Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Dochtúir
Title
An Dochtúir
Author(s)
Ó Beirn, Séamus,
Composition Date
1909
Publisher
Gill, M. H.
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
NA DAOINE. An Dochtúir An Scoláirín George Edward O'Higgins. Fear Tuatha Mícheál Réidh Tadhg Ó Chlúnáin Bean Uí Chlúnáin Máirín Ní Chlúnáin Bean Tuatha An Páisde Peata gan Mhúnadh Learraidhe
AN DOCHTÚIR An Dochtúir A Dhochtúir! A Dhochtúir! Chá bhfuil tú? Cá bhfuil tú a Dhochtúir? Fear Tuatha — Órd! A Dhochtúir! Ar a bhfaca tu ariamh agus
Nach h-in doigh bhuilg a amhlóirín? Truagh nach ort atá sé dhá ríridh. Á! tá Séamus croigtha fá seó! Beidh iarracht eile agam. Breathnuigh a Dhochtúir! Breathnuigh! Fear Tuatha — Mar sea d'éirigh sé dhó. Ag réidhteach an ghunna tuigeann tú, bhí sé nuair a phleásg an piléar amach ar a mhéir. Tá sé a' tabhairt fhola mar seo Anois a bhfuil sé agadh? Fuil- méar, méar-fuil. Fear Tuatha — 'Seadh, 'seadh! maith a fear! Tá sé agad fá dheire! Fear Tuatha Pysin mo chuid tubaiste ort! Ní h-éad a chlaidhre, ní h'eadh! Harra! mise i mbannaidh go bhfuil dúil san ól ag an mbodach seo! Óra nach mé an truagh mhuire aige! (Taking off his hat reverentially). Grásta Dé le d'anam a Séamús Mhicil Cháit! Mo chara agus mo chomharsa! Agus mallacht Chromuil! do na geartians a chuir an dochtúir seo chugainn! Caithfe mé bheith ag imtheacht. Fear Tuatha — Nach raibh sé chomh maith dhóibh dochtúir ón bhFrainnc nó ón Spáinn a chur annseo le do leithid-se gan smid agad acht an Béarláinín suarach úd. Díbh dhíbh agus deaibh deaibh! Cogar annseo a dhochtúir (beckoning to doctor) beidh iarracht eile againn. Fear Tuatha — Má tá meabhair, ná séasún, ná tuigsint ar bith agad nach bhfuil fhios agad gurab é a chuid fola atá ag teacht. An Dochtúir — Tacht! Tacht! Fear Tuatha — Tacht! Tacht! go dtachtar thusa gan dochar dhuit! Breathnuigh, breathnuigh annseo (imitates finger being cut off. An Dochtúir Tá! Tá! Tá! — Tá! Fear Tuatha — Óbh! Ó! míle murder! Tá sé as a chéill! Sáithfidh sé mé. Leig amach. Leig amach mé go beó! Órá! a dhochtúir a bhollamháin! Má bheirim-se taobh amuigh ort bainfidh mé teas as do chraiceann! Agus biodh 'fhios agad a
chlaidhre gur gearr uainn an lá nuair a chaithfeas tusa agus do leithid Gaedhilg — Gaedhilg — a bheith gan bhuidheachas díbh (goes). Bean Tuatha Maise ná coruigh a dhochtúir! Ná coruigh thú fhéin! go saibh maith agad. Beidh mise luath go leor Bean Tuatha — Agus cuirim céad míle fáilte romhat go dtí an áit seo Bail ó Dhia ort is tú fhéin an fear breadh slacht- mhar, sgafánta seachas an spriosáinín a bhí annseo romhat. Páisde — Tabhair dhom deach a mhain. Tabhair dhom deoch. Bean Tuatha — Eist a mhaicín! Eist! tá sé annseo agam. Ní buidéal dochtura chor ar bith acht do buidéilín fhéin fhéin. Seoachuidín! Ól suas é! An créatúirín, bionn tart air. Maise a dhochtúir, níor choisg mé ón mbuidéal fós é agus sílim go bhfuil sé i n-am feasta. Bean Tuatha Ara a stór! suidh sios. Tá neart ama agam sa. Go deimhin tá. Maise a dhochtúir breathnuigh ar an bpáisde sin. Ná cuir triobloíd ort féin a dhochtúir! fan agus tiúbhraidh mé féin "di-di" eicínt
dó Seo a mhaicín "di-di" deas a thug an dochtúir dhuit maith a buachaillín! Bean Tuatha — Tá an donas ar na páisdí céadna nuair a thosuigheann siad! Maise a bhfuil aon phaisde agad fhein a bhfuil a dhochtúir? Bean Tuatha — A dhochtúir nach é an somach dathamhail fáisgighthe é agus nach é an truagh é bheith as a shlainte. Ní dheanann sé blas ó mhaidin go faothain acht ag caoineachán — caoineachán — caoineachán. Páisde — Ocras a mhaimín. Tá ocras ar do mhaicín! Bean Tuatha — Go raibh fad saoghail agad, a dhochtúir dhílis. Tabhair suaimhneas duit féin agus gheobhaidh mé fhéin rud eicint dó. Foighid a mhaicín! foighid! Seo anois arán agus im do thug an dochtúir lághach dhuit. Bean Tuatha — Níl an somachán úd indon mórán ithe a dhochtúir. (Páisde munching). Níl goile ar bith aige le goirid. Níl sin. Mar sin tabhair buidéal maith dhó a thuibhras a ghoile ar ais chuige, agus a chuirfeas biseach air. Agus maidir liom féin: bionn lagar isteach annseo ar mo chliabhrach go h-an mhinic. Bean Tuatha — Tá mé ag ceapadh go ndeanfadh plástar gar dhom. Go deimhin a dhochtúr ní raibh mórán tinnis ariamh ormsa míle buidheachas agus altughadh le Dia acht aon uair amháim — an oidhche phós Pádhraic Ruadh — Ní raibh aithne agad air Phádhraic Ruadh a raibh? Fear cumasac a bhí ann muis. An Dochtúir — Tá! Tá! Bean Tuatha — Acht a dhochtúir! An oidhche úd bhíomar ag dul chuig an mbainfheis i gcarr Pháidín Bhuidhe nuair mar sin (clapping her hands together) ag an gcros-bhóthar do phléasg mótor mór steach i n-ár mullach. Caitheamh amach as an gcarr mé fhéin agus Páidín agus a raibh ann againn; agus briseadh mo chos. Acht glóir do Dhia agus don Mhaighdean tá mé nios fearr anois. Dean deifir anois a dhochtúir mar tá sé i n-am agam imtheacht.
Bean Tuatha — Acht fán! M'anam go raibh mé ag deanamh dearmaid ar theachtaireacht bheag Peigí Ní Mhóráin. Bean Tuatha — Dúbhairt sí leat rud eicínt a chur chuice le h-aghaidh a cuid súl mar bionn siad go h-an dona aice — Coruigh leat anois a dhochtúir — tá deifir orm — acht tiocfa mé lá eile. Tiocfa mé — ná biodh faitchios ort. Bean Tuatha — Óbh! Óbh! Ó Céard seo chor ar bith? Cén sórt amhlóir é? Acht cuirfidh mé geall nach bhfuil focal Gaedhilge aige. An Paisde — Níl aon Gaedhilg aige deir tú a mhaimín Bean Tuatha (to Páisde) — Óra! Eist a mhaicín. Ní'l fhios agam beo céard a dheanfas muid mar ní thuigeann sé céard támuid a rád! Acht seo do bhuidéilín fhéin Bean Tuatha — Hup! Hup! thú fhéin Bhfuil dúil agad mé a chaitheamh amach a bhfuil a rifínigh? Nár ghnothuigh Dia duit! Nach againn atá an lao? A bheith ag ioc pleidhce agus gan focal dhe theangaidh na tíre aige! Tabhair dhom buidéal go mear nó tógfa mé fhéin é. Bean Tuatha — Biodh buidéal ar fóghnamh agad anois. Bean Tuatha — Óra a dhearg ropaire! Thú fhéin agus do shean-bhuidéal lobhtha. A gceapann tú gur óinseach mé? Buidéal uisge agus dath sméar air dho ghoile tinn! Nár chuiridh Dia —
Bean Tuatha — Nár chuiridh Dia an t-ádh ar an mbeirt — agus an Lepreacháinín caoch úd freisin. Acht tiocfa mise —
Míchéal Réidh — Go mbeannuigh Dia annseo! Go mbeannuigh Dia annseo! Hóra a dhochtúir! bhfuil tú istigh? M'amam gur baramhail an sórt dochtúra é seo againn. D'fhéadfadh duine a bhfuil sa teach aige a ghoid Hó! a mhic ó! nach í a ghearrfadh an chos nó an lámh go tapaidh (leaving it back) Ní bheidh aon bhaint gam leis. Dar fiadh! Is deas an boiscín é seo Tobac shílfeá! Seadh agus tobach ar foghnamh! Ara dheanfainn-se togha dochtúra. Acht ní'l aon mheadhchán ann. By dad! Feileann sé go díreach mé. Bhí mé a' rádh i gcomhnuidhe go raibh cloigeann doctúra orm. Bhídheas (hums) agus ní raibh mé ag
dul amudha. Dochtúir cliste mise Há! Agus seo é an gléas a innsigheas dó céard tá taobh istigh i nduine agus seo é an teas mhiosúr. Maise nach breagh an saoghal atá ag dochtúirí agus nach furusta dóibh airgead a shaothrughadh Dia dhuit a Mhurchadha. Tá tú nios fearr indiu. Hu-um! Cuir amach do theanga Hu-um! Airíst é Airíst é a Mhurchadha! Hu-um! An fliú Seo a Mhurchadha, fágh an buidéal seo agus cuirfe sé biseach ort! Hum! Haw! Hum! Tá go leor le deanamh agam. Hum! Seadh a Mhurchadha! Cé mhéad a bhaifeas mé amach? Guiní buidhe dhiot-sa Go raibh maith agad a Mhurchadha! Anois idir magadh is dá ríríbh caithfe mé mo bhuidéal fhéin fhághail Ta páipéar beag annseo a thug an sean dochtúir dhom Acht is laidin é! Tá figúra-céara i dtosach ann. Tá suidíní mar slabhrai beuga ann acht béidir nach fiu mórán iad (hums) Óra! maise tá caint eile ann freisin Ní'l fhios agam chéard iad sin Ha! Tá Tinct Camph Co agam — Agus féach istigh Ammon Carb! Fan annsin anois a Ammon Carb! Tar isteach. Céad fáilte. Bean Tuatha — Ní racha mé abhaile gan buidéal. Míchéal Réidh — Anois a chlaidhre dean dochtúir dhiot fhéin Ó go siúráilte a bhean chroidhe gheobhaidh tú buidéal agus an buidéal is fearr sa teach Suidhe sios. Suidh sios. Bean Tuatha — Maise sonas ort. Is tú féin an dochtúir nádúrtha seachas an bromachán a bhí annseo ar ball. Míchéal Réidh — Cuir amach do theanga. Cuir é seo i do bhéal go bhfeicfidh mé bhfuil aon droch theas ag pléidhe leat taobh istigh.
AN DARA GNIOMH. Feiceál. — Seomra — an párlus — i dteach Thaidhg Ui Chlúnáin, mar phárlús ar bith acht gan é bheith ro-fheistighthe. Bord cathaoireacha, pectiúirí, leabhra, etc. Doras ar gach aon taobh ar aghaidh a chéile. Tá pictiúir Chasement crochta i lár an bhalla. Tá Tadhg é fhéin 'n shuidhe sios ar chathaoir ag breathnughadh an mhí-shuaimhneach. Tá sé gléasta i gculaidh dheas cheannasna de dhéantús baile. Breath- nuigheann sé go minic ar an doras, agus mar bheadh cineál sgan- nartha air roimh dhuine eicínt a bhí teacht isteach. Tadhg — H-u-u-h! Céard é? Tadhg — An saobhchan céille atá ag teacht ort nó céard tá ort chor ar bith? Cheal nach bhfuil mé sáthach maith mar atá mé? Taidhg — Bhfuil splannc ar bith agad? Nó a gceapann tú go bhfuil mé chomh dona leat fhéin? Má's nach bhfuil siad seo Tadhg — Feuch annseo! Stop! Ní chuirfe mise na rudai sin orm. Cuir ar ais iad go beó! Fanfa mé mar atá mé. Tadhg - Bailigh leat! Ní féidir stad a chur le do theangaidh.
Tadhg — Ba mhaith liom mais, gan aimhreas rud ar bith a dhéanamh do Mháirín. Tadhg — Ní stopfa tú go ndéanfa tú Tighearna nó Ridire eicínt diom féin! Ní stopfa tú sin! Tadhg — Tá cathúghadh ort! Tá tú mionnuighthe amadán a dhéanamh dhiom! Táir sin! Tadhg — M'anam! Má's le haghaidh Mháirín é go ndéanfa mise mo dhícheall. Acht b'fhearr liom, gan a bheith annseo chor ar bith mar caithfe mé rud eicínt a rádh agus ní thuigim an Béarla ná na nósanna gallda sin. Tadhg — Go bhfóiridh Dia orm! Acht is mar gheall ar Mháirín é! Tadhg — Sin é pictiúir Casement agus annsin a fhanfas sé fhad is tá mise annseo. Déan do rogha ruda le Duzzibruzzo! Gan tusa agus Duzzibruzzo le chéile, cé bhí cé h-é.
Larry — Seadh, a mháistreás! Tadhg — A Learaidhe! Gheobhaidh tú do chuid anois seachas ariamh. Tadhg - Go bhféacha Dia ort, a Learaidhe bhoicht! Bean Thaidhg - Féach annseo, a Learaidhe. Larry — Seadh a mháistreás! Seadh! Bean Thaidhg — Tá an dochtúir ag teacht annseo indiu agus caithfear 'chuile rud a bheith i n-ordú roimhe. A dtuigeann tú? Larry — Tuigim, a mháistreás! Bean Thaidhg — Nuair a buailfear buille ar dhoras an halla fosgail é mar seo agus annsin tóg a hata agus a chóta ón dochtúir agus úmhluigh dhó mar seo. Maith go leor! Annsin buail buille thú féin ar dhoras an phárluis seo agus nuair a chloiseas tú "Come in" seas isteach agus abair i mBéarla, Larry — A ndéanfadh sé cúis é rádh i nGaedhilg? Bean Thaidhg — Seachain ar d'anam a labairfeá Gaedhilg! Anois abair é. Bean Thaidhg — Larry; go h-an mhaith! Anois, a Learaidhe, tá culaidh bhreagh éadaigh agam dhuit agus cuir ort go beo í Larry — Ara, a mháistreás, chroidhe thú! Ar ndó ní racha leath dhíom isteach ionntu agus má phléascann síad cén bhail a bheas orm? Bean Thaidhg — Ní'l baoghal air! Agus seo bróga deasa dhuit freisin. Beidh tú breath- núgadh chomh glic le waiter ar foghnamh. Larry — Ara! tá siad ro-chumhang agam: Ní bheidh mé i ndon seasamh Leo: beidh mo chosa millte aca. Bean Thaidhg — Réidhtigh thú féin go tapaidh anois "Óra a dhiabhail, a Thaidhg,"
Tadhg (to Bean Thaidhg) — Cogar mé seo leat. Ní'l sé i mo chúmhacht aon smacht a chur ar a diabhal seo fá mo mhuineál. Is cosa- mhail le rásúr é. Beidh mé tachtuighthe aige fá cheann leath-huaire. Beidh mé sin! Tadhg — Is cuma liom. Is gearr é mo shaoghal má sheasann an pionús seo aon achar. Tabhair dhom deoch fhad is tá mé i ndon sloigeadh. Tadhg — Bhfuil tuille le dhul orm fós? Nach orm a buaileadh an mí-ádh! Tadhg — Seadh a mhaisce! Tadhg — Seadh! Mhaisce! Is tú tá i ndon. Tadhg Céard seo eile anois?
Tadhg - Seadh! na fiacla seo anois. Larry - A Thaidhg, ar son Dé agus innis dom cé aca seo chuirfeas mé orm i dtosach. Tadhg — Ó go bhfóiridh Dia ort a Learaidhe! Tá mo thriob- lóid fhéin ormsa. Acht féach. Cuir ort an ceann is éasgaidh rachas ort. Larry — Déanfa sin. Is gearr go mbí mise réidh anois. Tadhg — Tá sé chomh maith dhom-sa a bheit ag cleachtú mo phísín beag Béarla fhéin Óbh, a Learaidhe! Go sábhálaigh Dia sinn! Céard d'éirigh dhuit? Shíl mé go raibh mé fhéin sáthach dona acht bhuail tusa amach mé. Ní fhaca mé do shamhail ariamh acht Willy Wagtail! Bean Thaidhg Anois, a Learaidhe, nuair a bhéas tú freastal ar an Dochtúir agus ar an máistir crochfa tú do cheann i n-áirde agus siubhailfe tú mar seo. Tadhg — A Learaidhe, tá mé rádh leat gan a theacht i naice liomsa ar aon chor nuair a thiocfas an Dochtúir, mar má fheicim thú caithfe mé gáire a dhéanamh. Bean Thadhig — A Learaidhe, beidhmid sa n-gáirdín agus nuair a aireochas tú an Dochtúir ag teacht tabhair fógra dhúinn. Larry — Tiubhradh mé a mháistreás ná bíodh faitchíos ort. Máirin — Ara, Learaidhe! Cé ghleás thú nó cén sórt stiúir é sin ort?
Larry — Ó, tá mise 'mo waiter agus tá d'athair ina dhuine uasal. Tá an Dochtúir le bheith annseo indiu. Nach bhfuil tú féin agus é fhéin ag cúirteáracht? Agus nach bhfuil sé ag teacht fá do choinne ar ball? Shíl mé mh'anam go raibh fhios agad é! Sé Paitsín Bacach a bhí ghá innseacht dom-sa, muis, agus ní bréagadóir é. Máirín — Imthigh leat a Learaidhe chuig Paitsín Bacach agus abair leis aire thabhairt dó fhéin agus don chos cham atá aige agus béidir go dtiocfadh sí díreach dhó. Ní féidir le cailín breathnughadh ar bhuachaill óg sa tír seo gan í bheith mór leis, ná fiú litir fhághail uaidh thríd an bposta gan fios a bheith ag mádraidhe an baile céard tá innti. Ní féidir sin! Anois is arís ní mé céard atá ghá choinneál. Ba cheart dó bheith annseo feasta Ní'l fhios agam beo tuige bhfuil sé teacht go dtí an áit seo mar ní bheidh sé i ndon fanacht ann gan Gaedhilg. Acht ní furusta dho dhochtúir bheith suas leis an am. Is dóigh go ceapann sé gur "patient" eile mise. Leigfe mé orm féin gurab eadh nuair a aireochas mé ag teacht é. Seo é anois é! Máirín — Óch ó!
Máirín — Agus is tusa tá ann a spriosáinín! Sin é an doras duit.
Máirín — Tar isteach
Larry — Ó, hó, a Scoláirín! Céard a thug annseo thusa? Ní fheileann ceóláinín ar bith mar thusa thart annseo indiu. Larry — Eist anois! a Scoláirín. Eist anois! Fuaróchaidh an t-aer úr thú. Tadhg — Tabhair dhom deoch! Is gearr uaim! Tadhg — Go bhféachaidh Dia ormsa anois! Larry — Mam-dam-mam! Tá an Dochtúir 'rived. Tá an dochtúir 'rived, Mam-dam-mam! Bean Thaidhg — A Learaidhe! Cá bhfuil an bhróigín eile? Larry — An bhróigín! Óch, a mháistreás, chuir an rifíneach úd Paitsín Bacach i bhfolach í agus ní féidir liom í fhághail! A Dochtúir Céard seo eile anois, a Bhrighidh? Ó, seadh, na fiacla seo!
Tadhg — Céard dubhairt sé? Ag dul a' tarraingt fiacail uaim atá sé ineadh? Tadhg — Anois a Oinsig! Féach an bhail atá agad orm. Nár —
An Dochtúir Sláinte! Tadhg — Sláinte agus saoghal agad, a Dhochtúir Breathnuigh annseo anois, a Dhochtúir. Sílim gur duine macánta réidh ciallmhar thusa agus ó thárla go bhfuil sí imthighthe — An Dochtúir — Tá, tá. Tadhg — Tá sé chomh maith dhom mo sgéal ar fad a innseacht duit mar ní fhéadaim fanacht níos fuide mar atá mé. Tá mé bruighte casta tachtaighthe san gcaoi bhfuil mé. Is fear socair caothamhail mise acht — ní'l aon Bhéarla agam, a Dhochtúir, acht rí-bheagán, agus ní'l aon chleacht agam ar ghalldachas. A dtuigeann tú a Dhochtúir. A dtuigeann tú? An Dochtúir — Tá! tá! Tadhg — Ó go shábhálaidh Dia sinn! Ní'l smid Gaedhilge ina phluic. Muise, go bfoiridh Dia ar an mháthair a thóig thú. Céard a dheanfas mé anois agus an seachrán atá orm? Tiúbhraidh mé iarracht eile leis an méid Béarla atá agam. Féach annseo, a Dhochtúir — An Dochtúir — Tuigeann tú? Tadhg - All leith-sgéal! Tadhg — Dheamhan toothacher muis buidheachas le Dia! Bean Thaidhg Tadhg — Farior nár fhan sé ort!
Tadhg — Suidh sios, a Mháirín! Suidh sios annseo i n-aice liom. Tadhg — Go mbeannuigh Dia dhuit, a Scoláirín. Máirín — A athair agus a mháthair, ní fhéadaim fanacht socair nios fuide. Tadhg — Nár lagaidh Dia thú, a Mháirín! Bhios agam go raibh an mianach ceart ionnat i gcomhnuidhe. Máirín — Tá sibh ag dul amudha go mór a bheith ag leigint oraibh féin Béarla agus gall-ghalántas nach luigheann libh le nádúr. Is beag an t-iongnadh an domhan go léir a bheith ag gáiridhe agus a' magadh fúinn nuair nach bhfuil meas againn orrainn féin. Máirín — Caith dhiot mar sin na rudai sin atá ort agus cuir ort do chulaidh fhéin arís. Tadhg — Caithfead a Mháirín, agus míle fáilte; agus imtheochaidh an seabhac seo fá mo mhuineál gan mórán moille. Máirín — Agus labhair an Ghaedhilg mar labhair d'athair agus do mhuinntir romhat. Tadhg — Labaireóchad fad is mhaireas mé le conghnamh Dé.
Tadhg — Go deo thú, a Mháirín! Tadhg — Céard sin adubhairt sé? Ar ndó ní ag caint ar imtheacht atá sé a Mháirín? Máirín (to Tadhg) — Seadh, a athair. Tadhg (to Máirín) — Ná leig dhó deirim leat. Ná leig dhó! Labhair thusa leis! Gheobhaidh tusa toradh.
An Scoláirín Tadhg Tá do do mharbhughadh! Tá an so-ci-ety i na bhfuil do chroidhe sáithte ag saothrughadh báis i nÉirinn mar is society é gan fréamh gan sinsearacht sa tír seo. Tuige nach gcuireann tusa agus do leitheid suim i society seasmhaighe — society na nGaedheal — a bhfuil an ghroidheamhalacht ag baint leis agus gloineacht fola i na chuisleanna. Má tá sé roinnt garbh fós ní h-ionghnadh é tar éis an troda le na námhaid. Agus-- Tadhg — Ach! Toothacher mar eadh! Máirín — Tá an Dochútir dom iarraidh ort a athair. A' bhfuil tú sásta? Tadhg — Táim a Mháirín agus bheirim mo bheannacht duit fhéin agus dó fhéin. Tadhg — Ara! Céard tá ar an Scoláirín? Céard d'éirigh dhó? Tadhg — Mo ghoirim thú, a Shcoláirín! Sin bó óg agus cú. Bó óg agus cú. A dtuigeann tú, a Shcoláirín?
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services