Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Meadon agus Deireadh Fogmair 1911
Title
Meadon agus Deireadh Fogmair 1911
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1911
Publisher
Muintir Raighill is Cuirc
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Lr1911_09_10> <L 1> <B 1911> <C Prós> <M 8> <T An Lóchrann> <U Údair éagsúla> <F An Lóchrann> An Lóchrann PÁIPEUR LE GAEDHILG IN AGHAIDH AN MHÍOSA É SO. IML. V. UIMHIR IV. MEADON & DEIREADH FOGMAIR, 1911. PINGINN. AISTRUGHADH ÓN mBÉARLA ANSO SIOS. Tadhg Bodhlaer ó Chathair Saidhbhín do rinne an t-astriú, agus é i naois a cheithre fichid. Tá beart mór eile aistrighthe aige agus níor thréig sé an obair fós. (1) When the strong box contains no more, Both friends and flatterers shun the door. Plutarch. (1) Nuair ráinighean leis on mbosga mór bheith follamh. Seachnaid caraid as cluanairí an dorus. (2) 'Tis an old maxim in the school That flattery is the food of fools; Yet now and then your men of wit Will condescend to take a bit. (2) 'Sé céime na sgoileana tá le fada ráidhte Gur cluanaireacht is biadh d' amadánaibh Cé ndeonan daoine tuigsionach Anois as arís blúire d'ithe dhi. (3) Not a step is out of tune, As the tides obey the moon, Byron. (3) Aon choiseéin níl as an slighe Ar nós na taoide do réir Geal- aighe, (4) Go; you may call it madness, folly; You shall not chase my gloom away. There's such a charm in melan- choly! I would not; if I could, be gay. Rodgers. (4) Bí ar siubhal; ní leomhthar mo ghruaim do sgaradh liom; Bím ar buile nó ar dithcéille; Tá doiligheas chómh fíor thaithnea- mhach Ná beinn buacach anois da bhféad- thainn. (5) Optics sharp it needs I ween, To see what is not to be seen. Trumbell. (5) Spéaclaidhe géara do réir mar théighean mo thuigsint Is gádh chun aon ní amharc ná fuil le feicsint. (6) But stumbling in the rugged dell, The gallant horse exhausted fell; The impatient rider strove in vain, To rouse him with the spur and rein; For the good steed, his labours o'er, Stretched his stiff limbs to rise no more. Then, touched with pity and re- morse, He sorrowed o'er the expiring horse. Sir W. Scott. (6) Ach tuisleadh ins an ngleann aimhréidhteach An capall calma thuit lán traochta An marcach mí-fhoidhneach do chas gan bhrígh, Le srian as spuir é chur 'na shuidhe Mar an t-each fóghanta tar éis a shaothair A ghéaga do shín; b'é críoch a shaogail. Ansan, do bhí a chroidhe go léan- mar 'S ar a each do chaoin le linn a éagtha. (7) Men have many faults; poor women have but two! There's nothing right they say, Or nothing good they do. (7) Is iomdha iad lochta fear Níl ag mná bochta ach a dó Níl smid den cheart na mbriath- raibh. 'S ní mó ná maith a ngnó. (8) Weep no more, lady, weep no more, For sorrow is in vain; For violets plucked, the sweetest shower Will not revive again? (8) Ná guil a bhean uasal ná guil níos mó Níl i mbrón ach mór díomhaoin- teas An bhláth is taithneamhaighe taréis bheith stáithte Ní chuirfeadh báisdeach slacht arís ann. (9) No compound of this earthly ball Is like another all in all. Tennyson. (9) Dá chumasc sa domhan so as bheith a siubhal let laethe, Ní bhfuighir is gach aon phúinte mar a chéile. (10) The fair maid who the first of May, Goes to the fields at break of day, And washes in dew from the hawthorn tree Will ever after handsome be. Proverb. (10) An chead lá 'an t-samhradh téigh- eadh óg bhean chaoin Le heascradh an lae sé dhéin gheal-dhroighin Agus nigheadh í féin le slaod dá dhrúcht As go bráth 'na dhéidh sin beidh dathamhail. (11) The envied have a brilliant fate, Pity is given where griefs are great. Palladas. (11) Leanan formad séan ar sógh Téighean ar dtruagh do lucht dubróin. (12) As some lone bird without a mate, My weary heart is desolate; I look around and cannot trace, One friendly smile or welcome face; And even in crowds I am still alone, Because I cannot love but one. Byron. (12) Mar éan éigin aonair gan chom- pánach Mo chroidhe bocht tuirseach tá dólásach Féachaim timpall as ní fhéadaim áireamh Mion — gháir charadach ná aghaidh fháilteach Measg sluaighte bím am chaon- aidhe aonair Toisc nach bínn liom aon ach aon- bhean. DUAISEANNA. Tá duais speisialta dá thabhairt do Sheumas Ó Conaill, Sgoil Cill Roilig, i nUibh Ráthach. Sé Seumas do sgríobh an sgeul gurab ainm do “Gabha an tSuic” atá i gcló insa Lóchrann an babhta so. Garsún an-óg iseadh Seumas, acht níl cuma nuadh na h-óige ar a chuid Gaedhilge, bail ó Dhia air. Na trí duaiseanna eile atá agam, táid siad dá roinnt ar an dtriúr so agam. Síghle ní Bhréandáin, Sg. Bhaile na Cille, Maistir Gaoithe. Sgeul mór fada do sgríobh Síghle ar thriúr ceárduighthe nach í an cheárd is fearr do bhí aca, acht rud éigin eile. Slán beo leis an sean-aimsir! Is fad' ó do-chuala an sgeul san thuas istigh i Sgoil Bhaile na Cille, oidhche fhuar fhliuch stoirmeach. Ní bhfaghaidh an sgeul bás go deo anois, a Shíghle. Seán Ó Criomhthain, Sg. An Bhlosgaeid Mhóir. Tá fuinneamh i d' chainnt i blas uirthi a Sheáin, & cá h-iongna san & tú ag éisteacht le glór na dtonn ag bris- eadh ó Leacain a' Chumhaidh go Tráigh an Oileáin ó rugadh thu. Lean de'n réim atá fút, a bhuachaill. Seán Ó Raighill, Sg. na mBráthar, insa Daingean. Garsún iseadh Seán ná raibh focal Gaedhilge aige tamall ó shin. Is truagh gan í leath chomh maith ag gach aenne insa Daingean & mar tá sí anois aige. Fear an Lóchrainn. BEAN DUBH A' GHLEANNA. (Seán Ó Cathasaigh, Cill Áirne, an t-amhránaidhe. Pádraig Pléimionn do ghléas.) BEAN DUBH A' GHLEANNA. Ó! do bhíos-sa lá dem' saoghal Istigh i séipéal Dé, 'S mo leabhar agam da leigheadh ar mo ghlúinibh. Ar a modhamhail' is ar a 'S ar a maillighe siúd gan chlaon, 'S ní 'g amharc ar an Naomh-chorp do bhíos-sa. Nuair a shamhluigheas chúgham am' dhiaidh Gur bhreaghtha í siúd ná'n ghrian, 'S na'n gheallach a chuir Dia as na spéarthaibh; 'S ná'n long ar an muir móir, Maidin aoibhinn fhóghmhair, 'Sí' tarrac ar a seólta go h-Éirinn. II. Ta bó 'gam ar an sliabh Is táim le seal n-a diaidh, Ó chailleas mo chiall le nuadhchar; Dá seoladh soir 's siar, I ngach áit da ngabhann an ghrian, Ó mhaidin go buidheann tráthnóna. Nuair fheuchaim féin anonn I ngach áit dá mbíonn mo rún, Ritheann óm' shúilibh sruth deora, 'S a Righ ghil na ndúl, Go bhfóirir ar mo chúis, Mar sí 'n bhean dubh' ó'n ngleann do bhreoidh me. III. Bean dubh a' Ghleanna, An bhean dubh ab' fhearra, An bhean dubh ba dheise gáire, Go bhfuil a píop mar an eala, 'S a gruadh mar an sneachta, 'S a com seang singil álainn. Níl ógánach cailce Ó Bhail' Áth' Cliath go Gaillimh Ná as san go Tuaim Uí Mheádhra, Ná bíonn ag triall 's ag tarrac Ar eacha donna deasa, Ag tnúth leis an mbean dubh áluinn. IV. An té chífeadh mo theach, 'S gan de dhíon air acht seasg, 'Na shuidhe 'muigh ar thaobh an bhóthair, Eirigheann suas ar bheach, 'S deineann ann a nead, Le grian 's le teas an tsamhraidh. Nuair éirigheann suas an tslat, Ní fhanann uirth' aon mheas Acht ag tnúth leis an mbrainnse is óige. 'S a chúilfhionn álainn deas, D'euluigh uaim go pras, Mo chúig ceud slán go deo leat. <L 2> GADAIDHE MÓR GLEANNA FLEISGE (ar leanamhaint.) An oidhche sin dubhairt an gadaidhe mór leis an ngarsún teacht leis go ngoidfidís caora ó fheirmeóir a bhí i naice leo. D'imthigheadar agus thán- adar go dtís na caoirigh, ach má thán- adar bhí cloigín féi gach caora aca. Nuair a chonnacadar na fir d'imthigh- eadar 'sa' rith uatha agus chroith na cloigíní. Seo amach leis an bhfeir- meóir láithreach agus le muintir a thighe, agus chuadar 'sa' tsiubhal i n- diaidh an ghadaidhe. Chuir an gadaidhe 'sa' cosa, ach d'imthigh an garsún fé cheann des na caoirigh agus ní fhea- caidh aenne é. Ach a n-imthigheadar abhaile thóg an garsún leis ceann des na caoirigh go tigh an ghadaidhe agus dubhairt go mb'fhearr de bhitheamhnach é féin ná é. Do bhí beirt phríntíseach eile ag an ngadaidhe mór. Dubhairt sé leo oidhche imtheacht a dtriúr & mála óir do ghoid ó dhuine uasal a bhí len' ais. D'innis sé dhóibh go raibh an t-ór curtha i bhfolach fé lic na teine ag an duine uasal; agus dubhairt sé leo gurbh' é b'fhearra dhóibh a dheunamh an bheirt chríonna a dhul síos an seimné agus Seaán d'fhanacht amuich chun an óir a tharrac aníos uatha. Bhí eagla ar an mbeirt go mbeur- faí ortha agus sé dheineadar ná Seaán a chur síos agus d'fhan an bheirt aca féin anáirde. Chuaidh Seaán síos agus fuair sé an t-ór agus do cheangail ar ceann téide é agus do thairrig an bheirt an seimné amach é; agus ar eagla go sgeithfeadh Seaán ortha nuair a ragh- aidís abhaile, d'fhágadar thíos é agus thugadar an bóthar abhaile ortha féin, agus dubhradar ag baile go rugadh ar Sheaán agus gur dócha go raibh sé marbh fén dtráth san. Bhí súil ag Seaán le ceann na téide gach aon nóimeat agus nuair b' fhada leis go rabhthas ag theacht ag triall air cheap sé nár mhisde dho seift éigin a cheapadh chun dul amach. Fuair se croiceann gabhair go raibh na h-adharca air agus bhuail sé aniar ar féin é. Annsan fuair sé seana- shlabhraí agus chuir sé ar sileadh leis féin iad agus nuair bhí sé socair mar sin chrom sé ar ghleo is ar fhothrom a dheunamh ar fuaid an tighe. Do dhúi- sigh a raibh istigh agus do sgannruigh- eadar; ach i n-ionad aon lagadh do theacht ar an ngleo is amhlaidh a mheu- duigh air go dtí go gceapfadh aenne go raibh a raibh de dhiabhail i n-Ifreann n-achrann 'na chéile ar fuaid an tighe. Do rith na seirbhísigh mar a raibh an máighistir agus dubhradar go raibh an diabhal 'sa' tigh. Dubhairt an máighis- tir gur dócha gurbh'é bhí ann, agus go dtabharfadh sé ceud púnt d'aenne sgaoilfeadh an doras amach é. Bhí leisge ar aenne 'ca é dheunamh ach ar aenne amháin .i. cailín tighe a bhí ortha. Dubhairt sise go mb' fhé' go bhfeudfadh sí féin é dheunamh agus d' osgail sí an doras. Thug Seaán sgiúird an doras amach agus ní túisge a chuir sé an doras de ná chaith sé dhe na slabhraí agus na h'adharca agus chuaidh sé abhaile. Bhuail sé cnag ar an ndoras. Tháinig duine des na príntíseacha ó'n dtaobh istigh. “Cé tá annsan?” ar seisean. “Leun ort' a 'mhadáin,” arsa Seaán, “cé bheadh ann ach mise.” “Do rith an príntíseach mar a raibh a chomrádaidhe. “Do chroidhe 's do chorp!” ar seisean leis, “táthar chugh- ainn. Tá Seaán sa doras.” D'euluigheadar araon go maol- chluasach an doras iadhta amach agus ní fheacathas rian díobh riamh ó shin ag Faill an Deamhain mar a mbíodh an Gadaidhe mór na chomhnaidhe i nGleann Fleisge. Do bhí Seaán ag gabháil ar an ndo- ras gur bh' éigean don Gadaidhe Mór eirghe 's é leigeant isteach. Do bhíodar araon, tuairim le seachtmhain na dhiaidh sin, agus iad sínte i mbeul na pluaise agus iad ag trácht air chúrsaí gadaidheachta a's chomh deacair agus bhí sé aon chreach fhóghanta do sholáthar. Insa chainnt dóibh dubhairt an máighistir go raibh capall ceann-árd córach ag duine uasal i n-aici le Cill Áirne, agus gur mhór an chomaoin ar aon bhitheamhnach bhocht é bheith aige. “Agus ca mb' fháth na goidfimís é?” arsa Seaán. “Huh,” arsan Gadaidhe, “is fuirist cainnt a dheunamh, acht níor mhór do dhuine a mhaide tosaigh a chur amach chun greim d' fhagháil ar siúd mar chapall; mar bíonn na feacht ndóirse is an seacht ngreamanna air.” “Bainimís iarracht as, pé 'sa' do- mhan é,” arsa Seaán. Siúd leo siar go dtí Cill Áirne agus thánadar ar charraig os cionn tighe an duin' uasail. “B'fhearra dhuit-se bualadh síos fé dhéin an tighe” arsan Gadaidhe le Seaán, “agus ná leig aon ní ort a's b'fhéidir go bhfuighfeá eolas éigin i dtaobh an chapall. T á aithne aca súd orm-sa agus ní aithne mhuinteardhais ná aithne mhacánta é.” Siúd le Seaán síos agus do bhí sé ag learaireacht timcheall na h-áite ar feadh tamaill. Annsan do-chon- naic sé muintir an tighe go léir ag teacht amach ar an bhfaithche dhoibh féin tar éis bidh agus do bheannuigheadar do, agus d'fhiafruigheadar cad a thug mar sin é. Táim ar lorg Gadaidhe Gleanna Fleisge” arsa Seaán. “Cad a dhein sé ort, arú?” ar siad-san. “Croch árd lá gaoithe chuige!” arsa Seaán,” “an boinín beag a bhí agam' mham, ná go dtáinig sé 's do bheir sé leis í. Chonnac 'á dheunamh é.” Shuidheadar tamall 's do bhíodar ag cainnt 's ag cadráil. I gcionn tamaill, pé feuchaint a thug Seaán fé dhéin na carraige do chonnaic sé an duine ar an gcarraig. Do phreab sé is do leig se liúgh as. “Dar a leabhar-sa!” ar seisean, Siúd é é.” “Cé h-é féin?” ar siad go léir. “An Gadaidhe Mór,” arsa Seaán. D'fheuchadar go léir. Do chonnca- dar go léir é; & d'aithnigheadar go léir ó n-a thuairisg gurbh é féin a bhí ann. Annsan seadh thosnugh an cibeal. Do leig gach aenne aca liúgh, agus siúd fé dhéin na carraige iad ar a séirsín díchill. Do baineadh geit as an ngadaidhe & ní fada a bhain sé dhe teacht anuas de'n charraig agus bheith ag cur de & teann deabhaidh fé. Siúd leis thar na portaighthe soir agus an sluagh go léir n-a dhiaidh. An poll ná beireadh sé de léim leis do bheireadh sé de shnámh leis é agus do bhí grean agus móin agus uisge ag imtheacht sa spéir anáirde ó na chosa. Do leana- dar go léir é. Do lean Sean leis é, acht ní fada gur thuit sé i bpoll por- taigh agus d'fhan ann go raibh an chuid eile imthighthe. Annsan d'fhill sé ar an dtigh agus sé an cheud shádhadh a dhein sé ná dul 'n stábla agus adhas- tar a bhualadh ar chapall an duine uasail agus gabháil an timcheall go Gleann Fleisge. Ach a dtáinig sé 'n ghleann do chuir sé an capall i bhfolach agus chuaidh sé fé dhéin an Ghadaidhe. Nuair a shrois sé an doras chuala sé é sin istigh ag cainnt le n-a mhnaoi. Do chuir sé cluas ar féin ag éisteacht leo. Do chaitheadar tamall maith ag cainnt a's do b' é bun agus barr an sgéil go gcaithfí Seaán a chrochadh ach a dtagadh sé abhaile. Droch ionntaoibh ab' eadh a leithéid, dubhradar. Níor leig Seaán aon rud air. Tar éis tamaill do bhuail sé an doras. D'eirigh an Gadaidhe Mór agus d'os- gail sé an doras. “Tair isteach,” ar seisean, “agus nára Dia do bheatha abaile chugainn.” Níor leig Seaán do a thuilleadh radh. “Mhuise mo ghrádh-sa Dia, a mháighis- tir,” ar seisean “ach is iongantach an bobhta coisidheachta é sin a dheinis treasna na bportaighthe indiu. Go bhfágaidh Dia lúth do chos agat, cé nach mór gur gadh dhuit feasta é ó tá an capall úd agat.” “Cad é sin dá radh agat? arsan Gadaighe, “An amhlaidh atá sé agat.” “An amhlaidh a mheasfá dhom teacht 'á iongnais?” arsa Seaán, agus cuma simplidhe air, mar dheadh. “Mhuise, maith a' buachaill é sin,” arsan Ghadaidhe, agus seo amach é mar a raibh an capall agus do bhí á shlíobhadh agus á fheuchaint, agus do dhearmhaid sé ar fad an t'olc a bhí aige chuig Seaán; do bhí an t-áthas chomh mór san air dtaobh an chapaill. An oidhche sin agus go moch maidin la'r na mháireach do bhí bean an Ghad- aidhe ag tathant ar a fear, agus á ghríosagadh chun an garsún a chrochadh. Do bhí sórt eagla ar an nGadaidhe féin roimis agus do cheap sé go mb' fé' go dtosnocadh sé ar rudaí beaga phrocadh uaidh féin, & go bhfág- fadh sé gan sgreatal é. Do ghéill sé do chainnt na mná & do bhí fearg agus olc ag teacht air chuig Seaán. “An chroth a gheobhair a bhuachaill,” ar seis- ean n-a aigne féin. Nuair d'éirigh an garsún ar maidin do ghlaoidh an Gadaidhe chuige air. “A Sheaáin,” ar seisean agus a gháire 'á dheunamh aige, “Táim 'á chea- padh agus a fheabhas a dheinis an gnó úd indé nach gadh dhom a thuille aim- sire a chaitheamh ag múineadh gnáth- chleasa na céirde dhuit. Téanam ort siar 'n gharrdha go dteasbáinead cleas na croiche dhuit. “Táim sásta, bí gar! arsa Seaán. Siar leo agus is amhlaidh a bhí croch annsan, agus teudán cnáibe agus lúb air, ar sileadh as. “Téirigh se anáirde, a Sheaáin, ar- san Gadaidhe agus 'nneosad-sa dhuit cad a dheunfair. Chuaidh Seaán anáirde ar an gclár. “Cuir an lúb san timcheall ar do mhuineál agus annsan chífir an spórt, arsan Gadaidhe.” “Ar mh'anam fhéin ná cuirfead, a mhaighistir, arsa Seaán, dá gcuir- inn, & go n-imtheoch an clár so ós na cosaibh agam, is agat-sa do bheadh an spórt ag feuchaint ormsa & rinnce an ghaid dá dheunamh agam.” “Och! ní baoghal don chlár,” arsan Gadaidhe ag teacht aníos, “Feuch, ar seisean, “déin mar sin é,” agus do chuir sé an lúbh fé n-a mhuineál féin. “Mhuise, is maith a thagann do char- abat duit, a mháighistir,” arsa Seaán agus do tharraig sé an bollta a bhí fé'n gclár. Anuas leis an gclár & an maighistir i n-éinfheacht leis. D'- fháisg an teudán ar a sgórnach & d'- fháisg agus d'fháisg. Do bhí sé ag crothadh na gcos ar a dhícheall. Ach níorbh' fhearra dho ná fanacht socair, mar ní fada go raibh beannláimhe dá theangain amach. I gcionn tamaill do stad sé. Seo isteach le Seaán go dtí bean a' tighe. “A leithéid seo, a bhean,” ar seis- ean, “É féin atá annsúd amuich agus dá mbeinn ag cainnt go dtí maidean amáireach leis ní bhfuighinn aon fhreagra uaidh acht beannláimhe dá theangain amuich aige ag stealladh- mhaghadh fúm.” “I gcúntas Dé,” ar sise & seo amach léi 'n gharrdha. Ní thúisge bhí sí imthighthe ná rug seisean ar an dá mhála óir do bhí fé cheann na leabthan istigh. Chuaidh sé de léim ar muin an chapaill agus níor stad sé de'n réim sin go dtáinig sé 'nDaingean go dtí n-a mháthair. Sin é sgeul Ghadaidhe mhoir Gleanna Fleisge agus go rabhad age Dia má tá aon fhocal d'aithféis ná de sgail- éathan ann. A Chríoch san. GABHA AN TSUIC. (Seumas Ó Conaill ó Scoil Cille Roilig i mBólus do soláthruigh an sgeul so.) Bhí gabha ann fad' ó. Is minic a bhí is beidh go deo. Sé an ainm a bhí air Gabha an tSuic. Sé fé ndeara é sin mar ainm a thabhairt air mar ní dhein- eadh sé aon ní ach suic do cheuchtaibh. Sé an áit á raibh sé na chomhnaidhe i gCathair Uibh Ráthaigh. Lá mar seo do ghaibh garsún aniar Barra na Sráide agus capaillín bán aige; sicéad gorm air agus caipín uaithne. Ní raibh aon bhróga air. D'iompuigh sé anuas chun Gabha an tSuic. D'iarr sé iasacht an teallaigh an Ghabha an tSuic go fóilín agus nach fada iarr- fadh sé é. “Gheobhair agus fáilte,” arsa Gabha an tSuic. Thainig an garsún anuas dá chapall. Chaith sé uaithe na ceithre cosa, thug sé isteach sa teallach iad. Dhírigh sé agus séideadh na mbolg agus ba ghearr go raibh crú fé chois aca aige. Níor dhein sé ach breith ar an gcois agus í chaitheamh amach an doras. Do chuaidh sí féin fé'n gcap- all. Dhein sé na cheithre cruite agus ba ghearr an mhoill air é, do-chuaidh na cosa go léir fé'n gcapall uatha féin. Do ghaibh an garsún buidheachas le Gabha an tSuic i dtaobh an teallach a thabhairt do agus dubhairt sé leis gan aon ní dá bhfeacaidh sé aige féin dá dheunamh a dheunamh. “Níl an cheard agat,” ar seisean. D'imthig sé uaidh annsan de Bharra na Sráide soir. Do bhí capaillín beag ag Gabha an tSuic agus do bhí sí sin beagáinín crostálta chun an iarrainn a chur fúithi agus do gheibheadh sé mórán dá duagh nuair do bhíodh na cruite caithte. Chonnaic sé an gnó ag teacht saoráideach go leór ar Gharsún an tSicéid Ghoirm. Dubhairt Gabha an tSuic na aigne féin, nuair d'imthigh an garsún uaidh, go gcuirfeadh sé féinig an t-iarrann fé'n gcapall feasta arís ar an gcuma san. B'- fhada leis go raibh an t-iarrann a bhí fúithi caithte aici. Cheap sé nár bhain sí an oiread ar aon iarrann riamh. Níor fhan sé lé h-é chaitheamh. Thug sé leis a chapall i ndoras na ceardchan & do cheangail sé de'n ursain í. <L 3> Fuair fé an tuagh bheag fé mar chonnaic sé ag Garsún an tSicéid Guirm á dheunamh. Thairig sé iarracht di os cionn na glúine ar chois tosaigh an chapaill agus do bhris sé an chos ar an gceud ásga. Do bhuail sé arís í chun gur bhain sé uaithi an chos agus ba gheairid go raibh fuil síos an bóthar. Tháinigh sé annsan agus do bhain sé an chos eile uaithe. Do bhí sí macánta go maith, mo ghraidhn í, agus é ag baint a dhá cos deirigh dí. Thug sé leis annsan na ceithre cosa. Bhuail sé chuige isteach sa teallach iad. Dhírigh sé ar séideadh na mbolg; ach, má 'seadh, ba ghearr go raibh bal- aithe dóighte timcheall air. Do bhí sé isteach s amach sa teallach leo chun gur leigheadar air agus ná raibh aon ní ionnta ach na cnámha. Dob' éigeant do eirghe asta. Do ghlaoidh sé ar triúr nó ceathrar fear chun an capall a chur i bpoll agus do chuir- eadar. Do bhí Gabha an tSuic ag deunamh a ghnótha fé mar bhí riamh ach tamall eile n-a dhiaidh sin do bhuail garsún an tSicéid Ghuirm chuige aniar Barra na Sráide agus a chapaillín bán aige, agus dhá shean mhnaoi ar a chúlaibh aige. D'iompuigh sé síos chun Gabha an tSuic & d'iarr sé iasacht an teallaigh arís air. Dubhairt an Gabha go bhfaigheadh a's fáilte. Thainig sé anuas dá chapall. Chuaidh sé isteach sa cheardchainn. Chuir sé teine breagh guail sa teallach a's do dhírigh sé ar séideadh na mbolg chun go raibh sí breagh dearg aige. Do rith sé amach annsan agus do bheir sé ar an dá shean mhnaoi agus do bhuail sé fé gach osgail leis iad agus do bhuail sé isteach sa teallach iad, agus do-chongaibh sé ann iad, leis. Dhirigh sé ar séideadh na mbolg chun ná raibh aige ach na cnámha. Tháinig se annsan & do phrioc sé gach aon chnamh aca amach ar an inneoin. Bhí Gabha an tSuic ag feuchaint gach aon chor gur chuir sé na cnámha sa teallach aris agus shéid sé na builg leo. Ba ghearr gur sgaoil sé amach maighre de mhnaoi bhreagh óig. Do dhein sí babhta breagh rinnce sa ceardchainn agus b'í ab fhearr chuige. Dubhairt an garsún le Gabha an tSuic gan aon ní a dheunamh dá bhfeaca sé aige féin dá dheunamh. “Níl an cheard agat,” ar seisean. Bhuail sé uaidh amach agus do phreab sé anáirde ar a chapall agus an bhean ar a chúlaibh aige. D'imthigh sé leis Barra na Sráide soir. Do cheap Gabha an tSuic go raibh an cheard go maith aige uaidh an lá san mar thug sé fé ndeara go maith é. Do bhí beirt sean-bhan aige féinig — a mháthair féin & máthair a chéile. Dubh- airt sé leis féin gurb fhearr aenne amháin fóghanta ná an bheirt aca, agus thug sé iarracht ar iad a bhreith leis sa cheardchainn ach ní thiocfaidís leis. Do bhí an-dhúil i dtobac aca. Gheall sé ceathramha thobac do'n cheud duine do raghadh chuige sa cheardchainn. Chua- dar sa cheardchainn. Do bhí teine rbheagh ghuail dearg sa teallach róm- pa. Do dhún sé amach an doras agus do bheir sé ortha agus do bhuail sé isteach insa teallach iad. Do dhírigh sé ar a bheith ag séideadh na mbolg. Do dhírigheadar san ar a bheith ag liúighrigh 's ag béicigh. Chaith duine aca amach í féin, tháinig an oiread san nirt ionnta; agus fé mar chuireadh sé duine aca isteach bhíodh an duine eile amuich. Fuair sé a dhóthain 'an tsao- ghal uatha, ach fé dheire fuair sé an ceann ab fhearr ortha. Do dhírigh sé ar séideadh na mbolg ortha fé mar a chonnaic sé ag Garsún an tSicéid Ghuirm d'a dheunamh. Do phioc sé na cnámha amach ar an inne- oin. Chuir sé le na chéile iad. Chuir sé isteach sa teallach iad ach má chuir ba bheag an mhaitheas do san — níor fheud sé aon bhean a dheunamh díobh. Tháinig eagla annsan air go gcroch faí é dtaobh na sean-bhan ach cé gheo- bhadh an doras isteach chuige ach Gar- sún an tSicéid Ghuirm. “Shaoileas go ndubhart leat gan aon ní dá bhfeicfeá ar siubhal agam- sa a dheunamh, ná raibh an cheard agat,” arsan garsún. Do bhailigh sé na cnámha arís. Chuir sé sa teallach iad. Do shéid sé na builg agus do sgaoil sé amach as an teallach iad fé mar bhíodar cheana agus ní misde a radh má bhí deabhadh ag teacht ortha go raibh deabhadh ní sa mhó ag imtheacht ortha. D'imthigh an garsún annsan agus n' fheacaidh an Gabha ag imtheacht é. Tamall na dhiaidh sin tháinig Garsún an tSicéid Ghuirm chuige sa cheard- chainn arís agus gan aon bhróga air. D'fhiafruigh sé de Ghabha an tSuic an dteasdochadh buachaill uaidh tamall. Dubhairt sé leis ná teastochadh, ná raibh mórán oibre aige. Dubhairt sé leis é féin a choimeád go ceann bliadhna, ná h-iarrfadh sé aon ní air ach bróga chur air. Bhí Gabha an tSuic sásta. Bhí a ndóthain le deunamh ar san amach aca mar ní raibh aon ní bhaineas le gaibhneacht ná go ndeunfadh Gar- sún an tSicéid Ghoirm é. Bhí gaibhne na Cathrach go léir díomhaoin mar dob' fhearr an garsún ná seisear aca. Tamaillín na dhiaidh sin, dubhairt Garsún an tSicéid Ghoirm le Ghabha an tSuic go bhfeaca sé ar an bpáip- éar geall míle púnt dá chur ag Gabha na gCleas le h-aenne, chun cleas a dheunamh leis féin. Sé fé ndéara Gabha na gCleas a thabhairt air mar, ná bhíodh aon ní dá dheunam aige ach clis. Níor bhuail aenne riamh leis ab' fhearr ná é chun cleas. D'imthígheadar araon ortha ag triall ar Ghabha na gCleas. Chuireadar geall míle púnt leis go ndeanfaidís féin cleas chomh maith leis. Chuadar isteach sa cheardchain. Do chrom Gabha na gCleas ar na builg a shéidheadh. Do dhearguigh sé an teallach & do sgaoil sé amach cith cruithneachtan. Tháinig Garsún an tSicéid Ghuirm. Do shéid sé na builg. Sgaoil sé amach sgata colúr, agus fé nóimeat ní raibh gráinne cruithneachtan ná raibh ithte aca. Tháinig Gabha na gCleas chun na teine arís. Do shéid sé na builg agus do sgaoil sé amach sgata lachan. Chuaidh Garsún an tSicéid Ghuirm & do dhearguigh sé an teallach agus sgaoil amach mada ruadh agus fé cionn nóimit ní raibh lacha le fághail ná raibh marbh ag an mada ruadh. Bhí Loch mór uisge ar an dtaobh eile de'n bhóthar ar aghaidh dorais na ceardchan amach. Chuaidh Gabha na gCleas go dtí an teallach an tríomhadh h-uair & sgaoil sé amach sgol bradán insa loch. Chuaidh Garsún an tSicéid Ghoirm chun na teine arís agus shéid sé na builg & ní fada gur sgaoil sé sgol eascún amach insa loch agus níor fhágh- adar bradán ann nár mharbhuigheadar. Annsan d'eirigh Gabha na gCleas as an sgeul. Dubhairt sé ná raibh aon ghnó aige féin le Ghabha an tSuic tráth 's gurbh é a bhuachaill a bhí aige á chur na choinnibh féin 's gur bhuaidh an bua- chaill féin air. Thug sé dhóibh an míle púnt agus d'imthigheadar ortha abhaile. Ar an mbóthar abhaile dhóibh chual- adar go raibh Inghean Ríogh Laighean gan a bheith ar fóghnamh, agus go raibh dhá mhíle púnt le fagáil ag an té leighseochadh í. Chuadar araon go tigh Ríogh Laigh- ean. An duine tháinig 'n doras chuca, d'fhiafruigh sé dhíobh cad a thug iad. Dubhradar gur dochtúirí iad féin & go dtánadar chun Inghean an Ríogh do leigheas. Dubhairt an Ríogh nár cheap sé go raibh dochtúir i nÉirinn ná fea- caidh í & gur beag dá dtairbhe a fuarthas. “Mara ndeineam-ne í leigheas, ní gabhadh dhuit aon rud a thabhairt dúinn,” arsa Gabha an tSuic. Tugadh mar a raibh an inghean ann- san iad. Is amhlaidh a bhí sise agus a h-aghaidh & iompuighthe siar i leith a droma. D'órduígheadar í chuir i seomra leo féin agus dabhach 'uisge fuar & dabhach 'uisge bhog a chur chuca. Annsan dubhradar leis na daoine go léir gabháil amach as an seomra. Dhúnadar an doras ortha fhéinig. Tháinig Garsún an tSicéid gairm ann- san agus do chuir sé sa chathaoir í a's thairig sé chuige an tuagh bheag as a phóca. Chaith sé an ceann di agus leag sé síos sa dabhaigh 'uisge bhog é. Thairig sé chuige hainceasúir as a phóca agus chuimil sé dá muineál é agus níor shil sí aon bhraon fola. Do chuir sé an ceann san uisge fuar annsan, agus tar éis é thiormhughadh do bhuail sé anuas ar an gcolainn é n-a cheart. Do bhí sí n-a mnaoi chomh breagh ann- san agus do-chonnaic súil duine riamh í agus cúl gruaige ar dhath an óir uirthi. Fuaireadar an dá mhíle púnt annsan & d'imthigheadar. Dubhairt Garsún an tSicéid Ghuirm le Gabha an tSuic gan aon ní dá bhfeiceadh sé ar siubhal aige féin a dheunamh. “Níl an cheard agat,” ar sisean. Do bhí lá & bliadhain caithte an uair sin ag Garsún an tSicéid Ghoirm agus dubhairt sé leis an ngabha go raibh sé ag imtheacht. D' fhág sé slán beo aige & d'imthighsé. Do bhí inghean Ríogh Uladh san ngreim cheudna i raibh inghean Ríogh Laighean & nuair a chuala sí inghean Ríogh Laighean do leigheas do chuir sí amach ar an bpáipéar dhá mhíle púnt d'aenne a leighseochadh í féin. Do- chuala Gabha an tSuic é & d'imthigh sé ag triall uirthí. Tháinig sí go tigh an Ríogh & d'órduigh sé dhóibh gach ní fé mar chonnaic Gar- sún an tSicéid Ghoirm dá dheunamh sin. Annsan d'órduig sé dhóibh im- theacht agus do chuir sé an glas ar féin. Tháirig sé chuige an tuagh bheag a's do bhain sé an ceann de'n chailín. Bhí sí ag taosgadh fola ar nós uisge na h-abhann. Dhein sé gach ní dá bhfeaca sé ag Garsún an tSicéid Ghoirm dá dheunamh léi, ach níorbh' aon tairbhe é, n'fheudfadh se an ceann a chur arís uirthi. B'fhada le muintir an Ríogh a bhí sé ag gabháil do'n leigheas agus do bhíodar ag gabháil do'n doras d'iarr- aidh dul chuige. Cheap sé go raibh a chúrsa críochnuighthe aige nuair a tháinig garsún an tSicéid Ghoirm tré pholl na h-eochrach isteach chuige. Bheir sé ar an gceann & nigh sé agus ghlan sé é agus do bhuail sé anuas i gceart ar an gcolainn é. Annsan dubhairt sé le Gabha an tSuic gan aon ní a dheunamh dá bhfeicfeadh sé aige féin a thuille. Bhí Gabha an tSuic sásta. Fuair sé an dá mhíle púnt. Tháinig sé abhaile & ní dhearna sé aon ní eile as san amach. Sin é mo sgeul-sa Má tá breug ann bíodh; ní mise chúm ná cheap é; ach do bhí nead bradáin i mbarr sgeiche agus naoi n-uibh capaill innte agus ballán firean ar gor ortha. Críoch. “CIAN NA mBEANN ÓIR.” Bhí fear ann fadó, agus bhí is minic a bhí, agus béidh arís leis; agus is é an ainm a bhí air ná Cian. B'é an fear é ba mhó áiltheóireacht dár ceap- adh riamh. Bhíodh na sagairt, agus gach aon duine eile nách mór, na choin- nibh mar gheall ar a chuid díth céille. Bhí tigh breágh, mór, fairsing aige, agus ní fheadar-sa a raibh sé pósta nú ná raibh. Do choimeádadh sé deór- aidhe, agus do chuireadh sé éadach ortha, dá mhéid aimhleas a dheineadh sé dhó féin. Bhíodh sé ag rómhar agus ag cur prátaí Dé Domhnaig, agus ní théigheadh sé riamh go dtí an t-Aif- rionn, cé ná raibh an Séipéal i bhfad uaidh. Ní fheictí, riamh i dtigh tábhairne é; acht ní shaoradh san é, mar bhíodh sé ag bruigheann is ag achrann le daoine chómh minic is dá mbeadh sé ar meisge go coitchianta. Dheineadh sé a lán cleas mar olc ar na sagairt, d'fhonn go gcráidhfeadh sé iad. Ní raibh lei- gheas aige air seo is dócha, mar bhí na clis briste ann. Bhíodh sé ag imtheacht leis na daoine maithe, agus bhíodh mórán cleas aige foghlumtha uatha súd. Ní thugadh sé puinn oidhcheanta sa bhaile acht ag im- theacht ag ceólthóireacht leó, agus is dóigh liom go raibh an ceól sídhe aige. Bhíodh anbheann ag na púcaibh air, mar bhí sé chómh breágh, d'fhear agus do luig súil duine riamh air. Seadh, i n-deire na dála do buail- eadh breóidhte é, agus bhí sé an dhon- aidhe ar fad. Níor tháinig sagart ná bráthair chun é d'fheiscint an babhta so; acht más eadh do tháinig séas. Má tháinig féin ní raibh aon mhaith ann as san amach. Ní raibh sé ábalta ar chorruighe thar dorus na dhiaidh san. I gcionn sgaithimh éigint eile do buaileadh breóidhte arís é. Do tháinig an sagart chuige an uair seo. Taréis do'n tSagart a chuid féin do dhéanamh dho mhothuig sé atharughadh mór ag teacht ar Chian bhocht, agus do aithin sé go raibh aithreachas ag teacht air i dtaobh na rudaí do dhein sé riamh as an slighe. D'iarr Cian ar an Sagart na rudaí do dhein sé riamh as an slighe air féin, iad do mhaitheamh dó, agus is ar an Sagart a bhí an t-áthas 'dhá dhéanamh san. D'iarr an Sagart ar Chian má fhéadfadh sé ín aon chor é, teacht chuige féin tar-éis bháis dó, agus innsint dó cad é an chrích a bhéarfadh é nuair a raghadh sé gho dtí an saoghal eile. Do cailleadh an fear bocht annsan, agus do shaoil mórán dhaoine go mbeadh sé damanta. Aon Domhnach amháin bhí Aifrionn ag an Sagart céadhna, agus do tháinigh colúr bán isteach chuige agus beann óir ar a cheann, agus do sheasaimh sé ar an altóir agus dubhairt sé: “Mise Cian na mBeann Óir, Gur shia mo lón ná mo shaoghal, Níor chúireas aoin'ne riamh as mo thig Ná níor cúireadh mé a Tigh Dé.” Féach nár damnuigheadh é dá mhéid aimhleas a dhein sé nuair a bhí sé sa t-saoghal so; acht is dócha go ndéan- faidhe acht gur dhein sé aithríghe leis an Sagart an uair úd a cuireadh an Ola-Dhéanach air. PEIG NÍ SHÚILLEABHÁIN, Scoil Doire'n-Chairn. <L 4> LUCHT DLIGHE & GÉAR- CHÚISE. (Sgeul Aoir). Oidhche lae 'le Pádraig fad' ó, do bhí na Gaedhil go léir bailighthe i dteannta chéile ins na Flaithis. Do bhí na sluaighte aca ann, do bhí Fionn & na Fianna ann. Do bhí Brian Bóru- mha agus Dal gCais ann. Do bhí Niallaigh & Domhnallaigh & Conchubhraigh & Brianaigh agus gach aon “aigh” eile dá raibh riamh i nÉirinn ann. Do bhí rí-rá mór aca & gleo & ‘tabhairt amach.’ Do bhí aon tsean-duine liath amháin istigh na lár agus iad go léir bailighthe na thimcheall agus iad ag deunamh muinteardhais agus gáirdis leis agus iad go léir ag cainnt i dteannta chéile agus ag gáiridhe agus ag deun amh suaircis & aoibhnis & grinn. An Sean-duine liath fé ndera an dibhearsion go léir. Pádraig Naomh- tha mac Calphruinn do bhí ann, agus do bhí clanna Gaedheal go léir ag gabháil cion & cáirdeasa leis le linn lae a fhéile. Do bhí alaidhir ar an duine bocht aca, agus giorra-anáil ó bheith ag crothadh lámh leo, agus ní bhíodh leath freagra tugtha aige ar dhuine nuair a bheireadh fear mór faid — gheughach leathan — tslineánach fionn-fhiasógach ar chrobh ar mo dhuine bocht agus do bhaineadh fásgadh as an gcrobh do chuireadh an fhuil ar ais go gualainn ann. Ní bhíodh “beo samhlo- char thu, a dhuine” ráidhte ar fongnamh aige sin nuair do thagadh laoch lúthmhar éigin eile de Ghaedhealaibh taobh istigh de agus do bhíodh greim beartha aige ar an gcrobh bocht arís agus fásgadh uathbhásach eile bainte aige as. Do bhí Pádraig bocht ar mearbhall aca, agus cárbh' iongnad san, dar ndóigh; ná rai aige. A leithéid de rí-ra do bhí aca agus d' fhuirse umá rabh- ilium! D'éirigh Conán maol mac Mórna ar chnocán féarach os a gcionn agus do bhí ag cur cainnte agus bladhmainn as. “Dar trí shlána Dé, arsa Conán, “Ní fheaca i nárd ná i bhfánaidh, thoir, ná thiar, aon gháirdeas ar Ghaedheal- aibh níos mó ná an gáirdeas atá ann- so anocht ortha; acht ní bhfuighbhim a mhéid ná a uaisle do chur i gcéill mar nach ceaduighthe dham na seacht mionna ná na seacht mallachta do chur mar threise le briathraibh mo bhéil. Acht, dar liom féin, ní h-aoibhneas ceart go deagh-cheol. Faighimís ár lucht ceoil agus seanma agus deinimís rinnce agus gliagram cos!” arsa Conán. Agus do fuarthas an lucht ceoil agus seanma agus do seinneadh ceol dóibh. Ceol do bhog agus do chorruigh an croidhe aca go rabhadar go súbhach sámh 'á éisteacht; Ceol do bhiodhg a s do mhúsgail iad go rabhadar go cródha, cath-chalma aige: Ceol do-chuaidh fé sna cosa aca agus ná feudfaidís na cosa do choimeád socair aige acht preabadh ar an úrlár agus sásamh a gcroidhe agus a meanman do rinnce dhóibh féin. Ba shuairc do bhítheas ann. Do bhí fear mór míleadhta amháin ag rinnce. Dair-chrann ar méid & ar treise é. Goll mac Mórna do bhí ann. Do bhí Conán ag feuchaint air. Dar leis ná raibh sárughadh a bhráthar de rinnceoir ins na flaithis; agus do bhí sé ag maoidheamh as a dhuine muin- teardha. “Mhuise chugam aniar thu, Ghoill, a bhrátair, a's cuimhnigh ar mhuintir do mháthar. Mo ghradh é tapadh do throighthe agus clagar do chos le ceol, agus nár chaillir…” Acht do dhein Conán an donas leis an moladh san. Thug Gall léim rinn- ceóra as a chorp agus tháinig anuas ar leithead a dhá bhonn ar an úrlár agus leis an searradh a bhain sé ar an úrlár d'imthigh a raibh fé na chosa síos tríd an spéir. Ba dhóbair do Gholl imtheacht síos leis, acht go rug sé ar an bhfaobhar & do tairrigeadh aníos arís é. “Dar croicean na fóisge,” arsa Conán “tá an donas deunta.” An sgailp de'n úrlár d'imthigh — carraig ab eadh í — bhí sí ag tuitim 's ag tuitim síos, síos, síos go ndeaghaidh sí as radharc na nGaedheal do bhí bailighthe ag beul an phoill, thuas ins na Flaitheasaibh. An uair cheudna do bhí mac ag Bel- subob — ní cuimhin liom cad é an ainm a bhí ar an leaid óg acht, dar ndóigh, is cuma. Do bhí ana-dheallramh aige len' athair. Do bhí earbaillín beag air agus do bhí ionga bheag cham ar nós iongan cait amuich n-a bharr, & do bhí dhá adhaircín ag fás ar chláirín a eudain díreach mar bheadh ar mhion- áinín gabhair. Do bhí árd mheas ag á dhaid air & ba mhór an t-aoibhneas beith ag feuchaint ortha agus an buachaillín óg ar a leathghlúin ag an Sean-bhua- chaill, agus mo bhíoranach agus “fiasóg liath-ghorm gharbh” a athar & a dhaid dá stathadh aige ar saothar. “Deunfaidh sé sin fear maith fós” adeireadh an sean-bhuachaill. Is geal leis an bhFear dubh a ghearrcach féin! Do bhí an mac beag lá agus é ag lámhacán thíos ar leacacha dearga na bpian. Bhí an cailín aimsire, mar is gnath le na leithéid, ag cainnt le pílear óg ag an dorus, nuair a chua- lathas an cnagarnach agus an glór & an fothrom. Isteach leis an gcailín aimsire agus is amhlaidh do bhí istigh ná an oighre óg agus é na chíste greidil gan anam agus carraig mhór anuas air. Annsan iseadh d'éirigh an murdal agus an gheoin agus an chlibit. Do chuirfeadh sé náire ar Chonán maol na Mallacht an lá ab fhearr a bhí sé riamh, an chainnt & na bréithre adubh- radh annsúd. Do bhí deatach brimstón ag éirghe as a mbeulaibh le fuinneamh agus le faobhar & le feidhm na bhfocal. “Cé h-é an mac!!! do chaith an chloch?” ar siad. Anuas a tháinig sí,” arsa fear. Ní raibh adharca ná eirbhall ná ionga ar ar an bhfear san, acht é dóighte go maith. “Ca bhfios duit-se sin? arsa Bel- subob. “Tá's agam go maith,” ar sé. “fín- néith fáth-chliste mise ar gach rud a bhaineann le clocha a thuitim. Anuas a bhíonn feidhm na gcloch i gcómhnaidhe, Ní thuitid suas choidhche.” “Tháinig an chloch so i bhfad,” arsa duine eile, agus do bhí an deallramh ceudna air sin & do bhí ar an gceud duine. “Ca bhfios duit?” arsa Belsubob. “Fear geuraidheachta agus cruinn- fhaisnéise ab eadh mise nuair a bhíos ar an saoghal. Is mé a réidhtigheadh gach doimhin-cheist deacrach. Dá n- innstí dhom cia an fhaid do chuaidh cloch i dtalamh do dheunfainn amach cia án fhaid ó bhaile a bhí an té a chaith í. Da gcloisinn an glór a dheunfadh sí ag dul tríd an aer do bheadh 'fhios agam cia an siubhal a bheadh fúithe & cia an fhaid a raghadh sí & cia an neart a bhí insa té a chaith í. An chloch so,” ar seisean, “tháinig sí faid gach 'n fhaid. Tháinig sí anuas chomh fada a's tá suas ann.” B'in í an cheist annsan. “Cad as a tháinig an chloch?” Bhí Belsubob ag tochas a adhairce. “Tá's agam-sa cad as a tháinig sí,” arsa fear eile. “Connus san?” ar siad go léir. “An bhfeiceann sibh an chúnlach (.i. caonach) atá ar an gcloich sin?” ar seisean. “Chímíd,” ar siad. “Fear iseadh' mise go bhfuil eolas speisialta agam ar chúnlachaibh. Aon chúnlach a theasbáin fí dham d'inneosainn láithreach cár fhás sé. Níor fhás an chúnlach san riamh insa dúthaigh seo — tá an brothal agus an teas go ró-mhór ann. Ná níor fhás sé ar an domhan daonda. Níor fhás sé i n-aon áit eile acht ins na Fla… Ní h-eadh, acht mar a bhfuil na Fíré… Ní h-eadh, acht san áit i dtéigheann na… na… na daoine ná tagann annso.” “Peadar a mhairbh mo gharsún!” arsa Belsubob & buile feirge air. “Fan leat go fóil,” arsa fear eile. “Nach é seo oidhche lae 'le Pádraig. Tá's agam-sa mar nach fear mise go bhfuil eolas speisialta agam ar ghnóthaí mar sin. Bíonn rí- rá agus ‘tabhairt amach’ mór age sna h-Éireannaigh tuairim na h-oidhche anocht i gcomhnaidhe. Iad san a dhein é.” “Acht is i dtigh Pheadair atáid siad agus Peadar a dhíolfaidh as” arsa Belsubob “An ndearbhochaidh sibh?” ar seisean leo. “Dearbhocham,” ar siad go léir, “Cad é féin?” “Gur b' é Peadar fé ndeara é,” ar sé, “Tabharfam an leabhar ann,” ar siad. “An bhfuil fear dlighe againn chun an chúis a phléidheadh,” arsa Bel- subob. “Tá” agus do baineadh macalla as póirsíbh ifrinn le glór na nguth go léir ghá radh. “Áirmhigh iad,” arsa Belsabob le fear go raibh eolas speisialta aige ar figiúirí. Do thosnuigh an fear. Chaith sé i bhfad ag cóireamh. Do chuaidh na figiúirí thar teorainn air. Do stad sé & do thoch- ais a cheann. “Ní h-aon tairbhe é,” ar seisean “Tá mo chuid figiúirí go léir ídighthe, & feuch tuille do lucht dlighe ann fós gan áireamh.” “Gheobham ar fear is clisde ortha,” arsa Belsubob. “Cad is féidir leat-sa a dheunamh?” ar sisean le duine aca. “Chuirfinn an dubh n-a gheal ort,” ar sé sin. “Chuirfinn-se n-a luighe ar mháthair nách léi féin a leanbh,” arsan tríomhadh duine. “Ní beag san.” arsa Belsubobh, “bhfuil aon bháille annso?” ar seis- ean. Tháinig sluagh mór báillí chuige. “Imthigh,” arsa Belsubob, “agus fógair dligh ar Pheadar.” D'imthigh báille agus d'fhógair sé dligh agus éilghthe ar Pheadar. Do bhí Peadar bocht go buaidheartha. Seo leis chuig Pádraig. “A leithéid seo, a dhaltha,” ar sé. “Mac le Belsubob do marbhuigheadh. Sibh-se do leag carraig air.” Ní raibh aon bhrón ar na hÉireannaigh “truagh nach ar a athair a thuit sé,” arsa Conán. “Ologón ó!” arsa Peadar bocht, agus seo leis ag lorg cabhartha, thug gach aenne fé ndeara ar feadh dhá lá n-a dhiaidh san go raibh ana-bhuaidhirt agus an-imshníomh air, agus ní raibh aon lagadh air ar feadh na h-aimsire acht ag cuardach & ag lorg agus ag cur tuairiscí, agus ní thaidhsigheadh sé go bhfaigheadh sé an ní a bhíodh uaidh. Tháinig lá na cúirte, tháinig an breitheamh agus do shuidh tháinig Bel- subob agus a lucht dlighe agus a chuid fínidhthe fáithchlisde — sluaighte móra dhíobh — agus do shuidheadar, agus d'fhanadar le Peadar agus a lucht chabhartha. Ní raibh Peadar ag teacht. D'fhan- adar leis go mío-fhoidhneach. I gcionn tamaill chonncadar teachtaire ag teacht. “Dubhairt sé go mbeadh sé chugaibh ar ball,” arsan teachtaire, is dóigh liom go bhfuil rud éigin dá lorg aige. Tá an tig n-a réabadh roilig aige, pé rud atá uaidh.” Do fanadh tamall eile — tamall fada, agus do bhítheas ag eirghe mío- fhoidhneach. Do bhí an breitheamh ar buile. I gcionn tamaill do chonnca- dar duine ag teacht. Do bhí sé ag rith & do bhí saothar air agus allus ar sileadh leis. Do bhí sé gan hata gan caipín, agus bhí ceann dá shean-shlipéirí tuithte dhe, agus an duine bocht ag teacht ar séideadh. Peadar do bhí ann, agus ba bhuaidheartha an Peadar é. Níor stad sé go dtáinig sé 'n doras, agus ní tháinig sé acht go dtí san. Do léigh sé liúgh ar an mbreitheamh agus ar lucht na dlighe. “Hé!” ar seisean, “Hould-on- aigí tamaillín eile, b'fhéidir go bhfai- ghinn fós é,” agus siúd leis arís san rith agus coiscéim bhacaighe san duine bocht ó'n leathshlipéir, agus é ag síor- chuardach agus ag síor-lorg. Do shuidh lucht na dlighe & na cúirte arís & bhíodar ag cainnt 's ag cadráil go ceann tamaill. Ar ball bhíodar ag éirghe tuirseach. Do théigheadh duine 'n doras & d'fheuchadh sé suas an cásan, acht ní fheiceadh sé Peadar ag teacht. Théigheadh beirt 'n doras agus do théighidís ar an gclaidhe anáirde & d'fheuchaidís suas an bóthar, acht ní bhíodh aenne ag teacht. Fé dheire do bhítheas ag eirghe mío- shásta le Peadar. Dubharthas so & dubharthas súd & ní 'á mholadh adubhar- thas aon rud. Tugadh leat uair a chloig eile dho. Tháinig an leath uair a chloig, acht ní tháinig Peadar. Do bhítheas i bhfeirg chuige. Do bhítheas ar buile chuige. Níor fhan truagh ná trócaire ag aenne dho. Do bhí deire na foidhne caithte ag an mbreitheamh féin leis. D'éirigh sé agus do bhí sé chun breith daortha a thabhairt i naghaidh Pheadair nuair do liúigh duine amuich. “Tá sé chugainn,” arsan duine. Do bhí sé ag teacht, acht bh' shin é an teacht gan fuadar. B' shin é an teacht gan fonn. B'shin é an teacht gan deithneas. Do bhí sé ag teacht an casán anuas go leadránach agus coiscéim bhacaighe ann agus é go searbh agus go canncarach & go tuir- seach. Badh dhóigh leat air gurab amhlaidh a bhí gach aenne a bhain leis riamh fé chlár. Do chuir sé a cheann 'n doras & d'fheuch ar an mbreitheamh go brónach, D'fhan gach aenne ciúin. Do labhair Peadar. “Éirighim as,” ar seisean go dubhach & a cheann dhá chrothadh aige. “Ní h- aon tairbhe é,” ar seisean. “Tá na Flaithis cuarduighthe seacht n-uaire agam agus thíos ná thuas ann, thoir ná thiar ann, beag ná mór ann, ní bhfuaireas fínéidh fáith-chlisde ná fear dlighe do dhearbhochadh dom, ná a phléidhfeadh mo chúis dom. Mo mhairg go dubhach san, 's nách dealbh an cúrsa é.” D'imthigh Peadar ó'n doras arís & do ghluais go mall & go brónach suas an casán. “BHNSMMBHBHC.” <L 5> TOMÁS SUANTAIN. I mBéal an Dhá Chab i nIarthar Chairbre do chomhnaig Tomás Suan- tain. Níl a fhios agam ca shoin a rugadh é ná níl fhios agam ca shoin a fuair sé bhás, ach tá fhios agam go raibh sé 'na bheataidh le linn an droch- shaoghail breis as trí fichid bliadain ó shoin. Ní raibh fear le 'na linn ba mhó go raibh meas ar Ghaedhilg aige ná mar a bhí ag Tomás, gidh go bhfuil deimhin againn go raibh Gaedhil mhaithe i nÉir- inn an uair sin. Ní dóigh liom gur airig éin'ne agaibh teacht thar an bhfear so, agus sin é fé ndearr gur mhaith liom beagán do sgrí mar gheall air. Bhí sé ar feadh mórán bliadhan ag iar- aidh leitriú simplidhe do chur ar bun ach do theip air agus sgríobh sé — “Gave up my own spelling on the 21st February, 1860,” ar chúl chlúdaig leitreach d'fhág sé na dhiaig. Dá bhfeiceadh lucht molta leitriú sím- plidhe an lae indiu an leitriú do rinne seisean chuirfeadh sé ag macht- namh iad. Rinne sé a dhicheall a gcoinibh an ólachain ar fuaid na tíre seo againne. I leabhar do bhí aige tá leicthiúirí do sgríobh sé féin. “Temperance Lec- tures in Irish,” thug sé ortha, agus chuir sé an blúire seo leanas ar leathanach i mbrollach an leabhair — Commenced August 21st, 1855. Notice. Teagasg ar neamh-mheisgeamhail- eacht gach tráthnóna Dé Luain a bheidh- eas tirim air a seacht a chlog ón deichmhadh lá de'n mhí roim Shamhain (lá an áonaig) go dtí an chead lá de mí na Nodlag a dtigh an mhargaig i mBéaladáhabh” Trí leictiúir atá ann agus geall le fiche leathanach den leabhar fe gach ceann acu. Tá gaedhluinn mhaith ionta, dar liom, gidh níl aon ní saor acu muna bhfuil beagán Béarlachas ionta. Bhí gráin aige ar ólachán agus ar gach ar lean é. Fuair sé mórán leitreacha ó Shea- ghan O Dálaig do chuir na leabhair Gaedhilge i gcló an trath san; agus fuair sé leitreacha ó mhórán daoine léigheanta a dtaobh nidhthe do bhain le múineadh & le slánughadh na Gaedhilge. Seaghán Windele ó Chorcaig b'eadh duine acu. Cheap seisean sa bhliadh- ain 1859 ná féadfaí Gaedhluinn do shábháil ón mbás. Ní hiongnadh í go lag anois agus an sgéal go dona an uair sin aice. “The Irish Language, as far as public sympathy or interest in it is concerned, is thoroughly lost. It would be but throwing pearls to swine to offer them song or hymn or any- thing else in the vernacular Irish.” Nách iongantach an sgéal é, má bhí a leithéid sin amhlaidh an uair sin ná fuil an teanga so againne imthighthe chun fáin fad ó riamh. Bheag a cheap an fear san go mbeadh “An Lóch- rann,” againn anois agus mo leithéid- se ag cur síos ar a thuairim sin i dtaobh na ceiste seo agus gan ach Gaedluinn ghá sgrí ágam; féach! Theasduig ó Thomás Éire do bheith leath-sgartha ó Shasana. Chuir sé litir go dtí an páipéar sin gur teidiol do — “An Náisiún” sa bhliadhain 1817. Is deas an litir í. Dá bhfuigheadh sé a thoil is lugha smacht do bheadh ag Sasanaig orainn, ná mar a bheidh nuair gheobhaidh Seán Reamoinn a thoil ar ball, má gheibhean sé í. Níor chuir sé d'ainm leis an litir ach — “Éireanach Aith-theisdeach (A Protestant Irish- man).” Beidh tuille le rádh agam a dtaobh an fhir seo uair éigin eile, le cong- namh Dé. Luadhtar a ainm feasda i measg na b-Prosdastúnach bhfearmhail do thug grádh d'Éirinn agus do thean- ga na h-Éireann, ba Ghaedheal an fear do sgríobh — “Is deacair damhsa cuir libh an aimh-dheoin mo ghaolta agus m' Eag- ailse, acht ní féidir liom fulaint le básughadh na mbochdán agus le lagu- ghadh mo thíre chun tairbhe cheannaighthe Shasana. San “Náisiún” do chuir sé an méid sin. Fachtna. CAOINEADH CHORMAIC UÍ RÍOGH- BHARDÁIN D'Á MHAC. 1. Mo shlán lem' leanbh a fuair gairm ó Righ na gcomhacht, Mo shlán lem' leanbh do bhí maitheasach lán de spórt, Mo shlán lem' leanbh bog taithneamhach áluinn snódh, Agus guidhim do flaithis mar leabaidh go bráth gan smól. II. Gan smól, gan cheó, gan brón, gan peacadh, gan pian, Go raibh t' anam-sa 'stóir i gcómhair na n-aingeal d'á riar. Gach maidin & neoin le dóchas aithchim go dian, Ar Athair na gcómhacht mo leómhan-sa 'ghlacadh le mian. III. Is doilbh liom tú a Chormaich Óig insa chill. Mo ghas brollaigh-geal glan-osgailte id' mheon & id' chroidhe, Is osna liom glaodhach obann ort, a stóir óm' thaoibh, Agus dar Ghobnait níor bh'fhollus dam do shórt 'sa' tír. IV. Mo bhrón tríom, mo stór-chroidhe a leagadh go faon, Róstaí ná ceól-sidhe ní bhreabhfadh mé féin, O mheónuighis do lóisdín do ghlac' ó Mhac Dé Guidhim sóghach síor id' nuadh-thigheas atá i bhflaitheas na naomh. V. Aithchim óm' chroidhe Rig na bhflaitheas go hárd, Athair na naomh a Chríost is a thobair na ngrást' Anam súd sg'oil gan mhoill go h- obann id' pháirt, Gan peacadh, gan teimheal fá aoibh- neas fada gach tráth. VI. Ba chródha, calma mo leanbh gan puinn mórtais, Níor dhóithigh tarcuisne thabhairt do chlainn a chomharsan, Ar linn imtheacht thug a bheannacht go cruinn dóibh-sin D'á dhruim gheobhaidh i leabaidh gCa- thair na Síor-ghlóire. VII. Ba chlumhail, cumasach, caradach, grá dach bhí, Lúthmhar, meanmnach 'n-a bhallaibh, gan cháim gan teimheal, Múinte, tagartha, blasda 'n-a ráidh- tibh caoin', Súgach, seasmhach, seasgair-suilt sás- da síodhach. VIII. Síodhach, stuamdha gan duairceas ná gangaid na chroidhe Síor-fhuadrach suaimhneasach, maitheas- ach, mín, Níor bh'fhuath leis a ch'luadar ar chaith- eamh an bhídh, Gidh 's truagh mise ar buaireamh le sealadh d'á dhruim. IX. A cháile le h-áireamh, ba athargach ngíomh (?), Do b'áiteamh ar ábalacht 'ainm arís, Do bhí sé deághthach, fial, fáiltheach & fairsing 'n-a chroidhe Gidh tháinig an dáta le n-ar gearradh a shaoigheal. X. A shaoghal do thidheacht & a aois siúd deich s bliadhain, D'fhúig ceasadh croide & caoineadh chách 'n-a dhiaidh, File gníomhartha mílse-ráidhte & mian, Le chéile síos do claoidheadh fá thar 'sa' liaigh. XI. I láthair Chríost go sgaoiltear t'- anam, a stóraigh, Gan cáirde puinn fá dhíon 'sa' Chathair ghlórmhair, Mo mhuingeán grinn nár thuill riamh olc a chomharsan. Banaltra is nid na ndaoine lag is leomte. XII. Dá maireadh le haois bhí gníomh 'n-a chnámhaibh tar f ir, Bh misneach 'n-a chroidhe & inntinn árd go leor, A leaca mar lítis 'coimheasgar árd le rós A bheol bog binn is a chíor bhí táithte i gcóir. XIII> Tá do bhanalthra ruin go dúbhach is do phríomh-chomhgair, Is dúbhach 'sis cumha 'sis sudhar ar mo chroidhe go mór thu Sínte dlúth insan úir 'n-a luighe m'- óigfhear, A luigheadh im' chlúid is bhíodh liúm go binn ghlórach. MÓRTAS GAEDHÉAL. Gaedheal mise. Nach uasal san- Gaedheal im' chroidhe, Gaedheal im mheon, Gaedheal óm' 'sheacht sinnsear Gaedheal. Gaedheal mise agus mé 'ghá mhaoidheamh. A shlán fé'n domhan uile cine Gaedheal a shárughadh. Dob' uasal mo shean agus mo shinn- sear. Ba mhaith a bhfoghluim i leabh- raibh agus i sgolaibh. Ba chruinn a gciall i gcomhairlibh. Ba luath a lámh agus ba chalma a gcroidhe i gcathaibh. Ba thais iad le lagaibh. Ba dhána le namhdaibh. Ba lúthmhar a léim ag fiadhach na gcnoc fé thaithneamh gréine gile. Is uatha thánga — glúin ar ghlúin. Is fuil dá bhfuil me, cnámh dá gcnámh me, smior dá smior me. Is mé a n-oighre — oighre a mór-chroidhe agus a mór-mheoin agus a mór-ghníomh. Uasal an oighreacht san. Is uasal thar daoine an domhain mo shinnsear-sa. Níor chuir Dia a sárughadh riamh ar thalamh. Gaedheal mise agus im' Ghaedheal dom go dtéighidh na seacht sluaisde de chré chaisle os mo chionn. Is í Éire mo thír — tír aoibhinn ar ucht árd na dtonn. Is liom-sa í dem' cheart féin óm' shinnsear. Éire mhaordha na maoileann mbán. Éire na ngeal-sruth ceoil agus na ngleannta fraich. Is trom a torradh 'n-a gortaibh branair. Is milis a féar ar bhántaibh. Is árd a crainn i gcoill- tibh. Is cumhra a blátha ar thoraibh. Is binn a h-éin ar ghéagaibh. Gradh mo chroidhe thú, a mháthair, a Éire. Is mé do leanbh. Ded' chré mo chorp, mo fhuil, mo chroidhe. Is leat dúthracht mo chroidhe dod' ghrá- dhadh. Is leat toradh mo mheabhrach cinn it' chomhairle. Is leat gliocas mo lámh it' ghnó. Is leat lúth mo gheug sa mbearnain ag ruagadh 's ag cos- gairt do namhad. Ba thú riamh ba thír do Ghaedhealaibh; agus, dar an Dia dá n-adhraim, is tu is tír dóibh go deire domhain. Is í mo theanga an Ghaedhilg bhinn. Teanga na mílte fada bliadhan. An chainnt bhorb thréan, an chainnt chiúin cheoil, an chainnt ghearr ghunta, an chainnt líonmhar luath-fhoclach, an tsruth-chaint ghrádha, an bhorb-chainnt chatha, an deas-chainnt file agus fáidh' agus fir-léighinn. Is í mo rogha í thar theangthaibh an domhain mhóir, óir is Gaedhil do cheap í, 's is Gaedhil do chas í, 's is Gaedhil do lúb. A theanga uasal mo shinnsear, ní cloisfear óm' beul go brath acht tú. Aoibhinn an ceol ceol Gaedheal. Buadh an bhinnis 'na mbeulaibh agus i mbar- raibh a meur. Is binn bhur seinm, a mhaca agus a ingheana Gaedheal! Is suairc foghar na clairsighe binne 's is meidhreach clagar-cheol na chruite 's fíochmhar feadh na píbe mire ag gríosughadh Gaedheal chun chatha. Gaedheal mise. Cá bhfuil sa domhan cáil níos uaisle. Gaedheal mise; 's ní mhaithfinn troigh do neach dá rugadh. Gaedheal mise, is cá bhfuil a shárughadh san? Gaedheal mise — níor chum Dia fear dob' fhearr ná Gaedheal. GAEDHEAL. CAPAILLÍN BÁN SHFAGHÁIN UÍ CUANA. Maidean cheoigh ag gabháilt an róid dom, Do casadh orm an gósda gléigeal. An fear — “Ochón! an capall nó bó thú? Nó cad do sheol im' threó thú? Táim ag feuchaint le dhá nuair ort 'S ní fheicim do chruidhte fút, ná a d-tuairisc. Da n-innsteá dhomh-sa cé bhain uait iad — Do dheunfainn aor do bhainfeadh an ceann de.” An capall — “Ní h-aon mhaitheas dómh- sa bheith air buaidhsheadh, Acht gurabé Seaghán de Barra thug le stucaill ghuail me, D'fhág sé thuas ar an mbóthar mór mé, 'S gan mo chruidhte fúm ná a d- tuairisc.” An fear — Fógair do'n donas gaibhne tuaithe, Acht gaibh síos suas imeasg na n- uaisle An áit i bhfaghair an greim le guid as an greim le fuadach 'S' sop le stathadh as bun na cruaiche.” An capall — “Cad a dheunfainn ar maidin nuair a thiocfadh an duine uasal, D'fhiafrochad sé “cad é an capall é seo ag stathadh na cruaiche?” Adeurfadh an buachaill gur capail- lín mairceach stracach stuacach Clais 'na dhrom is rian an ghuail air.” Deurfadh an duine uasal, “do réir mar thugann tú dhom a thuairisc, Is é capaillín bán Sheaghain Uí Chuana é, As dá gcuirinn 'n phóna é ba mhór an truagh é, 'S gan duine i mbun é d'fhuas- gailt.” An fear — “An capall thu goideadh nó an capall tu fuaduigheadh Nó an capall thu fuarthas i bpónaíbh tuaithe.” An Capall — “Ní capall me guideadh 's ní capall me fuarthas i bpó- naíbh tuaithe Acht sín-sean-mháthair Sheaghain Uí Chuana, Tá sé sgríobhtha i bpoll mo chluaise.” An fear — “An fiach dubh go dtagaidh id' uachtar, Acht a dtiocfaidh an t-earrach beidh sé cruaidh ort.” An capall — “Léun a's ruaig ort' 's is minic do bhidheas im' shuairc fhear ag iomchar mná uaisle, A's an té a nigheadh mo chosa ba mhaith é a dhualgas; Acht anois ó táim críona is mór an truagh me, Raghad abhaile, agus pé áit 'a bhfa- ghaidh Sighle soipín de'n luachair, Cuirfidh mar leaba fúm é 's cuir- fidh chun suain me, Sin seanchus agat ar chapall Shea- ghain Uí Chuana.” <L 6> BAILE BHFAD SIAR. Oidhche fhuar fhliuch tamall mhaith ó shin anois bhí gasradh bailighthe ag ceárd- chain Phádraig Gabha ag sgoruidheacht, agus bhí Diarmaid a' Ghleanna suidhthe go seasgair 'san chúinne ag innsint sgéal fiannaidheachta 'nuair a bhuail duine éigin ag an doras. Nuair leigeadh isteach é cia bheadh ann ná strapaire do bhuachaíll caol árd go nglaoidís Amhlaoibh air, agus ná raibh do chúram air, acht ag stróireacht ó áit go háit ag bailiughadh déirce. Ní raibh a fhios ag aonne timcheall na háite cia'r díobh é ná cad as a dtái- nig sé, acht gur bhuail a mháthair chúcha roinnt bliadhnta roimhe sin, ag siubhal roimpi agus Amhlaoibh 'na baclainn aici, agus do lonuigheadar i m-Baile-bhfad- siar. Nuair a fuair a mháthair bás do sgaoil sé uaidh an tigh beagh do bhí aca, agus bhíodh sé ag dul ó thigh go tigh an- sain. Ní raibh sé ró-chruinn ann féin, acht dáltha a leithéid riamh, do bhí a chiall féin aige. Ba é fáth a thurais an tráthnóna san ag lorg lóisdín na hoidhche ar Pádraig Gabha. Fuair sé bheith istigh agus fáilte, agus nuair a théithidh sé é féin d' fhiarfaigheadar de an raibh aon sgeal nuadh aige? Dubhairt sé go raibh, agus sgeal mór — go raibh Tadhg Ua Laoghaire ag tógaint talmhan Eam- oinn Uí Dhonnchadha. Níor chuir aon- ne a bhí istigh puinn suime 'na chainnt, acht amháin Diarmaid a' Ghleanna, agus dubhairt sé sin go raibh deallramh ar an sgeal, agus nach é Amhlaoibh do cheap é. “Tá sgeal eile agam leis,” ar seisean, “ta connstáblaí as teacht go Baile-bhfad-siar. “Ní'l aon deallramh air sin,” arsa Pádraig Gabha. “Téanaidh abhaile,” arsa Diarmaid a' Ghleanna “is maith an sgéalaidhe an aimsir.” Do sgaipeadar agus d'fhágadar Amh- laoibh agus Pádraig ag seanachuidheacht ag an dteine. I gcionn seachtmhaine ó'n oidhche sin, do thuit aon gach rud amach díreach mar dubhairt Amhlaoibh, agus ní misde a rádh ná go raibh tiubaist agus trioblóid i mBaile-bhfad siar annsin. Ní raghadh Tadhg trasna an bhóthair gan beirt chonstábla bheith 'na theann- ta, agus do bhí orra dul síos ó'n mbear- raic gach aon oidhche go dtí é ar eagla go mbrisfidhe isteach an tigh air. Ní raibh aon tsúil ag aon-ne annsin air, acht amháin Amhlaoibh agus na gconnstáb- laí leis, mar do bhíodh sé ag díol na bprátaí leo. Bhí connstábla ann dar bh'ainm Mhícheal Dubh, agus níor thaith- inn sé leis i n-aon chor, mar do bhíodh sé ag imirt air i gcomhnuidhe, agus a d'iarraidh gan an luach ceart do thabh- airt dó ar na prátaíbh. Oidhche eile dá raibh Diarmaid a' Ghleanna agus a chuideachta ag an gceárdchain do bhuail Amhlaoibh isteach chúcha, agus dubhairt sé go raibh Mícheal Dubh an pílear agus Peg Thaidhg Uí Lao- ghaire chun bheith pósda. “Cá bhfios duit?” a dubhradh leis. “Bíonn sí ag cur litreacha ag triall air,” ar seisean. “Seadh, a Dhiarmaid,” arsa Pád- raig Gabha le Diarmaid a' Ghleanna, “dubhraighis ná cuirfeadh an saoghal Eamonn óg agus Peg ó'n a chéile, act is deacair an sean-fhocal a shárughadh, “Tá trí nidhthe nach féidir a dhéanamh amach — obair na mbeach, intinn ban, agus teacht na taoide.” “Cuirfidh mé geall leat,” arsa Diarmaid a' Ghleanna, “go bpósfar fós iad.” “Cuirfidh mé coróin leat,” arsa Pádraig Gabha. Timcheall seachtmhain na dhiaidh sin do ruith Amhlaibh isteach go dtí na connttáblaí agus sgeon air ag innsint gur briseadh isteach an teach ar Thadhg Uá Laoghaire an oidhche roimhe sin. Amach leó & do chaitheadar an lá sain & cúpla lá 'na dhiaidh ag ruith ó áit go h-air ag tnúth le sgéal éigin d'fhagh- áil amach, & fá dheireadh do ghabhadar Éamonn Óg, bhí an sgéal céadna ar siubhal lá'r 'na bhárach acu agus ní raibh ach aon connstábla amháin Eam- onn Ógh, agus ba thin é Míceál Dubh. Timcheall meadhón lae cia bhuail- feadh isteach chuige ná Peig Ní Lao- ghaire, agus dar ndóigh bhí iongnadh air í fheicsint. Bhíodar ag cainnt le chéile annsain ar feadh tamall agus Éamonn Óg ag éisteacht leó agus an glas air, i éad air, gan amhras. Fá dheireadh do sgiob sí a chaipín ó Mhícheal Dubh agus seo amach í chomh tiugh riamh agus do b'féidir léi. Do ruith sí tamall maith sul a dtáinig sé suas léi agus bhí comhrádh eile annsain eatorra. Nuair a tháinig an Seárgeant & a chuideachta thar n-ais cad do bheadh ná Míceal Dubh sínte ar phleasg a dhro- ma ar an úrlár agus gan gog as. D'ár- duigheadar suas é agus ba é an chéad rud a dubhairt sé ná,. Ó! do mhairbh Eamonn Óg mé.” Síos leó sa tseomra, acht ní raibh Éamonn Óg ann. Is gearr gur bhuail Amhlaoibh chúcha agus mála prátaí air. D'fhiarfuigh an Seárgeant de an bhfeaca sé Éamonn Óg an aon bhall? “Ní fheacha,” ar seisean, “agus bfhearr le Mícheal Dubh bheith ag tonnlacan Pheig Ní Laoghaire ná ag tabhairt aire dá ghnó. Do chuir an Sárgeant gearán is- teach ar Mhícheal Dubh an lá sain, mar d'innis Amhlaoibh do gur theich Eamonn Óg an fhaid a bhí sé féin agus Peig ag cainnt, ar an mbóthar. Níor fhágadar teach ná teaghlach i n-árd ná i n-ísleán gan cuardach ag lorg Éamoinn Óig, acht níor éirigh leó é aimsiughadh & ní rribh Peig le fágháil acht chomh beag, ná aon tuairisg aca ag bhaile cá'r ghaibh sí. Maidin bhreágh ghréine 'san Abrán, bhí long ag feaduigh & ag búithridh ag ullmhughadh chum triall tar sáile. Bhí deór aidhthe na h-Éireann go dúbhach dubhrónach ag sileadh na ndeór. Is mó cailin modhamhail, maiseamhail, agus buachaill teann, téagartha, láidir, bhí bailigthe isteach san luing sin & i n-a measg bhí Éamonn Óg Ó Donnchadha, Peig Ní Laoghaire agus Mícheal Dubh an connstábla. Is mó lá buadhartha, & oidhche mhí- shuaimhneasach do chaith Tadhg Ua Lao- ghaire i ndiaidh Pheig. Do thuit a lug ar a lag ar fad aige. Bhí sé ag cur litreacha ag triall uirri gach ré seachtmhain ag iarraidh uirri teacht abhaile agus sé dheireadh do chuir sí litir anall lchuige dá rádh ná cuirfeadh sí cos ar thalamh tirim na h-Éireann go bráth arís muna dtugadh sé suas feirm Éamoinn Uí Dhonnchadha. Timcheall bliadna na dhiaidh sin do bhuail Diarmaid a' Ghleanna isteach cumh Pádraig Gabha, & dubhairt sé go raibh coróin aige air. Connuis é sin? arsa Pádraig. Tá Eamonn Óg agus Peig tar éis teacht abhaile agus iad pósda, ar seis- ean. Do bhuaidh sé sin air ar airigheas riamh, arsa Pádraigh Gabha “acht níl acht an rud a bhíonn, bíonn sé.” “Connus tá Mícheal Dubh ag déan- amh thall? “Tá sé ag déanamh go maith. Tá sé 'na chonnstábla thall aca & bhí sé ag cainnt le Peig agus le Eamonn sul ar fhágadar an áit thall.” Do thug Tadhg Uá Laoghaire suas an áit do Éamonn Óg agus do Pheig. Bhí an tabhairt amach aca an oidhche sin. Bhí Amhlaoibh ann agus é dhá mhaoidheamh gur bha é féin do chuir an ruith ar Mhicheal Dubh. Amach san oidhche, nuair a bhog an braoinín Diarmaid a' Ghleanna bhí se ag éileamh a choróin ar Pádraig Gabha agus ag innsint gur ba é féin agus na cailíní do sgannraidh sean Thadhg an oidhche do briseadh is- teach an teach air. Tá Tadhg ag tabhairt an fhéir anois, agus do dhein sé muinnteardhas le Eam- onn Óg sul ar cailleadh é. Maireann Éamonn Óg fós agus tá a thriomhadh mac “Éamonn Óg” 'n-a gharsún maith láidir. Tá cáirdeas agus síothcháin idir muinn- tir Bhaile-bhfad-siar arís agus iad ag maireachtain go soilbhir soghach i gcionn a chéile. Tá Amhlaoibh ag breith ar mhála fós leis agus an-fhonn pósta air. Tá Diarmaid a' Ghleanna ag dul a gcríonnacht agus é a fagháil an phinse acht is anamh lá ná tugann sé cuairt ar an gceándchain, agus bíonn se féin agus Pádraig Gabha ag trácht ar na rudaí greannamhara do thuit amach i mBaile- bhfad-siar le linn na sean-aimsire. EIBHLÍN NÍ LOINEACHÁIN. I. MAIDEAN AOIBHINN AÉREACH. Maidin aoibhinn aereach I Maricopa tréith lag, Ag smuaineamh dom ar Éirinn 'Seadh casadh seal im' threó, An aindir mhilis mhaordha Is gruaig a cinn go feur léi A leaca mar rós na gcaortha 'S í ag síor-sileadh deór. II. Do labhair sí liom as Gaoluinn Go h-aoibhinn blasta beusach Go ceanamhail banamhail léigeanta Gur bean í thuit i mbrón Is cailín mise ó Éirinn D'fhág mo mhuinntir traochta Ag gol im'dhiaidh le geur-ghoin, A's ní aithnighim éinne beo. III. Tá mo chroidhe chomh dubh le h-aon lon 'S ní maith liom suidhe chum béile Mar tá daoine annso ná géileann Do spéirbhean do m' shórt. Tá tarcuisne i mbeul gach éinne A's ní mian liom siubhal im' aonar Mar táid orm-sa ag sméide Trial leo 'san ród IV. Mhuise a chailín aoibhinn chiuin-tais Is dubhach le m' chroidhe do chúrsa Is fíor gur b'í seo an dúthaig Gan mheas ar cáil mhná Do mháthair Criost ní géillid 'Ná do phianta geur a h-aon-mhic Acht ór, a's ól a's craos-dubh A's ag mealladh ban do d' shórt. V. A bhuachaill chiúin is fíor thú 'S do ráidhte blasta míne Is mór gur fearr an dríodar I n-Éirinn ghlais na n-órd Raghaidh me airís thar taoide I meast na laoch mear bríoghmhar A's pósfad buachaill dílis Ar taoibh cnuic Thír Eoghain. VI. D'imthigh uaim an ríogh-bhean Tridh ciúmhais an tsléibhe san oidhche Chun maireachtaint aereach críosta- mhail I n-Innis ghlas na mbárd Mo chomhairle do gach oig-bhean Atá go suairc i bhFodhla Gan teacht go deo tar mhór-mhuir Ar thuairisc an óir. VII. Is mór gur fearr dibh Éirinn, Ar ghualainn chnuic nó sléibhe Ag bagairt gamhan no caorach Go h-eudtrom mear óg; 'Ná bheith annso gan aon mheas Bhur staoinsidhe lom gan chéile 'S bhur gcom chomh seang le naoscach Tar éis cruaidh-stoirm' foghmhair. AN SPAILPÍN FÁNACH (% Seumas Ua Muircheartaig, Marichopa, California.) FEALLSAMHNACHT. Bráthair don bhás an daidhbhreas, Ní dlighion foigheach faoilte, Dúsgadh foilmhe fuath charad, M carthar neach gan maoine. Mhinic bhíos damhna flatha, Saidhbhir rathmhar óg áluinn, S a mhac i bhfeidhil na súisde, Trí ghlúine ó Righ go sámhain. Tá sé bhéarsa fhichead de seo ann. Cia chúm iad a léightheóir? PAIDREACHA. Bean chríona in aice Dhún Maon- mhuighe i gCairbre is uaithe do fuar- thas an Phaidir seo: Luidhim le Dia; go luidhe Dia liom; Eirighim le Dia; go n-eirighe Dia liom; Gabhaim Dia mar Athair agus Muire mar Mháthair As Flaitheas Dé mar dhualgas. Diúlthuighim don áirseóir Bronaim me fhéin ar Dhia Maidion agus um thráthnóna; I dtúis agus i ndeire gach ghnótha; Aimsear catha agus bhuadhartha. Na trí subháilcí Diadha Creideamh, dóchas agus grádh. Cad is grádh nó caránacht? Tiodhlacaí suáilcí Diadha <L 7> A FHEIRMEÓIRÍ! An Filleadh Beag. An Culaith Gaedhealach I n-iomlán, agus Brístín, agus Brat, agus Dealg, agus Caipín, i n-a Theannta AR — 60/— SCRÍOBHAIDH CHUGHAM GO SRÁID AN RÍGHO 49a I gCORCAIG. TOMÁS Ó GORMÁIN. TROSGÁN TIGHE. FÓGRA. LEABHRÁIN PINGINNE “AN LÓCHRAINN.” Táid na leabhráin seo leanas ullamh ancis — 1.PÁIRLIAMENT NA MBAN, Cuid I. 2. PÁIRLIAMENT NA MBAN Cuid II. (Cormac Ua Cadhlaigh do chuir in eagar). 3. CAISMIRT NA GCEARC Cuid I. 4. CAISMIRT NA GCEARC Cuid II. 5. AN SIOTA 'S A MHÁTHAIR, 6. LIAM NA GIÚISE. (“An Seabhac” do chuir in eagar). 16 Leathanaigh de glan Ghaedhilge ngach ceann. Le fághail saor tríd an bpost ar 1½ d. an ceann nó ar 9d. an dosaen. Scríobhtar go dtí RAIGHILL IS MAC CUIRC, TRÁIGH-LÍ. <L 8> GAIRM SCOILE. DO SCOILEANNAIBH CHORCAIGHE AGUS CHIARRAIGHE. Tá ádhbhar airgid fachta againn ó dhaoinibh a chuireann suim i n-obair na Gaedhluinne, le bronnadh an leanbhaíbh scoile i gconndae Chorcaighe is i gCo. Chíarraighe. Roinnfimíd an t-airgead so idir na scoláirí scoile ó-n dá chonndae seo a chuirfidh na sgéilíní is feárr 'sis taithneamhaighe chughainn gach mí. Cuirtear na sgéilíní go dtí Mícheál Ua Floinn, ag Connradh na Gaedhilge i dTráighlí. A Ghaedhla, Cabhruighidh le Chéile! NA BÚTASAÍ IS FEÁRR, At STEPHENS & BOURKE'S, 26, Stephen's Green, DUBLIN. DO THIGHTHIBH AOIDHEACHTA INSO. Má's as baile dhíbh a Ghaedhilgeóirí gheobhaidh sibh ósduigheacht & bárr freasdail má chuireann sibh fúibh ins na tighthibh Gaedhlacha so: I gCorcaigh. Tigh Inghín Ní Bhuachalla, 6 Sráid an Droichid. (Láimh le Droichead Pádraig). Grianán na nGaedhal 44 Mount Joy Street. PRIVATE HOTEL. Gaedhluinn ag muintir a' tighe. 57 IN UÍBH RÁTHACH ÁLUINN. Aoidheacht maith do Ghaedhlaibh. BEAN UÍ DHUILLEÁIN, Spúncán, An Cuirreán. Labhartar Gaedhilg 'sa' tig seo. GLANACHAR SAOIRSEACHT SÍBHÍALTACHT. I LÚNNDAIN SASANA. CUIRIDH FÚIBH I DTIGH AN PHAORAIGH. SOCAIR-LIOS DO GHAEDHEALAIBH, I nDÚN GARBHÁN. Tá teach aoidheachta deas ag MAIGHRÉAD NÍ ANNRACHÁIN Baile an Fheirtéaraig an Craoibhin Aoibhinn, Ameasg Ceanntair Gaedhlacha nEirinn tíom- pall. Tá ann greann Seana-nósa a's ceólta ár sinn- sear. Tá rinnce is damhas ann & amhráin bhríoghmhar. Má tá Gaedhluin uait, ná cunláiste chum í fhoghluim, nó airgiod agat le caitheamh cuir fios air an fear fíor-ghaedhlach Liam ó Lúbhaing. Baile an Firtéaraig, Daingean. I dTráighlí. TIGH-ÓSTA UÍ SHUILIOBHÁIN, 33 UPPER CASTLE STREET. TERMS MODERATE MUINTIR AODHAGÁIN, 32 SRÁID PHÁDRAIG, 32, I Gcorcaig. TÁILLIÚIREACHT. DONNCHADH UA LIATHÁIN, 43, Sráid Marlboro, I gCorcaigh. Labhartar Gaedhilge ann. TROSGÁN TIGHE. HOUSE-FURNISHING. SOLUS na nGAEDHEAL déanta i mBaile Átha Cliath Gach aon saghas earraí le fághail ann. Leabhrín na leanbh. Norma Borthwick. A lesson-book for Standard V. Net. 3d. By post 4d. Aesop a tháinig go h-Éirinn. Parts 1. — V. Net. 6d. By post 7d. Seadna Part I. Reduced to Net. 9d. By post 11d. Vocabulary to Seadna Net. 2/- By post 2/2 6 D'OLIER STREET, DUBLIN. CÓMHLUCHT NA FÍRINNE CATOILICE I n- ÉIRINN, LEABHAR ÚRNAIGHTHE, FÉ CHOMAIRCE NAOMH PÁDRAIG. Ag Sráid an Ríogh i gCorcaig. SEÁN Ó CONAILL SAOR EALADHANTA AGUS SNAIGHTHEADÓIR CLOICHE. Is uaidh a gheobhfar gach aon nidh dá fheabhas mar chros-liag, leac-cuimhne altóra, agus mar sin dóibh, chun órnáidí ar uaghaibh agus ar eaglaisíbh. “AN LÓCHRANN.” Ar na chur amach gach mí ag Muintir Raighill is Cuirc i dTraigh-lí. Le fághail saor tríd an bpost ar trí réalacha san mbliadhain.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
