Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Meadhon Fomhair, 1919
Title
Meadhon Fomhair, 1919
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1919
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1919_09> <L 1> <B 1919> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> 2d. AN LÓCHRANN PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh. a 42. MEADHON FOMHAIR, 1919. Dhá Phinginn a Fhiacha. MIL Ní deintear oiread úsáide den mhil in Éirinn anois agus do deintí tráth. Tá trácht ins na seana-scéalta ar mhil agus bhí dúil mhór ag seana-Ghaedhlaibh sa digh úd go n-abartar leis — meádha. Den mhil a deintí í sin. Ní fheadar a bhfuil aon bhraon den mheádha á dhéanamh sa tír anois nó ná fuil. Ní raibh aon rud eile in Éirinn sa tseanaimsir chun biadh a dhéanamh ‘milis’ ach an mhil. Le linn do Ímpireacht na Róimhe bheith ar bun iseadh tugadh an siúicre don Euróip don cheud uair agus is é cur síos a deineadh air 'ná gur “saghas salainn” ós na h-Indigheacha é. Is iad Saighdiúirí na Croise Naomhtha a thug chun Iarthar na h-Eórpa é, fé mar a thugadar a lán rudaí eile ná raibh taithighe ortha sa pháirt seo de'n chruinne. Is minic a tráchtar sa Bhíobla ar an mil agus is fearr le Giúdaig fós í 'ná siúicre chun misleáin a dhéanamh. Is iongantach mar a leanan an treibh Giúdach sin de sheana-nósaibh. Samhail ar flúirse is ar sámhas iseadh an mhil. Do thráchtaidís Gaedhil ar thír iongantach mar a raibh sógh is suairceas agus is é ainm bhí aca uirthe — 'ná Mágh Meala. Agus is é deiridís ughdair iasachta le tír go mbeadh gach aoibhneas is aiteas ann 'ná “tír bhainne agus meala.” Is é rud é mil 'ná an biadh a chuireann an bheach bhocht i dtaisce dhi féin i gcomhair an gheimhridh. Fadó nuair a leanadh an bheach dá cómhairle féin ní dheineadh sí den mhil ach tuairim an méid a chothóchadh í féin le linn na dubhluachra; ach d'imir an duine a chuid cleas uirthe & is dóigh leis an mbeich dícéille anois gur chun mil a dhóthain do sholáthar don duine a cruthuigheadh í féin! Cleasaidheacht agus seift an duine a chuir dallapúicín ar an gcirc, leis. Bíon sí sin ag breith ubh in aghaidh an lae rud ná deineadh sí ar cor ar bith, tráth! Tréis a saothair ní moltar an bheach bhocht ná ní deintear cúiteamh ceart léi, mar is é saghas bídh a thugan an duine dhi sa Dubhluachair 'ná uisce fuar is roinnt siúicre tríd. Is bocht an cothú é sin seachas an mhil bhuacach a mheas sí a bheadh aici. Ach dar ndó, mealltar an duine féin, leis, nuair a thagan an tráth. Minic a bhíon sé ag súil le sógh i ndeire a shaothair agus ná bíon aige. Dá lorg- aimís tuairim na beiche dhó, in a dheacraí, is é is dóichighe déaradh sí ná: “Chonách a donais ar an bhfeallaire!” Ní le linn dóibh bheith fé lán bhláth a thugan an bheach cuaird ar na planndaí. Ní le linn a mbreághthachta ná a n-áil- neachta a dheinean sí grádh leó ach le linn a n-óige — bídís go breágh nó go suarach. Sara n-oscalan an bláth iseadh bhíon an t-adhbhar meala sa phlannda agus sa luibh. Fé dhéin an droighin duibh is an aitinn a théighean an bheach san Ear- rach & fé dhéin an fhraoich an sméir agus an eadhnáin sa bhFomhar. Bíon na céadta lus is luibh in a cómhair sa tsamhradh. Sin é fé ndeara don iomad sóirt blais bheith ar an mil — dréir an trátha a bailigh- tar í. Mil ón bhfraoch an mhil is glaine agus is fearr blas. I dtíorthaibh thar lear mar a bhfásann blátha neamhchoitianta (ná feictar ro-mhinic i n-Éirinn), deinean an bheach dearmhad anois is arís. Tá trácht ag Gréagaigh ar shaighdiúirí Shenophon d'imthig ar mire, is cuid aca ar buile, tréis mil ó Threbison d'ithe. Nimh a' bláth an ‘asaola,’ ba chúis leis. An t-arán úd — ‘arán sinséir’ a bhí 'á dhíol ar aonach Bheárna Gaoithe, is le mil a deintí san ach tháinig “ciall i dtaobh gnótha is tráchtála” do fhear-a- dhéanta agus chuimhnigh sé ar rud níos saoire a chur ann (ach gan an t-airgead a laighdiú — an dtuigir?) Chuir sé srubh dubh, nó siúicre salach ann. Agus do lean a bhráithre, is an dream shíolruig uatha, den chleas céadna riamh ó shin. Mór an ní tuigsint is fadaraighe i dtaobh cúrsaí siopa. Is mór é dúil an bhroic sa mhil. Deinean sé ana-chuardach ar lorg cuasán na mbeach bhfiain — iad súd ná fuil aon tabhairt- suas 'ná oiliúint cheart ortha fós. Sa Rúis agus sa Ghearmáin, buailean an beithear mór liath in áirde ar chrann ag cuardach an mheala. Tá cleas ag beachadóirí na h-Éigipte — na croiceóga bheith ar bhórd luinge is bheith ag bogadh leó fan abhan na Níle, ó bhall bláth go ball eile, gach cúpla lá. Tá a chomh maith de chleas ag Albanaigh — na croiceóga do chur ar thrucail & an réidhe do thaisteal go mall ó bhall fraoigh go ball eile fraoigh. Maith iad na h-Albanaigh. Is minic a thagan galar imeasc beach agus gheibhid bás go tiugh. Bíon tearcas toradh ann, bliain in a dhiaigh san — ganna chúise ubhall, pér domhan é — mar is iad na ‘beacha croiceóg’ is mó a dheinean leasú ar bhlátha an Earraigh agus gan an leasú a dhéanamh, ní féidir toradh theacht. S. T. ÉIST, A BHEAN BHOCHT. Aréir a's me ag machtnamh im' aonar cois leasa Ar chlaon chortha malluighthe an tsaoighil-seo Ar lucht éitigh do spalpadh, nár réidh Dia dá n-anam, Ach céadta 'ca do thachtadh a's do shíneadh. Do thaobhnuigh im' aice an spéirbhean chaoin chailce, A's a craobh-fholt léi scaipighthe scaoilte, Ag geur-ghol 'sag canadh an bhéursa gan lagadh A' mbeidh Gaedheil bhocht' faoi atuirse choidhche? Éist, a bhean bhocht! Ná béic a's ná goil, Éist, a bhean bhocht, a's bí caoin linn; Nuair thraochfar gach poc Chuir do thréad-sa fe chois I n-áitreabh Mhileadh gheobhair suidhe 'stigh. Sé dúbhart-sa dá freagairt ná géill do lucht startha, Dá mhéid do bhí againn d'ár gclaoidhe dhíobh; Traochfaimid Gallaibh na dhéidh sin a's Orange A's gach aon uile sheasaidh dá ndlighe sin. Sé léightear as beatha na naomh a's na n-aspal — A's géillidh dom feasta gur fíor é — Sar a mbeidh céad i gcrích caithte beidh Éire leo scartha. A's Gaedheil bhoct' i bhfearann a sinnsear. Sar a bhfágam an baile fé dheoin dul chun catha, Beidh gárda nach meata 'na suidhe againn, Chun an ghráin-tsliocht do stracadh 'na spágaibh dir eachaibh, A's d'fhágaint i nglasa 's ar díbirt; Beidh trácht fad a mhairfidh clann Ádhaimh ar an dtalamh Cad é an bás do fuair grathainn an fheill seo. Éist, a bhean bhocht, &rl. Ní ar thaobh chnuic ná cairn is méin linne tharruing, Le chéile 'seadh ghlanfam na tíortha, Beidh tréin-fhir n-ár n-aice nár staon riamh dá namhaid Ach céadta 'ca leagadh a's a shíneadh. Fir mhaola go tapaidh a's faobhar ar a lannaibh, 'Sis traochta bheidh arm an Rí 'ca; I dtaobh Gaedheil bhochta measaim-se i gcéird a's i n-aiste Cead saothair ar tharraingt an phíce. Éist, a bhean bhocht, &rl, Gúnaí & Hataí do Chailíní; Carabhataí Gaedhlacha, Stocaí, Bónaí, &c., do fhearaibh; Táiliúireacht ar fheabhas. D. MacCurtáin, 5 Sráid an Chaisleáin, Corcaigh. <L 2> Scáth ó'n nGréin, nó fós ó'n bhfearthainn. Foscáin Gréine, Foscáin Fearthanna, Bréagáin Leanbh, is Madaí Dorn. Tigh “An Bhata Droighin Éille” Teó. (‘H. JOHNSTON’) Sráid Phádraig N., i gCORCAIGH. Siopa eile ar Sráid an Chladaigh i gCóibh Chorcaighe. GUAILNEÁIN SEANDÚNA. Bhí cúigear ar chárr ag gluaiseacht Tráth bhriseadar na húmaí, Is nuair thuigeadar a bhfionntar Ba chráidhte dúr a gcló. “Ach, tá peidhre 'n Shandon Braces’ Ars an t-iománaidhe leó go scléipeach “Agam, is táid chómh tréan san Go ndéanfaid dúinn an gnó!” Le fághail in a mór-chodaibh ó'n té dheinean — TOMÁS Ó GORMÁIN Calaphort an Phápa, Corcaigh. NÍL A SHÁRÚ SO IN ÉIRINN: MARGAIRÍN “LOVING CUP” I gCorcaigh a deintar. Tá le fáil in a phúntaibh nó in a chnapógaibh. ó DHEUNTÚSACHÁN AN tSEANDÚNA, I gCORCAIGH. BIADH DON DUINE is BIADH DON BHEITHIDHEACH. Tá raidhse de gach saghas bídh le fághail uainn-ne. Cuir cárta chúgainn ar lorg gacha eolais — SÉAMUS Ó NÉILL IS A CHLANN MHAC (TEO.), CIONN tSÁILE, Co. Chorcaighe. Gheobhaidh do mhac togha na scoluidheachta — I gCOLÁISTE CHOLMÁIN CHLUANA MAINISTEAR FHEAR MUIGHE, CO. CHORCAIGHE. Gheobhair gach eolas ó'n Uachtarán, An tAthair Tomás Tóibín. AN FEAR A BHÍ TRE LASADH. Fad ó sa tsean-aimsir ba dhé [? é] grás [.i. gnás] an uile dhuine thiocfadh isteach i dteach san oidhche ar a chuaird scéal innsin go [.i. do] mhuinntir a' tighe agus mara mbeadh sé i n-an é innsin sílim go mbeadh air an teach fhágáil. Thárla go dtainic beirt fhear isteach oidhche agus san teach sin a dtainic siad ann bhí bean a' tighe ag scóladh lachann le h-aghaidh a chur a bhruith. D'iarr fear a' tighe ar fhear aca scéal innsin agus dubhairt sé nach ro [raibh] sé i n-an sin a dhéanú [dhéanamh] ach go n-innseochadh an fear eile i n' áit é. Tosnuigh an fear ag innseacht an scéil agus dubhairt fear a' tighe leis a' bhfear eile dul amach agus sciver fhagháil le cur sa lacha[in]. Chuaidh sé ar a lorg agus nuair a bhí sé ag filleamhaint isteach bhí an fear istigh ag dul [? teacht] amach roimhis agus é tré lasadh. Níorbh íongantaighe leis ná rud ar bith é sin a bheith lasta ar an nós sin. Dheamhan blas a rinne sé annsin ach é bhualadh ar a dhruim agus bailiú leis agus an fear lasta ag iarraidh air é chaitheamh anuas agus é fhágáil annsin. Ach bhí sé ag imtheacht i gcomhnaidhe ariamh gur casadh dochtúir do. D'fhiafruigh an dochtúir de cá ro a thriall. D'innis sé dho cé an chaoi a ro an scéal, ó thoiseach go deire. Dubhairt sé sin go leighisfeadh sé é 'á dtugadh sé céad púnt do agus bliain ar aimsir. Gheall sé dhó. Chuaidh sé leis annsin go ceann bliana agus nuair a bhí an bhliain críochta aige agus céad púnt tugtha aige dho ní ro an fear leigheasta. Bhuail sé ar a dhruim an ath-uair é agus bhí sé ag siubhal leis agus an fear lasta ag iarraidh air é chaitheamh dá dhruim. “Dheamhan scaradh a dhéanas me choidhche leat,” adeir sé, “go bhfaghaidh tú biseach nó bás. Bhí sé ag trampáil mar sin nó gur casadh dochtúir eile dho. D'fhiafruigh sé sin de cé an sórt bealaigh é sin a bhí leis. D'innis sé dho. “Leighisfidh mé an fear má thugann tú dhá bhliain ar aimsir dom agus 200 púnt. Bhí go maith. Chuaidh sé leis go ceann dhá bhliain. Nuair a bhí an dá bhliain istigh agus 200 púnt tugtha aige dho, dheamhan blas dá aithne [.i. comhartha feabhasa] bhí ar an bhfear. Bhuail sé ar a dhruim an treas uair é agus bhí sé ag spaisteoireacht leis agus an fear lasta ag iarraidh air é chaitheamh de; ach deamhan scaradh dhéanfadh sé choidhche leis go bhfaghadh sé biseach nó bás. Casadh fear eile dho. Ba dhochtúir é féin, do gheall sé go leighisfeadh sé 'á dtugadh sé 300 púnt dó agus trí bliana ar aimsir ach i ndoire na dála ní ro piuc feabhais ar an bhfear. Nuair a bhí sé réidh leis a' bhfear seo d'imthigh sé agus é trom tuirseach go leor. Bhí sé ag imtheacht & ag shíor-imtheacht agus níorbh' fhada go bhfeaca sé soluisín dorcha i bhfad uaidh. Bhí sé ag déanamh ar an solus agus d'aithnigh sé an teaichín beag mar a dtainic sé ann sé bliana soimhe sin. Thainic sé isteach san teach agus chomh luath agus thainic ní ro piuc ar a' bhfear a bhí lasta soimhe sin. Bhí lacha ag bruith ann d' iarr fear an tighe air seo scéal d'innsin. Dubhairt sé go ro scéal fada ar an antrogh [? annródh, antsogh] le n-innsin aige. Thosnuigh sé annsin ón oidhche a dtáinic sé féin agus a chomrádaidhe isteach ar a gcuairt san teach úd, gach bealach a ndeachaidh sé tríd ó thainic an fear lasta amach roimhe go dtí an t-am a bhí i láthair. Cheap sé go ro na cianta caithte ó d'imthigh sé ach ní ro leath-uair féin — an lacha bhí a ullmhú ní ró sí bruithte fós. Ní ro fhios aige nár fhág sé an teach céadna. Sin mar imir an cleasaidhe go [de] dhraoidheadóir air — mar sé sin a bhí ann — chun ná beadh sé gan scéal arís. (Chuala mé é seo ag Pádraig Ó Flaithbheartaigh). Peadar Ó Dearain, Litirmaoláin, Gaillimh Bhí gréasaidhe bocht 'na chomhnuidhe i mBlá Cliath fadó. Is minic bhíodh airgead ag daoinibh air agus gan an t-airgead aige siúd chun a ndíolta. Firín ana- dheisbhéalach dob eadh é. Nuair a thagadh na h-éilteóirí ag iarraidh a gcoda ba bhreagh leat bheith ag éisteacht leis agus a dheisbhéalaighe a bhíodh sé. 'Seadh do buaileadh breoite bean an ghréasaidhe lá. D'imthig an gréasaidhe leis fé déin an dochtúra. “A dhochtúir, a dhochtúir,” ar seisean, “tá mo bhean ana- bhreoite ar fad. Tar ag triall uirri chomh tapaidh in Éirinn & is féidir leat é.” Spriúnlóir críochnuighthe a bhí san bhfear leighis. “A dtabharfá págh maith dhom?” ar seisean. “Fear beo bocht iseadh mé,” arsan gréasaidhe; “ach má dheineann tú mo bhean bhocht a leigheas tabharfad duit gach pinginn dá n-iarrfair orm. “Ach bfhéidir nach féidir í do leigheas a fhir mhacánta?” “Feuch pe'cu leigheasann tú í nó mharbhuigheann tú í, díolfar tú, arsa fear na mbróg. Siúd chun siubhail abhaile é & i gcionn tamaill tháinig an dochtúir. Do labhair sé leis an mnaoi bhreoite; thug buidéal di & d'imthig leis 'á rádh go dtiocfadh sé lá ar na mháireach. Thagadh sé gach lá, ach bhí an bhean ag dul in olcas i gcomhnuide riamh agus fé dheire do cailleadh í. I gcionn coichidhise fuair an gréasaidhe litir ó'n ndochtúir. Dubhradh sa litir go raibh fiche púnt ag an ndochtúir air & gur cheart go ndíolfaí an t-airgead gan mhoill. Níor chuir an fear bocht aon fhreagra ar an leitir. Tháinig an dochtúir chuige. Cad na thaobh nár chuiris an fiche púnt úd chugham?” ar seisean. “Cad na thaobh go gcuirfinn?” arsan gréasaidhe go séimh. “Nár gheallais go dtabharfá dom gach pinginn dá n-iarrfainn?” “Ar dheinis mo bhean a leigheas?” “Níor dheineas mar nárbh' fhéidir é.” “Ar dheinis í do mharbhú?” “Go deimhin níor dheineas.” “Bhal!” arsan fear deisbhéalach, “b'é an margadh mise do thabhairt an airgid duit dá ndeinteá í do leigheas nó í do mharbhú. Deirir féin nár dheinis ceachtar acu — mar sin níl pioc agat orm.” Máire Ní Áinle. “BRÓGA NA LAOI,” idir bhróga ísle is bróga árda, bróga lorgan is bróga glún. Tá le fághail i ngach sráid-bhaile. Scríobh chun “Lucht deunta Bróg na Laoi,” i gCorcaigh. <L 3> Ó BHEAN A TIGHE. I. Éirigí suas a thogha na bhfear Is cuirigí píc' ar bhárr gach cleath Leagaigí síos iad lucht a dro'chroidhe Is cuirigí dlighe na Frainnc 'ar bun Agus ó bhean a' tighe caidé'n bhuairt sin ort. Curfá: Ó bhean a' tighe fé dhó nó trí Beidh talamh gan chíos ó'n mbliain seo amach Agus ó bhean a' tighe caidé'n bhuairt sin ort. II. Síntear chugham cárt ar a' gclár gan stad Go n-ólfaimíd sláinte an áil seo' teacht Bheidh a' taisdeal gach lá go Cuanta Fionn Trágha 'S mar a mheasaim is feárr é ná cómhráidhtí ban Agus ó bhean a' tighe, &rl. III. Do shuidheas-sa síos 's mo mhian lem' ais Ag glaodhach mo cháirt dighe mar a dhéanfadh fear Sé dubhairt bean a' tighe de chómhrádh nach mín “Gan airgead síos bí ag gabháil amach” Agus ó bhean a' tighe, &rl. IV. Do tharraing mé aníos mo phíosa ghlas Is mairg a bhíos n-a dhíth, mo chreach, Do labhair sí arís go carthannach caoin Agus ó bhean a' tighe, &rl. V. Ar maidin indé agus é go moch I gcoca beag féir ar thaobh a' chnuic Bhí ainnir na gcraobh go dlúth le mo thaobh Nuair a dh'eirigh an rae seadh d'éaluigh sí uaim Agus ó bhean a' tighe, &rl. VI. Mo chreach 's mo dhith nuair bhíos-sa beag In aois mo dhó dheug 's gan smuaineamh ar olc Nár ghabhas-sa ar luing nó in arm an Rí Sar a chaitheas mo shaoghal gabháil tímcheall ort Agus ó bhean a' tighe, &rl. Ó Mhícheál Ó Foghludha timthire na nDéisi fuair- eamair an t-abhrán so. Bainean sé le teacht na bhFranncach go h-Éirinn in aimsir Tone is Hoche. A MHNÁ UAISLE! TÁ fo-eudaighe do mhnáibh uaisle á dheunamh ag Gaedhilgeóirí sa Mhumhain. Earraí ar fheabhas an domhain is eadh iad. “ARTÁN” an t-earra-chomhartha atá ortha. Bídh 'á lorg ar lucht siopaithe. Má bhíthí i gCorcaigh aon uair, téighidh fé dhéin lucht a ndeunta: LUCHT EUDAIGHE ‘ARTÁN,’ Sráid Thomáis Dáibhios a 40, i gCORCAIGH. IN THE GATES OF THE NORTH. Aineislis Ó Gráda do scríobh so — aithinnsint i mBéarla ar an rí-scéal mór Ultach .i. scéal Chonchulainn agus Tána Bó Chuailnge. Ní de na scríbhinní, dar ndóigh, do lean an Grádach ach thug sé a innsint féin ar an scéal. Tá Meadhbh mhór Chruachna ann agus í go máistiriúil agus go maoidhteach — ró mhaoidhteach, b'fhéidir. Tá Feargus mac Róigh ann — 'na Chonnachtach tré olcaibh le Conchubhar, agus 'na Ultach tré ghrádh dá cháirdibh sa Chraoibh Ruaidh agus do Choinchulainn. Is é Cúchulainn rí-ghaisgidheach an scéil agus níor fhág an Grádach aon ainnimh ná aon locht air sin. Is é grian an ghaiscidh é, is é leomhan an chatha é agus an lámh tais le lagaibh agus le cáirdibh. Tá an innsint déanta go cumasach ag an ughdar agus mar is cuibhe ag gaiscidhigh is ag righthibh is ag ríoghnaibh tá an chainnt go gaisciúil agus go h-uasal, agus beagán maoidhteach. An Seabhac. “In the Gates of the North,” Standish O'Grady. Talbot Press, Tnta. 4/6. STUDIES IN MODERN IRISH. Dá rud is mó ná a chéile ba cheart a rádh i dtaobh an leabhair seo: .i. ní gramadach iomlán é; ach bíodh nach eadh, is ann atá an t-eolas is iomláine dá bhfuil le fagháil i n-aon leabhar ar phoinntí áirighthe i ngramadaigh na Gaedhilge. Ní i bhfuirm ghnáth-leabhar gramadaighe atá sé scríobhtha ach i bhfuirm aistí staidéir; agus is taithneamhach an staidéir iad do dhaoinibh go bhfuil eolas cuibheasach maith ar an nGaedhilg aca cheana; cé gur mhó ba ghádh sár-éolas ar Bhéarla ag an lucht léighte chun go dtuigidís an leabhar. Céitinn agus an t-Athair Peadar an dá mhaide eolais is mó do ghní treoir don ughdar. Sin mar is ceart, dar linn, cé gurab é ár dtuairim, dá mairidís araon, nach aon ana-mheas do bheadh aca ar scríbh- innib a chéile. Tá cáineadh déanta ag ughdar “Studies in Modern Irish” ar leabhar dhuine éigin eile. Is truagh san a chur i leabhar — mór mór leabhar barántúil, tairbheach mar seo. Is dócha gur cuid de “shúgradh na bhfír-éigeas” é. Is mór an bhreis ar eolas ealadhanta na gramadaighe Gaedhilge “Studies in Modern Irish.” “An Seabhac.” “Studies in Modern Irish,” Part I. An t-Athr G. Ó Nualáin do scríobh. Educational Co. of Ireland do chuir amach. 5/- “Ar cumaraidhe Mhuire do cuireadh aréir sinn, Go gcuirtear anocht ar cumaraidhe Dé sinn; Nár leagaidh Mícheál ar a láimh chlé sinn, Go n-osgalaidh Peadar an geata go réidh dúinn, Go n-abraidh Muire gur duine (daoine?) léi féin sinn, Go ndeinidh Dia coimirc i bhFlaitheas na Naomh dúinn. Seán Ó Murchadha do fuair i mBaile Bhoirne. LEABHAIR A THAITHNFIDH LE GAEDHLAIBH, Idir Leabhair Gaedhilge & Leabhair Bhearla, tá le fághail uainn-ne. Gach leabhar atá fé chló, tá cóib de le fághail sa tsiopa so. Aon leabhar ná fuil againn féin, cuardóchaimíd dógh agus andógh 'á lorg duit. Scríobh ar lorg clár na leabhar. Labhartar Gaedhilge go fonnmhar i SIOPA NA LEABHAR nGAEDHEALACH, SRÁID DÁSON, A 45, BAILE - ÁTHA - CHLIATH. Sranngscéala mar seo: “Larch, Áth Cliath.” An Guthán: “4804 Áth Cliath.” In ÁIRCÉID NA MUMHAN gheobhair LÁMHAINNÍ OLNA de dhéantús Gaedhal agus de shaothar lámh. Iad ar a lán saghas datha mar atá: crón, dubh, glaschaorach, geal agus donn. Tá EARRAÍ GAEDHLACHA le feicsint ar gach cúntúir sa' tsiopa: ÁIRCÉID NA MUMHAN le ‘Robertson, Ledlie and Ferguson,’ I gCORCAIGH. ó ‘CHUALUCHT EUMOINN MHIC EÓIN, Tta.’ (‘Ed. Johnson Ltd.’) a gheóbhair BUINN, SEÓDA, FÁINNÍ is CLOIG, ar dheise is ar shaoire. Scriobh ar Lorg an ‘Luach-Leabhráin’ go SRÁID GHRAFTON A 94. in ÁTH CLIATH. TÉIG FÉ DHÉIN “AN EMPÓRIUM” ar lorg Earraí Gaedhlacha — BÓNAÍ, CARABHATAÍ, LÉINTE, CIAIRSIÚRAÍ AGUS LÍNÉADACH. M. Ó SÚILEABHÁIN & A MHAC, CILL ÁIRNE. Tá Cóistí agus Mótair d'á ndéanamh againn-ne. Cuirimíd Gléas Góma (rubair) fé rothaí cóiste gan ró-mhoill. Cros & a Chlann Mhac, 18 & 19 Port Uí Shúileabháin (Sullivan's Quay), Corcaigh <L 4> CEANNUIGH EARRAÍ GAEDHALACHA ó LÚCÁS DE BÚRCA. LÉINTE FO-LÉINTE STOCAÍ BÓNAÍ CARABHATAÍ de DHÉANTÚS GAEDHAL Is saoire le 25% a gheobhair na rudaí sin sa tsiopa so 'ná in aon tsiopa eile: SRÁID PHÁDRAIG N. A 105, (‘LUKE BURKE’) CORCAIGH. Tá le fághail uainn-ne — TÉ BLASTA CÚMHRA. Ceannuigh púnt de mar shompla. SIMCOX IS A CHLANN MHAC (Teo.) 10 Sráid Phádraig N., CORCAIGH. BÍODH RUD GAEDHLACH UMAT pé aca chítar é nó ná feictar. STOCAÍ agus CNEAS-EUDAIGHE “NA CARRAIGE” na h-earraí atá uait. Cuir a dtuairisc ar LUCHT DEUNTA STOCAÍ AR DHUBH-CHARRAIG ÁTHA CLIATH. [“Rock” Underwear]. SCRÍOBH SCEUL DÚINN! Teastuighean ón gCualacht so gearra-sceulta nua-dhéanta & sceulta d'aistreófaí ó theang- thachaibh iasachta d'fháil go mbeadh idir 5,000 agus 15,000 focal i ngach ceann díobh. ‘Leabhra Locha Léin’ is ainm don sraith leabhar. Díolfar go maith as sceulta fóghanta. Gheobhair gach eolas ón mBainisteóir atá ag CUALACHT BHRÉANAINN, CILL ÁIRNE. Tá 200,000 Baraile Plúir dá dhéanamh in aghaidh gacha bliana ag T. Ó hAILEANÁIN & a CHL. MHAC, teo. ag Mainistir na Corann agus i gCluain Dalláin, i gCo. Chorcaighe. Sranngscéala: “Hallinan, Midleton.” AN LÓCHRANN. Páipéar don Ghaedhealtacht. Sráid Ribeáird a 6, i gCorcaigh — an Oifig. Seán Tóibín, Baile an Teampaill, i gCorcaigh an Fear Gnótha. An Seabhac, Daingean Uí Chúise An Fear Eagair Ó Cuill & a Chua., 95 Sráid Phádraig, Corcaigh Easún & a Chl.-Mhac, Áth Cliath Na Díoltóirí. Má's maith leat bronntanas a thabhairt d'aon cheanntar sa Ghaedhealtacht agus bheith ag cabhrú' leis “An Lóchrann” san am gcéadna, cuir roint airgid ag triall orainn & cuirfimid cóibeana gach mí go ceann bliana chun aon áite a déarfar linn. Sinn-ne — Lucht An Lóchrainn. AR gCÚRAM FÉIN. Seo scéal a fuaireamair ó'n mBainis- teoir le cur sa cholamhain seo. Tá an scéal go léir go h-iomlán ann. Ní fios cá stadfar le h-árdú costaisí agus go mór mór le h-árdú costaisí cló. Bhí an scéal cruaidh go leor le linn an chogaidh ach bhí súil le faoiseamh againn le teacht na síochána. Is measa an tsíocháin seo chun costais ná aon chogadh dá dtáinig riamh. Ba mhaith linn féin bhur gcabhair d'iarraidh do'n sparánaidhe. Sid í a litir: Nuair a chuireamar an nua-“Lóch- rann” so ar bun i mbliain a 1916, £110, nó mar sin, in aghaidh na bliana ab' eadh an costas. Mar is eol do chách tá an aindise le daoire ar gach ní a bhainean le cúrsaí leabhar is páipéirí le dhá bhliain anuas agus tá suas le £204 sa bhliain orainn fé láthair. Táimíd á ghlanadh san dinn réidh go leór, ach tá sceula indiu againn ón lucht cló go mbeidh a chúig deug fé'n gceud (15%) de bhreis 'á éileamh orainn i gcionn mí agus tuille fós i gcíonn ráithe, i dtreó is go mbeidh £250 de chostas orainn in aghaidh na bliana, ón Samhain amach. Ní h-aon chabhair pinginn sa bhreis a chur le fiacha gacha cóibe den “Lóch- rann” mar bu shuarach an buntáiste dhúinn-ne an phinginn sin, óir is ag lucht siopaithe is mó bheadh a thoradh. Ar chraobhacha de Chonnradh na Gaedh- ilge agus ar gach cualucht eile 'bhfuil bunadh an Náisiúntais ag bhaint leó atá ár seasamh as so amach. Bu bheag ar chraoibh nó ar chualucht aca púnt nó dhó do thabhairt uatha i gcóir na bliana ach cara éigin den “Lóchrann” 'á iaraidh ortha. Dá dtuigeadh Gaedhil i gcoitionn go bhfuil chúig ceud cóib den “Lóch- rann” 'á chur IN AISCE chun na Gaedhaltachta gach mí, bheidís lán- tsásta cabhrú linn sa ghnó. Má tá ad' chumas, a chara, aon chongnamh do sholáthar dúinn beimíd buidheach díot, nó má gheibhir féin cóib gach mí ó Oifig “An Lóchrainn,” bú mhór an áis dúinn dá gcuirtheá an síntiús nua ag trial orainn an lá a bhíon an bhliain istigh. Beannacht! Mise, 22/8/19. An Fear Gnótha. Le linn dul don chló dhúinn tháinig clár Feise Státa Nua Eabhrach chugainn ó “The Secretaries, 1919 Feis Committee, Irish-American Club, 159 E. 60th Street, New York. Tá 45 comórtasaí ar an gclár aca de'n tsaghas céadna is gnáth ar fheis i n-Éirinn. Comórtas amháin sa scríobhnóireacht atá air agus cead ag gach duine scríobhadh. “Aiste ar bheatha Thomháis Dáibhis” an t-adhbhar scríobhtha. Ag Hunts Points Palace, An Boulebhard Theas agus 163d St., Bronx, Nua Eabhrach iseadh bheidh an Fheis ar siubhal an 23adh lá de Shamhain 1919. Liam Ó Dubhda chuir so chugainn. GUIDHE AN TOBAC. I bParróisde Dhún Chaoin is eadh do chómhnuigh Conchúbhar & Siobhán. Ní raibh puinn de shaidhbhreas an tsaoghail aca ach amháin feur dá bhó ag bun an chnuic & tigh deas cluthair. Chaithidís obairú go cruaidh ó mhaidin go dtí an oidhche. É sin amuigh san ghort agus í sin istig ag déanamh gnó an tighe. Lá breágh um Shamhain, bhí Conchubhar amuigh san ghort ag baint phrátaí lá agus ar thuiteam na h-oidhche agus é ag gluaiseacht abhaile iseadh do chuimhnimh sé ná dubhairt sé le Siobhán leath-raol a thubhairt do Jimín Nóra Shéamuis a bhí ag dul 'on Daingean chun únsa tobac a thabhairt chuige. Nuair tháinig sé chun an tighe dubhairt sé le Siobhán go gcaithfeadh sé féin dul go dtí Bail' an Fheirtéirig ag trial ar bhlúire tobac do féin a gcóir na seacht- aine. D'imthigh sé, agus sul a raibh sé i mBail' an Fhirtéirig do bhí smut maith do'n oidhche caithte. Cheannuigh sé an tobac & chuir sé chun an bhóthair abhaile airís. Ní raibh puinn do'n shlighe curtha aige dho [dhe] nuair do tháinig bean roimis i lár an bhóthair. Tháinig iongnadh air mar ná feacaidh sé í go dtí san ach ní raibh uain aige aon fhocal a rádh nuair do shín sí píp chuige agus dubhairt sí leis gal a chaitheamh. Rug sé ar an bpíp uaithe agus thóg sé gal agus nuair a bhí sé 'á tabhairt di dubhairt sé: “Beannacht Dé led t'anam agus le h-anaman do mharbh agus le h-anamacha na seacht sínsear d'imthigh rómhat.” Do shín sí an phíp airís agus airís eile chuige agus gach uair a bhíodh sé 'á tabhairt thar n-ais di deireadh sé an focal ceudna. An trímhadh uair a dubhairt sé iad do labhair an bhean. “Ó! táim ana-bhuidheach dhíot,” ar sise. “Do bhí m'anam-sa i bPrugadóireacht, ach anois tá sé sna Flaithis ag do thrí ghuidhe-se; agus mórán daoine eile, nuair ghabhidís anso & chídís mé do bhídís i riochtaibh an t-anam a thuiteam asta le sgannradh, & níor dhein éinne aca dhom mar dheinis-se. Imthigh leat abhaile anois agus Dia id' bhóthar.” Chomh luath agus bhí an méid sin ráidhte aici d'imthig sí as a radharc. Brighid Ní Chiabháin, Com a' Liaigh, Fionntráigh. Ticéidí in a “gCeirthlíní” do lucht comórtha spóirt & Cnaipí Daithte — mar chomharthaí sóirt ó Chlóchualucht Dúndealgan, Dundalk Leabhair agus Peictiúirí chun Gaedhilge a mhúineadh. Faigh an Liosta ó Chlóchualucht Dúndealgan, Dundalk <L 5> Luibh-Eólas Tá áilneacht ar gach taobh dínn fan gacha bóthair. Má bhíon an radharc ceart againn chífeam áilneacht ins gach tor is ar fuaid gacha páirce. An Fothrom. Ní h-ar fónamh a thaithn- ean fuighe na gréine leis an bhFothram (Scrophularia Nodosa). Ar lorg fothana ón ngréin an gnó is déine bhíon air. I ndeire an tsamh- raidh a chífir fé bhláth é, cois claidhe nó fé scáth sceiche. Gas cas cearnógach a bhíon air agus bileóga beárnacha. Na bileóga a bhíon in aice an fhóid, cuma cruinn leathan a bhíon ortha, ach bileóga bioracha iseadh an chuid eile. Bláth a mbíon dath crón-dubh gránda air is eadh bláth an Fhothraim. É beag bídeach. Ach má fheuchair go cruinn air chífir go bhfuil cuma deas air — é mar a bheadh cloigín copair agus cheithre meur istigh ann. Deintí leigheas do chneádhaibh capall as an bhFothram; na cnapáin a bhíon ar an bpréimh do bhrúgha' agus roinnt blonaige do mheascadh thríd. Bhíodh eagla ar dhaoine, ámhthach, baint leis an bhFothram, mar ba mhór ag na “Daoine Maithe” é. Tá cuma mallaithe ar an bplannda gan aon-amhras. Minic a chuala an sceul so síos i dtaobh an duine bhíodh ag baint luibheanna agus ag deunamh orthaí: Bhí sé, lá, ag baint na lus & tháinig an sagart suas chuige. “Nách maith ná bíon eagla ort bheith ag deunamh na ngnóthaí sin,” ars an sagart. “Ná fuil fhios agat nách ceart é?” “Cad é díobháil é roinnt lus do bhaint?” ar seisean. “Dar ndó, deinid na beithígh gach lá é.” “An mbainfir gach lus a thaisbeánfad duit, mar sin?” arsa an sagart. “B'éidir go mbainfinn,” ar seisean. 'Sbeáin dom iad.” Thóg an sagart leabhar ar a phóca & dhírigh sé ar léighthóireacht & ar an bpáirc do shiubhal. “Stath an luibh sin,” ars an sagart. Chrom fear na lus agus bhain sé an luibh. Shiubhail an sagart leis ar fuaid na páirce. “Stath an luibh sin,” ar seisean. Bhain fear na n-orthaí an luibh as an dtalamh, agus shiubhaladar leó agus an leabhar 'á léighe' ag an sagart i gcomhnaidhe. “Stath an luibh sin,” ars an sagart. Tháinig stad sa duine. D'fheuch sé go dlúth ar an luibh. “Ní stathfad, 'Athair,” ar seisean. “Maith é do chiall,” ars an sagart, “agus ó tá an méid sin tuigsiona agat, bíodh a thuille agat agus éirigh as na gnóthaí sin.” D'imthigheadar araon ortha abhaile agus maidin lae ar na bháireach chuaidh fear na lus fé dhéin na páirce sin arís agus maidrín ar éill aige. Bhí sé ag cuardach gur aimsigh sé an luibh úd ná stathfadh sé féin don sagart. Cheangail sé ceann den chórda de phréimh na luibhe & d'fhág sé an ceann eile dhe tímpal muinéil an mhadra. D'imthigh sé thar claidhe agus bhí ag faire an mhadra agus é d'iaraidh é féin do scaoileadh den luibh. Bhí sé ag tarraing is ag stracadh leis gur bhain sé an luibh as an dtalamh. An túisce bhí san deunta, thuit an madra siar in a phleist, marbh. B'í luibh í siúd — an Fothram! An Gabhrán. Lus a mbíon fonn mór drapadóireachta air iseadh an Gabhrán (Tragopogon Pratensis), agus is mór an mhaise ar dhrisleach is ar fhailltibh é sa tsamhradh, agus sa' gheimhreadh. Gas rín láidir a bhíon air — “é chomh rín le táithéileann;” lúbann sé é féin mar seo nó mar siúd i dtreó an ruda a dheunfadh taca dho. Bíon greamairí ar an ngas chomh mhaith le bileógaibh agus mo thruagh an dris nó an sceach go dtéighid na greamairí sin in achrann innte; ní baoghal go scarfaid léi go mbeidh a ngnó féin deunta aca, is cuma cad é an chainnt láidir a dheunfaidh sí siúd i dtaobh Cirt agus Córach do chách! Bileóga deasa a mbíon dhá ghné den ghlaise ortha iseadh na bileóga. Is gile an dath glas a bhíon ar a gcúl ná mar a bhíon ar a n-aghaidh, agus in a ndísibh ar aghaidh a chéile anonn a bhíd. Bláth liath-ghlas iseadh bláth an Ghabhráin, agus mar a bheadh cnapóg bheag ‘olna’ in a lár istigh. Sa gheimhreadh bíonn mór- chuid cnapóg ‘olna’ ar an lus in ionad na mbláth. Is é mheasfá gurab amhlaidh a chuaidh caora nó gabhar in achrann sa' dris agus gur ón mbeithidheach a tháinig an clúmh go léir. Aer an tsaoghail a bhíon ag deunamh buartha don Ghabhrán; agus is aige bhíonn leis. Agus eirighe-in-áirde a mhairean is eadh é. Bíonn barra na craoibhe ag an nGabhrán le linn na h-óige agus le linn na críne, rud a theipean de ghnáth ar an nduine. Spunnc. Bhí aistín anso agam ar an Spunnc (Tussilago Far- fara) tímpal dhá bhliain ó shin. Aonne gur mhaith leis tobac ceart Gaedhlach a bheith aige níl le deunamh aige ach na bileóga Spuinnc a bhailiú (mar seo sa bhFomhar) agus iad do thiormú. Iad do chur i mála ansan agus beidh rud aige a chuirfidh an t-únsa tobac i bhfad agus is dócha nách miste le h-aon fhear ólta gail é sin fé láthair. Dhá dtrian in a Spunnc agus trian in a thobac, sin é an meascadh is feárr. Leigheas maith ar mhúchadh scórnaighe is ar chaoch-shrónaighe iseadh an saghas san gail; agus an taobh is fearr den sceul — gan aon chíos 'ná cáin ag an dream gallda ar an Spunnc (fós, pé sceul é). Tá bileóg eile ann (an Borrán — Petasites Officinalus) atá ar chomh dhath agus ar chomh-dheunamh leis an Spunnc ach aithneochair an bhileóg Spuinnc ar a cúl clumhach. Seo leat amach fen bpáirc, a chara, agus bailigh ‘an tobac Gaedhlach’ ar mhaithe led shláinte is led sparán & mar olc ar lucht creachta fóid Fáil. (Ní Críoch). Seán Tóibín. SLIGHE BHEATHA MHAITH DOD' MHAC! Cuir chugham-sa é & múinfead dó conas bheith in a SHEÓLAIDHE SCÉALA- GAN- SRAINNG fé cheann ráithe nó leathbhliana. Scríobh ar lorg an réimleabhráin. TOMÁS Ó SÚILEABHÁIN MARDYKE, CORCAIGH. “EUDACH NA DRUIPSIGHE.” Níl a shárú ann, a Ghaedhala. Áit atá go Gaedhlach amuigh is amach iseadh an ball in a deintear é — Muileann Eudaigh na Druipsighe, i Múscraidhe, sa' Mhumhain. <L 6> NUAIR A THAGAIR GO CORCAIGH Ná dearmhad glaodhach chugainn-ne go bhfeicir na h- ÁRTHAÍ AIRGID I gcóir té is caifí, i gcóir bláth is preátaí; na h-. ÓRNÁIDÍ CEILTEACHA I bhfuirm Fleascáin Buinn, nó Croise; agus na h- ÁRÁISTÍ TEAMPAILL, I bhfuirm Cailíse, Lampa, Monastráin, Coinnleóra nó Cloigín. SINN-NE A DHEINEANN ANSO COIS LAOI. LIAM MAC AODHGÁIN is a Chl. Mhac, Seódóirí & Gaibhne Geala, 32 Sráid Phádraig N., CORCAIGH NÍ GÁDH BEURLA 'LABHAIRT, ach an uair a raghair ar lorg SAIGRÉIDÍ MAITHE, agus deunfaidh dhá fhocal cúis ansan. Abair “SILK CUT” Le cailín an tsiopa. I nDÚNDEALGAN a deintear, agus tá 'á gcaitheamh AR FUAID ÉIREANN. P. Ó CEARBHAILL IS A CHUA. (teor.) Lucht a ndeunta. ‘COMHACHT UISCE IN ÉIRINN’ Cur síos ar aibhnibh Éireann & comhacht gach abhann aca. Leabhar ealadhan, iar n-a chur le céile do Hannraí Breathnach, Teag- ascóir Innealthóireachta, agus do Phádraig Ó Domhnaill, M.E., Oide Gaedhilge, 2/- a fhiacha (agus 2d. i gcóir postais). ACADAMH DE h-INDEBERG, SRÁID MHARLBORO, I gCORCAIGH, do chuir amach. SONAS, DONAS, MAITH, OLC. 47 — Is fusa an t-olc a chosc i n-am ná i n-anntráth. 48 — Aithnigheann an donas a dhuine féin. 49 — Cuir an donas ar cáirde [go dtí maidin amáireach]. .I. “Ná beannuigh do'n diabhal go mbuailir leis.” 50 — An té go mbíonn an donas ar maidin air bíonn sé air tráthnóna. 51 — Bain den donas a bhféadfair. 52 — Bíonn an fear deirinneach díogh- bhálach. Ní bhíonn rogha an duine tosaigh aige. 53 — Ar uairibh thagaid na h-anacraí, agus is fearr san ná iad a theacht i n-éinfheacht. 54 — Ní tháinig trioblóid riamh na h-aonar. 55 — Is mairg a bhíonn druinn roim deac- air. Druinn = cromtha fé cruadhtan an tsaoghail. An tráth thig deacair ar a leithéid sin millean sí ar fad é. 56 — B'fhearra dhuit bheith ag scúbhadh brobh ná ag déanamh ruda i n-aghaidh do leasa. 57 — Ní thabharfadh sé a chuid den donas ar thuistiún. Go magamhail adeirtear san le duine go mbíonn an rath air 'na ghnó ach go gcoiméadann an gnó ar siubhal é. 58 — Gach aoinne is a thruaighmhéil féin aige. 59 — Gabhann an donas baile is leath Éireann. .I. Is mó a théigheann le donas ná le sonas. 60 — Srathar na h-aindeise ar chapall na tubaiste. .I. Ualach de'n donas do theacht ar dhuine ar a raibh a dhóthain de'n mhío-ádh cheana. 61 — Ag dul ón ngríosachán go dtí an teine. 62 — Ag dul ó thigh an diabhail go tigh an deamhain. .I. Ag dul ó olc go ró-olc. 63 — Buaileann an tubaist i lár an bhóth- air le duine. .I. I n-áit nár dhóigh leat. 64 — Bíonn an donas i mballaibh eile féin. Nuair chloisfeadh fear an donais go raibh mío-ádh, leis, ar dhuine eile déarfadh sé mar sin. 65 — Níor cheannuigh riamh an suaimhneas ach an té ná fuair í. 66 — Is tearc neach ar a mbíonn rath ná bíonn an meath ar chuid dá chlainn. Sin ní a tugtar fé ndeara go minic. 67 — Lean ar an meath is tiocfaidh sí. .I. Do ghní meathluightheacht béas meathluightheoir de dhuine mhaith. 68 — Lomann bruid cinéal; lomann lom coingheall. .I. Creachann agus scriosann bruid namhad an cinéal a bhíonn fé n-a smacht; briseann fiorbhocht- aineacht geallamhna onóra. 69 — Chonnaic sé Murchadh nó an rud ba ghiorra dho. Le duine go gcuirfí scannradh uathbhásach air adéarfaí é sin. Murchadh an Tóiteáin Ó Briain do cuireadh anall ó Shasanna le linn Eibhlíse agus do dhóigh & do chreach an Mhumha. Aoinne chonnaic an Murchadh san is dóigh gur mhó an donas ná an sonas do é. 70 — Éirigheann le Cairiú ceal é shárú. Tagann olc ar dhuine ceal troda a dhéanamh na choinne. Cairiú = fear scriosta Mumhan le linn Eibhlíse. 71 — Ní tháinig olc i dtír nárbh' fhearrde duine éigin é. .I. “Is olc an ghaoth ná séideann do dhuine éigin.” 72 — Is fusa de an donas orm féin é bheith ar mo chomharsain. Is mór an solás ar fhear donais an donas d'fheis- cint ar dhuine eile. 73 — An té go mbíonn an donas air ní chuirfeadh Éire an sonas air. 74 — Ní chuireann an chinneamhaint a cos fúithe. .I. Bíonn sí gan stad ag gluaiseacht. Cinneamh- aint, is gnáth gur “olc” nó “tubaist” a thuigid na daoine tuatha a labhras Gaedhilg leis an bhfocal san. 75 — Is mairg go mbíonn buana iasachta aige. Buana .i. saighdiúir nó amhas a cuirtí ar buanacht nó 'na chomhnaidhe isteach i dtighthibh na ndaoine in Éirinn chun go gcothuighthí i n-aisce é, agus go mbeidís na lucht faire agus smachta ar na daoine. 76 — Is olc an scéal nách fiú é “huth” a rádh leis. 77 — Dá olcas é Séartha [nó Séamas] b'fhearr é ná bheith 'na éagmais. 78 — Is deacair rogha do bhaint as dá dhígh. Díogh = an ceann is measa ar uimhir rudaí. 79 — Nuair is cruaidh do'n chailligh caithfidh sí rith. .I. Nuair a bhíonn an t-olc ag druidim ró-ghairid di. 80 — Ní maith air muir ná ar tír í. 81 — Ní tairbhe bheith ag seanchas nuair a bhíonn an anachain déanta. Ní h-aon mhaith cainnt nuair bhíonn an t-olc déanta. 82 — Is é a locht a laighead. .I. É bheith beag, b'shin a raibh d'olc ann. 83 — An rud nach fiú a lorg ní fiú é d'fhagháil. 84 — Ní fiú salann an phraisigh é. 85 — Ní fiú trúmpa gan teanga é ná madra-allaidh gan fiacla. SÍON AGUS AIMSIR. Is mór an tsuim a bhíodh riamh & atá fós ag daoinibh i gcúrsaibh na síne is na h-aimsire. An tsíon an chéad adhbhar cainnte ag daoinibh, pé áit i mbuailid le chéile. Ins na gnáth-chainnteannaibh atá sa chaibideal so tá tagairt d'fhearthainn, do cheo, do thiormacht, do shneachta, do shioc, d'fhuacht is do theas, do ghaoith & do chiúnas. Do bhíodh ainmhidhthe na talmhan & éanlaithe an aer ag ár sinnsearaibh na n-adhbhar eolais is faistine ar an saghas síne bhíodh ag teacht. Do bhíodh comharthaí síne aca ar an ngeallaigh, ar an ngréin is ar na réaltaibh, ar an lá is ar an oidhche, ar laethibh na seachtaine, ar gach féile & mí, gach ráithe & gach tráth eile do'n bhliadhain. A bhfuaireamairne dhíobh san ameasc Gaedhilgeoirí na Mumhan, táid cruinnighthe annso. 1 — Tosach ceatha ceo. 2 — Mar a leigfeá tré chriathar é. .I. Fearthainn trom a bhíonn ag tuitim mar sin. 3 — Fearthainn a chiúnuigheas gaoth. .I. Má thagann fearthainn le linn anfaidh laguigh- eann san an ghaoth. Min Mhaghchromtha. An mhin is fearr blas is is 'mó substaint. Scríobh chun an t-é dheinean — Mícheál Ó Caoimh, i Maghchromtha. Biadh do Ghaedhlaibh — Ceannuig do chuid aráin, cístí, &c., ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid a' tSáirséalaigh, i Luimnigh. <L 7> 4 — Gach aon lochán lán le h-aghaidh an Mhárta. 5 — Is fuar gach fliuch 's is dubh gach déanach. 6 — Mara mbídh sé tirm is fliuch is fearr é. 7 Tiocfaidh an bháisteach lá nách teas- aidhe Is ní dhéanfaidh mo chaipín scáth dhom. Le linn brothail is gnáth san do radh. 8 — Cuid mhór duibheann agus beagán fearthanna. Aimsir chruaidh ghaothmhar. 9 Báisteach ó Dhia chugainn ach gan é bheith fliuch, 9 Cuid an lae 'máirigh go ndeinidh sé anocht. 10 — Gach bliadhain dá dtigidh ag dul i bhfliche 's i ndéanaighe. Féach leat lthnch. 68, uim. 52. 11 — Má deireann tú amáireach le muir beidh an lá amáireach fliuch. A dhoichighe de an lá amáireach a bheith fliuch má cheapann tú dul i n-aon áit. 12 — Ceo soininne ar aibhnibh, ceo doininne ar chnocaibh. 13 — Ní tháinig an gorta le tiormacht riamh. 14 — Stad, stad, a bháistigh, tá na páistí cois a' chlaidhe. Rádh é sin ag leanbhaibh scoile nuair bhíd fé scáth ón bhfearthainn. 15 — Ní buan sneachta ar chraoibh ó Lá 'le Brighde amach. 16 — Bíonn ceathanna sneachtaidh um Bheal- taine [agus cailleacha ar leabaidh ag sranntarnaigh agus mairbh ag tarrac ar theampalaibh]. Rud annamh, iongantach um Bhealtaine ach thár- lóchadh a léithéid uaireannta. Magadh an chuid eile de'n chainnt. 17 — Bás na céad mhná nó báisteach tar éis dinnéir. Do féadfaí a bheith níos measa. 18 — Olc síon an sioc, is fearr sioc ná sneachta agus is fearr sneachta ná síor-bháisteach. 19 — Díogh gach síona sioc. 20 — Tiocfaidh lá fós go mbeidh gnó ag an mbó dá h-eirball. Le linn droch-aimsire deirtear é sin .i. tioc- faidh brothall fós go mbeidh na cuileanna ag crádh na mbó. 21 — Fuacht na slinneán a bhreacas na luirgne. .I. Ó bheith i n-aice na teine. Is amhlaidh is gnáth an chainnt sin a rádh nuair fhágfadh gníomh i bhfad ó bhaile riain ar rud ná beadh, dar leat, aon bhaint chruinn aige leis an ngníomh. 22 — Comh-fhaid a théigheann fuacht agus teas. 23 — Fothain an lae fhuair is fionnfhuaradh an lae the. Le h-éadach nó le tigh nó le crann deirtear san. 24 — Dá mbeadh an ghrian ag scoltadh na gcrann ba mhaith leis an bhfuar- théidhe teas. Fuar théidhe = duine gan fuinneamh gur mhaith leis bheith i n-aice na teine coitcheannta. 25 — Do bhainfeadh sé an croiceann d'fhíogach. Deirtear san le h-aimsir fhuair. Fíogach = saghas éisc go mbíonn croiceann garbh air. (Tuille le teacht). An Seabhac. Sean-duine do bhí ann uair agus bhí sé ana-léitheanta; ach dá mhéid an fhoghluim do bhí air bhí locht air — bhí sé dearmhadach. Is minic a bhíonn lucht léighinn mar sin ach ní raibh aon chuimse leis an bhfear seo deirim. Lá bhí sé chun dul ag siubhal ach bhraith sé go raibh a bhata siubhail ar an bhfán uaidh. Chuarduigh sé halla an tighe. Ní raibh rian de'n bhata ann. Dhein sé machtnamh ar an scéal; annsan d'fhill sé ar an seomra. Tharraing sé chuige páipéar agus scríobh sé chun carad do: A Chara, Nuair a bhíos id' thigh-se 'raer ní foláir nó d'fhágas mo bhata im' dhiaidh ann. An té bhéarfaidh an litir seo chugat tabhair do an bata & bead ana bhuidheach díot. Mise do chara, Tomás de F. Díreach agus an litir á cur sa chlúdach aige chonnaic sé an bata féin i gcúinne an tseomra i tharraing sé an litir arís chuige agus do scríobh: Aguisín — tá an bata úd fachta agam. Ní gádh dhuit aoinne chur 'á lorg. T. de F. Agus siúd leis agus an bata na láimh aige agus do chuir an litir sa phost. Máire Ní Áinle. LÉIG NA FÓGRAÍ, A CHARA, MÁS É DO THOIL É. AN MHIAS. Bhí Seán Ó Coileáin, file, ar bhainis, lá, agus ní mó ná sásta bhí sé leis an gcóir do cuireadh air. Ba righin leis an fheoil. Ba ghann leis an roinnt. Níor thaithn leis an mhias. Agus dubhairt sé an rann: Seán Ó Coileáin, Máistir, do mhúin gach sc'láire dá dtáinig, Ní bhfuair sé mar sheára ach 'mháin stráice nú dhó De chliathán seana-chránach do bheathuig na seacht n-áltha; Agus cláirín seana-chárta mar phláta fén bhfeoil. Seára = cuid. Seán Ó h-Icidhe d'aithris. M. Ó Cuileanáin do sgríbh. Más maith leat muinntir Ghráda, Go sásta is go socair Tabhair geach aon ní dhóibh, Is ná lorg aon ní ortha. DO CHABHAIR-SE, A CHARA. Ceannuigh do chuid earraí ó sna daoinibh a bhfuil fógra aca sa “LÓCHRANN,” agus cuir i n-iúl dóibh gur sa “LÓCHRANN” a chonaicís an fógra. Cabhróghaidh san go mór linn. GRAMADACH NA GAEDHILGE. “STUDIES IN MODERN IRISH” (Part I.) An t-Ath. Gearóid Ó Nualláin, ‘M.A., B.D., Ollamh Gaedhilge, do rinne. 5/- a luach. Ó CHUALUCHT OIDEACHAIS ÉIREANN, 89 Sr. Talbóid, in ÁTH CLIATH. Cora Cainnte na Gaedhilge d'á léiriú is d'á míniú. Cainnt an Athar Peadar & an Chéitinnig an bun atá aige. I LIOS TUATHAIL gheobhair Bróga Gaedhlacha agus Eudach Maith Gaedhlach ó Ó MÓRÁIN, i SRÁID AN MHARGAIDH. NÍ DEINTEAR AON PHÍOPAÍ EILE IN ÉIRINN ACH PÍOPAÍ MHIC PHEADAIR agus is fada farsaing atá a gcáil. Le ceannach i ngach siopa tobac. Cuir a dtuairisc ar lucht a ndéanta — CAPP & MAC PEADAIR Teo. FAICHE SHAIN STIABHNA, ÁTH CLIATH. I LIOS TUATHAIL gheobhair Áraistí Iarainn, Troscán & Rothair ó THOMÁS Ó CRÓINÍN, I SRÁID LIAM. FEÓIL ÚR GHAEDHLACH. Uaim-se gheobhair san. agus EUNLAITH is GLASAIRÍ. MÍCHEÁL BARÓID, Both a 64 & 65, Margadh na Feóla, CORCAIGH. Guthán a “276, Corcaigh.” CÓISTÍ IS CAPAILL is gach cóir eile chun cóisre nó sochraidhe. Tá againn-ne. Muinntir Chróinín, ar Chalaphort Uí Shúileabháin, i gCorcaigh. <L 8> GHEOBHAIR ROTHAR MAITH GAEDHLACH UAIM-SE: “AN LÚCÁNIA” Má tá mótarán uait; nó deisiú le deunamh ar rothar nó ar mhótarán nó ar mhótar mór, deunfad-sa go tapaidh is go toghtha dhuit é. PÁDRAIG Ó h-AODHA, Sráid Phembróc a 4 agus Sráid an Chinn Thuaidh a 17, CORCAIGH. TÁILLIÚIREACHT agus gach rud i bhfuirm éadaigh do fhearaibh! Níl dá ndíol againn-ne ach earraí a deineadh i n-Éirinn. Ó GLASÁIN IS A CHUA., 11 Sráid Uí Chonaill, BAILE ÁTHA CLIATH. NUAIR A BHEIR I gCORCAIGH glaodhaigh isteach chugam-sa. TÁ TEASBÁNADH MÓR UAIREADÓIRÍ AGUS FÁINNÍ ANSO. MÍCHEÁL de RÓISTE, Sráid Phádraig N. a 60, CORCAIGH. Scríobh chugam. CHÓMH BLASTA LE h-AON-ÍM! MARGAIRÍN ‘LEANDAR’ TÁ 'Á DHÉANAMH I gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL, Ó MATHÚNA & a gCualucht. Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. DEOCH BHLASTA FHOLÁIN ISEADH “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar. Scríobh chuig SEÁN Ó DÁLAIGH is a Chua. tta., I gCORCAIGH, in a thaobh. Ghaedheala! Ceannuighidh rothar Gaedhealach .i. “AN LÚCANIA” (de dhéantús na hÉireann) ó Dhomhnall Ó Buachalla, Magh Nuadhat. DO FHEAR NA FEIRME É SEO: Tá SÍOLTA, LEASÚ, ÚIRLISÍ, agus BIADH BEITHIDHEACH le fághail, go maith is go saor, sa tsiopa so: ‘SIOPA PLÚIR IS MINE SHRÁID AN RÍ,’ AN 3adh tigh i Sráid an Rí, CORCAIGH. Scríobh indiu & cuir tuairisc a luacha &c. Clóchualacht Seandúna, Corcaigh, do chlóbhuail. Togha gacha bídh i gcóir na mbeithidheach, le fághail ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid an tSáirséalaigh, i Luimnigh. Cló-bhuailfimíd-ne Leabhar Gaedhilge nó Leabhar Béarla dhuit. — Clóchualucht Dúndealgan, Dundalk
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
