Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Márta, 1926
Title
Márta, 1926
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1926
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1926_03> <L 33> <B 1926> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh a 5. (An 3adh Srath). MÁRTA, 1926. Dhá Phinginn a Fhiacha. FIRÍN AN UACHTAIR OIDHRE. Cérbh' é an seanduine a cheap an focal san .i. “Luaidhtear le chéile na céadta nach bpósfar choidhche?” B'in duine go raibh ciall aige. Bhí mearbhall orm féin uair i dtaoibh na ceiste ach níl anois. Cheapas go raibh beirt áithrid, ar a raibh togha na h-aithne agam, geallta ag Dia dá chéile. Ní fhaca ariamh aon dís ba mhó cion agus gradaim ná iad. Ó'n gcéad uair gur leagadar súil ar a chéile bhíodar amhla — grádhach geanúil. Thárla di-sin teacht ag obair 'san oifig mar a raibh Cormac. Tháinig sí na cailín cneasta simplí agus gan de rún aici ach comhluadar a sheachaint agus a dícheall a dhéanamh ar son a máistrí. Comhlucht Urradhais a b'eadh na máistrí sin. Ach mo léan le luadh! Bhuail Cormac léi. Chaitheadar uatha obair Urradhais. Agus chlaoidheadar le gnó Chuipid. Ó'n lá sin amach chuaidh de dheagh-theist Chormaic mar oibritheóir. An té a rachadh isteach san oifig chuige chífeadh sé 'na luighe trasna ar a dheisg é, a dhá bhais leagtha faoi n-a smig aige, féachaint fhada iasachta 'na shúile. Cheapfadh aoinne ach é fheiceál go raibh lom an donais mhóir tar éis tuitim sa mullach air. Níor thaise do Shíghle é. Bhíodh sí siúd ina suidhe go mío-shuaimhneasach os comhair an clósgríobhnóra. Bhí an t-ádh ar charaid liom go bhfeachaidh an leabhrín ina gcuireadh sí nótaí luath-sgríbhinne agus dubhairt sí liom go raibh na pictiúirí ba ghleóite de Chormac dá bhfacais riamh tarraingte aici ann. Is cuimhin liom féin í fheiceál sa leabharlainn phuiblidhe, oidhche, ag infhiúcha liostaí na nua-leabhar. Bhí an-chíocras uirthi. Casadh ar a chéile sinn ag imtheacht dúinn agus bhí de dhánuíocht ionam teideal an leabhair a fhiafraí dhi. Dheargaigh na gruadha aici ach theasbáin sí an leabhar dom. “Leidí dóibh seo i ngrádh” a b'ainm do. Nuair a cuirtí críoch le h-obair an lae bheidís araon le fáil sa “Móin Foghanta” nó i seomra tae éigin mar é. Nach iomdha in uair d'admhuigh bean a' tighe dhom go raibh sí ciapaithe cráidhte ag an mbeirt aca agus an leadránacht bíodh ortha ag ól tae. “Tar éis an tae a ól, luigheadh Cormac siar,” ar sise i gcogar liom an lá cheana, “agus claidhe siúcra go dtuitidh air! mura bhfanadh sé breis is uair a' chluig sa riocht sin gan pioc ar domhan ag déanamh díthe dhó ach bheith ag féachaint isteach i súile na mná óige sin agus iad ag siosgarnaigh mar bheadh dhá éan ar chraoibh ann.” Domhnach is dálach bhídís i bhfochair a chéile. Má b'fhíor do Cháit ghaosmhar “dóigh deimhnightheach” a b'eadh é amach is amach. Agus bhí sé 'na luadhrádh go raibh fo-choiste bunuighthe ag muinntir an Chluba chun bronn- tanas pósta a sholáthairt le h-aghaidh na h-ócáide móire. Bhí Éire mhór is Éire bheag ag cainnt fútha. B'é sgéal na beirte amháin a bhí ag baint codladh na h-oidhche de shean- chomhaltaí an Chluba agus ní raibh na daoine ba dheireannaighe a tháinig ann gan spéis éigin a chur sa sgéal, freisin. Maidir le cáirde Chormaic — baitsiléaraí go smior isteach — bhí náire tugaithe aige dhóibh. Bhí cuspóirí an fhir singil caithte uaidh aige. Eisean, ba láidre ortha i dtráth is i n-antráth, 'ghá dtréigint mar gheall ar mhnaoi! — ag sleamhnú anonn uatha go campa na namhad gan troid a chur suas! Nárbh é an feall é! Ó'n uair ba léir do Shíghle go raibh iol- shaghasanna daoine ar an saoghal agus malairt saoghail ag gach beirt aca bhí báidh aici leis an Romanesque. Dá luigheadh a súile ar Iodáileach nó Spáinneach nó aon Deischeartach eile thosóchadh a croidhe ag preabadh innte. Ach tinncéir fheiceál agus ní chuirfeadh rud ar bith stop léi ach ag trácht ar an saoghal breágh is dual do'n aicme sin na gcannaí stánach. “Saoghal faoi 'n spéir aca,” deireadh sí, “agus bóithre an domhain rómpa le siúl ar mhaoil a mainge. Bhí grádh a croidhe aici do na daoine sin — gidh ná dubhairt sí ariamh a leithéid i láthair Chormaic — agus d'fhan sé ann i gcomhnuí: ina chodladh, b'fhéidir, ach beó beathaidheach. Tháinig an Samhradh agus na laethe saoire. D'fhág Cormac bocht slán agus beannacht ag Síghle ag an stáisiún. Bhí sí ag dul ar cuaird coicíse chun baile beag atá suidhte ar an gcósta tímcheall tríocha míle ar an dtaoibh thuaidh de Bhaile Átha Cliath — baile beag, ciúin, codlatach. Is ar Chormac a bhí an brón agus an chumha croidhe nuair a thug sé an phóg dheiridh sin d'á leannán díreach nuair a bhí an gárda ag feadghail is ag craitheadh a bhrait ghlais. “Sgríobh go minic, a Shíghle, a ghrádh,” do sgread sé ós árd. “Ná bíodh ceist ort, a Chormaic, a bhuachaill,’ ar sise, agus na deora léi, “sgríobhfad 'chuile lá ariamh agus faoi dhó má's —.” Bhí an traen ag dul fé dhroichead agus b'éigean dí a ceann a tharrainnt siar. D'airigh sí an chéad lá nó dhó an-uaigneach. Ní fhéadfadh sí gan a bheith ag cuimhneamh ar a peata annsin thuas i lár na cathrach agus a ghruag bhreágh chasta dhá liathadh ag an urradhas mallaighthe úd. Bhí sí sgartha ó mhaoin agus ó dhóchas a saoghail. Cé thóig- feadh uirthi bheith ag comhaireamh na laethe ar a méaracha go mbeadh sí ar ais ina theannta? Bhí sí cráidhte! An tráthnóna beannuighthe seo, agus í ar seáirse tríd an sráidbhaile, shiubhail sí isteach i siopa. Bhí tart uirthi ag brothal an lae agus ag deatach an bhóthair agus mheas sí go mb' fhearrde í rainnt uachtair oidhre d'fháil. Siopa neamh-choitchianta a b'eadh an siopa sa méid seo, go raibh sé glan. Bhí na h-earraí ar fheabhas agus iad socraighthe go córach deas ins na fuinneóga, ar crochadh ó'n síonál, nó ar thosach an chúnntair. Bhí Síghle ag baint lán a dhá súl as gach ní nuair a thug sí an firín faoi deara ar chúl meaisín an uachtair oidhre. Firín dubh, dualach, dathúil, a b'eadh é. Bhí <L 34> MÁ THEASTUIGHEANN UAIT BLÁTHA, TORTHAÍ, no GLASRAÍ BLÁTHNAIDÍ, FLEASCA NÓ CROSA Téighir chuig PEIG NÍ DHUBHGÁIN 5a Sráid Pháirliméid, 3 Port Uí Shúilleabháin, I gCORCAIGH DEOCH BHLASTA FHOLÁIN ISEADH “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar Scríobh chuig SEÁN Ó DALAIGH IS A CHUA. TTA., I gCorcaigh in a thaobh A GHAEDHEALA! CEANNUIGH BHÚR gCUID TÉ, MÍSLEÁIN IS SIÚICRE, MINCHOIRCE, RÍS IS UBHLA ó MHÍCHEÁL Ó RÍOGHARDÁIN [agus a Chua. a 1, 2 & 15 An Mheadhon-tsráid Theas (1, 2 & 15, South Main Street), CORCAIGH Síghle cinnte dearbhtha gur Iodáileach é. Bhí an Romhánachas ina chinnaightheacha agus i ndath a chnis. Liúigh a croidhe amach ó lár a cléibhe. Bhí an grádh ag dúiseacht. Fuair sí a cuid uaidh agus ba ghearr go rabhadar ag comhrádh. An té go bhfuil rith an ghnótha ann ní leasg leis aimsir a dhiomailt ag cainnt má's dóigh leis go bhfuil an custumaer ar aigne airgead a chaitheamh. Bhí na cúil-fhiacla géaruighthe ag firín a duinn-chnis le fada an lá agus, ina cheann sin, cailín spéiriúl is eadh Síghle. Lean ortha, mar sin, i séis comhráidh. Chuireadar caoi ar theas an lae. Uaidh sin, d'imthigh a smaointe ar fán agus an chainnt chun filidheachta. Ciúineas na gcoillte, cumhracht na mbláth, fionnfhuaras taobh locha, ceól na n-éan, feaduíol gaoithe, bunránacht na mara — ag imeacht de rith reatha a bhíodar síos bhóithrín na beathadh, ag féachaint rómpa i gcomhnuí, ag déanamh beag-is-fiú de shalachar na ndíg. Nádúr an Iodáiligh chun gnótha a spreag an firín. Deiseacht a aighthe agus áilneacht an chur síos (gan an uachtar oidhre a bhac) a mheall Síghle. Sé tháinig as nár sgríobhadh aon leitir an lá sin. An lá dá chionn thuit an céadna amac. Tháinig Síghle go dtí an siopa ní ba luaithe sa ló. Chaith sí cuid ní ba mhó de'n uachtar ná an lá roimhe. Bhí an comhrádh aca is na smaointe áilse. D'fhill sí abhaile ní ba dheireannaighe … Agus Cormac bocht … ní fhéad- fadh sé a thuigsint ó thalamh an domhain céard ba shiocair leis an moill a bhí ar na litreacha. D'imthigh dhá lá eile thart ach sgéal ná sguan, tásg ná tuairisg ní bhfuair sé ina taobh. Is beag nach raibh sé as a mheabhair le h-imní. Ní fuláir nó bhí sí tinn. Chaithfeadh sé dul dá féachaint … Fuair sé cead ó'n mbainisteóir agus d'imthigh leis ar traen láir an lae. Bhí a chroidhe ina bhéal ar feadh an aistir. Gach barúil do b'uathbhásaighe ná a chéile — breóiteacht, bás le piléar, bádhadh, múchadh — fuaireadar seilbh ina cheann. Tar éis tréimhse fada do bhain stad do'n traen ag ceann cúrsa. Léim Cormac amach agus rith glan díreach faoi dhéin máistir an stáisiúin a bhí i gceann an árdáin ag bailiú na dticéad. Cheistigh sé é. An raibh aithne aige ar Shíghle? Cailín aoibhinn áluinn; súile gorma aici. Seadh, gruag bhreágh fhada, ní h-ionann is gearr-bhobáil slibirí eile. Seadh! B'in í í. “Tá aithne agam uirthi siúd,” an freagra a thuig máistir an stáisiúin air, “sin í an cailín atá dá luadhadh leis an Iodáileach thíos — Alfonso Aidhiscrímíó. Sgannal na h-áite i láthair na h-uaire an bheirt aca ach fan —.” Ach bhí Cormac imthighthe uaidh. Mar splannc teinnteighe, bhí sé de thurraic thairis agus amach as an stáisiún. Suas an tsráid leis i dtreó an bhaile bhig. Bhí a cheann go meabhánach. Bhí buile, fuath, dearg ghráin ina chroidhe ach go raibh cosc beag air le dí-chreidheamh sa scéal fós. Ní fhéadfadh sé a chreidiúnt go dtiubhradh Síghle an cor seo air. Ní bhfuigheadh sé ann féin a mheas gur do Shíghle bhí máistir an stáisiúin ag tagairt. Chuirfeadh sé tuairisg a tighe lóistín sa gcéad siopa ar chuma ar bith. Ba shiopa é go raibh an fógra “Uachtar Oidhre” ar crochadh taobh amuigh. Shiubhal Cormac anonn chuige go fústarach. A leithéid de gheit is baineadh as! B'in í a Shíghle os comhair a shúl — a Shíghle aoibhinn áluinn féin — rún agus searc a chroidhe — ceól agus binneas a anama — tús agus deire a bheathadh — b'in í í ina luighe go leisgiúl i gcoinnibh cúnntair an tsiopa ag glacadh gloine uachtair oidhre as lámha salacha buidhe Íodáiligh. Gach a raibh de ghráin agus d' fhuath ina chroidhe leigeadh chun fiadhántais iad. Thug Cormac iarracht de'n mhaide teann a bhí ina ghlaic aige de phreib trasna an chúnntair gur bhris sé cinn de ghloiní de'n scuaib sin. Dubhairt a chroidhe leis an maide a leanúint agus mion-mhiolthóg a dhéanamh de'n tsiopadóir ach stiúraigh a chiall slán é. “A bhean úd a bhfuil an feall it' chroidhe, gráin mh'anma ort go deo!” ar sé i n-árd a chinn is a ghotha agus rop leis ar ais chuig an stáisiún. Chuala sé Síghle ag gol agus ag béicigh ina dhiaidh ach níor bhog a chroidhe. Bhí an súgh sa bpota agus b' fheasach do Shíghle go maith é. Ach ar bhealach ba leath- chuma léi. Nach raibh a h-Alfonso féin aici? An mhaidin dá chionn, áfach — Domhnach a bhí ann — chonnaic sí Alfonso agus a bhean dlisteanach ag siubhal amach tar éis Aifrinn. Bhí firín an uachtair oidhre ar a mhíne géire ag sáthadh pram roimhe i gcoinnibh cnuic. Uch! an géar-ghol agus an caoineadh; an fásgadh fiacal agus an stracadh gruaige a rinne Síghle bhocht. Agus anois. Tá Cormac i bhfad uaithe. D'iarr sé ar an mbainisteóir é d'athrú go taobh eile de'n tír. Aistrigheadh. Níor fhill Síghle ar an oifig seo ó shin. León Ó Broin. “An tan póstar dís go nua bíonn an chéad mhí n-a gealaigh mheala, an dara mí anonn 's anall, an treas mí n-a pléasga agus an ceathrú mí ‘go mbeiridh an diabhach leis an dream do chuir tusa agus mise le chéile.’” An Néilleach. <L 35> “AGE QUOD AGIS.” Is fadó anois ó dubhradh gurbh é slighe dob' fhearr chun cuimhneamh ar rudaí ná cleachtadh a dhéanamh ar iad do dhearmhad. Is ait san ach is fíor, mar nuair a theastuigh- eann uainn ár meabhair a chruinniú agus a neart go léir a bheith againn chun rud áirithe atá idir lámhaibh againn a chur i ngníomh, is annsan a bhrúghann iolchuimhneamh orainn i dtreó gur miste an obair a dheinimíd na rudaí nach féidir a dhearmhad. Is iad trí cúiseanna fé ndear fánuíocht meabhrach iad so: suim ró-mhór sa ghníomh chaithte, suim ró bheag sa ghníomh láithreach, laige i gcúrsaí na meabhrach do smachtú. Dá bhrígh sin, is léir gurb é céad rud atá le déanamh againn ná ár ndícheall chun suime a chur sa ghníomh láithreach agus an ruag a chur ar na smaointe a bhrúghann isteach orainn. Ach ní fuiriste san uaireannta mar, cuir i gcás, sinn do bheith ag léigheamh agus go dtuiteann rud 'nár n-aice is deacair ár meabhair do smachtú i dreó ná beimís ag cuimhneamh ar an rud a thuit — ar briseadh é? — cad a leag é? Agus tá cúis eile le deacracht ár meabhair a chruinniú — go bhfuil suim níos mó againn i rudaí eile seachas an léigheamh so atá ar siubhal againn — ana-dhúil i gceól, b'féidir, a chuireann fonn orainn an leabhar a chaitheamh uainn agus dul thar n-ais chun Grieg nó Chopin nó Schubert. Sé ár n-aimhleas a dhéanfaimíd, ámh, má ghéillimíd dos na smaointe sin nó do'n bhfonn san. Nuair a chuirimíd deighchríoch ar obair tagann an tsástacht aigne chúghainn go dtugaid na Béarlóirí “Inner Harmony” air. Chun na sástachta aigne sin a bheith againn ní fuláir gach dícheall a dhéanamh i dtreó go mbeadh an gnó idir lámhaibh againn ar fheabhas i gcomhnaidhe. An fear a thuig- eann go bhfuil a dhícheall á dhéanamh aige bíonn láidreacht spriodúil ann agus is cuma leis caismirt nó cruadh chás nó cáineadh. Tá buadh eile ag an bhfear a chleachtuigh- eann deighcríoch a chur ar gach obair a bhíonn fé n-a chúram. Ní deacair do a mheabhair a chruinniú agus cur chun oibre d'á dhéine a dhéanamh ar fheabhas mar ní cruaidh é an rud is béas le duine. Annsan nuair a bhíonn an gníomh foghanta críochnuighthe aige tuigeann sé conus sos do chaitheamh — an sos atá tuillte aige tar éis a shaothair. Na daoine nach féidir dóibh a meabhair a dhíriú ar an obair a bhíonn idir lámhaibh aca, ní leigeann a smaointe fánacha dhóibh deigh- chríoch a chur ar aon obair, ní leigeann cuimhneamh ar an droch-obair, ní leigeann sé dhóibh sos ceart (otium) a bheith aca — bíonn saothar ortha agus gan luach a saothair aca. B'fhearra dhóibh stad agus cur chun dtuathaluíocht do leigheas mar bí an ceart ag Pliny nuair a dubhairt sé: “Melius est otiosus esse quam nihil agere.” M. Ó D. SEILG SLÉIBHE gCUILINN. “Beir buadh agus beannacht,” ar Conán, “a Righ Féinne. Is maith an t-eolas thugais dúinn, agus innis dom anois créad fáth ar liathadh tú, agus créad fáth a dtugadh áibhle aithise dod' ghnúis, agus má's marbh ar do cholainn agus fuaire anma ar do leathar; agus cá faid do thárla dhuit bheith amhlaidh?” “Do bhéarsa a fhírinne sin duit,” ar Fionn. “Aon do laethibh dá rabhas-sa i n-Almhain leathanmhóir Laighean, agus maithe na Féinne maille riom, ag ól agus ag aoibhneas, tháinig dias ban de Thuatha Dé Danann do thabhairt comhrádh i n-éinfheacht dom. Agus atáid iona seathracha agá chéile, eadhon, Mí Luachra agus Aighne a n-anmonna, dhá inghin Chuailgne. Agus thug Aighne séarathach nach bíodh a fear féin liath go bráth. Ar n-a chlos sin do Mhí Luachra, do thiomsuigh Tuatha De Danann i n-aon ionad gur dhealbhadar loch draoidheachta do leith- taoibh sléibhe Cuilinn agus fir an domhain do rachadh san loch ba liath iad. Agus tháinig i riocht eilite imléithe ar faithche na h-Almhaine go dtárla dhom-sa bheith im aonar ar an bhfaithche an tan sin gur leigeas fead ar mo chonaibh agus nach gcuala cú ná duine mé ach Bran agus Sgeolainn amháin, go dtángadar chugham, gur léigeas i gcomhdháil na h-eilite iad. Agus do leanas í gan fhios do lucht an bhaile ó'n áit sin go sliabh Cuilinn i gcrích Cuailgne ba thuaidh i n-Ultaibh; agus gé'r ghairid athadh na h-eilite ó na conaibh níor ghiorra ná athadh na gcon uaim-se. Gidheadh nuair ráinig an eilit do'n tsliabh thug cor do na conaibh go nár bhfeas dóibh cá conair ionar gabhadh léi; agus ba iongnadh mór liom-sa fiadh san domhan do chinneadh ar na conaibh a chomhfhaid sin de shlighe. Gairid dom mar sin an tan adchonnac inghean chruthghlan, chaomháluinn, ar bruach an locha lánaoibhinn, agus í go dubhach do-mheanmnach go dtánga dá h-ionnsuighe agus d'fhiafruigheas di fáth a dobróin. ‘Fail dearg óir thuit san loch so uaim,’ ar sí, ‘agus mé ag snámh ann, agus geasa nach fuilingid fíorlaoch ort, a Fhinn, muna dtugair an fhail chugham as an loch.’ Gé'r leasg liom-sa dul do shnámh, níor fhuilingeas bheith go fada fé gheasaibh, agus téighim fé'n loch d'iarraidh na faile, agus fuaras í agus thugas chun na h-inghine í. Do ghabh sise an fhail, agus téid féin do léim éadtrom fé'n loch go nár bhfeas dom-sa ca conair ionar ghaibh. Thanga-sa i dtír, agus gé'r ghairid uaim m'éadach, ní raibh de shiubhal ionam a ionn- suighe ar ndéanamh seanóra chríonchruthaigh chnámhársaigh dhíom. Thángadar na coin dom ionnsuighe agus ní thugadar aithne orm; agus thugadar cuaird an locha ar gach leith uaim. TROSCÁN agus LEABTHACHA ar fheabhas agus ar shaoire Deunfad-sa gnó a' Gaedhilg leat! SEÁN MAC EÓINÍN ‘CUALUCHT TROSCÁIN NA MUMHAN’ Sráid a' Chapaill Bhuidhe a 63, CORCAIGH Deuntús na h-Éireann Iarr COINNLE AGUS SOILLSEÁIN OIDHCHE a deintear i gCorcaigh agus FEUCH CHUIGE GURB IAD A GHEOBHAIR! Is iad lucht a ndeunta — CUALLACHT COINNLE AN tSEANDÚNA Tta. Sráid Shan Seáin, I gCORCAIGH SÍOLTA DO'N FHEIRM NÚ DO'N GHÁIRDÍN CRAINN, PLANNDAÍ, ÚRLAISÍ FEIRME LEASÚCHÁN, &rl., &rl. An t-adhbhar ná teipfidh! Airgead nách daor! Muinntir LUASA & CONNAILL Bóthar Mulgráibh, i gCORCAIGH <L 36> LEABHAIR! LEABHAIR! Tá gach saghas le fagháil ó LIAM RUISÉAL 68, 69 Sr. an Chapaill Bhuidhe i gCorcaigh Guthán: 1133 PÁDRAIG DE BÚRCA 10 SRÁID CHÚC, CORCAIGH A GHAEDHEALA! Nuair a bheidh TAE, SIÚICRE, TOITÍNÍ, &c., ag teastáil uaibh ceannuighidh uaim-se iad MÁ THEASTUIGHEANN UAIT LEABHAR GAEDHILGE DE SHAGHAS AR BITH Gheobhair annso é Deinimíd LEABHAIR an ATHAR PEADAR do chraobhscaoile Sinne Muintir BRÚIN & NUALLÁIN Sráid Bhuintrop, I gCORCAIGH D. T. Ó SÚILLEABHÁIN Reiceadóir Rothar & Mótar Gunnaí agus Ceatrisí 37 SRÁID CHÚCH I gCORCAIGH GHEOBHAIDH DO MHAC TOGHA NA SCOLUIDHEACHTA I gCOLÁISTE CHOLMÁIN CLUANA Gheobhair gach eolas ó'n Uachtarán — An t-ATHAIR TOMÁS TÓIBÍN SEÁN Ó CONAILL Dealbhóir Gaedhlach, SRÁID MHIC CHURTÁIN, CORCAIGH Sgríobh ag triall air AN LÓCHRANN. Seoltar i dtaobh cúrsaí gnótha nó airgid nó díolacháin nó fógríochta an pháipéir seo go dtí — Bainisteoir “An Lóchrann,” 27 Sráid Tucaí i gCorcaigh agus Seoltar litreacha i dtaobh eagarthóireachta agus scríbhneóireachta go dtí — Fear Eagair “An Lóchrann,” 119 Bóthar Morehampton, Domhnach Broc Bleá Cliath. “An Lóchrann” saor tríd an bpost ar feadh Bliana 3/6 Ach níor chian go bhfaca Caoilte agus tosach na Féinne go dtángadar uile ós mo chionn agus ní thugadar aithne orm. ‘Abair, a sheanóir,’ ar Caoilte ‘an bhfaca tú eilit agus dá choin, agus aon óglaoch mór míleata iona ndiaigh? Nó cá faid ataoi ad iasgaire ar an loch so?’ Innsim dóibh go bhfaca, agus nach fada do chuadar uaim. Ach cheana, ba docharach liom-sa mar do bhíos annsin agus nachar lámhas a innsint gurab mé féin do bhí ann. Agus níor chian dom amhlaidh sin go dtáinig tromlach na Féinne chugham; gur innseas dóibh mo thoisg ó thúis go deire; gur chreid siad an t-iomlán mé; agus gur léigeadar trí gártha ós árd. Gurab Loch Doghra is ainm di ó shin a leith. Agus do rinneadar carbad caol dom- sa agus do thógadar leo mé go síth Cuilinn Cuailgne, agus do thionóladar seacht gcatha na Féinne timcheall an tsíotha, agus do ghabhadar trí lá agus trí oidhche 'ghá thochailt. Gurab annsin d'éirigh Cuileann Cuailgne as an síth agus easgar dearg óir iona láimh; agus dáileas dom-sa an t-easgar. Agus ar n-ól na dighe dhom tháinig mo dhealbh agus mo dhath féin orm agus do sgaradar na h-ainmhithe áighmhéile sin liom, ach an léithe amháin. Óir do bhí mo leathfholt amhail airgead aongheal, agus do thairg Cuileann dom mo dhath féin do chur orm agus níor bh'áil liom sin; óir do thaithnigh liom agus leis an bhFéinn an dath sin do bheith orm. Thugas an t-easgar i láimh Mhic an Reithe gus ibh deoch as, agus thug sé sin i láimh Dhiorraing é, agus ibheas deoch as. Agus do bhí Diorraing ghá shíneadh chun an fhir fé neasa dho go dtug an t-easgar cor seacha go ndeachaidh as a láimh fé'n dtochailt go doimhin ionár bhfiadhnaise. Agus gé'r ritheadar uile chuige ní rugsad air gur shloig an talamh é. Agus ba mhór an an t-imshníomh liom-sa agus leis an bhFéinn sin; óir dá n-ibhdís uile deoch as do bheadh fios agus fíreolas aca. Agus d'fhásadar féidhliocáin coille san ionad a ndeachaidh i dtalamh; agus gach aon do chidhfeadh ar céadlongadh iad, do bheadh fios an laoi sin aige. Gurab mar sin do liathadh mise, a Chonáin,” ar Fionn. Cormac Ó Cadhla do sholáthruigh as sein-scríbhinn. Ó'N SEAN-AIMSIR. Ná déin siubhal an Domhnaigh uainn, Is ná h-éirigh De Luain go moch, Fan againn Dé Máirt, agus sgaoil an lá san thort, Bíonn an Chéadaoin éagcórtach Agus an Dardaoin bíonn sí fliuch Faghtar fuacht ó shiubhal na h-Aoine Is bíonn an Satharn aoibhinn ait. D'fhonn áitimh ort th'imeacht a chur ar ath-lá agus fuireach acu féin ó'n Domhnach go Satharn a deirtear an chainnt seo. Deirtear “ná déin mochóirí na Márta” in inead “fan againn Dé Máirt” in áiteanna. Agus “bíonn an Chéadaoin choidhche gan a bheith ar fóghnamh.” F. Mac C. [Aisde le Pádraig Cúndún ó Mhachaire an Fhiaidh taobh le Cathair Utica i státh Nuadh-Eabhrach do chum grádhuightheoir na h-eagna, oirbheartach, uasal .i. Mhícheál módhmhail, múirneach, mín, measardha ó Glasáin ó Lios Caoinleáin i bparóisde Bhaile Mhac Óda i gConntae Chorcaighe in Éirinn.] I. A shoilbh fhir léigheanta shéimh, deagh-eolais, Tabharfad tásg faoi m' láimh gan ghó dhuit, Ar an ndúthaig ghránda 'na ráinig domh-sa Teacht go h-ársa, fálta, feoighte. II. Ní'l mághaibh míne caoin ná cóir ann, Ach coillte 's crannaibh 's gairbhthin mhóra; Leachtáin lomartha, coirtighthe, cróna, Cnuic 's gleannta 's ceanntair ceócha. III. Uaill is gártha ós árd urchóideach, Ag peantuir, faolchoin, béir is leomhain ann, Ainmhighthe allta ag amhastraigh cómhraic, 'S naithreacha nimhe re binib ag ionfhairt. IV. Spéartha ag cnagadh ag bagairt 's ag fógairt, An t-aer ar lasadh 's an talamh ar mhór-chrith, Caora d'á gcaitheamh 'na gceathaibh ar bóithre — Is léir go nglacaim-se eagla rómpa. V. Bíon trí ráithe breágh go leor ann, Bíon an ráithe eile go goinideach reódhthach, Cuisne 's fuacht go buan d'á leónadh; Is truagh mar chrithid um Inid an phósta. VI. Ó'n Nodlaig go meádhon an Mhárta cómhairimh, Sioc 's sneachta go barraibh na ndóirse, A gcluasa goirtighthe. tochailte, tómhachta, A gcosa 's a lámha is áit nár dhóigh leat. VII. Samhradh teasbuightheach, greadaighthe, sgóllta, Lasardha, grianmhar, pianmhar, breóite, Ní bhíon faic ar fhear caithte ná óg ann — Ach leine crúmhra, triús is bróga. VIII. Fuireann na tíre is buidhean droch mheónach, Fealltamhail, fionghalach, cuiripe, córbach Bréagach, meabhlach, malluighthe, mór uilc, Cealgach claon a méinn 's a nósa. IX. Cré ná paidir ní chantar go deó leó Ach bruighean 's ceannairc, caismirt 's comhrac, Dia 'gus Muire mar mhionna 'na mbeólaibh Diabhal 's deamhain gach am so ló 'cu. X. Ní thabharfaidís leath-phinge as Aifrean ghlórmhar Ach sgige 'gus magadh fé 'n eaglais chomhachtaigh; Deirid gur teagasg o'n ndeamhain a gcomhairle, 'S gur chóra a gceangal i gcarcair le córda. <L 37> MNÁ NA FÉINNE. Adeirtear nár bh'aon bhean de'n tsórd san Gráinne. Nár bh'í siúd an inghean mhodhamhail, bhog, mhaoth, ná an bhruinneall chaoin, chneasta, réidh, ach an bhean, dána, dochraideach, díomsach, dothalach, ghuagach, ghangaideach. Nach tríthi sin do sáruigheadh, má sáruigheadh riamh, an seanfhocal “gur mhire ná an ghaoth intinn mhná idir bheirt fhear,” agus a luathacht tháinig sí ar mhalairt aigne an túisge luigh sí a súil ar bhall seirce Dhiarmuda Uí Dhuibhne. Gur ag cuimhneamh uirthi siúd, an bhean mhínáireach, ar a inghin féin, a bhí Cormac nuair a bhí sé ag tabhairt chomhairle agus teagaisg dá mhac, do Chairbhre Lifeachair, i ndeire a aoise i dtigh Chleitigh cois bóinne. “Aithnighim na mná,” arsa sé, “agus is mar a chéile iad go léir, dar liom. Mar táid siad baoth i gcomhairle, ainshrianta 'na miantaibh, fonnmhar chun pósta, uaibhreach nuair a bhíd i gcleamhnas, sanntach chun dul i gcomhluadar na bhfear, agus imshníomhach i dtaobh a n-éadaighe. Is tonna iad a bháthfadh thu. Is teinte iad a loisgfeadh thu. Is airm dháfhaobhracha iad a ghearrfadh thu. Is leóin iad a leanfadh díot. Is nathracha cealgacha nimhe iad. Is dorcha i soillse iad. Is olc idir mhaithibh iad; agus is measa idir olcaibh. Agus,” ar seisean, “gurab maith an t-olc, gurab flaitheas ifreann, go gceile an ghrian a soillse, go dtuite reanna nimhe, ní bheidh na mná ach mar a dubhramair. Is mairg a thugann grádh ná searc dóibh agus is rómhairg fear na droch-mhná.” Is dócha gur ag cuimhneamh ar Gráinne a bhí Cormac nuair a thug sé an chomhairle sin dá mhac, mar nuair a tháinig na teachtaí ó Fhionn d'iarraidh Ghráinne dhó mar mhnaoi, agus nuair a chuir Cormac an sgéal 'na comhairle, 'sé freagra thug sí air ná “Má tá do dhíolsa de chliamhain ann, cumá ná beadh mo dhíolsa d'fhear agus d'fhear chéile ann?” Tá fhios ag an saoghal mar do chuir Gráinne geasa ar Dhiarmuid í bhreith leis ar éalódh ó Fhionn, agus is eól do chách Cad ar fhulaing Diarmuid d'annró agus d'olcaibh de bhithin an éaluighthe sin agus é ar teicheamh ar fud Éireann agus Alban dhá choimeád féin go maith ar chealgaibh Fhinn; agus pé áit 'na mbruitheadh sé a chuid nach ann do chaitheadh í, agus pé áit 'na gcaitheadh nach ann do luigheadh sé, agus pé áit 'na luigheadh nách ann d'éirigheadh sé ar na bhárach. Agus 'sa deire nuair do cailleadh é ar bheinn Gulban tré dhóghadh éada agus formaid Fhinn, a rádh gur phós Gráinné Fionn mar gur ghabh sé de mhilis- bhriathraibh agus de chomhráidhtibh caoine carthanacha uirthi go dtug ar a thoil féin í! Ní h-aon iongna go leigfeadh an Fhiann aon gháire sgige agus fonómhaide fúithi agus gur chrom Gráinne a ceann le deargnáire. Cormac Ó Cadhlaigh. CÓCAIREACHT NA FÉINNE. Blodh de'n Agallaimh Bhig ar n-a chur i nua-Ghaedhilg do'n Chraoibhín ó shean-leabhar Mhic Chárthaigh Riabhaigh ar a bhfuil mar ghnáth-ainm Leabhar Lios Mór “Thángadar rómpa 'na dhiaidh sin thar Gleann Massan agus go dtí Loch Daimh- dheirg … agus go h-Inbhear Leamhna agus go Loch Léin agus go Gleann Mangart os cionn Locha Léin. Gabhaid tríd an ngleann agus gheibhid ionad diamhair ar bhéal an easa agus do rinn- eadar both áluinn agus do chuireadar “fleasg le féice” uirthi agus dídean thairsti sin agus do sgar fear-gaire .i. giolla Caoilte Mhic Ronáin, easair agus úr-luachair ar an urlár agus rinne sé leabaidh do gach dís de n-a Fianaidhibh agus leabhaidh do gach coin. Agus an fhaid do bhí an giolla ag déanamh na fian-bhoithe chuaidh siad-san ag seilg. Do ghní an giolla poll ins an talmhain agus taobh ghrinnill ann le bruach an tsrotha agus leig sé sruth isteach ann agus d'fhadaig sé teine mhór agus do dhearg sé clocha ins an teine go mbeadh gach rud ullamh i gcómhair a mhuintire. Tháinig siad-san ó'n tseilg agus do rinneadh fulacht agus *indeónadh leo agus do rinneadar a bhfothragadh agus n-a dhiaidh sin do chaitheadar a mbéile. Agus do chuadar in a leabthachaibh agus do rinneadar támh suain agus codlata. *Indeónadh, póstadh (indeóin = póistín) F. Mac C. SGÉILÍN FAOI'N nGÁRLACH. Tháinig fear as obann air lá thar chlaidhe. Thóg an fear cloch n-a láimh chun eagla chur air. Do phreab an Gárlach uaidh. “Cad is eagal duit?” ars an fear. “Is eagal dom cloch,” ars an Gárlach. “Cad is eagal do'n chloi'?” “An teine,” ar sé. “Agus cad is eagal do'n teine?” “An t-uisge,” ar sé. “Cad is eagal do'n uisge?” “An ghaoth,” ar sé. “Cad is eagal do'n ghaoith?” “An cnoc,” ar sé. “Cad is eagal do'n chnoc” “An mhuc.” “Cad is eagal do'n mhuic?” “An chú.” “Cad is eagal do'n choin?” “An bhean.” “Agus cad is eagla do'n mhnaoi?” “Ní h-eagla dhi náda má bhíonn bean dán' ann!” Bé freagra an Ghárlaigh; agus ó thárla go raibh bean mhínáireach ag an bhfear d'aontuigh sé leis. Pártholán Ó Muircheartaigh, Cill Orglan, d'aithris. AN ROINN OIDEACHAIS TÁ roinn an Oideachais ar aigne cabhair airgid a thabhairt chun foillsiú do dhéanamh ar leabhra Gaedhilge a measfar a bheith feil- eamhnach i gcóir na Meadhon-sgol. Tá gach eolas a bhaineas leis na coingheallacha fá na mbronnfar an chabhair seo le fáil ó — AN RÚNAIDHE, An Roinn Oideachais, 1 Sráid an Húmaigh, BAILE ÁTHA CLIATH. RACAIREACHT GHRINN NA TUAITHE Eachtraithe Thaidhg Uí Chonchubhair idir dhrámaí ar nós “Caismirt na gCearc” agus “An Dá Dhrúncaer,” agallmha agus cluithí i gcóir leanbhaí is daoine fásta, agus amhráin sgléipiúla ar nós “Pósadh dob' fheárr liom ná bacfainn é,” “Inghean an Phailitínig,” “Seán a' bhríste leathair,’ “Ding Dong Dederó,” &rl Ana-oireamhnach mar adhbhar do stáidse Feise nó a leithéid 200 leathanach de ghreann is ghrádhmhaireacht 2/6 a fhiacha Le fáil saor tríd an bpost ar 2/9 ó BHRÚN is Ó NUALÁIN, ÁTH CLIATH, nó ó MHÁIRE NÍ RAGHALLAIGH, nó ó LIAM RUISÉAL, i gCorcaigh PÁDRAIG Ó h-AODHA 26 Caladh Phádraig Naomhtha, CORCAIGH 11.4 hp CITROEN 'Na Reiceadóir i gcóir na gcárr so: AN DODGE AN ARMSTRONG SIDDLEY AN CITROEN AN HILLMAN “MIC MO ROGHA!” (“Mick for me”) Caith Tobac “MIC Mc QUAID” is é is fearr ar domhan Isiad lucht a dheunta — P. Ó CEARBHAILL is a Chua (Teor) DÚNDEALGAN <L 38> SAFETY FIRST An té mhianuigheas a chuid spártha chur chun sochair sé cheud rud ritheann chuige ná “an baoghal dom aon phioc de seo a chailliúnt” A LUACH INDIU 15/6 ISSUED AND GUARANTEED BY SAVINGS CERTIFICATES SAORSTÁT ÉIREANN A LUACH 5 BHL. Ó INDIU £1 IAD SAOR Ó BHAOGHAL An áis is fearr chun rud a chur in áirithe dhuit féin agus dod' chúram le h-aghaidh lá na gaoithe A gCÁILÍOCHTA FÉIN FÉ LEITH: AN STÁT IN URÚS ORTHA 5¼% DE MHÓR-ÚS ORTHA IAD SAOR Ó CHÁIN IS FUIRIS A n-AIRGEAD FHÁIL Gheobhair pé méid díobh is maith leat ó ceann amháin go 500 ceann (sin £375 10s.) Iad á ndíol ins na banncaibh agus in oifigí órduithe airgid gheobhair gach eólas ach scríobhadh (agus ní gádh stampa) chuig AN ÁRD-OIFIG UM CHOIGILTEACHT, 63 Sráid Dásúin, ÁTH CLIATH. NA LEANBHAÍ MÁ'S MAITH LEAT AN GHAEDHEALG DO THABHAIRT DOD' LEANBHAÍ CUIR GO DTÍ AN t-AON SCOIL AMHÁIN IN ÉIRINN A nDEUN- FAR CAINNTEÓIRÍ LÍOMHTHA DHÍOBH IN AON TEURMA AMHÁIN. CUIMHNIGH GUR EUGCÓIR MHÓR AR AN LEANBH AN GHAEDHEALG DO CHEILT AIR, AGUS CUIMHNIGH FÓS GUR FEARR TEANGA NÁ SPRÉ. ATÁ AN SCOIL AR SIUBHAL ANOIS AGUS ATÁ GACH CÚNTAS LE FAGHBHÁIL Ó'N — bhFear Mór, Coláiste na Rinne, DÚNGARBHÁN An Gaidhrín Beag Tairbhtheach. Tá gaidhrín beag gcarr agam, Fadhbín is ainm do, Faigheann sé gach maidean uaim Prátaidhe agus bainne ortha. Tá sé go beathuighthe Agus iarracht beag malluighthe. Marbhuigheann sé easanna. Frangcaigh is airceanna. Ní bhacann sé fraganna Mara mbuaileadh sé a lapa ortha. Feighileann sé an macha dhom, Fiadhachann na meageanna Is cága ceann ndathannach Ó iomar na mbanbh mbeag. Faigheann sé na lachain dom D'imthigheann ag sraithireacht I móinteánaibh bracacha Is i lochánaibh salacha. Toighdeann sé leasanna Clocháin is cladhthacha Ar lorg nú ar balaithe Gráinnóg na mbearanna. Tá fiadhaidhthe an bhaile seo Ar íntinn a mharbhuighthe. Tá a ngiorrfhaidhthe treasgartha Is a gcoinínidhe leagaithe Is an chuid ná fuil sladaithe Teichte le h-anfhaithe Anonn chun na farraige Óm mhadrín gearr(a)-sa. Conchubar Ó Deasmhumhna. SCÉILÍN AR GHEARÓID BHREAC. Seo sean-rádh a chloisim 'dir dhaoinibh — “Gur fhág Gearóid Breac a mhallacht ar aoinne ná stadfadh ó'n gcith agus ná teichfeadh ó'n gcath.” Garsún ab eadh é seo go raibh leas- mháthair air, agus dáltha an Ghárlaigh Ghoileánaigh dob' fhearr léi as an slighe é ná i dteannta a coda féin. Do bhí mac aici féin ag éirghe suas, leis. Bhíodh mithchioll fear ag obair aici go minic. Lá de's na laetheannta go h-áirithe sar ar imthigh na fir ag obair go dtí an garrdha, dubhairt sí leo an chéad teachtaire a raghadh ag glaodhach ortha chun a ndinnéir a mharbhú. Nuair a bhí an dinnéar ullamh aici chuir sí Gearóid ag glaodhach ar na fearaibh. Tháinig cith báistighe ar Ghearóid agus chuaidh sé isteach fé phluais uaithi agus thuit a chodla air. Thug sé tamall de'n lá ann. Nuair a b'fhada leis an leas-mháthair go raibh na fir ag teacht chuir sí a mac féin ag glaodhach ortha. Ar a dhul sa gharrdha chun na bhfear do-san bheireadar air agus mharbhuigheadar é fé mar a dubharthas leo. Tháinig na fir go dtí an tigh ansan, agus d'fhiafruigh an tsean-bhean dhíobh cad a choinnibh chomh fada iad — gur fadó indiu a chuir sí féin teachtaire ag glaodhach ortha. Dubhairt siad léi gur 'nois a shroich an teachtaire iad féin, agus gur mharbhuigheadar é fé mar a dubhairt sí leo. D'innis sí dhóibh gur bé a mac féin a bhí marbh. Do chodail Gearóid bocht a dhóthain fé'n bpluais. Nuair a dhúisigh sé chuaidh sé abhaile agus fuair sé amach go raibh mac a leas-mháthar marbh 'na ionad féin. Ó'n lá san amach thug sé a mhallacht d'aoinne ná stadfadh ó'n gcith agus ná teichfeadh ó'n gcath, mar a mbeadh gan bheith aige duine ach an maide a bheadh na láimh ba cheart do é sháith síos sa talamh agus dul ar a scáth ó'n gcith. Sin é an tslighe go bhfuil an sean-fhocal san i mbéal na ndaoine ó shoin: “Stad ó'n gcith agus teich ó'n gcath. Nóra Bheag Ní Chonnaill, Cill Roillig. [Fáilte romhat, a Nóra, a scríobhadh do'n “Lóchrann” i mbliain 1908 it' ghearrchaile bheag scoile. Níor mhairbh cúig bliana déag i n-Americeá an Gaedhealachas ionnat. Fear an L.] Buachaill a fuair bríste nua de “chórda- rí,” rith sé isteach chun a mháthar lá. “Arú a mham!” ar seisean, “is iongantach an bríste é seo orm. Bíonn sé ag cainnt liom.” “Cad í an chainnt adeireann sé, a chroidhe? ars an mháthair. “Ó dhe a Mham!’ ar sé, “nuair a bhím ag siubhal bíonn dhá chois mo bhríste ag rádh:— ‘Raghad-sa romhat-sa, raghad-sa romhat-sa, raghad-sa romhat-sa.’” <L 39> AN GHLAS GHAIBHNEACH. I dteorainn Pharóiste an Fhirtéaraigh agus Pharóiste Mhárthan atá an lanntán go mbíodh an bhó so ann. Bhí an macha gur lonnuigh sí [ann] gairid do sna tighthe agus b'ann a deintí ba a chrú um eadarthrath. Maidin áirithe chuaidh bean an tighe seo 'on mhacha agus thug sí fé ndeara an bhó ghroidhe phearsanta stróinséartha agus b'ait léi cad a chuir i dtreó na mbó eile í. Do chrúidh sí a ba féin agus nuair a bhíodar crúidhte aici, chuaidh abhaile agus d'innis d'á fear go raibh bó stróinséartha insa mhacha tar éis na h-oidhche ameasc na mbó. “Téanam ort, a bhean bheag, go bhfeiceam í,” ar seisean. B'eo le beirt aca amach. Nuair thánadar chúichi “ní h-eol dom go bhfeaca a leithéid sin de dhath riamh ar aon bhó i n-Iarthar Dhuibhneach,” ars an fear. “Is fearra dhúinn í thiomáint amach ó sna ba,” ars an bhean air. “Ní dhéanfam,” ar seisean, “faigh árus (árthrach) agus bain di an bainne mar gur dóigh liom go bhfuil gádh aici leis,” ars an fear. Dhein an bhean rud air. “Ní ró fhada bhain sé de'n mhnaoi an callán crúidhte a líonadh agus an bainne a chaitheamh tháirse i mbeiste agus dul fé'n mbó arís; ach níor thál an bhó stróinséartha oiread agus dil san árus an tarna h-uair. Do bhuail iongna an bheirt. Dubhairt an fear go raibh canna bainne fós aici, “agus” ar seisean, “má thagann sí 'on mhacha tráth- nóna bíodh canna níos mó agat. B'fhéidir gurab é béas atá aici, an uair a stadfaí dhi, gan tál.” Sin mar bhí. An uair dob' am leis an mnaoi í seo a chrú bhí an canna mór aici agus do líon an bhó go bruach é. Thug an an bhean árus eile léi ach níor chuir an bhó sramh ann. “Féach cad dubhart leat!” ars an fear; “An chéad uair eile raghair 'á crú bíodh an beiste agat.” Do líon an bhó an beiste agus gach árus ba mhó ná é do tugtaí go dtí í; agus dábur (dá mba) piúnt an chéad árus — sin a dtugadh sí. Seadh, bhí san go maith agus ní raibh go h-olc nó go ndeaghaidh fear an tighe 'on Daingean agus gur thuit braon dighe air. Dubhairt sé ameasc na cuideachtan a bhí 'na thíompall go raibh bó aige féin nár cuireadh aon árus riamh fúithe ná go líonfadh sí. Do bhí bean mhí-áidh istigh — agus mar ná fuil aon tseachtar ban sa domhan ná go bhfuil bean d'á sórt ortha — do fhreagair sí fear na cainnte móire. “Cuirfead-sa geall go mbeidh árus im leathláimh agam ná líonfaidh sí,” ar sise. Do cuireadh geall mór síos ó'n dá thaobh. Um eadarthrath lar na mháireach do bhuail an bhean so a brat uirthi agus shroich go dtí an áit go raibh an bhó [ann]. “Faigh t'árus anois,” ars an fear léi. “Tá sé cheana agam,” ar sise, ag caitheamh a bruit di agus ag tarrac a criathair ó n-a h-ascail — agus cromann ar an mbó a chrú. Do bhí sí ag crú nó go raibh sí cortha. Do bhraith sí a cuid éadaigh fliuch, mar bhí lug mar a raibh sí ag crú. Do phreab sí 'na suidhe agus nuair d'fhéach sí tíompall ní bainne bhí le feiscint aici ach fuil. Nuair a stad an bhean d'fhéach an bhó laistiar di agus nuair a chonnaic sí an fhuil thuit an t-anam aisti — slán mar a n-innstear é. Tomás Ó Criomhthain. TOMHAISEANNA. Ghaibh Fionn maidean amach, Bhí dealg aige 'na bhrat. Níor húm ná hám é, Níor iarann ná stán é, Níor mhaide é, níor chnámh, níór chloch. Freagra — Coinneall reóidh. Molt mór, dubh, donn, istigh idir dhá ghleann; nuair a bhogaim an molt mór, dubh, donn, bogann an dá ghleann. Freagra — Asal agus dhá chliabh air. Sóglasáin, Tír Chonaill. Girria' chonnac-sa! Ca' na thaobh ná rugais air? 'Fheabhus do rithfadh sé, 'Olcas do rithfinn-si! Hula! hula! b'éidir sin. Hula! hula! deamhas a bhfuil de bhréig an ansan. (Deirtear “hula! hula!” chun gadhair a chur i ndiaidh girrae.) ó Mhúsgraidhe Uí Fhloinn. Grádh mo chroidhe an t-arán coirce, B'fhearr liom é ná cos circe, Go gcaillidh mise radharc mo dheirce Sar a dteipidh orainn an coirce. F. É. a fuair. Céile do'n leabaidh an uaig, Céile do'n tsuan an bás, Céile do'n oidhche ifreann fuar, Is tuig, a dhuine, gur cruaidh do chás. COLÁISDE NA MUMHAN I mBÉAL ÁTHA 'N GHAORTHAIGH Beidh an Coláisde ar siubhal, Mar ba ghnáthach, I MÍ IÚIL agus i MÍ na LUGHNASA Gheobhfar gach tuairisc i dtaobh na Coláiste ó'n Rúnaí — LIAM DE RÓISTE, 27 Grand Parade, Corcaigh AN TIGH IS FEARR I nÉIRINN i gcomhair na neithe seo: BUINN DEALGA, FLEASCÁIN, &c. OBAIR CHONDUALACH ar an SEÓD LUACHMHAR (liosta inaisge) LIAM MAC AODHGÁIN Is a Chl. Mhac Seódoirí agus Gaibhne geala, 31 & 32 SR. PHÁDRAIG NAOMHTHA I gCORCAIGH <L 40> CHÓMH BLASTA LE H-AON-ÍM! MARGAIRÍN “LEANDAR” TÁ 'Á DHÉANAMH I gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL Ó MATHÚNA agus a gCualacht Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. AN RÁBAIRE GABHAIR. I. Ar aonach Chill Áirne lá seal dá rabhas 'S ba mhór an mí-ádh dhom an lá cheannuigh- eas gabhar, Thugas chun mo mháthar é ó ráinig sí fann 'S nách í bhí lán d'áthas is í ag ól a chuid leamhain. II. Chuireas é sa' ghairdín 's bhí páil air dhá fheabhas 'S an deabhas plannda cabáiste d'fhág sé 'gam ann Ní h-é sin is mó chráidh mé ach mé a chátha' as mo mheabhair 'S dá leogfainn as mo láimh é bheadh sé sáidhte sa' gheamhar. III. Do labhair an gabhar annsan, dhá chosaint féin agus ars' eisean: “Fiú amháin criochán práta ní raibh róm agat ann Ná sceach i mbéal beárnan go mbeadh bláth ar a ceann Chuiris lainncis chruaidh, chnáibe fé mo dhá chois go lom 'S dá bhféachainn i ndruim beárnan bhíos geárrtha sa' drom.” IV. Ars' an file, dhá fhreagairt: “Ní mar sin atá'n tú ach id' stráil fhada lom 'S fiú an chnagaire ghrána níor tháil tú riamh ann Ach ag imtheacht ag pileárduíocht ar árd- mhulláibh chrann Ag cur na gcómharsan agus mo mháthair gach lá ar mhulláibh ceann.” V. Tháinig fear des na cómharsain ag fógairt an ghabhair chun an fhile, tamall 'n-a dhiaidh sin. Bhí an gabhair t'réis scrios-maidne a dhéanamh air. Seo mar adubhairt sé: “Faig lainncis maith láidir de'n chnáib a bheidh reamhar Agus ceangail a dhá chois go daingean dá cheann Scaoil síos an diabhach grána le fánaidh san abhainn 'S sin a iarrfad ort mar shásamh go brách as mo gheamhar.” VI. Níor thaithn seo mar dhroch-chrích i n-ao' chor leis an ngabhar. Adeir sé: “Mo chéad míle slán chun na h-áite úd S 'n-a rabhas Mar sin cómhartha báis riamh ná tuisfí liom ann Ach páirt fhada fhásaig 's í fhágaint fem' chom Agus gort áluinn ráibeach a bheadh táth- ghlas um Shamhain.” Tadhg Ó Murchú, Cuan an Chaisleáin. SIUBHAIL! SIUBHAIL! Fuaireamair na ceathramhna so leanas ó Tomás Ó Criomhthain. Deir sé gur mar gheall ar fhear d'imigh i leith a ghunna go dtí an Fhrainnc fad ó a deineadh iad. Is beag áit ná fuil bhéarsái beaga de'n amhrán so ameasc na ndaoine ar feadh na Gaeltachta. Tá scéal aca i dTuamhain gur bean óg dárbh ainm Eibhlín Nic Mhathgamhna a chúm an t-amhrán so d'fhear d'imigh uaithe i n-éineacht leis na “Géanna Fiaine” tar éis catha Luimnighe. D'éirigh sí éadtrom 'na ceann mar gheall ar an gcúrsa agus bhíodh sí ag siubhal na tíre agus an t-amhrán so 'á rádh aici. Baineann sé le deallramh go raibh amhrán níos seanda ná so ann go raibh an luinneóg cheudna so “Siubhail, Siubhail” mar churfá leis mar fuarthas a leithéidí i n-Albain. Is mó leagan de'n luinneóig atá ann: — “Siubhail go dtí an tabhairne go n-ólam lionn is go dtagaidh tú, 'mhúirnín, slán chugham,” &rl. Is gnáth leis na sean- daoine “slán, slán,” a rádh i ndeire thiar agus oireann san go maith do'n cheol. Ní mar a chéile bhíonn an fonn a ghabhann leis an amhrán so i n-aon dá cheanntar ó Dhéisibh Mumhan go Ros Muc is as san go Reachraí. LUINNEÓG. Siubhail! Siubhail! Siubhail, a ghrádh! Siubhail go socair agus siubhail go tláth! Siubhail cois a' doruis agus fan go lá! Is go bhfilli' tú, a mhúirnín, slán, slán! I. AN t-AMHRÁN. Is truagh gan mise 's mo mhúirnín bán, I gCúige Chonnacht nó i gConndae 'n Chláir, Ní bheadh buairt am' ithe-si féin mar atá, Is go dtigidh mo mhúirnín slán, slán! Siubhail, siubhail, &rl. II. Sgarfad-sa féin lém' thúirnín snáth, Is raghad ar an aonach á dhíol gan spás, Chun airgid póca dom' mhíle grádh Is go dtigidh mo mhúirnín slán, slán. Siubhail, siubhail, &rl. III. Is dubhach san dom do thurus, a stóir, Faid a bheir-se amu' beidh do thigh gan lón, Tá an fharraige dhubh ar buile rómhat, Is go dtigidh mo mhúirnín slán, slán. Siubhail! Siubhail! Siubhail, a rúin, Siubhail go socair agus siubhail go ciúin! Siubhail go dtí an doras agus éaluigh liúm! Is go bhfilli 'tú, a mhúirnín, slán chugham! SNASÁIN “SCIENCE” “GILE NA GILE” SNASÁIN agus SMEARA Do'n BHRÓÍG Do'n ÚRLÁR Do'n TROSCÁN SNASÁIN GAN LOCHT NÁ GLAC ACH “SCIENCE” PUNCH IS A CHUAL. I gCORCAIGH a dheineann
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
