Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Mí Feabhra 1913
Title
Mí Feabhra 1913
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1913
Publisher
Muintir Raighill is Cuirc
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1913_02> <L 1> <B 1913> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> An Lóchrann PÁIPEUR LE GAEDHILG IN AGHAIDH AN MHÍOSA É SO. IML. V. UIMHIR I. MÍ FEABHRA, 1913. PINGINN. AG BUN ROS NA COILLE. Ag bun ros na coille ar thuitim an drúcht aréir, Seadh dhearcas an fhinnebhean shoin- eanta b'áilne gné Do ritheas na coinnibh chun tuitim i bprásáil léi Sé labhair sí “a dhuine, ar an buile taoi, ní dóigh dhuit mé,” II. “A spéirbhean mhaiseamhail mhaireanta modhmhail tais shéimh An maireann do dhuine nó ar mhiste leat gabháil liom féin” D'fhreagair sí mise go cliste de chomhrádh shéimh Go gcaithfinn é imirt ar chluithche cúig gcártaí léi. III. Do luigheamar ar imirt is ní thagadh liom áireamh géar An t-aon mar a thugainn, leis an g- cuireata bhuailfeadh é Nuair bhuaidh sise an cluithche is milis adubhart-sa léi “Ní hádhbhar duit mise ó chailleas-sa lúth mo ghéag.” IV. “Má bhuadhas ort sa chluithche le glio- cas ná bíodh ort brón Tar liom abhaile-gheobhair beath' uisge is fíon ar bórd Gheobhair cead suighe liom is taistil le misneach is lúth ar neóin I nineadh bheith caithte dhuit geallaim arís bheith óg.” V. Nuair labhair sí siud liomsa do chor- ruigh mo chroidhe is do léim Is cheapas go gcaithfeadh an fhinne- bhean saighead trím thaobh Is binn 's is blasta do chanainn léi fíor is bréag Go dtí an tarna glaodh 'choileach — mo bheannacht gur scaoileas léi. Bhí triúr fear ann inaon tigh amháin agus do dheineadar rud éigin as an slighe agus do daoradh an triúr chun a gcrochta. Taréis iad do dhaoradh do ghlac an breitheamh truagh don mhnaoi bhoicht [mar gurbh'iad a fear agus a mac a's a dritháir do daoradh] agus dubhairt sé “Is mór an truagh an triúr do chur amach as aon tigh amháin.” Do ghlaoidh sé chuige ar an mnaoi. “Tá t'fhear agus do mhac agus do dhritháir anso” ar seisean “Tabharfad párdún do dhuine aca. Ciacu aca is fearr leat. Beir leat do rogha aca anois.” Do stad an bhean ar feadh tamaill agus í ag cuimhneamh is ag smaoineamh. “Well” ars an breitheamh “ciaca aca bhéarfaidh tú leat.” “Gheobhaidh mé fear ón Mumhain Gheobhaidh mé mac óm chúm Agus béarfaidh mé féin mo dhritháir liom.” AN BACACH AGUS AN BHEAN. AN BACACH. Gombeannuighe Rí na naomh duit. Muire is a h-Aon-Mhac, Mise an bacach aosta atá 'na ag siubhal, Nár tháinig riamh ghadh éileamh, is tá anois ad iarraidh déirce, A bhean an tighe bí euscaidh, agus scaoil mise chun siubhail. An Bhean Mhuise suidh-se síos is déan reast; glac-sa bog an saoghal so; Níl muirghean ort ná géibheann acht tú féin garbh mór Ad iarraidh saidhbhris do dhéanamh de bhárr do mhálaí déirce Is beidh mórán aca id' éis-se, dá mhéid é do shiubhal. An Bacach Ní thógfainn prátaí ar scéith uaig ná deoch den bhainne ghéar uait Ach lomra na gcaorach isé do b'aite liúm. Éir' id shuidhe, a spéir bhean Saill is im is gréithre is tréighfidh mé an siubhal. An Bhean A bhacaigh bhuidhe na léige leig dod' ráidhte baotha, Ar na fir isteach do ghlaodhfainn chun do phlaosc-sa do bhrughadh Nuair ná tógfá prátaí ar scéith uaim abheadh tíortha tirm glan plaos- cach Ná deoc den bhaine ghéar uaim, mar sé is baoth chun an tsiubhail. An Bacach. Do fuaireas togha rogha is comhairle ó chailíníbh na parróisté Cúpla mála is córda is iad do chean- gal ar mo thaoibh, Ní theastuigheann a thuille den tsórd uaim acht cúilfhionn deas as clóca Agus siubhlóchaidh mé clár Fodla nó gheobhad í gan mhoill. Nuair siubhlóchad féin an méid sin, ní baoghal go mbead gan aoinne, Ceannochaidh mé píosa bréidín i nÍmo- coille thíos, Beidh a bróga i bhfaisin déanta is a búclaí greanta ar aon chois Is mo mhaidí croise ag léimrigh i n- doras gach aon tighe. Beidh mé feasta am “foreman” ar bhuachaillíbh na Fodhla, Ar bhaiste is ar chóisire is gach ball eile dá ngeobhad, Beidh a gcáibíní na ndóirnibh ag umh- lughadh dham ar bhóithribh Is a dtoibreacha órdha ní leomhfaid siad suidhe. TADHG Ó MURCHADHA, do soláthruigh. SEAGHAN CLÁRACH AGUS AN BHÁLACH. Do ghluais buachaill roimis lá ó Dhún Ghuairne go Rath Luirc mar ar chomhnuigh Seaghan Clárach. Do bhuail sé ag an ndoras agus do tháinig an cailín amach chuige, a's d'fhiafruigh sé dhí an raibh Seaghan Clárach istigh. “Tá” ars an cailín. “Abair leis teacht amach chugham” ars an buachaill. Do chuaidh an cailín isteach agus thug sí an teachtaireacht uaithi. “Abair leis go raghaidh mé amach nuair ólfaidh mé mo dheoch” ar Seaghan. Do tháinig an cailín amach & do thug sí an teachtaireacht “Stad ar do chois, a chailín” ar sé. Do fuair sé a pheann, a dhubh, a's a pháipéar aghus do sgríobh sé nóta. “Tabhair é sin do d'mháighistir” ar seisean. Do thóg sí isteach an nóta chun Seaghain. Seo mar a bhí san nóta: — “Innis do Sheaghan gheal Chlárach úr uasal, An file gan cháim nár ghnáthach gnúis ghruama, Gur mise an Bhálach bán a Dún Ghuairne Ná hólann a chárt go brath i rúm uaigneach.” Nuair do léigh Seaghan Clárach an rann, do tháinig náire air. Phreab sé amach ceannlomnochta. Do rug sé ar láimh ar an ngarsún agus adubh- airt — “A fhile gan cháim, is a Bhálaigh úir uasail, Do hoileadh go hárd idir dháimh na ndruadh cruadhcheist, Fiche agus fáilte fearthar chughat uaimse Is gur muireann liom tú fhágháil ins an Ráth, a ghnúis ghruadh-ghlain.” Do thug Seaghan isteach é agus do choingibh é ar feadh bliadhna. Straere mór do b'eadh Seaghan. Do bhíodh sé i gcomhnuidhe ag siubhlóid; is gach nidh do thuiteadh amach i rith an lae d'innseadh an garsún do gach aon oidhche nuair do thagadh sé abhaile; a's ní thuigeadh muinntir an tighe iad. Acht do bhí aon nidh amháin nár innis sé dhó go dtí an lá deirineach nuair a bhí a bhliadhain tugtha aige. Dubhart Seaghan le na mhnaoi “Tá an garsún ag imtheacht uaim amárach agus tá bóthar fada roimis. Tá cearc reamhar thurcaí ansan is mairbh í agus beirbh i gchóir a bhreicfaist í, a's tabhair le n-ithe dhó í, ar maidin amárach.” Ar maidin amárach — do chuaidh Sea- ghan amach go dtí fear des na comh- ursain chun chun go mbeárrtí é. An fhaid do bhí sé amuich, do tháinig an fear do bhíodh ag gabháil lastiar agus ní bhfuair an garsún pioc de. Do bhuail sé amach mar a raibh Sea- ghan dá bhearsadh a's do bhuail a lámha ar dhá lígh an dorais agus é go dubhach agus níor labhair sé smiog. Nuair dob 'fhada le Seaghan gur labhair sé, do bhris ar an bhfoidhne aige a's adu- bhairt sé. “A Bhaltaigh ghearra andeas ó Dhún na Slógh! Fáth do sheasaimh, aithris dúinn do sgeól. An é cailleamhaint fearainn t'athar cúis do bhróin Nó milleadh ban do ghabh tú is tú go hóg.” Do fhreagair an garsún. Ní milleadh ban do ghabh mé. Diúl- tuighim dóibh. Ná cailleamhaint fearainn m'athar cúis mo bhróin, Ach amhain do chearc gur mhaith a súp is a feóil Dá ithe ag fear is é ag magadh fútsa a Sheóin” Do phreab Seaghan amach. Fuair sé peann, dubh, agus páipéar agus do sgríobh sé a phas do, agus thug costas an bhóthair go maith do. TADHG Ó MURCHADHA, do sholáthruigh. <L 2> NA MÚRAIGH. Thuaidh i mbaile 'n Mhúraig fadó do chómhnaidh naonbhar deirbhráthair. Na Múraig a tugtaoí ortha. Ní raibh a fhios ag aon duine aca cé'n ainm a bhí ar aon duine da dheirbhratháireacha agus ní raibh a fhios ag aon duine eile mór thímcheall an pharóiste ach oiread, ce'n ainm a bhí ar aoinne aca. Do bhí trí no ceathair do ghoirt bheaga aca agus gach aon mhaidean bé an chéad rud a dheineadh an fear críonna, cómh maith agus dá mba feirm mhór throm a bhéadh aige, ná imtheacht amach a' féachaint ar an dtalamh. Aon oidhche amháin san gheimhreadh do bhí sé ag cur sneachtaidh go trom agus do bhí sneachtadh ar an dtalamh go tiugh. Do bhí talamh na Múrach clúd- aighthe lé sneachtadh cómh maith lé haon talamh eile agus nuair a dh'éirigh an fear críonna ar maidin n'fheacaidh sé an talamh. “Tá fhios agamsa” arsa é sin leis féin “cail an talamh imthigthe; tá sé tógtha ag Gearaltach an Droma,” agus leis sin léim sé síos in tseómra agus dhúisig sé a ochtar deirbhrathar. “Eirighidh bhúr suidhe” arsa é sin leo, “tá an talamh goidighthe ag Gearaltach an Droma” “fear a bhíonn ag goid talmhan é agus bain- feamna sásamh do i dtaobh é ghoid.” Léim an t-ochtar ina suidhe agus bhuaileadar ortha a gcuid éadaig. Bheir gach aon duine aca ar bhata mhór agus bhuaileadar amach cosnochtuighthe sa tsneachtadh. Siúd síos do dhruim Cnoic Bréandain iad agus faobhar fútha nó go dtángadar go dtí Mul- lach Bhéal. Bhí a dteist siúd amuigh lé neart agus lé óinsiúltacht & nuair chonnaic an Gearaltach chuige iad tháinig sórt eagla ar rómpa. Tháinig an naonbhar chuige a's d'fiafrughighea- dar do cá raibh a gcuid talmhan. “Mo truagh mhór sibh,” ar seisean “tá an talamh agamsa agus dá mhéid deabhadh a dheanfaidh sibhse beidh an talamh aige baile agamsa róimhibh. Do chas an naonbhar tar nais agus do thosnuigheadar ar a bheith ag cur díobh go tiugh nó go dtánagadar go dtí Mullach Bhéal. “Stadaig” ars' an mac críonna “tá an riabhach air siúd; cómhairímís sin féin.” Do thosnuigh sé ar chómhaireamh agus chómhairigh sé a ochtar deirbhrathar ach níor chómhairig sé é féin i naó' chor. “Ná raibh a fhios agamsa” ars an deirbhráthair críonna “go ndéanfadh sé díoghbháil éigin; tá duine againn coimeádaighthe aige.” Síos leó arís tríd an sioc & an sneachtadh nó go dtangadar go dtí an Drom. Tháinig an Gearaltach amach agus chómairigh sé iad agus bhí an naonbhar ann. Siúd leo arís agus níor stadadar nó go dtánagadar go dtí Mullach Bhéal. Do chómhairigh an mac críonna arís iad ach níor bhac sé é féin agus do chasadar síos arís. Do bhíodar síos agus suas mar sin trí huaire. Nuair a thángadar go dtí Mullach Bhéal an tríomhadh uair do leig an fear críonna abhaile a ochtar deir- bhrathar agus chuaidh sé féin siar go dtí Coimín Ól chun cleamhnas a dhéanamh lé inghean an Dálaig. Do deineadh an cleamhnas a's do bhí gach aon nídh socraighthe aca, ach bhí an cailín óg thuas sa tseómna a's theas- taig uatha labhairt lé. Dob' fhada leis an mháthair an fhaid a bhí sí thuas agus chuaidh sí suas chúichi. Do bhí an cailín óg ag gol go dúbhach agus d' fhiafraigh an mháthair dhí cad a bhí 'á cur ag gol. “Tá” ar sí sin, “ná feadar cia'n ainm a thabharfainn ar mo mhac dá mbeadh sé agam. “Mhuise tá an ceart agat” ars' an mháthair agus shuigh sí síos agus ghoil sí. B'fhada leis an Dálach an fhaid a bhíodar agus chuaidh sé suas chucha. D'ínnsigheadar dho cionnus a bhí an scéal agus dúbhairt sé go raibh an ceart aca agus thosnuigh sé féin ag gol na dteannta. Do bhí an Múrach thíos agus n'fhead- air sé cad a bhí dá gcoiméad thuas ins an tseómra. Cheap sé gur bh'amh- laidh a bhíodar chun an cleamhnas a bhriseadh agus chuaidh sé suas chun a fhios a fhághail arbh' eadh. D'ínniseadar do cad a bhí ar siubhal aca. “Mo thruagh mhór sibh,” arsa é sin, “Bhí naonbhar agam bmáthair aca agus fuair sí ainm dos gach aoinne aca.” “Mhuise tá an ceart agat” ars' iad san go léir agus tangadar anuas. Do pósadh iad agus do mhaireadar go sásta as san amach. Seán Ua Murchadha, Scoil Bhaile na nGall, Corca Dhuibhne. TADHG Ó RUDAIGHE. Deir an Seabhac go bhfuil daoine greannamhra 'na phróiste féin agus is ró-mhaith 'do chreidfinn é. Ach tá daoine greannamhra i n-áiteannaibh eile leis, agus cé ná féadfaidís dul i gcomórtas le muin- tir an tSeabhaic ins na cúrsaibh sin, tá cuid acu ná beadh ró-mhór chun deirig mar sin féin. Ach ba ghreanna- amhra go mhór iad roimis seo. Bhí fear i bPróiste Chatharaigh i g- Cairbre tuairim is trí fichid bliadhain ó choin. Tadhg Ó Rudaighe ab ainim do. Fear dúr, garg, stuacach do bhí ann. Ach fear macánta deag-chroidh- each deagh chomhursanach ar a shon san. Ní cheileadh sé an fhírinne choidhche nú an rud dob fhírinne leis, agus bhí an meas céadna aige ar gach duinne — ar tighearna agus ar treabhadóir, ar righ agus ar rudaire, ar iarla, agus ar iasgaire. Bhí mac ag Tadhg, agus áiltheoir d'- ailfraits aimhleasta a bhí ann; mac chomh fiadhain ná féadfadh daoine foidh- neamh leis. Bhí an t-athair agus an mháthair na suidhe ar dha thaobh na teine oidhche gheimhridh agus fiadhantas an mhic mar adhbhar machtnaimh a's buartha aige Tadhg, agus gan an dódhéag sár- uighthe ag an mac fós. Fí dheire do labhair Tadhg le n-a mhnaoi. “A Mháire!” ar seiseam. “Teacht” arsa Máire. “A Mháire” arsa Tadhg airís. “Seadh, airiú,” arsa Máire. “Sé tá agum á cheapadh” arsa Tadhg, “gur fearra dhúinn Taidhghín do chur ar scoil feasta féachaint a bhfuil éinní ann do bhrisfeadh an béal aige.” Do shíl Tadhg is dótha gurab amhlaigh a cuirfí béalbhach na bhéal fé mar a dhéanfí le bramach nuair a bheifí ghá bhrise. Ach pé tréithe fóghanta a bhain le Tadhg, bhí aon locht amháin air, ná raibh aon phaidir de mheamhair aige riamh. Do théidheadh sé gruigh aifrean gach Domhnach agus lá saoire, agus chun a dhiútae dhá uair sa bhliadhain, ach úrn- uighthe níor fhoghluim sé riamh. Bhí sagart na próiste ag gabháil thar bhrághaid tighe Thaidhg an mhaidean so d'áirithe agus bhí Tadhg ar tarac seanachré i gcliabhán ar a mhuin chun í leathadh ar an dtalamh. Go tig stéi- sion iseadh bhí an sagart ag dul. Do labhair an sagart chuige suas. “An bhfuil aon phaidear fós agut a Thaidhg,” ar seisean. “Fágaim le huadhacht,” arsa Tadhg, “go bhfuil idir Phaidir agus Cré ar mo dhrom agum.” Do leun Tadhg an sagart go tig an stéision, agus nuair a tháinig a easaontas d'éirig eatortha nú pé buirbeacht do bhain do Thadhg do chuir an sagart an ruaig air. Do fiafruigheadh de Thadhg nuair a tháinig sé amach cad d'imthigh air. “An spreasáinín de shagairtín do cuireadh chughainn anso do chuir an ruaig orm le fuip” arsa Tadhg. “Agus ní baoghal gur do súd do chuas ar mo ghlúnaibh ach do Dhia na Glóire moladh go deo leis. Ach —.” Ní raibh uain aige Tadhg a thuile radh nuair do glaodhadh isteach air gur mhaith leis an sagart labhairt leis. Chuaidh Tadhg isteach agus bhí an sagart go ceannsa cneasta séimh leis. Chríochnuig Tadhg a fhaoistin agus nuair a bhí se ullamh chun imtheachta d'fhiafriuig an sagart de dá dtugadh sé paidirín do, an bhfaghadh sé geal- lamhaint uaidh go n-abróch' sé an Chróinn Mhuire gach oidhche feasta. “Ó Mhuise! geallaim dhuit,” arsa Tadhg, 'go dúthrachtach “faid agus mhairfeadfa beo ar an saoghal so ná beidh aon mhaide sgóir idir me féin agus Dia na Glóire.” Agus conus a sábhálfair th anam” ars an sagart “gan úrnuighthe ná paidreacha rádh.” Tugaim mé féin suas do Dhia gach Domhnach” adubhairt Tadhg, “agus is olc an marga ná seasóch seactmhain. EIBHLE. TRÉITHE NA N-EACH. I n-Dá Dhrom i mBéara do chuala an dán so leanas, lá, ó Thadhg Ó Séaghdha. Bhí móran Éirean eachtraí ag Tadhg, agus ba mhaith leis iad d'- aithris, nuair a bhíodh cúpla deoch óltha aige. Tá focail sa dáinín seo aige nár thuigeas agus admhuighim ná fós iad. Níl a fhios agam cia rinne an dán. B'fhéidir go mbeadh eolas ag daoine eile mar gheall air ná fuil againn sa treó so. Caol Cróga. I. An t-each glé-gheal nár thréig riamh allus in aoird, Agus ná raibh éan phioc in aon chor meaithte 'na clí; Tréigean sí éanlaithe agus machaire laoig, Nó ar thaobh cnuic lá gréine ag baint tosaig ar an ngaoith. II. An t-each dearg-dhubh ná meastar 'na púca ar sliabh, Ó Dhún Geanain is as san go h-Ubhla ar srian; Thug sí an tapa ó éachaibh na Mumhan na diaidh, Ón gCaiseal go Caraig an Dúna siar. III. An t-each ruadh, luaimneach, lán tre- óireach, Ná luaisgfeadh bun ruaine (gruaige) lán sgeomhar; 'Sé chuala á luaidhscint lá an ghleoidh ann Gur luaithe í naoi n-uaire ná na fáin- leóga. IV. An t-each riabhach nár iarr riamh í ghreadad le spuir; Thugadh iaracht aniar i gan fhios dá folt; Stialladh sí sriantaibh le reathaibh a cos, Agus thugadh fiadh bliadhna ón sliabh nuair a choradh na coin. V. An t-each donn b'fhearr drom, taobh agus clí; Bonn spideal lom de théid mhuiníl (?), An t-é labhrfadh go trom go tréan sa bhruighin, Thar eachaibh an domhain gur toghadh chun laochais í. VI. An t-each dearg lasan an domhan go léir, Gabhan an talamh go tapaidh nuair labarthar léi; Thug seacht cathracha marbh & Lonndan tréith, 'S tháinig a bhaile gan mhasla le lúth a géag. (Cuireadh “Tréithe na n-Each,” i gcló san mbl., 1910, i “nDuanaire na Ma- caomh,” ach ó thárla go bhfuil an ceann go chomh neamh-chosamhail leis an g- ceann úd, tá sé da chur i gcló san “Lóchrann” againn. Ameasg na n- daoine iseadh fuair Caol Cróga é. — Fr. an L.) AN MADARUAD AGUS AN LEÓMHAN. Suím aimsire ó shoin nuair a bhí an droch-shaoghal i n-Éirinn agus nuair a bhí muínntir na h-Éireann go léir ag fagháil bháis de'n ghorta, bhí fear na chómhnuidhe i mbothán beag ar an d- taobh thiar de'n Daingean. Fear óg, láidir do bheadh é agus bhí sé maith ábalta ar phágh lae do thuilleamh acht 'ní raibh an págh lé fágháil aige agus bhí sé ag fagháil bháis le h-ocras chóm maith leis na seandaoíne ná raibh ab- alta ar oibriúghadh i n-aon chor. Bhí an t-ocras dá chrádh chómh mór san gur bhris ar an bhfoidhne aige agus gur dhein sé suas a aigne chum dul síos go h-íochtar na h-Éireann féa- chaint an bhfaigheadh sé aon phágh lé tuilleamh ann. Ar maidin lár na mháireach do ghlés sé é féin chuin bóthair; do dhún sé dorus an t-seana-bhotháin na dhiaidh agus do chuir sé dho sa t-siúbhal do b'fheárr dho bhí aige. Taréis mórán siúbhalóide do casadh isteach i g-coíll mhóir é. Sé an sórt coille í seo, na coíll a bhí lán d'ainmhidhthibh fiadhaine agus ní dócha gur chuaidh puínn daoíne eile riamh isteach sa choíll chéadna, acht bhí an t-ocras chómh mór san air gur chuma leis cad d'imtheóchadh air dá bhféadadh sé teacht suas lé h-éin- nídh le n-ithe. Do shiúbhlaigh sé tamall isteach tríd an gcoíll agus n'fheacaidh sé éinnídh ach na craínn mhóra a bhí ar gach taobh de. Do bhí sé ag imtheacht tríd an gcoill agus ní fada isteach a bhí sé nuair a chualaidh sé glór uathbhásach mar bhúithreach tairbh. Do druid sé leis an áit gur chualaidh sé an glór agus bhí sé cómh cóngarach san de ar deireadh, go bhfeacaidh sé cad a bhí ag déanamh an ghlóir. Is amhlaidh a bhí leómhan mór agus é ceangailte do chrann agus nuair nár bh'fhéidir leis é féin d'fhuasgailt, do chrom sé ar a bheith ag béicigh faid a bhí ná chroídhe. Bhí poll trí lár an chrainn agus bhí earball an leomhain istigh sa pholl & bhí mórán dinnceacha leis an eirball i dtreó ná féadfadh an leómhan é a tharrac amach. Nuair a chonnaic an leómhan an fear ag teacht fé na dhéin do chuir sé búirt chráidhte as agus d'iarr sé go truaigh- mhéileach ar an bhfear é sgaoíleadh. Tháinig crith agus sgannradh croidhe ar an bhfear mbocht acht dúbhairt an leómhan leis gan piuc eagla do bheith air, agus gheall sé dho dá sgaoíleadh sé é go mbeadh sé dílis do go bhfaghadh sé bás. Tháinig misneach do'n bhfear agus do dhruid sé anonn leis an gcrann agus do sgaoíl sé na dinnceacha do bhí ag coimeád an earbaill agus do shaor sé an leómhan. <L 3> Nuair a bhí an leómhan sgaoilte do dhruid sé siar ó'n bhfear agus d fheuch sé air ó'n a cheann go dtí na chosaibh. Fé dheireadh do labhair sé. “Tá aithreachas orm,” ar seisean, “go gcaithfead tá a dh'ithe anois, acht n'íl leigheas agam air, mar táim an- so ceangailte de'n gcrann so lé seacht mbliadhna agus níor bhlaiseas aon ghreim bídh ó shoin agus ní mór ná go bhfuilim caillte.” “Á,” ars' an fear, “is maith an gníomh do dheineas nuair a sgaoíleas tu. Gheallais dom gombeidhfeá dí- lis dom, ach in ionad san is amhlaidh a táir chuin mé a mharbhadh. Nách deas an díoluíghect é sin tar éis mo thrio- blóidí.” Dá chruadhacht é croídhe an leomhain do chorruigh an chaint sin é. “Tabharfad beagáinín cáirde dhuit,” ars' seisean “nó go ngeóbhaidh triúr éicint an bóthar chúghainn agus má mholann siad san dom tú dh'ithe íosfad tu, ach má deireann siad liom leigeant duit ní cuirfead barra méire ort.” “Is maith an margadh é” ars' an fear. Shiubhaluíghdear leó ar feadh tam- aill agus is geárr gur bhuail seana- chapall bán leó agus gan aige ach leath-shúil agus é bacach as a dhá cois deiridh. D'innis an leómhan a sgéal do agus d'fhiafruigh sé dhe an raibh sé ceart aige an fear a dh'ithe. “Dhé cad na thaobh ná h-íosfá é” ars' an capall “má' tá ocras ort. Dá mbeinn id chás is fadó a bheadh sé thiar im' bolg agam mar dá mbeadh sé sin chómh láidir leatsa agus tusa chómh lag leis sin, is fadó a bhís ar an saoghal eile aige.” “Seadh anois” ars' an leómhan leis an bhfear, “tá cead agam ó dhuine de'n triúr pé i n-Éirinn é.” “Tá go macánta” ars' an fear. “Is fearra dhómhsa sibh a leana- mhaint” ars' an capall, “go bhfeicead cad é an deireadh a thiocfaidh ar bhúr g-cúrsa. Do shiúbhluigh an triúr leó ar feadh tamaill agus ní fada go bhfeacadar na gcoinne sa bhóthar slataire do sheana-chú. Bhí cuma na críonachta tar bárr uirthi agus bhí cuma an ocrais chómh maith uirthi. Bhí sí chómh manntach le seanabhean agus do sháthadh sí a ceann isteach thairis an gclaídhe anois agus aríst féachaint an bhfaigheadh sí éinnídh le cur na bolg. Nuair a tháinig sí gairid dóibh d'innis an leó- mhan an t-eachtra di agus d'fhiafhruig sé di an gceadóchad sí dho an fear a dh'ithe. “Dá ndéantá mo chomhairle si” ars' an chú, “is fadó a bheadh a chúram curtha dhíot agat. Dá mhéid maithea- saí a dhéanfá do'n gcladhaire sin níor mhór é a bhuidheachas ort. Nuair a bhíosa óg bhínn im' sheirbhíseach mhaith dom' mháighistir agus feuch anois nuair at- áim críona an mór é mo bhuidheachas.” “Seadh” ars' an leómhan leis an bhfear “tá ceadh beirte de'n dtriúr agam.” “Tá” ars' an fear go cráidh- te agus is dóca go bhfuil sé chómh maith agam-sa mé féin a dh'ollamhughadh i gcóir na síorruigheachta.” Sa chaint dóibh cé chífidís chúcha acht madaruadh agus gé treasna 'na bhéal aige agus cuma an bhitheamhnaigh air. Nuair a chonnaic sé iad do chaith sé uaidh an ghe agus dhein sé fé na ndéin go cráisteamhail. D'innis an leómhan na cursaí dho agus tar éis an sgéil a bheith ínnsighthe do labhair an mada- ruadh. Ní chreidfinn, ar seisean leis an leómhan “go g-ceangalófaí tusa i slíghe ná sgaoilfeá thú féin. Ní fol- áir no bhí ana-ghreim ort.” Bhí greim maith orm, ars' an leómhan. “Téanuíghid” ars' an madaruadh, “go bhfeicfeam cá rabhais ceang- ailte.” D'imthigheadar ortha agus ní fada go dtánadar go dtí an crann agus d'fheuch an madaruadh go geur ar an bpoll. “Cuir t-earbhall isteach sa poll,” ars' an madaruadh, “go bhfeicead cionnus i bhís ceangailte.” Do sháthaidh an leómhan a earball isteach sa pholl mar ní raibh aon choinne leis an olc aige. “Chuir cúig nó sé dhinnceachaibh leis” ars an madaruadh leis an bhfear. Do dhein an fear mar adubhradh leis. “An rabhais chomh ceangailte sin” ars' an madaruadh leis an leómhan. “Do bhíos agus i bhfad níos ceang- ailte,” ar' an leómhan. “Cuir a thuille dínnceacha leis mar sin,” ars' an madaruadh. Do chuir an fear naoi nó deich do dhínnceach leis ansan. “An rabhais chómh ceangailte le sin,” ars' an madaruadh. “Is mar seo díreach do bhíos ceangailte,” ars' an leómhan. “Seadh beir níosa cheangailte anois,” ars' an madaruadh, “agus tá súil agam ná sgaoilfidh éinne níos mó thu.” Do chuir an fear cupla dínnc eile leis an earball agus d'imthigheadar uaidh agus d'fhágadar annsan ag béi- cigh go fíochmar é. Ansan do labhair an madaruadh leis an bhfear. “Mo thruagh mhór thu a stúmpa am- adáin,” ar' seisean, “mar an nádur- tha a bhís chuin an ropaire úd a sgaoil- eadh. Cár imthigh do chiall a bhreall- áin? Téir abaile anois agus fan ann mar níl aon ghnó lasmuich aige duine símplídhe mar tusa.” “Do sgaradar le chéile annsan; imthigh an mhadaruadh isteach fé'n g- coill agus chuaidh an fear abhaile bréan de féin. TOMÁS RUISÉAL, Scoil Bhaile na nGall, Corca Dhuibhne. BAIST DO LEANBH FÉIN AR DTÚIS. Fadó bhí sagart & cléireach ag dul ag léigheadh Aifrinn go tigh feirmeora & fuaireadar beirt leanbh ar thaobh an bhóthair. Thóg an sagart leanbh aca agus do thóg an cléireach leanbh eile. “Baist mo leanbh-sa ar dtúis, 'athair,” arsan cléireach. “nDomhnac ní bhaistfead,” arsan sagart, “is measa liom mo leanbh féin.” Ach faid a bhí sé ag baisteadh a leinbh féin fuair leanbh an chléirigh bás. Thug an sagart leis annsan a leanbh féin & bhí faire & friothálamh maith air. Bhí borradh aon gé fé. Nuair eirigh sé suas na gharsún chuir an sagart ar sgoil é chun go raibh sé n-a sgoláire agus é suas n-a ógánach breagh duine uasail. Bhí sé mar seo lá istigh sa phárlús ag léigheamh leabhair do féinig & chon- naic sé duine bocht ag teacht isteach i ngáirdín an tsagairt. Tháinig an duine bocht ar a dhá ghlúin ag rádh na coróineach a's d'fhág sé osgailte an geatan-a dhiaidh. Tháinig dá mhuac is- teach & bhíodar ag tóbhach. Do chon- naic an buachaill aimsire iad. Do chuir sé amach iad. Do dhún sé an geata ortha & do bhuail sé slais de'n lasg ar an duine bocht & do chuir sé amúdha ar an gcoróin é. Do bhí an t-ógánach ag féachaint or- tha tríd an bhfuinneoig & do ghlaoidh sé ar an mbuachaill chuige & d'fhiaf- ruigh sé dhe cad na thaobh gur chuir sé an duine bocht amúdha ar an gcoróin. Dubhairt sé leis gur leig sé na muca isteach sa ghairdín & go rabhadar ag tóbhach. D'fhiafruigh sé dhe ciaca is mó an damáiste a dhéanfadh na muca ná an peacadh do san an duine bocht a chur amúdha ar an gcoróin. Dubhairt sé ná feadair sé sin. “Imthigh,” ar seisean, “téirigh go dtí an Pápa & fiafruigh de cadab' fhiu an choróin a chuiris amúdha ar an duine bocht.” “D'imthigh sé & do chuaidh sé ag triall ar an bPápa & d'innis sé a sgéal do, dúbhairt an Pápa leis gur pinginn. Tháinig an buachaill aimsire annsan ag triall ar an ógánach & dubhairt sé leis gur pinginn. “Bhfuil aon mhaith eile sa phinginn sin?” arsan t-ógánach leis. Dúbhairt an buachaill ná feadair fé sin.” “Bhfuil aon mhaith eile sa phinginn sin?” arsan t-ógánach leis. Dubhairt an buachaill ná feadair sé sin. “Imthigh arís,” arsan t-ógánach, “agus fiafruigh de'n Phápa an bhfuil aon mhaith eile sa phinginn sin.” D'imthigh sé ag triall ar an bPápa agus d'fhiafruigh sé dhe an raibh aon mhaith eile sa phinginn sin. Dúbhairt an Pápa leis go raibh — go raghadh duine d'aon coiscéim amháin go Flaithis Dé léi. D'fhiafruig an Pápa dhe cia chuir iad san mar ceisteanna air. D'innis an buachaill dho. “Abair leis sin mar dhuine bheith annso chugham ar maidin an lae go mbeidh Oidhche Nod- lag air, arsan Pápa. Tháinig sé abhaile & d'fhiafruigh an t-ógánach de an raibh aon mhaith eile sa phinginn. Dúbhairt sé leis go raibh — go raghadh duine d'aon choiscéim amháin go Flaithis Dé léi. Dá mb' áil leat an ní sin a dhéanamh ar dtúis.” ar seisean. Bhí olc ag an mbuachaill chuige i dtaobh an méid trioblóide do chuir sé air & níor innis sé dho go ndúbhairt an pápa leis dul ag triall air i n-ao' chor go dtí an lá déanach. “Cad na thaobh nár innis é sin fadó dhom?” arsan t-ógánach. “Fé mar chuiris-se chun trioblóide mise ní mór liom-sa an trioblóid chéadna a bheith ort-sa,” arsan buachaill aimsire. Táinig an tógánach annsan ar a dhá ghlúin & do léigh sé stair de leabhar. Ba ghearr gur chuala sé an capall ag teacht sa doras amuich ag crothadh a srian agus a h-iallait go fuinneamhail. D'éirigh sé & d'osgail sé an doras. “Cad tá uait-se?” ar seisean leis an gcapall. “Teacht it' iarraidh se,” arsan ca- pall. “Cad leis a ritheann tú?” “Rithim le gaoith Mhárta de dhruim sléibhe” arsan capall. “Ní dhéanfa mo ghnó,” arsan t- ógánach, “imthigh ort.” Tháinig sé ar a dhá ghlúin arís a's do léigh sé stair eile dá leabhar. Bha gearr gur chuala sé an capall amuigh arís ag crothadh a srian 'sa h-iallait níos fearr ná an capaill ó chiainibh. D'éirigh sé & d'osgail sé an doras. “Cad tá uait-se?” ar seisean. “Teacht it' iarraidh-se” arsan capall. “Cad leis a ritheann thu?” “Beirim ar an ngaoith a bhíonn rómh- am & ní bheireann an ghaoth a bhíonn im' dhiaidh orm.” “Ní dhéanfá mo ghnó,” arsan t- ógánach. Imthigh ort.” Tháinig sé ar a dhá ghluin & do léigh stair eile. Ba ghearr gur chualaidh sé an capall ag teacht taobh amuich arís ag crothadh a srian sa h-iallait. D'éirigh sé & d'osgail sé an doras. “Cad tá uait-se?” ar seisean. “Teacht it' iarraidh-se,” arsan capall. “B'fhéidir go ndeanfá mo ghnó,” arsan t-ógánach. “Cad leis a shritheann tú?” “Le h-inntinn mhná idir beirt fear,” arsan capall. Tháinig sé annsan & líon sé máilín de ghainnimh thirim & do dhein sé criath- ar poll tríd le snáthaid reimhir. Bhuail sé laistigh de'n iallait ar an gcapall é & ní miste a rádh ná rabhadar i bhfad ag dul go dtí an Pápa. Nuair a chuadar 'on Róim ní raibh aon ghráinne de'n ghainnimh sa mhála ná raibh caillte aca. “Cá bhfuil mo phádh? arsan capall. “Tá sé le fagháil agat, ach imthigh & bailigh gach aon ghráinne de'n ghainnimh do cailleamair ag teacht.” D'imthigh an capall & sara raibh sé tagaithe bhí a shíothcháin déanta aige leis an bPápa. Chuir san an capall gan a phádh. Tháinig sé abhaile annsan & d' imthigh sé féin & an sagairt lá ar n-a mháireach & chuadar san ait gur chuireadar an leanbh eile. D'osgail sé an poll & d'éirigh as aníos colúr gléigeal & thug aghaidh soir ó dheas. Séamas O Conaill, Sgoil Cill Roilig, Bólus. [Do bheimís buidheach d'aoinne a chuirfeadh brígh an sgéil sin romhainn i n-iúl go cruinn, nó mhá tá a mhalairt d'innsint air i n-aon áit eile. Fr. an L.] “AN CHEARC AGUS AN COILEACH.” Bhí fear ann fadó agus is minic a bhí agus beidh go deo. Bhí triúr mac aige. Do bhí droichead dhá thógaint aige & nuair éirigheadh sé ar maidin bhíodh sé leagaithe roimis. Dubhairt an mac críona go bhfanfadh sé dá fhaire & má fhan ní fheacaidh sé aoinne ag teacht ag leagadh an droichid. An- san dfhan an dara mac dhá fhaire an dara oidhche a's ní fheacaidh sé aoinne ag teacht ag leagadh an droichid. D'fhan an mac óg dá fhaire an trímhadh h-oidhche agus i lár na h-oidhche siar do bhuail chuige seana-chailleach. “An ” arsa an t-seana-chailleach leis an mbuachaill. “Déanfad” ar seisean. Do bhuaidh an t-seana-chailleach an chéad bhreith agus bhuaidh seisean an dara bhreith. “Chuir do bhreith, a sheana-chaillig,” arsa an buachaill. “Cuirim-se mar bhreith agus mar cleasa droma draoidheachta ort dul go dtí an domhan toir agus an t- snáthad do chaill mo sheana-mháthair d'fhágháil.” “Cuir do bhreith” arsa an t-seana-chailleach. “Cuirim-se mar bhreith agus mar chleasa droma draoidheachta ort dul a's maireachtaint ar an méid coirce, do thiocfaidh chúgat trí chró na sná- thaide. Dhimthig an buachaill go dtí an domh- an toir. Nuair a bhí sé ag dul a chodhla is toidhche sé an biadh fuair sé ná muga do mhaothal stálaighthe agus arán mhin-choirce. Do bhí inghean aige an tseana- chailleach seo agus bhí sí ana-bhreagh agus bhí an buachaill chómh breágh léithe. Nuair d'éirig an buachaill ar maidin dúbhairt an t-seana chailleach leis dul go dtí an stábla san amuigh agus an t-snáthad do chaill a seana mháthair d'fhághail. D'imthigh sé ar amach agus nuair chaitheadh sé sgaob amach thagadh dá sgaob déug isteach. Igcaitheamh an lae síar do bhuail inghean na seana- caillighe chuige isteach agus biadh goidithe aici chuige fé na haprún. An fhaid do bhí sé ag ithe an bhídh, bhí an tsnáthadh fachta aici. “Seo” arsí sin leis “Má fhiaf- ruigheann mo mháthair díot a bhfuairis í abair go bhfuairis & má deir sí leat í thabhairt dí abair “Má chuiris iachall orm í d'fhagháil níor chuiris iachaill orm í thabhairt duit.” Marsin do bhí agus nuair a tháinig (eirigh go l. 6) <L 4> CEISNEAMH INGHINE GHOIL. “As so mar an gcéadna” ar sí “dhá chailligh dhéag tighe Ghoil .i. gruig & graig, gorta, goin & goid & glias- aoid, déarcach & diúltadh & doithilleach, ceasachtach & caolchuid & cannránach. Agus ba leor do adhbhar uireasbaidh nó ocrais do neach féachain ar chorp chreatlom cruadhlongach gacha crón- chríonchaillighe dhíobh: & go bhfanfadh mionubhall nó ramhar-áirne ar gach ruibe do mhaillighibh glasliatha garbha gach aon chaillighe aca: & is amhlaidh bhíd gach aon lá san mbliadhain, & sé chailleacha ar gach dorus do dhóir- sibh tighe Ghoil díobh, & iad ag aoire & ag aithisiughadh gach neach dá dtig don bhaile seo, & ní choimhlíonann bliadhain dá shaoghal dá néis aon neach dá naoirid na hárachtaigh sin.” “Dar lic Pádruig atá i gCaiseal” ar Feidhlime “ní aoirfid & ní cháinfid siad mise, óir ní fheicfid siad dá súilibh sinn. Agus an bhfuil neach don mhuintir is measa ná an méid adu- bhrais?” “Atá go deimhin,” ar an inghean, “m'oide si, & an té ag ar oileadh & ag ar beachtmúineadh mé .i. áird- fheadhmanach tighe Ghoil.” “Créad is ainm dó?” ar Feidhlime. “Deireoil mac Beagmheanmain,” ar sí, “Fear diablaidhe drochoinigh doidhealbhach do thuathaibh Dé Danann agus Dollrachtach mac Diúlta ainm an tsagairt do bhaist é; & tug sé trí tonna thairis .i. tonn léire, tonn cheasachta, & tonn diúlta. Agus a uasail Fheidhlime “ar an inghean “is sgítheach imshníomhach atuirseach atáid lucht an bhaile seo; óir atá tearca bidh ar a maithibh & tart ar a muilthibh, & díth riain ar a gconaibh le gorta. D'fhágadar ár seanbhiadh sinn & níor thángadar ár mbíadh nuadh chughainn. Is áird-ingneach ár gcaith ar bheagán luch, le láneasba an bhaile seo: Agus dá mbí mo mháthair-se nó mo shiúr mhór do thiocfadh amach do chreidfeá-sa sgéala uatha, óir is eól dóibh ceis- neamh do dheunamh. Óir ní heól dam an nidh do ráidís na mná móra do rádh, ar an adhbhar níor cleachtadh dam deaghdhaoine d'fheicsin ná d'agallamh riamh, & oileamhaint mná idir a buin & a buaraigh do múineadh damhsa. Ní hionann agus cách.” “Dar an lic Pádruig atá i g- Caiseal Mumhan” ar Feidhlim “dá mb'í do mháthair nó do shiúr do tioc- fadh ann do léigfimís-ne a bhfuil ó Luachair Dheaghaidh siar dóibh, & ós tusa tháinig ann, fágaim se a bhfuil ón Mangartain siar go hiarthar Éireann ort.” “A haithle sin do ghabh fearg mhór an righ & do gabhadh a each dó agus do chuaidh uirthi. Iar na fheicsin don in- ghin, do lean an rígh & do ghaibh an t-each ar a shrian & a dubhairt. “Fost a uasail & a árdfhlaith, a Fheidhlime mic Chriomhthuin” ar sí “Gion gur feargach tú, óir ní dlighthear do righ bheith fear- gach gan diultadh do dheaghchomhairle, & frithealamh fírinne.” “Ní bhfuilim se feargach” ar an righ “acht ní tráth comhráidh dam anois é, óir is mór an duartan doininne & an fuacht & an fliuch atá ann, & is trom & is tiug an sneachta, & ní fhea- darmair cá slighe na racham.” “Ní fásach an tír id thimcheall, & is leat féin a chumas & a cheannas; & ní féidir thú chongbháil amuigh gibé ionad na rachair. Agus dá ndeachair go teach coibhche nó chomhursan dúinne a déarfaidís nár shaidhbhire iad féin ná sinne. Agus inneósad féin beagán do sgéalaibh an bhaile seo dhuit,” ar bhn inghean, “ionnus go mba luighde eas amhras ar bhiadh ná ar dheoch do bheith ann tar héis féin. Óir tánga- dar ceathrar deoraidhthe chughainn ar aoídheacht san earrach so, agus ní san bhaile féin do fríth biadh dhóibh, & níor fríth mar sin féin dóibh é, nó gur fá- gadh geill & braighde i ngeall ris ó Ghoil .i. abhac & a bhráthair. “Cia an biadh do fríth dhóibh ar na braighde?” ar an Rígh. “Do fríth” ar sí “an tochtmhadh cuid d'asnach *** cléibh gamhnuidhe gormchlighthe noch d'- éag le truaghalar i meodhan míosa Fheabhra, & do sgéithfidís coin gharga ghorta da éis, & gadhair ghlana ghuith- bhinne; & oiread eile sin do shean- bhléin sheanmhuice lochartha lántruagh noch d'éag le hainteasuigheacht láighthe no clíoghdóireachta; agus leathbhairín sgreamhloisgithe coirce noch d'fhás i niarmhar íochtair athghuirt athmhóna ris- nar bhain taithneamh gaoithe ná gréine ón lá fár treabhadh gus an lá fár baineadh é. “Créad an t-annlan do frith dhóibh leis?” ar Feidhlime. “Do frith” ar sí “mar oiread sgiatháin feidhleacáin do ghlas mhillín iar na shleamhain tharang tré chambéal críon- bhalláin, & iar na chamchalc ar a dear- nachaibh ag baineaglaigh bhig ghiorra- bhuidhe bhréanláighrigh mhórsháthaigh dhíoma- saigh agar sheacht mó a greim ná a húirseacht. D'fhiafruigheadar na deo- raidhthe an gcuirfí salann air siúd. Adubhradar sin nach raibh nídh ann ar a gcuirfí salann muna gcuirthí ar a dteangthaibh é.” “Ní rangabhair bhúr leas” ar Goil “is leor guirte bhúr dteangtha cuige. Agus is é do frith mar dheoch dóibh meidrín beag íseal fhothchaol, lán duirn 'na huachtar & dhá lan duirn 'na híochtar, & fós do ba folamh a meodhan, do bhainne ghlas iar na shuathadh i láthair mhná ghlóraighe bholgshúilighe mhíolaighe ná cíoradh a ceann acht gacha Cáisg, & ná hionnladh a lámha acht gach Luan Bealtaine. Agus is mór an t-adhbhar gallaruighthe daoine an deoch sin & a tabhairt ó chríochaibh ciana chúcha. Agus do coing- bheadh mac & bráthair fhir an tighe in- geall ris an mbiadh sin gur díoladh na fiacht do gealladh ar a shon.” “Agus is olc an tam thángais chughainn” ar an ingean “an tan is teirce an biadh san mbliadhain, óir ní bhfuil againn acht arán tláightheach truagh coirce ar na losgadh-bhruith; & uisge odhar-phiastach na leamhna ar na leathsgagadh; & foirghneamh foirbhe fíorchung; & crombhotha chaol i chumhan ga camdheataigh. Do chuadar ár n- daoine aosta i luige & ár ndaoine óga i gcliabhchaoile. Agus is measa duitse, a uasail Fheidhlime, nach dhóich aoidheachta do thriath ná do thighearna mar thusa triall fá thuairim na háite 'na bhfuil gach amhgar, & gach uireasba dá gcualaís, & mórán eile nach fiú liomsa aithris ná fháisnéis duitse. Óir ní dhearna do bhárr ná do lamháil acht bheith baothbhanamhail naomhtha nea- mhársa, & ní heol domhsa an nidh do rádhais na mná móra do rádh. Agus dá mb' í mo mháthair nó mo shiúr mhór do thiocfadh amach do thiocfadh amach do dhéanfaidís a dhá oireadh a ndear- na-sa do cheistneamh riot, dá fhios an seachnóchaidís na sluaighte so sinn anocht. “Dar an lic Padruig atá i g- Caisiol” do ráidh Feidhlime “dá mba í do mháthair nó do shiúr mhór do thioc- fadh ann, do léigfimís-ne dhóibh ón n- Droing go Dún Baoi, agus ó's tusa tháinig ann, fágfaimíd ón nDruing go fairrge agat. Agus tabhair each & iorradh don inghin “ar sé” & an dara fallaing atá agam, do gheobhair í. “Geobhadsa san uait” ar an in- ghean “óir ní dlighthear tuarastal flatha do mhnaoi.” “Gabhthar ár neich dúinn“ ar Feidh- lime. “Cá conair nó cá slighe 'na ngeo- bhair” ar sí “óir níor mhaise dhúinn bhúr nimhtheacht an tráth so, acht mí- mhaise, & clú diúlta & doithchill.” “Má seadh” ar Feidhlime “ní bhfuil againn acht fanamhain ar an bhfaithche bhfódghlas bhféaruaithne seo anocht.” “Níor mhaith dhúinne de sin” ar an inghean “óir cé beag d'fhéar atá san bhaile seo, d'íosaidís bhúr neachradh é, & do léigeadar satalach bhúr ndaoine é, go nach eireochaidh sé go bráth, & nach áiteóchar an baile so tar bhúr néis.” Ní fheadramair” ar Feidhlime “créd eile do dhéanfaimís muna n- deachaimís fé an dtalamh dtrom so síos.” “Níor mhaith dhúinne de sin féin, a uasail Fheidhlime” ar an inghean “óir an t-ionad 'na ndeánfí tusa nó do shamhail eile d'adhlacadh, do bheadh eag- lais ann & do bronnfí dá éis sin d'- órd riaghalta éigin í, & do sgarfadh sin an baile lem athair, & le na shliocht go bráth.” “Má seadh” ar Feidhlime “an bhfuil fhios agat féin créad do dhéanfam? Agus cionnus atáthar agat féin a in- ghean?” ar Feidhlime. “Is amhlaidh atá an teach úd os do chomhair” ar sí “cliabh chumhang cosárd & solas i ngach leathtroigh dá bhallaí. Agus is osgailte is gnáthach a phríomh- dhóirse, ní le féile acht le fíoreasba fear istigh. Agus ba mhór an truagh do thriath ná do thighearna mar tusa dul isteach ann, óir atáid muintir tighe Ghoil i néaghmuis an dá chailligh déag úd adubhart riot; & leinbh ag liughradh & ag bodhradh an tighe; & na crombhotha úd dochír. Atá ann fós fáidhingean bheag bhíos ag fochmhadh a's ag fonamhaid fá gach aon dá dtig don bhaile seo, agus an tan thig deorach nó anaithnid isteach eatortha, re súil ní fhéachann ar eagla an líon liath- chailleacha luath shúileacha lánghránna, agus an stór sgraostaí sean chliabha- cha seargshrónacha bhíos ag machtnamh & ag sír shéachain air go bhfágann an féin nó go dtabhair dóibh biadh nó éadach, ór nó airgead thar cheann oinigh ar eagla aortha & imdhe- argtha.” “Dar an lic Pádruig atá i gCaiseal” ar Feidhlime “dá bhfionn- aimísne a bheith mar sin, ní thiocfaimís dá ionnsuidhe go bruinne an bhrátha; & ní fheadar créad do dhéan riot, óir ní bhfaghaim slighe chum imtheachta uait ná chum fanamhain agat. Agus, a in- ghean, is mithid damhsa bheith ag im- theacht.” “Ná déin,” do ráidh an inghean, “acht tar liomsa go teach m'athar & mo mháthar féin.” “Créad do gheobhainn uait, a haithle an cheisnimh mhóir do rinnis riom gus an dtráth so?” “Do gheobhair,” ar an inghean, “tighthe leathnochtaithe, & miasa leath- lána, cuirn leathfholamha, & súgh an tuirtín talmhan, deargadh donnbhrat- ach, & fuic chaomhna go bun bhúr gcluas, barr na gcrann re cognamh, & casúir do chnámhaibh daoine do bhriseadh.” “Dar an lic Pádruig atá i gCais- eal,” ar maithe Mumhan “gé mór do cheisneamh, is measa do chonnradh. “Tabhar dot' aire” ar sí. Annsin labhras Feidhlime ris na sluaghaibh & adubhairt. “Is fearr an connradh. Óir 'na tighthe leathnoch- taithe' adeir sí. Beidh tuighe don leith amuigh ortha & gan brobh don leith istigh. Agus na ‘miasa leathlána’ adeir sí. Beidh a lán bidh gus a nimeallaibh ortha leath istigh, & iad fo- lamh amuigh. Agus na ‘cuirn leath- fholamha.’ Beidh a lán do dhigh istigh ionnta & iad folamh amuigh. Agus ‘súgh an tuirtín talmhan’ adeir sí. Na créithre meala dá ndearnas leasu- ghadh leanna anuiridh fa bhúr gcomhair- se, & i mbliadhna caithfear libhse iad. ‘An dearg donnbhratach’ adeir sí. Ní cuirfear ar bhur leabhtachaibh acht bruit dhonna. ‘An fuic caomhna go bun bhúr gcluas’ .i. fothragadh amíse ar bhur gcorpaibh & an foileadh anuas ar bhúr gceannaibh. Agus ‘bárr na gcrann re cognamh’ dubhairt sí, & ‘casúir do chrámhaibh duine dá sgoltadh’ .i. cnó & ubhla & a bhfiacla dá sgoltadh.” Adubhairt Feidhlime “Rachaimíd leat.” Eirigheas an inghean bheg iar sin, & gabhas Feidhlime ar láimh & beireas léi chum an dúna é. Agus is amhlaidh fuaireadar na tighthe taithneamhacha taobhleabhaire, & na cuilte caomha cumhdaighthe, & foirgneamh fairsing fionnaolta ar n-a nuadhluachradh. Agus do cuireadh céad fear fíorua- sal i ngach halla do theach Ghoil, gona bhfuirinn do lucht ceoil, airfide & ealadhan. Agus tug comhnuidhe dá neachradh & dá ngiollaíbh. Agus do shuidheadar na sárshlóigh do réir a nathardha & a nduthchais & a nanmana. Óir níor cuireadh íseal i nionad uasail ná daoi i nionad flatha, acht gach naon 'na ionad chinnte féin. Agus do dáileadh biadha saora sochaithmhe, agus deocha garga gabhála, & lionnta réidhe ro mhílse dhóibh. Agus do bhádar ceath- rar ar fhichid do naoimh chléireachaibh i gcoimhdeacht & i gcuideachtain Fheidh- lime, & ba dhíobh sin Maolruana agus Maoltuile agus Maolfaidh, & Maoi- ling Luachra & mórán eile maille riu ná hairmhighthear annso. Agus do bhádar go ceann cian choigcíos ar mhíosa ag caitheamh na fleidhe sin; a's níor bhfearr an chéad oidhce ná an oidhche ná oidhche dhéanach iad. Agus i gcionn na ré & na haimsire sin tháinig giolla carbaid an rígh isteach & adu- bhairt. “Is mairg do thréig iomchosnamh Leithe Mogha ar cheannas aoin tighe amháin, ó nach annso orduighthear do righ Mumhan síor chomhnuidhe do dhéan- amh, & is leór dúinn a fhaid atáimíd ann.” Truagh, a ghiolla,” ar Feidhlime “Ó ghabhais lámh orainn, beam ar siubhal & ag imtheacht feasta. Agus cár bh'- fhearr damhsa ríoghacht Mumhan agam na ríoghacht an tighe seo.” “Mallacht ar do bhéal, a ghoilla,” ar Goil “óir d'eirigh sonas & saidh- bhreas re linn an rígh linn, óir na dabhacha donna datháille mar ibh thear iad go bhfaghthar lán an athuair iad & an feadh do bheadh an righ nár bhfochair ní bheadh easba orainn.” “Créad fár chuiris an inghean bheag do cheisneamh & do thabhairt diúlta dhúinn?” ar Feidhlime “agus iomad maoine & mórmhaitheasa an bhaile se.” “Ní do thabhairt diúlta dhuit, do chuireas í” ar Goil “acht dá fhéachain an bh'ionnchuir do labhairt re cléir í.” “Is ionnchuir go deimhin” ar Feidh- lime “agus ní ionnchuir do chléir labhairt léise, ar a líomhthacht, agus ar a léire teangan.” Eirigheas Feidhlime iar sin, agus tiomarcas ceileabhradh do Ghoil agus dá theaghlach & tug céad do gach crodh dhóibh; agus do ghluais roimhe chum siubhail i nathghairid gacha conaire a's gacha caoimheolais tar Luachair Dheagh- aidh go críoch Chonaill Gabhra. Cormac Ó Cadhlaigh. Do scríobh a láimhscríbhinn, i gCol- áisthe Cholmáin, Mainistir Fhearmuighe, do scríobh Eoghan ó Mathghamhna i g- Corcaigh mhóir Mhumhan chum úsáide an duine uasail, an tAthair Muiris Cin- neiféic i bparróiste Teampaill Ghil & na Blárnan. An ceathramhadh lá fich- ead d' Óctóber, aois an Tighearna 1841. <L 5> PÁIPÉAR AN PHÓSTA. Bhí fear fadó ann agus is minic a bhí agus beidh arís leis agus chuir sé beirt bhan a bhí aige agus ní raibh sé sásta gan an tríomhadh bean do phósadh. Seadh go háirighthe d'imthigh sé agus Jug ann chun cleamhanais do dhéanamh agus is ann do bhí an cuata ag imthe- acht. Bhí mang na hata, bata na láimh aige agus a bhróga go polasáilte. Bhí sé ag cur de gan stad gan staona gur chuaidh sé go Neidín agus seoladh isteach go tigh é go raibh cailín óg agus lánamha aosta. D'fhiafruigh fear a tighe dhe cad a thug é. D'innis sé dho gur fé dhéin mná do tháinig sé. “Ó” arsa fear a thíghe. “Is maith mar do tharluig. Tá sí agamsa; sin é, má déinimíd aon tsocrúghadh agus má thaithnigheann sibh fein le na chéile.” Do dhéineadar an cleamhnas gan mhoill agus chuadar go dtí an sagart chun sorcú do dhéanamh leis. “Seadh” arsan sagart leis an ó- gánach, ní féidir liom tú phósadh gan teistiméaracht do shagairt pharoiste féin do bheith agam. “Ó,” arsan tógánach, “ní gádh dó san aon deifir do dhéanamh. Gheobhaidh mé é sin gan mhoill. 'Seadh d'imthigh sé air ag triall ar a shagart féin chun an teistiméaracht d'fhagháil uaidh. “Cionnus is féidir liom é sin do dhéanamh, arsan sagart agus nach fiú thú é.” “Ó arson Dé 'Athair,” arsa é sin, “tabhair dom slighe éigin e agus seo mar a fuair — Seo chúghaibh giollthán do mhuíntir Dhuilleáin, air mhuin giorráin is gan í diolgais (?). Níl aige bothán, tigh ná troschán acht is minic ar a' gcnocán é go brui- geantach. Do mhairbh sé Siubhán an tarna leannán agus níor thaise don donnán a bhí aige roímpi. Bhíodh sé ag gabháilt de smután idir a dhá s inneán agus ba mhinic í ar féurán i dtigh a muíntir. Dimthigh an t-ógánach air agus an páipéar aige ag triall ar an mnaoi acht nuair a chuadar go dtí an sagart eile chun iad a cheanghailt & do shin chuige a pháipéar ba throm an tsúil thug an sagart air tar éis é léaghaidh, agus dubhairt. “A mhic ó, más fear mar sin tu ní bhfaghaidh tu aon bhean annso, acht im- thig ort agus faigh bean id' pharóiste féin más féidir leat. D'imthig sé air agus geallam-se dhuit ná raibh an jug chomh mór ann is bhí ag teacht. Séamus Ó Conraoi, Sgoil a Ghleanna, Baile an Sgeilg. SGÉUL. Bhí fear fadó ann is minic a bhí agus beidh go deó. Baintreabhach do b'eadh é agus bhí triúr mac aige. Do phós sé arís. Lá da raibh sé as baile dúbhairt an leas-mháthair leis an dtriúr mac an raghaidís ag imirt breithe, agu dúbhairt siad go raghaidís. Bhuaidh an leas-mháthair an chéad bhreith agus do bhuaidh an triúr mac an dara breith. “Cuir do bhreith” ar siad leis an leas-mháthair. “Cuirim-se mar bhreith agus mar chleas an droma draoidheachta Each na gClog do thabhat libh.” “Cuiridh bhúr mbreith” ar sí sin. “Cuirim se mar bhreith ort agus mar chleas an droma draoidheachta dul siar ar an bhFiach agus mair- eachtaint ar thrí punnanacha coirce go dtiocfam-na chúghat.” Spric chloiche iseadh í seo atá amuigh ins an bhfarraige ar an dtaobh shiar de cheann Sibil i bparróisde 'n Fhirt- éuraigh. Chuaidh an triúr mac ag triall ar Each na gClog agus d'imthigh sí sin ar an bhFiach. Nuair a bhí an triúr mac tamall ó bhaile thárlaig fear leo. D'fhiafruig sé dhíobh cá rabhadar ag dul agus d'innseadar do. “Is beag an mhaitheas díbh sin” ar seisean. Is minic atá sé tástálta agam-sa.” Cé bheadh annach an Gad- aidhe Dubh agus d'imthig sé in-éinfheacht leó, ag triall ar Each na gClog. Nuair a thángadar go dtí an stábla ann a raibh Each na gClog do bhain- eadar an glas de'n ndoras. Capall do b'eadh Each na gClog go raibh brat mór uirrthi agus é lán do shligirníníbh óir. Nuair a bhíodar ag tógaint an bhrait dí do chroth sí í féin. Seo leo ag ruith an fhaid a bhí na gcosaibh agus ní rabhadar ach tamall beag ó bhaile nuair do rugadh orrtha. Lé rígh mór do b'eadh Each na gClog agus do tugadh go dtítigh an righ iad d'órduig sé teinne mhór do chuir síos agus corcán mór do chrochadh uirrthi. “Anois,” arsa an rígh, “tá an mac críona i ngoireacht uair a chloig dhá bhás.” “Chuadhsa chómh gairid dom bhás leis sin” arta an Gadaidhe Dubh. “Bhí triúr fear ag gabháil trí choill lá agus bhí trí mhaingisín óir acu. Do bhuaileadar fé na gceann iad agus do thuit a gcodladh orrtha. Nuair a fuaireas 'na gcodladh iad do thógas na maingisíní agus chuireas cloch 'na n'ionad. Nuair a mhúsgluingheadar as a gcodladh bhraitheadar imighthe iad. D'imthigheadar orrtha ag lorg agus fuaireadar rian mo chos ag gabháil tríd an gcoill. Fuaireadar tuagh agus bhíodar ag leagadh na gcrann anuas. Nuair a bhíodar ag an gcrann deireanach do ghlaoidh an coilleach agus chaitheadar bailiúghadh leó agus bhíos-sa san chrann san is nách giorra chuadh-sa dom bhás na é sin.” Do shaor an Gadaidhe Dubh an chéad mac. “Anois” arsa an ríg “tá an dara mac i ngiorracht leath uair a chloig dá bhás. “Is ghiorra chuadhsa dom bhás ná é sinn” arsa an Gadaidhe Dubh. “Lá do casadh isteach idtigh mé ann a raibh bean ag gol agus leanbh ar a baclainn aici. Dhfhiafruigheas di cad é an rud a bhí airrthi agus dúbhairt sí liom gur amhlaidh a chaithfheadh sí an leanbh a chuir i bpí do fhathach a bhí sa tigh. “Is fuirist an sgeul san do leigh- eas” arsa mise. Do bhaineas an mhéar bheag dhén leanbh agus do chuir- eas san phí í. Ansan do chuir an mhá- thair an leanbh i bhfolach. Nuair a bhrath sí an fathach ag teacht chuin an tíghe dúbhairt sí liom mo chuid éadaig do bhaint díom agus dul síos an t- seómra agus me féin do chaitheamh imeasg na ndaoine marbh. Tháinig an fathach isteach agus d'fhiafruig sé an raibh an pí deanta agus dúbhairt an bhean go raibh. “Tabhair dom é” ar sé sin agus do thug. Do fuair sé méar bheag an leinbh sa phí agus cheap sé go raibh sé ann. D'imthigh se síos an t-seomra agus sgianaige chuin blúire feóla d'fhághail agus cé an duine go raghadh sé chuige ach cúgham féin a's do bhain sé blúire dem' leath cheathramhain agus nách giorra chuadh-sa dom' bhás ná é sin” arsa an Gadaidhe Dubh. Bhí máthair an rígh ag éisteacht leis an méid sin agus níor mhothuig go rug sí ar láim air & dubhairt sí gur bhí féin an bhean san. “Agus feuch” arsa an rígh “misean leanbh.” Ansan do leig an rígh an trímhadh mac saor agus thug sé féasta mór dóibh, fuaireadar Each na gClog ag dul abhaile dhóibh. Nuair a thángadar go dtí an leas-mháthair ní raibh aon nídh innte ach na chnámha. Sin é mo sgeul-sa is má tá bréag ann bíodh NÓRA NÍ LUBHAING. Sg. Bhaile an Fhirtéaraigh. BAINNE AN GHABHAIR BHÁIN. Seo amhrán a scríobhas síos tá tamall ó shoin ó Amhlaoibh ó Laoingsigh, dall atá theas i mBaile Chaisleáin Bhéara i gConndtae Chorcaighe agus ní dóig liom gur cuireadh i gcló inaon leabhar ná paipéar fós é. Ba chosamhail an fonn a bhí aige air leis a' bhfonn atá leis an amhrán san — “An Cailín Deas Ruadh. Seán óMurthuille. Bainne an Ghabhair Bháin. I mbun Chnuic a'Tíghe iseadh do bhíos-sa sealad gan ghádh, Do dhíolainn an cíos trí mí sul a dtagadh an lá, Do bhíodh bacaigh na tíre im thímcheal is a gceaintíní stáin, Is ní shásóchadh aon díghe iad gan bhraon do bhainne an ghabhair bhain. Tá an baile seo bodhar agam ghabhar is d'imthigh sí indisc Tá na cearca sa chrann agus síl baoghal ná go bhfuil scaipeadh ar na huibhe Tá an leabaidh fém' dhrom gan dabht agus níor bogadh le mí Nach amailighthe dall aon (ts) amhail fir le heasba mná tighe. Is minic do bhíos im shuidhe cois na haisce (?) go sámh Bhíodh ba bainne ins an muighe, laoigh agus muca ar a' bpáirc bhíodh ba boga ag guidheal cois a' tighe is iad ag feitheamh ar mhnáibh Ag is ná cuirfin-se puinn aon tsuim i mbainne an ghabhair bháin. Do bhronnfadh a theighleach ar aon'e a mhairfeadh dá chlainn, Ná coimeádfadh rud éigin do féinig sar a dtuitfeadh sé i n-aois Gan bheith n-a bhochtainín aonair gan bhraon aige a shluigfadh a chroidhe. A fhir úd thall bí-se ceannsa cneasta led' mhnaoi Mar is measa duit uait í go mór ná a mairean de d' chlainn Nuair a bheidh tú go fann lag mall is tú ar leabaidh it luighe Go mbeidh sí agat cheann gach am a's í ag bota na díghe. A Phádruig uí Shéaghdha guidhim séan agus rath ort go bráth, Nuair a innseas mo scéal duit ní baoghal ná gur thuigis mo chás, Thugais cnocáinín féir dom go raibh féur ann go meigiol a' fás, Agus seachtmain an lae sin do scéigh- feadh sí cana chúig gcárt a chríoc. ASAL AN CHLÚIMH. (Sean ó Duinnshléibhe, file an Oileáin Tiar.) Ní miste dham trácht ar an asal dob 'fhearr, Is ‘character’ breagh do léigheamh do; Is go gcuirfinnse a chlú thar fairrge anonn, Is go measaim gur fiú é dhéanamh. Le mire is le brigh do dheineann gach nidh, Is gur fada gur mhaoidhimh sé a shao- thar. Le gliocas thar barr, le hacfuinn a chnámh, Do dheineann gach bearna do réabadh. Dá mbeadh agam bólacht is capaill na Fódla, Is tarrac go leor mar Dhéamar, Ní scarfann go deo le hasal an spóirt, B'é an taca é chun an ghnó do dheu- namh. Dá bhfeicfeá-sa lá é ag tarrac ón dtráigh, Nó branradh amháin le céachta; Ní iarrfadh go bráth ort coirce ná práta Ach leigint ar a ádhbhar féin dó. Is mór mar chloisim-se ón té atá na dhoras, Gur dubhach mar ghoileann an cléir- each; Ghá radh go follus gur fhág an sonas é, An tráth gur shroicheas chugham féin é. Nuair a thagann an rás i naice na trágha — Go mbéarfaidh go sásta an chraobh leis; Ní fheacaidh a mháistir a eirball sgáinte Cé gur minic le fánaidh sléibhe é. Scalladh ar na comhursain do bhear- tuig ná dubhairt Go raibh m'asal-sa dúr i naon chor, Is go gcuirfinn a luth i bhfeirm le colúr Do sceinnfeadh tréis múscailt piléar d'fhagháil. Bhí a dheire 's a ghúnga go ceapaithe cúmtha Mar a thiocfadh sé as múnla déanta Is go ndubalóchadh siubhal ar an each bhí ag “Bún” I mbaitil a chúrsa dhéanaigh. Is mór atá m'aigne le cuaird na seachtmhaine Ó tháinig an teachtaireacht chughamsa Tuairisc is aitheant ó chomhluadar an airm Go dtabharfaidís dachad geal púnt air, Ní bhfuaireadar fós freagra dá bharr Go dtógfaidh mé aga chun comhairle; Is go mbé bhfearra dham an tór a a ghlacadh Mar tá sé i mbaile chontabharthach. Is agamsa atá an t-asal nach cás dam seasamh air Tá lán de mhaitheas 'na thréithibh — 'Sé an saighdiúir calma é i dúis an airm Ná teichfeadh le heagla i naon chor, Tá uaisle na Banban i mbuairt is i nachrann I d'fhonn 's é tharrac dóibh féinig, Nuair a labharfá Laidean leis, d'umh- lochadh sé chun tailimh síos D'fhonn is go n-imtheochadh na piléir de. Dá bhfeicfeá sa bhfiadhach é ag tarrac aniar Is na capaill na dhiaigh ar saothar, Na marcaigh go dian fé allus dá riar Agus dá ngreadadh le hiarnaí géara, Dá bhfeicfeá-sa an fiadh ag imtheacht sa diabhal Is gach duine ad iarraidh é thraochadh Is do thánig ministéir liath ó nDain- gean aniar is do thairg sé céad uaidh féin air. 'Sé nidh deir na hughdair, dar liom, ar chlú An asail ba dhúire i nÉirinn, Bairille púdair do chur thiar le na rúmpa, Ní bhainfeadh sé lúth ná léim as. An té chifeadh a ghúnga, a dheire, is a mhúnla, Chuirfeadh sé iongnadh ar éinne; Níor tháinig aon lá ó thosach na rátha Ná go mbrisinn-se sámhthach déil air. CORMAC Ó CADHLAIGH, Do sholáthruigh sa Blascaod Mhór, 1907. <L 6> sé isteach tráthnóna do lorg sí air í agus dubhairt sé léithe an méid adubh- airt an cailín leis féin. Sé an saghas leabthan thug an tseana chailleach do ná leabaidh a bhí lán do spuraidh iarainn agus nuair éirigheadh sé ar maidin thugadh sí chuige an muga de mhaothal stálaighthe ach do thugadh an inghean a biadh féin chuige. Ar maidin lár na mháireach nuair éirigh sé thug an tseana-chailleach do mias agus dúbhairt sí leis dul go dtí an loch san shíos agus an fáinne do chaill a sheana-mháthair d'fhághail. D'imthig sé air agus nuair chaitheadh sé mias amach thagadh dhá mhéis deug isteach. I gcaitheann an lae síar do chonnaic sé chuige an cailín agus bíadh goidithe aici chuige agus an fhaid a bhí sé ag ithe do dhéin sí sin lacha dhí féin agus thug sí aníos an fáinne ó thóin an phuill agus thug sí do é agus dúbhairt sí leis — “Má fhiafhruighean an tseana- chailleach dhíot an bhfuair é, abair go bhfuairis; agus má deir sí leat é thabhairt dí abair léi má dubhairt sí leat é d'fhághail ná dubhairt sí leat é thabhairt di.” Nuair a tháinig sé abhaile tráthnóna d'iafhruig sí dhó an bhfuair se é agus dubhairt sé go bhfuair agus dubhairt sí leis é thabhairt dí, & dubhairt se na focail adúbhairt an cailín leis. Nuair a bhí sé ag dul a chodladh thug sí chuige an muga mhaothal agus an t- arán min-choirce & leigeadh sé sin air go n-ólad sé é. Nuair d'eirig sé ar maidin dúbh- airt an t-seana-chailleach leis dul an- san síos & an claidheamh a bhí aige na seana-mháthair do bhaint dí. Do bhí amhras aici ar an inghin go mb'í a bhíod ag fághailt na rudaí seo & dá d-tabh- airt de'n mbuachaill & do chuir sí is- teach i seomra í agus an glas uirrthi. D'imthig an buachaill & dá mbeadh se riamh & choidhche ag baint an claidhimh dí ní fhéadfadh sé é bhogadh. Lár a lae shiar chonnaic sé chuige éun dubh trídh an spéir & cé bheadh ann ach Do sháigh sí bíorán na láimh féin & do sgaoil sí trí braon fola anuas ar chroidhe a dheárnan agus dubhairt sí leis é sin do sgaoileadh anuas ar aran gclaidheamh & an glór do dhéanfhadh sé go gcloisfaoi ar fuaid an domhain é & gan é dhéanamh go m-ba dóigh leis go mbeadh sí féin aige baile. D'fhan sé go ceann i bfad gan é dheanamh & ansan sgaoil sé anuas na trí braon fola ar an gclaideamh a's an glór do dhein sé chualaidh an t- seana-chailleach é & chúaidh sí go poll an ghlais feuch an raibh an inghean ann & do bhí. Nuair a tháinig an buachaill abhaille thug an inghean cógar do, nuair bheadh gach aoinne na gcodhladh anocht an capall do thabhairt amach as an stábla & imtheacht air abhaile & go raghadh sí féin méinfeacht leis mar an rud a chuirfeadh an tseana-chailleach orrtha i maireach ná féadfadh aoinne acu e dhéanamh. Nuair fuaireadar gach aoinne na gcodhladh thugadar leo an capall & d'imthígheadar orrtha. Ar maidin do bhrath an tseana-chailleach iad imighthe & ghlaoidh sí ar a beirt mhac & d'imthigheadar orrtha na ndiaidh. I gceann tamaill dúbhairt an cailín leis an mbuachaill feuchaint na dhiaidh feuch an raibh aoinne teacht & ní raibh agus i gceann tamaill eile dubhairt sí leis feuchaint na ndhiaidh arís & ní raibh éinne ann & dubhart sí arís leis é & dubhairt se go raibh trí éin dubha in aice leó. “Sin íad Seumuisín, tomaisín & mo mháthair,” ar sí sin, “agus caith uait an tsnáthad” ar sí sin & do chaith a's d'fhás coill mhór de shnáthaidíbh suas go dtí an spéir & chaith an mháthair & an bheirt mhac filleadh abhaile & tuagh a's claidheamh do thabhairt leó. Do bhí an lá san i bhfaighid orrtha a's bhí an bua- chaill & an cailín tamaill mór ó bhaile. Lár na mháireach arís dubhairt sí leis an mbuachaill feuchaint na dhiaidh feuch an raibh aoinne ag teacht & ní raibh, & dúbhairt sí arís leis é agus ní raibh, & an trímhadh h-uair adubhairt sí leis é bhí na trí héin dúbha arís i naice leó & dubhairt sí leis an fáinne do chaitheamh uaidh & do chaith & d'fhás coill mhór d'- fháinnaidhibh suas go dtí an spéir agus chaitheadar dul abhaile & bhí an lá san i bhfaghaidh orrtha. Bhí an buachaill & an cailín in aice leis an dtigh fé'n dtráth san. An trímhad lá dúbhairt an cailín leis an mbuachaill feuchaint na ndiaidh & ní fheacaidh sé aoinne dubhairt sí leis arís & arís é agus an trímhadh h-uair chonnaic se na trí héin dúbha arís. Dubhairt sí leis an claidheamh do chaitheamh uaidh & do chaith & d'fhás coill mhór de chlaidhtibh go dtí an spéir & chaitheadar filleadh abhaile. Do bhí an buachaill & an cailín i naice an tíghe annsan. Dúbhairt an cailín leis gan póg da thabhairt dá athair na d'aoine eile nó má thabharfadh na cuinneóchadh se uirrthi féin go deo arís. Mairsin do bhí, agus nuair a chuaidh sé abhaile ní thug sé póg d'aoinne ach pe an líobadh a bhí ag an madra air thug sé póg do & níor chuimhnigh sé go raibh a leithéad sin de chailín riamh aige. Bhí inghean “micil na muc” lá ag dul ag triall ar uisge & nuair a tháinig sí os cionn an tobair in áirde chonnaic sí sgath an cailín shíos ins an dtobar, mar bhí an chailín an airde ar chrann os cionn an tobair & cheap inghean Mhicil gur b'é a sgáth féin a bhí shíos sa tobar. Bhuail sí buille dá cana i gcoinnibh an chlaidhe & d'imthig sí uirrthi & ní fheadar aoinne ó shoin ce an áit gur imthig sí. La eile tháinig bean Mhicil féin ag triall ar uisge & nuair chonnaic sí an sgáth shíos sa tobar bhuail sí buille dá cana i gcoinnibh an chlaidh & d'imthig sí uirrthi & ní fheadar aoinne ó shoin cé an áit gur imthigh sí. Thainig Micil féin lá eile ag triall ar uisge & nuair a igath shíos sa tobar bhí sé imtheachta nuair a gháir an áirde & d'innis sí do cionnas a bhean agus a inghean. Thug Micil leis abhaile an cailín. Ní fada a bhí sí aige Micil nuair fuaireadar cuireadh ó'n mbuachaill mar bhí sé ag pósadh cailín ón domhan toir. Chuaidh an cailín & Micil air an bpósadh. I lár na h-oidhche dúbhairt an cailín bórd a chur i lár an tíghe a's cuiread. Bhuail sí cearc a coileach ar an mbórd & chaith sí gráine coirce chucha. Phrioc an coileach an chearc agus dubhairt an chearc. “Faire, faire! a choillichín, is mór an náire dhuitse beith leis an gcircín do fuair an tsnáthad duit nuair bhís ins an domhan toir. I g- ceann tamaill eile chaith sí gráine eile chúcha agus phrioc an coileach an chearc a's dúbhairt sí,” faire, faire! a choillichín, is mór an náire dhuit se bheith leis an gcircín a dhein lacha dí féin & thug an fáine ó thóin an locha.” Chaith sí gráine eile chúcha & phrioc an coileach an chearc, agus dúbhairt sí. “Faire, faire1 coillichín is mór an náire dhuit-se bheith leis an gcircín a thug na trí braon fola duit le sgaoi- leadh anúas ar an gclaidheamh.” Nuair chualaidh an buachaill an méid seó dá rádh ag an gcailin d'aithin sé gur bhí a bhí ann. D'imthig sé & thug sé leis í go dtí na tigh féin & mhaireadar go lántsásta as san amach. Sin e mo sgeul is má tá breug ann bhíodh, ní mise chúm ná cheap é. Nóra Ní Lubhaing, Sg. Bhaile an Fhirtéaraigh. I NÁIT DÁR GHABHAS. I náit dár ghabhas féinig go déannach araoir, Do casadh orm spéirbhean 's í a' réidh- teach a cinn, Caisí boga bronacha le na caomh- leacain síos A dhá bais aici dá bpléascadh 'sí 'géar-ghol 's ag caoi. 'S cad a thug an tráth so san áit seo thu 'd' aonar A chailín na gcochán cúl-chrothánach péarlach? An é t'athair nó do dhreatháir no do leanán fir céile Do-chuaidh uait ar neamh-áird go bhfuil an t-ochlán go léir ort. D'fhreagair sí “dar ndóigh 's me bean mhódhmharach na gciabh, Ní gaolta ná comhgus do leonuigh mo cliabh Ní capall ná bólacht ná mór-stoc ar shliabh, Ach grádh mo chroidhe seóladh ar bórd luinge siar.” IS má imthigh ar fán uait, a bháin-chnis, is dóigh. Ná fillfidh aon tráth ort tar sáile go deoidh, Cuirfead síoda 'gus séal ort 'stú árdú chun ceoil Ach gluaiseacht go bráth liom, a ghrádh ghil 's a stór. 'S da dtugthá dom féinig fíon craorac is beoir, IS bainríoghan a dhéanam díom féin ar an gcoróin, Ní ghluaiseochainn-se féinig le h-aon fhear go deóidh, Go bhfeicead mo chéad searc a' teacht marbh nó beo. IS mairnéalach luinge me shiubhluigh a lán, IS deir siad gur staraidhe me mheal- lann na mná, Tá coróin gheal im' phóca is go leor díobh le fagháil, Tá an crúsga ar an mbórd is is cóir do bheith lán. Nach aoibhinn is nach aerach do'n té bhíos ag ól, Ní bhíonn peaca sa tsaoghal air ná aon ní dá shórt, Dá gcastaí air spéirbhean 's go m- béarfadh di pós — Go dé sin do'n té sin na baineann san leo? Nach aoibhinn do sna h-einíni éirigheas go h-árd 'S luigheann le na chéile ar aon ghéigín amháin Ní mar sin dom' féin is dom' chéad míle grádh Ach chomh fada ó n-a chéile is tá'n réilthean ó'n mbán. A óigbhean bhreagh stuamdha na gruaige breagh buidhe, Tar annso anuas chugam i gcómhgar na dighe, Mar do thógfá-sa an ceo so 's an brón suas dem' chroidhe, Mar d'éireochadh an lóchán de'n choirce le gaoíth. A ógánaigh uasail cár chodlaís ar- aer? Do chodlas ar mo leabaidh is cár codlaís-se féin? Nuair luighim-se ar mo leabhaidh ní chodalaim néal. 'S gurbh' iad do bhréithre míne blasta d'fhúig an t-osnadh so im' thaobh. Seán Ó H-Uallacháin, Baile an Bhuithléaraigh, Tigh Molaga. TADHG NA SAMHNA. A Thaidhg na Samhna, is ceann sa tír thú, Ba bhinn do labhartha, is níor mhall sa chroidhe tú, Ó thógais do cheann do bhí greann na ndaoine ort Is gur crochadh as crann i nGleann an Chruim thú. Mo chúig chéad chara, do bhanaltra dhílis, Do thal ort bainne is do thug leabaidh a cuim duit, Thug comhairle do leasa dhuit chun im- thighthe díreach, Is go bhfeicidh sí fós indeis-láimh Chríost tú. Cár mhiste sin dá ndéanfá tréason, Bean do nochtadh nó marbhadh do dhéa- namh, Ach bheith ag gabháil leis an bhfuirinn nár choinnibh le chéile, D'fhágadar thusa is d'imthigeadar féinig. Tá Éire ar lasadh agus Sasana buar- tha, Ó tháinig an gasra dearg ar chuardach, Ta an leomhan fé mhairg, cé gurab annam é ar buaireamh, Ag an téad ghá cheangal gan neart aige ar ghluaiseacht. Tá ceol ar an bhfairrge an fhaid a ritheann sí tímpal Nó as soin suas go barra na taoide I ndiaidh an phreabhaire ba thapaidh tar trínse Sé Tadhg na Samhna ó Ghleann an Chruim thu. A Thaidhg, ba bhreagh í do lámh ar ráinn nó ar shluasaid, Is ba bhreagh í do sheasamh i sgioból an bhuailte, Do chasfá an tseisreach ar deiseal nó tuathal, Agus d'iompochthá an taobh dearg den talamh i nuachtar, Nuair a théightheá g'ruig an Aifreann ar maidin Dé Domhnaigh, Ba bhreagh í do phearsain ag seasamh ar do chobhlaigh, Do bhí an dá liath-bhruinnill ag feithe- amh ar labhairt leat, Is gurbh' í an Mhaighdean Mhuire do rug- ais mar rogha leath. Bliadhain 'san dtaca so ó ghabhas an tslighe seo Agus cóisire fhairsing do lucht airm id' thimcheall Chuir cuing an phosta ort i ndóigh nár síleadh Is gur dtigh bheith le hÁine gur ceár- nadh díoghbhal. Do deineadh do mharbhthain i Laoi 'gus i gCléire, I mBaile na Blárnan nó i nDún na Séada Is gur i mBeanntraighe istigh do bhí cion ar do ghaolta Cois an Fháilbhe nó i lár Uibh Laoghaire. A Thaidhg ba bhreagh í th'sháith is bá bhreagh í th'éifeacht, Ba bhreagh í do lámh is croidhe le caol- pheann, A Thaidhg ná beireadh aon bhreith dhaor- tha B'usa an taidhbhreamh dá mbeireadh Dia saor thu. Cormac Ó Cadhlaigh. Do fuair an mharbhthain sin ó shean- fhear darbh ainm Tadhg Ó Muireadhaigh i bpharóiste na gCúirseacha, seacht míle nó mar sin ó Chionn tSáile, 15, 6, 1906. PAIDIR. Réir Dé go ndeinimíd Agus beatha na naomh go dtuillimíd, Ceol na n-aingeall go gcloisimíd Agus radharc na bhFlaitheas go bhfeici- míd. A Bhainríoghan na bhflaitheas freagair is fóir sinn, A Mháthair dhé, a bhréithre an eolais, Cumraidhe mh'anma ort, a mhaighdeam ghlmhorar. <L 7> A FHEIRMEÓIRÍ! AN FILLEADH BEAG. AN CULAITH GAEDHEALACH I n-iomlán, agus Brístín, agus Brat agus Dealg, agus Caipín, i n-a theannta ar — 50/— SCRÍOBHAIDH CHUGHAM GO SRÁID AN RÍGHO 49A i gCorcaig. TOMÁS Ó GORMÁIN. TROSGÁN TIGHE. FÓGRA. LEABHRÁIN PINGINNE “An Lóchrainn.” Táid na leabhráin seo leanas ullamh anois — 1.PÁIRLIAMENT NA MBAN, Cuid I. 2. "PÁIRLIAMENT NA MBAN, Cuid II. (Cormac Ua Cadhlaigh do chuir in eagar). 3. CAISMIRT NA GCEARC. Cuid I. 4. CAISMIRT NA GCEARC. Cuid II. 5. AN SIOTA 's A MHÁTHAIR, 6. LIAM NA GIÚISE. (“An Seabhac” do chuir in eagar). 16. Leathanaigh de glan-Ghaedhilge nga ceann. Le fághail saor tríd an bpost ar 1½ d. an ceann nó ar 9d. an dosaen Scriobhtar go dtí RAIGHILL IS MAC CUIRC, TRÁIGH-LÍ. LEABHRA AN CHONNARTHA. BOOKS SUITABLE FOR INTERMEDIATE PROGRAMME. By P. O Seochfradha. 6d. net. Bruidhean Chaorthainn: An Ossianic Romance. Edited, with Notes and Vocabulary, by Padraic MacPiarais, B. A., Barrister-at-Law. 9d. net. Dearg-Ruathar Chonaill Chearnaigh: A Rudrican Tale from a Thomond MS., with Vocabulary. 123 pp. Limp Cloth, 9d., net. Bodach an Chóta Lachtna: An Ossianic Wondertale. Edited, with Notes and Vocabulary, by Padraic MacPiarais. 80 pp. 6d., net. AN CLAIDHEAMH SOLUIS. Cuidigh leis an g-cuis agus ceannuigh an Claidheamh Soluis. Ní'l as acht pingin sa tseachtmhain. Ar an phingin seo gheobhadh tú gach saghar eoluis ar chúrsai an tsaoghail. Árus an Chlaidhimh ag — 25 Cearnóg Rutlainn, Baile atha Cliath. <L 8> AONACH NA BANNDAN. Ar aonach cheart na Banndan Lá seal dá rabhas-sa. Is mise bhí san am san Gan amhgar gan gádh. Do cheannuigheas blúire gamhna Ó fhear andeas don cheanntar; Ní bhfuaireas riamh ar cheann í, Ar cheannraigh ná ar bhrághaid. Thugamar linn anall í Go dtángam ar thar Banndain Do chuireas-sa mo ghamhainín I gcobhlaigh san scáth. Bhí ceol is rinnce is damhas ann Shuidheamar síos na dteannta Ba ghearra dhúinn go rabamar Gan mheabhair seal mar chách. Nuair bhí am againn ar ghluaiseacht Ní raibh sí ann ná a tuairisc Dubhart-sa féin lem buachaill An gamhainín beag d'fhagháil. Bleagárdaithe na tuaithe Ghá rádh “an í siúd suas í?” Is é dheinidís de thruagh dham — “An bhfuairis í a Sheaghain?” Níor fhágas cnuic ná sléibhte Ná gleannta cumhanga caola An faid do rith mo ghaolta Gan aon tuairisc di d'fhagháil. Gur bhé deinidís le chéile Ní aithnighmíd thú ar aon chor Pé aca fear d'imthigh ar strae thu Nó peacach bocht fáin.” D'innseas páirt dem sgéal dóibh Is an chuid ba mhó dhe 'na 'éitheach Gur fear do bhí le céird mé Am shaor ghlan gan cháim, Go rabhas ag dul go Béarra Mar is ann do bhí mo 'station' Sul a mbainidís na géinig (?) An teudach dom chnaibh. Níor fhágas bóthar, cnuic ná gleannta Ná aon áit go raibh mé 'na amhras Cuimearacha abhann, Cobhlach ná sgáth. An fhaid do rith an ceanntar Is blúire ní raibh ann de Is feuch air sin nar chlampar do bhí geallta do Sheaghan. TADHG Ó MURCHADHA. Scoláire i gColáire Cholmáin, Fearmuighe do sholáthruigh. Gach aon ao saghas earraí le fághail ann. DO THIGHTHIBH AOIDHEACHTA INSO. Má's as baile dhíbh a Ghaedhilgeóirí gheobhaidh sibh ósduigheacht & bárr freasdail má chuireann sibh fúibh ins na tighthibh Gaedhlacha so: I gCorcaigh. Tigh Inghín Ní Bhuachalla, 6 Sráid an Droichid. (Láimh le Droichead Pádraig). Grianán na nGaedhal Gaedhluinn ag muintir a' tighe. IN UÍBH RÁTHACH ÁLUINN Aoidheacht maith do Ghaedhlaibh. BEAN UÍ DHUILLEAIN, Spúncán, An Cuirreán. Labhartar Gaedhilg 'sa' tig seo. GLANACHAR SAOIRSEACHT SÍBHÍALT I LÚNNDAIN SASANA. CUIRIDH FÚIBH I DTIGH AN PHAORAIGH. Socair-Lios do Ghaedhealaibh, I nDún Garbhán. Tá teach aoidheachta deas ag Maighréad Ní Annracháin Baile an Fheirtéaraig an Craoibhin Aoibhinn, Ameasg Ceanntair Gaedhlacha nEirinn tíom- pall, Tá ann greann Seana-nósa a's ceólta ár sinn- sear. Tá rinnce is damhas ann & amhráin bhríoghmhar Má tá Gaedhluin uait, ná cunláiste chum í fhoghluim, nó airgiod agat le caitheamh cuir fios air an fear fíor-Ghaedhlach Liam Ó Lúbhaing, Baile an Firtéaraig, Daingean. I dTráighlí. TIGH-ÓSTA UÍ SHUILIOBHÁIN, A Ghaedhla, Cabhruighidh Le Chéile! TÁILLÚIREACTHI. DONNCHADH UA LIATHÁIN, 43 Sráid Marlboro, i gCorcaigh. Labartar Gaedhilge ann. TROSGÁN SIGE. Solus na nGaedheal déanta i mBaile Átha Cliath. LEABHRÍN NA LEANBH. Norma Borthwick. A lesson-book for Standard V. Irish as an extra, 40 pages. net 3d. by post. 4d. Aesop a tháinig go hÉirinn. Parts I. — V. net. 6d. by post. 7d. Seadna. Part I. Reduced to net. 9d. by post. 11d. Vocabulary to Seadna net. 2/— by post. 2/2 CÓMHLUCHT NA FÍRINNE CATOILICE I N-ÉIRINN, LEABHAR ÚRNAIGHTHE, PRAYER BOOK IN IRISH Fé Chomairce Naomh Pádraig Ag Sraid an Ríogh i gCorcaig. Seán Ó Conaill SAOR EALADHANTA AGUS SNAIGHTHEADÓIR CLOICHE. Is uaidh a gheobhfar gach aon nidh dá fheabhas mar chros-liag, leac-cuimhne altóra, agus mar sin dóibh, chun ónáidí ar uaghaibh agus ar eaglaisibh. “AN LÓCHRANN.” Ar na chur amach gach mí ag Muintir Raighill is Cuirc i dTráigh-lí. Le fághail saor tríd an bpost ar trí relachaa san mbliadhain.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
