Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Abrán agus Bealtaine, 1926
Title
Abrán agus Bealtaine, 1926
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1926
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1926_04_05> <L 41> <B 1926> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uim. a 6. (An 3adh Srath). ABRÁN agus BEALTAINE, 1926. Dhá Phinginn a Fhiacha. AN GÁRLACH COILEÁNACH. Idir Chiarraighe agus Chonndae Chorcaighe do bhí feirm mhór thalmhan ag an gCoileánach so agus bhíodh saidhbhreas á dhéanamh aige de mhil bheach mar do bhí mórán cuasnóg aige. Ní raibh an baile mór ró fhada ó bhaile agus dá dheascaibh sin thugadh bean an tighe cílléir de'n mhil ar a ceann léi 'á dhíol gach uair a bhíodh sé lán. Lá des na laetheannta thug sí turus le cílléir aca so 'á dhíol agus nuair a bhí sé díolta aici bhí beagán salainn aici le breith abhaile léi. Do bhí abha mhór idir an tigh agus an baile mór agus thagadh uisce mhór innti gach uair tar éis fearthanna agus do bhí san innti an lá so áirithe. Le linn gabháil chun na h-abhann do bhean so na meala dhíol, toisc go raibh an salann mar ualach uirthi nuair a thug sí fé 'n áth, níor dhein sí an bheart — do thuit sí agus do báthadh í. Púir mhór dob' eadh bean an Choileánaigh do bheith báithte, dar ndóigh, ach i gcionn tamaill de leagh sé — ar nós gach ní — agus go lán luath do bhí seibineach de mhnaoi eile ag faire ar dhul n-a h-ionad, agus ní ró fhada 'na dhiaidh so go dtug an Coileánach leis í agus má thug ba mhaith an bhean mheala do dhíol í ach ní raibh sí go ró mhaith do'n Ghárlach do bhí ar an tinteán roimpi agus ní raibh puinn dúthrachta ag an leas-mháthair 'á dhéanamh do — gráinne mine a fhliuchadh le h-uisce a thabhairt ar lic na teine dho, a chosa nighe agus é chaitheamh a chodladh as an tslí. Lá de sna laetheannta ráinig an t-athair istigh leis an dtráthnóna ins am go mbíodh an Gárlach ag dul chun suain. Seo mar dubhairt an Gárlach i gcomh chlos d'á athair: “Is trua gan mo chosa nighthe, mo licín lighte is me sínte im' shac.” Chuaidh an chainnt i bhfeidhm ar an athair agus do cheistigh sé an mac agus an leas- mháthair agus nuair a fuair sé fírinne an scéil do las deór fola suas 'na ghnúis agus d'fhógair sé do'n mhnaoi malairt slí a tharrac cúichi. Dá olcas mar bhí an leas-mháthair is minic a bhí leas-mháthair ba mheasa ná í ar leanbh mar d'athruigh sí ar fheabhas láithreach gan aon rud eile a rádh léi ná aon bhuille a bhualadh uirthi. Ní ró fhada do bhí an ceart á dh'imirt leis an nGárlach ins an am gur dhein buachaill maith dho. Dubhairt an leas- mháthair leis tráthnóna áirithe dul ar lorg na ngabhar. “Ca'il siad agam le fagháil, an dóigh leat?” ar seisean. “Cuarduigh dóigh agus andóigh dhóibh,” ar sise. Chuaidh an Gárlach amach agus chuaidh sé go dtí an seimné agus go drom an tighe. Tamall 'na dhiaidh san chuir sí a ceann amach féachaint an raibh sé ag teacht agus chonnaic sí i ndrom an tighe é. “An rabhais 'á lorg?” ar sise. Is é adeir bodach le bodach go ró mhaoidhteach, Agus scaoidh bhodach 'na aice agus deól píopa, Tá Gaedhil gan ghradam — ní chasfaidh a gcóir choidhche; Tá réim ag Gallaibh 's is fearra ná pór Mhíleadh. “Do bhíos,” ar seisean, “ins an áit adubhraís liom. Do b'é an seimné an dóigh agus is sid é an t-andóigh (.i. drom an tighe).” “Tar anuas,” ar sise. Lá do bhuail duine an doras isteach agus ní raibh istigh ach an Gárlach. “Ca'il do mháthair?” ars an duine. “Bliain is lá amáireach do báthadh mo mháthair, is mara dtagaidh sí an lá san ní thiocfaidh sí go bráth chugham,” ars an buachaill. “Ach cá raibh do mháthair gur báthadh í — nó cad a bhí aici 'á dhéanamh?” “Bhí sí ag díol meala is ag ceannach misleán,” ars an Gárlach. Cad é an misleán ba mhísle ná mil?” ars an duine. “Salann,” ars an Gárlach. Tomás Ó Criomhthain. [Sin mar atá cuid de scéal an Ghárlaigh ins an mBloscaod. Fr. an L.] CRÓNÁN NA BÓ. Ar fhonnceóil “A cheann dubh dílis, dílis, dílis.” I. Grádh mo chroidhe mo bhó bheag dílis Do bheir go líonmhar uaithe lionn, Mar thug sí roímhe seo dá cualacht íonmhuin Bleacht úr aoibhinn, sgoth na bhfionn. [Crónán]. II. Do shiúbhail mé an sliabh duit go moch nuair d'éirghíos Féachaint a bhfaghainn tú rómham sa tslighe, Is glasraí úra agam i gclúid duit Le gean is dúthracht dom' bhó bheag ghroidhe. [Crónán.] III. Níl bó in Éirinn go mór le chéile Is feárr sgéimh-chruth snas is snua; A ceann beag néata ba ghnaoi le h-aonne Mo bhó bheag féinig is breághtha úgh. IV. Is cneasda béasach do sheasuighean taobh liom 'S a liúmhnacht sgéidhean le sochar trom An t-árthach néata nuair cuirtear taobh léi Líontar éasga é le lionn nach gann. V. Mo bhó bheag aonta ó táim-se réidh leat Fágaim féin ag'at mo mhíle slán Beannacht Dé leat pé h-áird go dtéighean tú Is nár bhainidh baol duit ná fós *mícháin. Bleacht: bainne. Sgoth: an chuid is feárr de rud. Sochar: tairbhe, saidhbhreas. * Mícháin: nárbh fheidir í cháineadh. Bhíodh seo mar chrónán ar siubhal le linn crúidhte na mbó. Tá ba áirithe go n-oireann amhrán nó crónán dóibh d'fhonn iad do bhréagadh chun báinne thál. Tá sé ins na sean-sgéalta go mbíodh buadh mar seo ag mhnáibh áirithe, Déirdre ortha. Cathánach ó Chill Baile Eóghain do sholáthruigh na focail seo ó shean-mhnaoi tímpal trí fichid bliain ó shoin. Atá an t-amhrán i sein-scríbhinn san Acadamh. F. Mac C. <L 42> FÓGRADH! Céim Mhór Gnótha ar aghaidh Is mian liom a chur i ndúil do mho cháirdibh go bhfuil cómhcheangal déanta agam le MUINNTIR BHRÚIN & Ó NUALLÁIN & go mbeidh mo ghnó feasta 'ghá dhéanadh ag UIMHIR A DÓ SRÁID AN CHÓCAIRE LIAM RUISÉAL 68 & 69 Sr. an Chapaill Bhuidhe i gCORCAIGH DEOCH BHLASTA FHOLÁIN iseadh “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar Scríobh chuig SEÁN Ó DÁLAIGH is a chua. tta., I gCORCAIGH in a thaobh A Ghaedheala! Ceannuigh bhúr gcuid TÉ, MÍSLEÁIN is SIÚICRE, MINCHOIRCE, RÍS is UBHLA, ó MHÍCHEÁL Ó RÍOGHARDÁIN & a Chua., a 1, 2 & 15 An Mheadhon-tsráid Theas, (1, 2 & 15, South Main Street), CORCAIGH. CÚRSAÍ GADHAR. Níor chráidh riamh me ach lucht gadhar. Níorbh' aon fhear mór gadhar me féin riamh — ba chuma liom ann nó as iad, ach thárlaig sé de mhí-ádh orm gur chuireas aithne ar fhear “spóirt.” Níorbh' é mo leas a dheineas an lá san, ach bhí sé de dhíth céille orm a cheapadh go bhféadfainn a bheith mór leis an duine féin agus gan a bheith mór le n-a chuid gadhar. Níorbh' fhada bhí aithne agam air nuair do bhuail sé isteach chugham lá, go buanachtúil, agus gadhar ar éill aige. Shuidheamair. “Cad é do mheas air sin,” ar seisean, agus do leag sé bog-bhuille baise ar phlaosg an ghadhair. Anois, is duine an-bhéasach mé féin. Ní maith liom cur i gcoinnibh daoine. Mheasas nár mhiste dhom a bheith cneasta, carthannach lem' dhuine. Leagas mo shúil ar an ainmhidhe agus dheineas é a iniúchadh chomh maith 's dá mbeadh aon tuisgint agam ann — d'fhonn na cneastachta. Bhí sé 'na bhrocaire ghorm, ghliobach, gheanncach. Leagas lámh ar chaol a dhroma. “Árd-ghadhar,” arsa mise. “Ní cás duit é rádh,” arsa mo dhuine, agus do chuir sé ucht air féin le mórtas. Annsan do bhuail sé buille baise ar cheathramhain coise orm. “Táim chun é a bhronnadh ort-sa,” ar seisean. Thuit an lug ar an lag agam. “Och, a dhuine, ná smaoinig ar a leithéid,” adubhart. “Conus a gheobhfá féin sgarúint leis — ní fear gadhar me féin — níl ionad agam 'na chomhair ná —” Ach chuaidh sé chun tosaigh orm sa chainnt. “Ní bhéarfadh sé dhom,” adubhairt sé, “ach gadhar de'n bhfíor-fhuil — gadhar nár mhiste gadhar a thabhairt air.” Thairig sé giota páipéir as a phóca agus do ríomh sé chugham géaga geinealaighe agus craobha coimhneasa an mhaistín. Bhuail sé lúb na h-éille isteach im' dhóid agus do thug an mhóid go raibh gadhar lem' shaol agam. Tógadh dem' bhonnaibh me. Ní bhfaghainn an gadhar seo do dhiúltú gan a bheith fíor- dhroch-bhéasach le duine seo na féile. Is mó uair ó shoin do bhí a mhairg orm nár fhógruigheas in ainm a' donais é féin agus a ghadhar. Mheasas ná beadh de thrioblóid orm ach a dhóthain le n-ithe a thabhairt do'n mhadra agus go gceapfadh sé a shuaimhneas. Bhí mí- thuisgint orm. Ní h-amhlaidh do chuir sé i gcoinnibh an bhídh, ach aon nóimeat suaimhnis níor chuaidh air ó mhaidin go h-oidhche. Thairig sé imreas tighe agus faobhar na gcomharsan orm. D'ith sé cearc le comhar- sain béaldorais. Mhairbh sé cat le bean a' tighe. Stoll sé maidrín beag baise as a chéile a bhí 'na pheata ag sean-mhaighdin. Cuireadh an dlighe orm trí h-uaire dá bhárr agus ní raibh aon lá de'n tseachtain ná go rabhas im' stáicín áiféise i lár na sráide ag iarrraidh é sgarúint ó mhaistíntí eile a théigheadh chun bruighne leis. Thugas fiche iarracht ar é a chailliúint ach lean sé mo bholaith go ceann cúrsa gach turus. Thugas dhá iarracht ar é a bháthadh. Shnáimh sé chugham i dtír arís. Sháthas chun bruighne é le piardaí a bhí dhá uair ní ba mhó ná é féin. Níor dhein san féin an gnó. Tháinig sé slán gach turus. Ní fhéadfainn an gadhar a chur abhaile ach an oiread mar b'shin masla dom' charaid ná maithfí dhom go deo. Tháinig mo dhuine chugham lá, agus glionndar an tsaoil air. Bhí broc thuas i ngáirdín Shéamais Raghail, adubhairt sé, agus é teipithe ar mhadraí an bhaile é tharrac go béal pluaise. Fear tabhairne iseadh Séamas agus thuig- eas féin go maith ná raibh de shuim aige sa sgéal ach gur mhór an trághadh ar a chuid pórtair broc do bheith sa gháirdín thiar aige. Ní h-amhlaidh a thagadh aon tart mór ar an mbroc bocht ach thagadh ar lucht tionnlacan na ngadhar agus ar lucht na ngeall a chur. Ní shásóchadh aon nidh ar an saol mo dhuine ach go dtriallfainn mo ghadhar ar an mbroc. Chuireas 'na choinne go láidir. Dubhart ná raibh aga agam ar dhul ann — ná feaca riamh broc — nár dhuine me a chleachtuigh a leithéid. Ach dhein sé spior- spear dem' chainnt go léir agus d'aindeóin mo dhíchill shocruig sé go raghaimís ann tráthnóna Dé Domhnaigh. Bhuaileamair iall ar an madra tráthnóna Dé Domhnaigh. Ní raibh aon fhonn gluais- eachta orm féin ach chuir mo dhuine 'na luighe go láidir orm ná beadh ann ach gnó cúig nóimeataí — go mbéarfadh ár ngadhar an broc sin ar uachtar talmhan de'n gcéad iarracht. B'sheo linn suas an tsráid agus an gadhar lem' sháil. Ba ghearr dom nó gur lean duine sin — beirt — triúr — iad ag teacht 'na scataí as gach cúl-shráid agus lána. Chuiridís a gceann isteach i dtighthe annso agus annsúd, agus chuiridís i n-iúl d'á gcáirde go rabhthas chun triail eile do bhaint as an mbroc. Thángadar 'na scuaithní — leisgeóirí — bacaigh — bligeár- daithe sráide. Ní fada go raibh gramaisc an bhaile bailithe 'nár dteannta ag doras tabhairne Shéamais Raghail. Sgaoileadh isteach sinn. Stadadar go léir sa tsiopa. Bhí Seamas féin taobh istigh de'n gcúntar agus cuma oibre air. Ar shlí éigin ní raibh aon deabhadh mór ortha chun an bhruic. Rug duine éigin ar an éill as mo láimh agus cuireadh an madra anáirde ar stól chun a thréithiúlacht a mheas. D'osgluigheadar a bhéal agus d'fhéachadar na stair-fhiacla. Láimhsigh- eadar na féitheóga agus na ceathramhna agus na h-easnaidheacha. Bhíodar ar fheabhas. Bhí mo dhuine féin agus cúrán bán le na bhéal 'á fhoillsiú do'n sluagh a fheabhas 's a <L 43> bhí an madra chun bruighne. Do teann- tuigheadh me féin isteach i gcoinnibh an chúntair ag ceathrar nó cúigear díobh. Bhíodar ag baint na bhfocal as béalaibh a chéile d'iarraidh a chur i n-iúl dom an meas a bhí aca ar mo ghadhar — agus orm féin leis! Dubhairt firín beag, suarach, go raibh croimbéal fionna-ruadh air, ná raibh aon mhadra ar an mbaile gurbh' fhiú brocaire thabhairt air ach mo cheann féin. Dubhairt duine caol-árd sgrogalach liom go raibh neart capaill ann. Dob' é tuairim an duine sin go raibh feirc ar a hata ná go n-íosfadh mo ghadhar an broc 'dir chorp croiceann. Thug duine eile go raibh carbhat breac air, cúntas cruinn dom ar a mheath- tacht 's a bhí na gadhair a tháinig romham — ná déanfaidís fiú amháin dránntú fé'n mbroc. Thairigíos deoch dom' cháirde. Seadh, d'ólfaidís deoch ó fhear ghalánta — sláinte an ghadhair. Do labhair fear an chroimbéil leis an gcuideachtain agus piúnt 'na ghlaic aige. “Bhéarfad geall sgillinge d'aon fhear go dtairiceochaidh sé é,” ar seisean, go fearúil. “Bíodh 'na gheall,” arsa fear de'n sluagh, agus bhuaileadar scilling an duine ar an gcúntar do Shéamas. Leandar mar sin nó go raibh geall ag gach duine ar an madra — fiú amháin ag bean an tuincéara. Níor liom féin, dar leat, an gadhar i n-ao'-chor ach leo san! Annsan bheir fear an scrogail ar an ngadhar agus thug sé amach sa gháirdín é. Bhain sé an iall d'á mhuinéal agus do dhírig sé ar bhéal na pluaise é. Chuir an madra a choincínn sa phluais. Láithreach bonn do theann gach féitheóg 'na chabhail, do sheasaimh gach ribe gruaige air ar nós na gráineóige agus a eirball dírithe fé'n bhfirmimint. “Sgóp do'n ngadhar,” arsa firín an chroimbéil 'á thógaint air féin an gnó do stiúrú. Ach bhí a chiall féin ag an madra. Thuig sé, is dóigh liom, ná raibh aon chúis uilc aige chun an bhruic sin. Sháthadh sé a phus sa phluais, sgaoileadh sé srae nó dhó fé'n mbroc isteach, chúluigheadh sé arís agus théigheadh a' preabarnaigh timcheall na h-áite agus é ag gnúsghail chun sinn do shásamh, dar leat. Ach mar sin féin thug sé an t-árd- aire gan dul thar mhuinéal isteach sa phluais. Do thagadh an broc féin go dtí béal na pluaise, agus geannc uilc air, agus é ag caitheamh seilí guimh uaidh. Annsan théigheadh an gadhar a' rinnce agus a' pocléimrigh thart timcheall ar a bharraichíní le neart imshnímh agus glionndair agus ag déanamh taisbeántais dúinn. Tar éis leath-uair a' chluig de'n saghas san imeartha bhí an sluagh ag éirighe mí- fhoidhneach leis an madra. Bhí mo cháirde féin — iad san go dtugas an deoch dóibh, bhíodar ar a ndícheall a' d'iarraidh an gadhair a sháthadh chun gnímh. Bhí an chuid eile aca agus cainnteanna magúla ar siubhal aca agus iad ag déanamh grinn fé sna sgéalta do chualadar ar cháilíocht mo ghadhair. Fé dheire do labhair an duine do chuir an geall le fear an croimbéil. “A Shéamais,” ar seisean le fear an tabhairne, “trom an dá scilling sin go n-ólam deoch ortha.” “Bain triail eile as,” arsa Séamas, “agus bíodh breith na ngeall air sin.” Rug fear an chroimbéil ar an ngadhar. Dhein sé peataireacht air. Chimil sé é. Labhair sé leis. Ghríosuigh sé é. “Beir air, a bhuachaill!” ar seisean, agus do sgaoil sé fé'n bpluais é. B'é an sgéal céadna é. Do theip. Tháinig sgartadh gáiridhe ó'n sluagh agus a lán comhairlí ar cad ba cheart dom a dhéanamh lem' ghadhar. “Léan go dubh ort, a bhramaire gan mhaith, do chaill mo scilling orm,” arsa fear an chroimbéil, agus thairig de chic thiar ar mo ghadhar do chuir trí slata ó bhaile é. Ní luaithe na cosa fé aige-sin ná é do chur de síos an tsráid ag caitheamh grin agus smúite uaidh, díreach fé mar 's dá mbeadh caintín stáin ceangailte thiar leis. Ba mhór go léir an chúis gáiridhe ag an sluagh é. Is annsan seadh d'éirigh an buille orm féin. “Dearg-náire chughat, a raispín,” arsa mise, “Buail mo mhadra, buail me féin!” agus do bhuaileas flíp 'dir an dá shúil ar fhear an chroimbéil agus leagas. B'sheo fúm iad go léir agus na cáirde sin d'ól sláinte mo ghadhair agus gur mheasas gur taca agam gach duine díobh i n-am gháidh, b'iad ba dhéine im' ionnsaighe. Theich mo dhuine féin amhail 's mar dhein a ghadhar. Dheineas me féin a chosaint ar mo dhícheall agus chúluigheas, céim ar chéim chuig doras a' tabhairne. Ní túisce thar táirsigh isteach mé ná gur dhúnas comhla an dorais amach ar an sluagh agus chuireas díom chun an tighe chomh tiugh agus bhí im' chosa. Nuair a bhaineas an tigh amach do bhí gadhar an ghaisge sínte cois na teine romham agus a mháighistir 'á pheataireacht. “Ní bhfuair sé cothrom na Féinne,” ar seisean liom, agus me ag déanamh isteach air. “Go dtuga' an donas cothrom na Féinne dhuit-se agus do féin,” arsa mise, agus racht feirge orm. “Tóg as mo radharc an gadhar san nó báthfaidh mé é.” D'imigheadar. Truagh liom nár labhras mar sin óm' chroidhe an chéad lá bhuaileadar chugham. Mícheál Ó Siochfhradha. TROSCÁN agus LEABTHACHA ar fheabhas agus ar shaoire Deunfad-sa gnó a' Gaedhilg leat! SEÁN MAC EÓINÍN ‘CUALUCHT TROSCÁIN NA MUMHAN’ Sráid a' Chapaill Bhuidhe a 63, CORCAIGH Deuntús na h-Éireann Iarr COINNLE AGUS SOILLSEÁIN OIDHCHE a deintear i gCorcaigh agus FEUCH CHUIGE GURBH IAD A GHEOBHAIR! Is iad lucht a ndeunta — CUALLACHT COINNLE AN TSEANDÚNA Tta. Sráid Shan Seáin, I gCORCAIGH “MIC MO ROGHA!’ (Mich for me”) Caith Tobac “MIC MC QUAID” is é is fearr ar domhan Isiad lucht a dheunta — P. Ó CEARBHAILL is a Chua (Teor) DÚNDEALGAN <L 44> AN LÓCHRANN. Seoltar i dtaobh cúrsaí gnótha nó airgid nó díolacháin nó fógríochta an pháipéir seo go dtí — Bainisteoir “An Lóchrann,” 27 Sráid Tucaí i gCorcaigh agus Seoltar litreacha i dtaobh eagarthóireachta agus scríbhneóireachta go dtí — Fear Eagair “An Lóchrann,” 119 Bóthar Morehampton, Domhnach Broc Bleá Cliath. Seoltar síntiúsaí oinigh go dtí — Tadhg Ó Tuama, Muirebhille, Bhóthar Bhictória, Corcaigh. “An Lóchrann” saor tríd an bpost ar feadh Bliana… 3/6 DÁTAÍ. B'é nós a bhí againn go so go gcuirimís “An Lóchrann” amach i lár gach míosa agus go mbíodh ainm na míosa san air. Tá a lán daoine tar éis a chur i n-iúl dúinn nár mhaith an socrú é sin agus gurbh' fhearr é chur amach i ndeire míosa agus ainm na míosa 'na dhiaidh sin mar dháta air. Sin mar bhéas againn feasta agus sin é fé ndeara “Abrán agus Bealtaine” a bheith ar an gcóib seo. Ceithre mí ó shin chuireamair i gcló liosta d'ainmneacha na ndaoine thug an t-airgead dúinn chun “An Lóchrann” a chur ar siubhal arís. Cé gur mhór a líon san agus a bhféile níor ídigh sé liosta iomlán ar gcarad. Seo 'nár ndiaidh liosta eile de dhaoine a tháinig chughainn agus d'iarr go nglacfaí cabhair uatha. Táimíd buidheach díobh agus guidhimíd dóibh go mba ádhbhar sásaimh dóibh gach mí ar theacht do'n “Lóchrann” ó'n gclódóir go dtugadar an chabhair sin do, ar ghile an tsoluis a bhéarfaidh sé uaidh. LIOSTA. Seán Tóibín £3/- Séamas Ó Conchubhair, Cathair Saidhbhín £2/- Pádraig Breathnach, Béal Bó, Ceapach Mór, Co. Luimnighe £2/- Liam Mac Giolla Brighde, 72 Sr. Eccles, Áth Cliath £1/- An tAthair Tadhg Ó Cúrnáin, Cill Áirne £1/- An t-Athair Diarmuid Mag Craith, Cill Orglain £1/- An t-Athair P. Ó Flannagáin, Áth Cliath £1/- M. S. Ó Broin, Dligheadóir, Lios Tuathail £1/- Pádraig Ó h-Ógáin, Luimneach £1/- Máire Ní Mhainín, O. S. Baile 'n Fhiritearaigh £1/- Dómhnall Ó Ceocháin, M. G., Cúil Aodha £1/- Dómhnall Ó Concubhair, Cúntasóir, Áth Cliath £1/- Donnchadh Ó Gealbháin, Tigh na gCustom, Tráigh Lí £1/- An t-Athair Seán Ó Loinsigh, Tráigh Lí 10/- An t-Athair Mícheál Ó Laoghaire, Tráigh Lí 10/- An t-Athair Pádraig Ó Cearbhaill, Baile Mhic Elgóid 10/- Diarmuid Ó h-Éigeartaigh, O. S., An Currach, Cill Dara 10/- Seán Ó Cathasaigh, Cill Áirne 10/- Risteárd Ó Caoimh, Baile Átha na h-Ubhla 10/- Caitlín Ní Mhurchadha, O. S., Áth Treasna 10/- Ruaidhrí Ó Séadhcháin, Áth Treasna 10/- Éamonn Mac Giolla Iasachta 10/- Séamus Ó Braonáin 10/- Mícheál Ó Seochfhradha 10/0 (Tuille de'n liosta so le teacht.) DO NA SCRÍBHNEÓIRÍ. Le chúig mí anuas thug roinnt bheag scríbhneóirí congnamh dúinn i bhfuirm beagán de nua-cheapadóireacht agus roinnt bheag de shean-aimsireacht agus de litríocht bhéil a scríobhadar síos ó bhéal-aithris seandaoine. Ár mbuidheachas mór do'n bheagán sin daoine agus táimíd 'á iarraidh ortha an chomaoin chéadna a chur orainn gach tráth feasta. Tá díombádh orainn, áfach, toisc luighead na ndaoine tháinig le brobh litríochta chughainn. Ní mar sin a bhíodh tráth, ach go mbíodh fichidí daoine ag ceapadh is ag cnuasacht do'n “Lóchrann” agus dob' é an iomadúlacht san agus an tréithíocht Ghaedhealach a bhí san ádhbhar a chuiridís chughainn do bheir cáil do'n sean- “Lóchrann” agus do bheir cion daoine air. An amhlaidh d'fhág suathadh na mblian 1918-1924 aigne na nGaedheal aimrid, gan ghein, gan fás? nó an amhlaidh go ndeaghaidh mí-shásamh agus seirbhthean ionnta toisc na díth céille bhain dúinn nuair bhí Éire i gcúil ár nduirn againn agus scaoileamair srian le Seóin- íní agus Gall Éireannaigh chun a nguth d'árdú arís? Is cuma cioca cúis é, is dócha, ach ní cuma an toradh meathta atá ag an gcúis ar Ghaedhil — iad ar éigean i gcumas a n-urlabhra chun a chur i n-iúl gur beo dóibh. Sí an tréith is measa tairng- reacht sa scéal, ámh, ná teirce bláth i litríocht, ná scríbhneóireacht ar bith a bheith 'á dhéanamh. Éirghidh suas ó'n dúire, a lucht na bpeann! Tréigidh bhur dtrom-shuan gan on, Céimidh lom luath bhur leabhair.” Is libh-se snas a chur ar ghluaiseacht na Gaedhilge: is libh-se na blátha, an taith- neamh, an uaisleacht a chruthú. Tosnuighidh mar is fearr is eol daoibh. Is le cách “An Lóchrann.” Beidh an páipéar so go maith nó go h-olc do réir mar chuireas scríbhneóirí de dhuagh ortha féin blátha do sholáthar dúinn. Tá a dheimhin i n-ár n-aigne go bhfuil i gcumas Gaedheal neithe áilne a cheapadh dá mbeadh sé de mhisneach ionnta an fhoghluim chruaidh a dhéanamh ar an ealadhantacht a mhúinfeadh dóibh conus an cruthú san a dhéanamh go ceart. Teastuigheann scéalta gearra uainn — scéalta míle nó míle-go-leith focal. Ní furus iad a cheapadh ach ná cuireadh san cosc le h-iarracht duine. Teastuigheann aistí gearra uainn — ceithre céad nó cúig céad focal ionnta, ar neithe inspéise. An bhfuil duine ar bith i n-iúil ar amhrán éadtrom taithneamhach a cheapadh nó dán grinn nó áilneachta nó gaisce? An bhfuil tréith Aonguis na n-Aor i n-aon duine anois? Bhfuil fear innste “scéilín grinn” le blas agus le h-oilteacht ar ár lucht léighte? Dar linn, tá. Agus féach — tá tíompall sé colúna déag de'n pháipéar so le líonadh gach mí. Ní cheal caoi do scríbhneóirí é. Fear “An Lóchrann.” BAINNE AN GHABHAIR BHRÉIN. An bhfuil tír-ghrádh i ndaoine i nÉirinn? Adéarfadh a lán go bhfuil. Is beag duine i nÉirinn adéarfadh ná fuil a chroidhe féin lán de. Na dreamanna le polaitíocht atá d'iarraidh an tír a shuathadh agus a mhealladh 'na ndiaidh féin is ortha bheadh an fhearg agus an t-iongnadh dá n-abruighthí nach grádh tíre an colún seasta agus an chomhacht ghríosaithe atá aca. Is dearbhtha gur sásta an cine sinn — sásta linn féin i gcúrsaí tír- ghrádha; agus is ró-dhearbhtha gur furus dúinn a bheith sásta linn féin, mar i gcúrsaí grádha tíre is ró bheag de atá ionnainn agus is ró bheag an tuiscint atá againn ar cad é i ao' chor é, nó cad iad a chomharthaí. An rud go dtugtar “tír-ghrádh” go comónta air i nÉirinn, ní fios cad é an rud é. Fuath do uachtaránacht Shas- annach dob' eadh tráth é. Leigeadh daoine ortha an fuath san a bheith 'na gcroidhe agus san am gcéadna leigeadar uatha gach comhartha Gaedhealachais agus ghlacadar isteach na gcroidhe agus 'na n-anam gach rud a bhain le teangain, le litríocht, le síbhialtacht, ealadhna, ceol, conáilbhe, cluichí agus saoghal na Sasan- nach san go raibh, dar leo, fuath aca dhóibh. Bé dála an tseanfhocail aca é — “Is maith liom do bhainne a ghabhair bréin ach ní maith liom tu féin ná do dhath.” Tá bainne an ghabhair bhréin (.i. an tSasannaigh) fé mheas fós i nár measc agus daoine á dheol 'na dheochaibh móra cé gur chuireamair an gabhar bradach féin as an ngarrdha; agus tá oiread san de'n bhainne ólta ag ár ndaoine anois gurab é dúthchas an ghabhair féin atá ionnta i n-ionad dúthchais póir na nGaedheal. Fair iad, na h-Éireannaigh tír-ghrádhacha! — teanga an tSasannaigh 'na dtighthe, na litreacha, 'na gcomhairlí, 'na gcomhrádh coidrimh; Doody agus Sheehy agus Murphy mar ainmneacha ortha iar nós an tSasannaigh ó aimsir na broide; Dingle agus Listowel agus Youghal agus Ringville agus Cork mar ainmneacha ar n-ionadaibh comhnaithe; Scéalta Dick Whittington agus King Canute agus Humpty Dumpty agus Robin Hood amháin mar adhbhar aoibhneasa ag a gclainn; gach rás capall aca 'na “Irish Derby,” nó 'na “Irish Oaks.” “Rugger” agus “Soccer” ag tarrang na mílte agus cluiche na bhFiann i dtaoibh le beagthrácht; ár gcine nuair a théid thar lear go dtréigid fíor-chomharthaí a gcine dúthchais i gcionn cúig mblian agus go dteintear 100% Americánaigh díobh gan mhoill. <L 45> Ach cad is gádh trácht ar níos mó — “Ar a thoradh aithnightear an crann.” Sasannachas an toradh atá ar chrann na nÉireann agus níl grádh tíre i nÉir- eannachaibh. Ár stair fé ndear cuid de sin — urmhór de. Ní h-é sin romhainn, áfach, is baoghalaighe ach so — go dtuig- eann breallsún de lucht an tír ghrádha” seo atá comónta i nÉirinn — go dtuigeann gur fíor dó nuair adeir le duine de lucht na Gaedhilge —, “I don't know any Irish and I'm as good an Irishman as you.” Agus sin mar chreideann uimhir mhór de mhuinntir na hÉireann agus ar scáth an chreidimh fhallsa san táid siad, dar leo, líonta le grádh tíre. Go bhfóirid Dia ar an tír le bás obann a thabhairt do'n saghas san grádha. Agus cathain a dúiseochaidh an dream beag Ghaedheal a thuigeas an scéal ó'n mairbhithighe aigne atá ortha, agus cathain a chuirfidh siad i n-iúl ná fuil gluais- eacht náisúnta ar bith eile i nÉirinn ach an ghluaiseacht chun Ghaedhealachais agus ná fuil ins na dreamanna Polait- íochta ach dreamanna pholaitíochta, agus ná tuilleann siad congnamh Gaedheal ach san méid go mbaineann a gcuspóir le Gaedhealú na tíre agus ins an méid go gcuirid an chuspóir sin chun cinn le gníomh? Agus a Ghaedheala, cathain a cuirfear fé dhí-mheas an Béarlóir adeir go bhfuil sé 'na “Irishman as good as you?” Pádraig Ó Cléirig. Bhí slua daoine ag únthairt is ag luascadh agus ag dul tré chéile. Bhí cainnt árd ar siubhal agus cogarnach agus glór daoine. Bhí an chroch annsúd i n-aice an fhalla agus an daor-chime 'na sheasamh go h-árd suas air. Bhítheas chun é chrochadh. Tháinig daoine i bhfad is i gcomhgar chun go bhfeicidís an gnó d'á dhéanamh. Bhí suim mhór aca ann agus d'fhág daoine an tseisreach agus an seol agus an calán crúidhte 'na ndiaidh agus thánadar. 'Na measc san tháinig fear broide agus gnótha. Bhí gort geamhair aige agus é 'na bhun 'á chosaint ar eallach na gcomharsan. Bhí eagla na mbó mbradach ag crádh a aigne an fhaid a bhí sé ag feitheamh leis an gcrochad. B'fhada leis a bhítheas ag moilliú an scéil. Bhí sé ag féachaint thar a ghualainn ar a ghort geamhair ach bhí se féin ró íseal agus ní raibh radharc ar an ngort aige. Bhí an t-imnidhe air. “Hé,” ar seisean, leis an duine bhí anáirde sa chroich ag feitheamh leis an ngad, “Hé, a Thaidhg,” ar seisean, “Beannacht Dé dhuit agus féach uait soir ar mo ghort- sa féachaint an bhfuil bó riabhach an Dálaigh istigh ann.” An Seabhac. AN ROINN OIDEACHAIS. Gúm chun cabhruithe le foillsiú leabhar i nGaedhilg. Baineann an Gúm go speisialta le leabhra a meastar a bheith oiriúnach mar théacs-leabhra ins na Meadhon-Sgoileanna. Taobh amuich dhíobh san, áfach, do féadhfaí glacadh le leabhra eile chun foillsithe a measfí tairbhe fá leith do bheith ionnta do lucht foghluma na Gaedhilge. COINGHEALLACHA: (1) Aoinne nar mian leis leabhar d'fhoill- siú fá'n nGúm so, ní mór dó láimhsgríbhinn an leabhair do chur fá bhrághaid na Roinne, agus caithfidh an t-úghdar toiliú le ceartú nó athrú ar bith a dhéanamh a mheasann comhairleoirí na Roinne a bheith riachtanach. (2) Ní misde d'úghdar creata an leabhair maille le cur síos ar an modh tráchta a bhéas ann do leagadh fá mholadh na Roinne ar dtúis; má thárluíon, ámh, go gcuireann an Roinn i n-iúl dó go bhfuilid sásta leotha san, ní chuirfidh san de cheangal ortha glacadh leis an leabhar chun foillsithe, ar bheith críochnuithe dho, mara bhfeictear dóibh annsan go bhfuil sé oiriúnach. (3) Beidh de cheart ag an Roinn diúltadh do leabhar a ghlacadh chun foillsithe gan cúis ná fáth leis do luadh. (4). Caithfidh an t-úghdar a dheimhniú ná deineann an leabhar atá dá thairisgint aige, cur isteach ar chló-cheart aoinne, agus caith- fidh sé dul i mbannaí, má thárluíon nach amhlaidh atá, go n-íocfaidh sé leis an Roinn Oideachais agus le foillsitheóirí an leabhair pé costaisí a bhéas ortha de dheascaibh briseadh cló-chirt, agus go gcosnóchaidh sé iad ar thoradh aon chúrsaí dlighe a thiocfaidh dá leithéid. (5) Is ar an úghdar a bhéas fromhtha an chlódóra do léigheamh agus do cheartú an fhaid is bhíon an leabhar dá chlóbhualadh. (6) Íocfar deontas airgid le h-úghdar a bhfoillseófar a leabhar, méid an deontais sin do bheith do réir tábhachta agus fiúntais an leabhair, ach gan a bheith níos mó ná £50 ar aon chaoi: íocfar leath an deontais sin ar ghlacadh do'n Roinn leis an leabhar chun a shoillsithe, agus íocfar an dara leath n-uair a gheobhfar fromhtha deireannacha an chlódóra thar n-ais ón úghdar. (7) Is í an Roinn, ar dhul i gcomhairle dhóibh le h-Oifig an tSoláthair, a shocróchas dreach, clúdach, agus ceangal an leabhair, an méad cóipeanna de a cuirfear i gcló de'n chéad iarraidh, agus aon cheist a bhainfeadh lé buanchló a dhéanamh nó le cló do choimeád ar chíos. Meádhfar, áfach, pé comhairle is maith leis an úghdar a thabhairt i dtaobh na nithe sin. (8) Is í Oifig an tSoláthair a dhéanfas gach socrú i dtaoibh foillsiúcháin leabhar agus a fhanfas i seilbh leabhair go h-aisíoc- faidh díol an leabhair gach ar caitheadh ar a fhoillsiú. (9) Nuair a bhéas costasaí an fhoillsiú- cháin glanta as an díoladh de'n leabhar, tuitfidh gach ceart sa leabhar, maille le h-aon chóipeanna atá gan cur amach, i seilbh an úghdair. PÁDRAIG Ó h-AODHA 26 Caladh Phádraig Naomhtha, CORCAIGH 11.4 hp CITROEN 'Na Reiceadóir i gcóir na gcárr so: AN DODGE AN ARMSTRONG SIDDLEY AN CITROEN AN HILLMAN CÉIM AR AGHAIDH. Cé gur brón le sean-cháirdibh Liam Ruiséal a thuigsint ná beidh an “Fountain Book Shop” ar oscailt dóibh a thuille, tá áthas ortha san am gcéadna go bhfuil céim mhór ar aghaidh i gcúrsaíbh gnótha déanta ag Liam. Tá sean-aithne ag léightheoirí Gaedhilge annso theas ar Liam, is tá togha na h-aithne ag léightheoirí Gaedhilge i ngach aon áit ar an ainm sin, Brún & Ó Nualláin. Go dtí le déanaighe is go Sráid Bhuinthrop a théigheadh Corcaighigh ar lorg siopa muinn- tir Bhrúin & Ó Nualláin sa chathair seo. Ní h-annsan atáid siad anois, ach ag uimhir a dó, Sráid an Chócaire (Sr. Chúc), agus óir tá chómhcheangal déanta ag an Ruiséalach leo, beidh sé le feiscint ann agá shean- chustoiméirí i réim aghus i gceannus. Ní misde rádh leis gur céim ar aghaidh atá déanta ag an dá thaobh: tá siopa breágh, fairsing, lán-taithneamhach acu san árus nua. Chuaidh ceathrar anonn gan long gan bád: Fear gearrtha na ngort, Fear marbhtha na mart, An pósaí donn Agus an fear fionn geal. (.i. Ceithre ráithe na bliana — an Fómhar ar tosach.) RACAIREACHT GHRINN NA TUAITHE Eachtraithe Thaidhg Uí Chonchubhair idir dhrámaí ar nós “Caismirt na gCeart” agus “An Dá Dhrúncaer,” agallmha agus cluithí i gcóir leanbhaí is daoine fásta, agus amhráin sgléipiúla ar nós “Pósadh dob' fheárr liom ná bacfainn é,” “Inghean an Phailitínig,” “Seán a' bhríste leathair,” “Ding Dong Dederó,” &rl Ana-oireamhnach mar adhbhar do stáidse Feise nó a leithéid 200 leathanach de ghreann is ghrádhmhaireacht 2/6 a fhiacha Le fáil saor tríd an bpost ar 2/9 ó BHRÚN is Ó NUALÁIN, ÁTH CLIATH, nó ó MHÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, nó ó LIAM RUISÉAL, i gCorcaigh <L 46> DEALGANA TEAMHRACH, FÁINNÍ PÓSTA, AGUS UAIREADÓIRÍ Cuir 6/— chughainn agus cuirfimíd Dealg Órdha Teamhrach chughat (saor tríd an bpost) ÉAMONN MAC EÓIN TTA., SEÓDÓIRÍ, 94 SRÁID GRAFTON, BLEÁ CLIATH PÁDRAIG DE BÚRCA 10 SRÁID CHÚC, CORCAIGH A GHAEDHEALA! Nuair a bheidh TAE, SIÚICRE, TOITÍNÍ, 7c., ag teastáil uaibh ceannuighidh uaim-se iad MÁ THEASTUIGHEANN UAIT LEABHAR GAEDHILGE DE SHAGHAS AR BITH Gheobhair annso é Deinimíd LEABHAIR AN ATHAR PEADAR do chraobhscaoile Sinne Muintir Brúin & Nualláin 2 Sráid an Chócaire, i gCORCAIGH D. T. Ó Súilleabháin Reiceadóir Rothar & Mótar Gunnaí agus Ceatrisí! 37 SRÁID CHÚC i gCORCAIGH GHEOBHAIDH DO MHAC TOGHA NA SCOLUIDHEACHTA I gCOLÁISTE CHOLMÁIN CLUANA Gheobhair gach eolas ó'n Uachtarán — An t-ATHAIR TOMÁS TÓIBÍN SEÁN Ó CONAILL Dealbhóir Gaedhlach, SRÁID MHIC CHURTÁIN, CORCAIGH Sgríobh ag triall air AN GABHA DUBH. Bhí gabha i gCiarraighe uair agus chuaidh sé go Conndae Chorcaighe ag lorg oibre. Do bhuail uimis baintreach mhná go raibh ceardcha aici. Deineadar suas é agus phósadar. Ní fhuair a mhuinntir aon tuair- isc air ar feadh cúpla bliain. Annsan d'imigh a dhrifiúr ar a thuairisc. Nuair tháinig sí i ngoireacht cúpla míle de'n áit go raibh sé fuair sí a thuairisc. D'airigh an gabha go raibh sí ag teacht agus leog sé air bheith marbh. Ní raibh 'fhios ag aoinne gur ag leogairt air a bhí sé. Tháinig an drifiúr agus é á thórramh agus thosnuigh sí 'á chaoineadh: “Mhuise, chuas-sa isteach i dtigh um thráthnóna, Agus d'fhiafruigh bean an tighe dhíom an raghainn ar an dtórramh; Dubhart-sa léi go raghainn go fóil beag, 'S is lag a shíleas gur tu a bhí romham ann. Mhuise! a dhritheáir ó! agus a dhritheáir dhílis! Tá's agam cad a dheinis ar an slí seo — Bualadh an úird ar dheis na gaoithe (?) Agus ar do theacht abhaile gan cara mná tighe agat. Mhuise! a dhritheáir ó! agus a dhritheáir na gcarad! Is fada siar é rian na droch-mhná ar do leacain, Tart an gheimhridh agus fuacht an earraigh, Uireasba an éadaigh agus céalacan fada. A dhritheáir ó! mo mhíle cumha thu, Cé ná fuaireas-sa puinn 'et chongnamh, An mhuinntir a fuair é tá a mbéal dúnta Agus is tirm glan atá a súile. Do chuir an chainnt sin a bhean ar buile agus adubhairt: A bhean úd thall an fhilléid shíoda! Druid led' dhritheáir is dein é chaoineadh; Fear a gheobhad-sa má gheibhim caoi air, Agus dritheáir ní fhaghair anois ná choidhche. Ars an drifiúr arís: A dhritheáir ó! is a dhritheáir na gcarad! Chím do spré-se ag teacht abhaile — Ní ba dubha is ní ba breaca Ach coinnle buidhe agus píopaí breaca, Agus ní á maoidheamh ar lucht a gcaithte Ach tá mo chroidhe-se lán de mhairg. Tháinig an sagart annsan agus dubhairt: Éist, Éist, a bhraobaire caile! Agus ar sise: Éist féin, a bhraobaire sagairt! Léigh na Liodáin agus an t-órd marbh, Tuill do choróin agus téir' abhaile Agus caoinfead féin mo dhritheáir go maidin. A dhritheáir ó! is a dhritheáir dhílis! Is maith a bheinn 'á bhfaghainn arís tu; Do dhéanfainn an Luan is an Mháirt 'na saoire Is ní chíorfainn mo cheann go bráth aon Aoine. A dhritheáir ó! is a dhritheáir dhílis! Dá mbeitheá agam-sa cois na Claoidighe (?) Cois Abha Brice nó cois Abha Caoile, Nó cois na Triopala (?) mar a dtuiteann an oidhche, Gheobhainn scata ban óg do dhéanfadh tú chaoineadh; Do ghoilfeadh Máire, Cáit agus Brighde Agus ar ndóin do mháthair thug sugh a croidhe dhuit, Agus fé mar atáim-se táim ar mo dhícheall, Tá mo bhrollach oscailte agus mo ghruaig siar síos liom, Mise go deorach agus gan eolas na slí 'gam. Ní fhéadfadh an gabha dubh éisteacht a thuille. Do léim sé de'n mbórd agus ar seisean: “Dar fiadh is fiolar a dhrifiúr, tá eolas na slí agam-sa agus téanam ort. D'imigh leis siar go Ciarraighe agus d'fhág an Corcaigheach mná 'na dhiaidh. Seán Ó Murchadha, O. S., do sholáthruigh. [Táimíd ag cur scríbhinní na sean-chaointe agus an tsean-bhéaloidis eile a thagann chughainn i gcoimeád. Dá bhrí sin, má's eol do léightheóirí aon easnamh nó aon dearmhad nó aon mhí-mhaise ar an gcuid aca a cuirtear i gcló sa “Lóchrann” ba cheart dhóibh an leasú a chur chughainn agus cuirfeam san i gcló nó i gcoimeád i dteannta na céad-scríbhinne é. Fr. an L]. AN GÁRLACH. Fuaireamair an leagan seo síos ar scéal úd “An Ghárlaigh” a bhí sa “Lóchrann” deiridh. Risteárd Ó Maolchathaigh, T. D., Taoiseach, a fuair é ó Shiobhán an tSagairt i mBéal Átha an Ghaorthaidh, blianta ó sin. Cad is eagal duit? Is eagal dom cloch. Cad is eagal do'n chloich? Is eagal do an teine. Cad is eagal do'n teine? Abha 'ghá múchadh. Cad is eagal do'n abha? Gaoth ghá réabhadh. Cad is eagal do'n ghaoith? Cnoc 'ghá scoltadh. Cad is eagal do'n chnoc? Muc 'ghá tómhach. Cad is eagal do'n mhuic? Droch ghadhar 'ghá stracadh. Cad is eagal do'n droch-ghadhar? Droch-bheantighe 'ghá bhualadh. Cad is eagal do'n droch-bheantighe? Ní h-eagal di pioc. <L 47> SEAN-PHAIDREACHA. Bean do mhuinntir Ághas ó'n gClochán atá ina comhnuidhe le fada i nGleann na nGealt a thuig an phaidir seo dhom. Go mbeannuighe' Dia ar lucht na scapal- aeraithe . nár chruaidhidh Dia bhúr gcás . is mairg a bhíonn gan charaid sínte ar leabaidh chruaidh an bháis . a pheacaigh bhocht gan chéill . ná h-innis bréag do'n Mhaighdin Mhuire . ná h-ith feoil Dia Céadaoin . dein éagcaoin ar do thuirse . umhluigh síos do'n chléir . is do chúig créachtanna Mhuire(?). dein faoisdin le Rí na nGrást . agus gheobhaidh tú bás ar nós an leinbh . Do bhuail Muire a's a Mac amach go moch ar shlógh (? sa ló) do bhuail Símón úmpa . an fear beannuighthe ó' Róimh . do shín sé chúcha an scapalaeir . agus é lán de bhrainsibh óir . an brat ina rugadh Críost . an brat inar baisteadh Críost. Aoinne a dh'iarrfadh an aisle (?) seo trí h-uaire gach aon mhaidin Luain gheó' sé Flaithis Dé mar dhualgas, a's an Mhaighdean ghlórmhar ag féachaint trí h-uaire ar uain a bháis… Nach neamh-choitchianta an saghas phaidire í seo? Is cosamhla le h-artha ná le paidir í. B'fhéidir gur “aisce” an focal ba cheart a bheith ann, ach “aisle” an focal a bhí ag an mnaoi. Próinsias Mac Seanlaoich do sholáthruig. Luighim síos leis an Spioraid Naomh glórmhar Le Muire bheannuighthe is le Naomh Sheosamh …(i n-Easnamh)… Mh'aingeal caoinleacht' ag déanamh treóir dom. An leanbh Íosa go luighidh ar leabaidh liom, An t-uan trócaireach go n-éirighidh ar maidin liom, Muire Máthair is a lámha ar leathadh 'ci, Is Mícheál Naomhtha ag saoradh mh'anma. Sid í an scéal fliuch-shúileach (? sciath- lúireach) a scríobh Muire Baintiarna ar leic an tuama san am go dtáinig sí ag fiosnú a h-Aon mhic mhór-ghrádhaigh féin. D'á bhrí sin nuair fuair sí an tuama folamh roimpi, scríobh sí síos ar leic an tuama chun é chraobhscaoileadh do gach n-aon. An té thógfadh is d'onórfadh í agus do chuir- feadh i n-a thíompall, níor bhaoghal do bás obann, codla amuich, breoiteacht mhór, báth fairrge ná arm teine grubairt (?) air ná an tigh n-a mbeadh sé ann do dhoghadh go bráth. Ó a Thiarna ró-mhilis, a Íosa Críost, a Aon Mhic na Maighdine Muire, féach go trócaireach orainn-ne, peacaidh bhochta, aimsir na crithe — ar uair ár mbáis. Cuirim-se mh'anam, mo mhisneach agus mo smaointe ar comairce do dheasláimhe, a Mháthair na Trócaire mar shúil is go dtaithneochainn leat féin agus let' Mac mór ghradhach féin, mar shúil is go bhfaghainn an ghloire shíorraidhe mar thabharthas ó Réilthean na Fairrge, ó Dhoras Pharrthais, ó Theampal Dé, ó Phálás Íost Críost, dul ag fiosrú uachtar (?) na n-Asbal agus na n-Árd-Asbal, bun gach saothair, beatha gach mísleachta, bean a bhí diongbhálta ages gach moladh (?) sí sin Máthair Rí na n-Aingeal. Saor-se sinn ó gach cruadhchás d'á bhfuil anois i n-ár láthair. Tá éifeacht innti — an bhean a bheadh i bpéin leinbh, d'á dtógadh sí í, í onórú agus í chur 'na tiompall d'fhóirfeadh sí uirthi gan amhras. Tá éifeacht innti — an té déarfadh í ag luighe dho go dtaisbeánfadh sí í féin do trí h-uaire roim a bhás. Mícheál ó Séaghdha, ón mBoth Cearr i n-aice na Snadhma, do chur síos an phaidir [nó na paidreacha] so ó n-a mháthair. Is cosúil gur meascadh ar orthaib agus ar ghnáth-phaidreacha atá ann. B'fhéidir go gcuirfeadh Diaghaire nó Scoláire suim ins na neithe seo agus go dtiubhradh léiriú dhúinn ar orthaibh agus úrnaidhthe na Gaedhilge. F. an L. Paidir le rádh dá mbeitheá amuich istoidhche. Na seacht n-aingil is sine, Na seacht n-aingil is óige, Na seacht n-aingil is aoirde I gCathair na Glóire, Theacht am ghárdáil, Theacht am shábháil Ar neart námhad Agus ar bhuairt oidhche. Seán ó Murchadha do sholáthruigh. Do bhí fear óg ann fad ó is do bhí sé ag déanamh cleamhnais le dís bhan. Baintreach do b'eadh bean acu go raibh clann is cruacha, ba is caoire agus airgead aici, agus í go moch déanach ag tabhairt aire d'á gnó. Bean óg, deallramhail, do b'eadh an bhean eile agus folt breágh gruaige uirthi, súile breághtha glasa aici agus gur de dhream ana-uasal go léir í ach ná raibh aon spré aici. Tháinig an fear óg isteach lá is d'iarr sé comhairle a mhuinntire. Ag so mar a dubhairt sé: “Tá dís bhan ag síor-chur buartha im' cheann, Tá ba is caoire ag mnaoi acu, cruacha is clann; Tá dhá rosg mhíne ag mnaoi agus uaisle is greann; Nó an fios daoibh-se pé acu an dís bhan is nuachair ann?” Agus sid é an freagra fuair sé: “A mhic, a chroidhe, má's gnaoi leat nuachair ann Leig-se dhíot an chríon-bhean chruaidh is a clann; Gaibh le mnaoi na ndian-rosg is na sguaba leabhair Is na mbachall mbuidhe mar úir-easgar na gcrann. Tadhg Ó Murchadha. AN PORTÁN. Má bhaineann tú le portán do chaith an taoide isteach ar an dtráigh seachain tú féin air nó bhéarfaidh sé greim docht do- sgaoilte ort le'n a inghne! I gcás go ndeineann abair seo leis is bogfaidh sé dá ghreim: A phortáinín bheannuithe, Bog díom do ghreamana, Agus scaoilfead chun faraige arís tú! COLÁISDE NA MUMHAN I mBÉAL ÁTHA 'n GHAORTHAIGH BEIDH AN COLÁISDE AR SIUBHAL, MAR BA GHNÁTHACH, I MÍ IÚIL AGUS I MÍ NA LUGHNASA Gheobhfar gach tuairisc i dtaobh na Coláiste ó'n Rúnaí — LIAM DE RÓISTE, 27 Grand Parade, Corcaigh AN TIGH IS FEARR I nÉIRINN I gcomhair na neithe seo: Buinn Dealga, Fleascáin, & c. OBAIR CHONDUALACH ar an SEÓD LUACHMHAR (liosta inaisge) LIAM MAC AODHGÁIN Is a Chl. Mhac Seódoirí agus Gaibhne geala, 31 & 32 SR. PHÁDRAIG NAOMHTHA I gCORCAIGH <L 48> CHÓMH BLASTA LE h-AON-ÍM! MARGAIRÍN “LEANDAR” Tá 'á DHÉANAMH i gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL Ó MATHÚNA agus a gCualacht Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. GRÍOSADH NA mBÁRD. Fonn — “Tóramh an Bharraille.” I. Sin sgeul is dearbh le léighe 'gus geallaim Nach beag do chanaim-se chughaibh-se: Má fheudaim labhairt le h-éifeacht dhaingean go sgéifinn feasta mo rún díbh. T' Éire ag gairm sa glaodhach le fada Ar ghéagaibh shleachta na n-úr-treabh Chun teacht na h-aice le méinn nach meathta Chun caomhnadh Teangan a ndútha. II. Ná téighidh ar aistear ó'n nglaodh-so fhreagairt I céim ná ndeachaidh ar gcúlaibh Chun réim na teangan do shaoradh ó gheangaid An tréad do cheapadh í mhúchadh. Cia cu Gaedhil nó Galla nó daoscar danar Do dheunfadh masla thabhairt di Le faobhar glan bata gach taobh de lasadh — Sin éiric measaim is fiú dho. III. Gach fáidh is taca le dán do cheapadh Go sásta sanasta sún glic I ráidhtibh snasta go bláth bog blasta Is tá sáith i mbeatha na n-úghdar, Ná fágadh aisde i n-aon áit sa bhaile 'Na mhála taisce gan tabhairt leis Is mo lámh mar ghealla gur b'árd a ghradam Ar Dámh Sgoil Bhailtibh an Mhúirnigh. IV. Ar trácht an bhealaigh aon pháirt ná glacaidh Le fánach fleascaigh ná dúnsa Ná báirseach bhastallach bháite i n-ainbhios — Níor bhfearrde ainm na cúirte iad; Ach sáir-fhir ghreanta noch d'fhás go h-aibidh I stáir sa seanchas dúthchais Is fearr mar charaid go bráth ná an ghrathain Thug grádh do theanga shliocht liútair. V. Dáilidh tapaidh le báidh do'n ghairm Ar pár tá breacaithe chughaibh-se Le cáirdeas leathan le páirt is taithneamh Is le grádh do'n ghashradh shúgach. Má tá aon dalta gur ghádh dho theagasc Chun dánta cheapa go cúir glan Gheobhaidh fáth gach ceasta le baránta is beachtadh Is a lán h-ata de chognamh. An Ceangal. Fáilte uainn dar duach is ciubhe mar nós Do bhárdaibh uaisle thuatha mhín clár Eoghain Gan fániudheacht mhuar ach gluaiseacht linn le deoin Do'n áit seo luaidhte Luan Cinncíse am neoin. Gaodhal na nGaodhal do chum do Dháimhscoil Bhaile Mhúire Lá 'le Gobnatan, 1926. OIFIG SEACHT LÁ NA SEACHTAINE. Diarmuid na Bolgaighe do chan. I. A Mhaighdean mhodhmhail, gan dabht do thug solus do'n tsaoghal, Do bhrostuigh a chabhair is do thogh na Flaithis ó phréimh; Fé mar bhronnais-se do'n domhan mar thabharthas foirtil Mac Dé I n-Oifig an Domhnaigh cabhraigh linn-ne lá an tSléibhe. II. A Mhaighdean suairc, gur luadhadh leat Flaitheas na Naomh, Agus d'fhuilig gan ghruaim an t-Uan do chruthaigh gach n-aon; Fé mar fhairis go cruaidh an uaigh gur leagadh do Laogh I n-Oifig an Luain go mbuaidhir-se sinne' do thréad. III. A Mhaighdean mhánla, a mháthair chneasta an Aoin-Mhic D'fhulaing an Pháis le grádh do'n chine daonna; Do chneasuigh sliocht Ádhaimh lá na Croise Naomhtha I n-Oifig na Máirte slánuigh sinn-ne i n-éinfeacht. IV. A Mhaighdean déid-mhín, ná taobhuigheann fuath duit neach Agus go bhfuil na h-Aspail go léir mín d'aon-bhuidhin stuamdha leat; Ó chuireadar béir fill daorshnaidhm cruaidh ar do Mhac I n-Oifig na Céadaoin' saor sinn suas ar Neamh. V. A Mhuire na rinn-rosc, is fíor gur traochadh tú Ag screadaigh 's ag caoineadh ó chroidhe 's Mac Dé ar an gCrois; Fé mar leagadh chughat Íosa sínte tréith it' ucht — I n-Oifig na Dardaoineach scaoil ó dhaoradh sinn. VI. A Mhaighdean mhín, is gur líon gach mogall ded' bhláth, Agus a bhfuilid 'na righthe id' bhuidhin 's a dtortha 'na lámhaibh; Screadaim arís ar Chríost a d'fhulaing an Pháis, 'Gur i n-Oifig na h-Aoine go líonair-se sinne le grádh. VII. A Mhaighdean bheannaighthe, gur shealbhuigh Críost it' ucht, Agus go gcloisid lucht fartha na h-Aspail 'á innsint sin, Gur ag cosaint an pheacaidh le neamhthuis d'fhulaingís gach coir I n-Oifig an tSathairn seasaimh an dlighe ar ár son. Scríobhas síos an sár-pháidir seo ó sheanduine i dTuaith Ó Siosta cois Inbhir Scéine um Nodlaig. Sé mó dhóigh gur ditcheall a chómh-mhaith fhághailt ar chruinneas cainnte agus ar dhiamhracht smaointe. Giolla do Mhac Finghin Dubh dob eadh an t-é cheap. Seán Ó Súilleabháin, Scoil Sliabh Ruadh, Cill Coinnigh. SNASÁIN “SCIENCE” “GILE NA GILE” SNASÁIN AGUS SMEARA Do'n BHRÓIG DO'n ÚRLÁR Do'n TROSCÁN SNASÁIN GAN LOCHT NÁ GLAC ACH “SCIENCE” PUNCH IS A CHUAL. I GCORCAIGH A DHEINEANN
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
