Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Mac Cárthaigh Mór
Title
Mac Cárthaigh Mór
Author(s)
Ó Séaghdha, Pádraig,
Pen Name
Pádraig na Léime
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N LM128> <L 3> <B 1908> <C Prós> <T Mac Cárthaigh Mór> <U Pádraig Ó Séaghdha> <F Connradh na Gaedhilge> Mac Cárthaigh Mór AN FHUIREANN. Mac Cárthaigh Mór. — Ceann urraidh Chlainne Cárthaigh. Mac Cárthaigh Dubh. — Gaol dó — cara fallsa. Dómhnall óg Ó hEidirsceóil. Taoiseach óg. Eibhlín Nic Cárthaigh. Inghean dearbhráthar an Chárthaigh Mhóir. Don Pédró. Cláiríneach ó'n Spáinn, seirbhíseach don Chárthach Dubh. Conall — cruitire. Eoghan Dubh — amadán. Lucht leanamhna an Chárthaigh Mhóir. Mac Giolla Eannraoi. — Ceann urraidh na Normánach. Saighdiúiridhe, & rl. MAC CÁRTHAIGH MÓR. Áit — Grianán buailte le Caisleán an Chárthaigh Mhóir i n-Iar-Chairbre — An caisleán féin le feiscint ar gcúlaibh — crainn ag fás mór- dtimcheall — Suidheacháin chloiche i measg na gcrann. An ré — Aimsear an Chárthaigh Mhóir. Am — An lá t'réis toghtha an Chárthaigh Mhóir mar cheann urraidh ar Chlainn Chárthaigh. An Cárthach Mór (i láthair 'na shuidhe i suidheachán ag machtnamh leis féin) — “Seadh díreach, sin mar is dual a bheith,” “sliocht sleachta ar shliocht a shleachta,” mar a dubhairt file éigin. An sean-chrann ar lár — an dair thréan acmhuinneach go casta feóidhte ag lúbadh chun go dtuiteann sé agus annsain úir na coille go bláthmhar ag éirighe suas mar a bheadh árus cosanta, as an tsean-ithir — sin é mo dháltha-sa féin. Indé do thuit an sean-taoiseach calma — ceann urraidh Chlainne Chárthaigh, agus indiu tá a gceannas curtha mar dhualgas orm féin. Badh cheart dom bheith mórdhálach as buan-tseasmhacht mo lucht leanamhna fé mar a cuirtear i n-umhail dom é go soiléir; agus táim leis. Ach indiu tá adhbhar bróin éigin ag brúghadh ar mo chroidhe agus is baoghalach gur b'é dúthracht na buadhartha atá ag bagairt ar ár dtírín dúthchais atá mar aisling os cómhair m'intinne de shíor. (Tagann Dómhnall Óg ó hEidirsceóil i láthair). <L 4> Dómhnall óg — Umhluighim duit, a Chárthaigh chalma. Tagaim cúghat fé gheasaibh m'athar chun cómhgháirdeachas ár sleachta do thairisgint duit. Adhbhar misnigh do chlannaibh Gaedheal thú bheith mar cheann urraidh ar Chlainn Chárthaigh agus adhbhar bróin é do'n bhfaolchoin doicheallaigh thar chaladh. An Cárthach — Mo urraim dod 'athair, a Dhómhnaill thréin, agus mo mhíle buidheachas mar aon leis. An fhaid agus beidh ár, gclann agus clann ár gclainne guala ar ghualainn, níl baoghal go bhfeicfear crúba malluighthe an allmhuraigh ag sailchiughadh bánta Iar-Chairbre. Dómhnall óg — Ní misde sain a dhearbhughadh, a uasail áigh, & má's iad sain do bhriathra i rith do thréimhse, geallaim duit nách le Clainn Eidirsceóil bheidh briseadh na nGaedheal le casadh már asmhuchán i n-am an ghábhaidh. An Cárthach — Is deacair aighneas a chur ar bun gan dhá thaobh a bheith páirteach ann, a Dhómhnaill, ach is deacra ná sain é dhéanamh, má thárluigheann gan aon taobh a bheith ciontach. Guala ar ghualainn mar badh cheart do'n Ghaedheal, sin mar a bheidh Clann Chárthaigh agus a lucht conganta feasta; agus sin é an t-aon rud amháin a choimeádfaidh Banba bhláthmhar ar a bonnaibh. Dómhnall óg — Bheirim duit flaitheamhnas Chlainne hEidir- sceóil agus a lucht leanamhna indiu agus go ndeinidh Dia na nGrást gach aicme do riarughadh chun A Ghlóire féin do bhuanughadh, agus mar mhaithe le clainn na Fódla. (Umhluigheann Dómhnall óg arís agus imthigheann sé.) An Cárthach (leis féin) — Go fial feasamhail a bhí do shliocht riamh, a Dhómhnaill ghroidhe, agus muna mbeadh an t-achrann mí-nádúrtha, is amhlaidh a bheadh sgéal ag pór na nGaedheal ar fad. Mo mhíle beannacht ar an éad nimhneach atá ag claoidhe ár ndúthaighe ó thúis agus ag á brúghadh fé chois an eachtrannaigh. (Tagann Mac Cárthaigh Dubh i láthair — an té a bhí ar lorg ceannais na fine dhó féin). An Cárthach (go serabh) — Níor mheasas go raibh onóir chóm mór sain i ndán dom, agus níor shanntuigheas caradas an Chárthaigh Dhuibh. An Cárthach Dubh — Síothcháin! Síothcháin! A fhlaith uasail, tá an rás rithte agus tá an lá leat-sa. Ní misde do'n laoch buaidhte fearamhlacht is féile do chleachtadh lá a bhuadhachtana. <L 5> An Cárthach — Ní misde sain go fíor, agus deintear é de ghnáth, ach bheadh sé thiar ar an té chuirfeadh a lámh i mbéal oillphéiste fíochmhaire, d'fhonn a chur i n-umhail dó go raibh a sheasamh aige i n-a mhacántacht. An Cárthach Dubh — Budh mhinic do dhein ceanamhlacht is cimilt baise peata dílis de'n oillphéist chéadna — An Cárthach — Seadh, agus is minic do bhris an fiadhantas amach air t'réis an duadha go léir chómh maith. Dá mhéid é an léireacht a bhí ag baint leis an bhfaolchoin is é fé chroiceann na caorach, bhí calaois is nimhneachas is fallsacht na faolchon cumhdaighthe fé'n mbrat úd, 'na dhiaidh sain is uile. An Cárthach Dubh — Ní gádh “an cur sa' mhuileann” so eadrainn, imás. Nár bh'fhearr sinn ag seasamh le chéile i gcoinnibh namhad ár dtíre, ná an tuaiplis a bheith againn coitchionnta 'nár dteaghlach féin? An Cárthach — Do b'fhearr go fíor; agus tá dúil agam-sa san tsíothcháin chómh maith le cách, ach b'fhearr liom riamh an namha dhíreach fhearamhail ná an cara bréige. An Cárthach Dubh — Gaolta athchomaire 'seadh sinn agus 'sí an fhuil chéadna atá ag gluaiseacht tré n-ár gcuisleannaibh; má tá an fhallsacht ag baint liom-sa, ní maoidhte ort- sa ach chómh beag. An Cárthach (go feargach) — Ní dual do shíolrach Chlainne Chárthaigh Mhóir aoide béil do sgaoileadh thársta fé chiúineas. An Cárthach Dubh — Muna' dual, níor cuireadh cródhacht síolraigh an Chárthaigh fé tháir riamh ach cómh beag. An Cárthach — Nár leigidh Dia gur b'é mise a bhainfeadh uatha. Tá cáil a ndeagh-ghníomhartha mar sgiath chosanta ortha súd. Ach ní fhágann sain ná go mbíonn caora dhubh san tréid is gile. An Cárthach Dubh (go feargach — ag déanamh iarrachta ar a chlaidheamh a tharraing chuige) — Mise an chaora dhubh, an eadh? An Cárthach — Má oireann, an teideal duit, níl a bhac ort claoidhe leis. Béas duit bheith ag tabhairt cúil le cine ó tháinig do ghrabaidhe chughat. An Cárthach Dubh (ar buile) — Thugais do mhíle éitheach, a anchúinse. <L 6> An Cárthach (ag tarraing chuige a chlaidheamh) — Cosain thú féin. Cosain thú féin! (Tarraingigheann an bheirt a gclaidhmhte chúcha agus siúd chun a chéile iad, síos suas ag sáthadh 's ag gearradh 's ag lúbadh a chéile. Seo an bualadh ar siubhal. 'Sa deire tagann leis an gCárthach Mór lámh dheas an duine eile a chur ar sileadh leis le hiarracht fhíor-ghlic. Tuiteann an claidheamh as a láimh. Árduigheann an Cárthach Mór a chlaidheamh féin os cionn chinn an duine eile. Tuiteann an Cárthach Dubh ar a ghlúinibh.) An Cárthach Dubh — Síothcháin! Síothcháin! I n-ainm Dé táim leónta. Táim buailte — táim tabhartha. An Cárthach (ag breith ar chlaidheamh an duine eile agus dhá shíneadh chuige.) — Éirigh agus tabhair do bhóthar ort. Dubhraighis-se ó chianaibh nár mhisde do'n laoch buaidhte fearamhlacht is féile a chur i n-umhail le linn buadhachtana. Tá sé curtha i n-umhail duit-se anois, agus go dtéidh an sompla chun do leasa. (Beireann an Cárthach Dubh ar a chlaidheamh agus iompuigheann sé ó'n duine eile). An Cárthach Dubh (ar leathtaoibh ar dul chun siubhail dó) — Casfar ar a chéile arís sinn agus chom luath agus tuitfidh sain amach, cloisfear trácht i gcúig cúigíbh na hÉireann ar an agra bhainfead-sa amach ar son tarcuisne an lae indiu. Imthigheann sé. An Cárthach (leis féin) — Ní móide go bhféadfadh rud níos fearr a thuitim amach. Rachaidh an méid sin chun a mhaitheasa agus ní fuláir nó go bhfanfaidh sé thar chlaidhe teórann feasta, dá dheasgaibh. Ní theastuigheann uaim-se i dtosach mo thréimhse duine cómh neamhsheasmhach fallsa do bheith ag brúghadh isteach im' theinteán féin. Is contabharthach an rud aon uair a leithéid a bheith ró-chómhgarach do bhearnain bhaoghail. (Imthigheann sé fé dhéin an Chaisleáin). (Tagann Domhnall óg Ó hEidirsceóil agus Éibhlín Ní Chárthaigh i láthair.) Eibhlín — Thugas fé ndeara thú ag teacht, a Dhómhnaill, agus bhí eagla orm go sleamhnófá uaim gan tú fheicsint. Dómhnall óg — Imás, níor mheasais go bhféadfainn bogadh gan radharc mo shúl d'fagháil ort-sa. Eibhlín (ag gáiridhe) — A dhe, an plámás! Dar ndóigh, bhís ag bogadh cheana féin, mara mbéadh gur thánag aniar- a-dtuaidh ort. Dómhnall óg — Dar mo mhionna, mhaise, ná rabhas, & ní raibh cuimhneamh agam air ach an oiread. Is fada mé ag tnúth le n-a leithéid seo d'uain chun rud éigint áirighthe <L 7> do luadh leat, agus a rádh go sgaoilfinn uaim an buntáiste do thug turus an lae indiu dom. Eibhlín — Cad is bun leis an sgéal so atá agat le noctadh dhom, a Dhómhnaill? Dómhnall óg — An gábhadh dhom é nochtadh dhuit, a Eibhlín? Eibhlín — Is gábhadh, dar ndóigh. Ní hamhlaidh a mheasann tú go ndéanfainn amach é ar aon tslighe eile? Dómhnall óg — Do chuadhais amach air cheana, ní fuláir, a Eibhlín. Nár bhraithis, anois, go raibh urraim is cion mo chroidhe-se id sheilbh le fada? Eibhlín — Im sheilbh-se, a Dhómhnaill? Dómhnall — Id sheilbh-se, a mhaise, a ghile mo chroidhe 'stigh. An gcuireann so iongnadh ort, a Eibhlín? Eibhlín — Cuireann sé iongnadh orm, a Dhómhnaill ghroidhe, agus cuireann sé bród orm mar aon leis. Níor mheasas riamh go raibh onóir chómh mór so i ndán dom. Dómhnall óg — Má's onóir é, a Eibhlín, is mise atá fé'n onóir, chun an fhírinne do nochtadh dhuit. Ní raibh sé de dhánaidheacht ionnam riamh admhughadh dhom féin go ngéillfeadh Rós geal buadha sleachta Cárthaigh a saoghal do chur fém' chomairce-se. Eibhlín — Agus cad chuige ná géillfeadh? Ná fuil do shliocht-sa ar shleachtaibh ársa na Fódla chómh fada 's tá cuimhne ag Clannaibh Gaedheal, agus nach laoch thar laochraidh indiu mo Dhomhnall féin ag cosaint beárnan baoghail. Dómhnall óg — Is geal lem' chroidhe, agus is binn lem' chluais do mholadh-sa, a Eibhlín, agus cuirim rómham do mholadh do thuilleamh i ndáiríribh feasta. An bhfuilir toilteanach go ndéanaimís araon crosa an tsaoghail do chomh- iomchar feasda, a stóirín? Eibhlín (ag síneadh a dá lámh chuige) — Seo mo lámha air, a Dhómhnaill, agus tá gach cuisle dem' fhéitheannaibh ag deimhniughadh dhuit nach bladar é seo, ach croidhe na fírinne. Dómhnall óg — Bíodh sé seo 'n-a chómhcheangal eadrainn (baineann sé fáinne dá mhéir féin agus deineann sé dhá leith dhi. Síneann sé a leath chun Eibhlín.) — Sin í fáinne mo mháthar, a Eibhlín, agus is i leabaidh a báis do bhronn sí orm í. Ní sgarfainn léi ar ór na hÉireann, ach bíodh sí ina dá leith mar chomhartha charthannachta eadrainne feasda. <L 8> Cuirfear le chéile arís í an lá cóimhlíonfar ár ngeallamhaint agus bronnfad-sa ort seód eile an lá úd. Bronnfad seod luachmhar buanmhar ort. Agus tá súil le Dia agam nách buaine bheidh seód, dá bhuaine é, ná an chneastact 's an carthannacht a bheidh de shíor fé dhíon ár dtighe. Eibhlín — Glacaim do chómhairle, a Dhómhnaill dhílis, agus an lá rachad siar ort, go raibh mo chroidhe-se 'na dhá leith agus gach leath aca cómh deighilte ó n-a chéile 's mar atá an fháinne seo anois. (Pógaid siad a céile.) Dómhnall óg — Is anois, beidh orm gach nídh do nochtadh láithreach do sgiath chosanta mo stóirín, an Cárthach Mór. Eibhlín (go himnidheach) — Ní fheadar a' mbeidh sé toilteanach. Tá a fhios agam gur mór é a mheas oraibh-se agus gur mór é a ionntaoibh asat féin — ach is deacair a rádh. Dómhnall óg — Bhí sé báidheamhail riamh liom-sa agus chuir mo theachtaireacht áthas croidhe air indiu, dar liom. Ní móide go dtiocfadh uain ní budh oireamhnaighe chun a mheallta. Eibhlín — Dar liom gur bh'fhearra dhuit sgaoileadh leis fé láthair. Tá breis chúraim air indiu; agus bheadh an sgéal ar fheabhas, dá mbeadh cead t'athar agat, is tú ag dul fé n-a dhéin. Dómhnall óg — Bíodh sé d'réir do thola-sa. Tiocfaidh liom m'athair a chur ag triall air. Eibhlín — Díreach é! Agus anois, bímís ag sgaramhaint. Dómhnall óg (dhá pógadh) — Slán beó leat, a ghile mo chroidhe, agus go rabhair fé chomairce an Aoin-Mhic i gcómhnuidhe. Eibhlín — Gurab amhlaidh dhuit, a chroidhe na féile (Imthighid siad, — Dómhnall ar an láimh dheis, Eibhlín ar an láimh chlé). An Cárthach Dubh (ag teacht i láthair t'réis bheith ag spiaireacht ortha) — Há! An mar sin atá? Caithfear cosg a chur leis an obair seo láithreach. Budh bheag an mhaitheas dómh-sa bheith ag cur chun Creanacht na Coille do réabadh, dá mb 'amhlaidh a bheadh Úir na Coille snoighte ar a chéile, t'réis an duadha go léir. Go bráth bráth ní ceangail- eóchar fiadh bán an Chárthaigh agus leómhan dána an Eidirsceólaigh, má's eól dómh-sa cur na gcoinnibh. (Tagann Don Pédró, cláiríneach ó'n Spáinn, seirbhíseach do'n Chárthach Dubh i láthair.) <L 9> An Cárthach Dubh — Há! Is tusa bhí uaim díreach, agus má dhein an t-áidhbhirseóir d' intinn do ghriosughadh riamh, agus is minic do dhein, dar liom, tá súil agam ná teipfidh sé ort anois. Don Pédró — Cad uime, a fhlaith uasail? An Cárthach Dubh — Tá 'fhios agat gur cuireadh mise fé tháir agus ceann urraidh ár sleachta dá thoghadh an lá fé dheire. B'é an Cárthach Mór fé ndeara sain. Dhein sé féin amhlaidh liom annso ó chianaibh. Tá 'fhios agat-sa nár dheineas-sa dearmhad ar aon droich-bheart dár himrigheadh orm riamh. Is amhlaidh dom an taca so. Agra! Agra! Agra! Craidhreach! An dtuigir? Tá an Cárthach Mór agus an t-Eidirsceólach i n-a gcáirdibh cogaidh fé láthair. Ta Dómhnall óg agus Eibhlín geallta i gcleamhnas le chéile. Má ritheann leó, déanfaidh sain dlúith-cheangal idir an dá dhream. Don Pédró — Tuigim, tuigim. An Cárthach Dubh (go fíochmhar) — Caithfear iad do chur ar sgórnaigh a chéile. Caithfear Eibhlín agus Dómhnall Óg a dheighilt — Don Pédró — Seadh díreach, ach cionnus is féidir é dhéanamh? An Cárthach Dubh — Ná beadh foidhne agat? Tá fleadh fé leith a bheidh ag an Eidirsceólach i n-a chaisleán féin oidhche an Luain seo chughainn. Tá Sadhbh Ní Dheasmhumhna ar na daoine a cuirfear chum suidhte ann. Bí aireach anois chun go gcuirfear an méid seo 'n-a luighe ort go soiléir. Clann na bheirte iseadh Sadhbh agus Sorcha, banfhlaith an Chárthaigh Mhóir. Tá siad chómh deallrathach le chéile is dá mbainfeá an ceann de dhuine aca is é chur ar an nduine eile. Tá a saoghal go dtí so caithte ag Saidhbh i gclochar i bhFlóndras agus dá bhrígh sin, níor tháinig leis an gCárthach Mór aithne do chur riamh uirthi. Dá dtiocfadh leat-sa Sorcha do sguabadh leat fó dhubh-bhrat na hoidhche, bheadh ár n-obair i gcóir. Don Pédró — Seadh! Seadh! An Cárthach Dubh — Bíodh ceathrar agaibh annso bruachnóna anocht. Is gnáthach le Sorcha pas siubhlóide do bheith aici gach tráthnóna 'n-a haonar, dar liom. Gheobhad- sa fear sgéithe éigin a 'neósfaidh dhom cad é an áit ar fuaid na faithche' n-ar gnáthach a taisteal do bheith agus cuirfead i dtuisgint duit-se é i n-am tráth. Ní bhíonn <L 10> éinne ar fuaid na háite t'réis tuitim oidhche. Má bhíonn an t-ádh oraibh, tiocfaidh libh í árdughadh libh agus is féidir libh í chur fé ghlas san árus úd i gClais na mBitheamhnach thíos cois trágha. Don Pédró — Fág fúm-sa an méid sin agus déanfar é, má's féidir. Ach cad is ciall leis an obair seo? An Cárthach Dubh — 'Neósfad-sa dhuit. D'inniseas duit an deallramh atá ag Saidhbh agus ag banfhlaith an Chárthaigh le chéile. Má ritheann libh-se bhur gcuid féin de'n obair do dhéanamh go cruinn, ní bheidh a bhac orm-sa mé féin a chur fé chulaith manaigh ó'n Spáinn, agus is eól duit go bhfuil gach taoiseach i nEírinn fé gheasaibh cead suidhte do thabhairt d' Ordaibh beannuighthe na Cléire. Tabhair- fidh an Cárthach “cluas le héisteacht” dom' leithéid-se agus, ar intinn an t-olc do bhualadh fé chois mar 'dh eadh, cuirfead-sa 'na luighe air gur mheall an t-Eidirsceólach uaidh a bhean le diablaidheacht. Cuirfear deagh-chuma ar an sgéal, má ghéilleann sé teacht im' theannta agus cat-súil d' fhagháil ó'n dtaobh amuigh ar lucht suidhte an Eidirsceólaigh oidhche na fleidhe. Beidh Sadhbh 'na measg, agus ní áiteóchaidh an mac mallachtain féin air ná gur b' í a bhean féin í. Buailfear an dubh i n-a gheal air go cruinn. Ní bheidh a thuilleadh ag teastáil chum an sgiath do bhualadh láithreach. Don Pédró — Má theipeann an deamhan orm-sa, níl baoghal go dteipidh sé ort-sa. 'Sé an t-Áirbhirseóir féin do chuir do chuid oibre i gcóir. An Cárthach Dubh — Seadh, 'bhfuilir toilteanach? Imás, ní rachthá siar orm anois! Don Pédró — Ní rachad. Ní dheachas siar riamh ort chun a rádh go ndéanfainn anois é. Táim ullamh chun mo chuid féin do dhéanamh. An Cárthach Dubh — Go maith! Bhí mo sheasamh agam ionnat- sa agus bhí a fhios agam ná tréigfeá mé. Cuir i gcóir chómh luath agus is féidir leat, agus má éirigheann linn, ní bheidhir síos leis, geallaim duit. Don Pédró — Tá go maith. (Imthigheann Don Pédró.) An Cárthach Dubh (go sásta) — Anois, má's eadh! Tá i gcóir. Cuirfear gliocas is géire i gcoinnibh lámh láidir is bladhmainn agus chífeam cad a thiocfaidh as. Nuair a bheidh béilteach ag bladhmann ó thaoibh taoibh Chairbre, <L 11> agus an Cárthach agus an t-Eidirsceólach ag séideadh faoi ó gach taoibh, beidh m' obair shaoghalta fé riar. Ní bheidh go dtí sain. (Imthigheann sé.) (Tagann Conall, cruitire agus Eoghan Dubh, amadán lucht leanamhna an Chárthaigh Mhóir, i láthair.) Conall — Ar éirigh leat a ndiablaidheacht do nochtadh, a Eoghain. Eoghan — Níor éirigh, cé gur dheineas mo dhícheall. Conall — Ní fuláir nó go bhfuil uisge fé thalamh éigin ar siubhal. Eoghan — Ní misde soin a dhearbhughadh, a Chonaill. Níor chuir an t-áidhbhirseóir beirt dhúblálaidhe dhá leithéid siúd i dteannta 'chéile riamh gan obair fé leith a bheith ceaptha aige dhóibh. Conall — Is olc an earra iad gan dearmad, ach dá olcas é an Cárthach Dubh, is measa féin an Mairtíneach Gallda atá ag cuiduighadh leis. Is éigin dúinn bheith aireach. Eoghan — Ní misde é. Fanfad-sa ar fuaid na háite agus beidh mo shúil i n-áirde agam. Má casfar orm féin iad, ní thabharfad-sa mo chúl leó. Conall — Ní gábhadh dhuit é, mar is beag an t-suim a cuirtear id' leithéid de ghnáth. Dá ndéanfá cur isteach ortha, b'fhéidir go dtiocfadh leat eólas éigin do phriocadh uatha, gan aon nídh do leigint ort. Eoghan — Fág fúm-sa é. Ní leigfead faic orm & cá bhfios duit cionnus a thárlóchadh! Conall — Díreach é! Bí aireach. Rachad-sa fé dhéin Eibhlín agus tabharfad cómhairle dhi. (Imthigheann Conall.) (Tagann an Cárthach Dubh i láthair.) An Cárthach Dubh (ag tabhairt Eoghain Duibh fé ndeara ar leathtaoibh) — Bheirim párán gur b'é mo choileach do ghlaodhaigh. Inneósaidh Eóghan dom gach nídh dá dteasduigheann uaim. (le hEoghan ós árd) Seadh, a Eóghain, taoi ag aeridheacht duit féin. Eóghan — Táim, a dhuine uasail. An Cárthach Dubh — Cheapas, a Eóghain, gur fear freasdail ar do mhaighistreás tusa, an uair a théidheann sí ag siubhlóid. Eóghan — Ceapann daoine a lán rudaí ná bíonn i gcóir. An Cárthach Dubh (ar leamh-gháiridhe) — Fágaim le húdhacht go bhfuil an ceart agat. Ní dócha, go deimhin, go mbíonn aon treóraidhe ag teastáil uaithi. <L 12> Eóghan — Ní dócha go mbíonn. An Cárthach Dubh (ag cur a láimhe 'na phóca agus ag baint amach bonn airgid) — Is fada ó thugas aon nídh dhuit, a Eóghain. Eóghan — Tá an fhírinne 'san méid sin agat, dá mbeifeá ag rith le bréagaibh i rith do shaoghail. An Cárthach Dubh (ag síneadh chuige an bonn airgid) — Seo anois má's eadh, a Eóghain. Ní dhéanfad dearmhad ort feasta. Bímís i n-ár ndaoinibh muinteardha. Eóghan (ag glacadh an airgid) — Go raibh maith agat, a dhuine uasail. Tabharfad uaim d' réir mar thuilltear uaim. An Cárthach Dubh — Ní locht sain ort, a Eóghain. Agus anois thánag fé dhéin an chaisleáin fé láthair ar intinn an Cárthach Mór d' fheiscint. Tá sgéala fé leith agam dá chluais féin agus níor mhaith liom an Mhaighistreás a bheith láithreach. An bhfuil fhios agat, a bhfuil sí 'sa' chaisleán? Eóghan — Ní fhéadfainn a innsint duit. An Cárthach Dubh — Cionnus a chaitheann sí a cuid aimsire i rith an tráthnóna? Eóghan — Ar a lán slighthe. An Cárthach Dubh — Bheadh an t-ádh orm dá mbeadh sí ag aeridheacht fé láthair. Ca chuin a thógann sí aeridheacht gach tráthnóna? Eóghan — Ó 'seadh, seo rud atá ag cur buaidheartha orm le tamall agus b'fhéidir go dtiocfadh leat-sa é do mhíniughadh dhom. An Cárthach Dubh — Cad é féin ar chor ar bith, a Eóghain? Eóghan — Ar chúl an Chaisleáin tá trí cinn de chrannaibh fuinnseóige ag fás i n-aon árdáinín amháin — An Cárthach Dubh — Tá 'fhios agam. Thugas fé ndeara go minic iad. Eóghan — Tá go maith. Anois, dá mbadh rud é go dtiocfadh trí préacháin an tslighe agus dá rachadh ceann aca i n-áirde ar gach crann aca súd — An Cárthach Dubh — Seadh! Seadh. Eóghan — Agus dá dtabharfadh ceann aca ar na cleitíbh roimh an gcuid eile, cad é an méid a bheadh fágtha? <L 13> An Cárthach Dubh (ar leathtaoibh) — Go bhfóiridh Dia ar an amadán bocht — (ós árd) — Ní deacair é sin a réidhteach a Eóghain. Féach i leith orm. Sin trí méara árduighthe agam (ag árdughad méar a láimhe clé). Seadh, táim ag déanamh craptha ar cheann aca anois (ag cromadh cinn aca). Ná cíonn tú féin anois an méid atá fágtha? Eóghan — Ach 'siad na préacháin atá uaim-se, an dtuigir? Ní dhéanfadh na méara mo ghnó 'chor ar bith. An Cárthach Dubh (ag leamh-gháiridhe) — Arú, nách é an dá mhar a chéile iad, a labhaís! Seadh, bheadh dhá cheann fágtha. Eóghan — Go raibh maith agat. Bhí an cheist sin ag cur buaidheartha orm le tamall. An Cárthach Dubh — Seadh, ó tá do cheist-se réidhtighthe agam- sa anois, a Eóghain, déin-se mo cheann-sa do réidh- teach mar aon leis. Eóghan — Caidé an cheist? An Cárthach Dubh — Níor innsis fós dam ca chuin a théidheann an banfhlaith ag aeiridheacht gach tráthnóna. Eóghan (go neamhshuimeamhail) — Dá dtárlóchadh go mbeadh gearrcach ag gach préacán aca súd agus dá dtiocfadh leó an bóthar so do thabhairt ortha féin lá éigin agus dá n-aimseóidís na crainn fuinnseóige agus dá rachadh ceann aca chum siubhail roimh an gcuid eile ar nós na bpréachán, cad é an méid a bheadh fágtha? An Cárthach Dubh — Ciaca amadán nó rógaire thú? Dar ndóigh, bheadh dhá cheann fágtha, dáltha na bpréachán. Eóghan (is iongnadh air, mar 'dh eadh) — An ndeireann tú liom é! Dar na mionna! Is ait an rud é sin, má's é an sgéal céadna ag na préacháin agus ag na gearrcaigh é. Ní thiocfaidh liom an t-áireamh so a chur i gcéill dom féin go bráth. An Cárthach Dubh (go neamhfhoidhneach) — Ach mar gheall ar an mbanfhlaith — Eóghan (gan suim) — Ní móide rud a thuitfeadh amach ná go mbeadh uibhe ag na gearrcaigh úd i n-am tráth, agus ní fheadar, dá mbeadh ubh ag gach gearrcach aca agus da dtiocfadh le garsún ceann aca do ghoid, cad é an méid a bheadh fágtha? An Cárthach Dubh (go feargach, ag bagairt droch-úsáide ar Eóghan) — Nár chuirimíd bréag ort-sa mar chléireach againn, pé sgéal é. <L 14> Eóghan (ag glanadh leis féin) — Bhí 'fhios agam go dteipfeadh air ceist na n-ubh do réidhteach (ag leamh-gháiridhe). Is crosda an cheist í ceist na bpréachán ar leithligh, dar liom. An Cárthach Dubh (leis féin) — Is mó ciall agat-sa, a Eóghain, ná ag a lán go bhfuil ainm mhór chéille ortha, 'sé mo thuairim. Ní fheadar an amhlaidh do chuaidh sé amach air cad a bhí ar bun agam. Is cuma ciaca ar a shon-san. Is dócha go bhfuil Don Pédró ag faire i mball éigin ar fuaid na háite cheana féin. (Imthigheann sé.) (Tagann Sorcha, banfhlaith an cárthaigh i láthair. Tá leabhar 'na láimh aici agus í ag siubhal síos suas di féin. T'réis tamaill tugtar Don Pédró fé ndeara is é ag spiaireacht uirthi. Deineann sé cómhartha chun triúir eile atá i bhfolach i gcomhgar dó. Preabaid siad a gceathrar amach uirthi. Castar bréid timcheall a haghaidh 's a béal is déantar a lámha do ghreamughadh. Bíonn tamall ag imreasgáil aca, 's í ag iarraidh dul uatha. Árduighid siad leó í.) Don Pédró (is iad ag dul chun siubhail) — Seadh, tá mo chuid féin déanta agam-sa anois. Má theipeann air, is é féin a bheidh ciontach leis. Pé 'sa domhan de, tá adhbhar chogaidh fé sheól agus, dar ndóigh, “Is fearr an t-imreas ná an t-uaigneas” aon uair. (Imthigheann sé agus tagann an Cárthach Dubh agus Mac Giolla Eannraoi, ceann urraidh na Normánach, i láthair). Mac Giolla Eannraoi — Is baoghlach liom go bhfuil dearmad ort. Tá an Cárthach Mór ró-bhorb ró-uaibhreach chum sinne do ghlacadh mar cháirdibh cogaidh. An Cárthach Dubh — Tá 'fhios agam go bhfuil sain amhlaidh fé láthair, ach beidh fonn air bhur gcongnamh do ghlacadh sula fada, 'sé mo thuairim. Mac Giolla Eannraoi — Bh'fheidir an ceart a bheith agat. B'fhiú iarracht a dhéanamh ar é mhealladh ar son na bruinnille maordha, pé 'sa doman de. Beidh Eibhlín agam-sa, má's éigin dom m'anam do mhalartughadh ar a son. An Cárthach Dubh — Is féidir domh-sa cabhair fé leith do thabhairt duit. Ach cad is tabhartas ann domh-sa, má ritheann leat-sa? M.G. Eannraoi — Beidh toradh do shaothair le fághail agat- sa, geallaim duit. Má éirigheann liom-sa mé féin a dhéanamh páirteach i n-obair an Chárthaigh Mhóir, ní fada go rithfidh liom Clann Chárthaigh do smachtughadh d'réir mo thola. Ní déanfar dearmhad ort-sa an uair úd. An Cárthach D. — B'fhearr liom an tabhartas do chur i gcéill dom nídh budh shoiléire. <L 15> M.G. Eannraoi — Bronnfar ceannas Chlainne Chárthaigh mar dhualgas ort-sa, má ritheann linn. An bhfuilir sásta? An Cárthach D. (go lúthgháireach) — Tabhair dom do lámh agus bíodh sé 'n-a mhargadh eadrainn. Tá an obair i gcóir agam-sa cheana agus ní fada bheidh le fuireach agat. M.G. Eannraoi — Bead-sa ullamh nuair a bheidhir-se, agus anois slán agat. (Imthigheann M.G. Eannraoi). An Cárthach Dubh (leis féin) — Seadh! Tá an roth ag casadh agus b'fhéidir nach fada go mbeinn-se i n-uachtar arís. Anois, má's eadh! Beidh orm mé féin a chur fé éide an mhanaigh Ghallda. Tá Don Pédró ag fuireach liom, is dócha. Nuair a bhead fé cheilt, beidh orm turus a thabhairt ar mo dhuine muinteardha bith-dhílis, an Cárthach Mór, arís. Ní fheadar cionnus a thaithnfidh an manach ón Spáinn leis (ag gáiridhe). (Imthigheann sé). An Cárthach Mór (ag teacht i láthair) — Is ait liom Sorcha a bheith as baile mar seo gan tuairisg do chur a'triall orm. Má's amhlaidh chuaidh sí chun a col-cheathrair Sadhbh d'fheiscint féin, ní fuláir nó go dtiocfadh léi sgéala a chur chugham-sa. Ach beidh foidhne agam; b'fhéidir sgéal a bheith ag Eibhlín uaithi cheana. (Tagann an Cárthach Dubh i láthair fé cheilt i gculaith manaigh ó'n Spáinn. Tá féasóg dhonn air agus malairt chrota nach é ar a aghaidh). An Manach (an Cárthach Dubh) — Umhluighim duit, a sháir-fhir de'n síolrach calma. Beannacht is buadh go raibh ag clannaibh Fódla. An misde do'n mhanach deórata é féin a chur fé choimirce na gCárthach? An Cárthach Mór — Ní misde — Tá cead suidhte ag teachtaire Dé i n-ár measg coitchionnta. Cuirim rómhat na mílte fáilte. An Manach — Go raibh toradh do chuid féile agat i n-am tráth. Ó thír na Spáinne a bhí m'aistear agus thánag go hÉirinn d'fhonn luibheólais d'fhoghlaim. Is fada ó bhaile atá trácht ar fhlaitheamhlacht an Chárthaigh Mhóir agus ar áilneacht a chéile caoine Gaedhealaighe. An Cárthach Mór — Is oth liom gan an banfhlaith annso chun fáiltighthe rómhat, ach tá sí as baile fé láthair. An Manach — B'adhbhar aithmhéala dhom dul thar bhrághaid gan í fheiscint, mara mbeadh go raibh sé d'ádh orm aithne do chur uirthi i gCaisleán an Eidirsceólaigh 's mé ag teacht annso indiu. <L 16> An Cárthach M. (agus iongnadh iar) — Ar mo mhnaoi-se — An Manach — Seadh. Do chuir an 'Drisceólach i n-aithne a chéile sinn. An Cárthach M. — Ní féidir go mbeadh dearmhad ort! An Manach — Ní raibh, táim cinnte. Dubhairt an 'Drisceólach liom 's é ag leamh-gháiridhe gur dheinis-se do bhean do bhronnadh mar thabhartas air, d'fhonn é féin 's a lucht leanamhna a bheith mar cháirdibh cogaidh agat feasta. Ach d'aon-ghnó bhí sé, nídh nach iongnadh. An Cárthach M. (go feargach) Thugais t'éitheach! An Manach — Ní ghnáthach dom' leithéid-se an t-éitheach do thabhairt. Is oth liom má chuireas fearg ort, 's gan coinne agam leis. An Cárthach M. — Gabh mo leathsgéal. Chuir do chuid feasa tré n-a cheile mé. Tá feall imeartha ag an Eidir- sceólach orm agus doirtfear na tuilte fola ar iathaibh Chairbre sula mbeidh agra déanta ar an eagcóir sin. An Manach (go síothchánta mar 'dh eadh) — Foidhne, foidhne a fhlaith uasail. B'fhéidir an dearmhad a bheith orm-sa. Is féidir leat deimhniughadh do dhéanamh le radharc do shúl anocht, má's maith leat é. An Cárthach M. (agus imshníomh air) — Cionnus? An Manach — Tá fleadh fé leith le bheith i gCaisleán an Eidirsceólaigh anocht. Dá nglacfá mise mar chuid- eachtain, do thiocfadh linn dul fé dhéin na háite. Tá 'fhios agam cionnus is féidir radharc d'fhághail ó'n áit amuigh ar an gCaisleán gan sinn féin do chur i n-umhail i n-ao' chor. An bhfuilir toilteanach? An Cárthach M. — Bíodh d'réir do chómhairle. Fágfad fút ar fad é. Má tá Sorcha t'réis mé thréigean, go ndéan- aidh Dia í féin do threigean an lá is mó bheidh gábhadh aici leis. (Imthigheann siad fé dhéin an Chaisleáin). (Tagann Conall agus Eoghan dubh i láthair.) Conall — Seadh' a Eoghain, do chuir an Cárthach Dubh aighneas ort! Eóghan — Do dhein. Bhí sainnt eólais air, ach ní móide gur adhbhar bróid dó a bhfuair sé de fhios. Do theastaigh uaidh deimhniughadh dhó féin ca chuin is gnáthach do'n bhan- fhlaith dul ag aeridheacht gach tráthnóna. Conall — Á, is do chuaidh sí as baile go hobann aréir, d'réir deallraimh! Cuirim geall go bhfuil miosgais éigin ar bun. Ní rabhais chómh haireach is budh cheart duit, a Eóghain. <L 17> Eoghan — Cad uime? Conall — Is baoghlach go bhfuil toirmeasg déanta. Ní rachadh sí chómh hobann as baile, muna mbeadh fáth éigin a bheith leis. Is é an Cárthach Dubh is bun leis, cómh deimhin is mhairim. Eóghan — Cia hé an manach so, an bhfuil fhios agat? Conall — Ní fheadar. Ní thaithneann a chrot liom. Bíonn diab- laidheacht is gliocas fé gach brat le déidheanaighe. Eóghan — Do chuir sé féin 's an Cárthach ar na cosaibh ó chianaibh pé áit go bhfuil a n-aistear. Conall — Bíodh geall go bhfuil uisge fé thalamh éigin ar siubhal. Ná bí-se id' chodladh aimsear na gcluas feasta, a Eóghain. (Imtigheann an bheirt). (Tagann Eibhlín Nic Cárthaig i láthair). Eibhlín (ag machtnamh léi féin) — Nach ait gan Dómhnall ag cur sgéala chugham. Is iongnadh liom nár tháinig a athair féin. Tá buaidhirt éigin ag brúghadh ar mo chroidhe. Cad is ciall le Sorcha bheith ag dul as baile agus gan a fáth do chur i n-umhail dúinn? Agus féach, m'úncail bailighthe leis fé riar an mhanaigh Ghallda so anois. Tá droich-ionntaoibh agam as an mhanach soin ar slighe éigin, ach is dócha gur b'é an t-imshníomh atá dhom' chur tré chéile, 's a rádh go bhfuil droch-amhras agam ar gach éinne. (Tagann an Cárthach Mór thar n-ais.) An Cárthach Mór (go fústarach) — Cá bhfuil Conall? Abair leis teacht annso agus an Rosg Catha do shéideadh láith- reach (Séideann sé féin adharc). Caithfid na tréin-fhir bheith i gcóir láithreach. Eibhlín (is imshníomh uirthi) — Ó, a úncail, cad is ciall leis an obair seo? An Cárthach Mór — Beidh a fhios agat i n-am tráth. Eibhlín — Ar tháinig m' aintín led' chois, a úncail? An Cárthach Mór (go feargach) — Dein an bhean sain a shéanadh feasda, a Eibhlín. Ní gaol duit-se ná dómh-sa feasta an straoille míonáireach. Eibhlín (ag gol) — A úncail, ar son Dé ná cuir fé tháir do bhean féin. An Cárthach Mór (go searbh) — Ní gábhadh dhómh-sa é dhéanamh. Tá sain déanta ag an Eidirsceólach dom cheana. (Tagann Conall i láthair ag seinm “Máirseála Bhriain Bhóroimhe.” Bailigheann na saighdiúiridhe ó gach áird 'na dhiaidh.) <L 18> An Cárthach Mór (ag cómhairliughadh a lucht leanamhna) — Tá obair rómhainn, a cháirde. Do mheall an tEidirsceólach bhur Maighistreás uaim le diablaidheacht fallsa. Beidh mo sheasamh ionnaibh chum an bheart náireach d'agairt. An bhfuil sibh ullamh? Na Saighdiúiridhe (d'aon-ghuth) — Támaoid! An Cárthach M. — Níor cuireadh ár n-aicme riamh fé tharcuisne gan aithmhéala a bheith ar an té do dhein. Bíodh an sgéal amhlaidh fé láthair. Tabhair bhur mbóthar oraibh. (Imthighid siad). (Tagann an Cárthach Dubh (an Manach) agus Mac Giolla Eannraoi i láthair.) M.G. Eannraoi (go lúthgháireach) — Ní misde tusa a chur i bhfeidhil na hoibre. Tá ag éirghe leat go seóidh. An Cárthach Dubh (i gculaith an mhanaigh) — Creid é. Tá siad i sgórnaigh a chéile 'sa deireadh agam. Ní fada bheidh le fuireach againn anois. M.G. Eannraoi (go tarcuisneach) — Is ionmholta an dream sibh-se gan dearmad. Dáltha na madraí lathaighe a bhíonn d'bhur bhfaire gach neómaid féachaint ca chuin a thiocfaidh libh sibh féin a stracadh. Is mithid sibh do chur fé threóir, dar liom. An Cárthach Dubh — “I ndiaidh a chéile deintear na cais- leáin,” agus is amhlaidh d'ár gcaisleán-ne. Nuair a bheidh an dúthaigh fé n-ár dtreóir-ne, beidh a mhalairt de sgéal ann. Mac G. Eannraoi — Is ait an sgéal, mara mbeidh. Cogar, an bhfuil aon dul as ar an ogmhnaoi do mhealladh roimh ré? An Cárthach Dubh — Is baoghlach liom ná fuil, an fhaid is tá Dómhnall óg Ó hEidirsceóil i láthair. Mac G.E. — Dar an leabhar, mhaise, ná beidh sé sin i bhfad ag cur isteach orainn, má gheibhim an chaoi air. An Cárthach Dubh — Gheobhair an chaoi sin sara fada, 'sé mo thuairim. Mac G.E. — Dá luaithe anois a gheobhainn é sin 'seadh do b'fhearra liom é. Bead-sa ag gluaiseacht. B'fhéidir an Cárthach a bheith thar n-ais orm. Ded' bhárr-sa tá cead suidhte ag an manach beannuighthe gach tráth, is dócha (ag gáiridhe). (Imthigheann Mac G. Eannraoi). An Cárthach Dubh (leis féin) — Is dócha nách fada go mbeidh an Cárthach chugham anois. Is oireamhnach an tráth chun congnamh na Normánach a chur mar thabhartas air. Muna mbeidh an sean-bhuachaill féin ag cuidiughadh leis, caithfidh sé géilleadh dhom. (Tagann an Cárthach Mór i láthair.) <L 19> An Manach (an Cárthach Dubh) — An misde dhom mo chómhgháird- eachas a ghabháil leat? An Cárthach Mór — Ní misde. Creid mé leis gur fada arís go gcuirfidh an sean-mhadadh ruadh isteach ar mo chuid éanlaithe-se. Tá an sean-Eidirsceólach ar lár. Ach tá Dómhnall óg i láthair fós. Do chuaidh díom é siúd do sguabadh, ach tá roimis. Ní sos dom go dtí go mbeidh gach dalta de'n droch-chine réabtha as na préamhachaibh. An Manach (go humhal mar 'dh eadh) — Tugtar mar theagasg dúinn gur fearr an droich-nídh do mhaitheamh ná é agairt i gcoinnibh tola Dé. Ach bíonn droich-nídh is droich-nídh ann. An Cárthach Mór — Díreach é. Níl aon aithreachas orm-sa i dtaobh an méid atá déanta go háirighthe. An Manach — Ní gábhadh dhuit é. Mar mhaithe leis an gcine daonna 'seadh réabthar droch-earraidhe mar iad súd. An Cárthach Mór — Réabfar iad, má's buan dómh-sa, ach tá Dómhnall óg i n-a threóraidhe chliste agus tá a lucht conganta go líonmhar dílis fós. An Manach — Nách féidir leat-sa dream ní budh threise fós do thabhairt i gceann a chéile. An Cárthach M. — Ní féidir fé láthair, ach cuirfear i gcóir iad i ndiaidh ar ndiaidh. Annsain, má 'seadh — An Manach — Is mór fé chumaoin mise agat-sa ó bhuaileas talamh na hÉireann, agus b'olc an díol orm, muna gcuirfinn leat i n-am do ghábhaidh. Má's toil leat anois é, cuirfead féd' réir treasa conganta a ghlanfaidh do namha as iathaibh Chairbre dhuit ar maidin. An Cárthach M. (agus iongnadh air) — Tusa! Cia hiad féin? An Manach — Na Normánaigh! Dil-chara dómh-sa agus gaol athchomair Mac Giolla Eannraoi agus déanfaidh sé rud orm, má's mian leat-sa é. An Cárthach Mór (go searbh) — Ní bheadh annsain ach ag dul ó thigh an diabhail go tigh an deamhain. Is beag é m'ionntaoibh- se as an allmhurach fallsa. An Manach — Dein do rogha roda. Dar ndóigh, mar mhaithe leat-sa atáim-se. Má's mian leat feall-bheart a sgaoileadh thart fé chiúineas, bíodh agat. An Cárthach Mór — Ní fé chiuineas atáim-se dhá sgaoileadh tharm. Cad is mian leat go ndéanfainn? <L 20> An Manach — D'fhéadfá cáil do shleachta do chosaint; d'fhéad- fá masla do chéile d'agairt. An Cárthach Mór (go fíochmhar) — Déin treóraidhe na Normánach do sheóladh im' threó agus cuirfeam le chéile. An Manach — Déanfar d'réir do thola. (Imthigheann an Manach (an Cárthach Dubh).) An Cárthach Mór (ag machtnamh leis féin go dubhach) — Mo léan géar! Is aisteach an cás é & Cárthach a bheith ag cur a sheasaimh 'san eachtrannach mhalluighthe. Is náireach an bheart é, ach cuireadh orm é dhéanamh. Ó! a Shorcha, a Shorcha, go maithidh Dia dhuit é! Nách aindeis an sgéal é ná raibh achrann riamh i nÉirinn gan bean i n-a bhun nó 'na bhárr. (Tagann an Manach (an Cárthach Dubh) thar n-ais). An Manach — Tá Mac Giolla Eannraoi ag feitheamh leat 'sa Chaisleán fé láthair, a Chárthaigh! (Imthigheann an bheirt i dteannta a chéile.) (Tagann Eibhlín i láthair). Eibhlín (ag caoineadh) — Mo mhíle bhrón, an duibh-sgéal! An 'Drisceólach calma ar lár agus a shliocht agus ár sliocht- ne deighilte ó chéile go bráth. Agus mo Dhómhnall groidhe i lár na miosgaise! Mo chreach, 's mo chumha ar fad! Ní hiongnadh na dubh-sgamaill ag brúghadh im' chroidhe agus na deóra ag sileadh go líonmhar liom. Tá na Normánaigh tagtha cheana agus ní fada go mbeidh a gcrúba ag salchadh ár dteinteáin. (Tagann an Cárthach Mór thar n-ais.) An Cárthach Mór (go fuastarach) — Is tú a bhí uaim-se, a Eibhlín. Beidh Mac Giolla Eannraoi agus a lucht leanamhna fém' choimrighe anocht, agus teastuigheann uaim go gcuirfeá an Caisleán i gcóir dóibh láithreach. Eibhlín — Ní dhéanfá beart chómh náireach sain go bráth, a úncail, is snaidhm-cheangal a dhéanamh le n-ár naimhdibh mínádúrtha. An C. Mór (go himshníomhach) — Seo! Seo! Éist do bhéal! Ach déin rud orm. Agus fós cuirim de gheasaibh ort a bheith caoin cneasta le treóraidhe na Normánach. Eibhlín — Níor dheineas d'eiteach riamh, a úncail. Ach b'fhearr liom bheith fé'n gcré ná an rud so do dhéanamh ort. An Cárthach Mór (go feargach) — Déanfaidh tusa mé a thréigint ar nós Sorcha, is dócha; ach tá greim agam ort-sa fós. Táid na Normánaigh 'n-a gcáirdibh cogaidh agam-sa fé láthair agus tá m'fhocal tabhartha agam go mbeidh tusa mar chéile ag Mac Giolla Eannraoi; dhá dheasgaibh déanfar an gheallamhaint sin do chóimhlíonadh, má's beó dhómh-sa. <L 21> Eibhlín (go sprideamhail) — Má chóimhlíontar, is os cionn m'uaighe-se a déanfar é. (Imthigheann sí). An Manach (ag teacht i láthair) — Tá gach nídh ag dul chun cinn go breágh. Beidh do ghreim-se greamuighthe go daingean agus do namha go fánach an lá thabharfaidh an sagart a bheannacht d'Eibhlín agus do Mhac Giolla Eannraoi. An Cárthach Mh (go himshníomhach) — Ach ní aontóchaidh sí leis, is eagal liom. Thug sí an t-eiteach dom ar an láthair seo ó chianaibh. An Manach — Dhé, dhé, ní ró-fhada an mhoill ar an gCárthach calma iachall do chur ar thoice cailín géilleadh dhó, imás. Tá a fhios agam go bhfuil sí féin agus Dómhnall óg Ó hEidirsceóil go mór le chéile — An Cárthach Mór (go fíochmhar) — Dar an Leabhar, a mhaise, má táid, go gcuirfead-sa a mhalairt de chúram uirthi, sula fada. Ach cá bhfios duit-se sain? An Manach — Tá radharc mo shúl agam ar rud a théidheann 'sa mhuileann ar dhaoinibh eile go minic. Ní hannamh i dteannta a chéile iad. (Preabann Dómhnall óg agus Conall i láthair). Domhnall óg (ag déanamh ar an gCárthach) — Tabhair cead cainte dhom ar son Dé, a Chárthaigh chalma. An Cárthach Mór (ag tarraing chuige a chlaidheamh) — Tabharfad slighe fé'n bhfód so dhuit. Cosain tu féin. Conall (ar a ghlúinibh eadortha) — Impidhim ort, ar son na Maighdine, cead aighnis do thabhairt dó, a uasail áigh. An Cárthach Mór (ag ísliughadh a chlaidhimh) — Seadh, má's seadh. Labhair agus labhair go tapaidh. Dómhnall óg — Do cuireadh i n-a luighe ort fé bhréig gur thug m'athair adhbhar fuatha 's tarcuisne dhuit. Dear- bhuighim-se 'san láthair seo gur b'iad lucht an fheasa sain do chuir thú féin agus do chéile mhánla fé tháir. An Cárthach Mór (go fíochmhar) — An amhlaidh a mheasann tú radharc mo shúl a bhaint dióm, a dhuine? Ná feaca lem' dhá súil í taobh led' athair? Dómhnall óg — Ní fheacuighis, mar ná raibh sí ann chuige. Tháinig duit a col-ceathrair Sadhbh Ní Dheasmhumhna d'fheiscint, agus is ar éigint dhéanfaidhe amach ceann aca thar an gceann eile. Do deineadh an banfhlaith do chur i bhfolach i gan fhios di ar intinn a chur n-a luighe ort-sa go raibh sí t'réis do thréigint agus gur b'é m'athair budh chiontach. B'é do shean-namha an Cárthach Dubh bun is bárr na droch-oibre. <L 22> An Cárthach Mór — Ní chreidim focal de. Dómhnall óg — Is í an fhírinne í ar a shon sain. Do cuireadh do bhean i bhfolach i gClais na mBitheamhnach thíos cois na trágha, agus bheadh sí ann go dtí so, muna mbéadh gur b'é toil Dé céad moladh 's buidheachas Leis! gur ráinig liom-sa a guth do chloisint ag glaodhach 's mé ag teacht anall ó'n nGóilín ó chianaibh. An Cárthach Mór — Tá go breágh, ach cá bhfuil do fhínné? Dómhnall óg (ag preabadh fé dhéin an Chárthaigh Dhuibh agus ag stracadh na féasóige bréige dhe) — Sin agat m' fhínné, an Cárthach Dubh, an té atá ciontach leis an droch-obair seo, an té do bhuail an dubh 'n-a gheal ort-sa! An Cárthach Mór (agus iongnadh air) — Dar Dia! An manach! Is soiléir so-thuigthe dhom an diablaidheacht ar fad anois (ag tarraing a chlaidhimh agus ag déanamh ar an gCárthach Dubh). Ach tá a rás rithte aige, dá fhaid is rith leis. (beireann Dómhnall óg greim ar an gCárthach Mór.) Dómhnall óg — Foidhne! Foidhne, a Chárthaigh. Is é an claidheamh sgáth cosanta an tréinfhir de ghnáth. Ná cuir chómh mór fé tháir cómhartha ár saoirseachta is fuil an chníopaire chealgaigh do dhortadh leis. An Cárthach Mór — Tá an ceart agat, a Dhómhnaill. Tabharfar an chroch dó. (Sguabtar chun siubhail an Cárthach Dubh.) An Cárthach Mór (le Dómhnall) — An féidir leat maitheamh dom, a Dhómhnaill? Má dheineas an éagcóir, is i gan- fhios do dheineas é. A bhuidhe le Dia gan a thuilleadh im' leith! Dómhnall óg — Maithim duit é, óir tá 'fhios agam nách tú is ciontach. An Cárthach Mór — Go raibh maith agat, a Dhómhnaill fhéil, is anois caithfidh na Normánaigh a mbóthar do chur ortha láithreach. Dómhnall óg — Ní móide go dtiocfaidh leat é sin a dhéanamh gan bhruighean i n-a thaobh. An bhfuil do shluagh i gcóir? An Cárthach Mór — Beid láithreach. Cuirfear i dtreó iad de phreib. Dómhnall óg — Déanfad-sa cuidiughadh libh. Tá mo lucht conganta cómhgarach. <L 23> An Cárthach Mór (le Conall) — A Chonaill, cuir i n-a luighe ar Mhac Giolla Eannraoi go dteastuigheann uaim roinnt cainte do bheith agam leis, & annsain cuir na saighdiúiridhe i gcóir. (imtigheann Conall is Dómhnall óg 'n-a theannta). (Tagann Mac Giolla Eannraoi). Mac Giolla E. — Teastuigheann uait aighneas a chur orm, a Chárthaigh. An Cárthach M. — Teastuigheann — Ní bheidh do chongnamh ag teastbháil uaim a thuilleadh. Mac G. Eannraoi — An eadh, mhaise! Ach déanfaidh tú do gheallamhaint do chóimhlíonadh mar gheall ar Eibhlín Nic Cárthaigh, ní fuláir. An Cárthach M. — Ní féidir é, mar ná fuil sí féin toilteanach, agus dá mb'eadh féin, ní taithnfeadh sé liom-sa. Mac G. Eannraoi (go searbh) — Duine uasal seasmhach is eadh thú, d'réir deallraimh; an amhlaidh do Chlannaibh Gaedheal ar leithligh? An Cárthach M. (go tarcuisneamhail) — Níor ghnáthach riamh dod shliocht-sa bheith ró-sheasmhach. Mac. G. Eannraoi (go feargach) — Beid seasmhach id' choinnibh- se go háirighthe, agus ar an láthair seo déanfaidh siad tarcuisne an lae indiu d'agairt. An Cárthach M. (go dána) — Agus ar an láthair seo bainfear na cleitidhe dhíobh agus díot-sa (Séideann Mac Giolla Eannraoi adharc agus deineann an Cárthach amhlaidh). Preabann na Normánaigh ar an ardán clé agus na hÉireannaigh ar an dtaoibh dheis. Cuirtear na hÉireannaigh fe réir Dhómhnaill óig agus an Chárthaigh Mhóir agus na Normánaigh fé Mhac Giolla Eannraoi. Siúd claidhmhte go cithréibeach ag cnagadh ar a chéile: bíonn an cogadh ar siubhal go tiugh fíochmhar aicillidhe ar feadh sgathaimh. 'Sa deireadh cuirtear an ruaig ar na Normánaigh. Leanann na hÉireannaigh iad. Fanann an Cárthach Mór is Dómhnall óg agus Conall ar an árdán. An Chárthach Mór — Téidhir fé dhéin an Chaisleáin, a Chonaill, agus abair le hEibhlín go bhfuil gnó agam di. (Imtigheann Conall.) An Cárthach M. (ag crothadh láimhe le Dómhnall) — Is maith an rud cara i gcruadh-chás, a Dhómhnaill. I dteannta a chéile is treise sinn. An fhaid is beidh Clanna Gaedheal guala ar ghualainn ní baoghal dúinn. Seadh, a Dhómhnaill, bíodh sé 'na i n-a dhlúth-cheangal eadrainn. (Tagann Eibhlín agus Conall i láthair.) <L 24> An Cárthach M. — Tar i leith, a Eibhlín (beireann sé ar laímh uirthi & cuireann sé a lámh i láimh Dhomhnaill agus deireann sé leó):— Tuigeann sibh fáth na hoibre seo cheana féin, dar liom! Mo bheannacht oraibh, a clann óigh, agus go raibh sonas oraibh gach lá d'bhur saoghal. Dómhnall óg — Go raibh míle maith agat, a Chárthaigh ghroidhe, agus gura 'fada ó shleasaibh Banban an tuaiplis feasta. (Seineann Conall port oireamhnach). Brat anuas.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
