Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Bealtaine, 1919
Title
Bealtaine, 1919
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1919
Publisher
An Lóchrann
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1919_05> <L 1> <B 1919> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> An Lóchrann PÁIPÉAR GAEDHILGE IN AGHAIDH GACHA MÍ. Uimh 38. BEALTAINE 1919. DHÁ PHINGINN A FHIACHA. COLANN GAN CHEANN. Do bhí fear ann fadó agus is é ainm a bhí air ná Arus Dacail. Fear an-shaibhir dob' eadh é agus bhí mórán iongantaisí aige, agus bhíodh mórán cleas aige d'á imirt, i dtreo go ndeireadh na daoine nár dhuine saoghaltha in aon-chor é. Do bhí tigh beag i gcúinne d'á fheirm, & bhíodh fear na mbó 'na chomhnuidhe ann. I gcionn beagán aimsire do cailleadh fear na mbó ach níor chuir Arus Dacail an fear a fuair sé 'na ionad 'na chomh- nuidhe sa' tigh in aon-chor. 'Sé rud a dhein sé ná leigeant dó dul 'na chomh- nuidhe 'na thigh féin. Do bhí an tigh beag follamh ansan & do chuir Arus Dacail trí bharaile dighe ann agus chuir sé fear ag faire air. I gcionn seachtaine do bhí an fear imthithe gan fios a thuairisce agus bhí trí chéile ar na daoine mór-dtímpal nuair airigh- eadar é. Ach níor chuir sin aon eagla ar dhaoine áirithe agus is tapaidh a bhí fear eile sa' tigh ag faire. I ndeire na seachtaine do bhí an fear san imthithe chomh maith leis an gcéad duine & Am briathar, do tháinig scáth ar na daoine roimh an dtigh & nár ró-fhuiriste duine fhagháil chun faire dheunamh. Ach sa' deire do fuarthas duine, fear mór ná beadh scáth ná eagla air roimh céad sprid dá mbeidís ag deunamh air chun a mharbhuithe. Do chuaidh sé go dtí an tigh agus fuair sé mar bhreab i dteannta a pháigh, go mbeadh cead aige a dhóthain de'n digh ól nuair a thiocfadh tart air. Bhí san go maith agus bhí ag rith leis go h-áluinn go dtí tráthnóna an tSathairn 'na dhiaidh san. Ansan nuair a chuaidh sé chun deoch fhagháil d'éirigh colann gan cheann anáirde ar an gcéad-bharaile agus dubhairt sé: “'Sé seo mo bharaile-se.” “Má's é,” ars an fear, “bíodh sé agat,” agus chuaidh sé go dtí an dara baraile. Bhí sé chun an deoch a thógaint as, nuair a dubhairt an cholann, “'Sé sin mo bharaile-se.” “Má's é,” ars an fear, “bíodh sé agat,” agus chuaidh sé go dtí an baraile eile, & bhí sé ag tógaint na dighe nuair a dubhairt an cholann an focal ceudna: “Sin é mo bharaile-se,” ar seisean. D'éirigh árd-fhearg ar an bhfear agus dubhairt sé: “Is dóigh liom go bhfuil níos mó ná do dhóthain sa dá bharaile sin ansan & pé 'cu is leat an ceann so nó nách leat tógfad-sa deoch as.” Agus do thóg agus d'imthigh an cholann. Roimis sin sa' ló, tháinig seanduine an tslighe chun an fhir a bhíodh ag faire agus nuair a chonnaic sé an deoch go léir cheap sé fanamhaint ann an oidhche sin & d'fhág an fear istig é, ach nuair a chonnaic sé an cholann gan cheann tháinig crith chos is lámh air & níor fhan focal aige & ní h-ólfadh sé an deoch a thug an fear chuige, mar is chuige a bhí sé 'á thabhairt nuair a tháinig an cholann chuige ar an mbaraile. Nuair a tháinig aimsir chodlata do chuadar araon a chodla sa leaba cheudna mar ní raibh aon cheann eile sa tigh. I gcaitheamh na h-oidhche tháinig an cholann gan cheann chúcha agus isteach sa leabaidh leis. Tháinig sé ar an dtaobh amuich & thosnuigh sé ar bheith 'á mbrú' isteach. Do bhí an seanduine ar an dtaobh istig in aice an falla agus bhí an t-anam 'á bhrú' as, ach ní leigfeadh an sgeón do labhairt. Bhí fuinneog in aice leis agus nuair a bhítheas ag dul ró-dhian air do léim sé amach an fhuinneog agus as go bráth leis. Ansan do labhair an fear istig leis an gcolainn agus dubhairt sé leis gan bheith 'á bhrú níosa shia mar go raibh a dhóithin slighe ansan aige agus mura raibh go mb'fhearra dhó bheith ag bailiú leis mar ná cuirfeadh sé féin suas leis i bhfad. D'éirigh an cholann agus d'imthigh sé uaidh. Bhí tamall eile de'n oidhche imthithe & nuair a fheuch an fear amach ar an úrlár is amhlaidh a bhí deichneabhar ag bualadh báire ann agus do bhí naonúr díobh ag bualadh i gcoinnibh an aoinne amháin, agus b'é duine é sin 'ná an cholann gan cheann. D'fhan an fear faire ag feuchaint ortha ar feadh tamaill agus sa deire dubhairt sé — “Is mór an náire dhom bheith sínte anso & an fear san amuigh in a leithéid de chás.” D'eirigh sé ansan agus chuir uime a chuid eudaigh & chuaidh sé ag cabhrú leis an gcolainn. Thosnuigheadar ar bhualadh & i gcionn leath-uaire do bhí an naonúr sínte marbh ar an úrlár ag an bhfear bhí sé chómh maith chun bualadh. Ansan do labhair an cholann leis. “Is tú an fear is fearr dá bhfeaca riamh,” ar seisean, “agus anois ó chabh- ruighis liom bíodh an áit seo agat go deo, mar mara mbeadh ar dheinis dom anocht bhéinn anso i bpianta go deo, ach anois táim saor, agus cuimhneóchad ort- sa agus ní bheurfaidh aon lá cruaidh ort i gcaitheamh do shaoghail.” Sin é mo sceul-sa agus má tá breug ann, bíodh. Pádraig Ó Súilleabháin, Ceann Árd, Corca Dhuibhne, do scríobh. Sceulaidhe i gCeann Árd d'innis. Sean-sceul atá ag Gaedhilgeóirí i ngach aon bhall é sin. Tá sé ag Albanaigh, leis Is iongantach an casadh bhain an té cheap é as ainm Aristotle. Feuch, leis, gur ag feirmeóracht a bhíodh an fear mór-eolais sin, agus a stór féinig dighe aige, i gcúinne na feirme! — Lucht “An Lóchrainn.” AONACH CHATHAIR SAIDHBHÍN. Is beag duine in Uibh Ráthach ná tugann cúrsa anois nó arís ar Aonach Chathair Saidhbhín. Is ann a chidhtear am thuairim- se an sluagh daoine is Gaedhealaighe, is cródha, is subháilcí, is neamh-loisgighthe & fós is dathamhla le fághail ar fúid cheithre chúinní na h-Éireann indiu. Ní chuireann san puinn iongna orainn, nuair is eol dúinn go bhfuil Cathair Uibh Ráthaigh ar cheann dos na catharachaibh is ársaidhe in Éirinn, agus gurab iad cuanta Uibh Ráthaig do thug ancoireacht agus foithin do loingeas Clanna Míleadh an chéad lá riamh a shroiseadar Éire. Baisteadh an chathair ó inghin Conn-céad- cathach gur b'ainm di Saidhbhín, a chómhnuigh i láthair na catharach sa cheathramhadh déidh- eanach de'n tarna h-aois. Bhí Saidhbhín pósta ag Oillíoll Ollam — mac d'Eoghan Mór, Righ na Mumhan. Ar a shon go bhfuil an chathair ag dul i méid ó lá go lá sé an oiread céadna aontaighe atá ann le “cuimhne an fhiolair.” Má ghabhann tu tríd aon tsráid do shráideannaibh na cathrach tráthnóna lae aonaigh, deirim-se leat gur rí-olc an t-aonach a bhí ann mar a gcloisfir ceol ag éirighe as gach tigh tábhairne. Ceol amhránaidhe éigin súgac aerach i ndeas ó Chathair Dómhnall, anoir ó Ghleann Bheithe, anall ó Chois a' Ghóilin, nó béidir aniar ó Oileáinín Aoibhinn Dairbhre a' canadh amhráin d'amhránaibh Thomáis Ruadh nó file éigin dá leithéid. Seán na Buile. Gúnaí & Hataí do Chailíní; Carabhataí Gaedhlacha, Stocaí, Bónaí, &c., do fhearaibh; Táiliúireacht ar fheabhas. D. Mac Curtáin, 5 Sráid an Chaisleáin, Corcaigh. <L 2> Scáth ó'n nGréin, nó fós ó'n bhfearthainn. Foscáin Gréine, Foscáin Fearthanna, Bréagáin Leanbh, is Madaí Dorn. TIGH “AN BHATA DROIGHIN ÉILLE” H. JOHNSTON, Teó. Sráid Phádraig N., i gCORCAIGH. Siopa eile ar Sráid an Chladaigh i gCóibh Chorcaighe. GUAILNEÁIN SEANDÚNA. Bhí cúigear ar chárr ag gluaiseacht Gur bhriseadar na húmaí, Is nuair thuigeadar a bhfionntar Ba chráidhte dúr a gcló. “Ach, tá peidhre 'n Shandon Braces” Ars an t-iománaidhe leó go scléipeach “Agam, is táid chómh tréan san Go ndéanfaid dúinn an gnó!” Le fághail in a mór-chodaibh ó'n té dheinean — TOMÁS Ó GORMÁIN Calaphort an Phápa, CORCAIGH. NÍL A SHÁRÚ SO IN ÉIRINN: MARGAIRÍN “LOVING CUP” I gCorcaigh a deintar. Tá le fáil in a phúntaibh nó in a chnapógaibh. ó DHEUNTÚSACHÁN AN tSEANDÚNA, I gCORCAIGH. BIADH DON DUINE is BIADH DON BHEITHIDHEACH. Tá raidhse de gach saghas bídh le fághail uainn-ne. Cuir cárta chúgainn ar lorg gacha eolais — SÉAMUS Ó NÉILL is a chlann mhac (Teo.), CIONN tSÁILE, Co. Chorcaighe. Gheobhaidh do mhac togha na scoluidheachta — I gCOLÁISTE CHOLMÁIN CHLUANA MAINISTEAR FHEAR MUIGHE, CO. CHORCAIGHE. Gheobhair gach eolas ó'n Uachtarán, An tAthair Tomás Tóibín. BÁS DHIARMUDA. Nuair a rug Diarmuid Gráinne ó Fhionn do cuireadh ruaig air & tháinig sé chun comhnaithe go h-Uibh Ráthach, é féin & Gráinne. Aon lá amháin tháinig Spáinnigh (?) isteach ann ag cur cogaidh ar na Fiannaibh. Do bhí fearg ar Dhiar- muid chun Fionn ach do dhein sé a dhích- eall chun ná raghadh na Spáinnigh chun na bhFianna mar bhí a fhios aige ná raibh na Fianna ollamh chun cogadh a thabh- airt dóibh. Dhein sé mar seo: Chuir sé teachtaire go dtí na Fianna 'á rádh leo, bheith ollamh agus go gcimeádfadh sé féin na Spáinnigh siar an fhaid is d'fheudfadh sé é. Tháinig na Spáinnigh chuige & d'fhiaruigh- eadar de cá raibh na Fianna 'na gcomh- nuidhe. Dubhairt sé ná feadair sé, go mbídís ag imtheacht ó áit go h-áit. “Agus,” ar seisean, “má's ag cur cogaidh ortha a thánabhair-se, b'fearra dhíbh dul abhaile. Ní bhéadh aon dul agaibh ar bhuachtaint ortha.” “Níl aon eagla orainn rómpa,” ars' iad, “agus an ceann aca tusa go bhfuil an oiread san muiníne agat asta?” “Ní ceann aca mé,” ar seisean, “ach buachaill aimsire agus tá clis agam ná féadfadh aoinne agaibh-se dheunamh.” “Má's mar sin atá an sceul,” ars' iad, “go bhfeudfadh buachaill dod' shórt- sa cleas a dheunamh ná féadfaimis-ne a dheunamh ní bhéadh aon-ghnó againn dul i gcoinnibh na bhFianna. Cad iad na clis is mó a chífeá 'á ndeunamh anso?” ars' iad. “Do-chínn,” ar sé, “daoine ag líonadh baraile de ghrean agus bheiridís suas ar chnoc é agus mharcuighdís é go dtí go mbíodh sé ar bharra na faille. Ansan léimidís anuas agus scaoilidís síos an baraile. “An ndeunfá-sa é?” ar siad. “Am briathar go ndeunfainn,” ar seisean. Thugadar an baraile chuige go barra cnuic a bhí 'na n-aice. Chuaidh Diarmuid anáirde air. Scaoil sé leis agus d'fhan anáirde air go dtí go raibh sé ar bharra na faille. Ansan do léim sé anuas de agus scaoil sé an baraile síos le faill. Ansan do thriail cuid de sna Spáinnigh é ach nuair a théighidís go barra na faille ní fheudaidís léimt anuas de'n bharaile & bheireadh sé le faill iad. Sa deire d'eirigheadar as agus d'fhiaruigheadar de an raibh aon chleas eile aige. Dubhairt sé go raibh. Chuir sé a chlaidheamh 'na sheasamh & do luigh sé anuas air agus chas sé tímpal trí h-uaire. Do thriail na Spáinnigh an cleas san acht nuair a luigheadar anuas ar an gclaidheamh do chuaidh an claidheamh suas trí gach duine aca a thriail é. Nuair a chonnacadar ná feudfaidís aon chleas aca a dheunamh chuadar go dtí a mbáid & sheoladar abhaile airís. Tamal 'na dhiaidh san do bhí Diarmuid agus Gráinne ag fiadhach cois Chnoic an Fhiolair. Do thárluigh Gruagach an Oileáin leo agus d'fhiafruigh sé de Dhiarmuid an imreochadh sé an bhean, mar gheall. Dubh- airt Diarmuid ná raibh aon rud riamh aige ná h-imreochadh sé. D'imreadar an cluiche ach ambasa gur bhuaidh an Gruagach an bhean. Ansan do tháinig dochma ar Dhiarmuid. Do chonnaic an Gruagach go raibh buairt air & dubhairt sé: “Bhuas-sa an bhean ach bíodh sí agat má leanann sí thú.” D'imthigh an Gruagach síos & d'imthigh Diarmuid suas ach do lean Gráinne an Gruagach. Ansan dubhairt Diarmuid gur d'imthigh an bhean síos mar go raibh an fhánaigh aici. Ansan d'imthigh an Gruagach suas & d'imthigh Diarmuid síos agus do lean sí an Gruagach airís. Do léim an Gruagach isteach san Oileán ansan agus rug sé Gráinne leis. Do tháinig ceó draoidheachta ar an oileán ansan agus ní fhéadfadh aonne é 'fheicsint ar feadh seacht mblian. D'fhan Diarmuid ar Chnoc an Fhiolair ar feadh na seacht mblian agus nuair d'eirigh an ceó de'n oileán do léim sé isteach ann. D'imthigh sé gan mhoill ag triall ar thig an Ghruagaigh agus fuair sé ann é. Do chuir sé troid air gan mhoill ach do rug an Gruagach greim air agus do leag sé é. Leis sin do tháinig Gráinne isteach & nuair a chonnaic sí iad do rith sí ag trial ar chlaidheamh. Do bhí an Gruagach anuas ar Dhiarmuid, ach do mheas sí gur b'é Diarmuid a bhí ar bharra agus sháidh sí an claidheamh tríd an nGruagach. Nuair a chonnaic sí cad a bhí deunta aici do tháinig crith cos is lámh uirthi ach i gcionn tamail do shocruigh sí in a h-aigne a rádh le Diarmuid gur le fearg chuige a mhairbh sí an Gruagach. An mac a bhí aici ó chuaidh sí ar an Oileán d'órduigh Diarmuid dí é 'chom- áint uaithe. Dubhairt sí go ndeunfadh ach is é a dhéin sí 'ná banbh a dheunamh de le draoidheacht fhoghluimigh sí ó'n nGruagach agus chuir sí d'á chothú ar Chnoc an Fhiolair é. I gcionn tamail mhaith do bhí an collach so ana-mhór agus ní fhéadfadh aonne é mharbhú. Do bhí sé ag deunamh léir-scrios ar na daoine mór-thímpal na h-áite agus do tháinig na Fianna chun deire chur leis. Chuir- eadar fios ar Dhiarmuid chun dul chúca mar b'é Diarmuid an fear dob' fearr aca. Dubhairt Gráinne leis gan dul ann nó ná tiocfadh sé abhaile go bráth. Ach níor ghéill sé dí agus d'imthigh sé. Do bhí ar Dhiarmuid gan dul i n-aon fhiadhach aon lá go bhfeicfadh sé braon d'á chuid fola. Nuair a bhí sé ag im- theacht do chaith Gráinne an scian leis & do chuaidh sé 'na cholpa ach do bhrúig sé isteach ann é agus d'fhág ann é chun ná tiocfadh aon bhraon d'á chuid fola amach agus d'imthigh sé air ag fiadhach. I gcaitheamh an lae do mhúscluigheadar an collach agus do mhairbh Diarmuid é. Nuair a bhí sé marbh do chuaidh Diarmuid chun é thomhus. Do tháinig sé ag 'á cheann & thomhus sé siar le 'na throithe, sé sin a chosa, é. Ach do bhí daoine ann go raibh éad aca le Diarmuid agus dubhradar leis tosnú ag barra an ear- baill. Do dhein, agus chuaidh an dealg nimhe a bhí ar dhrom an chollaigh i gcois “BRÓGA NA LAOI,” idir bhróga ísle is bróga árda, bróga lorgan is bróga glún. Tá le fághail i ngach sráid-bhaile. Scríobh chun “Lucht deunta Bróg na Laoi,” i gCorcaigh. <L 3> Dhiarmuda agus chuir sé chun báis é. Nuair a bhí sé 'á chailleamhaint dubhairt na Fianna le Fionn dul agus trí bhas uisce do thabhairt chuige. Do leighisfeadh trí bhas uisce ó Fhionn an aicíd ba mheasa. Do chuaidh Fionn ag triall ar an uisce ach do chuimhnigh sé ar an rud a dhein Diarmuid air (do rug sé Gráinne uaidh) & nuair a bhí sé i n-aice Dhiarmuda do scaoil sé an t-uisce uaidh. Chuaidh sé airís ag triall air & an bas uisce aige ach do dhein sé an cleas ceudna leis airís. Ansan d'eirigh na Fianna go léir chuige agus do rith sé ag triall ar an uisce agus thug sé leis é go slán ach do bhí Diarmuid marbh roimis. Ansan tháinig leun mór ar Fhíonn ná tug sé an t-uisce chuige ar dtúis. Sean-sceulaidhe ar an gCeann Árd i gCorca Duibhne d'innis an sceul san dom. Pádraig Ó Súileabháin Ceann Árd. BEAN MHIC AN MHAOIR. An caoine úd cúig rann a bhí i “Lóchrann” na Bealtaine (Uimh. a 26) ag Gearóid ó Súiliobháin, tá deallramh aige leis an gcaoine seo thíos. An bunús ceudna atá leó araon, nach mór — gur mealladh bean tighe amach ar an dtráigh ag piochadh báirneach (nó ag baint duilisc) agus ná tabharfadh an bhean a bhí in aonfheacht léi aon-chongnamh di nuair a bhí sí 'á bátha. An bhean a phós mac an mhaoir 'n-a dhiaidh san, bhíodh sí ag síor-rádh na cainte atá sa' dán, gan buidheachas dí féin, gur thuig mac an mhaoir an sceul is gur chuir sé uaidh í. Sé an duileasg donn do rinne mo dhíobháil, Thug go carraig me ná deunfaidh trághadh. Is 'inghean úd thall cois na trágha síos Nach truagh leat féin bean 'á báthadh. Cha truagh, cha truagh, is beag do chás díom. Sín do chrios uait, tabhair do lámh dom, Nó cúinne ded' bhreacan, má sé is áil leat, Feuch' a ndeunfa' me buille snámha. Téirigh a bhaile, innis i dtráth é, Ceil é, ceil é ar mo mháthair, Go dtí go n-eirighean an ghrian amáireach. Mo thruagh anocht mo thriúr páisdí, Fear díobh bliana, fear a dá dhíobh, 'S fear beag eile in aois a thála. Tiocfaidh an churrach anso amáireach. Beidh m'athair ann 's mo thriúr driothár, 'S beidh mac an mhaoir ann ar rámh-bhrághaid. 'S gheobha siad mise ann d'éis mo bháthadh, Mo chóta gorm ar bhárr na sáile, 'S mo chúilionn donn ar dhro'-chóiriú, Mo bhróiste airgid ar charraig láimh liom, 'S mo phaidrín i lag mo bhrághad. Is buidheach do'n té a raghaidh am' áit-se, Gheobha sí meas ann, ciall is náire, Gheobha sí gabhair bhíon ar árd-bheann, Gheobha sí caoire maola bhána, Is ba laoigh a' ruith um an áirigh. Cha truagh — Ní truagh; feuch' — feuchaint; áirigh — bothán. An bhean uasal, Próinséas Tólmí do bhailigh in Albain dachad bliain ó shin. Tá athrú beag anso is ansúd sa' leagan san thuas. Bhí ní cosúil leis seo sa tsean- “Lóchrann,” Sept- ember, 1910. I gCorca Dhuibhne fuarthas é. — Fn. CONGNAMH NA gCARAD. Ceannuigh do chuid earraí ó sna daoinibh a bhfuil fógra aca sa “LÓCHRANN,” agus cuir i n-iúl dóibh gur sa “LÓCHRANN” a chonaicís an fógra. Cabhróghaidh san go mór linn. LUIBH-SHEANCHUS — Irish Ethno-Botany, le M. F. Maloney, M.B., Dún Garbhán (ar 4/6 ó ,M. H. Gill & Son,' Áth Cliath). Tá sean-leabhair ár gcine cuardaithe ag an ndochtúir seo ar lorg eolais i dtaobh luibheana na h-Éireann — an úsáid a deintí dhíobh agus an meas a bhí ag daoine ortha. Tá gearra-chúntas deas aige ar an gcuma in a ndeineadh draoithe leigheas. Labhran sé, leis, ar an gcuma in a dheinid muinn- tir na tuaithe leigheas fós a' luibheanaibh. Tá órdú lucht ealadhan ar an leabhar. Tráchtan sé ar na luibheana in a mbeart- aibh — fé mar atáid roinnte ag lucht ealadhan .i. Umbelliferae, Compositae, labiatae, &c., &c. Tá an ainm Laidne, agus aon-ainm amháin Beurla agus a lán ainm Gaedhilge aige ar gach luibh. Is baoghal liom ná tug sé an aire cheudna do sna h-ainmeacha Gaedhilge & thug sé don dá shaghas eile. Gach ainm atá i leabhar an Athar Eumonn Ó h-Ógáin, tá sé sin sa Luibh-Sheanchas so .i. “Euphrasia. Eyebright. Líon Radharc; Soillse na Súl; Lus na leac. Convol- vulus. Bindweed. Duillmheall.” Má chuirean an dochtúir ceist ar aon- Ghaedhilgeóir maith sa' Rinn (nó ar an Athair Mícheul Ó Síothcháin, Ollamh, atá i Magh Nuadhat), cloisfidh sé an ainm Ghaedhilge atá ar an dá luibh sin tuas. B'fhearr go mór an ainm Gaedhilge atá ag muinntir na nDéise do chur sa' leabhar, agus gan na h-ainmeacha go léir — idir ainm Albanach is ainm Mhanannach is ainm Ultach is ainm Mhuimhneach, &c. — do chaitheamh isteach in aon-charn amháin mar a dhein an t-Athair Eumonn Ó h-Ógáin roimis. (Sórt foclóra is eadh an leabhar úd). Ní h-aon-locht mór ar an leabhar so ó Dhún Gharbhán ainmeacha an Athar E. Ó h-Ógáin bheith ann, mar leabhar is eadh é sin ná fuil le fáil anois. Is truagh ainm Gaedhilge — “Luibh- Sheanchas” — bheith mar phríomh-theidiol ar leabhar Beurla, mar is a' Beurla scríobh an dochtúir toradh a chuid cuardaigh. Aonne dheinean stuideur ar bhláthaibh, mar chaitheamh aimsire nó mar chéird, beidh easnamh ar a chuid eolais má bhíon sé in eumais an “Irish Ethno- Botany” so. Seán Tóibín. TRÉITHE FHINN. Do léigheas an méid seo leanas i leabhar Fiannaidheachta: 1. Ba do bhuaidhibh Fhinn Mhic Cumhaill cé mór do bhéarfadh do neach nár mhaoidhimh sé de ló ná d'oidhche air é. 2. Adubhairt Pádraig: “Ba mhaith an tighearna aga rabhabhair-si” .i. Fionn Mac Cumhaill. Do ráidh Caoilte (mac Rónáin): “Dá mba ór an duilleabhar chuirios di an choill, dá mba airgead an geal-tonn do thabharfadh Fionn uaidh iad go léir.” An Giolla Mear. Tréithe ionmholta iad so ach bhí taobh dorcha dá mheón do teasbántaí uaireanta eile mar atá i dTóruigheacht Diarmuda. Ba mhaith linn idir thréithe fóghanta nó a mhalairt 'fhághail. Fuaireamair cúpla aisde eile thar Fionn ach níl éan chur síos ceart ar a thréithibh ionnta, — Muinntir an Lóchrainn. LEABHAIR A THAITHNFIDH LE GAEDHLAIBH, Idir Leabhair Ghaedhilge agus Leabhair Bhearla, le fághail uainn-ne. Gach leabhair atá fé chló, tá cóib de le fághail sa tsiopa so. Aon leabhair ná fuil againn féin, cuardóchaimíd dógh agus andógh 'á lorg duit. Scríobh ar lorg clár na leabhar. Labhartar Gaedhilg go fionnmhar i SIOPA NA LEABHAR nGAEDHEALACH. SRÁID DÁSON, a 45, BAILE-ÁTHA-CLIATH. Sranngscéalta mar seo: “Larch, Áth Cliath.” An Guthán: “4804 Áth Cliath.” Ní deintear aon phíopaí eile in Éirinn ach Píopaí Mhic Pheadair agus is fada farsaing atá a gcáil. Le ceannach i ngach siopa toabc. Cuir a dtuairisc ar lucht a ndéanta — Capp & Mac Peadair Teo. Faiche Shain Stiabhna, Áth Cliath. In Áircéid na Mumhan gheobhair Lámhainní Olna de dhéantús Gaedhal agus de shaothar lámh. Iad ar a lán saghas datha mar atá: crón, dubh, glaschaorach, geal agus donn. Tá earraí Gaedhlacha le feicsint ar gach cúntúir sa' tsiopa: Áircéid na Mumhan le ‘Robertson, Ledlie and Ferguson,’ I gCorcaigh. Seán Ó Conaill, Sráid an Rí, i gCorcaig Scriobh chuige. Tá Cóistí agus Mótair d'á ndéanamh againn-ne. Cuirimíd Gléas Góma (rubair) fé rothaí cóiste gan ró-mhoill. Cros & a Chlann Mhac, 18 & 19 Port Uí Shúileabháin (Sullivan's Quay), Corcaigh. <L 4> CEANNUIGH EARRAÍ GAEDHALACHA ó LÚCÁS DE BÚRCA. LÉINTE FO-LÉINTE STOCAÍ BÓNAÍ CARABHATAÍ DE DHÉANTÚS GAEDHAL Is saoire le 25% a gheobhair na rudaí sin sa tsiopa so 'na in aon tsiopa eile: Sráid Phádraig No. a 105, (‘Luke Burke’) Tá le fághail uainn-ne — TÉ BLASTA CÚMHRA. Ceannuigh púnt de mar shompla. SIMCOX is a chlann mhac (Teo.) 10 Sráid Phádraig N., CORCAIGH. Choláiste Uí Comhraidhe, Carraig an Chabhaltaigh, Conndae an Chláir. 1919. An Cheud Seisiún: Ón 7adh lá de Iúl go dtí an 2ra. lá de Lúnasa. An Tarna Seisiún: Ón 4adh lá de Lúnasa go dtí an 30adh lá. Togha Teagaisc, Togha Bídh is togha Spóirt. Gheobhair an Clár, agus gach eolas, ón Rúnaidhe: ó Bhrian Ó h-Uiginn, Carraig an Chabhaltaigh. TÉIG FÉ DHÉIN “AN EMPÓRIUM” ar lorg Earraí Gaedhlacha — BÓNAÍ, CARABHATAÍ, LÉINTE, CIAIRSIÚRAÍ AGUS LÍNÉADACH. M. Ó SÚILEABHÁIN & A MHAC, CILL ÁIRNE. Tá 200,000 Barailí Plúir da dhéanamh in aghaidh gacha bliana ag T. Ó hAILEANÁIN & a CHL. MHAC, Teo. Muileann Abhancoradh, Mainistir na Corann, agus Muileann Ghleanna Duileáin, Mainistir Fhearmuighe, Co. Chorcaighe. Sranngscéala: “Hallinan, Midleton.” Guthán: 7 Cork; i Midleton. AN LÓCHRANN. Páipéar don Ghaedhealtacht. Sráid Ribeáird a 6, i gCorcaigh — an Oifig. An Fear Gnótha: Seán Tóibín, Baile an Teampaill, i gCorcaigh An Fear Eagair: An Seabhac, Daingean Uí Chúise Na Díoltóirí: Ó Cuill & a Chua., 95 Sráid Phádraig, Corcaigh Easún & a Chl.-Mhac, Áth Cliath Má's maith leat bronntanas a thabhairt d'aon cheanntar sa Ghaedhealtacht agus bheith ag cabhrú' leis “An Lóchrann” san am gcéadna, cuir roint airgid ag triall orainn & cuirfimid cóibeana gach mí go ceann bliana chun aon áite a déarfar linn. Sinn-ne — Lucht An Lóchrainn. ABHA AN ÉITHIGH. Fad ó ins an Spáinn, na daoine do théigheadh ar oilithre go dtí teampall Shain Séamuis i gCompostella do chreid- idís nár mhór dóibh an coinsias do bheith go glan ionraic aca i ndeire a dturais. Thárla uair go raibh ridire ríoga ag dul 'na oilithreach chun an teampaill sin agus a ghiolla le na chois. Do ghluaiseadar leo go moch ar maidin le h-ionchas go sroisfidís Miranda an tráthnóna san chun na h-Ébró do Ghabháil ansúd. Sa tslighe dhóibh, do ghabh sionnach thórsa ar an mbóthar. “Sin sionnach breagh mór anois,” ars an ridire. “Ach, a thighearna!” ars an giolla, “ins na tíortha do thaisdealas roim bheith id' sheirbhís-se, dearbhuighim dar an dilse is dual duit uaim, go bhfeaca-sa sionnaigh ba dhá mhó ná an sionnach san, agus do chonnac ceann aca uair bhí chómh mór le tarbh beagnach.” “Cad é mar chlú do bheadh ag an bhfiaguidhe mharbhochadh é!” ars an ridire, agus do thiomáin sé leis na thost. Fé cheann tamaill do stad an ridire agus adubhairt sé ós árd. “A Thighearna, cos- ain indiu sinn araon ar chathú an éithigh nó tabhair dúinn go gcúitighimíd ár gcion i dtreo go gcuirimíd an Ébró anonn dínn gan bháth gan bhaoghal. Do tháinig iongnadh agus alltacht ar an ngiolla ar chlos na paidre sin do agus d'fhiafruigh sé den ridire cad fé ndear dó í rádh. “Ná fuil fhios agat,” ars an ridire, “go gcaithfimíd an Ébró do ghabháil chun dul go Compostella & go bhfuil neart ó Dhia do'n abhainn sin pé duine a thugann a éitheach sa tsligh ann dó do bháth mara ndeinidh sé aithrighe.” Shroiseadar abha na Sadosa. “An í siúd an abha, a thighearna?” ars an giolla. “Ní h-í. Is fada uainn fós í,” ars an ridire. “A leithéid seo, a thighearna ridire. An sionnach úd do chonnac-sa tráth ní raibh sé ach chómh mór le gamhain.” “Agus a dhuine chroidhe,” ars an ridire. “Cad é sin domhsa cad é an méid bhí san sionnach san agat.” Do chomáineadar leo cois ar chois & an giolla bocht ag deunamh a mhachtnaimh leis féinig, go dtángadar go dtí abhainn eile nár mhór a ghabháil. “An í seo an abha úd?” arsa sé. “Ní h-í fós ach is gearr go mbeimíd ann,” ars an ridire. “Pé sgeul é, a thighearna,” ars an giolla, “an sionnach úd go rabhas ag caint leat mar gheall air, do réir mar is cuimhin liom ní raibh sé ní ba mhó ná caora.” “Ó mhaise,” ars an ridire, “leig dom féin. Cá cuma dhomhsa tú féin agus do shionnach.” Ba ghearr go raibh deire an lae ann agus gur chómhsholas fear le tor, agus iad buailte le deire turais an lae sin le Miranda. “Siúd í thall an Ébro fé dheire, buidh- chas le Dia,” ars an ridire. “Ach, a mháighistir is fearr dá raibh ag éinne riamh, “ars an giolla de gheit.” Do bheirim mo bhriathar móide dhuit gur bheag má bhí an sionnach úd chómh mór leis an sionnach do chonnacamar ar maidin. Cormac Ó Cadhlaigh d'aistrigh ó'n bhFraincis. TOMÁS TÓIBÍN. R. I. P. Do sciob an galar gránda Gaedhal dúthrachtach de Ghaedhealaibh Chorcaighe leis le deunaighe: Tomás Tóibín, ó Bhaile an Teampaill, dritháir do Sheán Tóibín. Go mbronna Dia solus geal na bhFlaithas ar a anam. Do bhí Tomás i mbláth na h-óige (26) & deallramh na sláinte air go dtáinig an galar gránda air agus laistigh de sheachtain do bhí sé i roilig Chille Cré i measc a shinnsir Gaedhal. Fíor-Ghaedheal agus fíor-Chríostaidhe ab eadh é. Ní raibh puinn den Ghaedhilg aige & é ag eirighe suas ach ní túisge a thuig sé brigh na h-oibre ná gur chrom sé ar í fhoghluim go díchealach agus is aige bí sí go líomhtha agus go blasta nuair a tháinig sé in aois fir. Do dhein sé a chion féin chun í thabhairt do dhaoinibh eile, mar do bhí sé le blianta 'á múineadh i gCraoibh Chorcaighe & ar an Dubh-Charraig, tréis a lae oibre, agus is mór mar a mhothuighmíd uainnn anois é. Do bhí sé i n-a “Fháinneach” agus is beag rud i dtaobh na Gaedhilge a bhíodh ar siubhal sa chomarsanacht so Chorcaighe ná bíodh Tomás sáidhte ann. Níor imthigh mí thairis ó chuireadh Cualacht Mhuire ar bun ná raibh sé i láthair. Buachaill séimh macánta geal-gáiriteach dob eadh é gur annamh a casfaí a leithéid ort le feabhas a mheóin & a dhea'-chroidhe. Do bhí baint aige le Cualucht Bhinsint de Pól agus do thaisg sé d'á anam an fhaid as do bhí sé ar an saoghal so, ag déanamh gnóthaí carthanachta imeasg bochta Dé. Do bhí suim mhór aige san iománuidheacht agus do casadh go minic orm é ar pháirc an bháire agus is maith mar ar thuig sé conus camán do chasadh. Is truagh cráite Gaedhil de shaghas Thomáis d'imtheacht uainn agus an gádh atá leó fé láthair, ach is fearr fhios ag Dia, moladh go deó leis agus A thoil Naomhtha go ndeintar! S. De R., Craobh Chorcaighe. Ticéidí in a “gCeirthlíní” do lucht comórtha spóirt & Cnaipí Daithte — mar chomharthaí sóirt ó Chlóchualucht Dúndealgan, Dundalk Leabhair agus Peictiúirí chun Gaedhilge a mhúineadh. Faigh an Liosta ó Chlóchualucht Dúndealgan, Dundalk <L 5> An Fear Ó Mhalla. Roinnt blian ó shin bhí fear oibre ó Mhalla, go dtugtí “Tadhg na Stiall” mar leas-ainm air, 'na sheirbhíseach ar feadh scaithimh aimsire i gConntae Thiob- raid Árann. Fear láidir, lúbach, groidhe dob' eadh Tadhg; fear nárbh' fhios do féin méid a nirt, ná feidhm a chuirp. Ní raibh teóra leis na gníomharthaibh gaisce do dheineadh sé. An feirmeóir go raibh Tadhg ag obair aige, do bhí tarbh mór, dána trodach aige; tarbh nárbh' ionntaoibh, dá bhfaghaidh sé faill ar dhuine. Bhíodh an tarbh san agus slabhra air agus é ceangailte de staic iarainn amuigh i lár páirce. Dob' eagal d'éinne é go dteagmhóchadh an tarbh leis, agus é gan an slabhra air, & dá bhrí' sin do bhíodh ar fhear an tairbh an t-ainmhidhe aingciallda san do chimeád fé smacht nó bu bhaoghal báis do chómhursain éigin é. Bhí an scéal mar sin ar feadh tamaill mhaith go dtí go dtáinig na cómhursain go tigh an fheirmeóra oidhche ar scoruidheacht. Do bhítheas ag cur síos ar ghníomharthaibh gaile agus gaisce do dhein an duine seo & an duine úd, agus sa deire thiar dubh- airt duine de'n chuideachtain dá mbeadh a leithéid súd d'fhear 'sa pharóiste fé láthair gur ghearr a mhoill air tarbh dubh an fheirmeóra do mhíniú. “Nach cuimhin libh,” ar seisean, “cad a dhein sé le tarbh Seáin Uí Riain an lá thug an tarbh san fé & é ag teacht abhaile ó'n gceardchain.” “Is cuimhin go maith,” arsa duine de'n chuideachtain, “ach adéar- fainn go bhfuil fear annso anocht dá gcuirtí chuige é, a dhéanfadh an tarbh san amuigh dho mhíniú, chómh maith leis an bhfear úd do bhris cnámh droma thairbh an Rianaigh.” “Cé h-é féin airiú,” ars an chuid eile. “Nách shin é ansan agaibh é,” ars an chéad duine do labhair, “Tadhg na Stiall ó Mhalla.” Do gháireadar an chuideachta, mar cheap- adar ná raibh i dTadhg na Stiall ó Mhalla ach slibire gan chlisteacht, gan fuinneamh gan tapamhlacht, cé go raibh cuma láidir air. “Cuiridh uaibh na gáirí,” ars an fear a labhair ar dtúis, “ní cóir gáire a dhéanamh fé dhuine ar bith go mbeadh cúis gháire ann. Níl aon chúis gháire agaibh fé Thadhg fós, agus ní móide díbh a bheith. Cuirfead- sa geall deich bpúnt le h-aon fhear annso go míneóchaidh Tadhgh an buachaill dubh úd amuigh annsúd má gheibheann sé cead chuige.” “Bíodh 'na mhargadh,” arsa fear a' tighe, “liom-sa an tarbh & ba mhaith liom mínithe go maith é, acht ní dóigh liom go bhfuil sé i gcumas éinne annso smacht a chur ar an mbuachaill úd. Cuireadh síos an geall eadartha agus shocruigheadar ar lá chun Tadhg agus an tarbh do dhul ag cómhrac — dá mbeadh sé de mhisneach ag Tadhg dul i dtreis leis. An fear a chuir an geall síos, d'fhiaf- ruigh sé de Thadhg an dtabharfadh sé fé'n dtarbh? Dubhairt Tadhg go ndéanfadh acht go gcaithfí é dhíol go maith dá n-éirigheadh leis an tarbh do chuir ar lár; nárbh' aon mhagadh dul ag cómhrac le tarbh. Dubhairt a raibh láithreach go ndíolfaí a phágh go maith leis dá mbuadhadh sé ar an dtarbh agus do cuireadh an t-airgead le chéile gan mhoill. “'Seadh! bhí go maith agus do ceapadh lá an chómhraic agus nuair a chuaidh an scéal amach ar fuaid na h-áite go raibh Tadhg na Stiall” chun tarbh dubh a mháistir do throid, bhí gach éinne 'á ullmhú féin chun dul ag féachaint ar an spórt. An Domhnach a bhí chúcha tímpeall a ceathair a' chlog tráthnóna thosnuig na daoine ar bhailiú isteach sa pháirc mhóir i raibh an tarbh & bhí “Tadhg na Stiall” ann chómh maith leo, go neamh-eaglach. Bhí an dúthuig go léir ann, mar an radharc a bhí le feicsint aca an tráthnóna san, ní fheac- adar a leithéid riamh agus b'fhéidir ná feicfidís go deo arís. I gcionn tamaill chuaidh fear an tairbh agus beirt fhear eile, agus “Tadhg na Stiall” isteach 'on pháirc. Bhain Tadhg de a chasóg agus do dhein sé muiniltrí a léine d'fhilleadh. Chaith sé dhe a hata, do chuir crios maith, láidir um 'á chom. “'Seadh,” ar seisean, “scaoiltear chúgham é.” Do scaoileadh an tarbh, agus do phreab fear an tairbh agus an bheirt eile amach thar claidhe. Ní túisge a scaoileadh an tarbh ná gur seo fé dhéin Taidhg é. Níor chorruig Tadhg. Bhí sé na stalca dar le n-a raibh láithreach. Tháinig sgannradh ortha, mar shíleadar gurbh' amhlaidh a theip an misneach ar Thadhg & go ndéanfadh an tarbh min-ramh de. Seo an tarbh ag druidim le Tadhg, go mall ar dtúis, ach fé mar bhí sé ag teacht níos giorra dho, do bhí ag méadú ar an bhfuinneamh agus ar an bhfuadar a bhí fé, chun Tadhg do stolladh as a chéile. Seo fé 'na dhéin é le fuinneamh nímhe agus díreach agus an tarbh chun na n-adharc do chur ann do phreab sé ar lea'-taoibh agus le linn sceinneadh thairis don tarbh, do thug Tadhg snap ar iarrbhall air & do chas a lámh go daingean i gclúmh an iarbaill aige. Seo an tarbh ag casadh timpeall, ag iarraidh teacht ar Thadhg. Bhí fuair aige. Bhí greim daingean ag Tadhg ar an iarball le n-a láimh chlé, agus leis an láimh dheis thosnuigh sé ar an dtarbh do léasadh, i dtreó, sa deire thiar thall, gur thuit an tarbh i n-a phleist ar an mbán, traochta amach ag Tadhg. Do sheasaimh Tadhg os a chomhair amach, agus do bhagair a dhorn air. “Éirigh, a spreallaire,” ar seisean, “níor bhuail fear ó Mhalla riamh fear ar lár.” Do liúigh na daoine agus do bheiceadar. Bhí an tarbh dubh dána mínithe ag “Tadhg na Stiall” ó Mhalla. Pádruig Ó Corcora. Explanatory Grammar (le Seaghan Ó Catháin, ar 1/- ó ‘M. H. Gill & Son,’ Áth Cliath). Má lean Gaedhilgeóir go dluth dá chuid saothair riamh is é Seaghan Ó Catháin a dhein. Leabhar nua é sin, in a bhfuil míniú beacht ar a mbainean le gramadach na Gaedhilge. S. T. Má tá eolas uait ar an nGaedhilg nó ar chionnos í mhúineadh, níl agat ach dul go dtí COLÁISTE AN DAINGIN Mí Iúil nó Mí Lughnasa so chugainn ón 30 VI. go dtí 26 VII. agus ón 28 VII. go dtí 30 VIII. Tá gach eolas le fagháil ó Rúnaidhe Choláiste an Daingin, Daingean Uí Chúise. Oscalófar COLÁISDE NA MUMHAN I mBéal Átá 'n Ghaorthaidh i dtoach mí IÚIL, mar is gnáthach. Tá gach tuairisc in a thaobh le fághail ó'n Rúnaidhe, ó Liam De Róiste, Sráid an Chapail Bhuidhe a 27, Corcaigh. IOL-SCOIL NA MUMHAN (RING IRISH COLLEGE). Samhradh, 1919. An Chéad Teurma: Ó'n chéad lá Iúil go 31mhadh. An Dara Teurma: Ó'n 4adh lá Lughnasa go 29mhadh. Áit mhór Gaedhilge is eadh an Rinn. Árus breaghdha is eadh an Coláisde agus an tigh comhnuighthe. Déintear an obair ann & í go cuideachtamhail. Atá aer breaghdha farraige ann agus na hOidí go toghtha. PÁDRAIG Ó CADHLA, An Fear le Scríobhadh. ANSO I GCATHAIR CHORCAIGHE, beidh COLÁISTE GAEDHILGE ar siubhal fé mar a bhí anuiridh; i rith MÍ IÚIL I gColáiste Bráthar na Toirbhirte. Scríobh chun an rúnaidhe ansúd. “EUDACH NA DRUIPSIGHE.” Níl a shárú ann, a Ghaedhala. Áit atá go Gaedhlach amuigh is amach iseadh an ball in a deintar é — Muileann Eudaigh na Druipsighe, i Múscraidhe, sa' Mhumhain. <L 6> Tá ÁTHRAIGHE AIRGID den tsaghas so go h-oireamhnach mar Bhronntanas Baiste. Deinimíd-ne iad san agus an uile-shaghas eile mar atá — CAILÍSÍ, CUIRN AGUS CUACHA, AGUS ÓRNÁIDÍ I BHFUIRM BONN AGUS CROSANA CEILTEACHA, mar aon le h-ÉIDE SAGART, LÁSAÍ, agus COINNLEÓIRÍ. I gCorcaigh a deintar. Cuir tuairisc a luach ar LIAM MAC AODHGÁIN & A Chl.-mhac Teo., 32 SRÁID PHÁDRAIG N., CORCAIGH NÍ GÁDH BEURLA 'LABHAIRT, ach an uair a raghair ar lorg SAIGRÉIDÍ MAITHE, agus deunfaidh dhá fhocal cúis ansan. Abair “SILK CUT” le cailín an tsiopa. I nDÚNDEALGAN a deintear, agus tá 'á gcaitheamh AR FUAID ÉIREANN. P. Ó CEARBHAILL IS A CHUA. (teor.) lucht a ndeunta. SÍOL agus LEASÚ' don bhfeirm nó don gháirdín. ÁTHRAIGHE IARAINN AGUS STÁIN. ARÁN, MIN, PLÚR, TÉ AGUS BIOTÁILE. SEÁN Ó RIADA, An tSráid Mhór, CILL ÁIRNE. BOB. Is as aiste racaireachta a sgríbh R. B. Sheridan do thógas an méid seo a leanas. I Sasana is eadh do thuit an sgeul amach; agus Sasanaigh is eadh an giúistís Baoth & a bhean Brighid, agus a n-inghean Leára: Éireannach is eadh Mac Uí Chonchubhair, agus tá sé féin agus Leára i ngrádh le chéile. Táid Baoth agus Brighid i gcoinnibh an chleamhnais, acht tá sé curtha roimhe ag an gConchubharach an inghean do bheith aige da n-aimhdheoin. Le congnamh a charad, an Dochtúir, do thug sé fúithe uair nó dhó, ach do theip air. Sa deire cheapadar cleas na leitreach agus na ‘nimhe,’ agus d'eirig leo. An giúistís Baoth & a bhean, Brighid, 'n-a suidhe chun bóird, agus iad déis a gcéad-phroinn do chaitheamh; seirbhíseach do theacht le litir & Brighid ghá h-oscailt. An seirbhíseach d'imtheacht ansan. Brighid: Is ó'n gConchubharach í: tá 'ainm léi. Baoth: An beitheamhnach! Brighid (ag léigheadh dhí): “Is milis díoghal- tas: agus cé gur theip orm i dtaobh t'inghine, tá sé mar shásamh agam go bhfuilim suas len a h-athair crua'- chroidheach; b'aiteas liom gur tháinig liom ar maidin indiu nimh do chur id chuid té chugat — Baoth: Cuir uait do chuid cleas, a Bhrighid. A' ceapadh taoi. Brighid: Seo dhuit féin an litir, má's eadh. Baoth (ag léigheadh dho): “Táinig liom… nimh… chuid té.” Ó, an t-uathbhás! an cuirpeach! a Bhrighid! Brighid: Stad, a chumainn; tá iar-sgríbhinn léi. (Ag léigheadh) “Níl sé i gcómhacht dochtúirí tú shaoradh.” Baoth: Agus th-anam soir & siar, a Bhrighid, cad na thaobh ná glaodhann tú ar chabhair? Thá mo ghlór caillte 'gam; tá casadh míoráin im cheann. Sgoilfidh orm, agus me gan chabhair! a Sheáin! a Leára! a Sheáin! Seán (do theacht isteach): Ar ghlaodhais, a mháighistir? Baoth: Ar thugais fé ndeara go raibh éinní bun os cionn im chuid té ar maidin? Seán: Níor thugas, a mháighistir, ach amháin go raibh an dríodar, dubh ann féin. Baoth: Há! arsnaig, arsnaig dhubh. Cad na thaobh ná ritheann tú ag iarraidh an dochtúra, a leadaránaighe? Brighid: Bí cinnte gur fánach é a ghnó. Ritheadh sé ag iarraidh an dlighthóra go ndéinir d'uacht. Baoth: Sa donas sibh! glaoidh ar an ndoch- túir, a bheitheamhnaig. Tá'n sibh go léir ar tí mo mhairbhthe. Sean: Ó, seo chugainn, an dochtúir, a mháighistir. (É d'imtheacht). Baoth: Anois, a Bhrighid, éist-se do bhéal, feuchaint a' dtabharfidh an dochtúir fé ndeara éinní bheith orm. (An dochtúir do theacht isteach). Dochtúir: Do ghabhas isteach chun a rádh leat — Hulló, Dia'm' leigheas, a Ghiúis- tís, cad imthig ort? Baoth: Cad dubhart leat? Chíonn sé cheana féin í — chómh soléir is dá mbeadh sí sgríobhtha i leitreachaibh móra treasna mo phlaitine. Tá sé chómh maith bheith 'im thanachadh. Brighid: Ó, a dhochtúir, Ó, Ó! Baoth: Cuir uait, a Bhrighid. Dá ríribh, a dhochtúir, a' bhfeiceann tú atharrú croit orm? Dochtúir: Atharrú! a leithéid d'atharrú ní fhacthas riamh. Cad do thug na paistí dubha san ar do shróin? Baoth: Paistí ar mo shróin! Dochtúir: Agus an sgeoin sin id' shúil dheis! Baoth: Sgeoin im' shúil dheis? Dochtúir: Agus, mo nuar! tú go léir atuithe! Nách dóigh leat go bhfuil, a bhean uasal? Brighid: Mo chreach! cad é 'n chabhair bheith 'á cheilt? Go deimhin, a stóraigh, tá a dhá oiread ionnat is bhí ó chiainibh. Baoth: Tá; moithighim anois é. Tá an nimh tógtha agam. A dhochtúir, ar son an chirt, fóir orm. Ná leog dom bás d'fhághail go bhfeicead mo mharbhthóir d'á chrochadh! Dochtúir: Cad é sin a deireann tú, airiú? Baoth: Deirim go bhfuil nimh tógtha agam. Dochtúir: Árduigh do ghlór. Baoth: An amhlaidh ná cloiseann tú mé? Dochtúir: Tá do ghuth chómh lag san agus chómh h-íseal ná tagann liom focal dá n-abrann tú a chlos. Baoth: Táim réidh mar sin. Tá sé chómh maith m'fheart-laoi 'sgrí feasta: Hic jacet, ar feadh mórán blianta, duine de ghiúistísíbh an rí.” Brighid: An t-uacht, a stóraigh — ná dear- mhaid an t-uacht. Cuimhnigh gur gearr ná beidh ionnat é 'dheunamh. Baoth: Ní gearr; beidh an bás mall a' siubhal orm. Dochtúir: Tá'n tú réidh go deimhin, a chara; coinneal bheag na beata ag dul i n-eug, agus an uaigh dá h-oscailt. Níl sa t-saoghal-so ach ceó; caith- feam go léir imtheacht — idir uasal agus íseal — níl dul ó'n mbás. Nuair a ghlaodhann sé — Baoth: An diuc ionnat, a ghlóireáin! an mian leat me leigheas nó nách mian? Dochtúir: Fóiríor, a chara! níl sé im' chómhacht tú leigheas; ach geallaim duit go dtabharfad do mharbhthóir chun cúntais. Baoth: Go ra' maith agat; ach bfhearr liom féin é sin a dheunamh. Brighid: Ach má théarnuigheann tú rithfidh leis an gcuirpeach. Táim chómh mór san ar buile chuige nách maith liom é dhul ó'n gcroich. Baoth: Is maith san uait, 'uanach; acht má's mar a chéile leat é, dob fhearr liom téarnú ar a shon san. 'Seadh, a dhochtúir, ná fuil aon chabhair le fagháil agam uait? Dochtúir: Is oth liom a rádh ná fuil; ach tá an sórd-dochtúra Gearamánaigh úd, gur mhian leat an ruagairt do chur air, sa tsráid i gcomhnuidhe, agus tá sé an-thuigsionach in a leithéidibh seo. Baoth: Faigh é; faigh é agus tabhair leat é. Má leighiseann sé me gheobhad teistiméireacht dochtúra ó'n iolsgoil do. Imthigh agus brostuigh! Dochtúir: Ní fuláir deabhadh dheunamh; tá'n tú ag at go seoig. (É d'imtheacht). Brighid: Nách mór an náire dhúinn é, a stóraigh, má leogann tú do shaobh-liaigh de'n tsaghas úd tú leigheas! Cé mór é mo ghrádh dhuit, dob fhearr liom tú fheiscint san uaig ná é bheith le rádh gur b'éinne ach dochtúir galánta do leighis tú. Min Mhaghchromtha. An mhin is fearr blas is is 'mó substaint. Scríobh chun an t-é dheinean — Mícheál Ó Caoimh, i Maghchromtha. Biadh do Ghaedhlaibh — Ceannuig do chuid aráin, cístí, & c., ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid a' tSáirséalaigh, i Luimnigh. <L 7> Baoth: Ní ghadh dhuit 'innsint dom, a ghrian- áin, gur mór é do ghrádh dhom. Is fada 'fhios san agam. Agus geallaim duit ná fuil ní ar bith is mó chuireann sásamh aigne orm sa ghuais bhrónach in a bhfuilim ná go bhfuilim id fhágaint-se im' dhiaidh. (Tigid an dochtúir agus an Conchubharach isteach). Dochtúir: Sid é an Gearmhánach úd: Casadh orm ag an ndorus go h-ádhmharach é. Ó Con: Meiteo dabhasaí cuisleam. Dochtúir: Deir sé liom féachaint conus tá do chuisle. Baoth: Ná fuil Gaedhilg aige? Dochtúir: Níl focal. Ó Con: Páilíó bhibhim básum geárum. Dochtúir: Deir sé gur ró-gheárr é do shaoghal. Baoth: Dia linn! an bhfuil fhios aige cad tá orm? Dochtúir: Ní dóigh liom é. Baoth: Abair leis gur thugadar arsnaig dhubh dom. Dochtúir: Illí arsnecca tugdábhéasant. Ó Con: Nimhnátus est. Baoth: Cad deir sé? Dochtúir: Deir sé go bhfuil nimh tógtha agat. Baoth: Tá 'fhios san cheana 'gainn; ach cad a dheunfaidh sí liom? Dochtúir: Quid efectam? Ó Con: Básabálus tútellam. Dochtúir: Deir sé go bhfuil an bás ar an malain agat? Baoth: Faire, faire! A bhfeudfadh sé aon- leigheas a dheunamh dom? Ó Con: Bene céré leigheasbó bónó fullam. Baoth: Cad deir sé? Cad iad na “ba” iad so go bhfuil sé ag tagairt dóibh? Dochtúir: Ní do bhuaibh atá sé ag tagairt; acht deir sé go dtógfaidh sé air féin thú leigheas ar thrí mhíle púnt. Brighid: Trí mhíle púnt! Trí mhíle lainncis! A ghrádh ghil, ná cuir suas le calaois de'n tsaghas san; ná tabhair mar shásamh do an t-airgead a thabhairt do. Faig bás mar olc air. Baoth: Ní bhfaghad, a Bhrighid, ní id' eiteach é; ní thaithneann an bás liom. Brighid: Ach! ní fiú biorán is é — speach bheag, srann bheag, agus sin é thart é. Baoth: Leanann codla fada fuar é, a Bhrighid. (Leára, inghean Baoth do theacht isteach). Ó Con: Cuidam somrigheam diabheanas tollam rósam! Dochtúir: Tá iongna air i dtaobh áilneacht t'inghíne. Ó Con: Bé thellum libh ibhiam subhum rios- libeane. Dochtúir: Deir sé go bhfuil sé i ngrádh léi; agus má thoilean tusa le í thabhairt do, agus má's mian léi féin gabháil leis ar an gcoinnghill san, go leighisfidh sé láithreach tú gan duais 'ná tuarasdal. Baoth: Dar fiadh! agus a ndubhairt sé an méid sin go léir san bheagán focal san? Nách breágh an teanga í an Ghearamánais! Innis do go dtagaim leis má fheudann sé Leára a mhealladh — rud ná feudfaidh go deo. Dochtúir: Aon tálus? Ó Con: Sgríobhótus sinnóbus. Dochtúir: Deir sé, an fhaid bheidh sé féin ag sgrí an rud a leighisfidh tú go gcaithfir-se do gheallamhaint do chur ar pháipeur do. (Iad araon do dhíriú ar scrí'). Baoth: Seo, a dhochtúir, sid é tá uaidh. Dochtúir: Agus sid é do leigheas; léigh féin é. Baoth: Hath! Cad é seo? Gaedhilg bhlasta. Dochtúir: Léig ós árd é; gabhaim-se orm gur leigheas iongantach é. Baoth ('á léighe'): “Nuair a léighfir é seo beir leighiste aige d'chliamhain ionmhuin, Mac Uí Chonchubhair.” I n-ainm na seacht ndeamhan, cé h-é an dailthín é tusa? Ó Con: Mar a deirim leat, mise Mac Uí Chonchubhair, do chliamhain grádhmhar. Baoth: Thugais d'éitheach, a mhadra, ní tusa mo chliamhain, mar tógfad-sa nimh arís, & crochfar tú. Gheobha bás, a shuaracháin, agus fágfad mo mhaoin ag Brighid. Brighid: Déin, a stóir, agus deunfair an ceart. Táim cinnte go bhfuil an chroch tuillte aige. Baoth: Tá, deireann tú. Cogar a leith, a Bhrighid: Nuair a shílís ó chiainibh go raibh nimh tógtha agam-sa nár ort do bí an t-imshníomh mar gheall orm; nach agat do bhí an cúram ionnam; nách tú bhí eaglach go bhfaghainn bás! An dá lá saoghail is do mhairfir ní thóg- fad cómhairle uait arís! (Le mac Uí Chonchubhair) A gcloiseann tú? Deir- tear liom gur Éireannach tusa. Ó Con: Seadh, agus tá móráil 'n-a thaobh orm. Baoth: An rud is mó ar domhan go bhfuil fuath agam do. Tréig do thír agus maithfead duit. Ó Con: Feuch, a ghiúistís, mar a mbeadh gur tú athair mo laogh-ghil do bhrisfinn gach aon chnámh id chorp i dtaobh a leith- éid d'iarraidh orm. Dochtúir: Tá'n ceart agat. Baoth: A ndeireann tú é? Má tá'n ceart aige, ní fulair do'n an-cheart bheith agam-sa. Seo, a bhearránaig, bronaim m'inghean ort; agus is tú an dailtín is neamh-náirighe dá bhfeaca riamh. Ó Con: Abair leat, a mhic ó; tá fáilte rómhat. An focal is seirbhe, ó'n té thabharfidh brontannas mar Leára dhom, níl ann ach milis-bhriathar. Brighid: Seadh, a ghrádh ghil, is dóigh liom go ndeunfaidh sé seo abhar achrainn eadrainn faid mhairfeam arís. Baoth: Ní deirim ná go bhfuil an fhírinne agat, a ghrianáin, agus go deimhin dob anamh ceal abhar achrainn sinn go dtí so ach chómh beag! Gruagach an Tobair. BREITH BUIDHEACHAIS. Amhail a gheallas roim ré, bheirim mo bhuidheachas anois do Chroidhe Ró-Naomhtha Íosa gur eirigh liom sa' scrúdú. Moladh le Dia as ucht Mhuire Beannaithe is na Marbh Naomhtha. Go ndeine Dia trócaire ar a bhfuil imthithe romhainn. Amen. C. Ó S. Leabhair Nua iad so: “The Collegians” (G. Griffin); agus reumh- fhocal ann ó Phádraic Colm. “Stories of Irish Life” (Carleton); agus reumh-fhocal ann ó Darrell Figgis. “Maria Edgeworth,” cuid d'ár scríobh sí; agus reumh-fhocal ann ó Malcolm Cotter Seton, m.a. Uimhir a 10, a 11, agus a 12 de “every Irish- man's Library” iad san. Leabhair mhaithe ar 1/- an ceann iad so: “After Easter,” le Sibéal Tucaig. “Dark Days,” Lennox Robinson do rinne. “Leaver on The Wind,” S. M. Crevequer do scríobh. Scríobh indiu ar lorg an mhór-liosta leabhar. “CLÓ-LUCHT TALBÓID,” Áth Cliath. Deoch Bhlasta Fholáin ISEADH “TANÓRA” Sugh Óráistí atá ann agus Cois Laoi a deintar. Scríobh chuig Seán Ó Dálaigh is a Chua. Tta., i gCorcaigh, in a thaobh. FEÓIL ÚR GHAEDHLACH. Uaim-se gheobhair san. agus Eunlaith is Glasairí. Mícheál Baróid, Both a 64 & a 65, Margadh na Feóla, Corcaigh. Guthán a “276, Corcaigh.” CÓISTÍ IS CAPAILL is gach cóir eile chun cóisre nó sochraide. Tá againn-ne. Muinntir Chróinín, ar Chalaphort Uí Shúileabháin, i gCorcaigh. <L 8> GHEOBHAIR ROTHAR MAITH GAEDHLACH UAIM-SE: “AN LÚCÁNIA” Má tá motarán uait; nó deisiú le deunamh ar rothar nó ar mhotarán nó ar mhótar mór, deunfad-sa go tapaidh is go toghtha dhuit é. PÁDRAIG Ó H-AODHA, Sráid Phembróc a 4 agus Sráid an Chinn Thuaidh a 17, CORCAIGH. TÁILLIÚIREACHT agus gach rud i bhfuirm éadaigh do fhearaibh! Níl dá ndíol againn-ne ach earraí a deineadh i nÉirinn. Ó GLASÁIN IS A CHUA, 11 Sráid Uí Chonaill, BAILE ÁTHA CLIATH. NUAIR A BHEIR I GCORCAIGH Glaodhaigh isteach chugam-sa. Tá teasbánadh mór Uaireadóirí agus Fáinní anso. MÍCHEÁL DE RÓISTE, Sráid Phádraig N. a 60, CORCAIGH. No scríobh chugam. CHÓMH-BLASTA LE h-AON-ÍM! MARGAIRÍN “LEANDAR” Tá 'a dhéanamh i gCORCAIGH ag Ó DUBHDAILL, Ó MATHÚNA & a gCualucht. Bí 'á lorg ar lucht siopa, led' thoil. I gCÚIGE MUMHAN a deunfar An t-OIREACHTAS i mbliana, ón 3adh lá go dtí an 9adh lá de mhí Lughnasa, 1919. Tá a lán duais mhaith le bronnadh. Cuir fios indiu ar an gClár go dtí AN RÚNAIDHE, Cearnóg an Pháirneulaigh a 25, i mBaile Átha Cliath. Ghaedheala! Ceannuighidh rothar Gaedhealach .i. “An Lúcania” (de dhéantús na hÉireann) ó Dhomhnall Ó Buachalla, Magh Nuadhat. Do Fhear na Feirme é seo: Tá Síolta, Leasú, Úirlisí, agus Biadh Beithidheach le fághail, go maith is go saor, sa tsiopa so: ‘Siopa Plúir is Mine Shráid an Rí,’ An 3adh tigh i Sráid an Rí, Corcaigh. Scríobh indiu & cuir tuairisc a luacha &c. Clóchualacht Seandúna, Corcaigh, do chlóbhuail. Togha gacha bídh i gcóir na mbeithidheach, le fághail ó Mhuíntir Dhálaigh, Sráid an tSáirséalaigh, i Luimnigh. Cló-bhuailfimíd-ne Leabhar Gaedhilge nó Leabhar Béarla dhuit. — Clóchualucht Dúndealgan, Dundalk
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
