Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Deire Fomhair, 1920
Title
Deire Fomhair, 1920
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1920
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1920_10> <L 1> <B 1920> <C Prós> <M 8> <T AN Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh. a 55 DEIRE FOMHAIR, 1920 Dhá Phinginn a Fhiacha. SEÁN NA gCLEAS. Agus deir tú liom nár chuiris aon aithne fós — fiú amháin aithne na súl — ar Sheán na gCleas! M'anam gur greanúr liom é sin, mar mheasas go raibh aithne fairis na seacht n-aitheanta ag gach éinne sa cheann sa dhúthaigh ar an mbioránach chéadna. Ach cuirfidh an eachtra beag so i n-iúl duit cad é an saghas é. Bhí Seán 'na chomhnaidhe i bParóiste na Scairbhe thoir sar a dtáinig sé anoir annso. Bhí tigh beag cluthair aige ar leathtaoibh an bhóthair, agus paistín beag talún. Bhí a shaol ar a thoil aige. Ní raibh de chúram air ach seana-chapall bán agus bean aosda de mhnaoi a bhí aige. Ní raibh aon mhuirear air, agus d'fhág san fastaoimeach go leór é, agus aga a dhóithin aige chun a chuid cleas do chur i bhfeidhm ar a chomharsana. Bhí dochtúir 'na chómhnuidhe tamall beag uaidh agus ní bhíodh ag clipeadh Sheáin ná á chrádh ach conus a dh'fhéadfadh sé cleas éigint d'imirt air. Bhí an dochtúir féin, an fear bocht, rud beag símplí ann féin, agus níor dheacair, uaireanta, croicean do chur ar laogh dhó. Aon lá amháin tháinig Seán isteach go dtí na sheana-bhean. “Is dóigh liom, a Mháirín,” a dubhairt sé, “go n-imreóchad seift éicint ar an nduine uasal san thall. Is mór an náire dhom ná fuil a leithéid déanta agam cheana.” Siúd leis amach & togha an deabhaidh fé. Mar sin a bhíodh sé i gcomhnuidhe riamh, tá's agat, nuair a bhéadh aon rud de'n tsaghas san ar siubhal aige — aon rud i bhfuirm cleas'íochta. Níor ró-fhada gur bhuail sé an doras isteach arís. “Seadh 'nois, a Sheáin cad tá déanta agat ó shoin?” arsa Máirín, agus sceitimíní uirthi chun é chlos. “Cuma san go fóill,” arsa mo bhuachaill, agus saothar na h-oibre air. “Beidh sé isteach chúghainn ar ball agus sraidhn feirge air, agus ní mór dúinn bheith ullamh roimhe.” Stad sé go ceann nóimit agus é ag féachaint i bhfad uaidh. “M'anam ó'n bhfiach, a Mháirín, muna bhfuil sé agam! Sin é díreach glan é! Seo leat, a chailín, agus tógaimís an corcán leitean so de'n teine. Brostuigh ort, a bhean mhaith, agus scaoil an teine sin agus gach uile phioc de'n luaith an doras amach. Déanfaidh sé an bheart go h-áluinn.” Níor bh'fhada gur tháinig an dochtúir an bóithrín isteach agus a dhá dhorn fáiscithe aige le neart na feirge. “Th'anam ón riabhach, a chladhaire,” ar seisean, “agus má bheirim greim ar do scrogal scórnaighe stracfad an t-anam tur te asat. Cad do b'áil leat an seana-chapall san —?” Le linn na h-uaire sin díreach, d'fhéach sé ar an gcorcán. É suidhte ar lár an úrláir agus é ag plubarnaigh go tréan. An teaghlach fuar fuar, agus nár dhóigh leat air go raibh teine anuas air le bliain. “Heló-ó!” arsa dochtúir na buile, agus a mhéar na bhéal aige, “cad do chuir an corcán san ag fliuchaigh agus gan aon rian teine fé?” “Chuir, a mhic ó,” arsa Seán, “corcán é seo a bheirbhíghean uaidh féin gan aon teine.” “Is éachtach, éachtach an gléas é, a bhuachaill, a's nách é an truagh go deó nach agam-sa atá sé!” “Aidhe huth!” arsa mo bhuachaill. “Ní bhfuighir chómh bog san é. Ní h-amhlaidh ná tabharfainn duit é dá bhféadainn déanamh 'na éaghmuis: ach tá's agat gur sean-fhear mé, agus tá mo sheana-bhean críona go leór, agus ní dh'fhéadfaimís teine do sholáthar dúinn féin dá mbéadh ár n-anam air.” Ach scoiltfeadh an bhreab na clocha glasa. Bhí mo Sheán bocht ag dul i ndiaidh a chúil, i ndiaidh a chúil, riamh a's choidhche, gur ghéill sé sa deire, gur thug sé an corcán uaidh ar sparán maith airgid, agus a bhean mhacánta ag tabhairt gach aon chor a's lúb 'na choinnibh go cráite croidhe- bhriste, Cad do dhéanfadh sí i n-ao' chor i n-ao' chor gan an corcán, agus í críona crapaithe? Mo ghreidhn í, an bhean bhocht! Seo isteach leis an ndochtúir chun a mhná. “Seo chorcán agam chúghat, 'Eibhlín, a bheirbheóchaidh gach ní dhuit uaidh féin. Fuaireas é ó chianaibh ó'n mbioránach san.” “Mhuise sláinte chúghat a's saol, a mhic, agus nach 'in é díreach an rud a theastuigh- ean uaim! Beidh cúram na teine dhíom go deó aige agus is lán-mhithid é. Níor chualaidh éinne a leithéid de scéal riamh — corcán a bheirbhíghean uaidh féin, má's fíor a n-abruighean tú.” “Is fíor go deimhin,” ars an dochtúir. “Do chonnaic mo dhá shúil é istigh ar lár an úrláir ag plubarnaigh ubarnaigh go tréan agus gan teine ná teas ar an dteinteán.” “Beidh fhios againn ar ball,” ars an bhean, “mar beidh na daoine sin go léir gur thugais cuireadh dínnéir dóibh annso sar i bhfad agus ní mór liom a luaithe atá sé agam 'na gcóir.” Do bhuail sí síos uisce a's feóil sa chorcán. “Seadh,” ar sise, “féadfaimíd na prátaí do chur ag beiriú ar ball. Seo leat anois, a chorcáinín!” Ach bhí an corcáinín bodhar. Ní raibh beiriú ná fliuchadh ann. Chorruigh Eiblín an t-uisce, a's do chorruigh sí an fheóil. Ach bhí fuar aici bheith ag brath ar aon chorruighe ó'n gcorcán. Ba beag an chomhacht beirithe a bhí ann. Thuig an dochtúir fé'n am so gur buaileadh bob air. Siúd amach leis chun sásamh a bhaint de Sheán. Bhí fhios ag Seán, áfach, go mbéadh sé chuige láithreach. “Seadh,” ars eisean, “caithifimíd seift éicint eile d'imirt ar an mbioránach.” Fuair sé dhá choinín óga. D'fhág sé ceann díobh istig age n-a mhnaoi i mbosca, a's do thug sé an coinín eile amach leis fé'n oscail. “Nuair a thiocfaidh an fear san,” ar seisean, “abair leis go bhfuilim ag obair i dtaobh éigint amuigh.” Mar sin do bhí. Nuair a tháinig an dochtúir isteach d'fhiafruigh sé de Mháirín cá raibh Seán. “Tá sé ag obair i dtaobh éicint amuigh,” arsa Máirín, “muna bhfuil sé imithe go dtí an baile mór.” “Glaodhaigh isteach air chúgham,” ars an dochtúir. “Sin rud ná féadfainn a dhéanamh ar ór ná ar airgead na cruinne. Táim críona aosta gabhtha age sna dathacha anois agus ní gnáthach liom dul i bhfad ó bhaile. Ní dh'fhéadfainn é. Ach tá teachtaire beag agam annso a théighean ag glaodhach air.” D'imigh sí go dtí an boiscín go raibh an coinín ann. Thóg sí amach é go h-aicillíghe cúramach a's dubhairt, “imigh ort, a bhuachaillín, a's glaodhaigh abhaile ar do mháistir.” Scaoil sí uaithi an doras amach an coinín bocht, agus as go bráth leis nuair a bhuail sé na coisíní beaga fé. Bhí Seán amuigh i bpoll éicint, dar ndó, agus nuair a chonnaic sé an coinín á scaoileadh amach níor bh'fhaillíghe dhó gan teacht ar an dtigh agus a choinín féin fé'n 'oscail aige. Gúnaí & Hataí do Chailíní; Carabhataí Gaedhlacha, Stocaí, Bónaí, &c., do fhearaibh; Táiliúireacht ar fheabhas. D. Mac Curtáin, 5 Sráid an Chaisleáin, Corcaigh. <L 2> Ceannóchaimíd uait nó díolfaimíd leat: TUIGHE nó ARBHAR nó FEUR Uainn-ne gheobhair na SÍOLTA agus an LEASÚ is tairbhighe amuigh. Scríobh chugainn. Beidh fáilte roim litir Gaedhilge againn. SÉAMUS Ó NÉILL is a chlann mhac (teo.), CIONN tSÁILE, sa' Mhumhan. CAD É AN LEABHAR É SIÚD ATÁ UAIT? Gheóbhaimíd-ne dhuit é; agus deunfaimíd gnó a' Gaedhilg leat, más é is fearr leat. SIOPA NA LEABHAR nGAEDHLACH 45 Sráid ‘Dáson,’ BAILE-ÁTHA-CLIATH. Tá le fághail uainn-ne — TÉ BLASTA CÚMHRA. Ceannuigh púnt de mar shompla. SIMCOX is a chlann mhac (Teo.) 10 Sráid Phádraig N., CORCAIGH. Bhí árd teist riamh Ar IM Chorcaighe, Ach tá teist chomh maith Ar a cuid Margairín ós ann a deintear MARGAIRÍN an “LOVING CUP.” Cuir tuairisc a luachta, &c., ar SHEUMAS Ó DÁLAIGH & a Chl. Mhac, Teo., ag an Sean-Dún, i gCORCAIGH. Leath a dhá shúil ar an ndochtúir nuair a chonnaic sé an coinín isteach chuige ag an bhfear eile. “An é sin an coinín a chuaidh amach ag triall órt ó chianaibh?” ar seisean. “Sé díreach.” arsa Seán. “Tagan sé amach mar sin gach uile lá, a's tugaim féin abhaile é, mar ní maith liom é bheith á chor.” Sé a fhaid ar a ghiorracht é go ndubhairt an dochtúir go dtabharfadh sé pé rud a dh'iarrfadh sé do Sheán ach an coinín a leigint leis. Deineadh amlaidh, bíodh a's go raibh Máirín bhocht ag dul i bhfanntaisí le feirg a's mí-shástacht. Thug an dochtúir an coinín beag abhaile leis go dtí n-a thigh féin & mórtas an domhain air, ach má thug d'imir sé lár an donais ortha. Nuair a fuair an créatúirín bocht cead a chos as go bráth leis, agus níor fhill sé ar an ndochtúir an lá san ná as san amach. Tháinig néal feirge ós meódhan ar an ndochtúir. “Níl ach aon tslí chuige.” ar seisean. “Ní fhillfead thar n-ais an uair seo gan ceann an chladhaire sin do thúirt liom.” Bhí fhios go maith age Seán go mbéadh an namhaid chuige gan mhoill. “Go siúr- álta,” ar seisean le n-a sheana-mhnaoi, “beidh aige anois nó riamh, ach go h-áirithe. Ach marbhóchaimíd an coileach a's gheóbhaimíd a chuid fola a's cuirfimíd i mealbhóigín í.” Mar sin do bhí. Mharbhuigheadar an coileach agus do ghabhadar a chuid fola agus do chuireadar isteach sa mhealbhóigín í. Cheangail sise an mealbhóigín fe n-a muineál, a's shuidh sí síos ar aghaidh na teine amach. Tháinig an dochtúir agus an gomh dearg air. “Tá deire led shaol agam anois nó riamh, a bhithúnaigh,” ar seisean. “Mhuise go deimhin, a dhuin' uasail, ach gurab' in é an ceart,” arsa Máirín, “mar is minic a dubhart leis a chuid cleas do chuir uaidh, a's gan bheith ad chrádh. Sé an stúmpa amadáin is mó dá —.” B'in deire na cainnte nár críochnuigh- eadh; mar ní túisce a bhí an méid sin ráite aici ná rith mo Sheán aníos ón ndoras agus do sháidh sé í sa mhealbhóigín leis an sciain a bhí na dhorn aige. Seo amach fuil an choilig. Thuit mo Mháirín 'na pleist ar an úrlár. Do leath a dhá shúil ar an ndochtúir le scannra. Níor dh'fhan fearg ná cainnt aige. Shil sé go raibh sí marbh. Ach bhí an croidhe cruaidh dúr i Seán. “B'fhéidir go bhfan- fadh sí socair anois go ceann tamaill agus leogaint dom. Ní dh'fhéadfadh sí fanúint le h-éisteacht.” Ar ball, áfach, tháinig aithreachas air, ba dhóigh leat, agus do thóg sé adhaircín amach as a phóca. “Seo leat, a Mháirín,” ar seisean, agus chrom sé ar bheith ag séideadh ar a h-éadan tríd an adhaircín. “Cleas beag é sin atá agam-sa,” ar seisean leis an ndochtúir. “Bíon an bhean so ana-mhallaithe orm uaireanta, ach ní bhíon le déanamh agam ach í shádh sa chroidhe agus leogaint di an teasbach do chur di nuair a thagan an mhallaitheacht cheart uirthi.” Níor bh'fhada gur chorruigh an tseana- bhean, agus bhí sí ag teacht chúichi féin gach nóimeat. Thug Seán séideadh eile dhi agus do scaoil crúiscín uisce anuas nirthi. Chroth sí í féin agus do phreab na seasamh, agus gan faic uirthi ach í bheith ciúin támáilte go maith. Nuair a chonnaic an t-amadán bocht de dhochtúir go raibh an tseana-bhean chómh slán folláin a's a bhí sí riamh, dubhairt sé le Seán go dtabharfadh pé ní a dh'iarrfadh sé dhó ach an adhaircín a thábhairt do “mar,” ar seisean, “tá bean ana-mhí-neáireach agam féin, agus is minic a chuirean sí chun feirge mé go mór, agus dá mbéadh an rud san agam dh'fhéadfainn í bhaint dá cosaibh aon uair ba mhian liom, agus gan í ghortú faic.” Dheineadar réiteach, “ach,” arsa Seán, “beidh gá agam léi anois a's arís, a's caithfidh tú í thabhairt dom nuair a bheidh.” Bhí Eibhlín ag faire go h-imshníomh ag an bhfuinneóig. Nuair a chonnaic sí a fear a's a céile ionúin ag teacht abhaile gan ceann Sheáin na gCleas do chrom sí ar a teanga d'oibriú go géar mallaithe ar an bhfear bocht. Do dhírigh sí air d'árd a's d'fhánaidh go dtí go raibh sé lasta le feirg aici. Ní dubhairt sé focal. Níor dhein ach eiríghe as a chorp agus tabhairt fúithi leis an sciain a bhí 'na ghlaic aige agus gnó glan a dhéanamh di. Nuair a mheas sé gur ceart go mbéadh an faobhar imithe dhi do tharraing sé an adhaircín amach a's chrom ar bheith ag séideadh tríthi ar éadan Eibhlín, ach dá séideadh sé an t-anam as féin ní dh'fhéad- fadh sé aon chorruighe a bhaint aisti. Scaoil sé crúiscín uisce anuas uirthi. Scaoil sé buicéad uisce anuas uirthi. B'é an scéal céadna aige é. Bhí a bhotún déanta aige agus bhí fhios aige é. Raid sé uaidh an adhaircín agus as go bráth leis an doras amach sar a mbeadh fhios ag éinne cad do bhí déanta aige. Ach am briathar go bhfacaidh Seán ag imeacht é. D'aithnigh sé go raibh an díobháil déanta; agus siúd na dhiaidh é, agus gach aon liúgh aige, a's gach aon tséideadh as an adhaircín, ach sin é nuair a bhí an scannra go léir ar an ndochtúir bhocht. D'imigh sé leis sa sciúird reatha san a's níor fhill sé ar an dtigh ó shoin. Ní raibh mórán dá chathú ar Sheán mar bhí an tigh a's an áit aige féin na dhiaidh. An t-Athair S. Mac Clúin. POST DO GHAEDHILGEÓIR. Tá post do chailín, ag Droichead na Banndan i gCairbre, sa Mumhain. Gnó an phárlúis (gan aon chócaireachu) a bheidh uirre. Í bheith go maith chun Gaedhilg a labhairt. — Bean Uí Éilithe, Tigh Naoimh Lachtnán, Droichead na Banndan. LÉIG NA FÓGRAÍ, A CHARA, MÁS É DO THOIL É. “BRÓGA NA LAOI,” idir bhróga ísle is bróga árda, bróga lorgan is bróga glún. Tá le fághail i ngach sráid bhaile. Scríobh chun “Lucht deunta Bróg na Laoi,” i gCorcaigh. <L 3> TALAMH AGUS CURADÓIREACHT. Is teasc cine ar dhruim an domhain is mó go bhfuil dúil sa talamh aca ná cine Gaedheal. Tá an scéal amhlaidh fós aca go follus agus is ar éigean is féidir a rádh gur ag dul i laighead atá sé. D'fhás nósa agus riaghlacha ó thaithighe na curadóireachta — ón dtreabhadh, an fuir- seadh, an romhar, an síolchur, &rl., agus le h-imtheacht aimsire do dhein cainnt- eanna gnáthacha dhíobh agus atáid anois 'na seanfhoclaibh. Ar an nós céadna le gnóthaibh eile bhaineas leis an dtalamh, leis an mbuaile crúidhte, leis an iothlainn, &rl. Do réir tuigseana na ndaoine ní raibh aon tsaidhbhreas ach saidhbhreas agus sochar na talmhan i ndiaidh an chéachta nó an sruth caol saidhbhir ó shine na bó. Tá gach seanfhocal i dtaobh crann dá chur annso agam ó thárla gur fás talmhan iad. 1 — Bíonn an rath ar an gcéachta. 2 — An té leanann béal an chéachta ní folamh a bhíonn a shac. 3 — Is aoirde fear céachta ar a chosaibh ná duine uasal ar a ghlúinibh. .i. Is fearr fear oibre go mbíonn an rath air ná duine uasal bocht. 4 — Nuair stadann an síol stadann an fuirse. Deintear fuirse tar éis an tsíl a leathadh chun é chlúdach sa chré. Nuair stadann an t-airgead stadtar den obair. 5 — Is fearr curadóireacht déannach ná ceannaidheacht luath. Ceannuidheacht luath .i. bheith ag ceannach lóin do bheadh ag duine féin dá ndeineadh sé an cur. 6 — Treabhadh soir agus fuirse siar. .i. I n-aghaidh a chéile is fearr iad a dhéanamh. 7 — Gach treabhaidhe go caolfhód cam. Gach treabhadh go caolfhód cam. Sé treabhadh an fhóid sin an triail is géire ar threabhadóir. 8 — An soc thall 's an colltar i bhfus. Ag fear gan chrích. 9 — Treabhadh seaca nó fuirse báistighe. .i. Obair gan chiall. 10 — Gach ní ar deiseal ach an tseisreach ar dtuathal. .i. Chun iad a chasadh. 11 — Ní fearra dho sligh go dtreabhfaidh sé [ná a shoc ar a ghualainn]. .i. Nuair is é an buidheachas céadna bheadh ar dhuine — pé aca é bheith olc nó maith. 12 — Ní féidir treabhadh agus tiomáint. 13 — Treabh an t-iomaire atá romhat. .i. Lean ar do ghnó féin. 14 — Treabhadh na mBrianach. 15 — Meitheal Dhomhnaill Spirín — duine is beirt [garsún]. Gach meitheal beag lag gan feidhm. Ainm eile: Meitheal Mustarúin. 16 — Treabhadh muinntire Múrnáin. .i. Gaisce mór 'á dhéanamh istoidhche agus gan aon rud a dhéanamh lá ar n-a mháireach. 17 — Cré romhat is móin it' dhiaidh. Ba cheart cré 'á shluaisteáil rómhat as clais phrátaí chun ná beadh gannachas cré ort agus ba cheart an mhóin a bheith á caitheamh siar uait chun ná beadh easbadh slighe ort chun í leathadh. 18 — Ins an Márta is fearr an síoladóir. 19 Cur na bhFaoille, toradh gan tuighe, Cur na Márta tuighe gan toradh, Cur an Abráin tuighe agus toradh. .i. Le cur arbhair deirtear é sin. 20 — Ní rí agus ní rath gan an oiread agus a seacht n-oirid a chuiris a theacht. 21 — Sé an dias is truime is ísle a chromann a cheann. .i. Sé an duine fóghanta is lugha go mbíonn éirghe anáirde air. 22 — Creachadóir tíreach síoladóir fánach. .i. Fear ná cuireann síol chomh tiugh is ba cheart. 23 — An síol a bhíonn caoch sa chré ní thagann sí. .i. Caoch .i. gan súil, gan piacán, gan brigh fáis. 24 — Coirce cúbach craobhach a bhainfeadh as capall sraodh amach i lár an lae. 25 — Méaduigheann brobh beart [agus do- ghníd birt stáca]. 26 — Is annamh gort gan déise fiadh. .i. Diasa gan mhaith. Féach leat lch. 50, uimh. 114. (Tuille le Teacht.) An Seabhac. LÁMH DEARG ÉIREANN. CEARTÚ. Do léigheas aiste san “Lóchrann” an mí ghabh thorainn i dtaoibh na Láimhe Deirge ar bhrat muintire Néill. Níl an ceart ag an-té scríobh é in éa' chor. 'Sí an lámh dheas atá ar an mbrat úd agus tháinig san anuas ó'n sean-aimsir sar ar rugadh ár Slánathóir. Do chuir na seana laocha ana-shuim i gcomhacht Dé agus do chuireadar an lámh dearg ar a mbrataibh chun a chur in iúl do chách go raibh Dia ag cabhrú leo. Cómhartha comhachta is eadh é. Sé brí na Láimhe Deirge ná “Dextra Dei” agus sin é an míniú ceart. D'airigheas an scéal go minic i dtaobh na beirte flaith agus connus a ghearr duine aca a lámh chlé de ach níl san scéal ach scéal. Tá brat ceart clainne Néill againn-ne sa bhaile & sé an duine uasal Próinnsias Biggar ó Bhéal Feirsde a fuair dúinn é agus a chur dá dhéanamh. Brat bán iseadh é. Tá lámh dearg deas air agus fé'n láimh tá an ghairm seo “Lámh Dearg Éireann.” Má is mian le Seán fíor-sheanchas na Láimhe Deirge d'fhagháil sgríobhadh sé chun an fear luaite shuas. “Árd Righ, Béal Feirsde” sin é an seóladh agus má is mian leis macasamhail den bhratach a bheith aige, gheobhaidh sé ó Éamonn Ó Néill i gCionn tSáile é. Pilib O Néill. GNÍOMH É SEO: Ceannuigh do chuid earraí ó sna daoinibh a bhfuil fógra aca sa “LÓCHRANN,” agus cuir i n-iúl dóibh gur sa “LÓCHRANN” a chonaicís an fógra. Cabhróchaidh san go mór linn. I GCÓIR NA FEIRME. Na h-Úirlisí is fearr dá ndeintear agus Síolta ná meathfidh is uainn-ne gheóir, Ó LUASA & Ó CONAILL, Bóthar an Reumonnaigh, i gCORCAIGH. Tá togha na n-earraí maithe Gaedhlacha anso. Gheobhaidh do Chlann Mhac TOGHA NA SCOLUÍOCHTA agus deunfar cúram ar leith den GHAOLUINN dóibh, agus beidh gach cóir ar fheabhas aca I gCOLÁISTE FHLANNÁIN le h-ais na h-ÍNSE, i gCONNDAE GHEAL CHLÁIR. AN t-ATHAIR LIAM Ó CINNÉIDE, Ollamh le Diadhacht, An t-Uachtarán. TROSCÁN AGUS LEABTHACHA, ar fheabhas agus ar shaoire. Deunfad-sa gnó a' Gaedhilg leat! SEÁN MAC EÓINÍN, ‘CUALUCHT TROSCÁIN NA MUMHAN,’ Sráid a' Chapaill Bhuidhe a 63, CORCAIGH. Tá Cóistí agus Mótair d'á ndéanamh againn-ne. Cuirimíd Gléas Góma (rubair) fé rothaí cóiste gan ró-mhoill. Cros & a Chlann Mhac, 18 & 19 Port Uí Shúileabháin (Sullivan's Quay), Corcaigh. <L 4> TÁ SEÓGH EARRAÍ GAEDHLACHA ANSO sa tsiopa eudaigh is mó agus is fearr i gCiarraidhe. ‘R. HILLIARD & SONS Ltd.’ CILL ÁIRNE, Agus sa t-siopa eile i dTráighlí. GAEDHEALG DO NA LEANBHAÍ Tá sí le fagháil in IOL-SCOIL NA MUMHAN i RINN Ó gCUANACH. Is ann is buige, binne, blasda labhartar í. Tá scoil ann do leanbhaí óga ón seacht go dtí a deich mbliana d'aois agus í fé chúram an “Fhir Mhóir.” Beidh na páistí chomh compórdamhail agus dá mbeidís ar a dteinteán féin ag baile. Scríobh go dtí “AN FEAR MÓR.” TÁ BAGÚN DO PHOBLACHT ÉIREANN againn-ne; agus UIBHE, IM agus SUBH, agus Earraí Gaedhlacha eile go tiubh. Ó DONNABHÁIN & MAC CÁRTHA 39 Sráid an Phrionnsa, i gCORCAIGH. COMHALTAS CEÁRD-OIDIS CHONNTAE CHORCAIGHE. RANGANA GAEDHILGE. Más maith leat go gcuirfadh an Comhaltas so ranng Gaedhilge (tráth- nóna) ar bun in aon cheanntar sa chonntae, cuir iaratas ag trial orra, láithreach Ón rúnaidhe, ó Sh. Ó Buachalla, i dTigh na Cúirte, i gCorcaigh a gheóbhair gach eolas i dtaobh na h-oibre. AN LÓCHRANN. Páipéar don Ghaedhealtacht. Sráid Ribeáird a 6, i gCorcaigh — an Oifig. Seán Tóibín, Baile an Teampaill, i gCorcaigh an Fear Gnótha. An Seabhac, Daingean Uí Chúise … An Fear Eagair. Na Díoltóirí. Ó Cuill agus a Chua., 95 Sráid Phádraig, Corcaigh Easún agus a Chl.-Mhac, Áth Cliath Má's maith leat bronntanas a thabhairt d'aon cheanntar sa Ghaedhealtacht agus bheith ag cabhrú' leis “An Lóchrann” san am gcéadna, cuir roint airgid ag triall orainn & cuirfimíd cóibeana gach mí go ceann bliana chun aon áite a déarfar linn. Sinn-ne — Lucht An Lóchrainn. CABHAIR DÉ. Bhí bean bhocht ann fadó agus bhí clann ana mhór aici. Baintreach do b'eadh í agus dá bhrí sin is minic a bhí ocras ar a clainn. Gach lá bhíodh sí amuich d'iarraidh déirce agus nuair a gheobhadh sí an déirc deireadh sí i gcomhnuidhe, “b'fhéidir le cabhair Dé go bhfaghainn mo dhóthain do'n lá indiu.” Aon lá amháin chuaidh sí isteach go bean saidhbhir agus í ag rádh “Cabhair Dé.” Thug sí sin déirc chúichi tar éis tamaill agus annsan d'iarr sí uirri “Cabhair Dé a dhíol agus go dtabharfadh sí céad púnt di.” “Dá bhfaghainn an domhan go léir.” ars an bhean bhocht, “ní dhíolfainn ‘Cabhair De.’” Nuair a chuala an bhean saidhbhir an méid sin cainnte d'eirigh sí ar buile agus do chuir amach an doras í Nuair a tháinig sí abhaile an oidhche sin bhí a leanbhaí ag gol le tart agus le h-ocras. Ní raibh sí i bhfad istigh nuair a chuala sí géim bó ag an ndoras. Chuaidh sí amach agus chonnaic sí an bhó ar an mbannrach agus í ag tabhairt a cuid bainne. Chuaidh sí isteach agus dubhairt sí léi féin, “ní bheidh aon ní le déanamh agam léi,” mar cheap sí gurab amhlaidh a chuaidh an bhó ar seachrán. Tar éis tamaill tháinig an géim aís chun an dorais. Bhí iongna mór uirri an t-am so. Chuaidh sí amach agus chonnaic sí an bhó agus fear 'na sheasamh 'na h-aice. Do labhair an fear agus ar seisean léi, “Ca' na thaobh ná crúdhann tú an bhó?” “Mar nach liom féin í,” ar sise. “Crúidh í,” ar seisean, “mar teastuigheann sé go mór uaithi.” Do chruidh sí an bhó agus do thug sí an bainne do sna leanbhaí & bhaineadar an tart díobh féin leis. Ach níor bhain san an t-ocras díobh. Bhí sí chun iad do chur a chodladh na dtrosca mar ní raibh ach giota beag aráin aici le tabhairt dóibh ar maidin ach le na linn sin tháinig an fear céadna isteach arís agus d'fhiafruigh sé dhi cad a bhí ag cur na leanbhaí ag gol. “Mar ná fuil aon ní le n'ithe aca,” ar sise. “Cad tá ins an bhosca úd thall?” ar seisean. “Níl aon ní anois ann,” ar sise, “min is plúr a bhíodh ann.” “Féach isteach ann,” ar seisean, “b'fhéidir go bhfuil rud éigin ann.” “Ní h-aon mhaitheas é,” ars an bhean. “Ná bac san, féach ann,” ars an fear. D'fhéach sí isteach agus do leath a dhá súil uirri mar bhí sé lán d' arán. Chuaidh sí ar a dhá glúin agus thug sí buidheachas do Dhia. “Cé h-é tusa?” ar sise. “Mise an Slánathóir,” ar seisean, “agus nuair ná díolfá Cabhair Dé ní fheicfir aon lá dealbh go deo.” Máire Ní Ghríobhtha, Scoil na Trócaire, Cill Áirne. ÓN MUILEANN. Ag an scrúdú i mbliana i gColáiste an Daingin do h-iarradh ar na scoláirí scéal a cheapadh as na h-adhbharaibh so leanas: Fear do ghoid sparán. Tigh tabhairne. “Ní cheileann meisce rún.” Príosún. Pádraig Ó Dubhda (sé bliana déag) do sgríobh an sgéal so leanas. Níor athruigheadh aon ní ann ach litriú cúpla focal. Tá adhbhar scríbhneóra i bPádraig. Bhí fear ann fad ó agus bhí ana-dhúil i n-ól aige. Seán Salach a tugtaí air, mar bhíodh gach uile bhalcais dá mbíodh air lán do phluda & do aindise ó bheith á chaitheamh féin ar na bótharaibh. Ghoidfeadh Seán rud leis dá bhfaigheadh sé é agus dá bhrí sin ní thugadh muintir na h-áite aon ionntaoibh leis, agus ní fhágfaidís aon ní roimis le goid nuair a ghabhfadh sé chúcha. Dubhart cheana go raibh dúil ag Seán san ól agus ní bhíodh pósadh ná aon spórt eile san áit ná go mbíodh sé ann gan cuireadh gan iarraidh. Lá, chuaidh Seán an Daingean agus ní raibh aon phingin airgid aige. Ghaibh sé thairis tigh tabhairne agus chonnaic sé istigh na daoine ag ól. “Ó moí!” ar seisean, “nach breágh a bheith annsan istigh ag scaoileadh siar streancán do san. Seadh mhuise, má tá foramad agam-sa libh-se, beidh foramad agaibh-se liom-sa fós.” Seo leis agus chonnaic sé sean-bhean a dul isteach i dtigh eile. “Seadh mhuise,” ar seisean, “ní bhead-sa gan airgead anois,” ar seisean. Súd leis isteach 'na diaidh agus bhí an tsean-bhean bhocht agus í iompaithe isteach i gcoinnibh an fhalla agus a sparán tógaithe amach aici agus í ag cóireamh go tiugh. N'fheaca sí an ropaire bitheamhnaigh ag teacht isteach ná ní fheaca sí istigh é, nó gur sciob sé an sparán uaithi, agus gur chuir do an doras amach. “Dhere,” ar seisean léi, “níl aon ghnó agat-sa do san.” Nuair a chonnaic an tsean-bhean an sparán imithe agus ná feadair sí cé rug uaithi é, leig sí osnadh agus thuit sí i bhfanntais. Ní fheaca bean a' tighe í go ceann tamaill, agus nuair a chonnaic sí í agus í ag crothadh na gcds, tháinig uathbhás agus scanndra uirthi, ní nárbh iongantach dí. Rith sí chúichi agus thug sí deoch uisce dhi. Tháinig sí chúichi féin i gcionn tamaill & d'fhiafruigh bean an tsiopa dhi cad a tháinig uirthi. “Ó,” ar sise, “ropaire bitheamhnaigh a ghoid mo sparáinín uaim agus n'fheadar cár imigh sé. Bhí an bitheamhnach, an uair sin, agus é imithe go dti áit eile do'n mbaile agus é sáidhte istigh i dtigh tabhairne éigin. Bhí sé ag ól nó go raibh for mhór an airgid caithte aige. Bhí sé ar meisce agus é ag tuitim ins gach aon áit. Nuair a bhíodh sé seo ar meisce i gcomhnuidhe, bhíodh ana-dhroch-chainteanna ar siubhal aige, agus mór mór an turus so, mar bhí sé ar deargmheisce. Níl aoinne a ghaibheadh thairis ná go mbíodh sé ag easganaidhe, agus a glaodhach gach ainm fé'n spéir ortha. Gaibh píléar an treó agus nuair a chonnaic Seán é, “Dhere, a dhiabhail,” ar seisean, “anois an t-am agut má tá aon mheas agat ort féin —.” Nuair a chonnaic an píléar é d'fhéach sé go feargach ar Sheán. Ticéidí in a “gCeirthlíní” do lucht comórtha spóirt & Cnaipí Daithte — mar chomharthaí sóirt ó Chlóchualucht Dúndealgain, Dundalk Leabhair agus Peictiúirí chun Gaedhilge a mhúineadh. Faigh an Liosta ó Chlóchualucht Dúndealgan, Dundalk. <L 5> “Cad é an fhéachaint seo agat orm, a dhiabhail,” arsa Seán. “Come to the Barrack!” ars an píléar. “Ná'n diabhal é,” arsa Seán. Cheangail an píléar lámha Sheáin las- tiar dá dhrom agus thug leis go cró na bpóilíní é, agus d'fhan sé annsan ar feadh trí lá agus an tríú lá cuireadh cúirt air agus ceistigheadh é i dtaobh go raibh sé ar meisce. Fuair na póilíní amach gur ghoid sé sparán na sean-mhná agus chaith Seán bocht gach aon leath-phingin do a thabhairt di arís agus fuair sé príosún ar feadh dhá mhí mar gheall air. Nuair a scaoileadh amach é, deirim leat, ná chuaidh sé go tigh an tabhairne, ach d'imigh sé go ciúin abhaile do féin agus n'fheaca aoinne riamh ó shin Seán ag goid ná ar meisce. Ó BHAILE MHÚIRNE. Circín, chochallach chochallach Circín chochallach ghléigeal Circín chochallach chochallach Do fhás mar olainn na gcaéreach. Cumé ná deaghais go dtí an margadh? Cumé ná deaghais go dtí 'n t-aonach? Cumé ná deaghais ná deaghais? * A chircín chochallach ghléigeal. * Uaireanta: “mar bhí an mhaidin ró ghaothmhar” nó mar bhí an t-ainm ró dhéanach. Sin a bhfuil ann de, ann de, Sin a bhfuil ann de, an giob, Sin a bhfuil ann de, ann de — Firín beag geanncach dubh. Giob = blúire. annso = abhar fir, firín. ag so stiúrú an rinnce. Lámha treasna síos annso, Deas is clé suas annso; Tar-se liom síos annso, 'S raghadsa leat suas annso. A chailiní, cuiridh le chéile Is deinidh a(n) rínnce Gaedhlach. Seachanuídh barra mo mhéire Gur bhaineas an ceann aréir di. agallamh an dá phríochán. 1adh Príochán: Bác, bác, fuair a(n) capall bás. 2adh P: Cá bhfuair sé bás? 1adh P: I gConntae a(n) Chláir. 2adh P: An bhfuil sé méith? 1adh P: Suíll go léir. 2adh P: An leogfá mise leat? 1adh P: Th'anam 'on phláig, níl ann ach uaillín * chnámh. * Bóín nó seanduine, &rl., a bheadh ana-lom ana-bhocht. [“Cúilín cnámh” adeirtear leis, leis. — F. an L.] agallamh. God é sin in áirde ar do chúlóigín, a fhionnóigín bheag liath? A dtabharfá liobairín domhsa, a fhionn- óigín? Pláisg, féin, pioc. Cad na thaobh san, a fhionnóigín? Mar bheidh cóisire mhór mhaith agam féin amáireach. Cia h-iad san, airiú, a fhionnóigín? Cuitseo caitseo, cormaicín; dritheáir do mhac an eireabailín: cúigear sagart, cúigear fian: Curúrú, ars an príochán liath. Seán Ó Murchadha a fuair i mBaile Mhúirne ó Mhícheál Ó Briain agus ó Chonchubhar Ó Deasmhumhna. AN BHÁBÓG CHÉIREACH. Máire (lá, agus í ag rith isteach na seomra): A Shíle, a Shíle, téanam ort go tapaidh agus osgail an bosga do chuir m'athair chugham ó Chorcaigh. Is dóich liom gur bábóg chéireach atá ann mar do gheall sé ceann dom. Síle: Cá bhfuil an bosga? Máire: Sá tseomra mhór. Seo leat. Brostuigh ort, athchuingím ort. (Chuir an bhuime a cuid oibre ar leathtaoibh agus lean sí Máire chun an tseomra mhóir. Do bhí bosga mór, d'adhmad bhán, ar chathaoir ansúd. D'osgail an bhuime é. Do chonnaic Máire ceann fionn dualach na bábóige áilne céireach. Leig sí gáir áthais aisti, agus do theastuigh uaithi breith ar an mbábóig a bhí clúdaithe le páipéar.) An Bhuime: Tabhair aireachas! Ná beir uirthi go fóill. Déanfair gach aon ní bhriseadh. Tá an bhábóg ceangailte le sreangaibh. Máire: Bris iad. Tarraing iad go mear, a bhuime, go bhfaghad mo bhábóg. (Ansan i n-inead iad do bhriseadh ná do tharrang, is amhlaidh do rug an bhuime ar a siosúr agus do ghearr sí na sreanga, bhain sí na páipéir de'n bhábóig agus ansan bhí neart do Mháire an bhábóg ba dheise dá bhfeaca sí riamh thógaint na baclainn. Bhí gruadhna na bábóige ar dhath an róis agus tobairíní beaga ionta. Súile geala gorma. An muinéal, an brollach, agus na lámha déanta de chéir agus iad go h-áluinn agus go gleoite. Bhí culaith chanta uimpi. Racaitín de mhuslin triopalach crios gorm, stocaí cotúin & bróigíní dubha de leathar lonnrach.) (Do phóg Máire arís agus arís eile í, agus ansan ghá thógaint na baclainn siúd ag léimrigh agus ag rinnce í.) (Bhí a gaol Pól ar cuaird aici an uair chéadna agus nuair d'airigh sé na gáirí go léir siúd isteach chúiche é.) A Phóil, féach ar an mbábóig áluinn chuir mo dhaidí chugham. Pól: Tabhair dhom í go bhfeicead níos fearr í. Máire: Ní dhéanfad. Dhéanfá í bhriseadh Pól: Am briathar go dtabharfad aireachas maith dhi. Tabharfad thar n-ais duit láithreach í. (Do thug Máire an bhábóg dá gaol ansan ghá rádh leis togha an aireachais thabhairt di agus gan leigint di tuitim. D'iompuigh Pól an bhábóg agus do chas agus d'fhéach uirthi do gach taoibh agus ansan shín sé thar n-ais chúiche í agus bhain sé crothadh as a cheann. Máire: Cad na thaobh duit do cheann a chrothadh, airiú? Pól: Mar ná fuil an bhábóg ró láidir. Is baoghalach liom go ndéanfair í bhriseadh. Máire: Ó! Ná bíod eagal ort. Táim-se chun an oiread san aireachais thabhairt di nach baoghal go mbrisfead choidhche í. Iarrfad ar Mhamí cuireadh thabhairt d'Eibhlín agus do Cháit teacht ar cuaird chughainn chun go dtaisbeánad mo bhábóigín deas gleoite dhóibh. Pól: Déanfaidh siad í bhriseadh. Máire: Ní dhéanfaid. Táid siad ró mhaith chun mé bhuaireamh mar sin lem bábóig- ín a bhriseadh. (Lár na bhárach do chíor agus do ghléas Máire a bábóg mar go raibh a cáirde ag teacht.) Gheobhair ó LÚCÁS DE BÚRCA. LÉINTE FO-LÉINTE STOCAÍ BÓNAÍ CARABHATAÍ de DHÉANTÚS GAEDHAL Is saoire le 25% a gheobhair na rudaí sin sa tsiopa so 'ná in aon tsiopa eile: 105 SRÁID PÁDRAIG, CORCAIGH. (‘LUKE BURKE’) AR MHAITH LEAT £5,000,000 A CHIMEÁD IN ÉIRINN? Bheirid Gaedhil na h-Éireann an carn mór san airgid gach bliain do Sheán Buidhe i ngeall ar airgead urrúis AR LOSCADH AR THIONÓISC; agus AR SHAOGHAL DAOINE, agus cailliúint cheart d'Éirinn iseadh £80 a' gach £100 de sin! Tá cualucht Gaedhlach urrúis anois ann: ‘AN GAEDHAL-CHUALUCHT TAIGHDE UM URRADHAS NÁISIÚNTA, TEÓRANTA’ (‘The Irish National Assurance Co. Ltd.’) agus neart dóibh gach saghas urrúis a dheunamh. Cimeádfid siad an t-airgead i n- Éirinn chun gnóthaí na h-Éirinn a chothú agus obair a sholáthar do Ghaedhlaibh. Tá an méid seo aca: £60,000, agus é curtha i dtarrac i ngnóthaí Gaedhlacha nó sa bhannc. £1,500 gach seachtain an teacht isteach; agus é ag meudú ó sheachtain go chéile. (Mí Iúil, 1920.) An Árd-Oifig ag 30 Faiche an Choláiste, in Áth Cliath, Cois Life, agus oifig eile ag 34 Sráid Mharlboro, i gCorcaigh, Cois Laoi. Déin do chuid urrúis leis an gCualucht so! NÁ BÍ AG SEÓLADH NA GCOINÍNÍ THAR LEAR! Ceannócham-na coinín, nó MÍLE COINÍN uait, ar an bpinginn is aoirde. Ní ghadh aon cheann do chur sall chún an tSasanaigh. Scríobh indiu chughainn: ‘SIOPA LÓIN UÍ DHONNABHÁIN,’ SRÁID AN PHRIONNSA, CORCAIGH. Gheobhair togha Earraí Gaedhal anso. “EUDACH na DRUIPSIGHE.” Níl a shárú ann, a Ghaedhala. Áit atá go Gaedhlach amuigh is amach iseadh an ball in a deintar é — Muileann Éadaigh na Druipsighe, i Múscraidhe, sa' Mhumhain. <L 6> I gCORCAIGH A DEINTEAR. Tacán do mhais na bprátaí é sin; é den tsean-shaghas Gaedhlach. GACH RUD RIAMH I BHFUIRM ÁRTHAIGH AIRGID IS FÉIDIR É DHEUNAMH SA TSIOPA SO: Cupáin, Cuacha, agus Cuirn; agus Áraistí i gcóir Té nó Caifí. EARRAÍ DON TEAMPALL mar atá: Cailísí, Monastráin, ‘Ciboria,’ Coinnleóirí, Clogana, agus Seastáin Leabhar Aifrinn, Altóirí Adhmaid, Páileana agus Crannóga. Scríobh ag trial orainn d'iaraidh leabhráin na ndealbhán agus fios luachta na n-earraí: LIAM MAC AODHGÁIN is a Chl. Mhac, Seódóirí agus Gaibhne Geala, 32 SRÁID PHÁDRAIG N., CORCAIGH. SEÁN Ó CONAILL, Sráid an Churtánaigh, i gCORCAIG Scriobh chuige. (Nuair do bhí sí ag cur uimpe, mheas sí go raibh an bhábóg go mílítheach.) B'fhéidir go bhfuil fuacht uirthi. Tá a cosa chomh fuar leis an lic oidhir. Cuirfead fé'n ngréin tamaillín í i dtreo go bhfeice mo cháirde go bhfuil- im ag déanamh cúraim mhóir di agus go bhfuil ana chion agam uirthi. D'imigh Máire ansan agus chuir sí an bhábóg fé'n ngréin ar fhuinneóig an tseomra. “Cad tá agat dhá dhéanamh ag an bhfuinneóig, a Mháire?” ars a Maimí léi. Máire: Táim ag téigheamh mo bhábóige, a Mhaimí. Tá sí ana-fhuar. An Mháthair: Tabhair aireachas. Déanfair í leaghadh. Máire: Ó, ní baoghal dí, a Mhaimí. Ní dhéanfad. Tá sí chomh cruaidh leis an gcloich. An Mháthair: Ach déanfaidh an teas í bhogadh. Bainfidh matalong éigin di, deirim-se leat. Níor theastuigh ó Mháire a maimí chreid- iúint. Chuir sí an bhábóg sínte siar sa ghréin. An nóimeat san, d'airigh sí fothram caráiste. Is iad a cáirde do bhí ag teacht. Rith sí léi na gcoinnibh. Do bhí Pól rómpa ag an ndoras agus siúd isteach sa phárlús iad go léir agus iad go léir ag cainnt. Dá mhéid é a neamh-fhoidhne chun na bábóige dh'fheiscint, isé céad rud a dhein- eadar ná beannú do mháthair Mháire. D'imigheadar leo ansan i dtreo Mháire go raibh an bhábóg na baclainn aici agus í ag féachaint uirthi le h-iongna agus le h-alltacht. Eibhlín (ag féachaint ar an mbábóig): Tá an bhábóg dall. Níl aon tsúil aici. Cáit: Nach é an truagh é agus í chomh gleoite sin. Eibhlín: Ach cad do bheir dall í. Ní foláir nó bhí súile aici. Ní dubhairt Máire focal. Do bhí sí ag féachaint ar an mbábóig agus í ag gol. An Mháthair: Dubhart-sa leat, a Mháire, go mbainfeadh bárthan do'n bhábóig dá ndeinteá í chur sa ghréin. Is ámharach ná raibh sé d'uain ag an aghaidh ná ag na lámhaibh leaghadh. Fan anois, a chuid liom. Ná bí ag gol. Dochtúir cliste iseadh mise. B'fhéidir go bhféadfainn a súile thabhairt thar n-ais di. Máire: Airiú, a mhaimí, a stór, ní féidir. Níl aon phioc dá rian ann. Do rug an mháthair ar an mbábóig ansan agus í ag gáirí agus do chroith sí beagán í. Do h-airigheadh mar a bheadh rud ag cor- ruighe istigh sa cheann. “Is iad na súile atá ag déanamh an fhothraim sin a chloisir,” arsa an mháthair. “Do leagh an chéir tímpal ar na súilibh agus do thuiteadar siar na ceann. Ach tabharfad iaracht ar iad d'aimsiú. Bainidh de'n bhábóig, a chailíní, an fhaid a bhead-sa ag ullmhú m'úirlisí.” Leis sin, siúd le Pól agus leis an dtriúr cailíní óga ag baint de'n bhábóig. Níor ghoil Máire a thuille. Bhí sí ar cipíní féachaint cad a thuitfeadh amach. Tháinig an mháthair agus a siosúr aici. Bháin sí an ceann de'n chorp agus na súile do bhí istigh na ceann thuiteadar amach ar a glúnaibh. Thóg sí le pionsúr beag iad. Chuir sí thar n-ais mar ar cheart dóibh bheith agus chun ná tuitidís amach a thuille, do dhoirt sí isteach sa cheann, agus i n-inead na súl, roinnt céireach leaghta a rug sí léi i gceaintín bheag. D'fhan sí go ceann cúpla nóimeat go raibh an chéir fuar agus ansan d'fhuaigh sí an ceann de'n chorp arís. Níor chorruigh na cailíní beaga. Bhí Máire ansúd agus dá shúil mhóra uirthi ag féachaint le h-anaithe ar gach cor. Do b'eagal léi ná raibh an sgéal na cheart. Ach nuair do chonnaic sí a bábóg agus í deisithe agus í chomh gleoite agus do bhí cheana, do chuaidh sí de léim i n-ucht a máthar agus do phóg sí go dil agus go díochra í. “Gura míle maith agat, a mhaimí a chroidhe,” arsa sí. “Gura míle míle maith agat. Éistfead leat feasta, fágaim le hudhacht.” Níorbh fhada go raibh churtha um an mbábóig arís. Cuireadh na suidhe ar chathaoirín bheag í agus do rugadh chun siubhail í go buadhach beannachtach. Bhí Máire ghá mheas lá gur mhaith an rud bábóga do nighe ó deintear leanbhaí do nighe. Fuair sí uisge, macdual, galúnach, agus siúd ag glanadh na bábóige í. Do ghlan sí chomh maith san í gur bhain sí an dath go léir di. Do bí a béal agus a gruadhna go ban mílítheach fé mar a bheadh sí go breoite agus d'fhanadar mar sin gan dath i gcomhnuidhe na dhiaidh sin. Do ghoil Máire ach níor bhain san an dath mílítheach den bhábóig. Lá eile, do mheas Máire gur cheart a folt do chasadh na dhualaibh. Mar sin do chuir sí páipéiríní ann. Chuir sí an ursal casta leis an bhfolt gurbh' fhearrda a déanfí an folt do chasadh. Nuair do bhain sí na páipéiríní den cheann, d'fhan an folt istigh ionnta. Is amhlaidh a bhí an ursul ró-the agus do loisgeadh folt na bábóige i dtreo go raibh sí chomh maol leis an bplaosg as an uaigh. Do ghoil Máire ach d'fhan an bhábóg maol. Lá eile fós, ó dheineadh Máire ana- chúram d'oideachas na bábóige, do theas- tuigh uaithe cúpla cleas nirt do mhúineadh dhi. Do chuir sí ar crochadh as a chuislean- aibh í de théadán. Níor choingibh an bhábóg a greim go maith agus do thuit sí agus do bhris sí a cuisle. Thug a maimí iaracht ar í dheisiú; ach ó bhí cúpla píosa dhi ar easnamh níor bhfoláir an chéir do théigheamh go mór agus do bhí an lámh sin ní ba ghiorra ná an lámh eile as san amach. Uair eile do mheas Máire gur mhór an tairbhe dá bábóig a cosa do nighe, mar go ndeineadh na daoine fásta é. Do dhoirt sí uisge beirithe i mbáisín beag, agus chuir sí cosa na bábóige isteach ann, agus nuair do thóg sí amach as iad, do bhí na cosa leaghta agus d'fhanadar sa bháisín. Do ghoil Máire ach d'fhan an bhábóg gan na cosa. Taréis na dtionóiscí sin go léir níor thaithn an bhábóg le Máire a thuille do bhí sí chomh h-uathbhásach, chomh gránna san agus do bhíodh a cáirde ag magadh fúithi. Sa deire thiar do theastuigh ó Mháire a mhúineadh dhi conus dul in áirde ar ‘G.A.A.’ — Camáin Bhreátha Láidre de phréimh na fuinnseóige. Gheóir fios a luachta ó Ch. Ó Conaill agus a Chua., Sráid Liadrom, i gCorcaigh <L 7> chrannaibh. Chuir sí in áirde ar ghéig í, agus do chuir na suidhe ann í. Ach ní raibh greim maith ag an mbábóig agus do thuit sí. Do bhuail a ceann i gcoinnibh na gcloch agus do briseadh na smidiríníbh é. Níor ghoil Máire i n-aon chor ámh ach thug sí cuireadh dá cáirdibh teacht agus an bhábóg do chur. Do tháinig Eibhlín agus Cáit maidin i gcóir adhlacta na bábóige. Do bhíodar ar na strárthaibh le h-áthas. Agus níor thaise do Mháire féin ná do Phól. Máire: Brostuighidh, a cháirde. Bhíomar ag fanúint libh chun na comhran do dhéanamh Eibhlín: Agus cad é mar shaghas comhran é? Máire: Sean bhosca atá i gcóir breágán agam. Do dhein mo bhuime é chlúdach le muslin dearg. Tá sé go h-ana- dheas. Tagaidh ag féachaint air. Rith na leanbhaí beaga go dtí seomra máthar Mháire mar a raibh an bhuime ag críochnú na h-adhairce agus an tocht le cur sa bhosca. Do dhein na leanbhaí ana iongna den chomhrain áluinn sin. Do chuireadar an bhabóg isteach innte. Agus chun ná feicfí an ceann briste ná na cosa leaghta ná an lámh leonta do chlúdigheadar iad le súisín beag dhe línéadach daithte. Cuireadh an bosga ar chróchar bheag do dhein Maimí a shocarú dhóibh. B'áil leo go léir í dh'iompar ach níorbh fhéidir san ámh nuair ná raibh slí ann ach do bheirt. Taréis a lán aighnis agus brú agus áitimh ach go h-áirithe do socaruigheadh ar Mháire agus ar Phól, an bheirt ba lugha, d'iompar an chróchair agus ar Eibhlín agus ar Cháit do shiubhal, duine aca roimis amach agus an duine eile aca na dhiaidh, agus ciseán aca araon lán de bhláthanaibh agus de bhileógaibh chun iad do chaitheamh ar an uaigh. Nuair do shrois an tsochraidh gáirdín beag Mháire do cuireadh an cróchar & an chomhra 'na raibh corp na bábóige boichte ar an dtalamh. Thosnuigh na leanbhaí ar an uaigh do thochailt. Chuireadar an bosga anuas ann. Do chaitheadar na bláthanna agus na bileóga anuas ar an gcomhrain, agus ansan an úir. Do leibhéaladar an talamh go léir tímpal ansan agus do phlanduigh- eadar dhá lílac ann. Chun deire chur leis an spórt, ritheadar chun an bhuinneáin uisge agus do líonadar a mbuicéid bheaga le h-uisge chun é dhorthadh ar an dá lílac. Ansan seadh thosnuigh an spórt dáríribh aca mar luigheadar ar an uisge chaitheamh ar chosaibh a chéile agus iad ag leanúint a chéile agus ag rith ó chéile ag gáirí agus ag liúirigh. Ní fheacthas riamh adhlacadh ba mheidhrighe ná é. Is fíor ná raibh sa duine mharbh ach seanbhábóg gan dath, gan folt, gan cosa, gan ceann. Seanbhábóg ná raibh grádh ag éinne dhi ná brón ar éinne na diaidh. B'shin deire leis an lá, agus ansan d'imigh Eibhlín agus Cáit abhaile leo féin. Ach roimh imeacht dóibh d'iarradar ar Mháire agus ar Phol bábóg eile a bhriseadh chun go mbeadh adhlacadh eile le déanamh a bheadh chomh meidhreach chomh sultmhar leis an adhlacadh aoibhinn sin. Cormac Ó Cadhlaigh. TÁ CÓIR MHAITH LOINGEASA IDIR ÉIRE AGUS AMERICA anois. Má tá rudaí le cur thar lear agat, nó má tá rudaí le cur chugat ó America, deunfaimíd-ne go saor é. DÚDÁLL is a Chua. Tta., Lucht Ionaid do Lucht Loingeasa, i gCORCAIGH. ÁIRCÉID NA MUMHAN ‘Robertson, Ledlie, Ferguson and Co. Ltd.’ CORCAIGH. EUDATHÓIRÍ AGUS TÁILIÚIRÍ DEN tSAGHAS IS AOIRDE. Tá rudaí Gaedhlacha le fáil ag gach cúntúird sa tigh. Cabhraímíd go fonnmhar le gach TIONNSCAL GAEDHLACH. DON DRÁMA NÓ D'AON TSAGHAS AISTEÓRACHTA: Culaithe Eudaigh, Peiribhicí, Hatai agus eile. Tá le fáil ar chíos. Feusóga is Folta Bréige, agus Smeara-dhathú. Tá le ceannach uainn. Cuir tuairisc a luachta, &c., orainn: P. Ó SÚILEABHÁIN is a Chua., 38, 39 Sráid Uashington, i gCORCAIGH. Ceannaigh an ‘GHALLÚNACH CHEILTEACH’ a dheinean Muinntir Riain. Tá balath deas uaithe agus is eusca mar a dheinean sí sobal. Bí 'á h-iaraidh ar an bhfear siopa. Cuireadh lucht siopaithe fios ar shampla dhi chuig E. Ó RIAIN IS A CHUA. TTA. i gCORCAIGH. CEANNUIGH DO CHUID BAGÚIN AGUS DO CHUID EILE LÓIN ó Ó CÉILEACHUIR & MAC EANNA Sráid an Chapaill Bhuidhe a 82, CORCAIGH. NA SNASÁIN ‘SCIENCE’ mar atá: SNASÁN ‘SCIENCE’ DO BHRÓGAIBH, é DUBH nó CRÓN nó RUA-BHUIDHE (‘ruby’). SNASÁN ‘SCIENCE’ DON TRIOSCÁN. SNASÁN ‘SCIENCE’ DON ÚRLÁR. ‘PUNCH & CO.’ a dheinean I gCORCAIGH. DATH DO CHUR AR AN dTEAMPALL nó ar an dtigh, sinn-ne a dheanfaidh go toghtha dhuit é. Bhuamar-na chúig teastas agus dhá dhuais ar an obair DHATHUÍOCHTA AGUS ÓRNÁIDE a dheineamar ó am go h-am. Labhair sa ghuthán linn (‘Tel. a 587,’ Corcaigh) nó scríobh chugainn. DONNCHA & ÁISTÍN Ó NÉILL, 21 Sráid an Acadaimh, I gCORCAIGH. CÓISTÍ IS CAPAILL is gach cóir eile chun cóisre nó sochraide. Tá againn-ne. Muinntir Chróinín, ar Chalaphort Uí Shúileabháin, i gCorcaigh. Biadh do Ghaedhlaibh — Ceannuig do chuid aráin, cístí, &c., ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid a' tSáirséalaigh, i Luimnigh. <L 8> MÁ TÁ LEIGHEASANA UAIT, iad go maith is go saor, tar go trial orainn-ne. Ó SÚILEABHÁIN agus Ó DÁLAIGH 31 Sráid Uashington, CORCAIGH. FEÓIL ÚR GHAEDHLACH. Uaim-se gheobhair san. agus EUNLAITH is GLASAIRÍ. MÍCHEÁL BARÓID, Both a 64 & 65, Margadh na Feóla, CORCAIGH. Guthán a “276, Corcaigh.” GUAILNEÁIN SEANDÚNA! Bhí cúigear ar chárr ag gluaiseacht Gur bhriseadar na húmaí, Is nuair thuigeadar a bhfionntar Ba chráidhte dúr a gcló. “Ach, tá peidhre 'n Shandon Braces” Ars an t-iománaidhe leó go scléipeach “Agam, is táid chómh tréan san Go ndéanfaid dúinn an gnó!” Le fághail in a mór-chodaibh ó'n té dheinean — TOMÁS Ó GORMÁIN Calaphort an Phápa, Corcaigh. ó THOMÁS Ó MURCHADHA a gheobhair biadh maith blasta de dheuntús Gaedhal, i gcóir Céilidhe nó Feise, nó aon tsórt fleidhe. UIBHE, BAGÚN agus GACH SAGHAS EILE LÓIN! SRÁID SHEÓIRSE a III (ar aghaidh Árd-Oifige an Phuist anonn), i gCORCAIGH. TÁ MARGAIRÍN ‘LEANDAR’ CÓMH BLASTA, CÓMH MILIS, CÓMH CÚMHRA AD' BHEÓL, LE CÁISE, LE LEAMHNACHT, LE H-IM NÓ MAIRT-FHEÓIL. Tá dhá saghas Margairín 'á dheunamh againn fé láthair, mar atá: “EXTRA LEANDER” agus “LEANDER.” Níl sárú “Extra Leander” le fáil in Éirinn ná in aon tír eile. Bu dhóich le h-aonne gur im a bheadh 'á ithe aige. Scríobh chugainn ar chárta puist agus gheobhair iomlán eolais air. DÚDÁLL, UA MATHÚNA agus a gCualucht, Tta., LUCHT DEUNTA MARGAIRÍN, I gCORCAIGH. DEOCH BHLASTA FHOLÁIN ISEADH “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar. Scríobh chuig Seán Ó Dálaigh is a Chua. tta., I gCORCAIGH, in a thaobh. TÁILLIÚIREACHT agus gach rud i bhfuirm éadaigh do fhearaibh! Níl dá ndíol againn-ne ach earraí a deineadh i nÉirinn. Ó GLASÁIN IS A CHUA, 11 Sráid Uí Chonaill, BAILE ÁTHA CLIATH. DO FHEAR NA FEIRME É SEO: Tá SÍOLTA, LEASÚ, ÚIRLISÍ, agus BIADH BEITHIÍOCH le fághail, go maith is go saor, sa tsiopa so: ‘SIOPA PLÚR IS MINE SHRÁID AN RÍ,’ AN 3adh tigh i Sráid an Rí, CORCAIGH. Scríobh indiu & cuir tuairisc a luacha &c. Togha gacha bídh i gcór na mbeithidheach, le fághail ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid an tSáirséalaigh, i Luimnigh. Cló-bhuailfimíd-ne Leabhar Gaedhilge nó Leabhar Béarla dhuit. — Clóchualucht Dúndealgain, Dundalk
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
