg é bheith 'n-a bhastún. Beirean sé greim docht orm, agus eagla na laincisí air fós, agus má airighean sé fothram fuipe tagan bior ar a dhá chluais. Má chíon sé tigh na h-oibre bíon uraim aige do'n tigh sin mar a bheadh ag duine do theampul. Tugan sé tarcuisne do sna cómharsain i dtreó nách féidir d'aoinne cur suas leis. Sgiúrsálan sé na daoir díreach mar a sgiúrsáltí é féin agus bíon iongna air é féin a bheith ag déanamh na sgiúrsála i n-inead bheith 'ghá folag mar a bhíodh sé. Fé dheire, buailean droch-chómhluadar uime; nú tugan sé aghaidh ar oileamhaint-eachra; nú tugan sé é féin suas do lucht plámáis a bhíon 'ghá áiteamh air gur dathamhla é 'ná Niréos; gur b'uaisle <L 113> é 'ná Cecrops agus 'ná Codros; gur géarchúisighe é 'ná Odusséus; gur saidhbhre é 'ná sé Chroésos déag i n-aonfheacht. Ar leagadh na súl, sin imthighthe an saidhbhreas go léir úd a bailigheadh chómh cruaidh, 'n-a chodaibh beaga, i ndiaidh ar ndiaidh, le leabhraibh éithigh agus le gníomharthaibh gadaidheachta agus eugcóra nár bh'fhéidir a chómhreamh. h-Erm. Is beag ná go bhfuil an fhírinne sa méid sin agat. Ach nuair a ghluaisean tú do shiubhal do chos féin conus fhéadan tú eólus na slighe dh'fhághail agus tu caoch? Agus conus aithnighean tú na daoine n-a gcuirean Zeús ag triall ortha tu nuair a mheasan sé gur ceart iad a dhéanamh saidhbhir? Plout. Agus an amhlaidh is dóich leat go bhfaighim eólus! agus go bhfaighim amach cé h-iad! h-Erm. Ambasa ach tá an ceart agat. Ní bhfaghan tú amach iad. Dá bhfaghthá ní gheóbhthá thar Aristídés agus ag triall ar Hippoménicos, agus ar Chaillias, agus ar a lán eile Aténach nách fiú obolos iad. Ach cad a dheinean tú nuair a curtar chun siubhail tú? Plout. Ní dheinim ach bheith ag fánaidheacht síos agus suas agus ag rith anonn 's anall go ráinighean do dhuine éigin bualadh umam. An chéad duine a bhuailean umam beirean sé greim orm agus cimeádan sé me agus tógan sé leis me agus ansan tugan sé buidheachas an tsaidhbhris duit-se, a h-Erméis. h-Erm. Do'n réir sin buailtear bob ar Zeús. Measan sé go dtugan tusa an saidhbhreas do'n té d'ár dual do réir a bhreitheamhntais féin. Plout. Buailtear, a mhic ó, agus is maith an ceart. Tá fhios aige me bheith caoch agus cuirean sé me ag lorg ruda atá fíor-dheacair le fághail sa tsaoghal, rud atá imthighthe as an saoghal le fada riamh, rud nárbh fhuiriste do Lungéus féin a dh'fhághail, tá sé chómh beag san agus chómh deacair a dh'fheisgint. D'á bhrígh sin, ó táid daoine fóghanta chómh ganachúiseach agus droch dhaoine chom h-iomadamhail agus gur leó gach nídh in <L 114> sna catharachaibh, is ró fhuiriste dhomh-sa, am' fhánaidheacht, teangmháil leis na droch-dhaoinibh agus tuitim chucha isteach 'n-a líntibh. h-Erm. Ach nuair a bhíon tú ag imtheacht uatha conus fhéadan tú imtheacht agus gan eólus na slighe agat? Plout. 'Sdó bíon, ar chuma éigin, radharc ana ghéar agam agus cuisidheacht mhaith an uair sin, an fhaid a bhím ag imtheacht, bíodh ná bíon ach an fhaid sin. h-Erm. Innis an méid seo dhom i dteannta na cod' eile. Táir caoch. Ní foláir é dh'innsint duit. Táir mílítheach. Táir tromchosach. Conus a thárla, d'á aindeóin sin go léir, oiread lucht grádha bheith agat? Bíon gach aoinne ag feuchaint ad' dhiaidh. Má bhuailean tú úmpa bíon áthas an domhain ortha. Má chaillid siad thu is cuma nú bás dóibh é. Is eól dom féin cuid acu agus ní cuid bheag é, agus táid siad chómh mór san i ngrádh leat gur bh'fhonn leó, dá mba dhóich leó go mbainfí dhíobh thu, seasamh ar mhullach caraige, os cionn na faraige, agus iad féin do chaitheamh síos le fánaidh ameasg na míol mór. Agus go deimhin ní foláir duit féin a dh'admháil, má thuigean tú i n-aon chor cad é an saghas tu, gur ar dearg bhuile a bhíd siad agus bheith ag rith i ndiaidh do leithéid le grádh dhuit! Plout. Agus an amhlaidh a mheasan tusa go bhfeuchaim-se 'n-a súilibh siúd díreach mar atáim, bacach, agus caoch, agus lán de sna droch-thréithibh eile seo atá ionam? h-Erm. Cad eile conus fheuchfá 'n-a súilibh, mara rud é go bhfuilid siad féin chómh caoch leat? Plout. Ní caoch atáid siad, a mhic ó, ach ainbhfios agus dul-amú a bheith 'n-a sgamalibh anuas ortha, fé mar atá anuas ar gach aon rud anois. D'á éaghmais sin deinim féin, i dtreó ná beadh an donus ar fad orm le míchúmthacht, cealltar áluinn óir agus seód do chur ar m'aghaidh agus culaith thaithneamhach ildathach do chur umam, nuair a bhím ag teacht i n-a radharc. Ansan, nuair a chíd siad me measaid siad gur b'í <L 115> m'áilneacht féin a chíd siad agus tuitid siad i ngrádh liom, agus bíd siad i riocht dul chun báis le neart buartha toisg nách féidir leó greim fhághail orm. Ach dá mbaintí dhíom go beacht agus ansan me thaisbeáint dóibh ní baoghal ná go mbeadh seirbhthean acu ortha féin mar gheall ar bheith chómh caoch, agus mar gheall ar ghrádh thabhairt do rud chómh mísgiamhach. h-Erm. Ach nuair a bhíon an saidhbhreas acu agus an púicín curtha ar a súilibh acu cad uime go leanaid siad de'n dul amú? Ní h-eadh ach dá gceapadh aoinne an púicín a bhaint d'á súilibh ba thúisge leó sgaramhaint leis an gceann 'ná sgaramhaint leis an bpúicín. Ní féidir dóibh an uair sin gan an sgéal do thuisgint mar bíon radharc ar gach nídh acu ó'n dtaobh istigh. Plout. Bíon a lán rudaí ag cabhrú liom-sa an uair sin féin, a h-Erméis. h-Erm. Cad iad féin? Plout. Nuair a bhuailim uime dhuine an chéad uair agus nuair osgalan sé a dhorus chun me bhreith leis isteach 'n-a thigh tagan isteach i n-aonfheacht liom, a gan fhios dó-san, Uabhar agus Eirighe 'náirde agus Míchiall agus Drúiseamhlacht agus Tarcuisneamh- lacht agus Feall, agus na mílte eile rudaí de'n tsórd san. Ansan, nuair a bhíd siad san go léir socair i seilbh i n-aigne, molan sé an rud nár chóir a mholadh agus is ionmhuin leis an rud ba chóir a sheachnadh, agus bíon árd-uraim aige dhomh-sa, bíodh gur me is athair do sna h-olcaibh úd go léir a tháinig isteach liom, agus gur b'iad mo ghárda iad, agus d'fhuiligeóchadh sé aon rud i n-aon chor níba thúisge 'ná mar fhuiligeóchadh sé sgaramhaint liom. h-Erm. Is sleamhain an buachaill tu, a Phloutois, agus is slím an buachaill tu, agus is ana dheacair greim a chimeád ort. Sleamhnuighean tú a' láimh dhuine, ar chuma éigin, mar a dhéanfadh an eascú nú an phiast, agus ní féidir leis an láimh greamú ar aon rud ionat. Ní mar sin do'n Dealbhas, ámhthach. Is cuma <L 116> é nú bainne-cí-na-n-éan. Is ana uiriste greim a chimeád air. Ní h-eadh ach is ró dheacair sgaramhaint leis. Táid na mílte dubhán ar gach aon bhlúire dhe, i dtreó, an té théidhean 'n-a ghoire, go mbeirtear greim air agus gur b'ana dheacair dó é féin do réidhteach. Ach feuch; táimíd ag cainnt agus tá dear- mhad mór déanta againn. Plout. Cad é an dearmhad é, asdó? h-Erm. Níor thugamair Tesauros linn agus ní féidir dúinn déanamh i n'éaghmuis. Plout. Ná bíodh ceist ort i dtaobh an méid sin. Nuair a bhím-se ag teacht aníos ag triall oraibh-se fágaim thíos é fé'n dtalamh agus abraim leis fanamhaint sa bhaile agus an dorus do dhúnadh agus gan osgailt d'aoinne mara n-airighidh sé mise ag glaodhach air. h-Erm. Téanam ort, má 'seadh, go h-Attica. Tar anso am' dhiaidh agus beir greim ar eirbal mo chasóige agus cimeád do ghreim go mbeimíd ann. Plout. Is maith atá san déanta agat, a h-Erméis, an greim láimhe sin do thabhairt dom. Mara mbeadh an greim is amhlaidh a bheinn ag fánaidheacht agus b'fhéidir gur b'é an cladhaire sin Huperbolus, nú an cuirptheach eile sin Cléón, a gheabhadh greim orm! Ach cad é an fothram é seo mar a bheadh fothram iarainn i gcoinnibh cloiche? h-Erm. Tímón atá ag rómhar thall ansan, agus tá an talamh cruaidh agus é lán de chlochaibh. Agus feuch airiú! Tá daoine 'n-a theannta; Uireasba; agus Saothar úd; agus Neart; agus Eagna; agus Mean- amna; cualacht mhór de'n mhuinntir a bhainean le h-ocaras; agus is fearr iad go mór 'ná do chualacht-sa. Plout. Nách fearra dhúinn casadh thar n'ais láithreach, a h-Erméis? Ní féidir aon rud ab fhiú dh'áireamh do dhéanamh d'fhear go bhfuil a leithéid sin de shluagh 'n-a thímpal. h-Erm. Ní h-é sin a mheas Zeús ach a mhalairt, d'á bhrígh sin ná bíodh eagla orainn. <L 117> Uir. Cá raghair leis sin, a Argeifontéis, 'ghá ghiollacht ar láimh? h-Erm. Zeús a chuir anso sinn ag triall ar Thímón so. Uir. Ploutos d'á chur anso anois ag triall ar Thímón, tar éis mise 'ghá thógaint as an ndroch-chor do bhí air ag Sógh, agus tar éis me 'ghá thabhairt suas dóibh seo, d'Eagna agus do Shaothar, i dtreó go bhfuil fear cuthaigh déanta agam de. An amhlaidh ná fuil meas níos fearr agat orm-sa 'ná tu theacht ag déanamh an uilc seo orm? An t-aon nídh amháin fóghanta so atá agam do sgiobadh uaim anois nuair atá fear creideamh- nach déanta agam de, agus é thabhairt thar n-ais do Phloutos i dtreó go dtabharfadh Ploutos suas é do Tharcuisne agus d' Uabhar chun é chur sa riocht 'n-a raibh sé cheana acu, 'n-a spreas amadáin gan mheas air féin agus ansan é chur thar n-ais ag triall orm-sa nuair ná beidh ann ach seana-cheairt! h-Erm. Sin mar is toil le Zeús, a Uireasba. Uir. Bead-sa ag imtheacht má's mar sin é, agus sibh-se, a Shaothar agus a Eagna agus an chuid eile agaibh leanaidh me. Ach ní fada go mbeidh fhios aige seo cad é an saghas mise, an té a thréigfidh sé anois; gur chabharthóir maith me, gur mhúineas an t-eólus is fearr dó, an fhaid fhan sé agam go raibh sláinte mhaith aige, aigne láidir, beatha fir; é aireach air féin; gan bheann ar shóghluistíbh nár ghádh agus nár oir. h-Erm. Táid siad imthighthe! Téidhmís-ne ag triall air. Tím. Cé h-iad sibh-se, a chuirptheacha? Nú cad a thug anso sibh ag cur isteach ar fhear oibre atá ag tuilleamh a pháigh? Ach ní bheidh sibh buidheach díbh féin ag imtheacht, a rudaí salacha! mar déanfad-sa go tapaidh brúth agus brise oraibh le fódaibh agus le clochaibh. h-Erm. Stad, a Thímóin. Ná buail. Ní daoine sinne le bualadh agat. Mise h-Ermés agus isé Ploutos é seo. D'airigh Zeús do ghuidhe-se agus <L 118> chuir sé sinne chughat. Caith uait an sglábhuidheacht feasta agus glac an saidhbhreas so, agus go n-eirighidh ádh leat! Tím. Cuirfad teinneas oraibh-se ar dtúis, bíodh gur déithe sibh dar libh. Tá gráin agam oraibh go léir idir dhéithibh agus daoine. Ach an cladhaire caoch so, déanfad miota beaga dhe lem' ghrafán pé h-é féin! Plout. Téanam, a h-Erméis; bímís ag imtheacht nú basgfidh sé me! Tá an duine ar buile is dóich liom. h-Erm. Ná bí ró thuathalach, a Thímóin. Cuir uait an ghoirgeacht san agus sín amach do lámh agus glac an séan. Bí ad' fhear shaidhbhir airís. Bí airís ad' fhear thosaig ameasg na n-Aténach, at' aoinne amháin a bheidh fé áthas, ag tarcuisniú lucht an neambhuidheachais. Tím. Ní'l aon ghádh agam le h-aon rud uaibh. Ní beag liom de shaidhbhreas an rámhan so. Ná bídhidh ag cur isteach orm. Táim fé áthas an fhaid ná tiocfidh aoinne am' ghoire. h-Erm. Tusa, a chara, ag déanamh ruda chómh bun os cionn! Ní dhéanfadh aoinne a leithéid. Cad é mar shaghas cainnte dhomh-sa an chainnt sin le breith thar n-ais ag triall ar Zeús? B' fhéidir nách aon iongna fuath a bheith agat do dhaoinibh tar éis a bhfuil d'olc déanta acu ort. Ach cad chuige go mbeadh fuath agat do dhéithibh agus na déithe chómh mór ar mhaithe leat? Tím. Táim ana bhuidheach díot-sa, a h-Erméis, agus de Zeús, de bharr bhúr n-aireachais orm. Ach an Ploutos so, ní ghlacfad i n-aon chor é. h-Erm. Cad 'n-a thaobh? Tím. Mar, sa n-aimsir atá imthighthe bhí sé n-a thrúig leis na míltibh míádh dhom. Do chruinnigh sé lucht plámáis am' thímpal agus thug sé suas me dhóibh. Thug sé suas me do lucht ceilge. Do mhúisgil sé fearg daoine am' choinnibh. Do loit sé me le sóghluistíbh. Chuir sé an saoghal go léir ag formad liom. Ansan do rith sé leis féin go h-oban uaim nuair ná raibh aon <L 119> choinne agam le h-é bheith ag imtheacht. Dhein sé feall caillte orm sa méid sin. Ach do tháinig chugham an uasal san, Uireasba, agus mhúin sí dhom conus obair fir do dhéanamh, agus tháinig i n-aonfheacht léi fírinne agus saorchainnt agus d'fhanadar agam agus thugadar dom slighe bheatha de thoradh mo shaothair, agus thais- beánadar dom conus neamhshuím do chur in sna neithibh eile úd agus mo sheasamh ar fad do bheith agam orm féin. Thaisbeánadar dom an saidhbhreas atá agam féin, an saidhbhreas nách féidir do lucht plámáis a bhaint díom, ná do lucht cúlchainnte, ná do thuathalánaibh, ná do chainnteóiríbh poibilidhe an toghacháin, ná do thíoránachaibh cealgacha. Tá sláinte mhaith agam ó bheith ag obair. Tá an talamh agam á shaothrú. Ní fheicim droch-bhéasa na catharach. Tá tuille agus mo dhóithin le n-ithe agam óm' ghrafán. D'á bhrígh sin, a h-Erméis, imthigh thar n-ais ar cosanáirde ag triall ar Zeús agus beir leat an Ploutos so, agus má chuirean sé a bhfuil de dhaoine ar an saoghal ag gol bead-sa sásta! h-Erm. Ná h-abair sin, a mhic ó. Ní h-é gach aoinne atá oireamhnach chun guil. Seo, cuir uait an fhearg leanabaidhe sin agus glac Ploutos. Ní ceart bronn- tanas ó Zeús do tharcuisniú. Ploutos. Feuch, a Thímóin, ar mhiste leat mise do phlé mo chúise féin ad' choinnibh, nú an mbeidh fearg ort chugham má labhraim? Tím. Labhair, ach ná bí abhfad leis. Ná bíodh roimrádh fada agat i dtosach do chainnte mar a bhíon ag na cainnteóiríbh móra so. Cuirfad suas le rainnt bheag cainnte uait ar son h-Erméis anso. Plout. Is amhlaidh mar atá sé, níor mhór dhom cuid mhaith cainnte dhéanamh tá an oiread san curtha am' leith agat. Ach feiceam cad é an díobháil a dheineas i n-aon chor duit, ó's fíor gur me do thug an uile shaghas sóláis duit. Thugas onóir chughat. Thugas uachtaránacht chughat. Thugas réim chughat. Thugas an chraobh chughat; agus mórán sóghluistí. Bhís mór i súilibh daoine mar <L 120> gheall orm, bhí cáil agus oirdhearcas ort trém' bíthinn. Má dhein lucht plámháis díobháil duit ní h-orm-sa is cóir a mhilleán san do chur. Do dheinis-se féin díobháil mhór domh-sa sa nídh sin. Thugais tarcuisne agus easonóir dom i láthair droch dhaoine nuair a bhídís ad mholadh agus iad ag magadh fút, a d'iarraid greama dh'fhághail orm uait. Dubhraís i ndeire do chainnte gur dheineas feall ort. Níor dheineas. Is tusa a dhein an feall orm-sa. Do dhíbirís uait me, do chaithis amach as do thigh me ar mhullach mo chinn. Tá a rian ort. I n-inead an éadaigh uasail a bhí agam-sa ort tá an chasóg leathair sin ort, an chasóg a chuir an uasal úd, Uireasba, umat. Tá fhios ag h-Ermés féin anso cad é a dhéine d'iarras ar Zeús gan me chur ag triall ort a thuille tar éis a raibh d'olc déanta agat orm. h-Erm. Ach chíon tú anois, a Phloutois, conus atá iompuighthe amach aige. Fear dáiríribh iseadh é anois. D'á bhrígh sin fan anso i n'fhochair agus ná bíodh aon cheist ort fanmhaint. Agus tusa, a Thímóin, lean ar an rómhar. Dein-se, a Phloutois, Tesauros do thabhairt anso fé n-a ghrafán chuige. Tiocfidh Tesauros nuair a ghlaodhfir-se air. Tím. Ní foláir dom géille, a h-Erméis, agus bheith am fhear shaidhbhir airís. Cad is féidir do dhuine dhéanamh ach géille nuair isiad na déithe atá ag órdú. Ach feuch a bhfuil de thrioblóid agat á thabhairt anuas i mullach an chinn orm. Tá mo shaoghal caithte fé áthas agam go dtí so. Caithfad anois an t-ór so go léir do ghlacadh go h-oban agus an cúram mór a leanan é do ghlacadh orm, agus gan aon rud déanta as an slighe agam chun an phionóis sin do thuilleamh. h-Erm. Glac ort an cúram, a Thímóin, bíodh gur trom é. Fuilig an cúram agus cuir an liathbhuidhe, le formad, ar na plámásaidhthibh úd. Sgeinnfad-sa suas ar neamh feasta ó mhullach Aetna. Plout. Tá sé siúd imthighthe, is dóich liom. Airighim fuaim a sgiathán. Fan-se mar atá agat ansan. <L 121> Imtheóchad-sa agus cuirfad chughat Tesauros. Lean ar an rómhar. A Tesaurois an óir, tar anso láithreach, sa talamh, fé ghrafán Thímóin, i dtreó go mbainfidh sé aníos as an dtalamh thu! Tím. Seo leat, a ghrafáinín! Neartuigh thu féin agus tabhair Tesauros ar an saoghal, aníos as an dtalamh, chun soluis na gréine! — Ó! an t-ór! an t-ór go léir! A Zeúis iongantaigh! A Chorubanteacha an charadais! A h-Erméis an tsaidhbhris! Cá bhfuaradh an t-ór so go léir. An am' chodla atáim agus ag taibhream? Ní h-éidir go ndúiseóchainn agus ná faighinn sa n-ór so ach gual! XXIX. TÍMÓN. (Ar leanmhaint.) Ní h-éidir gur ag taibhreamh atáim agus go ndúiseó- chainn agus ansan ná beadh sa n-ór so go léir ach gual! Ach is ór fírinneach é. Iseadh go deimhin; agus an séala ceart buailte ar gach píosa dhe; agus é go breágh buidhe trom taithneamhach. Is breágh liom bheith ag féachaint air! Mo ghrádh thu, a óir, a stór na cine daona. Is breágh do shnó gan feódh, fé sholus gréine! Tar chugham anso! Tar chugham, a ghile mo chroidhe! Admhuighim anois gur dhein Zeús ór de féin uaireanta, óir cé, h-í an chúilfhion ná glacfadh an t-ór agus é ag teacht n-a chith anuas tré bhuaic an tighe chúichi! Ó, a Mhídais agus a Chroésois agus a shaidhbhreas Delphois, cad é bhrígh sibh anois seachas Tímón agus saidhbhreas Thímóin? Ní'l rí na bPersach féin chómh saidhbhir le Tímón. Seadh! a ghrafáinín, agus tusa a chasóigín leathair, ní mór dhom sibh a chur suas anso ar crochadh <L 122> i n-onóir do'n Phan so. Ceannóchad an pháirc seo agus déanfad caisleán innti, caisleán a bheidh díreach mór mo dhóithin féin chun cómhnuighthe ann, agus cuirfad mo chuid óir isteach ann, agus fanfad ann go bhfaghad bás, agus ansan beidh mo chaisleán mar thuama agam. Seadh anois, mise agus mé féin, deinimís dlighe dhúinn féin, reacht a bheidh i bhfeidhmh an chuid eile d'ár saoghal. Dlightear — gan sinn a dhul i ngoire aon duine. Gan aon duine do theacht i n-ár ngoire. Gan aithne chur ar aon duine. Gan a thabhairt d' aon duine beó ach tarcuisne. Agus na focail úd, .i. "cara," "aoighe," "aththruagh," ní'l ionta ach gaoth. Agus truagh do lucht buartha, nú fóirithint ar an ndealbh, tá san i gcoinnibh ár ndlighe; droch-nós iseadh é. Bíodh mo bheatha aonar- ánach ar nós beatha an mhadra allta, gan de chara agam ach Tímón amháin, gan sa chuid eile go léir ach namhaid agus lucht brath, gur salachar ar dhuine teangmháil i n-aon chor le h-aoinne acu. Mo mhallacht ar an lá a thiocfidh aoinne acu am' radharc. Is mar a chéile liom iad agus íomhághtha cloiche nú práis. Ní ghlacfad teacht- aireacht uatha ná ní dhéanfad aon mharga leó. Ná tagaidís thar teórainn m'uaignis isteach. Na focail úd, ámhthach, "lucht aon chine," "lucht aon treabhchais," "lucht aon phobuil," agus "lucht aon tíre," leis, ní'l ionta ach folamhas. Do cheap daoine gan chiall iad chun fotharaim a dhéanamh. Bíodh Tímón saidhbhir i n'aonar; sámh i n'aonar; tarcuisneach ar chách uile; saor ó ghráinneamhlacht lucht plámáis. Deineadh sé ídhbirt i n' aonar chun na ndéithe. Itheadh sé a chuid bídh 'n-a chuibhrean féin, ná bíodh de chómharsain aige ach é féin. Ná bíodh de theóranach aige ach é féin. Cimeádadh sé uaidh amach an chuid eile. Agus gan aon agó bíodh so 'n-a reacht; ná tabharfidh sé a lámh d'aoinne ach dó féin; agus nuair a thiocfidh an bás air gur b' é féin a chuirfidh an choróinn ar a cheann. Agus ná bíodh d'ainm air ach an ainm áluinn mhilis sin, .i. Fuathadóir daoine. <L 123> Bíodh mo bhéasa dothigheasach, garg, stuacach, tútach, neamhathtruaghach. Má fheicim duine d'á losgadh agus go liúghfidh sé orm an teine do mhúchad dhó, nár dheinead de mhúchadh ar an dteine ach pic agus oíle do chaitheamh uirthi! Má fheicim duine ag imtheacht le fánaidh na h-abhan agus go liúghfidh sé orm é shaoradh ó'n mbás, nár dheinead-sa de shaoradh air ach é shádh síos ar mhullach a chinn fé'n uisge i dtreó ná tiocfidh sé aníos a thuille. Sin mar a gheóbhaid siad an rud atá tuillte acu uaim! Tímón, an Coluteach, mac Echratídéis isé a thug isteach an reacht so. An Tímón céadna isé chuir an reacht fé mholadh an phobuil. Bíodh amhlaidh! Dlightear na neithe seo agus cuirimís go seasamhach i bhfeidhm iad! Ach sa n-am gcéadna b'fhearr liom 'ná rud maith go mbeadh fios an méid seo acu go léir, .i. gur fear ana shaidhbhir me. Do thachtfadh an t-eólus san iad. Ach cad é seo a chím? Cad é an fuadar é seo airiú? Táid siad ag rith chugham as gach áird agus ceó bóthair ortha; agus saothar ortha. Fuaradar baluith mo chuid óir ar chuma éigin. Cad is ceart dom a dhéanamh leó? Dul suas agus seasamh ar an gcnocán san agus na clocha do raide leó anuas, nuair a bhead ós a gcionn? Nú an fearra dhom an dlighe do bhrise an t-aon uair amháin seo i dtreó go bhféadfad iad do tharcuisniú agus iad do chrádh leis an dtarcuisne. Is dóich liom gur b'shiné is fearr a dhéanamh. Fanfad anso go dtagaid siad. Cé h-é seo ar tosach, ámh? Gnatónídés an plámásaidhe! Tamal ó shin nuair iarras béile na h-oidhche air thug sé blúire théad dom! An fear a dh'óladh dabhach ar fad go minic agam' thigh-se agus d'aisiocadh airís é! Is maith a dhein sé agus teacht roimis an gcuid eile. Bainfar an chéad bhéic as. Gnat. Ná deirinn-se féin i gcómhnuidhe nár bhaoghal go dtabharfadh na déithe faillighe i dTímón, an fear fóghanta? Móra dhuit, a Thímóin, a fhir áluinn, a fhir an chroidhe mhóir! <L 124> Tím. Agus duit-se féin a Ghnatónídéis, a fhir an bhuilg mhóir chraosaigh agus an chroidhe is measa d'á raibh riamh i nduine! Gnat. Fear suilt ab eadh thu riamh, ach ca bhfuil do bhórd agus do bhia? Thugas dán liom duit, dán filidheachta, de'n fhilidheacht so a tháinig amach le déanaighe. Tím. Bainfidh an grafán so a mhalairt sin d'fhilidheacht asat, a chladhaire! Gnat. Cad é seo mar obair! Am' bualadh! Ó! Ó! beid fínnithe agam ort, a Thímóin, i láthair an Areiopagois! Dar Heraclés ach beidh! Tím. Má fhanan tú puinn eile aimsire ansan isé do mharbh a bheidh le cur am' leith! Gnat. Ní h-eadh, a Thímóin, ach féadfir na cneadhacha a chuir do ghrafán orm do leigheas le rainnt bheag óir a chaitheamh ortha. Is ana mhaith an rud ór chun cneadh do leigheas. Tím. An bhfuilean tú ansan fós? Gnat. Táim ag imtheacht; ach ní maith an mhaise agat- sa é tu bheith iompuighthe amach chómh neamhmaitheach tar éis tu bheith chómh tairbhtheach. Tím. Cé h-é an fear maol so chughainn, ámh? An plámásaidhe is bréine dhíobh go léir! Thugas feirm thailimh do'n rógaire sin agus thugas dhá thalant dó mar spré d'á inghín, nuair a bhí sé ag moladh mo ghlóir go h-árd i n' aonar agus an chuid eile acu ciúin. Dubhairt sé gur bhinne me 'ná an eala agus dhearbhuigh sé ann. Ach go déanach, nuair a bhíos gan bheith ar fóghnamh, chuas ag triall air 'ghá iarraidh air congnamh éigin a thabhairt dom. Is amhlaidh a ghaibh sé de'n fhuip orm. Phil. Airiú nách beag an náire atá oraibh? Aithnighean sibh Tímón anois. Cara agus cómhalta dighe dh'ól iseadh Gnatónídés dó anois. Am briathar ach gur tugadh duit an rud a bhí tuillte agat, a bhioránaigh, mar gheall ar do mhíbhuidheachas. Ach sinne a sheana chómhaltaí, agus a lucht aon chine agus aon tíre, feuch chómh breágh chómh réidh agus thagaimíd ag triall air, i <L 125> dtreó ná measfí go mbeimís ag brúth air. Móra dhuith, a dhuin'uasail! Ná bíodh aon iontaoibh agat as na plámásaidhthibh bréana san. Fé dhéin do bhídh a thagaid siad. Ní'l ionta, ámhthach, le fírinne ach mar a bheadh fiacha dubha. Ní féidir duit feasta aon iontaoibh a bheith agat as na daoine atá anois ann. Táid siad go léir go h-olc agus go míbhuidheach. Is amhlaidh a bhíos féin ag teacht chughat chun go dtabhar- finn duit an talant so (cúpla céad púnt) agus go mbeadh sé agat agus go mb'fhéidir go ndéanfadh sé áise dhuit go luath. D'airigheas, agus me ag teacht, go raibh saidhbhreas mór tagaithe chughat. Nuair airigheas an méid sin do chasfinn thar n-ais ach gur mheasas nár bh'fhearra dhom rud a dhéanfinn 'ná teacht agus cómhairle thabhairt duit i dtaobh an tsaidhbhris sin. B'fhéidir, ámhthach, ná fuil aon ghádh agat-sa le cómhairle uaim-se. Taoi féin chómh h-eagnaidhe sin go bhféadfá cómairle thabhairt uait, dá mba do Nestor é. Tím. B'fhéidir é, a Philiádéis, ach druid chugham a leith. Tabharfad rainnt síbhialtachta dhuit ó'n ngrafán so. Phil. Ó, a dhaoine! Tá mo phlaosg briste aige. Siné a bhuidheachas orm i dtaobh cómhairle a leasa thabhairt dó. Tím. Feuch! Seo chughainn an trímhadh duine acu, an cainnteóir Déméas. Tá bile dlighe n-a láimh dheis aige. Agus deir sé go bhfuil gaol aige liom. Do dhíol sé sin leis an gcathair, aon lá amháin, sé talanta déag a fuair sé uaim-se. Do daoradh é agus do cuireadh i ngeimhlibh é mar ní raibh an t-airgead aige le díol. Tháinig truagh agam-sa dhó agus d'fhuasgalas é. Le déanaighe, ámhthach, nuair a ceapadh é chun airgid an dráma do rainnt agus chuas-sa ag triall air ag lorg an méid de'n airgead san a bhí ag teacht chugham, dubhairt sé ná feidir sé ar bhaineas leis an gcathair i n-aon chor! Dém. Móra dhuit, a Thímóin! a mhóir thairbhthe do chine! A thaca na n-Aténeach! a Thuairgnígh catha na <L 126> Gréige! Táid na daoine cruinnighthe le fada, cheana féin, agus an dá sheanaid ag feitheamh leat. Ach éist ar dtúis leis an reacht so atá sgríobhtha agam-sa ad' thaobh:- "De bhrígh go bhfuil Tímón mac Echaratídéis, an Colutéach, ní h-amháin i n'fhear áluinn fhóghanta, ach fós i n'fhear eagnaidhe thar fhearaibh na Gréige go léir, agus go bhfuil a shaoghal caithte aige ag déanamh tairbhthe do'n Ghréig, agus gur rug sé buadh cómhraic agus buadh cuisidheachta, aon lá amháin, i n-Oluimpia; agus buadh i gcarbad na gceithre gcapall agus i gcarbad an dá bhramach" — Tím. Ach ní rabhas-sa riamh i n-Olumpia. Ní rabhas riamh ag feuchaint ar an ngleó, ní áirighim bheith páirteach ann. Dém. Is cuma san. Raghair ann 'n-a dhiaidh so agus is fearr an sgéal do chur síos anois — "agus gur dhein sé mór ghaisge anuirig ar son na catharach i gcoinnibh na n-Acharneach, agus do leag sé míle de sna Peloponésachaibh —." Tím. Airiú ní rabhas-sa riamh ar aon tslógadh ná i n-aon chath —. Dém. Labhran tusa go h-umhal ort féin, ach do b'olc an mhaise dhúinne gan cuimhneamh ar do mhaitheasaíbh — "Agus 'n-a theannta san dhein sé tairbhthe ana mhór do'n chathair, ag sgrí reacht, ag tabhairt cómhairle, ag stiúrú ár slógh. Mar gheall ar na neithibh sin go léir is maith leis an Seanaid agus leis an bpobul, agus le treabhchasaíbh Eliaia, agus le muinntiríbh na catharach fé leith, agus leis na daoine go léir i gcoitchine, go gcurfí suas macasamhail óir do Thímón, i n-aice le macasamhail Aténé, sa n-Acropolis, agus caor tóirthnighe 'n-a láimh dheis aige, agus lasracha as a cheann, agus go gcurfí seacht coróinní óir air, agus na coróinní sin d'fhógairt indiu ag na tragóidíbh nua so Díonusiois. (Mar ní foláir na tragóidí san do dhéanamh indiu ar a shon.) Déméas, an cainnteóir oirdheirc, a ghaol gairid <L 127> agus a dhalta, isé do thairisgin an reacht so." Agus go deimhin is cainnteóir uasal Tímón féin agus is aon nídh eile is maith leis é. Seo dhuit an reacht anois. Agus ba mhaith liom, leis, mo mhac a thabhairt ag triall ort. Tá "Tímón" tabhartha agam mar ainm air, t'ainm-se féin:- Tím. Conus san, a Dhéméas, agus gan tu pósta in-aon chor, chómh fada agus is eól dúinn? Dém. Is cuma san — pósfad, agus beidh leanbh agam, leanbh mic, agus tá "Tímón" agam 'á thabhairt anois mar ainm air. Tím. Ní fheadar-sa an bpósfir i n-aon chor tar éis an bhuille seo dem' ghrafán. Dém. Ó! Cad é sin agat á dhéanamh. An í an tíoránacht atá agat á ghlacadh go mbuailean tú saor chlanna, agus gan tu féin saor ar fad ná at' Aténeach? Ach díolfir as so, agus a' losgadh an dúna agus as na coirthibh eile. Tím. Níor loisg aoinne an dún, a chuirpthigh. Ní'l ionat ach fínné bréagach. Dém. Ach má 'seadh taoi-se ag saidhbhirú agus is amhlaidh a thóchais an ciste poibilidhe. Tím. Thugais t'éitheach airís. Níor tóchadh an ciste ach chómh beag agus do loisgeadh an dún. Dém. Tóchfar ar ball é, agus tá a raibh ann agat-sa anois. Tím. Seo buille eile de'n ghrafán duit. Dém. Ó mo dhrom! Tím. Cuir uait an sgreadach nú buailfad an trímhadh buille ort. Is ait an rud é má rugas buadh cómhraic agus iomrasgála i n'Oluimpia agus má leagas míle Lacedémónach gan arm am' láimh agam, a rádh ná féadfinn gabháil ar spreallairín bréan mar thusa agus an grafán so am' láimh agam. Ach cé h-é seo airiú? An é Trasuclés an fáig é? Ní h-é a mhalairt é, dar fiadh. Feuch mar a chuirean sé a chuid féasóige uaidh amach, agus mar árduighean sé suas a dhá mhalainn. <L 128> Tá sé ag cainnt leis féin, agus é ag teacht go dothighe- asach agus go gruama agus a dhá shúil ar dianleathadh, agus a ghruaig caithte siar d'á éadan aige, i dtreó gur dhóich le duine gur bh'é Boréas é, nú Trítón, in sna peictiúiríbh úd a dhein Seúcsis. Sidé an fear úd a thugan na mílte cómhrádh uaidh gach maidin, go deaghlabhartha, ag moladh deighbhéas agus ag cáine droch-iompair, ag moladh measardhachta agus ag cáine rabairne; agus é go piocaithe, bearrtha, dathamhail, deagh éadaigh, galánta, macánta, staidéartha 'n-a shiubhal; ach nuair a thagan sé chun a dhínnéir um thráthnóna, tar éis fothragtha dhó, go sínean an giolla corn mór fíona chuige agus go sloigean sé an fíon láidir go craosach, agus ná bíon aon chuimhne aige ar an gcainnt bhreágh úd a labhair sé ar maidin, ach é ag alpadh an bhídh ar nós an mhadra agus súghlach na feóla ag rith síos ar a smeigín agus é cromtha síos chun na méise, agus a dhá uillinn leathta amach aige, agus iad ag dul i n-asnaidheachaibh an fhir is giorra dhó; agus ansan, é ag cimilt a mhéire de'n mhéis mórthímpal agus á líorac le n-a theangain agus 'á súrac, le h-eagla go raghadh aon phioc de'n mhéithras amú uaidh. É i gcómhnuidhe go doshásta, ag brath air gur bh' é féin a gheóbhadh an císte slán, nú an mhuc, nú pé sóghluist eile a shanntuighean craos ocarach. É caoch ar meisge, ní h-amháin chómh fada le h-amhrán agus le ceáfruíol, ach fós chómh fada le bheith droch-bhéalach, feargach. Gleó cainnte aige, cainnt mheisge, i dtaobh eagna agus i dtaobh creideamhna, agus é féin, sa n-am gcéadna leath-bhalbh ó'n ól, ag caidireáil agus ag snagaireacht, go dtí fé dheire go gcaithtear é bhreith ó'n mbórd agus é ag aisioc agus ag úrlacan, agus gan é ábalta ar aon chiscéim a shiubhal gan duine fén' asgail. Sin mar a bhíon sé agus é ar meisge, ach nuair a bhíon sé ar a chéill ní leogfadh sé an chraobh le h-aoinne i n-innsint éithigh, i ndroch-mhúine, ná i sainnt. D'á éaghmais sin isé toghadh na bplámásaidhthe é. Ní chuirfadh miona éithigh aon chlóic i n-aon chor air. Isé an feall a <L 129> bhíon á ghiollacht, agus an neamhnáire 'ghá choimhdeacht. Isé an dubh 'n-a gheal é go beacht, go h-iomlán, go h-iolchríochnuighthe. Ach d'á bheachtuighthe atá sé is gearr go mbainfad-sa béic as. Emh! Feuch airiú! Trasuclés tagaithe chughainn fé dheire thiar thall. Tras. Ní mar iad súd eile a thánag-sa chughat, a Thímóin. Ag déanamh iongna ded' shaidhbhreas, ded' chuid airgid agus ded' chuid óir agus ded' bhórdaibh flaitheamhla iseadh thánadar súd chun bheith ag cárnadh plámáis ar dhuine mar thusa atá chómh deaghchroidheach agus chómh h-ullamh ar do chuid do rainnt. Is eól duit go mbíon mo dhóithin-se de bhéile i gcíste baise agus ná fuil annlan is fearr liom leis an gcíste 'ná inniún fiain nú blúire biolair, nú gráinne salainn mar shóghluist, agus is as an naoidtiobraide a thagan mo dheoch. An seana-bhrat so umam is uaisle liom é 'ná brat corcra d'á fheabhas, agus mar le h-ór, is cuma é nú cloichíní grin ar thráigh mar a mheasaim. Ar mhaithe leat-sa iseadh do thánag, le h-eagla go ndéanfadh an saidhbhreas cealgach so aimhleas duit. Do dhein a leithéid aimhleas tiubaisteach do dhuine go minic cheana, aimhleas nár leighiseadh. Dá nglacthá mo chómhairle-se do chaithfá uait isteach sa bhfaraige é. Ní'l aon ghádh agat-sa leis mar is fear tu a thuigean saidhbhreas na h-eagna. Ach feuch, má's mian leat é chaitheamh sa bhfaraige ná caith ró fhada amach é, a mhic ó. Féadfir siubhal amach leis go dtí go mbeidh an t-uisge suas go crománaibh ort, i n-áit ná feicfidh aoinne thu ach mise. Mara maith leat é sin a dhéanamh féadfir rud is fearr 'ná é do dhéanamh. Dein é chaitheamh amach as do thigh láithreach. Ná cimeád oiread agus obolos de agat féin. Rainn ar na bochtaibh é. Tabhair, chúig dhrachma do dhuine, trí púint seacht do dhuine eile, leath thalant do dhuine eile. Ach má bhíon fáig ortha is ceart a dhúbailt sin a thabhairt dó, nú a thrí oiread. Am' thaobh féin de, ní h-ar mhaithe liom féin a dh'iarrfinn aon chuid de ach i dtreó go mbeadh sé agam le tabhairt do lucht <L 130> gátair. Dhéanfadh sé an gnó dá líonthá an mála beag so dhom. Ní théidhean ann ach dhá bhuiséal aiginétacha. Is ceart do'n fháig gan bheith ró rabairneach. Ní ceart dó a shanntú ach an méid a raghaidh 'n-a mhála. Tím. Is maith í do chainnt, a Thrasucléis. Ach i n-inead do mhála, líonfad do cheann, mara miste leat é, le buillíbh ó'n ngrafán so agus tabharfad buille mar thuille dhuit i dtreó ná beidh peaca an tómhais orm. Tras. Ó! a dhaoine agus a dhlighthe! Cuirptheach ag gabháil de ghrafán orainn i dtír atá saor! Tím. Cad é an locht atá agat air, a Thrasucléis a mhic? An amhlaidh nár thugas do cheart duit? Fan má 'seadh agus tabharfidh mé tuille dhuit. Ach feuch airiú! iad go léir ag teacht i n-aonfheacht, Blepsias agus Laches agus Gniphon, lán an bhaill díobh le cur ag gol! Tá tuirse ar mo ghrafán bocht. Raghad suas ar an gcnocán so agus raidfad na clocha leó. Bleps. Ná caith linn, a Thímóin. Táimíd ag imtheacht. Tim. B'fhéidir é ach ní imtheóchaidh sibh gan fuil. Cuirfad cneadhacha oraibh ag imtheacht daoibh. XXX. ZEÚS AGUS h-ÉRMÉS AGUS MÓMOS. Cúirt na nDéithe. Duine de sna déithibh ab eadh Mómos agus b'é "Conán Maol" na ndéithe é. Chonaic sé go mbíodh na seana dhéithe ag cnáimhseáil agus ag gearán eatartha féin mar gheall ar na déithibh óga bheith d'á leogaint isteach eatartha agus ag teacht chun búird i n-aonfheacht leó. Thug Mómos fé ndeara an chogarnach agus an chnáimh- seáil. Bhí cúirt na ndéithe ar siubhal agus do labhair <L 131> Mómos os cómhair na cúirte. Bhí, mar ba chóir, Zeús, rí na ndéithe, ar an mbínse thuas. Do labhair sé ar dtúis:- Zeús. Cuiridh uaibh an chnáimhseáil feasta, a dhéithe, agus an chogarnach, agus an gearán a bhíon agaibh á dhéanamh mar gheall ar na déithibh nua so a bhíon ag teacht agus ag suidhe chun búird i nbhúr gcuibhrean agus nách fiú iad é. Do glaodhadh an chúirt seo chun neithe de'n tsórd san do shocarú. D'á bhrígh sin, aoinne go bhfuil rud le rádh aige labhradh sé amach agus deineadh sé a ghearán. Agus dein-se, a h-Erméis, gnó na cúirte d'fhógairt do réir na dlighe. h-Erm. Éistígh! Bídhidh ciúin! Cé h-é an dia, de sna déithibh beachta n-ar b'é a gceart é, gur maith leis cainnt do dhéanamh sa chúirt? Ar choigríochaibh iasachta atá an chainnt le déanamh. Móm. Ba mhaith liom-sa cainnt a dhéanamh, a rí, i gcead duit-se. Zeús. Tá cead cheana agat ó'n bhfógradh. Ní'l gádh le cead agat uaim-se. Móm. Tá go maith. Tá so le rádh agam. Deinean cuid againn gníomhartha grána. Nuair a deintear déithe de chuid againn ní bhímíd sásta. Ní foláir leis an saghas san againn go ndéanfí déithe d'á lucht frithálmha, leis, agus d'á seirbhíseachaibh, agus go dtabharfí anso aníos i n-ár measg iad agus go mbeidís 'n-a ndéithibh ar aon dul linne. Leog dom, a Iúpiteir, mo chainnt a dhéanamh gan chosg, do réir mo thoile féin, mar ní fhéadfinn cainnt a dhéanamh i n-aon chor mara bhfaighinn cead mo theangan. Is eól do gach aoinne an teanga bheith go h-aosga agam agus nách féidir liom í chimeád socair nuair a chím an tuathal á dhéanamh. Ní sparálaim aon rud. Labhraim an rud is dóich liom is ceart, gan eagla, gan sgáth, gan aon rud a chimeád siar. D'á bhrígh sin bítear i bhfeirg liom go minic agus curtar tromaidheacht am' leith agus tiúscalóireacht phoibilidhe. Ach ó is dleaghthach é, agus ó do fógradh é, <L 132> agus ó tá do chead-sa agam, a Iúpiteir, chun labhartha ós árd, déanfad mo chainnt gan easnamh fhágáilt uirthi. Tá a lán agus ní leór leó gur deineadh iad féin páirteach i n-ár gcómhthionólaibh agus i n-ár bhféas- taíbh, bíodh ná fuil ionta ach leath-dhéithe, gan a seir- bhíseacha agus a lucht cómh-óil do thabhairt leó aníos anso ar neamh agus a n-ainimneacha do chur sa leabhar a gan fhios. I dtreó go bhfuilid siad anois ar aon dul linn féin ins gach ceart agus in sna n-ídhbirtibh, agus gan an cháin allmhúrachais díolta acu. Zeús. Ná h-abair aon rud i bhfocalaibh dorcha, a Mhómois, abair gach aon rud go soiléir solusmhar agus innis gach ainm. An chainnt sin agat 'á rádh anois tá sí d'á caitheamh amach agat do réir buille fé thuairim. Ní'l bac orainn í ghreamú ar a lán, agus brígh fé leith a bhaint aisti fé mar a dh'oireamhnfidh sí duine fé leith. Tá an chainnt saoráideach agat-sa agus ní h-ealadha dhuit gan í dhéanamh cruinn, iomlán. Móm. Is maith é sin, a Iúpiteir. Taoi am' spriocadh chun sriain a thabhairt dom' theangain. Is ríoga uait sin, agus is ceart, agus is fial. D'á bhrígh sin déarfad an ainm. Siné an preabaire sin Díonusios go bhfuil a leath 'n-a dhuine, agus nách Gréagach féin é, ó n-a mháthair. Ní'l ann ach mac inghíne do Shurophoíneach éigin thar faraige. Do dligheadh an domharbhthacht dó. Ní deirim cad é an saghas é féin. Ní thráchtaim ar a chaipín, ná ar a mheisgeóireacht, ná ar an gcuma 'n-a siubhlan sé. Measaim gur léir daoibh uile cad é a bhuige agus a bhaineanda atá sé do réir nádúra, agus conus mar a bhíon sé leath-chraiceálta gach aon mhaidean, agus baluith fíona go láidir uaidh. Ní h-é sin féin ach tá a chualacht go léir tabhartha chughainn aníos anso aige; agus tá a aos ceóil aige á thabhairt leis; agus tá déithe déanta aige de Phan agus de Shilénus agus de sna Saturibh, cábóga tuatha agus aodhairí gabhar, an chuid is mó acu; lucht léimirighe; agus iad míchúmtha; adharca ar dhuine acu, agus é 'n-a ghabhar ó'n dá chromán síos, <L 133> agus meigiol mór fada air, i dtreó gur beag ná gur cuma é nú pocán. Agus an duine eile acu, an Lúdach so anso, é 'n-a sheanduine mhaol agus caincín leathan air, agus é ar muin asail formhór a shaoghail. I dtaobh na Satur, feuch na cluasa bioruighthe atá ortha agus na h-adhaircíní beaga mar bheadh ar mhionán gabhair, agus iad maol, leis, ó's Phrúgacha iad. Agus feuch, tá eirbal thiar ar gach aoinne acu! Siniad na déithe atá tabhartha ag an mbioránach so dhúinn. An aon iongna gan uraim a bheith ag na daoine dhúinn nuair a chíd siad déithe chómh h-áiféiseach chómh míchúmtha! Ní h-é sin féin ach do thug sé leis aníos, mar aon leó, beirt bhan, Áríádné, a leanán féin, bean acu, agus inghean an fheirimeóra Icarios an bhean eile; agus chuir sé caidhp Áríádné ameasg na réiltean. Agus mar bhara ar gach áiféis, a dhéithe, thug sé chughainn aníos anso an gadhar, measán Erígoné, le h-eagla go mbeadh uaigneas ar an gcailín mara mbeadh a measán ar neamh aici, bhí a leithéid sin de chion aici air. Nách dóich libh, a dhéithe, gur náire agus aithis agus cúis fonóide neithe de'n tsórd san? Ach fanaidh go n-airighidh sibh i dtaobh tuille acu. Zeús. Chím an fuadar atá fút, a Mhómois. Seachain agus ná h-abair aon rud i dtaobh Asclépiois ná i dtaobh Heracléis. Leighsean Asclépios daoine ó ghalaraibh, agus d'á bhrígh sin tá sé chómh maith le n-a lán eile déithe; agus i dtaobh Heracléis, is mac dom féin é agus do thuill sé an domharbhthacht le n-a mhór ghníomhar- thaibh. Sgaoil an bheirt sin thart agus ná cuir aon nídh 'n-a leith. Móm. Tá go maith, a Iúpiteir. Sgaoilfad leó ar do shon-sa bíodh go bhféadfinn a lán do rádh leó. Gan aon nídh eile do bhac tá rian na teine ortha fós. Agus go deimhin dá mbeadh cead cainnte againn d'fhéadfimís a lán do chur ad' leith féin, a rí. Zeús. Tá san dleaghthach go leór. Abair do rogha rud am' choinnibh féin. An fánaidheacht atá agat le cur am' leith? <L 134> Móm. Siné an rud adeirtear thíos i gCrété. Ach deirtear rud eile, leis, ad' thaobh ann. Ní chreidim é, ámhthach. Taisbeántar do thuama ann! Agus ní chreidim an rud adeir na Gréagaigh Aigeiacha adeir ná fuil ionat ach malartán! Déarfad an méid seo, ámhthach, mar, dar liom, is cóir thu dhaoradh mar gheall air. Is amhlaidh mar atá sé, a Iúpiteir, isiad do dhroch ghníomartha-se fé ndeár ár gcomhthionóil a bheith lán mar atáid siad de chlainn thabhartha, toisg tu bheith páirteach le mnáibh daona, ag dul síos ag triall ortha i riochtaibh iolartha, i n-iolthráthaibh, i dtreó go mbíodh sgannra orainn le h-eagla go mbéarfí ort agus tu ad' tharbh agus go ndéanfí thu dh'ídhbirt; nú go mbéarfí ort agus tu ad' chith óir agus go ndéanfadh gabha geal éigin tu dh'oibriú ad' órnáidíbh óir, agus i n-inead tu bheith ad' Iúpiter againn gur ad' shlabhra muiníl a bheifá, nú ad' phráisléad, nú ad' fháinne cluaise. Ach pé'r domhan é tá an áit seo líonta agat de leath-dhéithibh. Agus go deimhin féin is ait an sgéal acu é. Aireófar lá éigin gur deineadh dia de Heraclés, agus ansan, go bhfuair Éuristéus bás, duine a bhí níb'aoirde 'ná Heraclés! Ach chífar i n-aice chéile tuama Éuristéuis an máighistir, agus teampul Heracléis, an seirbhíseach! Agus siné Díonusios, thíos i dTébés, 'n-a dhia, agus a ghaolta, Pentéus, Actéon, agus Léarchos, gan i n-aoinne acu ach daonaidhe bocht gan áird! Is tusa a Iúpiteir, fé ndeár an t-olc go léir, mar nuair a dh'imthighis-se i ndiaidh na mban daona dhein na déithe eile go léir aithris ort. Ní h-iad na déithe fireana amháin a dhein aithris ort ach, nídh is ró náireach le h-admháil, do ghluais na déithe baineana, leis, agus dheineadar a n-aimhleas. Feuch Anchísés, agus Titónos, agus Endimíon, agus Iasón, agus an chuid eile acu. Ach ní déarfad a thuille leó san. Bheadh obair ró fhada agam 'ghá ndaoradh go léir. Zeús. Sgaoil thart Ganamédés, a Mhómuis, beidh <L 135> fearg orm chughat má chuirean tú buaireamh ar an macaomh, ag lochtú a mhuinntire. Móm. Is dócha go gcaithfad an fiolar do sgaoile tharm, leis, agus gan a rádh go bhfuil sé ar neamh againn. Tá sé ansan anáirde ar do shlait ríoga agat, agus nead déanta aige dhó féin thuas ad' cheann, 'ghá chur 'n-a luighe orainn go bhfuil sé 'n-a dhia. Ach is dócha go gcaithfar sgaoile leis ar son Ghanimédéis. Ach Attis ansúd, a Iúpiteir, agus Corúbas, agus Sabásios, cad a tug anso isteach chughainn iad? Nú Mítrés sin an Médach, é sin go bhfuil an gúna gairid air agus an tíára. Ní Gréagach é. Dá n-óladh duine a shláinte ní thuigfadh sé an chainnt. Chonaic na Scútuigh agus na Getaigh cad é an saghas iad so agus d'fhágadar slán go deó againne agus táid siad ag déanamh déithe dhóibh féin anois, fé mar is áil leó. Toghaid siad na déithe a thaithnean leó, díreach mar a thuit amach i dtaobh Samolcsis seo gur shleamhnuigh a ainm isteach sa leabhar a gan fhios dúinn ar chuma éigin, agus ó bheith 'n-a dhaor go bhfuil sé n-a dhia againn! Ach ní fiú biorán na neithe seo go léir, a dhéithe, seachas an dia seo ó'n Éigipt n-a bhfuil ceann an mhadra air. Cé h-é thusa led' thoil? Tá ceann madra ort agus éadach lín umat. Conus a thuillis-se dia dhéanamh díot chun bheith anso ag amhstaraigh orainn? Agus cad a thug anso an tarbh breac so ó Mhemphis nú cad chuige go n-adharfí é? An ndeinean sé targaireacht? An bhfuil fáigí aige? Ach is nár liom trácht ar na h-íbisibh, agus ar na h-ápaibh agus ar na gabhraibh, agus ar na rudaíbh áiféiseacha eile seo. Ní fheadar an domhan cad a chomáin aníos anso ar neamh iad ó'n Éigipt! Conus a dh'fhuiligean sibh-se, a dhéithe, iad san do bheith d'á n-adhradh mar aon libh? Ní h-eadh ach d'á n-adhradh ós bhúr gcionn? Nú conus a dh'fhuiligis-se féin, a Iúpiteir, iad do theacht ort agus dhá adhairc reithe do chur ort? Zeús. Gan amhras, a Mhómuis, is rudaí náireacha na rudaí sin adeirir i dtaobh na n-Éigipteach, ach mar <L 136> sin féin tá brígh diamhar le n-a lán acu agus ní cuibhe bheith ag déanamh magaidh fútha gan aithne bheith curtha ortha. Móm. Is fíor go bhfuil gádh mór againn le h-eólus agus le h-aithne chun a dh'fheisgint gur dia dia agus gur ceann madra ceann madra. Zeús. Cuir uait adeirim leat. Ná labhair mar sin ar na h-Éigipteachaibh. Déanfimíd cómhairle 'n-a dtaobh uair éigin eile ar ár suaineas. Labhair ar an gcuid eile. Móm. Ar Threphónios má 'seadh, a Iúpiteir, agus ar Amphilochos, ó 'sé is mó a chuirean buaireamh orm; mac an chuirpthigh úd a mhairbh a mháthair, tá sé anois ag fáig- idóireacht i gCilícia, an duine macánta. Ag innsint éithigh formhór na h-aimsire agus ag bualadh bobana ar dhaoine ar dhá obolos. Ní'l cáil ort-sa feasta, a Apollóin. Ní'l cloch ná altóir anois, ar a gcurtar oíle, agus bláthana, ná tugan targaireacht dúinn ach cleasaidhe éigin do chur 'n-a bhun, agus tá an dúthaigh lán díobh san. Siní an íomhágh sin Pholudámuis, an t-iomrasgálaidhe, tá sí ag leigheas lucht eugcruais i n-Oluimpia agus tá an rud céadna d'á dhéanamh ag íomhágh Théagenéis i dTásos. Agus deinid muinntir Ilion ídhbirt chun Hectoir, agus chun Prótesilais, ar an dtaobh thall, sa Chersonéis. Ach ó chuamair i líonmhaire tá mionna éithigh agus raobadh roilge tar éis dul i méid. Ní'l aon mheas orainn ná aon eagla ag daoine rómhainn i n-aon chor, nídh nách iongna. Siniad anois na neithe a bhí agam le rádh i dtaobh na mbastartaí seo atá againn, agus i dtaobh na muinntire n-ar cuireadh a n-ainimneacha sa leabhar a gan fhios. Ach táim ag éisteacht le n-a lán ainimneacha éagsamhlacha, ainimneacha atá ar neithibh ná fuil ar bith i n-aon chor agus nách féidir a bheith, agus ní féidir liom gan gáire dhéanamh úmpa, a Iúpiteir. Cé h-í, cuir i gcás, an Areté seo n-a ndeintear an fothram go léir mar gheall uirthi? Nú cé h-í Fúsis? Nú cé h-í an chineamhaint <L 137> Eimarmené? Nú cé h-í Fortúna? Ní'l ionta ach ainim- neacha folamha ar neithibh gan ghus, ainimneacha a cheap na h-éigse breallánta so againn iseadh iad. Agus bíodh ná fuil ionta ach ainimneacha folamha táid na h-éigse 'á dh'áiteamh ar dhaoine gan chiall gur déithe iad i dtreó nách mian le h-aoinne aon ídhbirt a dhéanamh chughainne, mar go dtuigean gach aoinne dá n-ídhbireadh sé deich míle heicatom ná beadh aon mhaith dhó ann mar go gcómhlíonfidh Fortúna an rud atá gealltha ó thosach ag an gCineamhaint do gach duine, dar leis. Fiafraighim an méid seo dhíot, a Iúpiteir. An bhfeacaís féin riamh i n-aon áit aoinne de sna déithibh sin, Areté, nú Fúsis, nú an chineamhaint Eimarmené? Tá fhios agam gur airighis trácht ortha i sgolaibh na n-éigse. Taoin tu ana bhodhar nú d'airighis go minic na h-éigse sin ag búirthigh. Ní foláir dom stad, bíodh go bhfuil a lán eile le rádh agam. Chím go bhfuil fearg múisgilte agam lem' chainnt. Airighim siosarnach agus dranntú ó'n muinntir ná taithnean fírinne mo chainnte leó. Ní déarfad a thuille ach led' thoil, a Iúpiteir, léighfad duit reacht atá sgríobhtha agam 'n-a dtaobh. Zeús. Léigh do reacht, a Mhómuis. Ní gan fáth atá na gearánta so go léir déanta agat. Ní mór cosg do chur leis na h-olcaibh seo i dtreó ná raighdís i méid. AN REACHT. Go n-eirighe linn go geal! Do cruinnigheadh an chómhairle do réir dlighe, an seachtmhadh lá de'n mhí; Iúpiter i gceannas; Poseídón ag stiúrú; Apollón ag faire; Mómos mac Núics 'n-a chléireach; agus do thairisgin Somnus an Reacht. De bhrígh, go bhfuil sluagh iasachta, idir Ghréagachaibh agus allmhúraigh, nách fiú iad i n-aon chor go leogfí dhóibh bheith ar ar measg i gcómháitreabhacht linn agus gur <L 138> cuireadh a n-ainimneacha sa leabhar a gan fhios, mar dh'eadh gur dhéithe iad, i dtreó go bhfuil neamh lán díobh, agus go mbíon seómra an óil 'n-a chíréib acu agus gleó cainnte acu agus teanga fé leith i mbéal gach aoinne de'n tsloigisg; agus de bhrígh go bhfuil ag dul d'ár gcuid ambrósia agus d'ár gcuid nectair mar gheall ar an sloigisg sin a bheith 'ghá n-ól orainn, agus go mbíd siad ag guaileáil na bhfíor ndéithe i leithtaoibh, a d'iarraidh go mbeadh tosach onóra acu féin, nídh nách dleaghthach: Uime sin gurab é toil na cómhairle seo agus toil an phobuil, go gcruinneófí chómhthionól ar mhullach Oluimpuis, sa gheimhre seo chughainn; ansan mórsheisear de sna seandéithibh do thoghadh 'n-a lucht sgrúdtha, triúr as an seanaid críona, seanaid Chronois, agus ceathrar as an dáréag, agus Iúpiter ar an gceathrar san. An mhórsheisear lucht sgrúdtha san do shuidhe ar bhínse agus dearbhú dhéanamh dar Stucs, mar is gnáth. Ansan h-Ermés do dhul agus fógradh do chur amach 'ghá rádh le gach aoinne a mheasan gur b'é a cheart é, teacht chun an chómhthionóil. Iad do theacht agus fínnithe acu, fínnithe dearbhuighthe, agus fromtha acu ar cé ro' díobh iad. Ansan iad do theacht 'n-a nduine a's 'n-a nduine agus an lucht sgrúdtha do dhéanamh amach an déithe iad nú nách eadh agus marab eadh an lucht sgrúdtha 'ghá gcur síos thar n-ais go h-uaghnaibh agus go leachtaibh a sínsear. Ansan, má beirtear ar aoinne acu ag teacht aníos airís ar neamh, tar éis an lucht sgrúdtha 'ghá ghearradh amach, é chaitheamh i ndiaidh mhullaigh a chinn isteach i dTartaros. Agus gurab é toil na cómhairle seo, leis, gach dia do dhéanamh a ghnótha féin, agus gan dul lasmuich dhe; gan Aténé bheith ag déanamh leigheas ná Ascléipios ag fáigeadóireacht, ná oiread san oibreacha bheith ar siubhal ag Apollón i n'aonar, ach go socaróchadh sé ar bheith i n' fháig nú 'n-a chruitire nú 'n-a liag, agus fanmhaint amhlaidh sin. Agus go n-órdófí do sna h-éigsibh gan bheith ag ceapadh ainimneacha nua agus gan bheith ag <L 139> déanamh cainnte ar neithibh ná fuil eólus acu ortha. Agus aoinne acu súd 'n-a bhfuil teampul curtha suas dó agus ídhbirt 'á dhéanamh i n-onóir dó, a n-íomhághtha do leagadh agus íomhágh Iúpiteir, nú íomhágh h-Éré nú íomhágh Apollóin, nú íomhágh aoinne eile de sna déithibh, do chur suas i n'inead, agus leogaint d'á gcatharachaibh tuama nú leacht do chur suas dóibh, i n-inead altóra. Ach aoinne ná freagaróchaidh an fhógairt agus nách gádh leis teacht i láthair an lucht sgrúdtha, gurab ionan san dó agus daor-bhreith. Siné an reacht agaibh. Zeús. Go h-ana cheart, a Mhómuis. Gach aoinne a mholan leis árduigheadh sé a lámh —. Ní h-eadh, ámhthach, ach fágtar mar atá sé é. Tá fhios agam go bhfuil a lán anso ná h-árdóchadh lámh-mholta dhó. Imthighidh anois, agus nuair a chuirfidh h-Ermés an fógradh amach tagaidh agus tugadh gach aoinne fromtha soiléire leis le feisgint, ainm a athar agus a mháthar, agus conus agus cad uime 'n-ar deineadh dia dhe, an té ná beidh na fromtha san aige is cuma do'n lucht sgrúdtha ce 'cu atá teampul ar an dtalamh aige nú ná fuil, nú ce 'cu mheasaid daoine gur dia é nú ná measaid. XXXI. ARÉS AGUS h-ERMÉS. Ar. Ar airís, airiú, a h-Erméis an rud úd adubhairt Zeús a dh'fhéadfadh sé a dhéanamh linn? "Má's maith liom é," ar seisean, "leagfad slabhra síos ó neam chughaibh agus féadfidh sibh go léir teacht agus greim a bhreith ar an gceann thíos de agus iarracht a thabhairt, sibh go léir i n-aonfheacht, ar mise do tharrac síos as so, agus teipfidh oraibh. Ansan, má's maith liom-sa an slabhra do tharrac chugham aníos, taraiceóchad aníos, ní h-amháin sibh-se go léir, ach an talamh agus an fharaige, leis! "Ní chreidfinn focal de'n tsaghas san chainnte. <L 140> Ní'l sa chainnt sin ach bladhman agus eirighe 'náirde. Tá fhios agam go maith go bhfuil sé níos treise 'ná aoinne eile againn i n'aonar. Ach a rádh go mbeadh sé níba threise 'ná sinn go léir i n-aonfheacht, agus a rádh ná beimís níba throime 'ná é, bíodh go mbeadh an talamh agus an fharaige i n-ár dteannta ní ghéillfinn i n-aon chor gur féidir é. h-Erm. Go réidh, a Aréis. Bíon cluasa ar na clathachaibh. Ní h-é a mheasas a rádh ach, ar na sgamalaibh. B'fhéidir nách tairbhthe thiocfadh dúinn a' cainnt de'n tsórd san. Ar. An amhlaidh is dóich leat go labharfinn-se ar an gcuma san le cách? Ní labharfinn go deimhin. Ní labhar- finn mar sin le h-aoinne ach leat-sa féin, mar tá fhios agam nách miste iontaoibh a bheith agam asat go ndéanfá rún. Ní féidir liom gan a dh'innsint duit, ámhthach, cad a dh'fheuch baoth thar na beartaibh dom nuair a bhíos ag éisteacht le n-a bhagarthóireacht. Is cuimhin liom, tamal beag ó shin, nuair a dhein Poseídón agus Héré agus Aténé socarú eatartha chun go gceangalóchaidís é. Dá bhfeicfá ar bhain sé d'iompálachaibh as féin le h-eagla rómpa, agus gan chuige ach an triúr. Mara mbeadh go dtáinig truagh ag Tétis dó agus gur ghlaoidh sí chuige, chun conganta thabhairt dó, Briáréos na gcéad lámh, do ceangalófí é idir theínte agus toir- thneach agus uile. Nuair a chuimhnigheas féin ar an méid sin níor fhéadas gan gáire dhéanamh uime féin agus a chuid bladhmain. h-Erm. Éist, éist! Deagh-chainnt! Ní fearrde thusa cainnt de'n tsórd san do labhairt, agus ní fearrde mise éisteacht leis an gcainnt. <L 141> XXXII. MENELÁOS AGUS PRÓTÉOS. Men. Is féidir, a Phrótéois, a chreideamhaint go ndeinean uisge dhíot, mar is sa bhfaraige a chómhnuighean tú; agus is féidir a chreideamhaint go ndeinean crann díot uaireanta; agus ní ró dheacair ar fad a chreid- eamhaint gur féidir go ndéanfadh león díot. Ach a rádh gur bh'fhéidir go ndéanfadh teine dhíot agus tu ad' chómhnuidhe sa bhfaraige, sin rud a chuirean iongna thar na beartaibh orm, agus ní féidir liom i n-aon chor é chreideamhaint. Prót. Ná bíodh aon iongna i n-aon chor 'n-a thaobh ort, a Mheneláois. Deinean teine dhíom. Men. Go deimin do chonac féin sin. Ach isé a mheas- aim-se, agus déarfad led' bhéal é, 'ná gur cleasaidheacht éigin a dheinean tú sa sgéal, agus gur b'amhlaidh a chuirean tú púicín ar chuma éigin ar shúilibh na ndaoine a bhíon ag feuchaint ort agus ná deinean teine dhíot i n-aon chor, dáiríribh. Prót. Conus fhéadfadh cleasaidheacht ná púicíní bheith i ngnó chómh soiléir? Ná raibh do dhá shúil ar dianleathadh agus ná feacaís le radharc do shúl cad é an t-atharú a dheineas orm féin? Mara gcreidean tú radharc do shúl agus má's dóich leat ná raibh fírinne sa ghnó, ní'l agat, nuair a dhéanfidh teine dhíom airís, ach do lámh a chur orm, a mhic ó. Men. B'fhéidir go mbeadh san contabharthach, a Phrótéois. Prót. Measaim-se, a Mheneláois, ná feacaís riamh an Polupos agus ná feadaraís cad a bhainean leis an iasg san. Men. Do chonac an Polupos; ach ba mhaith liom go 'neósfá-sa dhom cad é an saghas é. Prót. Saghas éisg iseadh é ach tá so de dheifridheacht <L 142> idir é agus na h-éisg eile. Nuair a bhíon sé i n-aice caraige ceangalan sé é féin de'n charaig le n-a ingníbh. Ansan luighean sé isteach leis an gcaraig agus atharui- ghean a dhath i dtreó go mbíon an dath chéadna air féin agus ar an gcaraig, agus gur dhóich le h-aoinne gur chuid de'n charaig é. Ansan nuair fhéachaid na h-iasgairí air ní fheicid siad an t-iasg. Ní fheicid siad, dar leó, ach cliathán caraige. Téidhean an t-iasg saor ar an gcuma san. Men. Deirtear go bhfuil san mar sin, ach ní h-ionan san i n-aon chor agus do ghnó-sa, a Phrótéois. Prót. Ní fheadar an domhan, a Mheneláois, cad a chreidfá mara gcreidfá do dhá shúil féin. Men. Do chonac é gan amhras. Ach nídh annspianta iseadh é. Rud a bheith 'n-a theine agus i n'uisge i n-aon- fheacht! XXXIII. POSEÍDÓN AGUS NA NERÉIDÍ. Pos. Tugtar feasta Hellespont ar an ngaibhlín faraige seo, ó'n gcailín seo a thuit isteach ann, ach tógaidh-se, a Neréidí, a corp agus beiridh libh é go Tróas agus déanfid muinntir na h-áite sin é dh'adhla- cadh ann. Ner. Ní h-é sin is ceart a dhéanamh i n-aon chor, a Phoseídóin, ach a corp d'fhágaint anso sa bhfaraige ar a bhfuil a h-ainm. Tá ana thruagh againn di. Do dhein a leas-mháthair go h-ana olc uirthi é. Pos. Ní bheadh san dleaghthach, a Amphitríté. Ní cuibhe i n-aon cor í bheith sínte anso fé'n ngainimh. Mar adubhart, adhlacfar í i dTróas, sa Chersonésos. Ach beidh so mar shásamh aigne le fághail aici .i. go mbéarfidh an chrích chéadna Ínó. Beidh sí ag teiche ó <L 143> Atamas agus a mac idir a lámhaibh aici agus tuitfidh sí isteach sa bhfaraige ó rinn Chitairóin. Ner. Ach beidh sé ceart againn í thabhairt slán ar son Díonusiois. Isí Ínó a buime, agus tá an gaol ann. Pos. Ní ceart í thabhairt slán, a Amphitríté, aoinne chómh h-olc léi. Ach sa n-am gcéadna ní ceart olc a dhéanamh ar Dhíonusios. Ner. Ach cad fé ndeara dhi tuitim de'n reithe, agus go ndeigh a dritháir Phrícsos chun cinn slán? Pos. Eisean a bheith óg, misneamhail, ábalta ar dhéine na gluaiseachta do sheasamh, agus ise bheith gan taithighe aici ar a leithéid de mharcaidheacht. Nuair fheuch sí uaithi síos agus chonaic sí an fharaige ar leathadh fé n-a bun thíos tháinig sgannra uirthi agus uathbhás, agus tháinig meadhrán 'n-a ceann ó dhéine na gluaiseachta, i dtreó nár fhéad sí greim a chimeád ar adharcaibh an reithe agus nuair a shleamhnuighdar uaithi gur thuit sí síos sa bhfaraige. Ner. Agus ná raibh sé ceart agá máthair, ag Nephelé, breith uirthi agus í thabhairt slán nuair a thuit sí? Pos. Bhí go deimhin. Ach tá an Chineamhaint níos treise go mór 'ná Nephelé. XXXIV. XANTÉS AGUS MUIR. Xan. Ó, a Mhuir, glac chughat me. Tá an donas déanta orm. Glac chughat me agus múch mo chneadhacha. Mur. Cad é sin ort airiú, a Xantéis? Cé a loisg thu? Xan. Hephaistos a loisg me. Ó, táim loisgithe am beathaidh! Táim ar fiuchaigh! Muir. Agus cad chuige dhó an teine do chaitheamh isteach ionat? <L 144> Xan. Mar gheall ar mhac Thétis. Nuair a dh'iarras air stad de bheith ag marbhú na bhPhrúgach níor stad sé d'á fheirg go dtí gur líon sé suas mo chadhséar de chorpaibh daoine. Ansan d'iompuigheas air agus thugas fé é bháth feuchaint an gcuirfadh san eagla air agus go stadfadh sé de'n mharbhú, mar bhí truagh agam do sna daoine bochta. Ach do thárla go raibh Hephaistos sa chómhgaracht i n-áit éigin agus thug sé leis a raibh de theine an tsaoghal aige, i n-Aetna agus ins gach áit eile, agus tháinig sé orm agus do dhóigh sé mo choillte a bhí ar mo bhruach agus do bheirbh sé a raibh d'eascúnaibh ionam agus chuir sé me féin ag fiuchaigh mar a chíon tú, agus is beag 'ná go bhfuilim i ndísg ar fad uaidh. Feuch an cor atá orm ó'n losgadh atá fághalta agam. Muir. Taoin tú ataithe, a Xantéis, agus taoin tu teith, nídh nách iongna. Is as na corpaibh a tháinig an fhuil sin agus mar adeirir, isí an teine fé ndeár an beiriú san atá ort. Ní bhfuarais, ámhthach, ach an rud a thuillis. Bhí sé ceart agat mo mhac do sgaoile thart. Bhí fhíos agat gur mhac do neréid é. Xan. Ná raibh sé ceart agam cabhrú leis na Phrúgachaibh, mo chómharsain féin? Muir. Agus ná raibh sé ceart ag Hephaistos cabhrú le h-Aichillés ó ba mhac do Thétis é? XXXV. DÍOGENÉS AGUS POLÚDEÚCÉS. Díog. A Pholúdeúcéis, isé do thuras-sa is dóich liom, dul suas chun na beatha amáireach, agus feuch má fheicean tú an madra san, Menippos, i n-aon bhall (b'fhéidir go bhfeicfá é i gCorintos, nú sa Chráneion, nú sa Iucaeon ag faire ar na fáigíbh ag aighneas le n-a chéile, agus é ag gáirí úmpa), abair leis mar seo:- "Deir Díogenés leat, a Mhenippois, má tá <L 145> do dhóithin gáirí déanta agat uim neithe thuas, dul síos mar a bhfuil sé féin agus go bhfaighir a lán eile neithe a bhainfidh gáirí asat. Ansan thuas ní bhíon an gháire dáiríribh ar fad. Bíon an sean fhocal úd acu, .i. "Ca bh'fhios do dhuine cad a thiocfidh i ndiaidh na beatha?" Ach anso thíos ní'l aon rud ag baint ó'n ngáire ná aon easba cúise leis an ngáire, mar is eól domh-sa um an dtaca so; go mór mór nuair a chífir na taoisigh agus na priúnsaí agus iad chómh suarach, gan suím ag aoinne ionta, ná h-aithneofí iad a bheith ann i n-aon chor mara mbeadh go n-airightear an uaill ghuil a bhíon ar siubhal acu i ndiaidh na neithe a dh'fhágadar thuas 'n-a ndiaidh." Abair an méid sin leis, agus abair leis 'n-a theannta san a mhála do líonadh de shearbhán agus suipéar Hecaté do chur chuige, leis, má fhéadan sé teacht air, nú ubh anacail. Pol. Déarfad an méid sin leis, a Dhíogenéis, ach i dtreó go n-aithneóchad go maith é nuair a chífad é, innis dom cad é an saghas duine é 'n-a dheabhramh. Díog. Seanduine maol agus seana chasóg ghiobalach air atá lán de phollaibh agus í breac le preabánaibh. Bíon sé ag gáirí coitchianta, go mór mór nuair a bhíon sé ag magadh fé sna fáigíbh baotha sin. Pol. Ambasa ach ní deacair é dh'aithint ó sna cómh- arthaíbh sin. Díog. Agus ar mhiste leat teachtaireacht a bhreith uaim ag triall ar na fáigíbh sin féin. Pol. Abair an teachtaireacht. Ní h-aon cheataighe liom í bhreith liom. Díog. Abair leó an brabús gan éifeacht a bhíon ar siubhal acu do chur uatha; gan bheith ag aighneas i dtaobh nádúra na cruinne; gan bheith ag cur a chéile ar adharcaibh; gan bheith ag caolú aighnis ar a chéile; gan bheith ag cur na ndaoine ag ceistiúchán i dtaobh neithe ró dhiamhara. Pol. Ach má labhraim leó ar an gcuma san déarfid <L 146> siad gur tuathalán me gan eólus, gan tabhairt suas gan foghluim. Díog. Abair leó uaim-se gur ag gol is ceart dóibh a bheith. Pol. Déarfad, ná bíodh eagla ort, a Dhíogenéis. Díog. Ach, a Pholúdeúcéis a mhic ó, abair an chainnt seo uaim-se le lucht saidhbhris:- "A dhaoine gan chiall, cad chuige dhaoibh bheith ag faire ar bhúr gcuid óir agus ag cur pionóis oraibh féin mar gheall air? ag áireamh an úncamais, ag cruinniú an talaint ar an dtalant! agus nách fada go gcaithfidh sibh teacht chun na h-áite seo agus gan ag gach duine agaibh ach an t-aon obolos amháin!" Pol. Déarfad an chainnt sin leó gan dearmhad. Díog. Abair leis na fearaibh breághtha láidire sin a bhíon ag déanamh na lúthchleas, .i. Megillos an Corin- tiánach, agus Damacsénos an t-iomrasgálaidhe, ná fuil le feisgint againne anso folt fionnruadh, ná súile dubha ag spréacharnaigh, ná an ghruagh dhearg, ná na slinneána leathana, ná na géaga cruadha; ná fuil againn ar fad ach an luaithreach; plaoisgeana gan aon bhreághthacht. Pol. Ní miste an chainnt sin do rádh le lucht an nirt agus na breághthachta. Díog. Ach na daoine bochta so, na Lacedémónaigh tá a lán acu ann agus bíd siad ag gol mar gheall ar iad a bheith dealbh, agus ag éagcaoine a ndealbhais: abair leó gan bheith ag éagcaoine. Innis dóibh conus mar atá na daoine go léir ar aon dul anso, agus conus mar a bheid na daoine saidhbhre chómh dealbh leis na daoine bochta sa n-áit seo. Agus na Lacedémónaigh, do dhaoine féin, mara miste leat é, abair leó go bhfuilid siad 'n-a spreas. Pol. Ná h-abair aon rud leis na Lacedémónaigh, a Dhíogenéis. Ní fhuiligeóchainn é; ach an méid adeirir leis an gcuid eile 'neósfad dóibh é. Díog. Tá go maith. Sgaoilimís tharainn na Lace- démónaigh ó 'sé is áil leat. Ach tabhair mo theachtaireacht do'n chuid eile. <L 147> XXXVI. MENIPPOS. Croés. Feuch, a Phloutóin, tá an madra san Menippos 'n-a chómhnuidhe ró chómhgarach dúinn. Cuir i n-áit éigin eile é nú leog dúinne dul i n-áit éigin eile. Plout. Cad é an díobháil atá aige á dhéanamh daoibh? Ná fuil sé chómh marbh libh féin? Croés. Nuair a bhímíd ag gol agus ag caoine, ag machtnamh ar a bhfuil fágtha i n-ár ndiaidh againn lastuas, Mídas anso ag caoine a chuid óir, agus Sardanapalos anso ag caoine an phléisiúir a bhí aige, agus mise ag caoine mo shaidhbhris bíon sé ag spídiúchán orainn, ag glaodhach bochtán orainn agus ag glaodhach truaghán, agus nuair a bhímíd-ne ag gol is ag amhrán a bhíon sé. Ní leogan sé dhúinn ár ngol a dhéanamh ar ár suaineas. Táimíd ciapaithe aige. Plout. Cad chuige dhóibh bheith á rádh san, a Mhenippois? Men. Mar tá a chúis acu, a Phloutóin. Tá gráin agam ortha, na spreallairíní grána. Chaitheadar a saoghal go h-olc an fhaid a bhíodar lastuas agus ní shásóchadh san iad gan bheith ag gol anois nuair atáid siad tar éis bháis agus ná fuil neart acu, ar a thuille uilc a dhéanamh thuas. Is breágh liom bheith ghá gciapadh. Plout. Ní'l san ceart agat. Tá an bhuairt ortha mar gheall ar a bhfuil fágtha 'n-a ndiaidh acu. Ní rud suarach atá fágtha 'n-a ndiaidh acu. Ní h-iongna an bhuairt sin a bheith ortha. Men. Ná bí ag magadh fút féin, a Phloutóin, ag moladh an ghuil atá acu á dhéanamh. Plout. Ní h-é sin atá agam 'á dhéanamh i n-aon chor ach ní maith liom leogaint duit-se bheith ag déanamh an toirmisg sa n-áit seo. <L 148> Men. Go deimhin féin, ámhthach, a dhríodar na Lúdach agus na bhFúgach agus na n-Assuriach, bíodh fhios agaibh ná fuil aon dul uaim-se agaibh. Pé áit 'n-a raghaidh sibh leanfad sibh, agus beidh mé ag amhrán nuair a bheidh sibh-se ag gol, ag magadh fúibh agus ag bhúr gcia- padh ar mo dhítheal. Croés. Feuch air sin mar tharcuisne! Men. Cad é 'bhrígh é seachas an t-eirighe anáirde úd a bhíodh oraibh-se nuair nár bh'fholáir libh go n-adharfadh na daoine sibh, nuair a thugadh sibh tarcuisne do shaor- chlannaibh, mar dh'eadh gur dhéithe sibh agus ná raibh bás agaibh le fághail i n-aon chor. Tháinig an bás oraibh, ámhthach, agus do sgar sé sibh leis an obair úd go léir. Níl agaibh anois ach bheith ag gol i ndiaidh an eirighe anáirde úd a bhí oraibh. Croés. Ochón ó go daingean, mo shealbhas go léir imthighthe uaim! Míd. Ó, a chreach láidir é, mo chuid óir, mo chuid óir! é go léir léir imthighthe! Sard. An pléisiúr go léir! An pléisiúr go léir! Imthighthe gan fághail ar chasadh go deó! Ochón ó! Ochón ó! Men. Siní an chainnt! Comáinidh libh ar an gcuma san agus beidh mo phort amhráin agam-sa. "An rud ná raibh agam níor baineadh díom é, Mar ní curtar giorfhiadh as an dtor ná bíon sé! Cuireadh gach duine aithne air féin." XXXVII. H-ERMÉS AGUS CHÁRÓN. h-Erm. Socaruighmís ár gcúntaisí a Bhádóir, má 'sé do thoil é, agus deinimís anois é le h-eagla go mbeadh achran eadrainn ar ball. <L 149> Chár. Deinimís, a h-Erméis. Siné is fearr. Agus isé is saoráidighe. h-Erm. Cheannaigheas anncaire dhuit, mar adubhraís liom, agus thugas chúig dhrachma air. Chár. Thugais cuid mhór air. h-Erm. Dar Ploutón do thugas an méid sin air, agus thugas dhá obolos ar an iall a cheannaigheas 'n-a theannta. Chár. Tá go maith. Cuir síos chúig dhrachma agus dhá obolos. h-Erm. Agus snáthaid chun na h-anairte, ar chúig obolois. Chár. Cuir síos an méid sin. h-Erm. Agus céir chun na bpoll do stupadh i dtóin an bháid, agus taraingí, agus an cábla san gur dheinis teúd-seól de, an méid sin go léir ar dhá dhrachma. Chár. Is maith é sin; cheannaighis an méid sin saor go maith. h-Erm. Is dóich liom gur b'é sin an t'iomláine, mara bhfuil aon dearmhad déanta againn sa chómhreamh Cathain adeirir a dhíolfir me? Chár. Ní féidir dom thu dhíol anois pé 'r domhan é, a h-Erméis. Ach dá dtagadh pláigh nú cogadh bheadh a lán ag teacht anuas agus d'fhéadfinn, b'fhéidir, rud éigin a dhéanamh as an airgead-báid le camadh sa chómhreamh. h-Erm. Ní'l agam le déanamh, má 'seadh, ach suidhe anso agus bheith ag guidhe, 'ghá iarraidh go dtiocfadh cogadh nú pláigh, nú droch nídh éigin de'n tsórd san, i dtreó go bhfaighinn féin rud éigin d'á bharr. Chár. Sin a bhfuil le déanamh agat, a h-Erméis. Níl puinn daoine ag teacht chughainn anois, mar a chíon tú féin. Tá an saoghal ró shíothchánta. h-Erm. Sin mar is fearr é, a Bhádóir, pé ríghneas a bheidh ar an méid atá agam ort. Ach na fir úd fadó, a Cháróin, is cuimhin leat cad é an saghas iad nuair a thánadar chughainn, iad go léir go fearamhail, lán d'fhuil, <L 150> agus cuid acu créachtnuighthe. Ach anois; tagan duine chughainn agus é tar éis bháis fhághail le nimh a fuair sé ó n-a dhuine clainne nú ó n-a mhnaoi; duine eile agus a bholg ataithe agus líonadh 'n-a dhá chois, ó bheith ag ithe agus ag ól agus ag déanamh droch iompair; agus iad go léir go mílítheach agus go trochailte, marab ionan a's na fir úd fadó. Tagan a lán acu so tré bhíthinn airgid. Bíd siad ag camastuigheal ar a chéile agus ag fealladh ar a chéile. Chár. 'Seadh, agus sin mar is fearr é. h-Erm. Má 'seadh ní bheidh aon mhilleán agat-sa orm-sa má éilighim ort go h-iomlán a bhfuil agam ort. XXXVIII. AICHILLÉS AGUS ANTILOCHOS. Ant. Cad í an chainnt í siúd a bhí idir thu féin agus Odusséus go déanach, a Aichilléis? Bhís-se ag trácht ar an mbás agus dubhraís gur bh'fhearr leat bheith at' fhear oibre ag duine bocht éigin 'ná bheith ad' rí ar na mairbh go léir. Bhíos ag éisteacht libh agus thuigeas am' aigne gur suarach an chreideamhaint sibh araon do'n dá oide a bhí agaibh, .i. Ceirón agus Phoenix. Thiocfadh sé maith go leór, b'fhéidir, ó spreallairín Phrúgaigh go mbeadh iomad dothail aige roimis an mbás, cainnt chómh spriúnlaithe dhéanamh. Ach mac Phéléuis, an laoch thar laochaibh, a rádh go mbeadh sé chómh mór gan mheas air féin go labharfadh sé air féin ar an gcuma san! Is mór an náire é. Tá sé bun os cionn ar fad leis an gcuma 'n-ar chaithis-se do bheatha lastuas. Ní raibh bac ort bheith ad' rí ar feadh abhfad i Bhtiótis, gan mór chlú, dá mba mhaith leat é ach b'fhearr leat bás agus mór chlú bheith agat 'ná bheith beó gan mór chlú. Aichill. A mhic Nestoir, ní raibh aon tuisgint agam <L 151> an uair sin i dtaobh na h-áite seo. Easba tuisgiona fé ndeara dhom an mór chlú úd a bhí gan ghus do thoghadh i n-inead na beatha. Anois a thuigim an sgéal. Pé bladhman a deintear lastuas ní dheinean sé aon fheabhas a chur ar an áit seo. Táid na mairbh go léir mar a chéile anso. An bhreághthacht úd, a Antilochuis, agus an neart úd, ní'lid siad le feisgint i n-aon chor anso. Tá an t-aon sgamal amháin doircheachta orainn go léir agus ní'l aon deifridheacht eadrainn. Na fir atá anso ó chathair na Trae ní'l aon bhlúire eagla acu rómham-sa, agus na Gréagaigh atá anso ní chuirid siad blúire suime ionam. Ní'l againn go léir ach aon úrlabhra amháin, leis, agus ní'l blúire deifridheachta idir an bhfear cródha agus an fear meathta. Siné an rud a chuirean an canncar orm-sa. B'fhearr liom bheith beó lastuas agus bheith am' dhaor 'ná bheith anso. Ant. Ach cad is féidir a dhéanamh, a Aichilléis? Tá gach nídh de sna neithibh seo do réir nádúra. Caithfidh an uile dhuine bás d'fhághail. Ní foláir bheith sásta leis an gcórú san. Ní h-aon mhaith dhuit bheith ag cur canncair ort féin mar gheall air. Ar nóin siniad sinn go léir anso chómh maith leat-sa. Nách mór an sásamh aigne do dhuine gan é bheith i n'aonar sa ghuais. Ní fada go mbeidh tuille ag teacht. Is gearr go mbeidh Odusséus anso. Feuch ansúd Herculés, agus Meleágar, agus na fir mhóra úd eile. Ní h-é mo thuairim go raighdís suas thar n-ais chun na beatha dá dtugtí cead dul suas dóibh ach bheith 'n-a ndaoraibh ag fearaibh bochta éigin. Aichill. Gan amhras is ar mhaithe liom ataoin tú, ach nuair a chuimhnighim ar an mbeatha thuas tagan uaigneas orm, agus ní deirim 'ná go dtagan sé oraibh-se leis. Ach ní leogan sibh oraibh go dtagan. Ní dheinean san ach breis a chur ar an nguais agaibh, agus sibh 'ghá folag gan labhairt. Ant. Ní breis ach luighead, a Aichilléis, a chuirean sé ar ár nguais againn. Tuigimíd nách aon mhaith bheith ag cainnt agus fuiligimíd gan labhairt, i dtreó <L 152> ná beifí ag magadh fúinn mar a bítear ag magadh fút-sa nuair a bhíon tú ag lorg neithe nách féidir a dh'fhághail. XXXIX. DÍOGENÉS AGUS MAUSÓLOS. Díog. Cad 'n-a thaobh duit-se, a Chariaigh, oiread san eirighe anáirde bheith ort? Cad 'n-a thaobh duit bheith 'ghá mheas go bhfuil níos mó onóra ag dul duit 'ná d'aoinne eile againn? Maus. Mar gheall ar mo rígheacht, a Shinópensigh: Bhíos am' rí ar Charia go léir, agus bhí smacht agam ar chuid de sna Lúideachaibh, agus chuireas smacht ar chuid de sna h-oileánaibh úd, agus do chuireas mo chómhacht chómh fada le Milétos, agus chuireas mór chuid d' Iónia fém' smacht. Fear breágh ab eadh me, fear mór-chómhachtach i ngnóthaíbh cogaidh. Ach rud is mó le rádh 'ná aon rud eile tá leacht ana mhór curtha suas ós mo chionn i Halicarnassos, leacht ná fuil a leithéid ag aon duine marbh eile d'á bhfuil anso, agus an leacht san déanta chómh breágh chómh h-órnáideach, chómh greanta; fir agus eachra gearrtha air chómh cruinn, chómh fírinneach, chómh h-ealadhanta, gur mó teampul ná fuil chómh maith leis. An dóich leat an aon iongna dhom móráil a bheith orm mar gheall air sin? Díog. Mar gheall ar an rígheacht an eadh agus mar gheall ar mhéid agus ar mheághchaint an tuama? Maus. 'Seadh, gan amhras, dar fiadh! Díog. Airiú, a Mhausóluis áluinn, a mhich, ní'l áil- neacht ná neart agat anso. Dá mbeadh meastóir áilneachta againn anso cad í an bhreághthacht a chífadh sé ad' chloigean-sa seachas am' chloigean-sa? Táid siad araon lom; drannfhiaclach; gan súile; spad- shrónach. Ach an tuama úd, agus na clocha daora atá <L 153> ann; b'fhéidir nár mhiste do mhuinntir Halicarnassois bheith ag maoidheamh asta agus 'ghá dtaisbeáint do dhaoinibh iasachta; ach cad é an tairbhthe dhuit-se iad anois, marab amhlaidh a mheasfá a rádh gur tairbhthe dhuit an t-ualach atá ionta anuas ort. Maus. Agus an amhlaidh a mheasfá-sa a rádh ná fuil aon bhrígh in sna neithibh sin go léir! An amhlaidh a mheasfá a rádh gur b' aon onóir amháin atá ag dul do Mhausólos agus do Dhíogenés? Díog. Ní h-amhlaidh, a mhic ó. Tá so de dheifridheacht eatartha. Beidh Mausólos ag gol anso, ag cuimhneamh ar an saoghal suairc a bhí aige dar leis, an fhaid a bhí sé beó, agus beidh Díogenés ag gáirí, ag magad fé Maus- ólos agus fé'n dtuama úd a chuir Artemísia suas dó. Ní h-eól do Dhíogenés ce 'cu atá tuama os cionn a chuirp nú ná fuil; agus is cuma leis. Chaith sé a bheatha mar a dhéanfadh fear agus d'fhág sé 'n-a dhiaidh clú árd, clú a mhairfidh níos buaine 'ná an tuama san atá at' dhiaidh-se, a bhochtáin is boichte de bhochtánaibh Charia! XL. NIRÉOS AGUS TIRSÍTÉS AGUS MENIPPOS. Nir. Seadh anois, 'neósfidh Menippos anso ce 'cu de'n bheirt againn an fear is breághtha. Feuch a Mhenippois, nách dóich leat gur breághtha d'fhear mise 'ná é seo? Men. Ach cé h-iad sibh, asdó? Ní mór a fhios a bheith agam ar dtúis cé h-iad sibh. Nir. Niréos agus Tirsítés sinn. Men. Ach cé 'cu agaibh Niréos agus ce 'cu agaibh Tirsítés? Ní léir an méid sin fós. Ter. Is fearr me 'ná é seo sa méid seo ar aon chuma, go bhfuil cosmhalacht agam leat-sa. Agus ní'lir chómh <L 154> mór níos breághtha 'ná me agus adubhairt an dall úd, h-Ómér, nuair a mhol sé do bhreághthacht os cionn na ndaoine go léir. Bíodh go bhfuil mo cheann caol árd, agus spuaic air, agus é maol, ní dóich liom go ndéarfidh an moltóir go bhfuil aon bhreághtheacht sa mbreis agat- sa orm. Nir. Mise! mac Aglaia agus Charopois! an fear ba dhathamhla d'ár tháinig go h-Ilion! Men. B'fhéidir é. Níor thugais puinn de'n dathamhlacht san anso anuas leat, ámhthach. Feuchaid na cnámha go léir mar a chéile. Ní fheicim aon deifridheacht idir do chloigean-sa agus cloigean Thirsítéis ach so, go bhfuil do chloigean-sa briosg. Cloigean lag, gan fear- amhlacht, iseadh do chloigean. Nir. Má 'seadh fiafraigh de h-Ómér cad é an saghas me nuair a bhíos sa chogadh i dteannta na nGréagach. Men. Ní'l ad' chainnt ach speabhruídí, a dhuine! Tuigim an rud a chím, agus chím cad é an saghas anois tu. Thuig muinntir na h-aimsire úd cad é an saghas an uair sin thu. Nir. Agus nách breághtha d'fhear me anso féin 'ná Tirsítés, a Mhenippois? Men. Ní'l aon bhreághthacht i n-aoinne agaibh anso thíos, ná i n-aon duine eile. Mar a chéile na daoine go léir anso. XLI. CONSTANTÍN (Ní ó Lúcián é seo.) Sa bhliain d'aois an Tighearna trí chéad, a sé, bhí Ím- pireacht na Rómha gan ímpire agus bhí Constantín 'n-a thaoiseach airm thall sa tír seo ar a dtugtar Sasana <L 155> anois. Do thuig na slóighte a bhí fé n-a láimh gur bh'fhear ábalta tuisgionach deagh-aigeanta é agus do mholadar an ímpireacht dó. Bhí fear eile sa taobh thoir de'n Eúróip agus Macsen- tius ab ainm dó agus chuir sé i gcoinnibh Chonstantín i dtaobh na h-ímpireachta. D'eirigh cogadh eatartha. Tar éis rainnt cathana, anso agus ansúd, idir an dá chómhacht, agus an dá neart ag druidim i dtreó catharach na Rómha, agus nár chuma leó cé aige go mbeadh tosach ag gabháil sealbha sa chathair, thánadar ar aghaidh a chéile ag an ndrochad ar a dtugtí Milbhiach. Lá éigin an fhaid a bhí an dá neart ar aghaidh a chéile i n-aice an drochaid sin, do taisbeánadh do Chonstantín agus d'á shluagh, i lár an lae, radharc mírbhúilteach. Bhí mearathal ar Chonstantín. Bhí buaidhte agá shlóightibh ar shlóightibh Mhacsentius in sna cathanaibh a troideadh eatartha i gcaitheamh na h-aimsire roimis sin, ach nuair a bhí an dá shluagh ar aghaidh a chéile ag an ndrochad úd do chonaic Constantín, agus do chonaic a shluagh do léir, go raibh sluagh Mhacsentius níba líonmhaire go mór 'ná mar a bhí sluagh Chonstantín. Do measadh go raibh cúigear fear ag Macsentius i n-aghaidh gach fir d'á raibh ag Constantín. Gan amhras bhí muinntir na catharach i bhfabhar do Chonstantín. Iad féin do chuir fios air agus d'iarr air teacht agus iad a dh'fhuasgailt ó'n dtíoránach Macsentius. Mar sin féin bhí ana mhearathal aigne air le h-eagla nár bh'fhéidir dó buachtaint ar shluagh a bhí chómh mór san níba líonmhaire 'ná a shluagh féin. I lár an lae, agus an mearathal san ar a aigne, do taisbeánadh dó féin agus d'á shluagh, thuas ós a gcionn i lár na spéire, cros mhór sholasmar, agus í chómh geal leis an ngréin, agus na focail seo treasna uirthi .i. "Beir buadh leis seo." Bhíodar go léir ag feuchaint ar an gcruis sholusmhar san agus ag déanamh iongna dhi agus tháinig an oidhche <L 156> ortha. I lár na h-oidhche nuair a bhí Constantín 'n-a chodhla, b'é toil an tSlánuighteóra é féin a thaisbeáint dó i n-aisling agus a dh'innsint dó cad a bhí le déanamh aige i dtaobh na cruise soluis sin a taisbeánadh dó an lá roimis sin. D'órduigh an Slánuightheóir dó bratach a dhéanamh agus macasamhail do'n chruis sholuis úd do chur ar an mbratach san, agus an bratach san a bheith roime n-a shluagh amach aige nuair a bheidís ag dul i gcath. Do dhein sé an nídh sin. Do deineadh an bratach agus do cuireadh roimis an sluagh é i n-inead an Fhiolair Rómhánaigh a bhíodh rómpa roimis sin i gcómhnuidhe. Tháinig lá an chatha. Chuaidh Constantín agus a shluagh isteach sa chath agus an bratach nua ós a gcionn. Tháinig an tsluagh eile agus an fiolar ós a gcionn. Do buaileadh an cath. Níor bh'fhada gur iompuigh sluagh an fhiolair agus gur theicheadar. Do leanadh iad go dian. Thugadar aghaidh ar an ndrochad Milbhiach chun dul thar abhainn. Bhí Macsentius féin i lár an lucht teiche a chuaidh ar an ndrochad. Nuair a bhí sé tímpal leath slighe anonn do bhris an drochad fé'n mbrúth daoine a bhí air agus do caitheadh iad go léir isteach sa n-abhainn, isteach sa Tiberis, agus do báthadh iad. Do báthad Macsentius mar aon leis an gcuid eile. Chuir buadh an chatha san ímpireacht na Rómha, ó'n bhfaraige thiar, soir treasna na h-Eúróipe go dtí an fharaige Chaspiach, agus ó'n dtaobh thuaidh de'n Eúróip ódheas go dtí an Afric agus go dtí an Éigipt, fé smacht Chonstantín. Fear ab eadh Constantín go raibh éirim aigne aige, agus neart aigne, agus géarchúis aigne, agus cruinneas breitheamhantais, agus eólus ar dhaoine, agus oilteacht ar conus iad do láimhseáil agus do bhainistighe agus do stiúrú ar a leas, thar gach fear eile d'á raibh suas le n-a linn sa n-Eúróip. Níor mhór dó na tréithe sin go léir a bheith ann. Bhí gádh go cruaidh aige leó nuair a tháinig cúram na h-ímpireachta air. Bhí an Eúróip go léir lán de threabhchasaíbh daoine a bhí <L 157> bun os cionn le n-a chéile ó dhúchas, bun os cionn le n-a chéile i mbéasaibh, bun os cionn le n-a chéile ins gach nídh de sna neithibh ba mhian leó agus de sna neithibh nár mhian leó. D'á bhrígh sin ba ró dheacair na dlighthe agus na riaghalta do b'fhearr a réidhteóchadh leó do dhéanamh dóibh agus do chur i bhfeidhm ortha sa tslighe ab fhearr a chuirfadh síothcháin agus rath na síothchána i n-áirithe dhóibh go léir sa tímpal. Siné an rud a bhí ag Constantín le déanamh an uair sin, agus do dhein sé é. Do dhein sé é ar chuma nár bh'fhéidir a lochtú an uair sin agus rud is fearr 'ná san, ar chuma nár féadadh a lochtú 'n-a dhiaidh san nuair a feuchtí siar air. Is sean fhocal é gur "Tar éis a tuigtear gach beart." Nuair a feuchtar siar ar gach beart a bhíon déanta iseadh is fearr a tuigtear ce 'cu a bhíon an bheart san déanta sa cheart nú ná bíon. Ag feuchaint siar do dhaoinibh riamh, ó shin, ar an gcuma 'n-ar dhein Constantín ímpireacht na Rómha do ghabháil ar láimh an uair sin, agus do shrianadh, agus do stiúrú, agus do smachtú, go daingean agus go fadaradhnach, admhuighid siad gur thuig sé an obair roim ré chómh maith díreach agus do féadadh "an bheart do thuisgint tar éis," agus thugadar mar ainm air "Constantín Mór." Bhí báidh aige i gcaitheamh a shaoghail riamh, agus agá athair roimis, leis an gcreideamh. Ní dócha gur bh'iongna ró mhór é sin. Tá a mháthair ameasg na naomh. Chómh fada agus chuaidh a chumas sa taobh thiar de'n Eúróip agus i n-oileán Bhreatain, do chosain sé na Críostaidhthe ar na droch dhlighthibh a deintí 'n-a gcoinnibh. Bíodh go raibh sé féin gan an creideamh a ghlacadh an uair sin thuig sé in' aigne gur bh'é ceart gach duine leogaint dó pé saghas creidimh a thaithnfadh leis do ghlacadh agus do chimeád; go raibh sé chómh ceart do'n Chríostaidhe creideamh Críost a bheith aige agus bhí sé ag an bpágánach creideamh Iúpiteir a bheith aige; ná raibh aon rud ab fhearr 'ná leogaint do gach aoinne a chreideamh féin do thoghadh dhó féin. D'fhág san na Críostaidhthe go léir <L 158> buidheach de agus bíodh nár thaithn san leis na págánachaibh níor bh'fhéidir dóibh a rádh go raibh eugcóir aige á dhéanamh ortha féin. Bhí an cead-cinn céadna aige 'á thabhairt dóibh a bhí aige á thabhairt do sna Críostaidhthibh. Nuair a chonaic sé féin agus a mhór shluagh an chros sholuis sa spéir, ámhthach, roimis an gcath, tháinig atharú ar a aigne. Ansan, nuair a tháinig an aisling chuige an oidhche sin agus nuair a thaisbeáin an Slánuightheóir beannuighthe é féin dó agus nuair adubhairt sé leis an bratach a dhéanamh, 'n-a mhacasamhail do'n chruis sholuis, agus nuair a tugadh dó an buadh a gealladh dó sa bhfocal úd a bhí ar an gcruis sholuis, thuig sé i n' aigne go raibh fírinne i gcreideamh na gCríostaidhthe ná raibh i n-aon chreideamh eile. Do ghlaoidh sé chuige na h-easboig agus na fir léigheanta naomhtha eile a bhí 'n-a shluagh agus cheistigh sé iad i dtaobh fírinní bunúsacha an chreidimh agus d'iarr sé ortha na fírinní sin do mhúine dhó. Dhein- eadar an nídh sin. Thaisbeánadar dó na targaireachtaí atá sa Bhíobla i dtaobh teacht an tSlánuightheóra, agus conus mar a cómhlíonadh na targaireachtaí sin go léir i bpearsain Críost nuair a tháinig sé. Ansan do dhein Constantín eaglais fé leith, agus altóir, istigh 'n-a phálás féin, agus dhein sé cábán, agus altóir istigh ann, agus do beirtí an cábán san roimis an sluagh amach, nuair a bhídís ag dul i gcath díreach mar a beirtí airc na Connartha roim chlainn Israéil amach, na céadta fada blian roimis sin, nuair a bhíodar ag taisteal tríd an bhfiantas gainimhe, ag dul ó'n Éigipt go dtí an tír bheannuighthe. <L 159> XLII. CONSTANTÍN. (Ar leanmhaint.) B'í cathair na Rómha príomhchathair na h-ímpireachta i gcaitheamh na h-aimsire go léir ó cuireadh an ímpireacht ar bun go dtí gur dhein an cath úd ag an ndrochad Milbhiach ímpire de Chonstantín. I gcaitheamh na h-aimsire ó bhás Iúlius Chaesair anuas bhíodh súil ag gach ímpire d'á dtagadh ar an gcúinne úd thoir idir fharaige Mar- mora agus an fharaige Dhubh. Ansúd thoir dar leó, ba cheart príomhchathair na h-ímpireachta do bheith. Bhí cathair na Rómha, dar leó, maith go leór mar chathair lárslighe an fhaid nár shrois an chómhacht ach ó'n bhfaraige Adriátaigh siar go dtí an taobh thiar de'n Sbáinn, agus ó shléibhtibh na n-Alp ódheas, treasna na mara Torríann, go dtí ciúmhais na h-Africa. Ach nuair a bhí cómhacht na Rómhánach tar éis brise óthuaidh de dhruim na n-Alp, agus an Ghaillia do thabhairt fé n-a smacht, chómh fada óthuaidh leis an muir Ghearmánach, do thosnuigh cuid de sna h-ímpiríbh, an chuid acu ba ghéire tuisgint, ar a mheas go raibh cathair na Rómha ró imealach mar phríomhchathair, agus go mbeadh an phríomhchathair suidhte i n-inead a bheadh níba chothromamhla dá mbeadh sí suidhte sa chúinne úd thoir idir an mBosphorus agus muir Mharmora, áit 'n-a raibh, abhfad roimis sin, seana chathair ar a dtugtí Byzantium. Isé tuairim a lán go raibh Iúlius Caesar féin ag machtnamh ar an gcuma san sar ar cuireadh chun báis é. Bhí an inntileacht ró ghéar aige agus an éirim aigne ró láidir aige, agus chonaic sé go soiléir nár bh'fhéidir do sna Rómhánaigh leanmhaint puinn níba shia fé'n riaghaltas a bhí acu go dtí san. Riaghaltas poibilidhe iseadh a bhí acu go dtí san, ar feadh na gcéadta blian, ó díbireadh na righthe as an gcathair. Do dhein an gleus riaghaltais sin an gnó maith go leór an fhaid a bhí lucht <L 160> stiúrtha an riaghaltais dílis a ndóithin, macánta a ndóithin, tuisgionach a ndóithin, chun tairbhthe na poibili- dheachta do chur os cionn a dtairbhthe féin. Ach do chonaic Iúlius Caesar go raibh an mhacántacht san imthighthe, go raibh atharú tagaithe ar aigne na ndaoine, gur bh'é a thairbhthe féin a bhí ag déanamh buartha do gach aoinne agus go raibh an uile dhuine ag cur a thairbhthe féin roime gach tairbhthe eile idir phoibilidhe agus príomháideach. Nuair a bhí cómhacht na Rómhánach curtha i bhfeidhm aige ar fuaid na h-Eúróipe do thuig sé i n' aigne ná raibh aoinne beó a dh'fhéadfadh an chómhacht san do chimeád i bhfeidhm ach amháin an té a dh'fhéad í chur i bhfeidhm. Bhí ceapaithe aige, d'á bhrígh sin, an tsrian do chimeád 'n-a láimh féin. Do thuig cuid d'uaislibh na Rómha go raibh san ceapaithe aige. Níor thaithn san leó. Bhí fhios acu go raibh sé ró dhoimhinn dóibh, agus go gcuirfadh sé an dubh 'n-a gheal ar an bpobul i dtreó go ndéanfadh an pobul rud air, pé cómhairle thabharfadh sé dhóibh. Bhí fhios acu, leis, go raibh sé ró láidir dóibh, go ndéanfadh an armáil rud air, mar go raibh iontaoibh thar barr acu as tar éis a raibh de chathanaibh buaidhte acu fé n-a láimh. Ní raibh ag uaislibh na Rómha le déanamh ach an t-aon rud amháin agus dheineadar é. Dheineadar ceilg 'n-a choinnibh agus chuireadar chun báis é. Má bhí sé ag cuimhneamh ar phríomhchathair a dhéanamh thoir ag an mBosphoros agus rí dhéanamh de féin níor fágadh ar a chumas san do dhéanamh. Na h-uaisle a dhein an feall, ámhthach, ní raibh puinn d'á bharr acu. Chuireadar Iúlius as an slighe ach tháinig Augustus 'n-a dhiaidh. Níor dhein Augustus rí dhe féin. Thug sé an méid sin d'á slighe féin do sna h-uaislibh, ó bhí an fuath go léir acu do'n fhocal "rí," ach chimeád sé an chómhacht 'n-a láimh féin agus thug sé "Imperátor" air féin. Ba chuma leis cad é an ainm a tabharfí ar an gcómhacht ó bhí an greim aige ar an gcómhacht. Tá deimhne againn air go raibh i n' aigne aige, i dtaobh na príomhchatharach a féadfí a dhéanamh lastoir, an machtnamh céadna úd a bhí i n' aigne ag Iúlius. Bheadh <L 161> an chathair suidhte ar áilneacht an domhain. Bheadh tuitim saidhbhris isteach chúichi ó'n Eúróip go léir, siar chómh fada leis an Atlantach, agus an tuitim céadna isteach chúichi anoir ar fad ó bhruachaibh Tígris agus Eúphratés, ó Phaleistín, agus aineas ó'n Éigipt. Níor bh'iongna go raibh Iúlius ag cuimhneamh ar an gcathair sin, agus níor bh'iongna Augustus a bheith ag cuimhneamh uirthi 'n-a dhiaidh. Ach bhí daoine eile sa Róimh a bhí ag cuimhneamh uirthi, leis. Bhí an file, Horátius ag cuimhneamh uirthi. Do thuig an file, agus do thuig daoine nár bh'é, dá ndeintí an chathair sin lastoir ansúd sa n-áit a bhí chómh meadhnach, idir na dúthaí breághtha móra leathana saidhbhire úd go n-eireóchadh sí thar na beartaibh chun réime agus chun rachmais, agus go gcuirfadh sí meathalú ar an seana-chathair, ar chathair na Rómha. Níor thaithn leis an bhfile go ndéanfí beart a dhéanfadh a leithéid de dhíobháil do'n tseana-chathair. Ba ró mhaith leis rud éigin a dhéanamh do chuirfadh atharú aigne ar an Ímpire. Níor bh'fhuiriste dhó san. Bhí sé féin tar éis dul sa chogadh i gcoinnibh Agustuis agus tar éis bheith sa troid 'n-a choinnibh i gcath Philipí. Ní fhéadfadh sé aon tsúil a bheith aige, d'á bhrígh sin, go nglacfí cómhairle uaidh go ró chneasta. B'fhéidir go ndéarfí leis gur mhaith an rud dó cath Philipí a mhaitheamh dó agus gan a thuille cur isteach a dhéanamh. Isé rud a dhein sé 'ná dán áluinn uasal a dhéanamh ar an sgéal agus an dán do dhéanamh i riocht nár bh'fhéidir d'aoinne a chur 'n-a leith go raibh sé ag cuimhneamh i n-aon chor ar Augustus, agus sa n-am gcéadna, an dán do dhéanamh ar chuma do chuirfadh fhiachaint ar an Ímpire dhá thaobh an sgéil do bhreithniú go h-iomlán. Do dhein sé an dán agus tá an dán le fághail sa leabhar filidheachta atá againn uaidh. Seo mar a thosanui- ghean an dán:- "Iurtum et tenacem proposití Virum, agus c." — Lib. iii. Od. iii. <L 162> Molan an file sa dán san an fear ná staonfadh ó'n gceart pé rud a bheadh le h-imtheacht air, agus tugan sé mar sholuídí ar an gcuma 'n-a ndeinid na déithe luacht saothair a thabhairt do'n saghas san fir, an chuma n-ar tógadh suas ameasg na ndéithe Herculés agus Castór agus Polux. Agus ní staonan sé ó n-a rádh go raibh Augustus féin ameasg na ndéithe, toisg na tréithe sin a bheith ann, bíodh ná raibh sé tar éis imtheacht as an saoghal fós. Innsean sé ansan conus mar a labhair an bhandé, Iúnó, i gcómhthionól na ndéithe, agus conus mar a chuir sí easgaine ar aon duine do chuirfadh suas airís cathair na Trae, agus mar a gheall sí, dá gcurtí suas an chathair mhalluighthe sin go leagfadh sí féin airís í, agus go loisgfadh sí í, mar a dhein sí cheana. Níor thrácht an file i n-aon chor ar Bhyzantium, ná níor leog sé air go raibh sé ag cuimhneamh ar Bhyzantium. Dheabhróchadh an sgéal gur thuig Augustus brígh na filidheachta. Pé'r domhan é do chuir sé Byzantium as a cheann. Tímpal trí céad blian 'n-a dhiaidh san, nuair a fuair Constantín é féin i gceannas na h-ímpireachta, do chuimhnigh sé ar Bhyzantium. Do chruinnigh sé a chuid saidhbhris agus chuaidh sé soir go dtí an Bosphoros agus chuir sé suas ann cathair áluinn uasal agus thug sé mar ainm ar an gcathair sin Constantínopolis, .i. Cathair Chonstantín. Dhein sé cómhnuidhe sa chathair sin. Sa chathair sin a bhí a chúirt aige agus is ann a dheineadh sé gnó na h-ímpireachta do láimhseáil agus do riaradh. Thug san aghaidh ríogra na h-Eúróipe ar Chathair Chonstan- tín, ach má thug féin níor baineadh ó chreideamhaint na Rómha oiread agus do measadh a bainfí, agus níor bh'fhada gur eirigh neithe eile, neithe ná raibh coinne leó, neithe a dhein níos mó dhíobhála do'n dá chathair 'ná mar fhéadfidís féin a dhéanamh d'á chéile. Nuair a bhí Constantín socair i gceannas na h-ímpir- eachta dhein sé dlighthe a thug cead a cinn do'n Eaglais. Thug sé an cead cinn sin do'n Eaglais sa dá chathair. <L 163> Chómh luath agus tháinig an cead cinn sin dhein dhá aicme daoine úsáid de. Dhein daoine naomhtha úsáid de chun gnóthaí an chreidimh do chur chun cinn. Dhein droch dhaoine úsáid de chun creidimh éithigh do chur ar bun. Ba ghearr go raibh an Eúróip 'n-a círéip idir an dá aicme. Lastoir iseadh ba mhó a bhí an creideamh éithigh ag déanamh a dhroch oibre. An Ghréigis isí ba mhó do labhartí lastoir. Cainnt uasal, chómhachtach, ghunta ab eadh an Ghréigis. Dheineadh an mhuinntir thoir, an chuid acu a ghabhadh leis an éitheach, dheinidís úsáid de chomhacht agus d'uaisleacht agus de ghuntacht na cainnte chun an chreidimh fhallsa do chur i bhfeidhm. Ní leogfí leó é gan aighneas. Do buaidhtí ar an éitheach. Ach nuair a buaidhtí ar aon éitheach amháin d'eirigheadh éitheach eile. Do lean an chaismirt ar feadh na gcéadta blian. Fé dheire d'eirigh Mohammed agus a shlóighte agus do chuireadar fé n-a smacht an dúthaigh lastoir de'n Bhosphorus. Ansan tháinig sgannra ar na Gréagaigh i gcathair Chonstantín. Siúd siar iad chun síothchána dhéanamh leis an bPápa le h-ionachas go dtiocfadh muinntir na Rómha chucha chun iad do chosaint ar mhuinntir Mhohammed. Bhí sé ró dhéanach. Do bhrúghaidh an t-Ímpire Turcach, an tarna Mohammed, isteach ortha, agus na mílte díáirimhthe slógh aige. Thóg sé sin an chathair sa bhlian d'aois an Tighearna míle cheithre chéad chúig dheich a trí (1453). Tá an chathair ag na Tur- cachaibh riamh ó shin. Constantín ab ainm do'n ímpire do chuir an chathair suas, agus Constantín ab ainm do'n ímpire a bhí ar an gcathair nuair a thóg na Turcacha í. Constantín Mór a tugtar ar an gcéad Chonstantín sin, agus ní miste Constantín Mór a thabhairt ar an gConstantín deiri- neach chómh maith. Do chosain sé an chathair ar na Turcachaibh le géire inntileachta agus le cródhacht gnímh ná fuil a sárú le fághail sa chosaint a deineadh ar aon chathair eile, riamh roimis sin ná riamh ó shin. Constantín Palaéólogus ainm an fhir sin. Tá an chathair ag na Turcachaibh fós. Táid cómhacht na <L 164> h-Eúróipe ag faire, riamh ó shin, ar an gcúinne sin Ag an gceann theas de'n Bhosphorus. D'fhéadfidís, aon lá ba mhaith Leó é, an Turcach do chomáint thar Bosphorus soir; ach b'fhearr le gach cómhacht díobh an cúinne sin a bheith ag an dTurcach 'ná é bheith ag aoinne eile acu féin. Eud!
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
