Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV
Title
Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV
Author(s)
Ó Súilleabháin, Amhlaoibh,
Compiler/Editor
McGrath, Michael
Composition Date
1834
Publisher
(Londain: I.T.S., 1937)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N L056> <L 2> <B 1834 19L> <C Prós> <M 8> <T Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV> <U Amhlaoibh Ó Súilleabháin; eag. Michael McGrath> <F I.T.S.; Londain> CINNLAE AMHLAOIBH UÍ SÚILEABHÁIN 1834 MI GIONBHAIR - Gach la line. An cead la .i. la 'anodlag beag .i. dia ceadaoin .i. la an Timchiollghearradh. - Creidim gur air an la so glaodhaid na Ciaruighig "la Coilleadh"; oir is ionnan coilleadh agus gearradh no timchiollgearradh. La breag speirghorm geal greine, gan neal gan ceo, d'eis mochmhaidin agus oidhche ceathanach: gaoth geur aniar: beagan sneacta air mullach Suidhe Finn, agus ar maoilin Sleibh na mBan Fionn: oidhce breagh reultsolais. An dara la .i. diardaoin. Maidin geal greine seaca leithe: leacoidhre deachmadh-ordlach air tiubhact ar locanaibh Faithce-an-Aonaigh: sneachta air mullach Sleibh na mBan, agus air mullaighibh na cCumarchadh: ceo tana ar sleibhtibh soir is thuadh: gaoth geur aniar ndeas: is gearr seasocas an siocán so, oir "is teo siolla don gaoth andeas na teine ceap a domhain." An treas la .i. dia haoine. Maidin tromnealtac: braon a mbeal na gaoithe aniar: meadhon lae agus trathnona ceathanach tromnealtach: oidhce dorcha. - "Do goir Dia don tsolas LA, agus don dorchadas do ghoir se OIDHCE, agus do budh e an Noin agus an maidin - an cead La. Do rinne Dia dha locrann mhóra: an lochrann as mo do riaghladh an laoi (.i. an grian), agus an lochrann as lugha do riaghladh na <L 4> h-oidhche" (.i. an gealach): as so is iontuigthe gur o eirghighe greine go luidhe greine an La, agus o luidhe greine go h-eirghighe greine an oidhce: acht bionn solas na greine againn roimhe a h-eirghighe, agus d'eis a luidhe, agus air an solas so goirthear eadarsholas .i. briseadh an lae, breacadh an lae, faithinne an lae, cead camaoir an lae, cronughadh lae, etc.; acht goirthear La ar la-go-noidhce. Da brigh sin cuimhneadh la na sábóide go naomhthocha e, agus a ndeire na saboide an tan do soillsig an cead la don tseachtmuinn. An ceathramha la .i. dia satharn. La tromnealtach tirm: gaoth ciuin aniar. An cuigmheadh la .i. dia domnach. La tromnealtach tirm: aoth ciuin aniar. An seiseadh la .i. luan na mban maith .i. la cinn da la dheag na Nodlag .i. la saoire. La tromnealtach tirm: gaoth ciuin andeas. Is tais ur gach nidh anois. Ta an bagún ag bogadh san deatachán, agus an ladrae mar an cceadna: sugh sileain agus fasgadh anios ann gach bothán: deire laoi fearthanna. d'iontódh an gaoth andeas chum anfa aniar um urthosach oidhce le fearthumn fuar: oidhce comh dorcha le Poll a' Phuca: grathain no brusgar no dailtinighe an baile ag bualadh a cheile. An seachtmhadh la .i. dia mairt. Maidin, meadhon lae agus trathnona tirm speirghorm geal greme: deire laoi ceofrain nealtach: gaoth ciuin andeas: oidhce com dubh le Poll a' Pucha, agus siorfearthanna le anfa andeas go ham codlata, an tan do ciunadh an anfa, agus do stad an fearthuinn. An t-octmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine seaca leith, leicin oidhre ar lochanaibh: meadhon laoi agus trathnona cium ceo: gaoth aniar ttuadh: <L 6> oidhche dorca. - Fuair an t-Ath. Seamus Henebeire bas obann ar maidin andiu ag eirghighe do. An naomhadh la .i. diardaoin. Maidin agus meadhon lae siorfheartanna: trathnona tromnealtach soinninne: oidhce ciuin realtsolais: gaoth ciuin andeas. An deichmhadh la .i. dia haoine. Maidin agus meadhon lae tromnealtach siorfearthanna: gaoth ciuin andeas: trathnona soinninne, sraidshalach. Cuireadh an t-Athair Seamus Heineabuire andiu, noch d'eug go hobann de bhidhg, pleisc-bhéim .i. tinneas obann, noch a bheanann a meamhar sa mothughadh agus go minic, an t-anam as duine. An t-ochtmhadh la, .i. maidin dia céadaoin, d'eis eirghighe as a leabainn do, an tan do crom se air a eadaigh do cur air, do thuit se na phleist air an urlar gan urlabhra, nior chualadh aoinneach a thuitim, agus bhí se fuar marbh, sul do taineadh ollamh-leagha Ceiting <L 8> chuige. Ta óg is sean, mor is mion ag gol is ag eigheamh na dhiaidh. Taid leinibh beaga an bhaile ag caoi go craite os cionn a uamha san seipeal; oir ba leanbuidh ceansa caoin caomh cumhra an sagart na measg e. Ba flaitheamhail fial ag a bhord fein agus ba meaghrach meanmnach an cuideacta e, agus dob uras a shasughadh an airgid, cia go ndeirthear go raibh morán airgid aige: go ndeanadh Dia mor uile comactac trocaire air a anam, agus go mbeiread leis go cathair na gloire go suthain é nó í! An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin aoibhin aorach nealtana geal greine: gaoth ciuin aniar: meadhon lae agus trathnona breagh nealtana soininne: gaoth ciuin andeas. Is mor theasduigheann aimsir breagh tirm, oir ata an tir tuilteadh, agus an criadh bhuidhe ag buinniughadh anios tre sraideanna salacha Callainn-a' Clampuir; agus, ma ba Callainn-a'-Clampuir ariamh e, is eadh anois e; oir ata da dhrong mallaighthe air da thaoibh Amhain-a'-Righ ag caitheamh cloch le ceile gach aon oidhce domhnaigh agus saoire .i. "Carabhataigh" air an taobh theas, go h-airighthe thimchioll Faithce an Aonaigh agus Sraide-a-Fatha agus Sraide-an- Mhuillinn agus Sraide-a'-Ghorain; agus na "Seanbheastaighe" air Faithce na nGard agus Boithirin Shepherd no Lana na Leac agus Bothar Cille Cuinnigh; agus, muna ccurthar cosg orrtha so, beidh marbhadh eatortha: oidhce tromfhearthanna: gaoth garbh aniar ttuadh. An dara la deag .i. dia domhnach. La tromnealtach sraid-shalach soinninne d'eis oidhce doinninne: gaoth ciuin aniar ttuadh: oidhche ciuin reiltineach soininne: gaoth ciuin aniarttuadh: oidhce ciuin reiltineach soininne. An treas la deag .i. dia luain. Maidin soininne: meadhon lae doinninne: gaoth andeas: deire laoi soinninne: gaoth aniarndeas: oidhce ciuin reiltinneach bog trid amach. An ceathramha la deag .i. dia mairt. Maidin slamnealtach geal greine: meadhon lae agus trathnona breagh speirghorm <L 10> geal greine, teith .i. an cead lá teith an geibhre se: deire laoi nealtach: tosach oidhche mar an cceadna: cioth um ocht a clog: oidhche soinninne. Is doith liom go bfuill an aimsir ag socarughadh agus ag soinninniugadh. An cuigmheadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadhon lae geal greine, gan neal gan ceo: trathnona nealtach: gaoth ciuin andeas: oidhche anfa anba andeas le clagairneach coimhtheach. Thuit binn an deatachan bríce idir mise agus Suaitioman, agus do bhris tuitim na brice ceann tig-na- bpotataoi orm, agus ceann a' pairlus air tig Suaitioman. Thuit mar an cceadna binn an deatachán air tigh Uailteair Ui Bhriain, agus do bris se ceann a chisdeanach. Thuit beann deatachain Mhicil Ui Mhaolala agus do rinneadh moran diobhala. Sheasadh an anfa anba so o tosach oidhce go meadhon oidhche nac beag. An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtach tromceatánach: toirneach agus tinnteach treun um meadhon lae, le clagadh coimhteach: trathnona speirghorm soinninne geal greine: tosach oidhce gealaighe. Ta an galar goimhideach gorm laimh le Baile an Garadh .i. Cill Baoithin .i. a bfuigseacht oct mile do Callain. Go ccoimeadadh Dia uainn e! An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Maidin speirghorm geal gréine slamnealtach, d'eis deire oidhce tromcheathanach: gaoth gartach aniarndeas. Níor fheacadh ariamh clagadh coimhteach comh trom is do bhí areir ann. Ta tuile sgeitheánach san Amhain andiumh na dhiaidh. Ta an tir tuilte go mor. Sheasadh an clagadh on do gus an ceathair air maidin. - Roimhe naoi a clog san oidhce bi teine aeir iongantach san ard shoir thuadh agus shiartheas .i. laisair ag adughadh 'sa dul as le gach moment, mar do tarngfaidh brat sios agus suas le gach móment: oidhce breagh gealaighe. An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. Le breagh slam-nealtach geal greine: gaoth ciuin aniar. An naomhadh la deag .i. dia domnach. La breagh nealtach: <L 12> gaoth roiciuin aniarndeas: oidhce gealaighe, slamnealtach: bhi fainne fann timcioll na gealaighe: tuar fearthanna so. An fithcheadh la .i. dia luain - marga muc. Maidin meadhon lae agus trathnona mionfheartanna sraidshalach: gaoth ciuin aniar ndeas: deire laoi soinninne: oidhce mar an cceadna. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mart. La nealtach soininne: gaoth ciuin aniar. An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadon lae aoibhin aorach speirghorm geal greine: gaoth ciuin aniar, deis oidhche doinine, o meadhon oidhce go maidin: tuile treun sgeithanach san Amhain: deire laoi nealtach: oidhce nealtach: gaoth aniar. An treas la fichiod .i. diardaoin. Maidin tromnealtach: meadhon lae mar an cceadna: deire laoi lomarnealtach: gaoth ciuin aniarndeas. An ceathramha la fichiod .i. dia haoine. Maidin tromnealtach: braon a mbeal na gaoithe aniarndeas, d'eis deire oidhce ceathanach: glastuile san Amhain: meadhon lae agus trathnona ceathanach ceofranach braonach: gaoth garthach aniar ndeas: oidhce ciuin gealaighe. An cuigmheadh la fichiod .i. dia satharn. La nealtach soinninne: gaoth ciuin aniar. - Ta an Treadhaid bhais a cCalain aris. Fuair ceathrar bas cheanna leis, agus ata beirt ag treabhadh an bhais leis. An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach: gaoth beodha aniar. Fuair moirsheisir bas leis an Galar Goimhidheach Gorm .i. Treadhaid Bais, le tri la. Ata beirt go bocht leis. Oidhce aoibhin aorach lomarnealtach gealaighe ciuin. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. Braon a mbeul na gaoithe roimhe breaca an lae: maidin mar an cceadna: meadhan agus deire laoi fearthanna: gaoth roiciuin andeas. Fuair beirt bas andiu leis an galar goile marbhtach .i. naonbhar <L 14> le cheithre la, agus ata triur eile tinn leis an galar goile goimhideach gorm Indiach. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. La breag lomar-nealtach speirghorm, geal greine: gaoth gonta attuadh. Fuair aon duine déag bas le cuig la den galar gorm goile, agus ata cuigear tinn leis fos .i. se dhuine déag do ghlac é le cúig la a cCallainn-a-clampuir. Oidche breagh garg gonta gealaighe, slamnealtach fuar seaca. An naomhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La ciuin aoibhin aorach geal greine seaca leithe: leac oidhre ar lochanaibh. Fuair tri nduine deag bás leis an galar goile marbhtach le se la, agus se nduine ata tinn leis. An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin breagh nealtach ciuin: la mar an cceadna: an galar goimhideach goile gorm marbthac a cCallainn. An t-aonmhadh la deag air fichiod .i. dia haoine .i. Oidhche Feil Brighde. Maidin, meadhon lae agus trathnona sior-fearthanna: gaoth andeas: deire laoi soinninne: gaoth aniar ndeas: oidhce soinninne, duibhre: an galar gorm goile marbhtach ag fas go h-iomarcach an gach ceann den bhaile boct so. MI FEABHRA NO FAOILEADH 1834. An cead la .i. dia satharn. Maidin tromnealtach sraidshalach soinninne: an galar gorm goile marbhtach go millteach a cCallain. D'fhag an t-Athair Seamus Henebuire morchuid airgid ag boctaibh Challain le linn a bhais. "Be he cnuasach na graineoige é." "Is minic do bheathadh beal na huamha beul na truagha." Taineadh moran susadh o Cill Chuinnigh, agus da fhiciod punt an airgid cum tigh tinnis do chomhad suas, noch do cuiread air bun andiu a ttigh na sgoile ar Faithche-an-Aonaig, ag Loch Buidhe. An dara la .i. dia domhnach. La breagh nealtach soinnine: an galar go marbhthach. <L 16> An treas la .i. dia luain. La breag bog nealtac soinninne: gaoth beodha andeas: an galar go marbhtach fos: deire laoi fearthanna: gaoth garg geimhreamhail andeas: tromfearthain o seacht go naoi a chlog san oidhce: oidhce fearthanna. An ceathramha la .i. dia mairt. Maidin breagh nealtach ciuin: la mar an cceadna: oidhche ciuin breagh: an galar gorm marbhthach go millteach. An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadhon lae fearthanna d'eis deire oidhce fearthanna: deire laoi agus oidhce soinninne: an galar go marbtach. An seiseadh la .i. diardaoin. La breagh nealtach: an galar gorm go marbhthach. An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin ceathánach. Ghlach da dhuine deag an galar marbhthach andiu. An t-ochtmhadh la .i. dia satharn - Fuair Padruig Ua Grada bas: la nealtach dubhach deorach: an galar go marbhthach. An naomhadh la .i. dia domhnach .i. domhnach inide. La nealtach ciuin dorcha: an galar go marbthach: oidhche ciuin reultsholuis: fuair ceathrar is da fhichiod bas le h-ocht la deag, den ghalar gorm marbthach: tuit se nduine deag is tri ficidh tinn. Ta maithibh na tire ag comhrughadh linn an am ar riachtanais. An deichmheadh la .i. dia luain .i. luan innide. Maidin, meadhan lae agus trathnona fearthanna: an galar go marbhthach: deire laoi soinnine nealtach ciuin. An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt .i. mairt innide. Maidin aoibhin aorac geal greine ciuin, cia gur dubhach deorach dobronach muintir na marbhain noch do cuireadh le naoi la deag san uir: oidhche dorca. An dara la deag .i. dia ceadaoin .i. ceadaoin a luaithre. Maidin geal greine d'eis deire oidhce tromfhearthanna agus sneacta, noch a foiligheas Sliabh na mBan Fionn, agus na sleibhte eile um mhor thimchiol: beagan cloichsneacta um meadhon lae: an galar gorm go marbhtach, - clocha da mbrisead ar boithribh. <L 18> An treas la deag .i. diardaoin - clocha da mbriseadh. La breagh nealtach ciuin: an galar go marbhthach. An ceathramha la deag .i. dia haoine, - clocha da mbriseadh. La breag nealtach: an galar gorm ag lagughadh. An cuigmheadh la deag .i. dia satarn: - clocha da mbrisead. La breagh bog nealtach ciuin: nior tárla aon casadh den galar gorm goile andiu. Imteacht gan casad chughainn ar an galar grana gorm goile marbhtach .i. an galar domblais indiach .i. an galar goimheadach goile .i. an galar le treadhaid is tonntaosgach crampach fuilstadach marbhtach. An seiseadh la déag .i. dia domhnach. La breagh ciuin nealtach: an galar ag maolughadh. An seachtmhadh la deag .i. dia luain. An galar ag casadh: a breagh nealtach ciuin. An t-octmhadh la deag .i. dia mart. La breagh nealtach ciuin: an galar gorm go marbthach. An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag nealtach ciuin: an galar gorm go marbhtach. An fithceadh la .i. diardaoin. La breagh nealtach; anfa anba aniar um trathnona agus deire laoi: oidhce ciuin le beagan fearthanna: an galar gorm goile go marbhtach. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia haoine. La breagh nealtana galgreineach ciuin: an galar go marbhtach: clocha da mbriseadh. - Aimsir bog nealtach go deire ao Mhi: an galar ag luigheadughadh, acht focasa. MI MARTA. An cead la .i. dia satharn: - Deire le tarrang cloch air boithribh da mbriseadh: la nealtach breagh: gaoth ciuin aniar. Dia domhnach .i. an dara la. La breagh nealtach. An treas la .i. dia luain. La breag ciuin nealtach. <L 20> An ceatramha la .i. dia mairt. La breagh nealtach ciuin: - deire le brisead cloch. An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. La siorfhearthanna, fliucshneachta: gaoth garbh attuadh: aon casadh den galar andiu. An seiseadh la .i. diardaoin. La breagh nealtana galghreineach: gaoth gartach aniar: sneachta ar gach cnoc agus mor sliabh um mhor-thimcioll: focasadh dean galar gorm goile: nil aoinneach a ttigh an tinnis. An seachtmhadh la .i. dia haoine. La breagh foceathanach: gaoth garbh aniar ndeas. An t-ochtmhadh la .i. dia satarn. Maidin geal greine slamnealtach: gaoth gharthach garb aniar: la breagh geal greine: ta an galar gorm a cCeannanas a bfuigseacht ceithre mile duinn. An naomhadh la .i. dia domhnach. Le breagh nealtach: gaoth ciuin aniar: an galar imighthe o Callainn, acht go millteach a cCill Chuinigh. An deichmhadh la .i. dia luain. La aoibhin aorach geal greine speirghorm slamnealtach: gaoth ciuin aniar. An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt. La breagh nealtach: gaoth ciuin aniar. An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh nealtach ciuin. Caitheas an la ag fiadhach ar giorrfhiadhthaibh le da conn .i. cu geal agus cu breac: dhuisioghmair ocht ngearr-fiadha, cia nachar marbhadhmuir acht da gearrfhiadh: siubhlamar deich mile a cceann Ceapamiceidin agus Droichead na cCarbad agus Baile na Sidhig. Bhí Miochal og Ua Aithiaruin agus Uilliam og Bacér agus Seaghan og Ua Tighearna o Baile-Mág san bfiadhach: is aoibhin aorach an caitheamh aimsire bheith ag fiadhach. An treas la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtac tirm caoin ciuin: la mar an cceadna. <L 22> An ceathrama la deag .i. dia haoine. La breagh geal greine: gaoth geur anoir ttuadh: siocan ar maidin. An cuigmheadh la déag .i. dia satharn. La breagh geal greine: gaoth ciuin anoir: siocán ar maidin. An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La aoibhin aorach speirghorm geal greine: gaoth ciuin anoir: siocan ar maidin. Ni feacadh riamh an aon am den bhliadhain la ba breaghdha; "i bfad bristeadh, i bhfad breagha." An seachtmhad la deag .i. dia luain .i. la Fhéile Padruig. Maidin seaca leithe, geal, greine: la robhreagh nealtana galgreineach: gaoth ciuin andeas ar maidin, agus anoirndeas um deire laoi speirghorm geal greine. An t-ochtmhadh la deag .i. dia mairt. Maidin breagh tirm tromnealtach: gaoth ciuin anoir: la mar an cceadna. An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breagh tirm nealtach: gaoth geur anoir. An fithchead la . i. diardaoin. La breagh lomarnealtach geal greine: gaoth ciuin anoir. - Ceannuigheas luach tri sgillinge deag d'fuigleach noch do leagas air Faithce an aonaigh. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin aoibhin aorach lomarnealtach geal greine; meadhon agus deire laoi breagh nealtach: gaoth ciuin anoir. An dara la ficiod .i. dia satarn. Maidin agus meadhon lae gal gaoithe o am go ham le ceofran; trathnona agus deire laoi speirgorm geal greine ciuin. Ag barr leathnaigh (Mi Marta 1834 gach la line). An treas la fichiod .i. dia domhnach. La anfa aniar: ceo bothar no smuiteán da sguabadh le gaoith. - Is é eifeacht ata le rodhbadhta os cionn na line agus sa láimh ceadna, dar liom (robharta) san tir se, ro-thuile sgeitheanach mar ata rodhbhadhta (robharta) ruadh na Feile Brighde í acht rodhbadhta (robharta) na Feile Padruig, rodhadhta (robharta) na Feile Michil (cialluighid, dar liom, na robhartaí leathacha. Tarsta so tá dhá robharta gach mí .i. d'eis na láinré agus d'eis na nuai-re) <L 24> .i. rodhbadhta (robharta) lanre agus robharta nuare (Goirtear mallmhuir (mallúir, an fhuaim) de na contrachtaibh, nó na lánaibh ísle) .i. taoide mallmhurach .i. muir mall: robharta .i. ro, mír aidhbhile, agus bar .i. an muir ó barta no borta .i. attha (ró-bara-tha: barann .i. fearg, iom-chosaoid). An ceathramha la fichiod .i. dia luain. La breagh nealtach ciuin: gaoth aniar. An cuigmheadh la fichiod .i. dia mart, .i. La Feil Muire na Feile Padruig .i. la saoire. Maidin ceofrain: gaoth attuadh: la breag nealtach. An seisead la fichiod .i. Ceadaoin a' Bhratha. La breagh nealtach ciuin: ainiomad daoine a cCallain a ttaobh na deachuibhe. Is beagh nach raibh 'na bhualadh idir na daoine agus na pileirighe. An seachtmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh nealtach: sonna gaoith aniar um buile a chloig, noch do sguab smuiteán ar boithribh: ciothan go grod da eis noch do leag an smuid: la breag. An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia haoine .i. aoine an Ceasda. Maidin tromnealtach mionfearthanna: ciothain agus gealain le gaoth gartach garb giunach .i. anfa aniar um deich a chlog agus treas an lo go deire, an tan do ciunadh se: la breagh: anfa anba um meadhon oidhce. An naomadh la ficiod .i. satharn Casga. La breagh mion-ciothain: fliuchsneachta agus cloichsneacta, le gaoth aniar tres an lo: moran muicfeola ar an margadh, cuid ar da phingin go leith an punt agus cuid ar tri pingine. An deichmhadh la fichiod .i. domhnach Casga. La breagh: beagan cloichsneacta le gaoth aniar. An t-aonmhadh la deag air fichid .i. luan Casga .i. la na comhboige .i. comh-obh: ni saoire e le tri bliadhna. Maidin fluichsneachta o ocht go naoi a clog: ciothain agus gealain ar feadh an lae: gaoth fuar aniar ttuadh: margadh muc rodhona. <L 26> MI ABRAIN 1834. An cead la .i. la na n-Amadan .i. dia mart. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin aniar. An dara la .i. dia ceadaoin. Le breagh nealtana geal greine. Gaoth ciuin aniar. An treas la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach slam-nealtach geal greine: gaoth ciuin aniar ttuadh: la mar an cceadna. An ceathramha la .i. dia haoine. La breagh nealtana: gaoth ciuin aniar ttuadh. An cuigmheadh la .i. dia satharn. La breagh nealtana greine ciuin. An seiseadh la .i. dia domhnach. La breagh nealtana ciuin. An seachtmhad la .i. dia luain; - drochmargadh muc. Maidin aoibhin aorach nealtana greine: gaoth geur anoir ttuadh: - Chuadhas go Baile-at-a-cliath. Bhiodas ann ag leathuair d'eis a naoi cia nachar fhagas Callain go leathuair d'eis a deich .i. aon uaire deag bhíos ag imtheacht. Caitheas dia mairt, dia ceadaoin, diardaoin agus dia haoine ag ceannach earraigh. Thangas abhaile dia satharn, la breagh nealtach: gaoth geur attuadh: seachtmhuin roibhreagh ba headh e, cia go dteasduigheann fearthuinn go mor. An treas la deag .i. dia domnach; - an dara la de tri laethe na seanriabhaiche: la breagh nealtach ciuin. An ceathramha la deag .i. dia luain - an treas la de tri laethe na seanriabhaiche: la breagh nealtach: gaoth geur andeas. An cuigmheadh la deag .i. dia mart. La breagh mionfearthanna: gaoth fuar andeas: - is mor do teasdadh an fearthain se, oir ni raibh fearthainn againn o Ceadaoin-a-Luaithre .i. le naoi seachtmhuine. Gach la go h-aoibhin, alainn, speirghorm, geal, greine, ciuin, gan ciach gan ceo, mar mi na bealltainne o trí laethe na seanriabhaiche gus an ceathramha la fichiod .i. diardaoin. - do marbhas muc dia mairt .i. an treas la fichiod - Chuireas muc ar salann andiu .i. an ceathramha la fichiod. An ceathramha la ficiod .i. diardaoin. La aoibin aorach <L 28> speirghorm geal greine bog brothallach tríd amach. Is comhsamhail le mi bhealltainne e; acht teasduigheann fearthainn o seantalamh. An cuigmheadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin nealtach ciuin: la mar an cceadna: gaoth anoir. An seiseadh la fichiod .i. dia satharn. La breagh nealtach: gaoth ciuin andeas: is mor teasduigheann fearthainn uainn anois. An seachtmhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin andeas: braon a mbeal na gaoithe um deire laoi: oidhce mionfearthanna, agus is mor theasduigheann. - Chaitheas an oidche le h-olbaois a bfochair Tomas Toibin o Coill na bhFraochan: agus a bfochair M. Ni tS. nachar a slan oibre dhomh! An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia luain. La breagh bog fearthanna: gaoth ciuin anoir. An naomhadh la ficiod .i. dia mairt. Maidin go moch mion-ceathanach: la breagh bog tromnealtach: gaoth ciuin anoir: deire laoi ceobrain. An deichmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin .i. Oidhche Bealltainne. La breagh bog tromnealtach: gaoth ciuin andeas: ceannach mear ag aonach na muc a Muillean-Ui-Chuan: air muca beaga céad go leith, no céad is tri ceathramhna, agus air muca oga .i. slipighe; acht ni raibh moran lorg ar muca ramhra mora. - Is aoibhin an deire se ar Mi Abrain bog braonach. MI BEALLTAINE 1834 - gach la line. An céad la .i. diardaoin: la aonaigh Muillin-Ui-Chuain - ceannach mait ar eallach. Maidin aoibin aorach nealtana greine ciuin caoin: la breagh buidhe Bealltoinne speirghorm geal greine ciuin: taid capail coistighe an lae foilighthe le minsgoiche aile: capail an cara mar an cceadna: saothar ar siubhal go dian. <L 30> An dara la .i. dia haoine. La ciothanach: gaoth aniar: claoduighe treas na sraideanna. An treas la .i. dia satharn: la aonach na muc. La breagh nealtach ciuin. An ceathramha la .i. dia domhnach. La breagh mionciothanach gaoth ciuin andeas. An cuigmheadh la .i. dia luain: la aonaigh Callain. La breagh nealtana: gaoth ciuin aniar: moran eallach ar an aonach, agus luach meadhonach. An seiseadh la .i. dia mairt. La breagh nealtach: gaoth ciuin andeas, go deire laoi, an tan d'eirigh anfa andeas: potataoi o tri pingine-go-leith go tuistiuin an cloch: oidhche ciuin dorcha. An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. La breadh nealtach ciuin caoin. An t-ochtmhadh la .i. diardaoin: .i. diardaoin Deasgabhala .i. la saoire. La breagh nealtach ciuin. - Tarla socharaid Phadruig Ui Ceallachain andiu, noch do marbhadh ag teacht a baile o Cill Chuinigh, le tuitim as a trucail fein. Thaineadh Seanbheastighe Baile-an-Garaidh do chum na sochraidhe, agus do buail Carabatuighe Callaine iad; acht do chuir na Seanbheastighe an rith ar na Carabhatuidhe, na mbaile fein. Do milleadh beirt .i. Seanbheast agus Carabat; is dona an obair se la saoire solomanta. An naomhadh la .i. dia haoine. La breagh nealtach: gaoth ciuin attuadh. Ta Caisin, an Seanbheast o Gragách, go tinn lag agus - an Carabat o Fatha an Aonaigh go bruighte breoighte. An deichmhadh la .i. dia satharn. La breag slamnealtach greine: gaoth ciuin attuad. An t-aonmhadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog fearthanna: gaoth beodha andeas. An dara la deag .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach lomarnealtach, d'eis oidhce breagh bog fearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas: la breagh ciothan um deire laoi. <L 32> An treas la deag .i. dia mart. La breag bog nealtach ciuin: tuistiun an cloich ar potataoi. An ceathrama la deag .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadhon lae agus trathnona breagh bog geal greine: trathnona deaghanach agus deire laoi agus oidhce fearthanna: gaoth ard aniar. Cuireas ceathramha potataoi cupaighe a ttalamh an Rector Stevenson, ag Cuirt an Uite. - Caitheas tosach oidhche a bhfocair Tomas Toibin agus - . An cuigmheadh la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtach sraidsalach: meadhon lae agus trathnona, agus deire laoi aoibhin aorach geal greine: gaoth ciuin anoir ndeas: an ré go glan ar speir gorm san oidche. An seiseadh la deag .i. dia haoine. La breagh nealtach ciuin. An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh nealtach: cuig pingine ar potataoi, cia nach bhfuill acht da fichiod an baraille ar cruitneacht. An t-ochtmhadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach. An naomhadh la deag .i. dia luain. La breagh feartanna: gaoth gartach aniar. An fithceadh la .i. dia mart. La breagh bog nealtach ciuin. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin .i. la trosga. La breag speirghorm geal greine brothallach ciuin. An dara la fichiod .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach speirgorm geal greine brothallach: gaoth ciuin bog attuadh: la mar an cceadna: oidhche aoibhin aorach gealaighe speir-ghorm ciuin. An treas la fichiod .i. dia haoine. La aoibin aorach geal greine speirghorm: gaoth bog ciuin anoir ttuadh: oidhche ciuin. An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. La breagh geal greine, speirghorm: gaoth beodha anoir ttuadh. An cuigeadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine: gaoth geur anoir ttuadh: la mar an cceadna. <L 34> An seiseadh la ficiod .i. dia luain. La aoibhin aorach speir-ghorm geal greine: gaoth geur anoir ttuadh. An seactmhad la ficiod .i. dia mart. La breagh brothallach speirghorm greine caoin ciuin. Chuadas go Móthobar ar cara an Ceitinge go tigh Seamuis Ui Maollala, noch do thug ite agus ol go hór domh féin agus do Riocard Colatán. An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh brothallach geal greine speirghorm, gan neal gan ceo, ciuin caoin. Chuadas ar cara an Ceitinge go Baile-an-Garad, no Cill Baoithín a bfochair - Brágh cleirioch ceannuighe a Baile-atha Cliath. An naomadh la fichiod .i. Diardaoin Abhloinne, la saoire .i. la aonaigh Cille Cuinnigh. La aoibhin aorach speirghorm geal greine ciuin brothallach: muca ag faghail bhais leis an brothall air an aonach ande: luach beag ar eallach. An deichmhadh la fichiod .i. dia haoine. La breagh geal greine ciuin. An t-aonmhadh la deag air fichid .i. dia satharn. La breag greine ciuin. MI MEADHOIN a t-samhra 1834. An cead la .i. dia domhnac. La breagh nealtana: gaoth beoda andeas. An dara la .i. dia luain; - an srath Contae da gearradh. La breag geal greine: gaoth beoda aniarndeas. An treas la .i. dia mart. La breagh geal greine: cioth trom um se a clog um trathnona le gaoth gárthach aniar: "Is minic dubhachán mor le beagán feartana": taim ag cur potataoi faoilidh faoi clasughadh: is breagh an aimsir e cum potataoi do shaothramhadh: act chidim torrain san ttalam ag gearradh na heornan, noch a cuireadh mi o shoin; is mor e m'eagla go millfid mo chuid potataoi: cidhim eunluigh .i. priacháin, spideoga, etc., ag breith na torain leo na ngobaibh cum na gearrcacadh oga: muna bheith eunlaighte an aeir, do iosfadh piasta na talmhan gach toradh tagan trid: da brigh sin, <L 36> is mor an maith do gnidhid na h-éin beaga don tsaoghal; agus, dar ndoth ma ithid na hein beaga beagan arbhar is fiu a saothar e. An ceathrama la .i. dia ceadaoin. Maidin breag bog tromnealtach: meadhon lae agus trathnona tromfhearthanna: .i. o bhuile a clog go ceathar, le gaoth beoda andeas: do iontadh an gaoth attuadh, agus do stad an fhearthuinn amarcach so: deire laoi agus oidhche soinnnine: is mor an maith do rinn an fearthainn se do gach barr. An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorac slamnealtach geal greine: meadhon lae agus trathnona mar an cceadna: deire laoi ceathanach ciuin: gaoth ciuin. An seiseadh la .i. dia haoine. La aoibhin aorach nealtana ciuin. An seachtmhadh la .i. dia satharn. La aoibhin aorach nealtana ciuin. An t-octmhadh la .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach ciuin. An naomhad la .i. dia luain. La aoibhin aorach nealtana greine breagh bog: gaoth ciuin aniar: deire laoi ceathánach cumhra caoin. Chuadhas a ttrucail Mhichil Ui Mhaolala go socharaid - Codlatán tre Cathar Leisg agus an Leacht Breac do Clais-a-Tulaigh agus Bothar na Mánt, go Graig-Rosa- Ua-Neana, .i. se mile ait ar tharla an socharaid orm: casas gus an Leacht Breac, agus cuadas go Ceananas, se mile eile, agus go Teampul Loisg, tri mile ait ar cuireadh an corp. Gluaiseas as sin abhaile, tre Baile-Mac-Adhamh os cionn na line ceithre mile eile .i. naoi mile deag. Is aoibhin radarc na tire anois, oir ata gach barr ag teacht go maith: acht nil deire le leasughadh da cur amach ag daoine bocta tuatha fos; agus ata a lan clasa le gearradh. As leis an coltar ata luct tuatha da ngearradh anois. Leighim gur theib siol go leor potataoi a cConnacht agus laimh le Ros ar Sliabh Breathnach. An deichmhadh la .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach ciuin <L 38> speirghorm geal greine: deire laoi tromceathanach: gaoth ciuin aniar. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin - drochmargadh muc. Maidin aoibin aorac sraidfhliuch speirgorm geal greine: cioth trom cloichsneacta agus fearthanna le ceithre blaodhmana toirnighe agus splanca teine creasa, um an t-aon bhuile deag le ciunas mor. - Ni cuimhin liom ariamh anfa le linn toirnighe; acht is roghnatach tromfeartuin le toirneach. An dara la deag .i. diardaoin; - moran eallach agus beagan luach: la breagh nealtach ciuin: ciothan um deire laoi le gaoth ciuin aniar: drochaonac a cCallain. An treas Ia deag .i. dia haoine. Maidin agus meadhon lae geal greine: trathnona agus deire laoi nealtach; deire laoi tromnealtach fearthanna speirfoilighthe: gaoth ciuin andeas: oidhche fearthanna. An ceathramha la deag .i . dia satharn. Mocheirghighe morfearthanna d'eis oidhche doinninne. "Giolla gach síne an ceo": "Ceo doinninne air sleibhtibh." Maidin soinninne: gaoth gartach gairg aniar ndeas: tromfearthuin um trathnona: as sin suas breag nealtana greine ciuin caoin: gaoth aniar: glastuile san Amhain ar feadh an lae. An cuigmheadh la deag .i. dia domnach. La breagh nealtach: gaoth fuar aniar. An seiseadh la deag .i. dia luain. La mioncheathanach: gaoth fuar gartach aniar. Is mor m'eagla go ccuirfidhear an cruithneacht trom an aigheadhreidh aimhréidh leis an gaoth. An seachtmhadh la deag .i. dia mart. La breag nealtach: gaoth ciuin bog aniar. d'imtigh an fuacht agus an anfa. An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La mionceathanach: gaot fuar aniar. An naomhadh la deag .i. diardaoni. La tromnealtach tirm: anfa aniarndeas. Cuireas athlán ar mo cuid potataoi andiu. An fithcheadh la .i. dia haoine. An la is sia sa mbliadhain: la tromnealtach ceobhrain: gaoth ciuin andeas. Is fuar an <L 40> Mi-Meadhain e. Ta an galar goile goimhideach gorm marbhtach go h-iomadamhail a mBaile-ath-Cliath. Go ccoimeadadh Dia uainn e, agus go saoradh se na Criosdaighthe! An t-aonmhadh la fichiod .i. dia satarn. Maidin breagh bog nealtach: d'imthig an fuacht. - Ta ancuid potataoi air an margadh .i. cuig n-ualaighe deag air ficid chapail, ar tuistiun, agus tuistiun is leathpingin, agus cuig pingine an cloich: dioladh fochloch ar cuig pingine go leith an cloich. An dara la fichiod .i. dia domhnach. Maidin breag bog nealtana galgreineach ciuin: la aoibhin aorach geal greine ciuin caoin; agus is mor do theasdadh so, oir bi an aimsir ro-fuar. An treas la fichiod: Oidhche Feil Seaghain .i. dia luain .i. oidhche an teine cnaimh. - Ni feacadh teine cnaimh air fodhnamh oir ta an dlighe na ccoinne: la breagh bog ceobhrain: gaoth ciuin aniar. An ceathramha la fichiod .i. dia mairt .i. la Feil Seaghain .i. la Fheil Eoin Baiste. - Bhi an la so na saoire riamh gus an la andiu; acht gearradh amach e leis an Eaglais; oir ba mhor an la oil e d'eis oidce an teinne cnaimh: cnagairneach trom o buile go cuig a clog ar maidin go moch le gaoth ciuin aniar. Ta tuile buidhe san Amhain: la breagh bog soininne ciuin. - drochmargadh potataoi. An cuigmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealtach ciuin: ceofrán o tri a clog um trathnona go deire laoi. An seiseadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh bog nealtach: gaoth fionfhuar aniar. An seachtmhadh la fichiod .i. dia haoine. Mochmhaidin breagh nealtana galgreineach: gaoth geur attuadh: acht do bhog an mhaidin na dhiaidh san. La aoibhin aorach geal greine bog. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin tromnealtach: braon a mbeul na gaoithe andeas: la mionceathanach ciuin: potataoi air chuig pingine a cloich: min buidhe air tri <L 42> pingine a pota, agus min coirce ar tuistiun: is tearc ata potataoi. An naomhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh bog ciuin geal greine d'eis oidhce ceathanach. An deichmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine ciuin. Ta slinneadoir ag deasugadh ceann a tighe agam. - BUIDHEMIS BROTHALLACH BIADHGANN Liadhgann L.S. Buidhemis na gorta 1834. An cead la .i. dia mairt: - margadh maith potataoi. La breagh brothallach nealtana geal greine ciuin. An dara la .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine slamnealtach brothallach: la mar an cceadna. An treas la .i. diardaoin. La breagh brothallach ciuin slamnealtach geal greine. An ceathramha la .i. dia haoine. Maidin breagh brothallach ciuin: la mar an cceadna. An cuigmheadh la .i. dia satharn. Maidin breagh brothallach ciuin geal greine: deire laoi nealtach, brothallach: cuig pingine ar potataoi. An seiseadh la .i. dia domhnach. La breagh bog: braon a mbeul na gaoithe: oidhce tromceathanach. An seachtmhadh la .i. dia luain. La breagh braonach bog ciuin: - Cromamair air sraideanna Callaine do deasughadh, agus do leanamair da ndeasughadh air feadh chuig seachthmhuinne. Do dheasuigheamar o ceann a bhaile gus an ceann eile .i. o Ceardcha Fiodhachan air an ttaobh thuadh go Cloich-a-mhíle ag an seipeal ar an ttaobh theas. Ba mor an foirtin do na bochtanaibh. Biodhas os a ccionn ar feadh na h-aimsire. Bi naoi bpingine do gach fear agus buachaill san lo: deire an laoi ceathanach. Níor scríobh sé a thuille ar feadh an mhí so. <L 44> MI LUGHNASA. Tosach an mhí ceathánach: lar an mhi breagh brothallach: morcuid cruithneachta gearrtha roimhe la Feil Muire Mor sa bhfobhar .i. an cuigmheadh la deag: tromfearthainn oidhche de domhnach an seachtmhadh la deag. Air an fithceadh la .i. dia ceadaoin, chuadh sgata fear agus ban gan tuarastal ag gearradh eornan don Dean. D'eis teacht abhaile bi buala ag da rann diobh agus carabhataighe agus seanbheastaighe eile. Do lamhadh na pileirighe, agus do mharbadh Mac h-Eilighe o Fatha na Gard. Do goineadh Micheal Pruit o Baile-an- Garadh, noch do mhair seachtmuin, agus do eug se ann sin. Is maith nachar marbhadh a lan Seanbheastuighe ag a sochraid; acht nach leigfeadh Major Brown do na pileirighe lamhach. Cuiread ochtar cum priosún Cille Chuinnigh .i. Lamhrás Pruit os cionn na líne (mac gabhaltuidhe), an Fuiteach (spailpín), beirt Cuimhneachan agus Slatra (triur fear saoghal), Eadhman Eadmhard, greasuidhe (seanbheastuighe an seisear so), Teddy Desina fideadór Sasanach, Neddy Vass spailpin (carabhatuige an beirt se). Deire an mhi bog braonach: bi anfa anba la aonaigh Callain .i. an cead la fichiod noch do sguab airbhar go h-iongantach. MEADHAN FOBHAR 1834. Mi ceathanach gus an t-aonmhadh la deag .i. diardaoin, an tan do chrom an sin ag socrugadh. An dara la deag .i. dia haoine. La breagh bog nealtach. An treas la deag .i. dia satharn. La breagh bog nealtana greine, agus mar an cceadna go deire an mhi. FUIDHEALL FOBHAIR 1834. Samhra beag na Feil Michil tosach an mhi: anfadha aniar agus attuadh meadhan an mhi air feadh seachtmhuine: aimsir breagh bog tirm deire an mhi. Ba rouras potataoi do bhaint, agus ni fheacadh chomh breagh ariamh <L 46> iad. Taid potataoi ar pingin no tri leathpinginighe an chloich. Ni feacadh Mi Fuidheal Fhobhar com breag o rugadh me. Nior miste samhra beag na Feill Michil do glaodh air ó tosach go deire. MI SAMhNA 1834 .i. An cead mi den Geimhre. An cead la .i. dia satharn .i. la saoire .i. la Naoimh an Domhain .i. oidhce Fheil na Marbh. La breag bog ciuin galgreineach nealtana. An dara la .i. dia domnach .i. la Feil na Marbh. La breagh bog nealtana galgreineach ciuin. An treas la .i. dia luain .i. la aonaigh na muc. La geal gréine speirghorm ciuin. Is mor theasduigheann fearthuinn o lucht siolchuir: ancuid muc agus beagan luach air muca. An ceathramha la .i. dia mairt .i. la aonaigh na Samhna a cCallain-a'-Chlampuir. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin aniar: - deich sgillinge air banabh, cia nach bfuill acht punt ar mucin meith, céad meadhachan: droch ceannach ar gach nidh eile: ceofrán um urtosach oidhce, tromnealtach; fearthanna on t-aon bhuile deag suas. An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. Maidin siorfearthann o meadhon oidhce: gaoth gartach geimhreamhail aniar. Is mor do theasdadh an fhearthain se o lucht siolchuir a ttalamh athphotataoi: la soininne o ocht a clog suas, agus galgreineach o am go h-am: tuille faoi port san Amhain. An seiseadh la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine ciuin: trathnona nealtach breagh. An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin clagairnighe coimhtighe o meadhan oidhce: meadhan lae soinninne: deire laoi agus oidhche doininne: ni feacadh aoinneach tuile comh mor leis on mbliadhain 1797 .i. an bliadhain do briseadh droichead an Bhaile Nua, agus droichid iomadh eile: gaoth geur aniar ttuadh. <L 48> An t-ochtmhadh la .i. dia satharn. Maidin geal greine: la mar an cceadna, ciuin caoin: do thuit an tuile go mor. An naomhadh la .i. dia domhnach. La geal greine nealtana. An deichmhadh la .i. dia luain .i. Oidhce Feil Martan. Maidin geal greine: la nealtana glas. Leighin .i. Léighim gur iomadh iomdha diobhail do rinn tuile a mBaile-atha-cliath, san Dodur .i. Dothra, onom., dia haoine se ghabh torainn. An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt .i. la Feil Martan. La nealtach glas ciuin. An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealtach ciuin: daoine ag siolchur. An treas la deag .i. diardaoin. La breagh bog nealtach ciuin. An ceathramha la deag .i. dia haoine. Maidin geal greine speirghorm, seaca leithe, ciuin: meadhan lae breagh bog: deire laoi nealtach ciuin. An cuigmheadh la deag .i. dia satharn. Maidin breag bog nealtach: gaot ciuin attuadh. An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La breag bog nealtach ciuin. An seachtmhadh la deag .i. dia luain. La breagh bog nealtach ciuin. An t-ochtmhadh la deag .i. dia mart. La breag bog nealtach ciuin. - Ni feacadh deire fobhair na tosach geimhre com breag bog ciuin leat-sa. An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag bioghamhail nealtach ciuin. An fithcheadh la .i. diardaoin. La breagh geal grenie speirghorm: maidin seaca leith: gaoth geur anoir ttuadh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia haoine. La breag nealtach: gaoth anoir ttuadh. An dara la ficiod .i. dia satharn. La ciuin ceobhrain mionceathanach. <L 50> An treas la fichiod .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach ciuin. An ceathramha la fichiod .i. dia luain. La aoibhin aorach breag bog ciuin nealtach. An cuigmheadh la ficiod .i. dia mairt. La breagh bog nealtach ciuin: - Tá urmhor siolchuir na duthcha deanta anois. An seiseadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach slamnealtach, geal greine ciuin: la nealtach ciuin caoin caomh: is deamhrach le samhra e. An seachtmhadh la fichiod .i. diardaoin. La breag bog nealtach ciuin: deire laoi galgreineach. An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin agus meadhan lae mionceathanach: gaoth gartach aniar ndeas: deire laoi nealtana galgreineach ciuin breagh: is mor do teasdadh an fearthainn se o giobhar gheamhar. An naomhadh la ficiod .i. dia satharn. La breag bog nealtach: gaoth ard aniar ttuadh air maidin agus ciuin um deire laoi agus oidhce. An deichmhadh la ficiod .i. dia domhnac. La breagh bog nealtach ciuin. - an da mhi se gabh torainn .i. Fuidheall-Fhobhar agus Mi Samhna, ni feacad aoinneach ariamh da mhi ba buige ba breagha na iad. Ta potataoi sabhalta agus ata coinligh branraighthe d'eis siolcur do deanamh. MI MHEADHAIN-A'-GHEIBHRE .i. MI NA NODLAG, 1834. An chead la .i. dia luain. La breagh biogamhail galgreineach: gaoth ard aniar ttuadh. An dara la .i. dia mairt. La breagh biogamhail nealtana galgreineach: gaoth ard aniar. An treas la .i. dia ceadaoin. La breag bog nealtach: gaoth aniar. An ceathramha la .i. diardaoin. La aonaigh Muilleann Ui Chuain, - luach beag ar mucaibh. Maidin aoibhin aorach <L 52> lomarnealtach galgreineac, mar la breagh Abrain: deire laoi breagh bog nealtach: gaoth ciuin attuad. An cuigmheadh la .i. dia haoine. La breag bog nealtac ciuin: oidhche silteanach: gaoth andeas. An seiseadh la .i. dia satharn. Maidin breag nealtach ciuin: trathnona bog silteanach: gaoth ciuin andeas. An seachtmhadh la .i. dia domnach. La breagh bog nealtach, d'eis oidhce siltheanach: gaoth ard andeas. An t-ochtmhadh la .i. dia luain. La breagh bog nealtach. An naomhadh la .i. dia mart. La breagh biogamhail nealtach: gaoth ciuin aniar ndeas: oidhce tromceathanach gaothmar. An deichmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach, seaca leithe, speirgorm geal greine ciuin: la mar an cceadna gan neal gan ceo gan fuacht: oidhce gealaighe. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach seaca leithe, leac oidhre ceathramha ordlaigh ar tigheacht: speirghorm sraidthirm: la mar an cceadna: oidhce gealaighe. An dara la deag .i. dia haoine. La breagh nealtana galgreineach ciuin: ceo d'eis maidin breag ciuin, ceo seaca leithe. An treas la deag .i. dia satarn .i. la aonaigh na muc. La breag nealtach ciuin ceo d'eis maidin seaca leithe. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach galgreineach ciuin: oidhche gealaighe. An cuigmhead la deag .i. dia luain .i. la aonaig. Maidin seaca; leac oidhre tri leathceathramhna ordlaigh ar tigheacht ar lochánaibh: morcuid eallach .i. ba agus muca ar an aonach: luach maith ar loiligheachaibh agus ba ramhra: beagan luach ar mucaibh: la breag bog. An seiseadh la deag .i. dia mairt. La breagh bog tromnealtach: gaoth ciuin attuadh: d'imtigh an sioc agus an leac oidhre, gan fearthainn gan fuacht. <L 54> An seachtmhad la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog tromnealtach ar maidin: acht lomarnealtach galgreineach um deire laoi: oidche speirghorm ciuin: lanre. An t-ochtmadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach seaca leithe speirgorm geal greine: leac oidhre deachmhadh ordlaigh air tiughacht ar lochanaibh: gaoth ciuin attuadh: la mar an cceadna, gan uiread mo bhaise de neal ar an speir gorm glan: oidhche nealtach. An naomhadh la deag .i. dia haoine. Maidin tromnealtach ciuin breagh: la mar an cceadna. An fithceadh la .i. dia satharn. La nealtach breagh biogamhail ciuin. Cuadhas go Cill Cuinnigh. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach galgreineach ciuin. An dara la fichiod .i. dia luain. La breagh nealtach ciuin. An treas la ficiod .i. dia mairt. La aoibhin aorach geal greine ciuin: - ni fiu traithnín na fos caithnín na mion-siocain bhíonn gach oidhce ann. Morchuid feola ar beagán luach; acht beagan ceannach uirthe. Muicfheoil agus mairt-fheoil da fheabhas ar tri pingine an punt: caoirfheoil air tuistiun: oidhche breagh bog ciuin. An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin: Oidhce 'a Nodlag. La breag bog nealtach ciuin. An cuigmheadh la ficiod .i. diardaoin. La a Nodlag. La breag geal greine speirghorm ciuin. An seiseadh la ficiod .i. dia haoine .i. Feil Steaphán. La breag nealtach ciuin. An seachtmhadh la ficiod .i. dia satarn. La breag nealtach: gaoth ard andeas. Cuadhas go Cill Cuinigh agus tangas abhaile. <L 56> - Gabhadh Maire Ni h-Airnígh, baintreabhach Sheamuis Ui Airnígh, ar son fiacadh, agus do cuireadh go mairsil Cilleadh Cuinnigh i. An th-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La garthach garbh: gaoth giuineach andeas: oidhce braonach borb. An naomhadh la fichiod .i. dia luain: - marga muc. La fearthanna d'eis oidhce fearthanna: gaoth gartach andeas. "Samhra gach sine go Nodlaig." An deichmhadh la ficiod .i. dia mart. La siorciothanach tromfeartanna: gaoth ard andeas. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia ceadaoin: La ceofrain: gaoth garbh. <L 58> <B 1835 19L> 1835 MI GIONBAIR, 1835, CALLAIN A' CLAMPUIR. An chead la .i. diardaoin .i. la 'a Nodlog beag .i. la saoire. La aoibhin aorach slamnealtach speirghorm geal greine ciuin. "Deas De sa bhliadhain duinn." Go dtugadh Dia bliadhain maith dhuinn, faoi séan is faoi sonas! An dara la .i. dia haoine. La breagh nealtana ciuin; siocainín agus leicin oidhre air maidin: an grian ag taitneamh go glormhar um deire laoi: oidhche ciuin duibhre. An treas la .i. dia satharn. La breag bog nealtach ciuin. An ceathramha la .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach ciuin, gan siola gaoithe, gan fuide gan fuacht, gan fearthuinn da luidhead: oidhce breag bog caoin ciuin. Ni feacad aoinneach ariamh aimsir nios breaghadh an tam so den bliadhain. An cuigmheadh la .i. dia luain .i. margad muc. Maidin ciuin ceo seaca: meadhon lae ciuin ceo: la breag bog ciuin. An seiseadh la .i. dia mart. Maidin ciuin seaca leithe: la breagh geal greine. An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach speirghorm geal gaeine, seaca leithe. Is ionnan is la samhra e. An t-ochtmhadh la .i. diardaoin. La aoibhin aorach speirghorm geal greine ciuin. Ta an tir foilighte le sioc liath. Taineadh ordlach leac oidhre air lochánaibh areir. Ni fheacadh leac chomh tiubh lé an aon oidhce amhain ariam leam chuimhne, gan gal gaoite lé, da cur a ttalamh. Nil treabhadh na romhradh na grafadh da dheanam anium andiu, le treineacht a' tseaca, cia go raibh saothar ar siubhail ande. Um luidhe greine d'eirigh <L 60> gaoth ndeas agus tannealta noch do bhog an sioc: tosach oidhce, gaoth aniar ndeas. "Is teo siolla den ghaoith andeas 'na teine ceap an domhain": oidhche bog. An naomhadh la .i. dia haoine. Maidin tromnealtach ceobhrain: gaoth bog aniar: ciothainin roimhe breaca an lae: la tromnealtach ciuin. An deichmhadh la .i. dia satarn. Maidin tromnealtach bog ceobhrain: gaoth ciuin aniar: deire laoi bog tromnealtach soinninne. An t-aonmhadh la deag .i. dia domnach. La tromnealtach ceobhrain agus soinninne le gach lín: gaoth ciuin aniar. An dara la deag .i. dia luain - marga muc. Maidin nealtac galgreineach, meadhan lae mar an cceadna: gaoth ciuin bog aniar ndeas: ainiomad muc, acht beagan luach no ceannaightheoirighe. Ta naoi cciseacha deag .i. naoi n-al deag banaibhe ar an margadh ann: bogha ceatha ag buile a chluig le ceobráinín: la breagh aoibhin galgreineach trid amach: oidhce gealaighe. An treas la deag .i. dia mairt. La tromnealtac morceathanach mionfeartanna duairc: gaoth beodha andeas. "Gaoth andeas bíonn sí tais, is cuireann si raith ar sioltaibh." - Do glac deatachán an tAthair - Ui Caomhanaigh teine, acht nior rinneadh diobhail air bith leis an tteine. An ceathramha la deag .i. dia ceadaoin. Tromclagadh o meadhon oidhce go breacadh an lae: maidin fearthanna: gaoth aniar ndeas: trathnona soinninne: gaoth aniar: oidhce speirghorm gealaighe ciuin caoin: tuile treun sgeithánach buidhe san Amhain. An cuigmheadh la deag .i. diardaoin. La tromnealtach soininne: gaot ard aniar: oidhce doinninne clagairnighe coimhtich trid amach. An seiseadh la deag .i. dia haoine. Maidin soinninne. speirghorm geal greine, d'eis oidhche doinninne clagairnighe: <L 62> tuile treun sgeithanach san Amhain: gaoth geur aniar ttuadh. Ta an tuile i bhfuigseacht troidh-go-leith den tuile treun noch do bhi againn an seachtmhadh la de mi Samna se ghab torainn. La lomarnealtach geal greine: gaoth gonta garthach aniar-ttuadh: beagán cloichshneachta agus sneacta leathogach um trathnona: sneacta um ocht a clog san oidhche. Do glan an speir suas um naoi a clog: ta dion agus slinn na ttightheadh, geal le beagan sneachta. "Samhra gach sine go Nodlaig". "Ni fuacht go Feil Brighde." Do bhog an gaoth le tuitim a' tsneacta. An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. La aoibhin aorach speirgorm geal greine seaca agus sneachta: leac oidhre tri ceathramhna ordlaigh air tigheacht air lochanaibh Faithce an Aonaig. Ta gach sliabh agus cnoc, maigh agus machaire foilighthe le sneacta tana: taid na gotáin ag sleamhnughadh ar na sraidibh: gaoth ciuin aniar ttuadh. An t-ochtmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin seacha cruaidh: do crom sé ag toinnead ag meadhan lae, le gaoth ciuin anoir ndeas, agus do lean air, air feadh an lae: ordlach is ceathramha ar tiubhacht san leac oidhre: beagan fliuchshneacta san oidhce fuar anrodhach. An naomhadh la deag .i. dia luain, - marga muc. La geimhreamhail anrodach, fliucsneachta o am go h-am da seididh le gaoth garb gartach attuadh. Diolas muc. Ceannuigheas muc eile air ceathair deag is fithce. An fithcheadh la .i. dia mairt. La aoibhin aorach seaca cruaidh speirghorm geal greine, gan neal gan ceo: ordlach go leith ar tiubhacht san leac oidhre. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La tromnealtach mionfearthanna: an sioc ag leighidh go mór. An dara la ficiod .i. diardaoin. La tromnealtach soinninne: an sioc ag toinneadh tineadh. An treas la fichiod .i. dia haoine. La breagh bog lomarnealtach galgreineach ciuin caoin, mar la Abrain: is roi-bhreagh an geimhre se gabh torainn nach beag. An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin <L 64> aorach lomarnealtach galgreineach, ciuin: trathnona nealtach breag bog. An cuigmheadh la ficiod .i. dia domnach. La tromnealtach breag bog ciuin. An seiseadh la fichiod .i. dia luain: - marga muc. Maidin geal greine lomarnealtach: meadhan lae nealtach galgreineach. trathnona mar an cceadna, ciuin: naoi cceasacha deag banaibhe air an margadh. An seactmhadh la ficiod .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach geal greine slamnealtach: gaoth roiciuin andeas: la com breagh is do conairc me airiamh an tan so dhen bhliadhain. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog: lomarnealtach galgreineach, mar la abrain, bog gan braon. gaoth roiciuin aniar. An naomhadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin lomarnealtach galgreineach breagh bog ciuin: la aoibhin aorach geal greine lomarnealtach. An deichmhadh la ficiod .i. dia haoine. La tromnealtach dorcha: gaoth fionfhuar andeas. Is doith nach fada bhuainn fearthainn: "fuar gach fliuch": oidhche ceathanach. An t-aonmhadh la deag air ficiod .i. dia satharn .i. Oidhche Feil Brighde. Maidin aoibhin aorach slamnealtach geal greine breagh bog ciuin: la mar an cceadna: oidhche fliuch: gaoth andeas. - Ni fheacadh aoinneach da maireann geibhre chomh breagh leis an geibhre se. RATHA AN EARRAIGH NA GCEATHANNA FUARA 1835. AN CEAD MI .i. MI FEABHRA NO FAOILEADH, 1835. An cead la, la Feile Brighde Baine .i. dia domnach. Maidin tromnealtach braonach: gaoth geur aniar ndeas: la garbh geimhreamhail: "Ni fuacht go Feil Brighde." An dara la .i. dia luain, - margad muc. Maidin breagh bog nealtach: gaoth ciuin. <L 66> <C Fil.> "Muca ruadha rathamhla Muca duba dathamhla "Muca breaca líonann cró Muca glasa nil gnodh leo. "Muc gonna odhar giunnach mar a bheidh gabhar "Muc daingean druimleathan cinneadtrom "Is i sion muc ba meinn liom." <C Prós> An treas la .i. dia mairt. La breagh bog nealtach: gaoth beodha aniar. An ceathramha la .i. dia ceadaoin. La roibhreagh bog tromnealtach: an grian ag taitneamh go fann um meadhon lae: gaoth ciuin aniar: deire laoi greine: tosach oidhce gealaighe ciuin caoin caomh. An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin ciothanach tromnealtach: gaoth garthach aniar: trathnona lomarnealtach galgreineach breag. An seiseadh la .i. dia haoine. La garb giuineach: gaoth garthach aniar um maidin, gaoth geimhreach attuadh um deire laoi. An seachtmhadh la .i. dia satharn. La breagh lomarnealtach galgreineach: gaoth garbh aniar: oidhche garb gaothmhar. An t-ochtmhadh la .i. dia domnach. Maidin garbh gaothmhar: cioth trom fliuchshneachta um ocht a clog: gealain agus sgailinighe. An naomhadh la .i. dia luain; - margadh muic. La breagh tromnealtach: gaoth ciuin aniar. An deichmhadh la .i. dia mart. Maidin geal greine ciuin: a breagh bog. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag bog tromnealtach dorca ciuin go trathnona, an tan do taitneadh an grian go fann. An dara la deag .i. diardaoin. La breagh bog tromnealtac galgreineach ciuin: gaoth aniar. An treas la deag .i. dia haoine. La breagh tromnealtach: gaoth biogamhail aniar. An ceathramha la deag .i. dia satharn. La breagh tromnealtach: gaoth ard aniar ttuadh. <L 68> An cuigmheadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog: gaoth beodha aniar: la gealain is sgailinighe. An seiseadh la deag .i. dia luain. La breagh nealtana geal greine: gaoth ciuin aniar. An seachtmhadh la deag .i. dia mart. La tromnealtach ceathanach: gaoth ard aniar. An t-ochtmhadh la deag . i. dia ceadaoin. O meadhon oidhce go maidin tromceathanach: gaoth ard aniar: la lomarnealtach galgreineach: gaoth beodha aniar. Is mor do teasdadh an fearthainn se o giobhar: tosach oidhche fearthanna: gaoth fuar aniar. An naomadh la deag .i. diardaoin. Maidin fuar tromnealtach d'eis deire oidhce sneachta: gach cnoc agus sliabh, maigh agus machaire geal: la fearthanna: gaoth geur aniar ndeas. An fithcheadh la .i. dia haoine. Maidin sneacta noch do thuit areir: an grian ag taitneamh: gaoth fuar aniarn deas: Sliab na mBan Fionn agus gach sliabh agus cnoc, magh agus machaire glegeal: la breagh greine lomarnealtach barr leathanaigh (curach na bliadhna). An chead la fichiod .i. dia satharn. Maidin, sneacta leathogach da cur le gaoth fuar aniar ndeas: la fuar. An dara la ficiod .i. dia domnach. La fuar ceathanach nealtach: gaoth ard aniar: oidhce anfa. An treas la ficiod .i. dia luain, - drochmarga muc. La breagh geal greine: gaoth ard aniar. An ceathramha la fichiod .i. dia mart. Maidin seaca leithe geal greine: la breagh lomarnealtach: gaoth aniar ndeas: oidhce anrodhach siorcheathanach: anfa aniar ndeas. An cuigmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin tromfearthanna d'eis oidhce tromcheathannach seideánach: la ceathanach galgreineach seideógach: gaoth garthach aniar ndeas. An seiseadh la ficiod .i. diardaoin meith na h-inide. <L 70> Maidin geal greine speirgorm d'eis oidhce mionceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas: meadhan lae ceathanac le beagan cloichsneacta: dubhlochair no curach na mbliadna go ceart e. An seathtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin ciothanach nealtach galgrenieach: anfa anba aniar ndeas: dubhlocair na bliadhna no curach na bliadhna go ceart e: la nealtach seideogach. An t-octmadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin geal greine seaca leithe, speirghorm ciuin: la breagh nealtach ciuin. - Ba gaothmar garg deire an mhi se. MI MARTA .i. AN DARA MI, NO MI MEADHON AN EARRAIGH. An cead la .i. dia domhnach, domnach innide. La Breagh biogamail, d'eis maidin seaca leithe: gaoth geur aniar ttuadh. An dara la .i. dia luain .i. luan innide. Maidin mionfheartanna d'eis oidhce seaca leithe: leicin oidhre air lochanaibh: la breag bog nealtach galgreineach. An treas la .i. dia mart, mairt innide. Maidin anfa anba d'eis oidhce seideogach ceathanach: la geal greine speirghorm: anfa: oidhche ciuin. An ceathramha la .i. ceadaoin-a'-luaithre .i. an cead la den corgas. Maidin seideogach galgreineach ciothanach: gaoth fuar aniar ttuadh: la giuineach garg garbh gaibhtheach. An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin tromnealtach ceobhrain: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seiseadh la .i. dia haoine. Maidin seideogac garbh fhuar d'eis deire oidhce anfa anba aniar ttuadh, noc do sguab slinn de ainiomadh tightheadh a cCallain a' Clampair. Taineadh an anfa anba aniar ttuadh so le tromchlagadh roimhe breaca an lae: maidin geal greine gaillingeach gaothmhar gartach giuineach garg. Crom se ag clagadh ag deich a clog san oidhce agus do lean air go maidin le anfa aniar ttuadh. <L 72> An seachtmhadh la .i. dia satharn. Maidin go doch seideogach ceobhrain: gaoth gartach aniar ttuadh, d'eis oidhce anfa anba le tromclagadh: tuile sgeitheanach san Amhain: la geal greine: gaoth sgaloighdeach sganramhail aniar ttuadh. Do sguab se beann mo dheatachan anuas ag briseadh ceann mo cistineach: oidhche gealaighe gaothmar gonta fuar: "Ni fuacht go Feil Brighde": robhadtha san Amhain agus san Amh Beag. Tiormuigheann an talamh d'urcar bige .i. bí, .i. beo nó bidhge leis an ghaoth gonta so. An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach. La biogamhail nealtach galgreineach: gaoth fuar aniar. An naomhadh la .i. dia luain. Beagan sneacta ar maidin d'eis oidhce sneacta: ta Sliabh na mBan Fionn glegeal, agus gach cnoc agus sliabh eile fionn, acht do leighead an sneacta air na sraideannaibh agus air na tightibh. An deichmhadh la .i. dia mart. Ta an tir uile foilighthe le sneacta noch do thuit aréir le gaoth aniar: maidin nealtana: an grian ag taitneamh go fann. Taid na puisinighe ar an soileog geal agus ar an ccrann fearnoige: is breagh bog an la sneacta e: deire laoi fearthanna le gaoth biogamhail aniar ndeas: tosach oidhce clagairneach: currach na bliadhna e. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin soinninne d'eis oidhce ceathanach, maidin lomarnealtach geal greine: gaoth biogamhail aniar: glastuile san Amhain: do leigheadh an sneacta d'aigheadh na tire. Ni fecim acht ball beag ann so agus an sud ar Sliabh na mBan Fionn. "Muna mbeidh na lionnta lan rimh Mi na Marta, lionfa an Mart fein iad," agus ataid siad lionta go ceart. Is maith do rachadh an gargshin se do giobhar agus do croinn toraidh, oir na ghobochadh siad amach go mbeidh currach na bliadhna imthighthe. An dara la deag .i. diardaoin. La breagh nealtach: oidhche lanre breagh. An treas la deag .i. dia haoine. Maidin geal greine, seaca leithe: leicin oidhre air locánaibh: la breag ciuin <L 74> geal greine lomarnealtach. Chuadhas go Cill Chuinigh ag tabhairt suas Eadmom Mhas, fear ar a bhiodhas a mbanduigheact. An ceathramha la deag .i. dia satarn. La breagh lomarnealtach greine ciuin. Caitheas e a cCill Cuinnigh. Bi ciothan roimhe breaca an lae. Thangas abhaile um deire lae. An cuigmheadh la deag .i. dia domhnac. Maidin slamnealtach geal greine: gaoth biogamhail aniar ttuadh: la breagh mar an cceadna: gaoth ard um trathnona agus deire laoi: oidhce breagh biogamhail. An seiseadh la deag .i. dia luain - drochmhargadh muc. La breagh bog nealtach ciuin caoin: cioth um naoi a chlog san oidhche. An seachtmhadh la deag .i. dia mart .i. la Feile Padruig ardnaomh Eirionn. Maidin nealtach braonach: an grian ag taitneamh go fann: anfa attuadh um meadhon lae: la breagh gaothmar. An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog slamnealtach galgreineach ciuin. An naomhad la deag .i. diardaoin. La breagh bog nealtach ciuin. An fithcheadh la .i. dia haoine .i. an la leathach .i. is ionan oidhce is la, oir eirigheann an grian agus luigheann si ag se a clog: maidin tromnealtach ceobhráin ciuin bog breag: la aoibhin alainn nealtach galgreineach ciuin. Ceannuigeas cadóg air tuistiun andiu; ba tathacach deaghblasta e le n-itheadh An t-aonmadh la fichiod .i. dia sathairn. La breagh bog nealtac ciuin. An dara la fichiod .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach ciuin. An treas la ficiod .i. dia luain: - drochmargadh muc. La breag bog nealtach ciuin. An ceathramha la ficiod .i. dia mairt. La breag nealtana galgreineach: gaoth geur martamhail tirm anoir. An cuigmheadh la ficiod .i. dia ceadaoin, la saoire .i. la Feil Muire na Feil Padruig .i. le Feil Muire na sanuise. <L 76> Maidin aoibin aorach seaca leithe geal greine, gan neal gan ceo: la breagh bog: an grian ag taithneamh go teith mar la buidhe bealltainne. Is iomdha sine a la earraig: acht ni raibh sine andiu acht sine da breaghacht. Thaineadh Eibhlin Ni Threasadh an aimsir cum chugham andiu. An seiseadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin aoibin aorach, seaca leithe, geal greine gan neal gan ceo: la nealtach breagh ciuin. An seachtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin bog nealtach ciuin: la mar an cceadna An t-octmhadh la ficiod .i. dia satharn. La breagh nealtach ciuin. An naomhadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach: gaoth fuar andeas. An deichmheadh la ficiod .i. dia luain. Maidin breagh nealtach: gaoth ciuin andeas: la mar an cceadna An t-aonmhadh la deag air ficid .i. dia mart. Maidin breagh bog nealtach ceobhráin: gaoth ciuin andeas: fearthainn um meadhon lae deire laoi nealtach soinninne: gaoth ciuin aniar ndeas. - "Taineadh Mi Marta mar leon, d'imthig mar uan." MI ABRAIN, 1835. Callainn a' Chlampuir. An cead la .i. dia ceadaoin. La na n-amadan Abrain. - Ta nos barbardha o aimsir na bpaganach air bun an Eirinn fos .i. amadan Abrain do dheanamh do duine. An aimsir Venus Uenire (Beandheas) do adhradh, bhi an cead la den Mi na feighil da h-onorughadh, agus ba gnaith gach gne cleasuigheacht uirisiol do imirt na h-onór; acht is doith liomsa gur am an nos ginntilighe se do leagann air lar anois fein. Maidin bog braonach tromnealtach sraidshalach: gaoth ciuin aniar ndeas: meadhon lae agus trathnona soinnine. An dara la .i. diardaoin. Maidin breag bog nealtac galgreineach: la mar an cceadna. <L 78> An treas la .i. dia haoine. La breag bog ciuin. An ceathramha la .i. dia satarn. La breag bog ciuin. An cuigmheadh la .i. dia domhnach. Maidin go doich tromfhearthanna, d'eis deire oidhce fearthanna: la breagh bog galgreineach ciuin. An seiseadh la .i. dia luain. La breagh bog galgreineac ciuin. An seachtmhadh la .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach nealtach galgreineach: gaoth biogamhail aniar ndeas: la mar an cceadna. Chuadas go Leaca-na-Cuailighe le Padraig de Burc ag ceannach bo. An t-octmhadh la .i. dia ceadaoin. La breagh nealtana greine: gaoth ciuin aniar ndeas. An naomhadh la .i. diardaoin. La nealtach tirm: gaoth garbh aniar. An deichmhadh la .i. dia haoine. Maidin is meadhan lae cruadh tirm: gaoth gairbh aniar ttuadh: deire laoi breagh bog. An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin nealtach breag bog ceobhrain ciuin: la aoibhin aorach nealtach ciuin caoin. An dara la deag .i. dia domnach. - teinnte cnamh air gach cnoc. Mocheirighe caoin ciuin ceo: la breagh bog nealtana greine. An treas la deag .i. dia luain; - drochmarga muc. La breagh nealtana galgreineach ciuin: - taineadh dearbrathair mo cheile .i. Seamus Ua Duluthnta Dulchaointigh cum chugham andiu ar coiste an lae: - teineadh cnamh laimh le Caraig Seac. An ceathramha la deag .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach nealtana galgreineach: gaoth roichiuin aniar: - bhi teine air mullach Suidhe Finn areir; an teine bhi laimh le Caraig Seac areir bhi mile ar fhaid ann. Is doith liomsa gur cnoc aitinn do cuireadh tre teinne, tre gairdeacus um Píl agus na deachmhunn do chur air ccul. Oidhce dia domhnach, bhi na millte teine air gach cnoc, sliabh agus ardan chomh tiubh leis na Reiltin air an speir oidhce seaca. Is maith muna ttiucfadh <L 80> cogad idir clanna Gaodhal agus na ministeirighe gallda agus a lucht leanamhna. La breagh bog: luaithrean air boithribh. Bhí cead go leith míle a ttimcioll an Ghleanna idir na cnocaibh agus na sliabhtaibh air dearglasa um radharc o Chnocan an Eithigh ag ceann Fatha an Aonaigh a cCallain a clampuir. An cuigmheadh la deag .i. ceadaoin-a' bratha. Maidin tirm; ceo bhothair da sguabadh le gaoth gonta attuadh. Bhí tri laethe na seanriabhaiche (.i. an dara la deag, an treas la deag is an ceathramha la deag) breagh bog; acht ata an la so geur gonta garbh gaothmar: "Gaoth attuadh bionn si fuar is cuireann si fuacht ar daoinibh... An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin breagh nealtana geal greine: gaoth geur attuadh: meadhon is deire laoi gaoth garbh gaibtheach attuad. An seachtmhadh la deag .i. dia haoine .i. Aoine an Ceasta. La nealtach: gaoth gonta garbh attuad ag sguabadh luaithrean air boithribh. D'fhág Seamus Ua Dulathunta Dulchaointigh, dearbhrathair mo chéile Callain trathnona andiu ag triall go Baile-ath-cliath. An t-ochtmhadh la deag .i. satarn Casga. Maidin breagh biogamhail. - chidim sguabadh air an marga deanta de fhraoch, agus sguabadh deanta de dhuilleabhar .i. an Rasan air a ttagann an fraochán; is on duiulleabar leathan thagann air goirtear a ainmh ainm. Is rochaol an duille thagann ar an bfraoch, agus ni thagann aon fraocan air, acht blaith beag corcra: is neamhcomhsamhail le na cheile an duilleabhar ras (rasán) agus an fraoch (rasán eile): fraoch .i. erica vulgaris: duilleabhar o a bfasann fraochan Vaccinium Myrtillus. An naomadh la deag .i. domhnach Casga. La breagh bog nealtach ciuin: d'imthigh an fuacht mor agus an gaoth gartach. An fithcheadh la .i. luan Casga, - ni la. saoire anois e. La breag bog nealtach ciuin: marga muc. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia mart. La breagh bog nealtach: <L 82> gaoth ciuin aniar. Chuadhas le sochraid leinibh an Codlatánach go Teampul Loisg .i. go Cill Train, air maidin go moch ar cara luasgain. An dara la ficiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach geal greine gan neal: ceo tana, ciuin caoin: meadhan lae agus trathnóna lomarnealtach: gaoth geur aniar ttuadh. An treas la fichiod .i. diardaoin. La breagh nealtana greine ciuin: ghaoth attuadh. An ceathramha la ficiod .i. dia haoine. Maidin breagh lomarnealtach greine: gaoth geur attuadh. Cidhim eorna da cur faoi raca iaruinn: beirt fear da tarang, agus ainiomad garlaigh no aosog agus toicighe ag cur a' tsil. An cuigmheadh la ficiod .i. dia satarn. La breagh nealtana greine: gaoth geur attuadh: - teasduigheann fearthainn go mor o gach barr. An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin geal greine lomarnealtach: gaoth gonta tirm attuadh: cloichsneachta agus sneacta leatogach um trathnona .i. tri a clog le gaoth gonta garg attuadh. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain, - drochmharga muc. La breagh nealtach: gaot geur attuadh. "Gaoth attuadh bionn si cruadh, agus cuireann si fuacht ar dhaoinibh." Chidim sneacta air mullach Suide Finn: beagán cloichsneacta um buile a clog le gaoth gonta anoir ttuadh: (oidhce fuar): toirneach ag ceathair a clog no trathnona. An t-octmhadh la fichiod .i. dia mart. Cloichsneacta agus sneacta leathogach agus fearthainn roimhe breaca an lae: maidin go moch mionceatanach: maidin soininne lomarnealtach galgreineach: gaoth geur anoir ttuadh. Chidhim maoilinigh na morsliabh foilighthe le sneachta .i. maoilin Sleibh na mBan Fionn, maoilin na nGaillti, maoilin na cCumarach, maoilin Stuada Laighean, maoilin na Staidhre Duba: is martamhail an Abrain í seo againn. <L 84> An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh nealtach: gaoth fuar anoir ttuadh. An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin. Cuadhas go h-aonach na muc i Muilleann Ui Chuan. Bhiodas ag Bothar-a' Mharga ag labhairt na fuiseoige, ag an cead spice den lae gaoth gonta anoir ttuadh. Nior dhiolas mo muc; ag teacht abhaile dom, thuit cioth trom fearthanna orm: deire lae soinninne. MI BEALLTAINNE 1835. Callain a' clampuir. An cead la .i. dia haoine .i. la buidhe Bealltoinne. La aoibhin aorach nealtach galgreineach, breag bog brothallach: gaoth ciuin anoir ttuadh. d'imtigh an fuacht le ratha ráithe an earraigh na cceathana fuara. Cuadhas go Cill Chuinigh. An dara la .i. dia satharn. La breag bog nealtach: gaoth ciuin anoir ttuadh: margadh maith muc a cCallain. An treas la .i. dia domhnach. Maidin agus meadhan lae aoibhin aorach nealtana geal greine: trathnona fearthanna air feadh uaire: d'iontadh an gaoth on ard thuadh gus an ard shiar: deire laoi tromnealtach breag bog ciuin: iomaint air Faithce an Aonaigh: aosog Callain ag spaisteoireacht ar an Faithce. An ceathramha la .i. dia luain, - la aonaigh Callainn. La aoibhin aorach speirghorm geal greine. Cuireas ceathramha potataoi a ttalamh a Luinsig, laimh leis an Amh Bheag: ceannach maith air an aonach acht beagan daoine. An cuigmheadh la .i. dia mairt. Maidin agus meadhan lae tromnealtach tirm: gaoth fuar andeas: trathnona fearthanna, agus is mor do theasdadh on duthcha dúthaigh. An seiseadh la .i. dia ceadaoin. La breagh nealtana ciuin. An seachtmhadh la .i. diardaoin. La breagh nealtana geal greine ciuin. An t-ochtmhadh la .i. dia haoine. La breagh nealtana geal greine ciuin. An naomhadh la .i. dia satharn. La breagh nealtach, tromceathain <L 86> is gealain: cioth trom um meadhan oidhche: gaoth beodha aniar: - chuireas mo cuid potataoi ó bhaoghal, oir ataid na clasa gearrtha. An deichmhadh la .i. dia domhnach. La breagh nealtach, d'eis oidhche ceathanach: gaoth fuar aniar ndeas: is maith rachaid na ceathain se do gheabhar. An t-aonmhadh la deag.i. dia luain. La nealtach: cioth um ceathair a clog um trathnona le gaoth fuar aniar ndeas. An dara la deag.i. dia mairt. La breagh bog nealtach: gaoth beodha aniar ndeas: fearthainn ciuin caoin gan fuide gan fuacht: gaoth ciuin andeas o trathnona: deire laoi ceobhrain: gaoth ciuin aniar: oidhce ciuin ceathanach. An treas la deag.i. dia ceadaoin. Maidin ciuin soinninne, d'eis oidhce ceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas: meadhan lae agus trathnona tromceathanach: gaoth ciuin andeas: "Gaoth andeas bionn si tais, is cuireann si raith ar sioltaibh": deire laoi tromnealtach siorceathánach, agus is mór do theasdadh an fhearthainn o gach barr; mar ata, cruithneacht, coirce, eorna, feur, seamar, (agus luibheanna gardha), pis, pisean, ponaire: seagal, etc.: oidhche ciuin ceatanach. An ceathramha la deag .i. diardaoin. Maidin go moch ciuin fearthanna, d'eis oidhce fearthanna: gaoth andeas: fearthainn gan fuide gan fuacht i seo; is dronuilleanach thuiteann si, mar is gnath le fearthuinn gan drothán: tráthnona ceobhrain: gaoth ciuin anoir: tuile buidhe faoi port an in Amhain-a-Righ: oidhce ciuin ceathanach caoin. An cuigmheadh la déag .i. dia haoine. Cioth trom ag céad spice an lae: gaoth ciuin andeas: mochóirghe tronmealtach soinninne: gaoth ciuin andeas: mochóirighe tromnealtach soinninne: gaoth ciuin andeas: "Gaoth andeas bionn si tais, is cuireann si rath ar sioltaibh": - cuirfeadh an fearthuinn se moill ar curadoireacht na bpotataoi: thuit an tuile buidhe: nill san Amhain anois acht glastuile: taisbeánann so nachar thuit acht beagan fearthanna aréir; acht chidhim tromnealta ag eirghidhe san ard theas: maidin ceobhrain le gaoth andeas: <L 88> cioth trom um ocht a clog: ciothan gealain um naoi: an speir ag glanadh suas: meadhan lae speirghorm lomarnealtach geal greine: is alainn úr aidheadh aghaidh na tire. Cluinim an cuach an céad uair am chluais deis: deirid otracháin gur adhbar, acht nil ann so acht saobhchaint: tráthnona aoibhin aorach lomarnealtach speirgorm geal greine: deire laoi breagh: oidhce aoibhin ciuin soininne. An seiseadh la deag.i. dia satharn. Maidin agus meadhan lae sonninne, d'eis oidhce sonioinne: ancuid potataoi sil air an margadh, o pingin go tri leathphingine a chloich: trathnona ciothanach: gaoth beodha andeas. An seachtmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin tromnealtac fearthanna, d'eis oidche ceathanach: anfa anba um trathnona agus deire laoi on ard theas: "Ni anfa go gaoth andeas." An t-octmhadh la deag .i. dia luain. La breag bog lomarnealtach galgreineac: gaoth ciuin andeas. An naomhadh la deag .i. dia mairt. Maidin go moch aoibhin aorach speirghorm: maidin lomarnealtach greine: gaoth roiciuin andeas: - ni feacadh me aon fainleog sa bhliadhain se, go bhfeacadh me andiu e .i. fainleog camchosach. An fithceadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog lomarnealtach greine: gaoth ciuin andeas. Cuiread Seaghan Ua Duinn mac -- Ni h-Airnigh Athairne agus leasmhac Mhichil Ui Braonain, o Sraid a' Droichid Mhoir, andiu ann a urlachas an - . Chuaidh mathaibh an bhaile chum na sochraide. An t-aonmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh lomarnealtach greine: gaoth biogamhail andeas: deire laoi nealtach fionfuar. An dara la fichiod .i. dia haoine. Ciothán cumhra ar maidin go moch: maidin aoibhin aorach breagbog braonach: "Is comhachtach na braonáin (.i. braoinin .i. ceobhraon) andiu": la breagh bog lomarnealtach geal greine: gaoth ciuin aniar ttuadh: daoine ag cur potataoi go lionmhar. <L 90> An treas la ficiod .i. dia satharn. La breag nealtana: gaoth fiunfhuar aniar. An ceathramha la fichiod .i. dia domhnach. La fionfhuar nealtach: cioth trom um buile a clog sa trathnona le gaoth geur aniar ndeas. An cuigmheadh la fichiod .i. dia luain. Maidin nealtach: gaoth fionfhuar aniar: ciothain is gealain o am go ham treas an la: gaoth gartach aniar. Is fuar an mi bealtainne e. Cidhim potataoi noch do cuireadh agus do clúduigheadh faoi trinnseaghail agus faoileadh chuig seachtmhuinne o shoin, noch ata gan teacht suas os cionn talmhan fos. An seiseadh la fichiod .i. dia mairt. La ciothánach: cloichshneacta agus tóirneach um se a chlog: gaoth roiciuin aniar ttuadh. An seachtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog: ciothain gealain agus toirneach le gac linn: gaoth attuadh: o meadhan lae go cuig a clog cloichsneachta agus clagadh, agus toirneach tréun um cuig a clog: gaoth anoir agus do lean air go se a chlog, an tan do stad an toirneach agus an fhearthainn. An t-octmhadh la ficiod .i. diardaoin Deasgabhala .i. la saoire: maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine, beagan slamnealta le ciunas mor: la mar an cceadna. - Iomaint agus comhbhrac coilighe coileach agus rinnce fada no Geatai Arda; agus iomaint geata air Faithche an Aonaigh. Ta da gne iománadh ann, mar ata: - iomaint gaolach le comán agus liathroid, noch a buailtear treas an machaire, no treas an baire .i. treas an lubán ag ceann macaire na h-iomana; cricket .i. iomaint gallda le bata agus liathroid, noch a caithtear le lamh tre geatín de leagadh mas feidir e, acht cosantar an geatin le fear-an-bhata. <L 92> An naomhadh la fichiod .i. dia haoine. La aoibhin aorach lomarnealtach geal greine ciuin caoin caomh breag bog. An deichmhadh la ficiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin aorach breagh brothallach lumarnealtach geal greine: la ciuin mar an cceadna. An t-aonmhadh la deag air fichid .i. dia domnach. Maidin aoibhin aorach geal greine breag brothallach ciuin caoin: samhra buidhe go ceart e anois, agus is mor do theasdadh an brothall so uainn: trathnona agus deire laoi breag bog nealtac. Chidhim fo-ghas ag teacht suas am cuid potataoi: cioth um deich a clog san oidhce. - Ba fionfhuar an mi bealltoinne í seo go diardaoin Deasgabhala, an tan do iontadh si chum bheith breag bog brothallach, d'eis na toirnighe noch do bhi an la roimhe sin. MI MEADHOIN AN tSAMHRA 1835. An cead la .i. dia luain. Maidin breagh nealtach: gaoth fionfuar attuadh: la breag trid amach. An dara la .i. dia mart. La breag ciuin geal greine: cioth breag um deich a clog san oidhche. An treas la .i. dia ceadaoin. Maidin ciuin: ceo chomh tiubh san nach bfaicim da fichiod slat uaim. La breag geal greine ciuin: cromas air an aithcriadh do chur air mo chuid potataoi. An ceathramha la . i. diardaoin. Maidin ciuin, ceo tana go moch: maidin aoibin aorach speirgorm geal greine go naoi a clog an tan d'eirigh beagan lomarnealta: la lomarnealtach geal greine: gaoth bog anoir: biadtinne an gach ard. An cuigmheadh la .i. dia haoine. Maidin go moch aoibhin aorach speirgorm geal greine ciuin caoin: gaoth bog anoir. Is aoibhin an aimsir ag saothramhadh na bpotataoi e. Ta biadhtinne da dhothadh ar gach sleibhtea agus mointean siar uaim, agus is comhsamhail go mbiadh daoine ag cur potataoi go la fheil Seaghain: meadhan lae agus trathnona <L 94> lomarnealtach geal greine: gaoth beodha attuadh. Chidhim um deire laoi go bfuilid urmor na biadteinne doithtidh muchtadh andiu, noch do bhi ar dearglasadh andé, le tiormacht na h-aimsire agus leis an ghaot beodha tirm anoir. An seiseadh la .i. dia satharn. La aoibhin aorach speirghorm geal greine: gal teasbadh as an talamh, agus ceo teasbad idir me is na sleibhtibh. Muna mbeidh an gaoth beodha noch ata anoir ttuadh do bheidh an la chomh brothallach le haon la lem chuimhne. Cuireas deire la sluaisteaghail mo cuid potataoi noch do cosain leath coroinn dom. Um an t-aon bhuile deag san oidhche, teine creasa agus blaodhmanna borba toirnighe, le clagadh tromfearthanna: bhi teine gealain uair a chloig. roimhe an toirneach: is iongantach liom sin. An seachtmhadh la .i. dia domhnach. La teasbadh ceo tana ciuin: deire laoi geal greine. An t-octmhadh la .i. dia luain. Maidin druchta ciuin: ceo go naoi a chlog an tan do taitin an grian treas an cceo: toirneach treun a bhfad uainn um trathnona: la chomh brothallach is do conairceas ariamh. Chuadhas a snamh um meadhan lae: bliadhain tortamhail í buideachas le Dia: cruithneacht ag easgar: - do marbh teine creasa ainiomad airnéis a ccondae Bhaile-ath-cliath. An naomhadh la .i. dia mairt. Maidin ciuin ceo: la brothallach geal greine ceo teasbadh: toirneach a bhfad uainn: dath buartha buidhe air uisge na h-Amhan, cia nach bhfuill tuile innte. An deichmhadh la .i. dia ceadaoin: - la trosga. Maidin druchta: maidin is meadan lae ciuin ceo fionfhuar: trathnona teasbadh nealtana greine - cruitneacht ag easgar. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin ciuin ceo: la breag nealtach brothallach ciuin: deire laoi greine aoibhin aorach bog: - drochmargadh muc. An dara la deag .i. dia haoine .i. la aonaigh Callainn. Mochmhaidin ciuin ceo: maidin geal greine ciuin: la mar an cceadna: - drochaonach. <L 96> An treas la deag .i. dia satharn. Mochmhaidin ceo ciuin: maidin geal dructa lomarnealtach ciuin. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh nealtach: gaoth beodha brothallach attuadh. An cuigmheadh la deag .i. dia luain. La breagh nealtac: gaoth beodha an ar ttuadh. An seiseadh la deag .i. dia mairt. La bog nac beag brothallach: gaoth beodha aniar. An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin caoin ceobhrain: gaoth ciuin aniar ttuadh: la fionfuar: gaoth beodha attuadh. An t-ochtmhadh la deag .i. diardaoin Abhloinne .i. la saoire .i. la aonaigh Chille Cuinnig. La breagh bog nealtana geal greine: gaoth beodha bog aniar ttuad. An naomhadh la deag .i. dia haoine. La breagh bog nealtach: gaoth beoda aniar ttuad. An fithcheadh la .i. dia satharn. La breagh bog nealtach: gaoth aniar ttuadh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La breag bog nealtach: gaoth beodha bodha LS. aniar. An dara la ficiod .i. dia luain. La breag bog nealtach mionceathanach: gaoth ard aniar. Sliabh na mBan Fionn ag caitheamh tobac. - Is mor theasduigheann fearthainn o gach barr, acht cruitneacht faoi blaith, agus féar da shabháil .i. féar da dheanamh. Chuadhas go Cill Minic go socharaid an Stacach, noch ata da chur andiu a Stoinchathraigh; is roidheas an ait san samra e Cill Minic oir baile beag coiminis e le croinn soileoige ag fás go lionmhar timchioll gach tighe. An treas la ficiod .i. Oidhce Feil Seagani .i. dia mairt. La breagh nealtana greine ciuin. Cuadas le gras clodhadoir o Baile-ath-cliath go coillte Iarla Tigh-na-hinse, tri mile o Challain. Cuadhamar asteach is na coillte ag Clas-an-dair-mhoir. <L 98> Is aoibhin na coillte se. Gluaiseamair romhain ag insinn sgealta fianuigheachta air na lurgadain (na lorgadain) .i. siobhraighe beaga saobhnosacha, sé n-ordlaigh air aoirdeacht, mar lucht na Lilipiusia, ar a mbionn truis agus caipinighe dearga, agus coitinighe gearra uaithne. Ta ciorcaill uaithne aca ameasg coillte Cnoic na Cairge a mBaile-Ui- Chaoimh, agus is gnaith leo gach oidhce samhra gealaighe beith ag rince le ceolta sidhe go glaodh na ccoileach, an tan sgaipeann siad mar ceo. Ta sbarán lionta le h-ór buidhe ag liobarna o glac gach lurgadán, agus an tan cidheann sbealadoir, la teasbadh, iad ag rith tres na moinfearthuighe, measan se ceann diobh do gabhail chum an sbarán oir do bhaint dhe, acht is goile labharthoir gac lurgadan, oir cloisean an sbealadoir glor garg allta taobh shiar de, agus an tan fheachann cread as an glór sluigthear an lurgadan treas an talamh go Tir na n-og. Shiubhlamar treas an Doirin, agus tres an Ciorcoill Crann go Dair-na-bhfiach, agus laimh leis na lochain eisg go Cuirt- an-Tighearna .i. an Tig-Mhor .i. Tig-na-hinse agus tre gach rasan noch ataid ann, millte mílte air faid, agus treas an gardha, ceithre acara air meid le balla seacht ccuinne; agus treas an tigh gloine, agus go Baile-Ui-Gheibhle, ait ar sgaras lem comhluadar, an grasac clodhadoir o Bhaile-ath- cliath, agus thangas abhaile de Cnoc Tulach-Mhaoine, agus den Cnoc Riabhach go Callain-a'-Clampuir, d'eis chuig mhile de bothar agus chuig mile eile tre coillte cumhra agus rasáin roailne agus macairighe mine glasa. Ni theasduigheann acht uisge amain .i. amhain abhainn mór no loch aoibhin chum Tigh-na- hinnse do bheith na hait comh bhreagh com alainn is ata le faghail air druim domhain. Deire laoi gaoth biogamhail fuar attuadh: ciothan cumhra um an t-aon bhuile deag san oidhche, agus teasduigheann si go mor. An ceathramha la fichiod .i. la Feil Seaghain .i. dia ceadaoin. - Ni la saoire anois e. Cioth trom ag breaca lae: gaoth ard aniar: ciothain agus gealain le gach linn, le gaoth ard garthach <L 100> aniar ttuadh: meadhan lae agus trathnona tirm galgreineach anfa aniar ttuadh. Ta se chomh fuar le la marta meirgeach gaothmar cruadh. Connairceas ande san Doirin, ballaidhe tig bó deanta amuch sa amach de slata soilioige; - is o tighthe deann den tsort so goirthear Druim Soileach d' Ardmhacha. An cuigmheadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin geal greine lomarnealtach: gaoth gonta garthach geimhreamhail aniar ttuad: la mar an cceadna: dob eigin domh mo cosóg geimhre do cur orm. An seisead la ficiod .i. dia haoine. Maidin agus meadhan lae tromciothanach: deire laoi soinninne: gaoth gonta garthach aniar. An seachtmhadh la ficiod .i. dia satharn. Cioth ag cuig a clog air maidin: la breag bog nealtach: gaoth aniar. An t-ochtmadh la ficiod .i. dia domnach. Crom se ag fearthainn go bog roimhe se a clog le gaoth ciuin andeas agus do lean air treas an ló, ag mionfhearthuinn, no ag ceobhrain: gaoth anoir ndeas um deire lae. An naomhadh la fichiod .i. dia luain .i. la Peadair is Poil .i. la saoire. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin andeas. An deichmhadh la ficiod .i. dia mairt. Maidin ceobhrain um se a clog: gaoth ciuin anoir ndeas: la ceobhrain agus soinninn la gach linn: gaoth anoir ndeas. BUIDHEMIS 1835. An cead la .i. dia ceadaoin. La siorfhearthanna: gaoth roiciuin andeas: "Gaoth andeas bionn si tais, is cuireann sí rath air sioltaibh." deire laoi soinninne. An dara la .i. diardaoin. La breag bog lomarnealtach geal greine: gaoth beoda andeas. Taid mo cuid potataoi da nglanadh: is roibhreagh iad. An treas la .i. dia haoine. Crom se ag mionfearthainn ag leatuair d'eis a ceathar .i. ag an tam ion a n-imthigheann Coiste an Mhala (o Bhaile-ath-cliath) tar braid: maidin <L 102> ceobhráin go hocht a chlog le gaoth roiciuin andeas, an tan do thaitin an grian tre nealta boga uisgeamhla: maidin nealtach galgreineach breagh brothallach, agus la breagh bog: ag ceathrama uaire d'eis a se toirneach os cionn na h-Amha Muimhnighe, le fearthainn trom air Sliabh Ardach .i. ar Druim a' Ghuail: d'iontadh an gaoth ón ard shiar gus an ard thuadh, agus thaineadh tromclagadh um seacht a chlog, ni raibh se tar leathuair ag triall o Druim-a'-Ghuail go Callain. An ceathramha la .i. dia satarn. Maidin breagh bog ciuin: crom se ag tromchlagadh ag an t-aon uair deag, agus lean ar ag clagairneach go se a clog, .i. air feadh seacht n-uaire. Ta tuile buidhe san Amhain: deire laoi agus oidhce soinninne ciuin. An cuigmheadh la .i. dia domhnach. Maidin soinninne geal greine lomarnealtac: gaoth ciuin andeas. An seiseadh la .i. dia luain. La bog nealtach ciothánach: gaoth andeas. An seachtmhadh la .i. dia mart. La mionceathanach: gaoth andeas. An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin, - margad muc. La breagh nealtach: gaoth ciuin aniar. caipinighe ceo air na sleibtibh air maidin; acht do glanadar suas um meadan lae: "Sliabh na mBan Fionn is na nealta os a cionn." Cidhim fiormuilinn (fíor-mhaoilinn) Stuadh Laighean, agus fiormhullach Beann na nGaillti faoi ceo. Taisbeanann so gur aoirde iad na Sliabh na mBan 'na na Cumaracha, agus na na Stadaire Dubha. Cuireas deire le glanadh mo chuid potataoi andiu. An naomhadh la .i. diardaoin, - margad muc a cCallain. Ciothain roimhe breaca an lae: soinneann ag ceathair, tromfearthainn ag cuig: meadhan lae soinninne; deire laoi tromfheartanna: ceannach maith air mucaibh ramhra noch a mheadann o cead-go-leith go da chead. Dhíolas muicín meith ande air da fichiod sgilling; agus cheanuigheas da mhuc andiu air trí puint cuig sgillinge is rael, noch a bheidheas meith <L 104> go leor ag aonach na San Lamhras .i. an t-aonmhadh la fichiod de mhi Lughnasa chugainn. Ta o se fichiod go seact fichiod air an ccead den muicfheoil mucraighe .i. muca bagún. An deichmhadh la .i. dia haoine, la aonaigh Callain-a'- Chlampair .i. la aonaigh na Feil Seaghain .i. seana la Feil Seaghain beag. Maidin tromnealtach ceobhrain. "Is minic dubhachán mór le beagán fearthanna." La aoibhin aorach lomar- nealtach greine: ceannach maith air banaibhe. agus slipighe: ollan ó seacht sgillinge deag an cloich go punt: beagan lorg ar caoirigh na capaill, na bá: drochaonach: gaoth aniar: brusgar ag bualadh a cheile. An t-aonmhadh la deag .i. dia satarn: la breag nealtach: gaoth ciuin aniar. Diolas cuid mhaith earradh andiu sa nde: oidhce fearthanna on 't-aon buile deag suas. An dara la deag .i. dia domhnach. Maidin siorfearthanna d'eis oidhche siorfhearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas. Is mor an diobhail ata ar feur bainti: is mor theasduigheann soinnean o gach bárr anois. Chidhim Padruig Ua Deabrán ci Faithce an aonaigh noch do bhi a bruidean is ag eachran la an aonaigh, gabhtha ag pileirighe Callain ag imtheacht go priosún Cille Chuinnigh, gan caibin air a cheann, na briste air a gabhal, na brog na stoca air a bhonn. Is maith do tuill se e: meadhan is deire lae breagh soinninne. An treas la deag .i. dia luain. La breag lomarnealtach greine: gaoth beodha aniar: tiormoghadh so an feur. An ceathramha la deag .i. dia mart. Maidin breag bog nealtac greine: la greine: gaoth ard aniar ag crothadh arbar go mor: da phingin go leith air potataoi. An cuigmheadh la deag .i. dia ceadaoin. Cioth trom ar maidin o ceathar go cuig a clog: la breagh lomarnealtach greine: gaot ard aniar. An seiseadh la deag .i. diardaoin. La breagh nealtach: <L 106> gaoth fionfuar aniar ndeas: deire laoi mionfearthanna: oidhce mar an cceadna. An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Moch-maidin ceobrain d'eis oidhce ceobhrain: gaoth fionfuar aniar ndeas: maidin mionfhearthanna: meadhan is deire laoi soinninne. An t-octmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh nealtach: toirneach um deire laoi: gaoth garb aniar. An naomadh la deag .i. dia domnach. Maidin breagh greine: d'eirigh garb ghaoth aniar ndeas um meadhan lae noch do ciuineadh cioth fearthanna um tri a clog .i. trathnona. An fithchead la .i. dia luain. La breag bog nealtach ciuin. - Cluinim gur thuit cloichsneacta trom agus sneacta a cCnoicin-a'-Gabha, laimh le Caisiol Mumhan, agus gur lean air ag tuitim, le gaoth aniar gur mhill arbar agus potataoi. Cluinim gur thuit, mar an cceadna, laimh le paraiste Cille Mhanach, ag milleadh gach barr mar an cceadna. An t-aonmad la ficiod .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach lomarnealtac geal greine. - Chuadhas go Baile-átha-cliath. ag ceannach earragh. Caitheas la air an bothar, agus se la san ccathair, agus la ag teacht abhaile; is e sin, bhíodhas ocht. la o mo thigh a cCallain. Cuadhas de bhothar Ceatarloch, agus tangas de bhothar Baile-átha-Aoi. Ba brothallach an aimsir a mBaile-ath-cliath, agus ar na boithribh e. Ba aoibhin aorach radharc na tire air gach bothar. Conairceas daoine ag gearradh coirce agus eorna mor a bhfo-aitibh ag teacht abhaile dhom .i. air an t-ochtmhadh la ficiod. Rithid na coistighe seacht mile gaodhlacha san uair air bothar Baile-átha-Aoi agus se mile ar botar Ceatharloch. An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach brothallach. - Chuadhas ag snamhadh. An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh brothallach speirghorm geal greine. An t-aonmhadh la deag ar ficid .i. dia haoine. Mar an cceadna. <L 108> <B 1832 19T> COMHLABHRA NÓ RÁDH-AITHEASC Thug sé ag Baile h-Éaghail, an t-ochtmhadh lá de iúil, 1832. (Cm. imleabhar a trí, lthth. 164, 165) A chlanna gaodal, is mian liom labhairt libh a niomh indiu a mhinniughadh dibh cionnas thangabhair fe fhiacail a bhráca ag clanna gall, agus le cumhnadh congnamh De uile-comhactach a innsin dibh an tslighe is fearr chum eirge as an aindise ina ttarla caitilicighe na h-Eirionn. Is beag nac bfuil seacht gcéad bliaghain ó tuiteamar fé gearsmact clanna gall, tre ar ccionnta fein. Ni raibh cumna congnamh clanna gaodhil le cheile, agus dá bhrigh sin do creacadh, do crocadh, do ceasadh iad. An uair d'aistriodar clanna gall ón creidiomh chaitiliceach do dhiobradar na caitilicidhe as sé chontae i cCuig' Uladh, agus as morchuid do na cuigighibh eile, da radh leo imteact go h-ifrionn nó go Connactaibh. D'eirgheadar na caitilicigh suas an arm an aghaidh a ndeargnamhaid, na sasanaig, acht ni raibh an la leo. Cailleadar a bfearntas. Ní raibh Brian Boramha na Uaisington na aon treanchogaigheach eile aca, do coingeochadh iad a comhrughadh cabhrughadh le chéile. Saoileadar na sasanaig a deanadh leis na caitilicidhe mar rinneadar na h-Udaigh leis na Cananitighe, gan aon do clanna gaedhal, fear, bean na buachail, lag na laidir, bocht na saidhbhir d'fagan san tir se na mealla agus na leamhnacta, gan marbhadh. D'eirgeadar na sasanaig a rebeilion an aigheadh righ Searlus a righ dilis fein, agus cia gur sasanach e, do sciobadar an ceann de. Do chomhrochad chabhrochadh na caitilicighe leis, acht tre slioghmodoireacht slíomadóireacht na sasanaig, nior aithin se a charaid o a namaid. Tainidh san ám ceadna Olibher Cromshuil, agus do thug se lerscrios ar chathracha, ar bhailtibh agus ar tiorta na h-Eirionn. D'fag se an dileactaighe <L 110> sa dig a beice béiceadh, agus a mathar marbh taobh leis. Cuireadh cuig cead fear agus deich sagart agus fiche chum báis ar charaig Chaisil, tar eis an ait do thabhairt suas ar connradh a n-anam do sparail. Rinneadh an cleas ceadna leis na caitilicighe a Loch Garmainn, a nDrochad-atha, agus an iomad d'aitibh eile. An uair do thanadh an dara rig Searlus chum an coroin, de dhearmhuid se na caitilicighe bochta, craite, mar do dearmudh an buitléir an bacaeir. D'fhag se lucht Olibher Cromshuil a seilbh gach nidh dar chreachadar o na caitilicighe. An uair thainidh Rig Uilliam, ceann na h-Orange, do dhibir sa athair a cheile, righ Seamus, o na rioghacht. Do seasadar na caitilicighe amach a Luimneach go laidir an aghaidh na h-Orange, go bhfuaradar geallamhain o Righ Uilliam saorchead tradála, cead léas fada eastait do cheannach, agus os cionn gach uile nidh, cead ar cCreidimh, agus ma iaradis nios mó do geabhaidis é. Ní maith bhí deire le coga America na tosain cogadh san bFrainc. Ba mhian le Billy Pit, airdmhinisteir Shasana, an parliament do bhreith o Eire go Sasana, agus chum so do dheanamh do chur se an sop ar seideadh. Is cuimhin libh fein bualadh an Ruis, lá Sleibhe na mban, agus an cuid eile do na buailtighibh sin; acht is e crioch bhí ar go rug Billy Pit an parliament leis, agus atamaoid fe an fuirse ag na h-Orange riamh o soin. D'imtigeadar na tighearnaighe, na h-iarluighe, agus na daoine mora anonn, do chuirfeadh obair ar siubhal annso do comhadfadh lucht oibre o bheith ag iarad na deirce mar ataid siad. chidheann sibh fein gorta agus galar gach aon bhliaghain nach beag, chiad nac bhfuil tir san domhan is torthamhla agus is sláinteamhla na Eire: agus cad e is ciall don gorta agus don ghalar so bheith ar na caitilicighe? Ineosadh me sin dibh; mar nach comruighean caitilicighe le na cheile. Ma bheidhmis <L 112> dilis da cheile ni bhfaghad aon duine uasal da aoirdeact dul asteac don parliament, acht an te do taithneochad linn, feath mar deirigheadar caitilicighe Puirtlairge agus do chuireadar an Paorach agus Villars Stewart - daoine uaisle breaghtha onoracha macanta -, asteac sa parliament, agus do thiomaineadar amach Beresford Dúinsméarach malaighte do croch agus do ceas na millte caitiliceacha, a mbliaghain a choga agus o shoin. Do rinneadh an cleas ceadna a ccontae Caomhain an Chabháin, a cconta Maghneacain Muineacháin, a ccontae an Luadh Lughbhaidh, agus an iomad do chontaeibh eile na h-Eirionn. Anois tuigeann na daoine uaisle go bfuilmid neartmhar chum iad do chur asteach sa pharlament, no iad do chomhad amach, agus da bhrigh sin, is comhsamhail ma chuirmid "Petition" no athcuinge chughtha chum "Catholic Emancipation" do thabhairt duinn go ttabharfadh siad duinn e. Acht bfheidir nach fuil fios agaibh go de cadé an comhair chabhair "Emancipation" don duine bocht. Inneosad dhibh gan mhoill é. Is é an nidh Catholic Emancipation gach aon comhachta agus onóir da bhfuil ag sasanaig, do bheith ar an ccuma cceadna ag na caitilicige. Da mbeith siriam caitiliceach ann dar ndoith ndóigh ni bheith cuiste Orange na shuidhe ar caitilicige da ccrochadh is da cceasadh mar ata a ccuige Uladh. Da mbeith breithiomh caitiliceach an, ni bhfaghadh an "Grand Jury" srathar na h-aindise do chur an bhur mullach gach aon leathbhliaghan ag cur srath contae chomh mór le cios an aiteanna eile, agus srath contae air na tighte a cCallain, rud nach bhfuil an aon bhaile beag an Eirinn acht a cCallain amhain, - seo agus cead srath agus dualgus eile nach tagann liom cuimhne orra anois. Nar mhor an dothchas don tsaigheadior caitiliceach suil do bheith aige bheith la eigin na General no na oifigeach eigin eile, agus don caitiliceach ar bord long coga, bheith na admiral? <L 114> Ma beidh tighearnagha agus daoine uaisle caitilicighe san bparliament, ni bfaghadh swadleirie ata ann bheith ag cur breaga orainn, agus gan aoinneach san bparliament do chosanochadh sinn. Da bhrigh sin, comhraigheadh cabhruigheadh na caitilicighe le na cheile, agus comhrochad Dia linn, agus ni bheidmid dar bfuirse nios sia ag procadoirighe cleireach teampoill, agus dream eile don tsort san, agus tiocfadh rath o Dhia agus ád ar caitilicighe na h-Eirion aris. <B 1826 19T> TÓRUIGHEACHT CHAILMFHIR MHIC MEARCHURADH .i. FINNSCÉAL DO CHÚM AMHLAOIBH UA SUILEABHÁIN <LSS.: láimh-scríbhinn leithleach .i. A: 23.K.50 in Acadamh na h-Éireann .i. C. La n-aen dar gluais curadh cathbhuadhach fioraluinn .i. Calmfhear Mac Mearchuradh ó chois Inbhir Sláinge tré Osaruidhe siar, tar thobar na h-Amha Duibhe, do chonairc, air thaobh Amhain an Rig, caisleain arda mainistreach ceathairthaobhaigh Ceannanais. Do líon a croidh le léan dubh an tan do bhreathnadh na tuir ag tuitim chum talmhan, na cellighe dá leigeann chum fiadhantais, nó (mo mhíle truaig!), níos measa, clanna gall gha raobadh mar chaitheamh aimsire, ag imirt laimh-liathróide, in ionad cléir Dé do bheith ag canamhain ceolta neamhdha ionnta. Do bhí an lá ag druideamhaint le deanaigheacht, an ghrian glórmhar air múchadh a teinnte san iar-mhuir ghlórach gaothmhar, an chamhaoir ag cur brait ghlais uirri féin agus ag folachadh a h-ionair shróill deargordha, agus an catchrainn ag déanamh ár air mhin-éanlaith an aeir, an tan do ghabh Calmfhear tré arca oll idir dhá Róimh fhíoraosta. Ní cian gur chluin se glor garg allta éagsamhail neamhaithnid, agus air n-amharcadh suas dó do conairc an seanóir deirgbheanneidach fiasogac liathmongach caolbhallach ag suidhe i bhfuinneoig in uachtar an <L 116> tuir, agus é ag luascadh a chosa, is ag caismirt leis an rae oir-adharcach, righan na h-oidhche agus do chan an laoidh: - <C Fil.> "Ní cian uait an tan do bheidh Do bheanna raobtha ód aghaidh Le Bél, mór-dhia na tinne 'S a ghein i lár do bhruinne. Is gearr é do gháirdeachas Ceadh uisce an tan do mhuchfas Do ghnúis ghrinn chomh dubh le gual Ó bheith geal mar is dual. Mar sin go gach nidh fo nimh Tuitfidh crioch, mar duine bheag Claochlodhadh duile an domhain Beidh gach nidh bunoscionn." <C Prós> D'aithle na laoidhe se, do chuadh Calmfhear go misneamhail isteach is an tur uaigneach, tré dhoras ísiol Gotamhail, agus suas caischéimire cumhang dorcha dubh-chlochach, go bfeacadh an seanóir ag lingeadh síos le luachas brú nó bru aille allaidh ar muigh, nó guairdeáin gaoithe tre lár coille diamhaire. Ní feaca an curadh crogha do teighlacht acht cat dubh geal-iarballach gortamhail; ná do thrioscán acht scailp aitinn i mbéal uamha i múr na túire in a gcodluigheadh sé. Do lean Calmfhear é tré dhriseógaibh agus fiadhaile nó gur stad an díthreabhach, agus gur fhéach air le gnúis fheirge, agus adubhairt: Imthigh uaim a dheoraidhe dhubrónaigh; ní áit síthe ná suaimhnis oirthear Éireann le seal. Táid na leomhain allta ag léirscrios clann na nGaodhal. Ní díon dúinn <L 118> sléibhte siocamhla, cumaracha carraigeacha, uamhna uathbhásacha dubha, ná coillte dorcha diamhara. Ná stad go rachair gus an taobh thiar do mhainistir Iriloch Oirbhealaigh cois sléibhte Locha Léin. Tá marcshluagh na h-oidhche ag teacht. Is fada dhúinn ár n-agallamh." Leis seo d'éirigh an gaoth: do tiomargadh nealta neimhe ar a chéile: do dubhadh an ghealach agus na réalta. Do shéid an t-anfadh trés na spearthaibh, ag glór tré na sean-Rómhaibh díthcheannacha go nárbh fhios do Chalmfhear cár ghabh an dithreabhach. Do imthigh an coradh cois na h-Abhann siar, tar éis don ghaoith do mhaoladh, go ciuin, tromaidhe, tréith; agus níor stadadh leis go h-eirghe na gréine, an tam do ránaig Callainn, áit in ar ghlac sos an lá sin. Annso do chonnairc mainistir Bhráthar Aghuistín. Tá an chuid is mó dhi ar n-a raobadh le Sacsanachaibh, agus a bunchlocha dhá dtógain chum aol do dhéanamh do ghall-Chromuileach. Is leo so do cuireadh léir-scís ar Éirinn. Idir an bhfoirgneamh agus an Abh, tá tobar breagh agus sruth láidir ag teacht as tré iomarcloich do mharmar dubh, do siolcadéar etc. I lár an bhaile tá cill álainn, in a bhfuil iomad fuinneóg nGotamhail neamhchosamhail re na chéile agus colamhain do chlochaibh gearrtha do bhí ag iomchar cinn na cille noch atá (a mhórmhór) ar n-a thuitim, cé gur fágadh cíos mor-cuid talmhan chum a comhad suas. Acht is fearr le clannaibh gall a gcraos do shásamh ná sean-oibreacha na ngaodhal do chomhad 'na seasamh. Tá cill nua ar n-a tógaint leis an Athair Ion De Rís ón mbliadhain 1811, chomh breagh is atá san tír, deich dtroighthe is céad ar faid, cúig troighthe triochad ar leithead agus dathad troigh ar airdeacht. Is ró-álainn radharc na tíre se ó Faithche an Aonaigh. Táid móinfhéir ghlasa, ithreacha torthamhla, coillte do dhair, uinseóig, etc., ar gach aon taobh, Sliabh na mBan siar ó dheas, agus Suidhe Finn ar a mhaoileann, agus Carraig Mac Lir ag a bhun mar abhac le cois athaigh. <L 120> Lá ar na mháireach, do thriall Calmfhear siar tré Chill-do- Náil i gceanntar Chaisil Mhumhan. Ní túisge san bhaile é ná do bhí galltrompaí dhá séideadh, drumaí dhá mbualadh, gunaí móra dhá lámhach, tenite ar lasadh, agus sluagh leanta Ríogh Uilliam ag imtheacht sios is suas na sráide, iad ar meisce is ag uaill mar dhiabhalaibh ó fhír-íochtar ifrinn, le gáirdeachas tré bhuaidh do bhreith ar chlannaibh Gaodhal. Da thuirsighe Calmfhear, do b'fhearr leis bheith in aon áit dá uaignighe ná i measc na druinge míocháirdeamhla se, agus do ghluais suas gus an charraig do bhí ar n-a múchadh le ceo tre dhoshuairceas Stadann A annso, agus níl líonadh na beárnan le fagháil go dtosnuigheaon C arís. ... Acht nior leig an cumha dho dul na ghar. Do gabh siar go loiteatach lagbhrigheac lancroidheach cois sleibhte aibhseacha Eibhlinne agus Sliabh cCrot cceolmhar, de mullach Sighe Finn fionfuar, cois Cnoc Firinne fiadhain, Sliabh Luachra na laeg, Mongartoin mor muchta i nealaibh dubha dobronacha, agus Cruacha Mac Giollacoda na ccaor. Tainead cronughadh an lae. Bí an caitchroin ag deanamh áir air mion-eanlath, mar gall ar gaodhal, agus nior bfeas do Calmár ca bhfadhadh oisdeas na h-oidhce. Chualadh faoi faoidh na bfiaghanngaet ag crothadh barr na sioda mona. Conairc agus cualadh na fiolair o Carraig na cCuas ag deanamh áir air mionain meigiolaigh agus ar uain ag truaghmheiligh. Siud teinne creasa ag buanraobadh barra na sliabh. Do bladm-toirnigh tres na gleannta dubha o Loch Lein uchtleathan oileanach go Tig Mhóire na mara mireamhala agus do mheasc Calmfhear osnadh uctmuchta leis an gaoth gaibhteach agus adubhairt: - A Dé uilechomhactach, crutaighteoir neimhe ifrionn agus na talmhan tromsliabhaigh, ca ngeabhad anois? d'fagas <L 122> na gaill am dhiaghaidh acht ataid na garbhchnoic reomham gan faicsin tighe na tinne na treabh agam. Tá an oidhce nealmhar ag cur a dubhachuladh tarm agus mise fein go fann dealbh dubhach, acht ma toill mo churtha sa choirthe agus claoncurta clanna gaodhal, so, agus a mile uiread do annro agus do scannradh; agus is cosamhail gur mein os cionn na line, - ui recte, mian leat sinne do scannreamhad scannrughadh mar do scaipis clann Iuda an aon uair, o Tir na Geallamhna go h-uisge na Baibiloine; acht foraoir cumha craite! an dtiucfadhmaoidne ar ais mar thangadar san? Slugadh an saogal acht octar agus sloigfear sinne, clanna gaodal bhochta. - Cluintear caismirt atha ar na cnoic, gaireann guairdean gaoithe tre garbghleanta. Siubhlann siabhra na sliabh air slios na seanratha ag fiorsgreadadh. Seo sian na sreabh curbhán gcubharbhán ag calaireach o eass go h-aill ag raobadh cairigreacha ceannaruadh o slios sleibhe; agus tuiteas Calmfear ar a gluinibh, faoi sgath croinn daruighe doir do bhí da lanluasgad o bonn go barr leis an gharbgaoth, agus ag ardadhadh ardughadh a lamha agus a lansuile go nealta nimhe adubairt: - "A Criost churta trem croidhe anonn tu! a Dhia dhilis, nachar gabhais ort colann daona i mbroinn Muire Mhathar, ogh, do chum go nglaodhfuin dearbrathair ort? Anois a bhrathar bheannaighte, foir orm agus ar clanna gaodal." Ciunuightear an gaoth garoideac. Scaiptear na sgamail siorfhearthanamhila. Caitheann na realtan ringceacha a bpuicinighe pianamhla da ccinn cuach-buidhe, agus eirgheann an lanrae tar maoilin na morcnuic maorgha. Seasuigheas duil deaghdhealbhta na lathar faoi folt bearnach biseogeach ag tuirling go trom ar braghaid ban bealard tar a guailnibh geala-leathna. Badar suile seimhe sultmhara ag siaramharc faoi casairnige mar raolta rinne-geara tre nealta n-imtheactacha oidhche an Odhluic na Nodlag, agus do smeid an deaghfhear air Calmfhear, <L 124> agus is e ro radh: - "Ag bun an tsleibhe slighe-garb ud siar san bhfánghleann fasamhail sin ag an thaobh theas, ata tigh taidhseach taidhbhseach taithneamhach noch a toigeadh cian o soin le sasanach sarchuirp seideanach, agus cia geoineach a ghein mhic agus inginne geabhair oisteas na h-oidhche gan baoghal duit go la, agus na dhiadh san, ni fada uait comhair." Le prap na súl d'imthigh an duil deaghdealbhta o radharc Calmfear, mar do eireochadh a nealta nimhe, acht dfag boladh curtha cumhra, mar tagan o lubhghort i Mifhichiomh Mi-fheithimh, iúil a tsamra, na diadh; agus dimtigh Calmfear tre gair-ghleannta tar caraigeacha caonachchineacha, agus tre sreabha sleamhna siansanacha, agus tre doireadha dubha doilbhte gan sgreach sionaigh na ceileabhra ceirsigh, agus ni cian go bfeacad rath roard agus caislean ceanncailcighe le doirse diandhunta donn-daraighe, ursain iaruinn, fuinneoga fionnbhruithne gle gloinnighe, agus maistin mire mar forfaire for gaca taoibh don dorus, agus doirseoir dubh diabaldhealbhta air an taob astigh do comhluinn an durdhoruis, agus fiafruigheas de Calmfear: - "Cia thu féin? Gall na gaodhal? cara na namha?" "Deoraighe duairc me," ar Calmfhear. "Ta deoraighe na h-oidche sonn," ar an dubhdhoirseoir. "Gabhadh asteach, cia cara no namha," ar glor garg gaibhteach noch do chroth na hallaighe o bhonn go barr. Do ghiog ghíog na comhlainn, éimheas an eochar iarainn, geimeas an glas garb, beiceas na bacain borba, treancnagaid na tuislighe, taisbeantar an tairseach tromumha agus an fardorus fionn-bhruithne, agus na h-ursainn iaruinn agus oisgaltar comlaighe ciara an doruis leis an dubhdhuil diablaighe doirseora, agus taisbeantar asteach san bproinnarais Calmfear do chum fiaghnuise athaigh airdceanach maigeamhail modartha, noch a rug ar barr baise ar Chalmfear agus ad bheirt: - "Cia nach gnath linn san aimsir guasmhar geoineach so coiccriochaigh do gabhail chugainn, ar a shon san, ni mian linn tusa do dhiultadh anocht, ith, ol, agus imtigh a chodlad go lansholas lae; oir ma <L 126> gabhtar amuth ort sul eireochas an grian o na luighe, curfar faoi slabruighe daora tu air feadh do bheatha go tir cos-aníos, ait as nach casfair go brath." D'umladh umhluigh a croidhe. d'feach suas cun an Duileamhan; dh'ith, d'oil agus d'imthigh cum leapthan tar eis buideacais do breith le tighearna an tighe, agus ni fada do bhi ann, idir meadhan oidhce agus glaodh na ccoileach, an tan do chonarc lasair an lochrainn ompoighte o deargbhuidhe go dubhagorm, go mbollaith mbréan ruibhe, - clingtar slabhruidhe sios agus suas na ceimirighe ciarchlochacha, agus treas na ballaighe, le luachas guairdean gaoithe tar maoilin morchnuic i mi marta, tré doiridhe diamhara do-oluis eolais donn-daraighe. Croithnuighea crothtar caisleain. Crothtar cloigtigh. Clingid cloig. Luasgthar lar a tighe mar crann crothach agus do bhiogh croidhe Calmfhear. Sonn chualad se an sluadh-sighe ag cruadhchathad le deamhain aeir, agus ag gabail timhchioll na tighe ag feachainn ca bhfadhaidis toll tarathair tre a dtiocfadis asteach chum iad fein do dionadh o olc na n-annspirid. Cluintear glam mar blaom toirnighe, agus cead mile gloir alltamhail ag durdal duardal thu! - thu, - thuthu! "Ni hionad comhnuidhe dhomhsa so," ar Calmfear. "Da brigh sin, ma gheibhim mo cosa ar an taobh amuth de thairseach ar maidin go moch, is fada ón dún doilbhthe so geabhad." Le fainne an lae eirgheas Calmfear, agus eaduigheas a bhainchnis mhin, coisreagas e fein agus toirbheareas urnaighte do chum Ard-Righ nimhe, agus fagas slan agus beannacht ag an dubhdhuil doirseora gan ceadlonga do bhriseadh, na smuinead ar; agus gabhas siar bud dheas tre garbhrian na gcnoc, agus tar maoilin na morsliabh agus tre linn na lochán, go rug cronlae ar gan ithe na ol na scith do dheanamh go rainidh ruadhchnoc é. Sonn do shuigh faoi sgath leithchraic go n-imeochadh dortadh na diolann díleann thar ais, noch a <L 128> bhi ag tuirling air gach maolchnoc a chubhra tre gach claodaigh go fairge fiadhain, agus dfeach tre san gceo air gach ard, soir, siar, bud thuad agus budh theas, agus nior amharc tigh na bothan, dion na cuasan in a ccuirfhead a corp na a ceann da dhion o folcadh na spearthanna noch do bhi a clagairneach go cruadh craite. Ar Calmfhear: - "Ataid fuachaisighe ag na sionnaig agus neid ag na hein, acht nil ait ag Mac an Duine ina foileochad a cheann, agus cá h-ionga gan e agam-sa, an cionntach claon? Ta oidhce duibhre ag luidhe le na ciar-sgiathain ar na sleibte dubha; acht nil ionad oisdios agamsa." Dfeach aris agus dar leis fein conarc gal deataighe ag eirghe as cuasan foilighte le fidhreach fiadhain na bhfraochain, agus deanas ar go dian. "Ni gal deataighe e," ar Calmfear, "acht gal gaoithe gailingeac ta dom mhearughad ag eirgead as na liontáin. Luigeas an oidhce go trom dorca dubhbhorbh ar aghaidh na n-ardain agus ar maoilin na morchnuic, agus air sleasaibh na sliabh. Leathtar brat cumha ar agaidh na spér, agus ni bhfaghadh an fear ccroidhe .i. groidhe faid a bhaise d'faicsin. "Taim anois," ar se sin," mar duine roimh chruthughadh an domhain sul do crughadhadh cruthuigheadh na reiltionn rinceacha, na an gealac gealgaireach, na a grian glegnuiseach gailingeach, an tan do bhi gach duil go modartha measgaighte ag gleodh le na cheile gur luigh spirid an Duileamhan orra da ccasadh chum cortais, - acht chim les léas, - splanc, - solas! Deanam ar aghaidh! Och ni raibh ann acht foidin mearathail dom bhreagadh chum bais obaind d'fháil iar ttuitim o taoibh fhaille i ccuas caraigeamhal no a ccae caoitheach no a mbogach baiteach mona. Cim aris e, is leanfad e go dian." Agus do lean air go dian go ttainead cois faille, mara chonairc, tre poll sglaimpin, solas geataire giúise a deallrad. Dfeach Calmfear tres an ttoll agus chonarc, ag suidhe ag tinne suairc mona, <L 130> cailleach ciar clabchlumhach spáigleathan lorgdoite goll-loisgighthe. Bhadar ruice a headain chomh garbh le rian ceacta, la buidhemis brotallach biadhghann a mbranar samhra, agus meoir a cos agus a lam chom cruadh dubh le slat iarainn tairnidoir tairngeadóra; a fiacla mar stopoga tabhac tabac air duibeacht agus air breineacht, a suile sergthe mar da pholl doite a buidh-susa seana, agus a masain agus a corp uile mar conablac caite a ccloidh. "Ní caban coir seo domh," ar Calmfear an a aigne fein, oir nior lamhadh se an uiread agus a anál do tharang; agus leis sin teiteas teicheas tri ceim air ccul. Musglas da measchoin madramhla, maolchluasacha, deargshuileacha, a nguaireac na chuilgsheasam, agus iad craososgailte cum Calmfear do shracadh agus do slugadh. Leis seo tarngas Calmfear a claidheamh; tug sathad sanntach fa na madraidhe milteacha seo, go ritheadar air ais nios mire na mar a thangadar. "Osgaltar an dorus cleithe," ar an caileach, "agus faictear cad ta ag griosadh na ngadhar." "Oisgaoileochad a mathair" ar glor caoin millis. Seasadhas seasuigheas Calmfear ar urlar an bhothain i lathair an oig-bean milisbriathrach maiseach maordha agus an caoilin curta cumhra croideamhail, agus diarr oisdeas na h-oidhche uirte go modhail midhana. "Ni bhfaghair," ar an cailleach, "oir nil annso againn acht me fein agus m'inghin bog og so, agus ni coir oglaoch calma mar thusa do bheith in aon tigheas linn gan fear ar ndighionadh ndíontha ar faghail." "Led thoil, a mhaithrín" air an aingir alainn," geabhad gheibheadh no gheobhaidh se oisdeas na h-oidhce se uainn, oir chim gothadh an duine uasail air; agus ca bfios, ma chuirfidhe amach anois e, nach bfadhad se bas leis an bhfuacht ar maoilin na morsliabh, no nach mbathfuidhe san glaise dubh e, oidhce duibhre mar se." "Fan go la, a bhodaigh," ar an dubhcailleac dranntannach. "Suidh sios air an suidhestín," ar broingeall beasach, agus do cuir potataoi pluracha agus baine beirighte gabhar ar sgeithin glan leagaidhte ar stoilin na dtri ccos, agus do <L 132> choirid leabadh fraoich do a seomrin cluthar, na preamha mar chnaiste agus na cloiginighe fraoich i lar na leaptan. Nior thuit suan air Chalmfhear le smuintighe dolasacha go meadhon oidhce, an tan a chualadh glamail glamghail gadhar, liuithre laoig, dordan damh, treanbhuithre tarb, buanbheic bó agus feadghail na bhfear ag teacht chum beal an bhothain. "Ni ait comhnaighthe coir domhsa so," ar Calmfhear. "Osgaltar an doras," ar seanlaoch searbhghnuiseach. "Marbhtar an mart meith sin," ar oglaoch ard ollglorach, "agus cuirtar an airneis eile ud san ait as col duit." "Deanfad," ar giolla granna na ccos loisgighte. Ni túsgadh dubhradh so na do rinnead e, cuiread an geir agus an seicte i bpoll talmhan agus curtar mairteol air griosaigh, cois caioreola caoirfheola san ccarcan, aran pluir ar bord, uisce beatha da lionadh o mheadar go cronán, agus bha mearughadh intinne agus ardughadh aigne ar muintir a tighe go h-uile acht an t-ogmnaoi amhain. "Cia se na chodla san seoimrin cluthar," ar an seanlaoch searbhghnuiseach. "Coigcrioch" ar an cailleac ciar, "da ttugamar iostas na hoidhce." Do seid a t-allas tre eadan Calmfhir. "Ineosas se sgeal orainn," ar seanlaoch searbh. "Ní ineosfhadh go deo," ar an giolla granna, is, leis seo, beireas ar an ttuadh do bhi aige ag marbhadh an mairt, agus dionnsadh rodha buile cum ceann Calmfhir do bhuan de dhaonbeim. Deeimhe d'éigh an aingir, agus do chur an t-aoglaoc a lamh a gcuine gcoinne samhach sámhthaighe na tuadha, agus a dubhairt an seanlaoch: - "Ata an coiccriothach na chodladh." "Deanam téanam a codla," ar an cailleach, agus d'imthigeadar acht Ainghir Aluinn amhain noch do suidh ar ursain doruis an seoimrin cluthar gus an chead caomaoir chamhaoir don la, an tan d'eirigh muintir an tighe go huile." "Go madh heirge slan duit, a choigcrigh," ar an giolla granna. "Bhamar ande a diol ime gabhar le muintir Port nan Gall, agus nior thangamur a bhaile an am cum failte do chur reomhad; acht do thugamair spola mairtfheola agus cois <L 134> caoirfheola a bhaile linn, agus ise do bheatha agus do shlainte cum cuid de do cathamh linn air do ceadlonga, sul thairiarfadh thoirbhirfe tu agaidh ar na ruadhchnuic ata eadruinn agus an dutha dúthaigh daoineach." Cathas Calmfhear biadh go buideach, agus cuireas an tard agus an bogra tarais go meadan lae an a connairc se an tir daoineach uaidh i ccein. Air dul tre ceartlar coille, tarla duine uasal sasanach air each aluin, coirighte i cculadh ciordhubh go langhreanta (agus giomach a marcuigheacht na dhiaidh) noch adubart: - "Car ghabhais chugainn a choisidhe coir?" "Uadh na gleannta dubha," ar Calmfhear. "Is maith mar a tharla," ar an sasanach "Taim dom shlad d'oidhce is la ag na gadaighthe gaodalacha so, agus ni fhagan faisneis ca bhfoiligheann siad feoil mart na caorach noch a ghadann siad bhuaim." "Nil fios a ngaduigheacta agamsa," ar Calmfhear. "Is coigcriothach me." "Seo sparan oir duit," ar an sasanach. "Ni h-eadh liom é," ar Calmfear. "Nil inisin sceil agam." "Is maith dhuit fein nach bhfuil," ar an sasanach (ag buain breigcheibh dhe). "Is mese oglaoch na nard 's na ngleann, agus o fagaim gur gaodal fírinneach tu, tar liom ar ais." Chuadar a ttriur air ais tres na dubhaghleannta go cois an chnoic ruad mara chonairc Calmfhear nach raibh san bhothan acht cuasan, foilighte le fraoch, ionnus nach tuigfeadh deoruidhe go raibh ann acht mar an chuid eile don chnoc; agus gabhaid a ttriur asteach, agus failtightear reompa ag an ccailleach ciar, ag an seanlaoch searbh agus an ainfhir óg aluinn aontumha. "Lean mise, is ni baogal duit," air an ainfhear. Do lean Calmfhear agus an cuideachta uile í tre caolchuas cam ciardubh, tre ceartlar a chnuic go nuige an taobh eile, mar a bfeacadar an grian ag taithneam, ceathain agus gealain ag aibiugad gach toradh ar bhfeidir le inntleacht daonadh smuinead air, na srutain ag cannran tres na gleannta tre leisge an parrathas talmhuidhe seo do threigeann, (anois ag fothromadh o faill go faill, anois ag seargadh tre sleibtibh, - go muchtar san mhuir marbh é;) cruithneacht ceanntrom ar taobh, eorna <L 136> odhar ar an laimh eile, coirce san bfiaghaingleann so, siogal san ngort úd, fineamhuin ar taobh faille, uan meariarballach ag deol a mathara, siarach searrach a tochas na lathrac, staila sronseidreach san moinfear. I ngleanntan garbh foilighte o gnuis na greine le h-aill aibheil ard tart thimchioll, agus le cranna ceanaghlasa da scathadh o brothall borb an meadhain laoi, bhadar fuarain fosgaighte o na cheile le fal cuileann cealgach, cean na coille, agus le foradhris fiadhain fiorcurta chumhra, le feithleog fann, draonogdonn draigheanog duir, coll-crann na ceana - , agus le gach gne eile, da curthacht cumhracht is da ailneacht. Sonn do nocht Calmfear a bhancnis mhin da fhionfuaradh a linn na lilighe, agus eimhtigheas .i. imthigheas as don eidlios. Annso comhruigheas e leis na headaighibh is mine sas aile, orgreasaighthe agus foilighthe le niomoinn agus niamhain, ar cuma eagsamail iongantach. Iartain do shuidheadar uile faoi scath na ccrann, marar cuireadh reompa, ar an bfod uaithne com min le sioda na nó srol, proinn ionnamhail do righ no rudire ar miasa oirloisgighte, na sceana agus na hadhail go loisigh airgid, na bleidhe agus na cronain do gloinne orcraobaighthe ciubhais-greasaighte le clocha uaisle, lionta le fionta na Fraince, na Falearnan, na h-Ungairiath etc. Lucht fritheoilte eadaidhte an sroil uaithne, le fabhraighe croidhearga orcraobaighthe. Do shuidh a seanlaoch mar rigfeine, ag bun crann donndaraighe go nduilleabhar dubhghlas; an t-oglaoc ar taobh de mar gaisciathach na greine; an aingear aluinn mar righan, na suidhe air iomdha urluachra os a ccomhar, go hasain oirgreasaighte agus eadaighthea muislinn a dithcleith a geaga geanamhla o uct go hailtaibh a cos. Iar n-altughadh d'eis bidhe, adubhairt an seanlaoch le sianghlor: - "A Calmfear!" Bhiog bhíodhg Calmfear air clos a anma a mbeal coimhtighigh coimhighthigh. "A Chalmfhir," ar se, "is feasach duinn anois cia thú féin agus do threibh agus ineosamaoid duit cia sinne. Mise, mise féin Ua <L 138> Neil." Tainead gearranáil ar Calmfhear. "Ni me Ua Neil urbhuidhe, - d'eis Ua Neil do dhul don Romha an aimsir an bhanroigin Isibeal, sathadh asteach na ionad bastard no clann tabharthais le meirdreach mallaighthe do clanna gall. Is uaithe sin siolruighin Ua Neil Urbhuidhe, acht craobhsgaoilim-si mo geaga gaoil o Niall naoi ngiallach. An tan ba mian le clanna gaodhal slabhra na sasanach do briseadh, thogas mo mheirge na measg ag Inbhear Dea, Inis-córtha, cat cath Cnoc na tTri cCaraig, Allard Ubhallghort, Ros Mic Triuin, ait ar conaircas tusa ag tiomana sasanaig reomhat mar sgata caorac, cia nacar aithnioghas tu areir ad chodla, na air maidin aniomh, treas an cealltair coimhtigheach sin do bhi ort, acht anois mar chim thu eadaighte mar ba coir d'Ua na tTuthalaigh dTuathalach, aithnighim go sarmaith an tsuil solasda do cur griosgan fiacal ar ghallaibh." "d'aithnighiosa areir fein" ar an t-oglaoch, "gur aghaidh gaodlach a bhi ort." "Sileas," ar giolla granna, anois eidighthe mar giolla cupain Ui Neill, "gur sasanach thu bhi air mbrath ar Ua Neill." "Deis brise bualadh an Ruis, ar Ua Neill, noch do chailleamair tre meisge millteach, bhi gearleanmhain gaibhteach am dhiaidh. Dob eigin dom teithe agus an beagan do fhan agam tre leirsgrios gall, d'fearann buird Rig Eirionn do diol agus teact don ionad fasamhail seo, ait nac bhfuil aithne ag aoinneach orm. Agus anois, ca bhfuill do thriall sa, a Chalmfir?" Deis osna fhada do tharaing as iochtar a octa, is e a dubhairt Calmfear: - "Ba mian liom dul don domhan nua, agus gleanntan uaigneac eigin d faill amach cois na h-Ohio no na Misisipi no na Miosourai, agus deireadh mo bheatha do cathaim ag caoine clanna gaodal faoi gearsgrios gall. No mas fior, mar is clos dom, go bhfuill fuasgalthoir ag eirge san Ameiricia theas, is doith go rachfuinn ag comhrughadh leis ag ardughad meirge na saoirse air Sliabh Cordileras." <L 140> "Is cosamhail go bfuil saoirse ag triall chum cinighe an domain," ar Ua Neill, "ata leighion na leathnughadh; ceart an chine daona da mhiniughadh, siorcheart De da saoibhscealadh, tromualach bfiach na sagsanach mar cloch mhuilin ar muin meirligh da mbathadh. Nachar leaghadh léigheadh leat an leir-scris do bhi a dheanadh ar clanna gaodal agus cleir De, leis na sasanaigh air fead na cceadta bliagain gur eirigh Uaisington ag cathamh tromualach bfiach na sagsanach do mhuin na h-Ameiricana thuadh; agus an sin bhu phrainn do na sasanaigh fionfuara bheag eigin do thabhairt do clana gaodal agus do chleir De. Dar ndoith is cuimhin leat, iar dteacht do spirid na saoirse o h-Ameirica gus an bhFrainc, tar eis tuiltighe fola sasanaigh do dhortadh faoi taoiseach Frederic, an t-easbog malaighte, go bhfuair clanna gaoidil fionnfuaradh beag eile. Da bhrigh sin, is cosamhail go ttabharfar fuarthan duinn re linn gach bearnain baogal ina mbiadh na sasanaigh. Tuile eile, nil cine da threineacht nach bhfuair barathuisligh, mar ata luct na Ninimhe agus na Baibilioine, noch do bhí a n-impirigheacht air fead da mile bliaghain agus tuile, gur thuit le righe na Persiath na Pearsa, na Peirse nó na bPears; <L 142> agus do thuit seo, d'eis da céad bliaghain, le h-Alasdroinn Alastronn nó Alastar Mor; agus do thuit righe Alasdrainn as a cheile mar cipín crion. Lean righe na Romhanaigh thoir agus thiar ar feadh na cceadta bliaghain gur thuit an leath thiar le curadha na taoibhe tuadh, agus an leath thoir leis na Turca noch ata ar ti tuitime iad fein anois faoi neart na Rusia Ruise agus na nua Ghreagaigh no eactrann eigin eile. Da bhrig sin, o chidhmíd go ttuitean tromdioghaltais Dé ar na cinighe tre na ttiorantacht, agus o nach raibh riamh agus nach doith go mbiad go deo cine is mo tiorantacht na na sasanaigh, is cosmhuil go ttuitead dtuitfe tromualach a ccurtha coirthe anuas na mullach mar gheall ar gach gear-leanamhain, gac leirscrios, gac dibirt agus gach tiorantacht eile noch do rinneadar air clanna gaodal, le tuile agus se cead bliaghain. Da bhithin sin, na imthigh an in eadochas Dé," ar Ua Neill, ag ardughadh a suile mobharacha modhmharach do chum nimhe, "agus scaoilfidh Dia uilechomactach slabhra na sasanach dinn. Brisfeadh fiacal an bhraca faoi ar fuirseadar sinn leis na ceadta bliaghain, agus cuirfear iad fein faoi an ama ag tabhairt leorgniomh ann gach feall agus gach feilegaduigheact fearain noch do rinneadar oruinn." Do stad Ua Neill. Do ling dóchas a ccroidhe Calmfhear le luas gath greine, rug ar barr baise air an rioghan agus adubairt: - "d'ardadh arduigh t'athair tromualach dom chroidhe. Cia duthaigh imchian in a seoladh seolfa Dia me, is cuimhin liom Ua Neil, - agus a ingion alainn," - leis se cur rian a gealmhear in a dearnain mín. "Spreagtar ceol duinn," ar Ua Neill. Seo an t-aos ciuil ag imirt air clairsighe caoine, ar cuislingidh sighebhinne. Badar an ceirseac ar craoibh croim ag ceileabhradh don londubh, an smolach a siorglaodh ar a ceile, a cuaichin ar crann na ccaor a ceol-bhreagadh na ccliar, an fearán feidin a deanamh cumha tre cailleamhain a ceile, cearca fraoich a feadghail o aill na neas, an cearc uisge a caluirea callaireacht faoi scath <L 144> na ccraobh n-uisge, agus ealta an aeir faoi aon barr amhain ceoil ag siorchur failte roimh na deoraightibh tighearnula don gleanntan. Imthigion a chodlad ar Ua Neill. Do seoil giomanach Calmfear cum aruis leapthan, in a dheanfach aos easlainnta suan agus siorcodlad, agus do luid tromneal air a suilibh go maidin ar na maireach, an tan do mhusgail le seinm na n-orgain n-iongantach ag moladh Dé ag Aifrin. Tar eis ceadlongaidh, cluintear guth na ngadhar ag freagradh don fhiadhghuidhe treas na sleibhte dubha, na cnocaibh carthacha agus na gleanta garthacha. Siud an madra ruadh na ruathar ratha reatha, an ruadhphoc air an ruadchnoc mar sidhe gaoithe o aill go haill. Nior stadadh don reim ruathar sin doibh go rangadar barr aille mara bhfuair capull Calmfhir barrathuisle gur cartadh o barr go bonn aille an capull agus an marcach. Sonn d fan Calmfear o meadhon laoi go ham crutidh crúidhte na mbo i ndeire laoi gan iosgar acht na marbhsuan mearathuill, gan duine cabharta na ainbhidhe acht an each marbh. "Ca bhfuill an deoraidhe?" ar Aingear Aluinn, "nach ccluinnim a ghuth ag griosad na ngadhar." "Ni feadar," ar a h-innilt coimhdeacta, "acht is baoghal liom gur eiridh mearathal slighe dho, oir da mbeidh se san toir is cosmhail nac ro-fhada uait-se do beid se" "Uaimse?" ar Aingear Aluinn. "Is aithne domhsa," ar an innilt, "ó cleasuigheact na sul oibriughadh an croidh." "Mormheas ata agam do," ar Aingear Aluinn. "Is gearr on mormheas an dianghradh," ar an innilt. Leagadar araon na srianta sleamhana as a lamhaibh lamhan-fholaighte ar muinealaibh a bpeall, agus nior bhac doibh dul air fan faoi na fiadainghleanntaibh go deire laoi. "Taim curtha cortha, a innilt," ar Aingir Aluinn, "suidhiom sonn ag bun an dubhghlaise dian so, go ndeanam ar scith." "Suidiom cheanna," ar an inilt. Acht ni fada bhadar ann an tan chualadar osna. Do bhiodhg Angear Aluinn. "Nil ann acht duanaighiol duanghail na gaoithe agus <L 146> soin na n-eas, ar an inilt." "Is cosmail le h-osna duine i ccroilighe an bhais an marbosna ud, agus deanam da chomhrughadh" cabhrughadh, ar Aingear Aluinn, a croidhe a leimnigh mar ceirseach gabhtha a ccliabhan ean, agus ni fada do chuadh tre foirsighibh na ccaraig foilighthe le faschoill, an tan connairc capull Calmfhir marbh ag bun aille aibheil ard. Thuit Aingear Aluinn a bhfanntuis marbhthach. D'eigheadh an innilt agus d'feach chonnaic Calmfear na luidhe go fann cois crann daruidhe, le suil tradhbhealach truaighmhéiligh ar Aingir Aluinn do bhí go lag air lar mar an lilidhe lile ag feoidhe d'eis gearrtha na speile. "Mo thruad cleibe sibh araon," ar an innilt, "is fada uaibh lamh comhartha." Thaineadh sidhe gaoithe go n-a glaise duibh. D'osguil Aingear Aluinn a suile. "Is gile sin liom lem croidhe na eirge greine maidin ceo d'eis oidhce duibhreidhe," air Calmfear go fann. Do luidh Aingear Aluinn air a leis, agus do sil a dear deor os an deoraidhe uasal. "Cluinnim eanlaith an aeir ag cur coga air an ccait crainn," ar an innilt. "Is mithid duinn gluaiseacht." "Ca racham," ar Calmfhear go lagbhrigheach, "agus gan ionam seasam na suidhe." "Cuir do ceann creactaighte um ucht," ar Aingear Aluinn, "agus dionfad o fearthuin is fuacht na hoidhce thu go rachadh an innilt og fá dhéin m'athara agus mo bhratara agus a ngiomanaigh, go ttabharfaid abhaile thu ar eilitrom amhail marbhan." Siud an inilt og le luthleim air muin a pil, san dialuit orghreasaighthe, agus seo i, i luachas eilite air ardan, ag toruigheacht athara agus brathara Aingir Aluinn. Do luidh an oidhce go trom ar druim talmhan. Do eirge an ghaoth aniar on bhfairge bhfiadhain allta. Do ghair an gaoth. Do criothnadh gach cnoc o bonn go barr. Siud sidhe na sliabh ag saigheadadh na raeiltin mearthaill le na ceile, agus do bhlaom toirnighe. Do bhiodhg an duthaigh. "Uch, uch, is fada uait do mna sighinthe sínte <L 148> na caointe," ar Aingear Aluinn, agus í ag sileadh freasa diana déar os cionn Calmfir; agus do chan an laoidh: - <C Fil.> "Uch on uch mo chradh croide: Fada uait, a fir groidhe Do mná sinte na caointe: Tu am uct-sa, lan-millte Millte am uct o tharla: Guilfiod go faoidheach, manlaigh Ca bfuil do mátair cuma chumha: T'atair ard a cculighe dubha." "Dubhach na bi, a Aingir Aluinn: d'fhuil Ui Neill ard-glainn Cia fada gearr uaim an t-eag: Tu mo gradh gan aon breag Gan aon bréag is me do gradh: Ni fada liom oidhce go la Foileochad do chorp fan mhatail min: Codlochadh do cheann ar m'ucht slim." <C Prós> D'aithle na laoidhe seo, chualadar glaod ar na garbchnoic. Do ardadh Aingear Aluinn a milis-guth. "Cia hiad so ag ardughadh a ngotha treas an oidhce?" "An sibh mo chairde?" "Sinne clanna gall," ar glor garg allta, "agus is aithnid duinn Calmfear Mac Mearcuradh." Ba Mearcuradh gan arm faoibhir. D'eirghidh go lag air a leat-uilinn. Do sadhadh sháith an gall garg a cloidheam caol tre croidhe Calmfhir. Do scread Aingear Aluinn, agus do thuit ar a ucht. Ni h-ionad coir seo," ar an tuiseach taoiseach gallda le n-a mharcsluagh, "oir cluinim glaod gaoidhil. "Cia sibh fein?" "Cia sibse?" ar an gaodal. "Cia rin an tar t-ár so? Cia mharb m'ingin agus Calmfear?" "Mise," ar an gall. "Lean iad," ar Ua Neill, agus sciubas a cheann le h-aon <L 150> bheim don ghall. "Leanaidh ortha go dian," ar Ua Neill; agus do crom se fein agus a mach muirneach, agus a sluadh gaoidhil do eirleach na ngall go nacar fhagadar aon gan dithcheannadhadh. "Uch! m'inghin aluinn," ar Ua Neill. "Uch! m'athair ard ar Aingear Aluinn; agus do thuit a bhfanntuis. D'eirghigh an ghrian go gruadhfhliuch. d'arduigheadar corp Calmfear ar guaillibh fear go cill bheag uaigneach bhí laimh leo; agus, d'eis a sinnte agus a caointe d'Aingear Aluinn, cuireadh san uadh uaigh cung cumhang caol e, faoi sgath croinn iubhair; agus nior ardaidh Aingear Aluinn a gruad da bancrobh min on la san go ceann bliaghna, an tan d'eag tre cumha. Do cuireadh an aon feart le Calmfhear í; agus ata fearán feidin, on la soin gus an la andiumh, da ccaoinidh san ccrann iubhair; agus tigid na h-eilitidhe allta a sile déar os a ccionn san uadh go minic. Gona be se uidhe oidheadh Calmfhir Mic Mearcuradh agus Aingir Aluinn Ní Neill le h-Amhlaoibh O Suilioban san mbliagain 1826. <L 152> <B 1838ob 19L> LS. i seilbh dhuine fá leith. TIONTODH AN BHENÍ SANCTE SPIRITUS DO RINNE AMHLAOIBH UA SÚILEABHÁIN. <C Fil.> I Tar, a Chuilm ó neamh na mbuadh Lonnruigh-si ár gcroidhthe cruaidh Is as sin ruaig an dubh-shluagh II Tar, a Athair na mbochtán A chiste bhíonn choidhche lán Ná leig do sholas uainn ar fán. III Tar, a Ghile gheal mo chléibh A lonuightheóir an anm' séibh A Shubhailce gach uile naomh. IV Inad-sa gabhaimíd sgíth Is fionnfhuaradh ann in ar slighe I lá na guaise stiuir ar gcaoi V A theine shéin, cuir-se chughainn Do lonnra féin go lasa dhúinn Ár gcroidhte 's méin led theas go ciuin VI Againn gan do sholas naomhtha Níl acht taidhbhsighe is bréaga Cortha cama is duibh-néalta. <L 154> VII Inill sinn ó gach aindlighe Led grásaibh múch-si na coirí Fiuchtar ann in ar gcorp gan brigh. VIII Bog, a Dhia, ar gcroidhthe cruadh' Cuir chughainn do theas go nuadh Go bfeictear dúinn tír na mbuadh. IX Doirtear ó sheacht dtobair do grádh' Tuile shéin ar an ndrong neamhthláith 'S longuigh-se féin farainn go bráth. X Go bráth ár gcoróin, ár ngile, 's ár n-uan Ar gcríoch shona 's ár mbeatha bhithbhuan. AN ABHRAISÍN. Amhlaoibh Ua Súileabáin ro chan An LS. céadna I Ód mhala ghruamaigh, a abhairsín shuanach Cairt siar do chuacha, is sníomh go mear Is fada liom-sa do choimín cumtha Is do choisín luthmhar aniar ón lear. A bhéilín smóilbinn, a chuaichín cheolchaoin Aniar ón mhór-linn is treine tonn Bí-se ar saothar; ná stad ar aon chor Nó go ndéantar an t-Abhras trom. <L 156> II D'fhuaim an túrann ba mhór a cúram Chum cúigidh Mumhan chuir osna trom Do gormadh an teine le glaodh an chuiligh An éin is binne 's is mall chum suain Do dhruid staidbhean na súile, lán-gean Go leabaidh sháirshéin do bhí leath taobh Chun abhalghuirt aoibhinn an Athar fhíor-ghlain, Os cionn gach maoilinn d'fhéach go séimh. III Le h-aigne buartha cois ballaí fuara I meadhon a suana le h-ais a taebh Sheasuigh sidh-bhean na rosc ró-rinnghlan Ó Shliabh na bhFéimheann-bhan 's í fionnadh-chaemh. Ar sí "is truagh liom aniar do chuaird chughainn A mhaighdean shuairc chiuin ó thaobh na mbeann Arduigh t-inntinn! tá anuas ó mhaoileann Gaothmhar Suidhe Fhinn, cobhair id chionn." IV Do tháinig glór binn, is iomad slógh-bhuidheann Ag cantain cheoil mhín, tar bharraíbh feádh 'Na ndiaidh bhí Triathtonn 's a shliogán ciar cam Is sidhe gach fiadhain-ghleann' ó thráigh go tráigh: Is éascaidh éadtrom gléastar an caol-shrang Bhí abhras déanta ann sul dtáinig an lá Ghluais Abhairsín aoibhinn an bhéilín mhil-mhín Siar le croidhe geal, 's níor chas go bráth. <L 158> AR LORG MO GHRÁDHA: Amhlaoibh Ó Suileabháin ro chan Fonn: Éamon a' Chnuic An LS. céadna. I Lá aoibhinn breágh, ar lorg mo grádha Cois Siúire tré choilltaibh cumhra Ag bailiughadh bláth mismín na mágh Fionnadh fionn liom fillte fútha Dhearcas ainnir óg an bhéil ba mhilse póg Na suan go trom fá dhuilleamhar daraighe Le sian eas na h-abhann ó chnoc agus gleann A ceannadhart - caonach na craigighe. II B'iomdha beichín binn ag glorán go grinn Ag cnuasach céir dá cíoraibh geala Ag cruinniughadh le greidhn da bláithbheol go binn 'S ag súghadh go sámh na milseán meala. Shaighdeas gan stad tre mhuigh na mil-nead, Do shlad me ar fad an cnuasach cumhra Go dtabharfainn dom ghrádh, d'éis dúiseacht' i dtráth An cíor creich' ba theirce san dútha. III Ar n-oscailt a súl do phreabais ar gcúl Le neart a saigeadha tiugha tréine Na h-éin bhí go ciúin anois canaid dúinn Ar an bhfuiseóigín seo eirghe gréine Is phógas-sa mo rioghan ba milse ná bláth droighean Lámha tar a muinéal mín dá mealladh Go luath in eaglais Dé phósas mo bhé As so go deo glaodhtar Cluain Meala. <L 160> DO THOMÁS UA BROSNACHÁIN Amlaoibh Ua Súileabháin ro chan An LS. céadna. I A Thomáis ghrinn do threibh Uí Bhrosnacháin Is eaglach linn nach bfuilir súgach slán A shár-fhir ghroidhe feighim scéala éasca uait Ar mheath do chroidhe? an bhfuil do chiall ar cuaird? II Araeir in luighe is me i dtoirchim suain Do chualas sidhe, is í ag gol go buan Ó shidh-bhrogh árd chualas an brón-ghol caoin A shaoi na mbárd, ad chaoineadh-sa dar línn. III Ar bhreacadh an lae do eirigheas féin im shuidhe Is chonairc mé ag téacht ó chéin sa t-slighe Teachtaire maol ba uait-se, a bhráthair Gaoidhil, Is d'fhiafruigheas scéal ad taobh-se dhe gan moill. IV "Lá thiar tá an dámh go h-árd i Lios Cearbhaill Go sásta sámh, 's a cáirde fial fearamhail Seo mála leabhar do bhronn sí duit-se féin; Is mór a gcobhair, 's is fiú a gcur i gcéin." V D'oscail mo chroidh, 's do lámhuigheas iad le gáir; Thuit mé gan bhrigh iar ndearcadh an bhrúscair tháir; 'N áit "Guth na nGaodhal" ag trácht ar Fhionn Mac Cumhail Bhí glágaireacht Goill tháinig anall tar srúill! <L 162> VI Ochón, mo phéin! cá bhfuil t-aigne árd? Is och, mo léin! cár ghabh uait spreach na mbárd? Is measa liomsa, mo phudhar ar t'inntinn tric 'Ná do bheith go ciuin san úir sínte fá lic! a Thomáis. <C Prós> Dar míle anmann t'athar is do mháthar, a Thomáis na dtroighthíní, is a fheille-ghaduidhe bhreallaigh bhundúnaigh, cionnas fuairis ionnat féin a leithéid siúd do sheanbhúrdún sacsbhéarla do chur chugam-sa? nó ar mheasais me bheith ar dith eolais teangadh mo mháthar, nó im fhear ramháin shacsbhéarla do chumadh mar tu féin? Do b'fhuiris a mheas as do ghean don ghall-ghlagairneacht sin in a gcumann tu ruiscín rannghabhála, nach do chlannaibh gaedhal thú go fírinneach, acht spreas do sáitheadh isteach i leathtaoibh, le leathbhróig gallda is leathbhróig ghaedhalaigh, mar Shéamus a' chaca. Is dá bhrigh sin do cuireadh deargruathar ort go bruinne na brátha ón chondae fial so againne. Ba baoth an smaoine dhomhsa gur dod leithéid-se bheadh bean-sidhe nó bomha chaointe ag gol go dubhach binnghlórach; óir ní chanaid siad-san aoineach acht uaisle d'fhuil na ngaodhal nglan mar adeir an file: - <C Fil.> "Annsan Daingean nuair d'éirigh an brón-ghol Do ghlac eagla ceannuidhthe an chnósaigh Na dtaobh féin níor bhaoghal dóibh-sin Ní chanaid mná sidhe an sórt san!" Feiritéir: 25-29 <C Prós> Acht na dhiaidh so is uile, ó thárla sracaireacht gaoil agam leat, ni reicfead thú don righeacht má chuireann tú in iúl dom gur le baothántacht céille, agus nach le drochmheas orm do chuiris na seanbhrealláin úd chugham; agus dála an t-sionnaigh leis an leomhan, má chuireann tú chugham gan mhoill an chuid is mó do na leabhraibh bradacha atá agat: mise do dheargnamhaid go nuige sin; acht do bhráthair ionmhuin as san suas má bhidhir dom réir. - A. O S. <L 164> <B 1830c 19T> <C Fil.> CAOINEADH MÁTHAR DÁ h-INGHIN DO BÁIDHEADH. Amhlaoibh Ó Suileabháin cct. I Och ón och! mo leanbh croidh Tá do chuisle anois gan bhrigh Do mhéara leabhra laga Go mion-mharbh is do bhán-ghlaca. II Do chíocha croma geala glé Chomh fuar le sneachta sleibhe Ar t'ucht bán breagh bog úr Och! mo chrádh mo mhór-phudhar. III T'éadan ard mar chlúmh eala Nach glas-bhán, och! mo chara Do leaca ghlégeal na rós ndearg Anois bán is ní le fearg IV T'fholt fáinneach mar chlumh an fhiaich Go sgáineach, fánach, mo chiach! A' tuitim ar ghuaillibh geala Agam do bhí ghá chasadh V Do bhéal déad-bhán caoir-dhearg Anois liathghorm a riocht marbh, Pógfad do phuisín meala Pógfad do ghruadha geala. <L 166> VI Pógfad smeigin na gclas gcaomh Is camóg chaomh ar gach taobh Fabhraí fiara mar bhogha ceatha Fordubha ag folcadh súile seagha. VII A fhorduibhe fhealltachta Créad an chiall bheith ag folcadh Súl séaghdha ngorm mar bugha Ní osclochaid arís mo chumha. VIII Och! m'ainnirín álainn óg Bhéarad dod mhuinéal eala póg Och! a bhruinneal, a bhroinn gheal: Is dubhach do mhuime sonn seal! IX Seal gearr a bhís ad bheatha Och! ní bheid-sa ann seal fada! Fada an lá gan mo leanbh me na diaidh go ró-shearbh. X Mo chumha do choisín lóthmhar: Siubhladh féar gan a lúbadh Tá anois go fann ar feogh Chomh fuideach fuar leis an léith-reodh. XI Níl mothughadh san gheal-ghlúin Chruinn chomh mín le h-eala ar túinn Do choimín caomh caol cailce: Is agam do bhí a' folcadh. <L 168> XII Och ón! an folcadh fíochmhar: d'fhág do mháthair go ciachmhar d'fhág t-athair is do bhráthair: Ag caoi faoi chumha led mháthair XIII D'aithnigheas ar chaomeadh cumha An fhéaráin eidhinn, an glór dubhach Go bhfaghfainn am thaoibh trom-ghoin Shaoileas nach tré m'aindir mhuirn'. XIV D'aithnigheas ar chaoineadh cuaiche Ar bharr croinn cois na cruaiche Go mbainfaoi osna ón chléibh: Níor smaonieas ar m'ainnir shéimh, XV A ainirín álainn éadrocht Is fann atáim ad dhiaidh anocht Ad dhiaidh anocht atáim faoi bhrón Ag sileadh deor 's ag ochón XVI Cuirfead crann iubhair os cionn t'úir Ar ardán aoibhinn Átha-an-iubhair Tan bheidh m'ainnir san úr thais: Folcfad an t-úr le deoraibh frais Och ón och! <L 170> <C Prós> I AN MHAINISTIR. Cm. Newport B. White: Irish Monastic and Episcopal Deeds: Dublin, l936: Document I. Lá gionbhair gruama dorcha duairc dár thriall Calmar Mac Tréinfhir cois Abhann Righe, chonnairc mainistir cheathar- chúinneach. Do ghabh tré arca ard oll idir dhá róimh ró-aosta, do bhí foilighthe le h-eidhneán fíorghlas na ndubhchaor ndubhach. Do líon croidhe Chalmair de bhrón agus de bhuaidhreadh, an tan do chonnairc na liath-túir ag tuitim chum talmhan - an suanlios gan sámh-leaba, gan chumhdach, gan cheann; an ghráinseach gan arbhar, acht í fíor-líonta de fhrancachaibh faidhiarballacha gránda gortamhla; tigh-na-n-each gan eachraidh ardaigeantach, ná capaill chorpláidre do threabhadh mágh nó machaire, ag saothrughadh bidh don duine: an muileann meidhreach gan mol, gan roth, gan bró, gan áth, gan urlár ná clárlár do bhíodh líonta, tráth, de mhin mhín no de bhleathaigh ghairbh; áit na linne gan iasc, gan uisce, gan lacha bhán ná bárdal breach, gan gé gan gandal, gan eala ar tuinn, ná bád ar linn; tigh-na-mbocht gan biadh gan annlann gan almsana gan aoidheadh, gan leann láidir don lag, ná fíon don bhfann; tigh na n-othar gan liaigh gan leigheas, gan luibh anois in aimsir na "ndrúchtán ndubh," noch a itheas dá ndeachmhuin - toradh na talmhan, gan aon mhéithreas ná maitheas do thabhairt ar ais de, go n-imthighid a gcuirp chiara choirpthe mar chonablachaibh ag leasughadh na h-uagha is an úrlachais. Tá an leabharlann gan chíon gan chairt; an breathnuigh-thigh gan <L 172> radharc-ghloine ghlan, gan chruinne gan slait-riaghail, gan nidh do fhoghnfadh do rinneoluidhe; gan badhbhdhún balla dhíonmhar gan chaora chaomh na lomartha do chlúdochadh an bochtán nó bó bainne do dhéanfadh annlann don leanbh tinn. An halla oll in ar shuidh seanaid, líonta de chléir Dhé ag comharliughadh go caomh le tighearníbh tíre, agus le taoiseachaibh teanna crodha na gclogad n-ordha gcaiscleiteach, ag déanamh dlighthe díreach dearcsnuighthe dá ndúthaigh - an halla san anois gan cheann caomh gan chlár cailce gan suidheachán sámh gan glór acht scréachach na scréachoige cille, agus cabaireacht na gcág; nó - mo mhíle truagh! - mionna móra ag lucht lámhliathróide d'imirt; teach Dé féin na fholamh-fhásach acht carnán criadha cnámh nó leachta loitighthe ag luighe an lár, no tuamaí folamha na laoch, agus iad líonta de fhrancachaibh fiadhta dhá ruagadh le h-easógaibh ruadha maille le míle scréach is scread; agus a thearmann gan de ghlór ann acht scréachach éin adhuathmhair na h-oidhche, cia go raibh, na seasamh fós a cholamhain chaomha cheartchumtha cianaosta liatha arrachtacha aidhbhéile ag comhad suas stuagh n-oll. Bhí ceithre ollbhallaí an bhadhbhdhúin foilghthe le luibheannaibh donna dorcha ó bharr go bonn, agus na naoi liath-chaisleáin chúinne agus ainiomad túr liath cian-aosta eile fá chulaith chumha, mar bhráithribh brónacha aorta liatha ag seasamh go dubrónach os cionn uagha a ngaol do treasgradh le láimh ghairbh ghall ngáibhtheach, ghá gcaoineadh agus réidh chum tuitime san uaigh chéadna! II RÍ NA RÁTHA. Bhí scológ scáthmhar ag dul tar bhrághaid go troighéascaidh. Níor fhéach anann ná anall. Bhí a shúla na seasamh go radharc- leathta; a fhabhraí na gcuilgsheasamh fá éadan dlúith-riceach <L 174> -ricídeach, rocach, a ghlib stathach dhá scuabadh ag an ngaoith ghairbh fá n-a sheanchadhbhairlín ruadh-dóighte méaróg- cheangailte; a fhiacla dlúthdhúnta, a bhéal mílíghtheach glastana, agus a ucht ag luighe 's ag eirghe go gearr obann le gearranálaibh. "An aoin Dia dhuit," ar Calmar. "An aoin Dia agus Muire agus Pádruig duit-se," ar an scológ sgáthmhar agus é ag lingeadh tairis gan féachaint air. "Créad é an glór garg alltamhail úd as an sean-túr liath uaigneach úd?" ar Calmar, ag leanamhain na scolóige de throigh éadtruim. "Nár chualais trácht riamh ar Righ na Rátha?" ar an scológ scáthmhar i nglor gearr ciuin, nó i gcogar, agus é ag féachain go fiadhain tar a ghualainn chlé fá scannradh ó thorann a choise féin ar an dtalamh folamh cuasach faoi. "Seandraoi é ag a bhfuil fios uilc is maitheasa an domhain bhraonaigh; acht nach leigfeadh sé rún le h-aoinneach acht leis na daoinibh maithe, nó le sean- draoithibh eile. Deirtear gur leig sé rún le Séamas meathta, acht nár ghlac sé a chomhairle, agus gur chaill sé an lá dá bhrigh sin. Ní maith teangbháil leis; óir deirtear liom go millfeadh sé meas agus toradh, eallach agus daoine óga agus aosta, dá gcuirtí fearg air. Is fada dhúinn ár n-agallam." "Fan," ar Calmar, ag cur a láimhe deise go muinteardha ar ghualainn chlé na scolóige, "siubhlam suas san sean-túr liath so, do fhiosrughadh Ríogh na Rátha," ar Calmar. "An mise?" ar an scológ scáthmhar rocach, ag bánughadh ar dhath ua h-uagha, is ag baillchrith ó bhonn go barr, agus a fhiacla ag díoscán. "In-innistear dom go mbíonn sé is na túraibh uaigneacha se, ag imtheacht san duibhré ar sciathánaibh na sidhe ngaoithe nguairdeán ó bhinn an túir léith se go binn an chloigthighe úd thall, ag tarraing teinte aeir ó fhlathasaibh chuige. Nach bhfeiceann tú an bile úd agus é loiscighthe ó bhonn go barr leis an teintrigh? Mar so dhó tart tiomchioll, go bhféachann súil daonna air, mar ulchabhán uaigneach, éan adhuathmar na h-oidhche. Deirtear go mbaineann beanna na mbó dhíobh in <L 176> aimsir na ré láine, go seinneann sé féin agus a chualacht choirpthe choimhightheach iad 'na mbuabhallaibh binnghlóracha go gcluinfaoi i dTír-na-n-óg, agus in gach lios loitbheartach, agus in gach rath raithneachamhail ruadh ag cruinniughadh sluagh sidhe ó gach áird don domhan chuige; go gcuireann na h-adharca ar na buaibh arís gan dochar gan díoghbháil dóibh, go n-imthigheann leis an sluagh sidhe agus leis na pócaibh puill, nó leis na h-umhraiscibh súl-lasamhla, rompa, le fóidínibh mearbhaill mar lóchrann aoibhil, go mullach Suidhe Finn, ar ghuaillibh gaillinge glan-fhuaire le luathas ga ghréine, nó guairdeáin ghaoithe gáibhthighe i mí márta tar mhaoileannaibh mór-shliabh. Ba bhagarthach ard-shidhe na gaoithe ag suidhe i mbéal uamha dorcha ar a láimh dheis, agus niothach (fathach) fraochmhar feargach féasóg-fhuilteach na shuidhe fá scáthruadh-charraige scoiltighthe ar a taobh callóideach clé, agus scáilí na marbh ag imtheacht timchioll ciumhaiseach an scáil. Mar sin imthigheann tré fhoir-ghlinntibh an aeir, go suidhe ann ar mhullach Sléibhe na mBan i measc néalta dubh na h-oidhche san gcomhdháil aordha ag cur teineadh aeir as a shúlaibh agus tóirnighe as a pholláiribh. As san imthigheann sé ar an inneall gcéadna, agus leis an gcuideachtain gcéadna go fíormhullachaibh fuara sliabh slios-ruadh na dúithche; tar Chumarachaibh carraigeamhla dubha dorcha ag fiosrughadh gach leasa liath-sceachaigh agus gach rátha ruadh- raithnighe, ag tabhairt eolais agus orduighthe do lucht feasa agus faistine, d'fhear-shidheóig agus físidhe. Siubhlam. Ní maith bheith ag trácht air ná orra. Tá eagla mo chroidhe orm go leanfa sé mé féin, mo bhean nó mo chlann nó mo cuid." Cluintear an glór garg allta aidhbhéil éagcosamhail neamhaithnid arís. Do sceinn Calmar suas coischéimire cumhang dubhchlochach dorcha le luathas áinleóige áird-eiteallaidhe. Chuala an glór géimeamhail gárthamhail neamhaithnid garg tré <L 178> chaol-shlighte casta - an macalla dhá bhfreagairt ó adháirsíbh folamha agus ó ghágaibh garbha geoineacha. Chuarduigh Calmar gach cúil chumhang dhorcha dhiamhair, acht ní fheaca an tí ó a dtig an gheoin gharbh gháibhtheach. Bhí ciuineas critheaglach na marbh ann. Cluintear arís an garg-ghlór ó uachaisíbh uall-ghárthacha na n-adhbhadh n-aosta. Seo síos Calmar go coslúthmhar gur thárla an scológ air fá scannradh a chroidhe. "Lean mise, agus ní baoghal duit," ar Calmar; agus do lean an scológ é, cia gur gheiteach é. Seo iad araon tré na sean- róimhibh dithcheannacha dorcha, (do bhí ciar-néalta ar feadh na spéire) go bhfeaca Calmar uaidh an seanóir, ar bheinn an túir fhaire, mar shidhe an fhásaigh, ag uaill go truaighmhéileach. Siúd suas Calmar tré dhuibhchéimiríbh casta ó urlár go cloglár. Seo síos an díthreabhach seanóra tré uachaisíbh dorcha do-eolais. Do leanadar araon é go dlúth go bhfuair Calmar siolla dá shúil de, tré fhunnieóig gotamhail. Is iomdha cúinne cam, cuas anchaol, róimh ársa, uachais fhuar, scáine scannramhail, stuaigh uathbhásach, deirc dhoimhin, gág garbh agus túr aosta tré ar leanadar araon é; óir níor leig an eagla don scolóig scáthmair fanamhain i ndiaidh Chalmair. Do ghabhadar tart timcheall, le luathas fearbóige, taobh amuigh de bhallaíbh an bhadhbhdhúin, tré choill donn-daraighe, agus taobh istigh, le luathas ainleóige, tré chúláiribh cama diamhaire dorcha do-eolais. Do chuarduigheadar idir chnocánaibh caonaigh, agus carnaibh cloch, do bhí foilighthe le driseógaibh donn-duilleabhair agus uaghannaibh na marbh, do bhí foilighthe le leacaibh loma liatha agus leacaibh lonna liteardha, agus clocha ciara craobhacha i measc na róimh ró-iongantach bhfuar bhfolamh bhfásamhail, go bhfeaca Calmar uaidh, tré eitíbh na cille cianaosta, an seanóir maol caol ard lán-truagh caolbhallach, go n-aghaidh mhíligh, é ard-éadanach, a ghruaig caom-chasta, a shúla séimh séaghdha fá fhabhraíbh caola réidhe bána, géaga leabhaire aige agus féasóg fhada chasta chraobhach, í chomh geal le sneachta scuabach sléibhe, is ag tuitim sios go crios nár fháisc. Bhí uime seantonach liathbhán agus é ag lán-liobarnadh na rocaibh timcheall air go <L 180> colpaibh síos. Bhí sé gan bróg gan asán, na sheasamh i scáil dorcha cholamhna cianaosta arrachta, láimh le carnán ceatharchúinneach criadha cnámh, fá scáth croinn chumhaigh aosta iubhair. d'fhéach mar ba ar an saoghal eile bhí sé ag smaoineamh. "Siúd thall é," ar an scológ ag cuimilt le n-a dheárnain deis an alluis fhuair dá éadan íseal, noch do bhí ag silleadh síos go súil leis, dhá chaochadh. "Siúd thall é," ar sé, go lúthanálach agus ag iontodh timcheall ar a sháil, a lámh chritheach chlé ag dlúith-ghreamughadh na slaite draoidheachta coill, agus é ag déanamh cearcail draoidheachta léi timcheall air féin. "Siúd tall é acht táim-se saor slán uaidh anois," ar sé, le h-osna trom. "Sin cloigeann donn lom gan súil gan srón na láimh leabhair chlé." Seo gal idir dhá néal cróidhearga, ciumhas-órdha ón ngréin, ag fágbháil sláin ag an domhan braonach. Féach ar na scáilíbh úd na sean-túr n-arrachta, agus na gcolamhan n-aosta n-ard, agus na stuagh n-oll n-aordha, agus na bhfuinneóg ngotamhail - mar athachaibh ar lár d'éis gharbh-chomhraic! Do las aghaidh mhílíghteach an t-seanóra leis an teimheal chróidhearg, mar do sheasuigh sé idir scáilíbh sean-cholamhan gciar-chur agus ardtúr n-aosta liath, agus an chuid íochtarach de leathdhorcha ó scáil an charnáin chriadhta chnámh, is crann iubhair ag deallradh go dorcha fann, os a cheann; eidhneán fuar dubhghlas na ndubh-chaor ag tuirling go guaillibh air, agus dorchadas diamhair taobh thiar de do fhoiligh éin uathmhara na h-oidhche agus uaghanna fuara folamha na marbh. Bhí sé ag féachaint i dtreo na h-altórach, d'aghaidh mhín réidh le súil shocair shéimh. Seo guairdeán gaoithe garbhghlórach ag geoineadh go critheaglach trés na h-adhbhaidh aosta noch do croith maoth-árais na marbh ó bhonn go barr. "Féach, féach!" ar an scológ go scannramhail, "ní ceann daonna atá air ar aon chor, ar aon chor, acht is réalt-iarballach ar lasadh é atá ag scuabadh a iarbaill go <L 182> fíochmhar fuilteach tréas an aer agus ag tuar uilc is anachaine dúinne araon agus don domhan uile go léir. Féach an cloigeann ciar na chlé-láimh fós!" Do gháir an ghaoth. Do dubhadh aghaidh neimhe. Do dorchuigheadh na clogcháis choimhightheacha. Do sceamheadar sionnaigh ó bhéal a bhfuachaisíbh fuara. Do uailleadar mic-tíre malluighthe, agus coileáin fhaolchon bhfuilteach ar na faillíbh fuara fásamhla. Do scréach an scréachóg chille. Seo duanghail ghaoithe agus osnghail trés na tuamaibh folamha. Do clingeadh clog na marbh. Do scread an scológ. d'fhéach Calmar siar air, agus ar fhéachaint roimhe arís dó, níorbh fheas cá raibh an seandraoi imthighthe! "Siubhlam anois féin," ar an scológ scannramhail, "as na h-árasaibh anbháthacha so." "Siubhlam cheana," ar Calmar, ag casadh a chúil go dubhach dobrónach ar an mainistir mhóir aidhbhéil iongantaigh seo, agus do lean sé an scológ ullamh éadtrom tréas an choill donn-daraighe go ráinig baile beag bocht bothán gcinn-tuighe. III ANFADH SNEACHTA. Bhí an lá ag druideamhain le déidheannaigheacht. Ní aithneochthá préachán dubh ó fhionnóig fhuiltigh, faid chroinn ropaire uait. "Fanam araon annso go maidin a márach," ar Calmar. "An annso?" ar an scológ ag féachain suas in aghaidh Chalmair le gnúis ghreidhne, agus ag crothadh láimhe leis go muinteardha. "Cá bhfuighfeadh do leithéid-se d' fhear calma croidheamhail ard uasal, iosdas na h-oidhche in aon bhothán beag bocht dearóil deataigh díobh so? Dar ndóigh rachthá de thuslóig throigh-éadtrom, ní h-amháin tar bhalla fidín, acht fós tar cheann cinn-tuighe aon lag-bhotháin aca. Féach ar an dtigh fidín sin ó is é is fearr díobh, má fhéachair le codla ann sin: <L 182> <C Fil.> "Garbh ná mín ní sínfear fút ann Barrach ná líon dár sníomhadh le túran; Acht mata nár smideadh gan chuilt gan chlúda Dealbh gan luid gan pluid gan súsa I gcúil bhotháin gan áit chum suidhe ann Acht sugh siothláin is fásgadh aníos ann Fiadhghail ag teacht go fras gan choimse Is rian na gcearc air trasna scríobtha Lag in a dhrom, is na gabhla ag lúbadh Is clagairneach dhonn go trom ag túirling"; <C Prós> acht siubhail liom-sa cois abhann; ní ró-fhada uainn mo theach te cluthair sásta díonard balla-íseal, i bhfad ón mbóthar i ngleanntán aoibhinn ar aghaidh na gréine, é foscuighthe ó aon ghaoith ghairbh ag aill aird is ag coill chluthair, áit i nach bhfuighfeadh madradh ar gcomharsan sceamh orainn. Gheobhair cuid mhaith de chnuasach na coille, mar atá: - anbhruith gheirrfhiaidh gheitigh do gabhadh i ngaitse, cois choirrfhiaidh chosluathmhair, másán muice fiaidh tein-bhruithte do gabhadh le conaibh, mionáin aeir óo sméaróid, síbhín súghac, agus leaba chlúmh chluthair maille le braitlín bán, súsa sámh agus socaracht go lá." d'umhluigh Calmar a cheann agus do lean an scológ sceinnideach shuairc cois na seanrátha agus tar abhainn anonn. Ba dhoiligh é Calmar anois ag smaoineamh dó ar bheartaibh an t-saoghail mheabhlaigh. "Cár ghabhadar sean-ghaodhail na h-Éireann, noch do thóg an mhainistir álainn úd, maille le n-a túraibh aolda, le n-a caisleáin arda, le n-a stuaghannaibh olla le n-a fuinneógaibh gotamhla agus le n-a gréasaibh geanamhla? Dar ndóigh, ní uatha-san do shíolruigh lucht na lag-bhothán úd san bhaile bocht beag úd! An saithe ghruagach ó thír na ngall, nó sluagh diabhal ó fhíríochtar ifrinn do scuab tréas an dúthaigh bhoicht díbeartha so ag léirscrios gach nidh aoibhinn álainn aoraigh?" Do lean air leis na smaointibh dólásacha so, gur mhúscail an scológ scothgháireach é ag rádh: - "Urúdh," <L 186> ar sé, ag iontodh suas le n-a láimh chlé tosach duilleóige a chadhbhairlín chéir dhuinn do bhí ceangailte timcheall le méaróig fhéir, agus ag baint timchill as a chipín coill os a chionn le n-a láimh leabhair deis, "is beag an scáth ná an eagla do bhí orm-sa roimh an seandraoi diablaidhe úd. An tan ba mhian leis teacht im ghaor chum mo mhillte, d'fhéachas air go bagarthach, chrathas go crodha mo bhata beag coill (ní imthighim in aon áit ó bhaile gan é": ghá bhualadh i gcoinne na talmhan), "agus níor lámhuigh sé teacht im gaor." Do iontuigh Calmar a cheann i leathtaoibh, agus do mhaoidh a ghean gáire air. "Is mise do bhainfeadh deatach as a sheancasóig leis seo," ar an scológ ag timcheallughadh a bhaitín choill agus ag ardughadh basca a léine le n-a láimh chlé. Níl duine na diabhal sa dúthaigh nach leadhbfainn leis"; ag baint sraca suas dó as a bhríste briste bréide liath-ghuirme, mar do shodair sé roimh Chalmar, agus a bhróga bonnbhriste, cúltsáilbhriste ag scuairdeadh laithighe buige buidhe an bhóthair bhrocaigh fá n-a ioscaidíbh ciara lomnochtuighthe agus fá n-a chrománaibh cróna ná raibh acht go leath-foilighthe, óir do bhí a chasóg mhór creaptha suas aige mar mhála pípe, ar uachtar a leasra leabhair, agus é anois is arís ag feadghail go fuidheach nó ag canadh ceathramhan abhráin go croidheadtrom. Siúd gaillshíon gháibhtheach dhorcha tar brághaid. Seo síos sneachta leathógach luath-luainmeach." Nach anfadhach geimhreamhail an tosach oidhche duibhré é?" ar Colmar. Och, ar an scológ, "is fíor an seanfhoeal gur "samhradh gach síne go Nodlaig, is ní fuacht go féil Brighde." Nach gcluinir na ba ag buainghéimrigh le scannradh an anfaidh shneachta, noch a fhoileochas an féar glas uatha, agus chuirfeas an ghorta ghéar na mbéal is na ngoile? Táid siad ag iarraidh iostais na h-oidhche. Is deacair a ndiúltadh. Fuididide! is fuar é," ar an scológ, ag leigin síos burrúin a chasóige móire agus ag ardughadh a chába fá lag-dhuilleóig a cháibín ciardhuinn, ag fáscadh a bhrághad uidhre oscailte deargdhóighte ó ghaillshíne is <L 188> gréin, ag dúnadh cnaipe an bhóna, nidh dob anamh leis. Féach gach dual dá ghruaig is dá scathach-ghlib ghualduibh, agus é gealcheangailte le caobaibh sneachta, agus fabhraí a shúl mar ghuairigh mhuice gionaighe gorta, nó cleitíbh gé guir; a fhéasóg chiardhubh chasta mar shlám olainne léithe gan cíoradh; a cháibín mar chorcóig bheach lá sneachta, nó mar chadhbhairlín aoladóra i súil teinaolaigh, lá buidhe bealtaine; a chasóg mór na tromualach geal le síorcháthadh an tsneachta; na méaróga féir noch d'fháisc a bhróga briste agus a loipíní láibe agus a choisbheart ar a chaol-cosaibh do bhí anois chomh geal le smután soileóige báine gan choirt cumhduighthe. Do ghabhadar araon an bóthar briste cois abhann agus sneachta ag folchadh gach foghal-ghearrtha. Sin síos i ngearradh gágach iad. Siúd go h-ioscaidíbh i gcaothaibh cróna iad. Siúd sios sneachta gan traothadh. Sin iad araon fá scáth garráin giubhaise, dá raibh a h-uaithne cumha foilighthe le leadhbachaibh geala ón tsneachta. Bhíodar na préacháin dubha go garóideach ag cá, cá, cá, go buartha i gcoill fhuinnseóige láimh leo. Do shéid an borb-anfadh le buile. Siúd síos sneachta na leathógaibh móra meara. Sin gaillshíne na ngarbh-chnoc ag gáireadh. Seo guairdeán gaoithe gárthaighe tréas an ngarrán giubhaise. Siúd sionnach ruadhgheal tréas an bhfásach agus gé ar a ghualainn aige. "Ó nár fhanamar san baile beag úd," ar Calmar, "is cóir fanamhain annso, fá scáth an gharráin ghiubhaise. Táid na géaga glasa chomh fighte sin in a céile, mar sciathaibh os cionn sluaigh fá cháthadh saighead, nach dtiocfa sneachta scuabach féin chughainn, cia go mbeidh go leor de againn gan mhoill." "Is measa an ghaoth ghuairdeáin annso," ar an scológ, "ná ar lár an mhachaire. Siubhlam; is gearr uainn anois an tigh agus tá sár-eolas na slighe agam." d'fhágadar an garrán giubhaise in aoinfheacht. Shid iad anois ar lár an mhachaire <L 190> mhúchta, ag fuaidreadh; iad dall ó shíorcháthadh an tsneachta, agus dá bhfuadach timcheall ag guairneán gaoithe gáibhthighe, agus ag allus ó shaoth. Ní feicid fad do baise, ní de deascaibh dorchadas na h-oidhche, acht ó thiughacht an churtha shneachta. Tá iomairí agus dromanna bána ag éirghe agus eochracha aidhbéile eatartha, le garbh-ghluaiseacht na gaoithe glan-fhuaire, mar an bhfairge bhfeargaigh fá choipe chosbháin, lá anfaidh. Siúd Calmar coiséadtrom ag casadh le lingeadh tar dhromán sneachta. Slogtar síos go meadhon a choim chailce é. Saoileann sé léim tar dhrom eile, - siúd síos go h-ascallaibh é; agus d'fhanfadh ann go deo an domhain munar scraic an scológ as é. Táid ag allus le saothar. Seo iad araon tré eochair bháin dírigh tar an muigh mhúchta. Siúd ar mearbhall iad tré cheartlár coille. Gáireann an ghaoth gháibhtheac gheimhreamhail tré ghéagaibh loma liatha crann. Ní aithnightear dos droighneóige duinne, ná tor aitinn colgaigh ó chnocán seangán. Stoltar a n-éadaighe. Sractar croiceann. Gearrtar feoil. Gáireann gaoth gheimhreamhail gháibhtheach, guairdeán na h-oidhche níos gairbhe, geoinighe. Tá Bádh buille ag glamghail, is a, garbhghárthadh tré dhoiríbh daingne dúire donn-daraighe, ag luascadh, ag scoltadh, ag díoscánadh, ag raobadh, ag treascairt chum talmhan an chroinn chraobhaigh agus an bhile do sheasuigh go buadhach, buaintseasmhach go nuige so. Síos leis an scolóig go crománaibh agus go guaillibh i ndeirc ndoimhin. Siúd Calmar go tapaidh dhá shaoradh is dhá shracadh aníos ar ghruaig. Sid iad iad araon ag fuaidreadh ar fán, agus iad caoch ó cháthadh an tsneachta shiocuighthe, ó shírshéideadh na gaoithe glan-fhuaire, agus ó fhuarughadh an alluis ar a gcorpaibh. Chaill an scológ a mheanma is a mheisneach. Chrom ag caoidh mar leanbh bliadhna: "Och, och, ochón! mo bhean chneasta chroidhe, <L 192> mo chlann chumra chaomh; a chéile mo chroidhe, och, och, ocón! mo chúilfhionn bhuidhe, mo bhuachaillín bán! ní fheicfe sibh bhur n-athair grádhach beo go bráth! beidh sibh nbhur gcloinn gan athair, ar anáird, och, och, ocón! Mo chéile chumhra chroidhe. Ní fháilteochair t'fhear-pósta abhaile, ná ní chóireochair a leaba arís go bráth! Ó, a Dhia, Dhia, Dhia! agus adubhairt le Calmar: - "Nach gcluinir an fiach dubh fuilteach? Tá sé ag fuireach chum na súile do ghiobadh asam, mar ghnidheann le molt marbh. Nach gcluinir scréach an fhiadh-chollaigh fhásaigh? Tá sé ag fanamhain lem chorp do shracadh leis na dheirc san Dubh-ros Dubhlaoghach an tan bhead marbh." Do tharraing Calmar croidheamhail a lann líomhtha as a truaill. "Nach gcluinir glamghail gheoineach agus uaill aidhbhéil an mhic-tíre mhalluighthe? Tá a shúla ar dearglasadh na cheann. Féach a fhiacla fuilteacha dhá ngéarughadh aige chum mo chorp do sciobadh leis 'na uachais uathbhásaigh chum a choileán bhfaolchon. Och, a Chríost cumhra na gcréacht, saor m'anam!" Leis seo thuit sé síos le faill i ndeirc dhoimhin. Seo na dhiaidh an fiadh-chollach fásaigh le scread scannramhail. d'fhéach Calmar san deirc dubhchroidheach. "Och, och, mo thruagh! ar sé, tá an scológ bhocht caillte. Is ró-chosamhail gur gearr go leanfad féin é." Gáireann an ghaoth ghuairdeáin gheoineach gheimhreamhail. Scuabtar an sneachta tré na doiríbh dorcha duibhliath. Chuir Calmar a dhrom le crann mór ar thaoibh na gaoithe. Búireann an borb-anfadh tré leabhairghéagaibh an bhile bharr-thruim. Sin ar lár é, le sonnadh sanntach, fá throm-ualach a ghéag, ag sracadh sneachta agus talmhan agus Calmar féin leis le neart a fhréamh. Seo bile eile na dhiaidh, - a bharrghalach os cionn Calmair. "Go réidhe Dia orm!" ar Calmar, dhá réidheadh féin on nguais in a raibh. chidheann sé an fhaolchu fhuilteach. Imrigheann a chloidheamh colg-dhíreach timcheall air. Siúd an mac-tíre mire gránda gortamhail timcheall air ag uaill go h-uathbhásach, agus ag féachain, gach re seal, ar an ndeirc in a raibh an scológ agus an fiadh-chollach <L 194> sloguighthe, agus ar Chalmar crodha croidheamhail, mar do shlogfadh beo marthanach é. Chuir Calmar a dhrom go díreach leis an anfadh aidhbhéil uathbhásach, agus a chosa luthmhara láidre ag tuslógadh go tréan tréas an dílinn dúir glégil. Do lean an mac-tíre millteach é, ag féachain go fraochmhar, ag fuaidreadh timcheall air, agus é an-ghaor do rinn a chloidhimh, uaireannta, ag drannghail go diablaidhe, uaireannta eile, nios sia amach, ag uaill go h-uathbhásach is ag glamghail go geoineach. Seo síos go crománaibh Calmar. Rug ar ghéig choill do bhí láimh leis. Seo suas go misneamhail mear é. Bristear an ghéag. Siúd síos go guaillibh é. "Dia lem anam," ar sé. Seo chuige isteach an mac tíre agus é ag drannghail go h-adhuathmhar. Imrigheann Calmar le cuislinn a chroidhe chomhachtaigh agus le n-a láimh leabhair láidir, an cloidheamh mor-thimcheall a chinn do bhí fá'n am so leathfhoilighthe ó shíorcháthadh an tsneachta. Thug an sighach sanntach sidhe fá n-a cheann dá shlogadh. Do leig Colmar leathcheann an mhic-tíre ar liobarnadh leis. Chrith an choill uile leis an scread scannramhail agus leis an uaill uathbhásaigh do rinne. Féach, mo truagh! an sneachta go beal, go sron, go súlaibh ar Chalmar, acht choimeád sé an claidheamh os a cheann dhá imirt. Ar a shon san, tá an fhaolchú fhuilteach agus an mac- tíre mire le h-uaill uathbhásaigh is le lingeadh lán-lúthmhar láidir ag sidheadh chum a shractha as an deirc. Ar an nóimint sin chaill Calmar a mheabhair is a mhothugadh. Thuit as a láimh a chlaidheamh, mo mhíle truagh! fá shíorcháthadh na díleann báine. "Chuige, a chú chraosach!" ar guth daonna san choill. Rug an chú ar scórnaigh ar an bhfaolchoin agus do chuir an fear fuascalta a chlaidheamh clais-leathan colgdhíreach go luisig i gcorp an con allta; agus rugadh Calmar gan meabhair gan mothughadh go tigh scolóige láimh leo, áit ar cuireadh i leaba chluthair chluimhe é i suainlios sámh, láimh le teinidh mhóir chonnaidh. <L 196> IV AN t-AINGEAL COIMHDEACHTA An tan d'oscail Calmar a shúla d'éis a chodalta shláinteamhail, d'amhairc sé tré éadach na luinge suain, le solas na geal-ghréine do bhí ag deallramh tré fhuinneóig ghlain ghloine, an t-aingeal arrachta aidhbhéil álainn éadrocht maiseamhail maordha mórdha, - a h-aghaidh ag deallradh mar an ngréin, a súla séaghdha séimhe fá mhalaíbh do bhí ag lúbadh mar bhogha ceatha in ardaibh neimhe, a h-éadan ard álainn aoibhinn aorach, a gruadh geal go dteimheal dearg 'na lár, ucht ghlégeal fá urlaíbh fáinneacha scáineacha do bhí ag tuitim go fiadhain tar ghuaillibh glégeala agus ar bhrághaid bhuanbhán, - beol cróidhearg ag fuaradh anáile balsaim le boladh anchumhra, - sciatháin niamh-ghorma go dteimheal uaithne álainn agus corcra righeamhail ar a n-uachtar agus cur-dhaithte fútha, ag teacht ó ghuaillibh glégeala thar éadaighibh glégeala do bhí ag tuitim na rocaibh áilne mar do shiubhail go réimeamhail agus í corónta le mionn óir nó liag lonnraigh. Do smaoin Calmar: - "an den teaghlach neamhdha an t-aingeal álainn niamhdha úd? Créad é an saoghal in a bhfuilim? Shid é m' aingeal coimhdeachta, ar anam Calmair, noch d'imthigh fá scáth na gcrann úd. Ar scair m'anam leam corp? Chuala ceolta neamhdha ar chláirsigh chaoin an aingil sin. An brionglóid bhuartha eachtra na h-oidhche? Cá bfuilim?" V D'IMTHEACHTAIBH CHALMAIR I DTIGH ÓIGFHIR ÁLAINN Tháinig bean bhreágh aosta mhaordha mhodhail mhaiseach go n-urla glégeal casta craobhach, i láthair Chalmair, agus d'fhéach air de shúlaibh truaighmhéileacha trócaireacha, ag oscailt go <L 198> h-aireach culaithe na luinge-suain in ar luigh Calmar. Chonnairc sí a shúla ar oscailt. Do scairt sí amach: - "An toil le Dia uilechomhachtach go bhfuilir beo againn?" ar sí. "Táim," ar sé sin le h-osna trom: "míle miliún buidheachas leis an Té sin noch do chuir cabhair chugam in am na dubh-phráidhneach." "An bhfuil sé beo marthanach againn?" ar fear breagh aosta aghaidh-réidh. "An bhfuilir id bheathaidh againn?" ar óig-fhear álainn arrachta gruadhearg. "Cionnas táir?" ar iad uile, d'aon ghuth ciuin caomh. "Airighim mé féin chomh maith is bhíos riamh," ar Calmar. "Seo, ól deoch agus codail go fóill," ar an bhean bhreagh. d'ól, agus d'imthigheadar uile amach. "Créad do thug annso mé i measc daoine chomh modhail?" ar sé sin. "Táim i measc daoine saoghalta breágh socair séimh; acht nach é m'aingeal coimhdeachta do chonnarcas idir mo chodla agus mo dhúiseacht? Uch, uch! anois cuimhnighim air. Créad do bhain don scolóig bhoicht?" Chuala sé gáir gola agus bualadh bas ag mnaoi agus cloinn na scolóige. Sin muintir an bhaile tré na chéile ag fiafraidhe ceist dá chéile go truaghach. Phreab Calmar as a leabaidh; chuir uime a chuid éadaigh go deithneasach, agus choisric é féin. Tháinig an bhean bhreagh isteach, "Uch, uch!" ar sí, "is dubhach dobrónach an scéal atá againn ar maidin, - Páidín an Óir bheith múchta san tsneachta. Conarcadh ag crónughadh lae andé é, "i gcuideachtain duine uasail álainn óig," ag teacht amach as an mainistir mhóir. Ní feacadh siolla na súl de ó shoin. Is dóigh gur múchadh san tsneachta é." Cualadh uaill fhaolchon fuiltighe agus grafain ghráin chullaigh fhiaidh ag an deirc úd thall aréir. Cluintear liúgh truaighmhéileach agus golgháire chumha agus caoineadh cráidhte: - "Cá bhfuilir, a athairín, a athair cá bhfuil tú?" "A céile chumhra mo chroidhe chráidhte, cá bhfuil do leaba anois? I Log na Laogh lán-fhuar, uch, uch, mo chreach cráidhte!" Bhíodhg croidhe Chalmair. Chuaidh amach. Chuala an gholghair. Sheasuigh i measc na ndaoine agus d'airigh "Cá bhfuilir, a Pháidín? cá bhfuil tu?" i mbéal gach aoinneach. D'fhiafruigheadar uile d'aon ghuth amháin de Chalmar: "Cionnas <L 200> múcadh Páidín scológ?" "Connarcas duine," ar sé, "acht níl fhios a ainme agam." "Cá bhfuil sé?" ar an comh-thionól, de ghuth cráidte. "Ní feadar," ar sé, "acht is dóigh liom go bhfuighfinn a thaisbeánadh dhíbh cár chonnarcas fa dheireadh é." Tháinig an t-Óigfhear Álainn agus an duine breagh aosta chum Calmair agus chuireadar na daoine amach uaidh. Chuadar leis ag eisteacht le na scéal ó d'fhág sé an mhainistir in aonacht leis an scolóig gur slogadh é sa deirc shneachta i bhfochair an fhiadhchollaigh. Tógadh aon gháir amháin ghola chuirfeadh truagh ar ghall. Siúd céad sluasad ag cartadh an tsneachta as an deirc dhoimhin an iomad troigh síos. d'éis a láin shaotha, siúd amach an fiadh-chollach dubh diablaidhe fán bhfásach. Leanadar coin chraosacha é; acht chuaidh sé as uatha, óir níor bhac na daoine leis. Do leanadar ar an sneachta do chartadh; agus, fá dheoidh fuaradar Páidín mín marbh fá thromualach sneachta. "Sin agaibh anois mo fhear pósta! mo chéile cumhra, caomhnaidhe mo leabthan! Ó nach fuar é mo ghrádh croidhe!" Leis sin thuit an bhean bhocht bhuartha bhrúighte i bhfanntais. "Och, m'athairín, m'athairín, och, ochón!" Sractar a chlann ón gcorp ar éigin. "Uch, uch a mhic!" ar seanduine liath, "uch, uch a mhic, a mhic," ar sé, ag stothadh a fhuilt fháinnigh fhada, 's ag tuitim mín marbh anuas air. "Uch, uch, a mhic ochón! och a mhúirnín mhilis, a mhic múirnigh, a leinbh mo chroidhe is m'ae!" ar sean-bhean aghaidh mílightighe, gruaige glégile agus í ghá stothadh is dá scaoileadh ar scuabadh le gaoith. "Och! beiridh abhaile mo mhac maiseach, a chomharsana bhéal-dorais, a cháirde chumhra; a charaid mo chroidhe! Beiridh abhaile mo leanbh, athair na leanbh! och, och ochón!" Tógtar suas an corp agus tógtar gol-gháir gheoineach gharbh chuirfeadh crith-eagla ar dhaoinibh i gcéin agus bhainfeadh gol as gall dá mb'fhéidir. Ag teacht dóibh i ngaor do dhoras a thighe, <L 202> tógtar na h-uaillghártha gharbha thruagha thuirseacha, agus na golghártha buile bróin, agus gártha guirt géara geoineacha, agus sracadh fuilt agus bualadh bas, gur cluineadh i ngearr 's i gcéin iad i gcoill 's ar chnoc. d'fhreagair an mac alla gach ard-uaill, gach scréach scáthmhar, scannramhail, gach búireadh borbbhuartha. Beirtear isteach an corp. Cuirtear éadaighe tiorma uime. Cuirtear ag an teinidh é. Greadtar le clochaibh te é. Cuirtear i leaba cluthair clúimh é. Acht, foraoir! d'eitill an t-anam chum breitheamhnais i láthair Dhé uile-chomhachtaigh, i láthair Chríost chumhra na gcréacht noch do ghlac colann daonna mar sinne chum go dtógadh peacaidh an domhain ar a ghuaillibh féin. d'iontuigh na céadta súl ar Chalmar. Do sméid an t-óig-fhear air, agus d'imthigh an dias ar ais. "Ní h-ionad cóir duit-se an áit se anois. Siubhail liomsa cois abhann." d'imthigheadar. "Níl fios ag duine sa gcéad díobh súd cionnas go cinnte do cailleadh Páidín. Inneosad-sa dhóibh arís é, agus annsin, dar ndóigh, ní bheid siad ar buile chomh mór san is a rádh go bhfuil aon nidh ded chionnta-sa i mbás an fhir." VI DE THÓRRAMH PHÁIDÍN. Oidhche an lae sin féin do leagadh amach corp Pháidín bhoicht go glan galánta in a scioból féin - teach breagh balla-fidín fá thogha dín sheisce, agus dóirse salóige dúbalta leis; sé sin, doras an chlóis agus doras na h-iothlann. Bhí sé na luighe go leabhair ar chlár geal giubhaise, fá bhraithlíníbh glégeala ar an gcorp féin agus tart timcheall air. Ar cholamhnaibh na leabthan agus ar a cnaistíbh, bhí píopaí tobac; agus snaoisín go leor i gceirnín croinn do bhí leaguighthe ar an gcorp féin. Do bhíodar so le fagháil go fairsing ag tórramh Páidín; agus, dár ndóigh, níorbh aon iongnadh san, óir do bhí coibhneas gaoil aige le scológaibh deallramhla na dúithche. <L 204> Sin isteach Cáit-a' phíopa go n-a dúidín ciar na draid mhanntaigh aici, agus do shuidh go modhail i láthair an chuirp ar dhréimire fada do leagadh ar trí cearchallaibh agus do cóirigheadh le clárachabh agus le cuaichínibh tuighe. Siúd isteach Smulc gan Smachtughadh, is a phíopa na dhranndal crón. Sin isteach na dtulcaíbh iad: Táilliúr na Scríob, Scolta na Gaoithe, Séamus na Sróna, Seán na Sál etc. Ba ghearr go raibh tigh an tórraimh bairc líonta, ar chuma nach raibh ionad follamh i meadhon an tighe; agus, dar ndóigh, go leor is na cúláiníbh. An uair bhíodar suidhte go socair sámh ar shop tuighe na raithnighe nó ar urlár luachra, agus gur fuagradh ciuineas le breitheamh na fírinne, d'éirig Smulc gan Smachtughadh; agus, ar miotóg mhaith snaoise do thógain as an cheirnín do bhí laigthe ar an gcorp, adubhairt: - "Nach mór an t-olc agus an anachain Páidín bocht do thuitim le Righ na Rátha agus leis na sídheógaibh?" "Abair an focal san go réidh." ar Cáit an phíopa ag baint an phíopa as a béal. "Tá go maith," ar Smulc: - "Nach mór an t-olc agus an anachain Paidín bocht do thuitim le Righ na Rátha agus leis na daoinibh maithe?" "Ní measa cách ná Conchubhar," ar Cáit an Phíopa. "Is maith adeir tú caint," ar Smulc, "acht cad é an ainm eile ghlaodhfad air?" "Glaoidh an seandraoi nó an seanóir nó do rogha anim air, acht ná trácht ar na ráthannaibh," ag cur an phíopa na béal manntach arís agus agá chaitheamh go cíocrach. "Sidh - och! na daoine maithe shaoileas rádh." "Is fíor san," ar Gearóid na Sidheóg. "Mar adubhras cheana," ar Smulc, "nach mór an t-olc agus an anachain Páidín bocht do thuitim le Righ na Rátha agus na daoinibh maithe? Muna mbeadh i ndan dó dul tréas an mainistir agus tárlodh ar an seanóir, ní bhainfeadh an tubaist seo dhó." "Créad d'imthigh air san mhainistir?" ar Cáit. "Dar ndóigh, níl aon chomhachta ag diabhal ná draoi, sean ná óg, ar aoinneach san mainistir naomhtha." "Is fíor sin," ar Gearóid na Sidheóg. Thóg Smulc miotóg mhaith eile <L 206> snaoisín as an cheirnín do bhí ar chorp Pháidín bhoicht, agus do shúigh suas na shróin go h-airceasach, le srann do chuirfeadh Páidín na dhúiseacht dá mb'fhéidir é. "M'anam dhearg ón diabhal," ar Smulc, "má bhriseann tú snáithe mo scéil arís, brisfead do phus is do phípín in aoinfeacht." "Arú! an é mo phípín agus mo phus-sa?" ar Cáit an Phíopa, ag tabhairt leadartha de chloich do bhí aici i dtrácht a stoca treasna na plaitine, noch do leag ar lár Smulc. Seo suas arís é go bhfuair rúsc eile den stoca is dá raib ann, do leag chum lán- talmhan arís é. Seo suas arís é, agus an tan do bhí sí chum an treas iarracht do thabhairt ar a cheann gan cíoradh, do scréach amach: - "Ní tusa do bhí romham." "Is mise mar sin é," ar Gearóid Sidheóg ag breith thall ar ghlib ghairbh air na láimh clé, agus do chrom dhá smúcháil agus dhá chíoradh agus dá shlámadh, gur scairt Smulc amach: - "Ní tusa bhí romham." Seo muintir an tórraimh uile tré ghiúra gheabhra, tré na chéile, cuid ag labhairt i bpáirt Cháit a' Phíopa, mar ba dhual agus mar ba dhílis dóibh, agus cuid eile i bpáirt Smuilc. "Ní labhrann aoinneach im pháirt-se," ar Gearóid na Sidheóg; "acht is cuma san; atá "daoine maithe" agam-sa do-gheobhaidh mo pháirt." "Socaracht!" ar breitheamh na fírinne thuas is an chuinne láimh leis an teinidh, agus é ag diúl a phípín go socair sámh an fhaid do bhí an bachram ar siubhal. "Fógraim síothcáin - go réidh breágh, a bhuachaillí. Déinidh eadragán idir na prioslachánaibh." Agus do rinneadar uile eadragán, agus bhíodar chomh socair sámh na dhiadh san amhail is nach raibh focal mín ná searbh riamh roimhe sin eatartha. Do ghlan Smulc a aghaidh ó na caobaibh fola, agus do chíor fíor a ghlib fháithte le méaraibh a dheasláimhe; agus do bhí sé chomh ciuin le cat ag faire francaigh ar feadh na h-oidhche na dhiaidh sin. "Ní de dheascaibh a thárluighthe ar Righ na Rátha san mhainistir do bhain aon nidh do Pháidín," ar Gearóid na Sidheóg, "agus dá ghlacfadh sé comhairle an duine uasail óig, do múchadh nach beag 'na fhochair, bheadh sé beo marthanach anois; acht níorbh <L 208> fhuláir leis teacht abhaile d'éis ghabhála go h-easurramach tré Ráith Cheanannais, agus a rádha go magamhail go léimfeadh sé tháirste, ná raibh eagla druadh ná sidheóg air." "Och! is fíor san," ar iad uile; "is mór an chomhachta atá ag na daoinibh maithe," ar Gearóid na Sidheóg; "is agam-sa atá bonn an scéil, agus ní gan foghlaim fuaras é." VII DE MHAISE OSRUIGHE ÍOCHTAIR. "Chidhfimíd araon a chéile in aithghearr," ar Calmar agus é ag crathadh láimhe leis an Óigfhear. Leis sin, d'fhág slán aige féin agus ag a mhuintir mhodhail. Do chas a chúl, agus d'imthigh i ndeora abhann, gur thárla baile beag bocht air, áit i raibh droichead tar abhainn. Seo ó dheas é go cnocán ar fhaithche aoraigh. d'fhéach ar ais soir cois abhann. Tháinig deora glasa ó na súlaibh go fuidheach, ag smaoineamh dó ar an scolóig boicht. d'iontuigh a aghaidh suas ar ríoghacht neimhe ag tabhairt buidheachais nár cailleadh é féin mar an gcéadna. Bha an spéir glan liathghorm gan néal gan cheo, an ghrian ag taithneamh go glórmhar ar mhághaibh míne geala, ar choilltibh cleitacha, ar sléibhtibh sneachta. Ón ardán so chonnairc an gleann glégeal ba bhreághtha dá raibh fá thalamh na cruinne. Theas uaidh bhí "Sliabh na mBan fionn agus an t-aer os a chionn," cia go raibh ag ardughadh go h-uaibhreach a bhrollaigh bháin is a chíoch nglégeal chum na neamh, agus ag greannughadh imill óirghreanta a ionair shróill-ghil. Bhí Coill-a'-tSléibhe liathghlas, Craig Mhic Lir lonn, Sliabh Díle dian, Sliabh Breathnach bán, ag a chois mar leanbhaíbh óga áilne ag féachain suas ar a máthair. Bha sléibhte aidhbhéile arda Cumarach na mbeann go geal ar gcúl, agus a ndrom leis an aer gorm. Bha beanna barr-ghéara na nGailltí ngeal ar tí aghaidh neimhe do tholladh <L 210> le na ngéir-rinn ró-áird. B'shin thiar Druim-a' Ghuail glégeal anois ó dheallradh na gréine glaine soillsighe ar a shneachta. Thuaidh uaidh bhí cnoic chrannacha na Crannuighe, agus iad mar chaoiribh geala míne ar mhuigh mhín agus na h-uain bheaga na measc; Sliabh na Leac ag cromadh a chinn tré thromualach an tsneachta. Siúd Stuagh Laighean lán-aoibhinn aorach ag ardughadh a ochta deallradhaigh ó n-a bhroinn bhorrtha - a chlann cheannbhán ag a chois. Téidhid na Staighrí Dubha bána bagartacha suas go flaitheasaibh, Cnoc Breandain binn, agus céad cnoc eile nach áirmhightear ag timchealladh na tíre dá ngoirtí Osruighe Íochtair go ndearna gaill an Chontae dhi - gleann na gréine, gleann an arbhair, gleann na meala is na leamhnachta - gleann na gcoill gcumhra, gleann na n-éan mbéil-bhinn, gleann an tsaothair, gleann na Siúire sáimhe, na Feoire feadha fiadhain, na h-óighe ucht-ghlaine, noch do ghlac Niall, rí Éireann in a bhrollach bán, dá sháthadh féin in a h-ucht álainn le h-áthas - agus na Bearbha buaine: trí siúra na sláinte ritheas ó Bhladhma bhuirb bhagarthaigh, tré na trí bearnaíbh baoghail atá san chiorcal cnoc agus sliabh réamhráidhte, d'iarraidh fhoscaidh agus dín san ghleann gaolmhar so, in ar thárladar le chéile arís, d'éis a n-iltíreachta, tré ghleanntaibh dubha ceo agus bearnaíbh baoghail agus doiríbh dubha diamhaire, tré mhághaibh míne, agus móintibh móna maothta. Is i gceartlár an ghleanna so ba chóir ceanntulach is ard-chathair Éireann do bheith. VIII DE LÉIRSCRIOS LUCHT AN "T-SAOR-DHATHAID." "Is mithid damhsa bheith ag siubhal, chum deiridh do chur lem aistear," ar Calmar. "Ní imtheochair," ar Diarmuid Donn, is é d'éis an t-seisireach do scur. "Tá se in am ag fear agus capall sos nó stad ó obair chum proinne d'fhagháil; agus nach bhfeicir na néalta ciara dubha úd atá na gculaith chumha ar <L 212> Shliabh na mBan, néalta noch d'éirigh le teas na gréine ón sioc liath do bhí againn aréir. Is dóigh go mbeadh fearthainn, nó cloichshneachta, nó bfhéidir sneachta féin againn." Le na linn chéadna sin siúd síos cioth trom cloichshneachta ar mhachairíbh loma. Ba ghearr gur shuidheadar go seascair sámh chum búird, marar leagadh do láthair muicfheoil deataigh agus feoil dá-chos: mar atá, creabhair, naoscaí agus siocáin. d'éis proinne is altuighthe; "Is gearr idir dhá shín againn," ar Diarmuid Donn. "Is amhlaidh don duine é," ar Calmar; "agus do threabhadh na talmhan," ar Ainnir Álainn. "Is fíor san," ar Calmar, "is gearr ó shaoil Clanna Gaedhal go bhfuighfidís suaimhneas ó Shasanachaibh, an tan do bhí rí ar an Chreideamh caitiliceach aca, acht anois, d'éis gach geallamhna dá dtug rí Shasana agus a sheanaid uatha, atá dlighthe daora diablaidhe dhá ndéanamh ó lá go lá; agus, dar ndoigh, ní raibh an donas go foirlíonta ar Éirinn gur chaill lucht an t-Saor-dhathaid an guth chum fear-seanaide do thoghadh. Óir siúd anois iad na ndreamaibh dubha ar feadh na mbóthar, caithte cráidhte, gan ionad ag fear, bean na buachaill, ag mnaoi ná leanbh ná bunóc na cíche chum a gceann do chlúdach ó ghoimh an gheimhridh, nó ó anródh na h-oidhche fada fuaire. Táid dona go leor agus ródhona. An féidir a mbeith níos measa?" "Ach," ar Ainnir Alainn, "ní féidir muna mbainfaoi an croiceann díobh." "Seo scata dhíobh ag an doras." "Go bhfóire Dia orra," ar Ainnir Álainn ag leagan méise bidh bhriste ar bhord; "ta sibh ag crioth leis an bhfuacht: gabhaidh isteach" ar Ainnir Álainn, "agus suidhuighidh cois na teine." "Go mbeannuighe Dia is Muire is Pádraig díbh," ar an seanóir críonna liath. "Go mba h-amhlaidh dhíbh," ar bean-a'-tighe. Do bhí ann seanóir críonna liath caolchosach creatlom cam-lúbtha, agus garsúinín geanncach ar láimh aige. Na dhiaidh bhí giolla garbh giallfhada mór-roscach mór-mhalaidheach ciar-mhongach craobhach casta go bféasóig fhada stothaigh, agus garlach <L 214> gránda giobalach gortach ar a dhrom in íochtar a chasóige móire. Leath-taoibh leis do sheasuigh bean bhreagh bhán-aghaidheach fhionn fhann, go leanbh mí-líoghach meathta ar a brollach bán glégeal. "Déinidh go sáitheach," ar bean-a'-tighe. "Go dtuga Dia a luach is an bheatha mharthanach díbh," ar an seanóir. Siúd síos sneachta coimhightheach dhá cháthadh le gaoith gháibhthigh ghairbh anoir. "An bhfagham oisdeas na h-oidhche?" ar an seanóir. "Gheobha sibh agus céad míle fáilte," ar bean-a'-tighe. "Imthigh, a Ainnir Álainn mar aon le Siobhán agus réidhtigh sláimín an sgiobóil dóib, is faduigh teine chonnaidh dhóibh; agus, a Dhiarmuid Duinn, imthigh-se le Tadhg Tiománaidhe agus taraing sop tuighe dhóibh mar leabaidh." Do shéid anfadh anoir ag luascadh na dara dúire díthdhuillighe ó bharr go bonn. Do chraith an crann fuinnseóige fonnsaighe le h-eagla an anfaidh aidhbhéil. Do gháir an fiolar fuilteach ar an bhfaill. Do ghlam ealta fhaolchon bhfiadhain san bhfásach, agus do thuit an oidhche fá throm-ualach dubhnéalta liobarnach; agus bhí an sidhe gaoithe ag duanghail ag poll na h-eochrach ag iarraidh teacht isteach. "Ní chuirfinn madradh mo namhad amach anocht," ar bean-a'-tighe. "Tríonóid na truaighe ad thárrtháil-si féin" ar an t-óglaoch, "is Críost cumhra na gcréacht dod chaomhnadh ó gach olc agus ó gach anachuin. Déanadh an lá i mbáireach mar is maith leis; támaoid fá chleathaibh an tighe anocht." "Créad is ainm agus sloinne dhuit agus créad í do cheárd nó t'ala? Cá as a dtangais agus cá bhfuil do thriall?" ar bean-a'-tighe. "Gearalt Gabha m'ainm is mo shloinne agus gaibhneach mo cheárd. Thangas o Bhun Cloidigh, agus ní fheadar cá bhfuil deireadh mo aistir; óir cuireadh le fán an tsaoghail me féin, mo mhac annso, Seaghán Gabha, a bhean agus a thriúr cloinne buige óige; óir bhí saordhathad agam .i. ceardcha agus garrdha chum potátaoi, go dtáinig an dlighe diablaidhe se, an tan do cartadh me féin agus mo mhuintir amach ar an mbóthar, <L 216> agus do leagadh mo bhothán is mo cheárdcha." "Ta dona go leor," ar Diarmuid Donn. "Nára measa é!" ar Seaghán Gabha. "Ní measa, le congnamh Dé," ar Diarmuid Donn; "óir atá coimneas go leor tart timchioll, agus is féidir leat bothán is ceárdcha do thógan ann ar maidin i mbáireach, agus ní fada bheir gan obair is gnó, mar is mór theastuigheann gabha uainn." "Seo mise chughaibh" ar Seaghán Gabha, ag éirghe agus ag breith a athar a mhná agus a gharlaigh na ngasra amach sa sgioból. "Níor dhún Dia doras riamh," ar Ainnir Álainn, "nach n-osclochadh doras eile." "Is fíor sin," ar Calmar. "Is minic chualas-sa guth Dé is na doimhnibh, is thug Sé saor slán me mar Chloinn Iosrael trés an Muir Ruadh." "An bhfuilir id chodladh, a Sheagháin Ghabha?" ar Diarmuid Donn leasmuigh de dhoras an sgiobóil go doich ar maidin lá ar na mháireach. "Nílim, a dhuine uasail," ar Seaghán Gabha. Faigh nidh éigin le n-ithe duit féin is dot mhuintir, agus annsan gluais mar aon liom-sa." Chuir bean-a'-tighe lán méise de bhiadh te agus leamhnacht na bhfiadhnaise, maille le sé sliogánaibh, agus d'éis a leor- dhóithin d'ithe, ghluaiseadar rompa beagán slighe go cúinne cluthmhar cois choille uaignighe ar bhruach coimnis fhiadhain fhásamhail, pluideamhail uisceamhail, gan féar gan fosc gan futhain, gan nidh sa tsaoghal ag fás ann acht fraoch ruadh ar bhán bhuidhe. "Siúd iad na céadta acra romat amach mar bhán gan bothán air acht an t-aon bhothán. Siad san na Bánta Buidhe; agus seo bothán baintreabhaighe noch d'éag le déidheanaidhe; agus, ó nach bhfuil duine ná daonaidhe bhaineas léi san dúthaigh se, ní fearr duine bheas mar oidhre uirre na Seaghán Gabha." "Ní fearr in Éirinn," ar Seaghán Gabha, ag feacadh a ghlúine agus ag cromadh a chinn, agus ag dul isteach tré'n doras íseal san bothán sugha. Do lean a mhuintir é. "Is gearr uainn an choill; dar ndóigh, ní bheidh uireasba teine orainn." Le luathas guairneáin ghaoithe, chuaidh Seaghán Gabha fán gcoill agus do thug leis brosna connaidh. Do chairt síos <L 218> ar an dteinteán é agus do chuir suas teine le cúl scíne agus cloich-theineadh agus sop tuighe; agus bhí spóirseach gan mhoill agus teitheadh tighe ag Seaghán bocht Gabha is na garlachaibh. IX DE THÓGAINT NA CEÁRDCHAN "An aoin Dia dhuit, a Phaid Phlaibín," ar Diarmuid Donn. "An aoin Dia is Muire is Pádraig duit-se féin, a dhuine uasail," ar Paid Plaibín. "Seo gabha bocht díbeartha, an dtabharfá congnamh dúinn amárach, má bhíonn an lá go breágh, chum ceárdchan do thógainn dó?" Dar ndóigh, tabharfad, agus tabharfaidh leathtaobh dúthcha cabhrughadh leis." "Slán agaibh go maidin amárach go doich," ar Diarmuid Donn. "Slán is saoghal chughaibhse, a chomarsa chaoin," ar Seaghán Gabha; "agus chidhim anois gur fhusa gheobhadh duine déanamh gan duine gaoil, ná gan comharsa maith." Go doich ar maidin lá ar na mháireach, bhí Diarmuid Donn ar cheartlár an choiminis le Céirín agus cara sleamhain gabhtha. Bhí fiche cara eile ann na bhfochair gabhtha ar an ghléas céadna. Bhí Smulc, Smísteach, Spailp ó Mhóin Asadh, Seaghán Salach, Drúchtán an Druimín, Séamus na Sróna ó Bhóithrín na Leacan, Seaghán na Sál ó Shliabh na mBan, Tadhg na dTroighthín ón Móin Ghairbh, táiliúr na Scríob ó Nonnsanall, Scoltadh na Gaoithe ó Cnoc Butún, Bás gan Sagart ó Ath-a-Chamuisc, Rí na bhFear ó Leaca na Cuailighe, agus céad fear eile nach n-áirmhim, ag gearradh fód agus scrath le rámhainn agus sleaghán agus grafán, agus dhá gcur ar na caraíbh sleamhna. Bhí Paid Plaibín ó Bhasthroma Pluic, agus cabhair go leor aige ag tógain ballaí na ceárdchan. Bhí Seaghán Saor ó Choill na bhFraochán ag cur agus ag cumadh na gceithre gcúpla i gceann a chéile, le tuaigh, tál, tarathar agus tuireasc. Bhí Conchubhar na Coille ó Thigh na Coille agus a cháirde ag gearradh agus ag <L 220> tarraing taobhán agus caolaigh; agus bhí Tadhg Tuigheadóir ó Thobar na Seacht Seisearach, agus a chongnamh ag tarraing sceisce agus urluachra; agus Diarmuid Díonadóir ó Dhún na mBogán ag cur fraoich agus aitinn i gcóir, agus Séamus na Scolb ó Choill-a'-Dhuibhthir ag gearradh scolb gcuill, agus Seaghán na Súgán ó na Lionntánaibh ag déanamh méaróg bhféir; agus sul dtánaig meadhon an lae, bhí ceárdcha shocair shásta, acht amháin an díon, ag Seaghán Gabha. "Suidhidh síos, a chomharsana," ar Diarmuid Donn, "tá barraille leanna ciardhuinne bríoghmhaire blasta, agus láimhdín lan d'uisce beathadh buile annso ó Ghearóid na gCarad, ó Challainn-a'-Chlampair." "Ólfad féin mo charnán de mar dhuine," ar Seaghán Gabha; agus chromadar uile orra ag slogadh na leanna láidre, agus ag diúgadh an uisce bheathadh bhuile, ag gáir is ag abhrán go nár fágadh braon ann oiread is líonfadh gob dreóilín. "Seo Sliabh na mBan fionn is an t-aor os a chionn," ar Seaghán na Sál, "is ní bhfuighfaoi bothán do thógain ar choimineas Challainne gan mo chongnamh." "Is gan do chongnamh do rinneamar ár ngnótha riamh" ar Brigidh Bhuidhe Ní Bhróithe. "Dob fhada buidhe uaidh é," ar Seaghán na Sál. "Thugais t'éitheach," ar Brighid Bhuidhe Ní Bhróithe, ag stealladh lán scála de uisce na draoibe na aghaidh. Leis sin thug Seaghán na Súgán leadhb de mhéaróig treasna an ghéill do Sheaghán na Sál. Ar an nómaint deirg bhí sé na iura eabhra eatartha agus iad uile tré na chéile mar Aonach a' Ghleanna; gur thuit Seaghán na Sál san laithigh go brúighte buailte, agus Seaghán na Súgán san sruthán go n-a shmaosach shmuasach na smúdar. "Fóill! fóill!" ar Diarmuid Donn agus Calmar noch do bhí d'éis teachta. "Is olc an fháilte í seo agaibh roimh Sheaghán Gabha." "Is fíor sin," ar Smísteach. "Cuirimís caolach agus díon ar an cheárdchain." Siúd síos Seaghán Saor d'éis an chaolaigh do cheangal, agus siúd suas Diarmuid Díonadóir ar thaobh di agus Tadhg Tuigheadóir ar an taobh eile go n-a snáithíbh, agus a méarógaibh, agus a scolbaibh, agus ba ró-ghearr go raibh ceárdcha ag Seaghán Gabha - teallach <L 222> agus builg, teanachar agus inneoin, ord agus lámh-ord, dhá casúr is tairngí do bheith na n-ionad cinnte féin aige, ag cur crú fá chapall a chomharsan. X EACHTRA CHALMAIR. "Is fada uait Coistsléibhe. Tar liomsa a bhaile," ar Óigfhear Álainn le Calmar. "Tar leat," ar Calmar; agus d'imthigheadar. Tharla Ainnir Álainn orra ag doras an tighe mhuintire. Thug sí barr a baise báine buige do Chalmar ag cromadh a cinn go h-adhnáireach. "Sé do bheatha is do shláinte chughainn arís," ar bean-a'-tighe. "Go raibh céad míle maith agat, a bhean-a'-tighe shéimh," ar Colmar. "Gabhaidh isteach sa phroinnárus," ar bean-a'-tighe. "Tá proinn ollamh ar an bhord"; agus do shuidheadar uile ag an bhord. Bhí rogha gach bidh agus togha gach dighe ann, mar atá: - mairtfheoil mhéith úrshaillte agus cólais bhán, caoirfheoil le toirnéisibh, cos mhuicfheola deataigh maille le h-eireógaibh, agus i ndeireadh arán is cáise chumhra Laoighse; lionn donn láidir agus uisce beathadh briogha na scáiltín. D'éis chodach d'iarr bean-a'-tighe ar Chalmar eachtra a bheathadh, má ba thoil leis e. "Is toil go deimhin," ar Calmar. "Bhí m'athair agus dearbhráthair m'athar na gcéadóiríb fear gcomhlannach i gcogadh ríogh Shéamuis; agus d'éis tabhairt suas Luimnighe, d'imthigh dearbhráthair m'athar gus an bhFrainc d'éis cailleamhna a thalaimh dhúthchais. d'fhan m'athair sa bhaile; óir ba dhuine dhe na daoinibh é ag a raibh geallamhain ríogh Uillím. Ní rugadh mise go tamall na dhiaidh san. Téighim gach bliadhain ag féachain dearbhráthar m'athar, agus ag foghluim san bhFrainc; óir atá fhios agaibh nach bhfuil cead ag scoil chaitiliceach bheith ar bun in Éirinn. Chualas beagán laethe ó shoin go raibh baoghal éaga ar mo deirbhshiair tré fhiabhras. Siúd abhaile me ó chathair Pairise, tré Londuin, tré Bhriostomha go Portláirge mar shaoileas; acht chuir mearthall mara isteach go Loch gCarman mé. Tá fios na coda eile agaibh cheana. <L 224> XI D'FHÁILTE CHALLAINNE ROIMH GHALL-MHINISÉIR. Tháinig an gall-mhinistéir ó Phortláirge go Carraig-na- Siúire. Dob fhear beag buidhe seang é, noch do cuireadh chughainn mar aon le n-a mhnaoi agus a chloinn, in ionad na dtighearnaí tíre noch a imthigheann tar sáile ag caitheamh an chíosa. Bha bean chiarbhuidhe chreatlom chiarmhongach aige, agus clann drochdhathach amhal capall odhar gualadóra, nó capall ciar aoladóra. Bha súil fhiarsceo, nó tharradharcach ag an mac ba shine, noch ba ghall-mhinistéir eile. "Cia aca an bóthar go Callainn a' Chlampair?" ar an gallmhinistéir, agus é na shuidhe na chóiste. "Siúd shuas é," ar ceatharnach caol riabhach noch do thárla air. "Taisbeánfad-sa an t-slighe dhuit, a dhuine uasail ghallda," agus do chuaidh an ceatharnach roimhe. Ní fada go dtángadar go gleann doimhin dorcha coillteamhail, idir dhá chnoc cairrigeacha. "Seo an tslighe réidh," ar an ceatharnach. "Ar ghabh aon chóiste airiamh an tslighe seo?" ar an ministéir. "Do ghabh, céad cóiste," ar an ceatharnach. Do chrom an cóisteoir ag lascadh na gcapall ngallda. Sin síos roithleán i ndeirc. Teilgtear an gall-mhinistéir go n-a mhnaoi sa chloinn ó thaobh go taobh. Sin guairdeán gaoithe tré ghleanntaibh garbha. Siúd bladhm thóirnighe; sin sios clagairneach. Siúd gabhair ghiobalacha ó bheannaibh tar ghleann le geite. Réidhtighthear an cóiste as an deirc, d'éis an chuideachta do fholcadh go feoil. Sin isteach an gall-mhinistéir go céasta cráidhte. Seo ar aghaidh iad tar gharbhógaibh ruadha, tre chaothaibh ploide, tré shruthánaibh scannramhla, cuarbhána coipeamhla, agus an gharbhghaoth ag luascadh leabhair-ghéag na gcrann. Pléascann tuailm. Sin síos an cóiste. Cluintear gaill-liúgh. Pléascthar an doras in aghaidh ruadh-chairrige. Sin amach an gall-mhinistéir agus é ag crith <L 226> le fuacht is le h-uamhan, agus ag amharc timchioll air féin. Bhadar i ngleann uaigneach dorcha, cnuic agus sléibhthe go h-aer na dtimchioll, coillte donn-daraighe agus giubhaise dorcha diamhaire ag díoscán os a gcionn; coin allta ag glamghail; sionnaigh ruadha ag sceamhghail; claodaigh callóideacha ag garbhgháireadh na dtimchioll agus an chlagairneach ag tuitim gan traotheadh. Má ba bhuidhe cheana iad, ba odhar-bhuidhe anois iad le h-uathbhás. Sin teine chreas aeir. Seo amach grathain ghaodhlach as coilltibh coimhightheacha, as garránaibh giubhaise dorcha, ó chnocaibh ruadha raithnighe, ó chnocánaibh aitinn, ó chuasánaibh carraigeacha, ó fhásachaibh fraoich. "Dia dhíbh" ar fear fadchosach breac-lorgánach glib-stothach agus sleaghán na láimh. (Die ye! Must we die? say the strangers). Tháinig dath an bháis ar na gallaibh. "Dia díbh! Dia dhíbh! Dia dhíbh!" ar an gasradh gaodhalach. "Why should we die? We are sent by his most gracious Majesty from England to preach peace to you"; "and to receive your Reverence's tithes from them. I am your proctor, Conchubhar na cCeann, and these are your worthy parishioners come to help you forward on the king's high road." Má ba gheoineach geiteamhail roimhe sin é an gasra gallda, ba ghealgháireach greidhneach anois iad. Baintear an cóiste briste anuas, agus cuirtear ar chara sleamhain é, agus tarraingtar le trí gearánaibh gortamhla gaodhalacha ar comhucht le súgánaibh seisce é féin agus an ghrathain ghallda, agus tarraingthar an chuid eile de le trí gearánaibh eile. Bha an gasra gaodhalach roimhe le rámhainníbh agus sluaistibh ag ísliughadh ardán ag ardughadh agus ag líonadh gearrthuidheacht, ag cabhrughadh tar chaothaibh agus cnocaibh agus tré ghaisíbh geoineacha is tré chlaoidíbh callóideacha go dtáinig an gasra, idir ghall agus gaodhal, láimh le Faithche an Aonaigh, an tan do chiunuigh an ghaoth. Do stad an fhearthainn. Do ghlan aghaidh na spéire. Seo amach gailligh ciara ceirteacha as bothánaibh beaga bochta deataigh, go ndeatach géar glas-chaolaigh as gach doras. <L 228> Cluintear grágadghail chearc, géimreach ghé agus gandal, geoin ghadhar, mear-amhastran madraidh, maistín agus measchon, béiceach asal, uchtghail mhuc, beaguich bhanbh agus clog an teampuill dhá bhaint go meidhreach ag an chloigfhear. Is ar éigin gheibheann an gasra gallda gealgháireach agus a gcóiste agus a gcara sleamhain agus a ngearáin ghaodhalacha, Seaghán Gabha ar each díobh, Seaghán na Súgán ar cheann eile agus Pilib na Staile ar an treas each, dul trés an ghramuisc ghránda so go geata an bhaile, áit ar sheasuigh mion-shuafrao an bhaile, slat bhán dhíreach chaol i láimh leis agus eochracha an bhaile in san láimh eile. Bha fear a' chloigín ar a dheis, agus báille ar a thaoibh chlé; agus Uilliam Táithliubhair agus an chuid eile de shaoirfhearaibh uaisle onóracha an bhaile taobh thiar den triúr úd. Ba h-é so an ghné dhuine an suafrao so .i. firín cam crotach caolchosach caisfhiaclach geanncach leathshúileach, an tsúil eile ag féachain fiarsceo go h-ionad a céile, go n-éadan caschlumhach, go sróin shnaoisíneach smugairleach, go mbéal osgailte ó chluais go cluais ag nochtadh caisfhiacla gciardhubh. Dar ndóigh, ní bhfuighfeadh aoineach amach créad an chiall a shamhail do ardughadh gus an ngradam so, muna mbeadh go mba gall neamhchaitiliceach é. Is é do rádh: - "That the devil may spin a teetotum on my breast bone and turn up "Aufer" all for my soul everlastingly, Amen, but you are welcome to our ancient borough, Rector, honey;" agus leis seo do scaoileadh na geataí don aigilseach agus dá mhuintir; is do chuadar tré charnaibh aoiligh agus caothaibh agus bréanógaibh go tigh an ghall-mhinistéara, áit ar chaitheadar an gasra gallda an oidhche go súgach somheanmneach, agus d'imthigh clanna gaodhal gus na bothánaibh bochta a chodladh d'éis a saothair. <L 230> XII FLEADH I DTIGH THRÉINFHIR .i. ATHAIR CALMAIR. Suidhtear chum búird. Seachas Tréinfhear agus Calmar agus Óigfhear Álainn do bhí ar cuaird aca, bhí ann an ministir marcach agus fear-dlighe; - fear arrachta, néata, gleoite, cneasta, deaghcóirighthe, aghaidhe breághdha buige, deaghlabhartha do b'eadh é an fear dlighe se; acht tairis sin féin, d'aithneochthá ar a shúlaibh go raibh céad casadh in a aigne. Ba de chlannaibh gaodhal agus den tseanchreideamh a athair: acht chonnairc sé an saoghal ag iontódh in aghaidh na gcaitiliceach, agus do mheas sé nár chóir dó féin cailleamhain le nidh chomh suarach le h-athrughadh creidimh - agus d'athruigh. Duine críonna céillidhe do b'eadh é. Cuirtí ar choistíbh go minic é; óir níor bh'fhuras coiste d'fhagháil, bhí lucht an chreidimh ghallda chomh tearc san; agus, dan ndóigh, do b'ainmheach iad na caitilicigh uile. Níor dhuine cruadh-chroidheach é le gall ná fiú féin le gaodhal do bheadh i ngreim nó i ngábhadh i gcúirt. D'éis chogair agus crathta láimhe ón bpríosúnach, do mhionnuigheadh sé dhó go n-íosadh sé a bhróga sul má leigfeadh a crochadh. Tháinig an t-athruightheóir ar aghaidh go h-iongantach, agus an fear dlighe seo, a mhac atá i láthair anois ag an bhfleidh i dtigh Tréinfir. Do phós sé seo inghean fhir dhlighe eile leathshúiligh noch do bhí pósta le h-inghin tuilidhe nó tabhartanais do thighearna mór. Do chaill an fear dlighe leathshúileach a ghúna dlighe, ámhthach, de dheascaibh gur chuir sé, tráth, a aitheach greise ar an taoibh chaoich de agus an fritheartaidhe ar thaoibh na leathshúile dhe. Na dhiaidh so is uile, fuair sé cíos-ghlacadh ó thighearna tíre, noch do mhair, i Sasana, agus do bhí sé na fhear modhail ag <L 232> cruinniughadh go cneasta neithe saoghalta na mhála féin; agus ar tan fuair bás fuair an fear-dlighe so láthaireach an cíos-ghlacadh. Anois bhí sé ag trácht ar a mhaoin, ar an meas do bhí ag a thighearna air, agus mar sin de. Adubhairt nach raibh fear sa dúthaigh gheobhadh gach nidh do shocrughadh chomh maith leis féin; agus an tan do las an braon a ghruadh, adubhairt gur mhór an truagh Óigfhear Álainn do bheith n-a scolóig; ó bhí sé na scoláire chomh maith sin go nglacfadh sé féin am air, chum fear-dlighe do dhéanamh de, acht go gcaithfeadh sé a chreideamh do athrughadh. "Acht," ar Óigfhear Álainn, "ní féidir sin do bheith; óir is caitiliceach comhguasach mé." "Puh, puh!" ar an fear-dlighe. "Bha m'athair-se féin na phápaire, agus d'iontuigh sé." "Tá a fhios san ag an dúthaigh," ar Óigfhear Álainn; "acht ní leigfeadh mo choguas domhsa aithris do dhéanamh air." "Ní leigfeadh do choguas duit-se aithris do dhéanamh ar m'athair-se," ar an fear-dlighe de ghlór ard feargach, ag féachaint dó go fraochda ar Óigfhear Álainn. "Créad an chiall go bhfuighfeadh mac scolóige, pápach, trácht go h-easonórach ar m'athair-se, noch do bhí na dhuine uasal mar is eol do chách." "I dtaobh t'atar - fear ithte na mbróg - leigeam tharainn é; agus id thaobh féin, is dóigh liom-sa nach bhféachfá chomh fraochda feargach san orm-sa, muna mbeadh an áit 'na bhfuilir i láthair na ndaoine n-uasal so." "Ach," ar an fear-dlighe ag maolughadh a ghotha, "níor shaoileas féachain ort go fraochda, do láthair na ndaoine n-uasal so, ná labhairt acht go ciuin. Tá súil agam go bhfuil múineadh dá mhalairt orm." "Leigeam tharainn é," ar Tréinfhear; "bímís ag ól." "Bímís cheana," ar an fear-dlighe; agus d'imthigh Calmar agus Óigfhear Álainn amach. Do dhruid an fear-dlighe le Tréinfhear. Do chraith lámh go muinteardha leis. d'ól sláinte agus saoghal chuige, agus adubhairt: - "An fhaid bhead-sa agat, ní gábhadh dhuit eagla chailleamhna an bhaile fhearainn sin noch do ghnóthuighis an tan fuair dearbhráthair t-athar bás. Mise an buachaill nach leigfe do lucht faisnéise ar fhearanntasaibh pápacha, innsin scéil do dhéanamh os comhair chúirte ort." <L 234> D'óladar gloine eile. Chrathadar lámha agus bhádar go súgach. "Acht i dtaobh an mhic scolóige úd - cé gur deagh-labhartha, is beag í a chiall. Beireann sé sin - mac scolóige pápach - airm fhaobhair is teineadh leis, in aghaidh dhlighe na ríoghachta." D'fhéach Tréinfhear go coimhightheach. "Agus tusa is duine uasal breágh caitiliceach den fhuil is aoirde san ríoghacht, ní cóir comhluadar chomh íseal do bheith ag t'oidhre-si." D'fhéach Tréinfhear go soilbhir; cé gur greadadh tré lár a scart an chaint se; acht dar ndóigh ba iomdha easmailt is imdheargadh bhí ar chaitiliceachaibh dhá uaisle a mbrúghadh fútha. Chrathadar lámha arís. d'óladar gloine eile. Thug an fear- dlighe cogar na chluais dó, agus adubhairt Tréinfhear: - "Tá tú ceart go leor. Caithfe sé gan mo thigh-se do thathaighe níos mó. Inneosad san dom mhac." "Tá an ceart annsan agat," ar an fear-dlighe. Chrathadar lámha, agus d'óladar gloine eile air. "Agus tá ceangal níos sia ná bliadhan is fiche uait-se ar a thalamh ag an scolóig phápaigh, ag á athair." "Táim-se cionntach mar sin," ar Tréinfhear na aigne féin ag féachain go maol. "Agus tugann an scológ chéadna iostas do shean-bhráthair liath ó am go h-am." "Táim-se cionntach annso leis," ar Tréinfhear leis féin ag féachain go h-imníomhach. "Agus a each marcuidheachta, is fiú níos mó ná cúig púint é." "A sheanchroch shúgha, is chúghat-sa san fós," ar Tréinfhear na aigne féin. Go grod na dhiaidh sin, d'imthigh an fear-dlighe agus Óigfhear Álainn agus muintir an tighe chum leabthan. Ar maidin go doich d'éirigh Calmar do réir orduighthe a athar, agus d'imthigh, timcheall gnótha dhlighe gus an gcathair. Bhá Tréinfhear tinn, an fear-dlighe gnóthach, an freastalthóir failligheach; agus d'imthigh Óigfhear Álainn abhaile go Gleanntán Aoibhinn. Is sármhaith do thuig sé adhbhar na mallaí ngruamdha do connairc. D'aithin a mháthair air gur chuir nidh éigin fearg air. Chuir sí ceist air gur innis di féin agus dá athair gach <L 236> nidh do thárla. "Och," ar a athair, ""ní thuigeann an sáthach don tseang." Ná h-imthigh níos mó ann; agus, má thagann an duine uasal séimh sin Calmar, caithfimíd a innsin dó nach dóig gur comhluadar cóir do mhac tighearna tíre mac scolóige." Má bhí fearg ar Óigfhear Álainn roimhe sin, bhí cathughadh nó dobrón air anois, óir ba ró-ionmhuin leis a dhuine muinteardha Calmar. An tan tháinig Calmar abhaile, is luath do thuig créad do chuir abhaile chomh luath san Óigfhear Álainn. Bhá aithméaltas mór air, agus brón ar a aigne. Acht ba mhaith do bhí a fhios aige a bheith ar chumas an fhir-dhlighe díoghbháil do dhéanamh dá athair. Níor leig an náire dhó dul ag féachain Óigfhir Álainn ná a mhuintire. Lá dá raibh Calmar ag sealgaireacht i nGleann Droma Dheirg, cia chidhfeadh sé acht Óigfhear Álainn. Och! ar sé, "a dhuine mhuinteardha, agus m'fhuascailteóir ón mbás! is ró-olc lem chroidhe aon nidh do thuitim amach do dhéanfadh deighil eadrainn; agus ná saoil go ndéanfainn dearmhad díot." "Ní chreidim go ndéanfá," ar Óigfhear Álainn, "agus ná smaoin go ndéanfadh m'athair easonóir do thabhairt duit acht an oiread is thabharfainn-se; acht an fear-dlighe fealltach san táimíd uile na chomhachta, agus ní leigeann an eagla dhúinn tuitim amach leis." "Muna mbeadh san," ar Calmar, "do b'fhada ó thig m'athar do gheobhadh a leithéid d'fhealltóir." D'innis Óigfear Álainn dó annsan, cé gur leisc leis é, créad adubhairt a athair. "Ní h-iongnadh liom e," ar Calmar; "bhí a fhios agam spioraid fhir aige, agus nach cóir dúinn a chraobhscaoileadh leis, créad é ár bhfáth ceann do leigean leis an bhfear-dlighe. Níl agat-sa agus agam-sa le déanamh acht a chéile d'fheicsin chomh minic agus is féidir é, i ngan- fhios dár n-aithribh araon. Agus, dar ndóigh, a Óigfhir Álainn a fhir m'fhuascailte ó bhruid bháis, ní dhiúltochair m'fheicsin?" "Chidhfead," ar Óigfhear Álainn, "a chara mo chroidhe." "Tá greidhn ar mo chroidhe anois," ar Calmar, "agus seo mar dhéanfamaíd. Tá túr uaigneach i lár coille diamhaire, <L 238> cois ghaise sléibhe tamall maith ó thigh m'athar. Caithim mórán den lá, agus cuid den oidhche annsin go minic ag léigheadh is ag mactnamh. Ní thagann aoinneach na ghaor acht mo bhanaltra aosta, dá chur i gcóir go minic. Seo eochair an dorais duit-se. Tá ceann eile agam féin. Inneosad dom bhanaltra thú bheith ann, agus mar sin is féidir linn bheith ag comhrádh le chéile, agus ag dul ag fiadhach is ag sealgaireacht chomh minic is ba mhian linn: agus aon am is mian linn a chéile d'fheicsin ins an taobh so dhen dúthaigh, is féidir liomsa codladh ag an bhaile beag so thíos cois abhann agus teachta do chur chughat." "Táim sásta," ar Óigfhear Álainn. Do scaradar le chéile an tan sin. Mar so dhóibh go lá féile Brighde Báine. XIII FÍSEANNA A AINGIL CHOIMHDEACHTA 1 Tamall gearr na dhiaidh sin, d'éis lae shealgaireachta, do shuidh Calmar i ngleanntán aoibhinn cois fhaille. Bhá claodach cannránach ag callóid tar chiarchlochaibh sleamhaine san deirc doimhin do bhí fá na chosaibh. Bhá coill bheith-na-meas ar an gcnocán úrghlas roimhe, - a duilleabhar glas-éadtrom go niamhrach fá dheallradh na gréine lá bog braonach bealltaine gréine, agus beagán néalta mar lomraíbh nuaidh-nighte glégeala san aer liathghorm. Chonnairc bogha ceatha ró-shoiléir idir é is an choill; agus, i lúib na coille, marar éirigh an bogha ceatha ón mhuigh uaithne nóinínigh shróill go h-ardaibh neimhe liathghuirme, ins an lúib sin chonnairc sé a aingeal coimhdeachta na sheasamh. Phreab sé ar a chosaibh. Siúd de lingeadh lúthmhar tar chaise channránaigh é, suas tar bhrollach mín an chnuic go h-ionad an aingil. Ní raibh aingeal ná bogha ceatha ann! <L 240> 2 Lá eile do Chalmar na luighe ar phort nóinín ag éisteacht le cloigínibh caoine na gcaorach ag teacht chum cró um dheireadh lae, tar bhántaibh míne, agus le fuaim na dtonn ó eas, do bhí ag teacht chuige ó fhiadhain-ghleann carraigeamhail. Ar leath-taobh de, bhá oileán coillteamhail cois gharráin ghiúbhaise, agus sléibhte dorcha ró-arda os a chomhair. Do bhí gal liathbhán ag éirghe ón eas cubharbhán. Cois chroinn iubhair do sheasuigh a aingeal coimhdeachta agus í leathcheilte leis an eas-ghail. Bhá an ghrian ag taithneamh na h-aghaidh um dheireadh lae le lonnradh iongantach. Chualadh guth ó bhéal ba mhilse ná cruit Mhananáin, nó guth Dheirdre an tan do tharraing sí na h-eilite allta chúichi dhá mbleaghadh. "Seo," ar sé na aigne féin," aingeal ó neamh ag teacht ag scaipeadh drúchta neimhe na néamhannaibh lonnracha, agus ag canadh ceolta neamhdha." Ag a rádh so dhó, sin tar shail é. Ceileadh an t-aingeal leis an ngail, agus níorbh fheas dó cár ghabh. 3 Shuidh Calmar go tuirseach tréith ar charraig ruaidh ó nar scuab sé an sneachta. Bhá an lá ag druideamhain le déidheanuidheacht. Do stad cáitheadh an tsneachta, agus d'fhéach aghaidh neimhe go niamhrach glan gorm. Bhí sé cois ghaise glaine gárthaighe do bhí ag coipeadh is ag cubhradh ó charraig go carraig, ó aill go h-aill, ó eas go h-eas, ard is íseal. Bhá coill uaigneach ard de chrannaibh bheith-na-meas is giubhaise dubhuaithne, taobh thall den ghaise ghárthaigh, agus cnó-mhuine choill ag fas fúithe go tiugh. Chonnairc, dar leis féin, an taidhbhse chéadna do chonnairc sé tré n-a chodladh agus a dhúiseacht, maidin mharbhtha Pháidín. Preab na sheasamh, dhá chortha é. Bhí taobh an aingil leis. Seo taidhbhse eile le n-a taobh, .i. taidhbhse an t-seanóra noch do chonnairc sa mhainistir. <L 242> Bhíodar araon na seasamh ar fhíorbharraibh na gcrann, gan iad do lúbadh! Chuimil Calmar a shúla. Bhádar araon ann ag deallradh fá'n ghréin. Shiubhladar araon taobh le taobh gan barr géige dá laighead do lúbadh. Do chuimil sé a shúla arís. Do bhí an ghrian ag luighe taobh thiar díobh; corcra ríoghamhail ar néaltaibh neimhe, iad rocach go gciubhasaibh órbhuidhe coimeasctha le dealgaibh óir, go n-adhartaibh cróidhearga gréasta le fabhraíbh órlasta ar ghormliath uaithne is odhar. Do leanadar orra suas arda neimhe! Sin suas Chalmar taobh an tsléibhe cois na glaise gárthaighe báine. Chualadh glór allta éagsamhail taobh thoir de. d'iontuigh ar gcúl. d'fhéach uaidh ar feadh na sliabh sneachta. Ní fheaca acht néalta liatha ar aghaidh na spéar. d'fhéach go mear mara raibh na taidhbhsí, acht bhíodar dofhaicse. Do lean air go lúthmhar thar ghaise ghárthaigh. Ní fheaca acht daraighe dubha. Ná níor chuala acht glór gearánach na gcorr iasc ngárthach. Tháinig dubh na h-oidhche. d'éirigh an ghaoth gheimhreamhail ag síorluascadh géag na gcrann. Chuir Calmar a dhrom le bile buadhach. Ar fuaid sliabh, cnoc, agus cnocán, bhí sneachta scuabach ag imtheacht le gaoith. "Dar ndóigh," ar sé leis féin, "sé sin m'aingeal coimhdeachta do bhí thuas san aer os barraibh fiodh. Acht créad thug ann Rí na Rátha, nó an seanóir, nó an seandraoi, nó cia ainm eile thaithneas leis na daoinibh a ghlaodhach air." Ar an aingeal bhí sciatháin ghorma, teimheal-uaithne go mballaibh órdha agus íochtar cur, agus ceann mar réalt iarballach, go díreach mar adubhairt Páidín bocht ar an seanóir. Is amhlaidh do léigheas ainiomad ar íomhághaibh san aer in aimsir seaca. Bíonn siad ar shléibhtibh seaca an domhain thiar, in oileánaibh siocamhla san aigéan thuaidh, agus créad <L 244> an chiall nach mbeidís ar shléibhtibh siocamhla Éireann? Níl ins an uile acht taidhbhse bhréige! Tá míniughadh na bhfís se uile le fagháil ag deireadh uimhre a XVIII infra, lth. 277. Ainnir Álainn an t-aingeal coimhdeachta! 4 D'ÉAGCOSC ÓG-MHNÁ Do bhí Conn ghá breathnughadh, agus níor mhiste, dar leis, Ainnir Álainn do ghairm di; óir ní lonnraighe an Chamhaoir roimh éirghe gréine, san aer gan cheo ná ruithne a rosc righeamhail ngorm; mala caol ciardhubh uirri ag lúbadh mar an bhogha ceatha; a h-éadan mar shíoda móna; a gruaig ar dhath an fhiaich na casáirníbh ag tuitim tar ghuaillibh geala go crománaibh uirri; a h-ucht mar bhrághaid eala; cabhail leabhair lánchaol aici agus géaga glaingheala; roisín lúthmhar chaolailt; fiacla néamhanda agus puisíní mar sceachóiríbh scoth-aibidhe; agus í uile mar an bhainríoghain óig ón nGréig. Ar a cabhail chaoimh chaoil bhí fuamhain nó ionar de shról uaithne, agus ar a muinéal maiseach mín bhí giallbhrat de mhuislín mhín tanaidhe. XIV DE "BHÉAL BINN" AGUS DÁ CLÁIRSIGH Lá geimhridh dá rabhadar an dias ag siubhal tré mhóintibh fuara fiadhaine ag bun Sléibhe na mBan, Calmar ag dul abhaile agus Diarmuid Donn mar aon leis ag dul ar cuaird chum a mhuintire siúd, thárla gur <L 246> "Dhruid an lá le déidheannuidheacht is an sionnach ó Choill an tSléibhe. Chrom an cat croinn ag fiadhaidheacht, obair oidhche is aite léi." Seo síos trom-néalta dubha na dtrom-ualach o bharr go bun ar Sliabh na mBan. Seo guairdeán gaoithe tré cheartlár na coille le cloichshneachta coimhightheach agus clagairneach chumasach. Thuit an oidhche orra agus í chomh dubh le Poll-a'-Phúca. "Nach fliuch fuar anródhach an oidhche í seo?" ar Diarmuid Donn. "Ní h-éifeacht é," ar Calmar. "Tá eolas an aithghearra agam. Siúbhlam síos cois na claodaighe se; annsin tar chabhas anonn, thuas tar an ngarbhchnoc, annsin síos le faill, na dhiaidh sin suas Bóithrín na nGabhar, cois an chlaidhe aitinn bhuidhe-bhláthaigh, agus annsin treasna báin réidh agus beimíd ag tigh m'atar." "Go dtagair slán!" ar Diarmuid Donn. "Is bog réidh atá sé agat! d'éis bheith ar feadh an lae ag sodar, ag rith is ag léim tre choilltibh is currachaibh, tré mhóintánaibh is mór-sléibhtibh nach dóigh leat go bhfuiltear corrtha traothta?" "Éist," ar Calmar, is é d'éis éirighthe as cuas in ar thuit sé; "is gearr uainn anois foscadh agus foithin, teine agus teas, bord bidh is dighe." Siud síos Diarmuid Donn i ndíg uisce. "Tar slán," ar Calmar. "Maise, ní fheadar sin," ar Diarmuid Donn; "beir ar láimh orm, nó fanfad annso go maidin." "Ní fheicim thú," ar Calmar, "le dorchadas na h-oidhche." Seo splanc tar shúlaibh gach n-aoin aca. "Dar ndóigh, chidhir anois me," ar Diarmuid Donn. Seo bladhm thóirnighe. Siúd síos clagairneach choimhightheach, agus seo suas Diarmuid Donn. "Má bheitheá i ngrádh ní gábhadh go mbeadh fuacht ort." Is iomdha bóithrín cam caol clabair, agus branar ruadh righin agus fál dúir-dhriseach agus garbhóg chruaidh chloiche is leac láin-liath do chuireadar thársta go bhfeacadar solas suairc tríd an dorchadas duairc agus gur chualadar glamghail <L 248> ghadhair. "Nach é sin mo ghaidhrín giobalach?" ar Calmar. Seo gaidhrín giobalach ag buig-líogradh baise Chalmair san dorchadas. "Aithnigheann an gadhar go bhfuil duine éigin aithnid annso." Castar an cnap dorais agus siód isteach an dias deaghfhear go ceartlár an halla. "Is é bhur mbeatha agus bhúr sláinte," ar Tréinear, athair Chalmair ag crathadh láimhe le Diarmuid Donn go lághach. "Is é seo an duine uasal noch d'fhuascail ó mhúchadh sa tsneachta, agus ó shracadh as a chéile le mac tíre millteach malluighthe mé, agus thug iostas na h-oidhche 'na fhochair sin dom, ag an nGleanntán Aoibhinn ar Calmar. "Fáilte is fiche romhat," ar ógh na mallrosc, .i. Béal Binn, deirbhshiúr Chalmair. "Gabhaidh araon isteach gus an suainlios agus cuiridh éadaighe tiorma oraibh; óir is léir go bhfuaireabhar folcadh fíochmhar." Ar n-athrughadh a n-éadach, chuadar chum an phroinnleasa mara raibh teine thréan sa teinteán, agus mairtfheoil mhéith fá ghail ar mhéis agus potátaoi plúracha ar mhéis eile. Is ró-ghearr do bhí Tréinear ag cur stéille maithe chum gach nduine ag an mbord. "Seo braon beag biatáille dhuit, a duine uasail," ar Tréinear. "Ní ólaim go gcaithim proinn," ar Diarmuid Donn. "Ól braon d'éis oidhche na h-anacra," ar Béal Binn, ag féachaint go banamhail ar Dhiarmuid Donn d'ól. "Seo beir uainn an t-éadach cláir, a ghiolla," ar Tréinear, "agus tabhair chughainn buidéal eile uisce bheathadh bhríoghmhair, go n-ólam cornán scáiltín, láidir le h-uisce beathadh agus lag le h-uisce te, milis le siúcra agus géar le liomóid"; agus d'óladar i dtriúr cornáin bhlasta bhríoghmhara the thaithneamhla, go rabhadar go súgach, sámh, sultmhar. "Seo sláinte is cabhair id chabhail isteach," ar Tréinear. "Sláinte nár fhága thú," ar Diarmuid Donn. "Is caoin liom ceol," ar Tréinear. "Faigh do chláirseach, a mhala mhín." Fuair sí an chláirseach, agus an tan do chrom sí ghá seinm go séiseach sidheamhail, d'éist an sidhe gaoithe: do ciuineadh an gharbhghaoth: do scaipeadar néalta neimhe, agus d'féachadar reanna neimhe síos go suairc soineannda. <L 250> Do claoidheadh croidhe Dhiarmada Dhuinn. "Is binne liom," ar Tréinear, "soin chaoine na cruite, ná siansán na sreabh maidin mí-mheadhoin, ná dordán beach mbinn, maidin bhealltaine, ná glam gadhar bhfiadh, maidin mheirgeach mhárta, ná ceol na n-orgán, is ná aon cheol eile fá'n domhan braonach." Ní raibh focal ag Diarmuid Donn acht ag síoramharc na réaltan míne milse cumhra ceolmhaire. Bhádar a géaga glégeala sínte amach ar an chláirsigh, ag rith ar feadh na dtéad; a rosca rinn-reamhra gorma mar shálchuaich i gcaol-anduirne ag amharc síos ar an gcín ceoil; a muinéal mín mar chlúmh na géise is gile na fhulang dá ceann cochallach ciardhonn fiadhan-fháinneach do bhí ag feacadh is ag filleadh ar a brághaid eala agus ar a brollach do bhí chomh bán le sneachta scuabach, lá grianmhar geimhreamhail sneachtamhail. Bhí a h-aghaidh go mílightheach d'éis a taoma thinnis. Bhíodar a malaí donna cuartha mar bhogha ceatha; agus a béal binn blasta mar chaoraibh caorthainn. Bhí claig nó clais in gach leicin agus in a smeigin chruinn. Bhíodar a cluasa go cailce. deaghchumtha; a com slim sleamhain chomh seang le seangán, fá ghuailleannaibh geala cóirghreanta. Bhí leasa leabhaire agus troighthe teanna caola aici; agus an tan do ghabhadh sí abhrán, ba bhinne a béal-ghuth na ceol a cláirsighe féin. "Is ní miste cláirseach do ghlaodhach uirri; óir is clár sidhe go fíor í; agus dá raibh an sluagh sidhe go h-uile ar aon bharr amháin ceoil agus cantain, ní bhéaraidís barr ceoil ar m'inghin aoibhinn se." "Seinn goltraighe," ar Calmar, agus do sheinn sí í, is do chan scéal truaighmhéileach Blaithnide, noch do céasadh chum báis, tré éad mná Chormaic Ulfhada; agus géarchaoineadh Dheirdre tré bhás Naoise aindlighidh; agus órdain is Oidheadh Clanna Tuirean, agus Oidheadh Clanna Lir. "Can," ar Tréinear, bás Fhéile tré náire a fir phósta féin dá feicsin <L 252> lomnochttha, agus í ag teacht ó shnámh. "Seinn geantraighe dhúinn," ar Tréinear. Do chan sí geantraighe inghine Mhaoilsheachluinn, an tan do chuaidh sí i gclódh fir do threascart an tréangoill Tuirgéis. "Seo! líonam gloine eile dhen scáiltín se," ar Tréinear, "agus ólam chum sláinte na cláirseóirín caoine." "Ólam cheana!" ar Diarmuid Donn: "seo sláinte agus saoghal chughat-sa, a chláirseóirín chaoin chumhra! "ar Diarmuid Donn. "Sláinte gan slaodán chughat!" ar Béal Binn "Is maith adubhrais "Sláinte gan slaodán,"" ar Tréinear, "do dhuine do bhí anocht féin tar a ascaillibh i ndíg uisce leath-reoidhte! Is clos dom go gcanair abhrán go maith, a Dhiarmuid Dhuinn." "Cia maith olc é, ar Diarmuid, dar ndóigh níl dul as anois agam ar an chuideachtain chaoimh cheanamhail so, gan a chanadh, agus do chan an t-abhrán breágh bog san, Éadhmonn a' Chnuic. "Seo," ar Tréinear, "olam deoch eile sa timcheall agus cuiream críoch ar ár scéal go maidin amáireach. Is mithid dul a chodladh. XV DE DHUINE FÍOR-UASAL GAODHALACH An tráthnóna úd ar ar críochnuigheadh fiadhach an chairrfhiaidh chorta chalma chúig-bheannaigh ag doras tighe Thréinir, an tan chuir an fiadh anacal a anma in iocht Béil Bhinn agus a h-athar; d'éis do na gall-uaislibh cuiduighadh leis an bhfiadhaidhe agus le giolla na ngadhar na gadhair do chur chum a gconchró, agus an cairrfhiadh coiséascaidhe do chur ar shlighe tharrthála - "Sé bhur mbeatha agus bhur sláinte chum mo thighe-se," ar Tréinear, "gabhaidh isteach. Tá sturaic nó lón réidh agam." "Gura céad míle maith agat," ar duine uasal gallda. "Is mór theasduigheann sé uainn, cia nár fheacamar mórán den bhfiadhach." "Tar cheana, a mhinistéir mharcaigh." Seo <L 254> iad uile isteach san bproinnáras acht Calmar agus Diarmuid Donn, noch do lean Béal Binn chum an árais chulaithe, marar chuireadar éadaighe tiorma orra féin, agus as sin gus an bproinntigh, marar shuidheadar síos chum rogha gacha bidh agus togha gacha dighe; sé sin, ára mhairtfheola teinbhruithte, easna mairtfheola úrshoillte maille le cól geal, cois chaoirfheola bruithte mar aon le tuirméisibh maotha, cois mhuice deataigh agus eireóga, geirrfhiadh fíonbruithte maille le n-a anbhruith, oisfheoil, éin sciobóil, naoscaigh, creabhair, srl. "Ní fuláir nach suaidhte sibh d'éis an lae," ar Tréinear, "mar ba ghnáth me féin, seal gearr ó shoin, an tan bhí fuinneamh agus lúth ionam; acht anois is anamh mé ag cur míl-mhuighe ó mhuine, fiadh fionn ó fhál fiadh, cairrfiadh ruadh ó ruadh-chnoc nó mórshliabh, ná an eilit mhaol no an ruadh ó n-a laogh. Ní chuirim, acht go h-anamh, an madradh ruadh ar saothar, an mactíre ón dtréada, an fiadhaintorc ón scaoth amach, an broc ón gcuasán cam, an fiolar ón uan sa ghleann, an dobharchú ó phort na h-abhann, ná an toghán ó chrann go crann." "Seinn suas a phíobaire, "Tóir an tsionnaigh."" Do sheinn sé an maidrín ruadh ar saothar, na daoine uaisle a gabháil an abhráin ar chomhghuth. "A mhaidrín ruaidh nach raibh tú fé bhuaidh srl." Ní raibh duine uasal sa tír ba fhlaitheamhla ná Tréinear ag a bhórd féin. Fear breágh ard lúthmhar leabhair-ghéagach, dhá dhorn mór dúr daingean aige, ceann liathbhán, gruadh dearg, gnúis oscailte, é úrchroidheach fial farsaing, séimh, sámh sitheoilte, gan arc gan amhgar gan imreas le duine ná daonnaidhe. Ba thaoiseach céad é in arm Sheamuis Ríogh agus ag tabhairt suas Luimnighe do shaor sé fuigheall a dhúithche nar sladadh ó n-a shean-athair in aimsir Cromuil. Bhíodh céad míle fáilte aige roimh gach uile dhuine uasal, go h-áirighthe uaisle clanna Gaodhal, cia lag láidir iad, agus ba ró-bheag díobh do bhí go láidir re n-a linn. Chiomáid sé tigh oscailte dá scológaibh, dá gcloinn agus don tír uile. Bí conairt ghadhar bhfiadh agus eachraidh álainne aige. A bhean noch do bhí den fhuil dob uaisle airde de chlannaibh gaodhal, fuair sí bás trí <L 256> bliadhna roimhe seo. Ní raibh aige acht triúr cloinne: - Béal Binn, Calmar agus Tadhg noch do bhí le seal gearr i gcathair Londuinn ag socrughadh gnótha a athar, tar éis bheith sealad i gcathair Phairise ag foghluim. Dá mhéid a chuid, ní raibh acht caitheamh agus fagháil aige; óir do chrean sé mórán le n-a dís mhac i bPairis, agus le n-a inghin ar scoil Ógh-nDubh san gcathair chéadna. Ní raibh foghluim dá fheabhas is da uaisle nár chuir sé rompa a dtriúr; so agus a úrchroidheacht na thigh féin agus in gach baile mór agus cathair in a ngabhadh sé féin sa chuallacht. Glaodhadh Tréinfhear air na óige; óir ba chrodha é ná aon fhear dá raibh in Eirinn le n-a linn, gall nó gaodhal, agus ba chroidheamhla mar an gcéadna. As so do rinne Séamas taoiseach céad de, .i. fear comhlainn céad ar an trom-shluagh. Acht ba bheag an mhaith a threise ná a chrodhacht do chlannaibh gaodhal in aimsir Sheamais, Ríogh shasanaigh an chroidhe chirce. An tan do chonnairc sé an fear do chaill Éire ar n-imtheacht leis tar lear, tháinig abhaile go dtí a thalamh dúthchais agus do chaith a aimsir le fiadhach, le sealgaireacht, ag éisteacht le gearánaibh a scológ agus a lucht oibre, - nidh do b'anamh -, ag déanamh maithe do gach uile dhuine dá mb'fhéidir na chomharsanacht. Ní chaitheadh a bheag ná a mhór dá aimsir i mBaile-átha-cliath ná i Londuinn; óir ní féachfaoi ar fhear dá chreideamh i ngaor dá righ ná dá fhear ionaid seo acht le súil amhrais. XVI DE THEICHEADH DHIARMADA DHUINN ÓN gCONNTABHAIRT In am is i dtráth, d'imthigheadar na daoine uaisle gallda abhaile, agus d'fhan Diarmuid Donn i bhfochair Thréinir. Ba iomdha smaoine do rith tré n-a inchinn. Bhíodh Béal Binn mar scáil idir é agus gach nidh. Chluineadh sé ceol a cláirsighe tré n-a shuan mar cheoltaibh neimhe, agus guth a béil mar ghuth aingil. d'fhág sí, dar leis, teach a h-athar lá brothallach buidhemhis, agus lean sé féin í i ngan-fhios. Chuaidh sí, dar <L 258> leis, go coill diamhair cois shléibhe ar charraig chaonaigh fá scáth na gcrann, gur thuit na codladh le siansán na mbeach, le sian sléibhe agus le fuaim na n-eas. Tháinig gall-fhear, dar leis, agus d'fhuaduigh leis í. Do scréach sí agus do ling sé féin dá caomhnadh. Leis seo do mhuscail sé agus allus fuar le n-a éadan. "Och!" ar sé, "níl ann acht brionglóid; acht níor buaireadh m'inntinn riamh le h-aon nidh dár thárla dhom am chodladh ná im dhúiseacht, chomh mór so. Is léir nach ionad cóir dom so. Inghean duine mhóir í Béal Binn, agus ní dóigh go mbeidh ionam-sa go bráth acht scológ. Éireochad agus imtheochad abhaile." D'eirigh ag fáinne an lae agus d'fhág slán ag Tréinear dá lán-aimhdheoin seo. d'iarr air a leithscéal do ghabháil ag a mhuintir. Níor ainmnigh aon aca, ámhthach. Do bhuail amach agus trasna an bhadhbhdhuin. Ón dtaoibh thall den bhadhbhdhun d'fhéach ar ais ar an ngrianán. Bhádar na fuinneóga ar lasadh le deallradh na gréine do bhí ar na leithéirghe fá'n am so. Bhí ciuineas na thimcheall acht amháin "cá, cá" na bpréachán ndubh agus iad ag fágain an gharráin dorcha taoibh thiar den tigh, agus an uiseóigín uasal noch do bhí ag fáiltinghadh roimh ghnúis na gréine. Sheasuigh sé os comhair an ghrianáin. Bhí an taobh thuaidh go dorcha le n-a scáil féin, agus an taobh thoir go h-órdha le deallradh na gréine. Chonnairc sé, dar leis, an mhaighdean óg tré fhuinneóig leathoscailte. Do bhreoidh a chroidhe; acht d'iontuigh go grod ar a sháil agus do chuir an t-ard is an bogra tarais go bun Sléibhe na mBan; agus é ag machtnamh in a aigne féin gur bhaoth a thuras gus an ngrianán; óir "ní cabhair domhsa," ar sé, "bheith ag smaoineamh ar ainnir an bháinchnis. Dar ndóigh, níor leag sí siolladh dá súil orm, agus, rud eile, créad fáth leagfadh? Créad é an chiall go dtiocfadh sí ó ghrianán álainn go bothán dearóil, ó charbad órdha go cara sleamhnáin, ó shocracht go docaracht, ó shaidhbhreas go daidhbhreas, ó dhuine uasal gallda <L 260> ar a sméideann an saoghal, go h-adhbhar scolóige gaodhalaighe ar a bhféachtar le tarcaisne? Oc! och! dar ndóigh do chailleas mo chiall agus bheith ag smaoineamh ar a leithéid. Imtheochad abhaile agus ní thiocfad níos mó go bhfuaraidh m'inchinn, agus go mbeidh mé sásta ar fhanamhain im dhuine dearóil." Do threasnuigh sé bealaigh baoghail agus conairí coimhightheacha i ngan-fhios dó féin. Níor mhothuigh an ghaoth gháibhtheach ag scuabadh a fhuilt fhiair fháinnigh ó n-a ghualain go n-a bhrághaid, ná an cloichshneachta do bhí ag bualadh ar a aghaidh. Níor chuala guth gáibhtheach an fhiaich dhuibh san anfadh, ná guth an fhiolair ar an Sliabh Ruadh, go bhfuair sé é féin ag doras tighe a athara agus a mháthara ag crónughadh lae. "Ach! sé do chéad míle fáilte," ar Ainnir Álainn, "an bhfuilir beo ar aon chor? Táir báidhte fuar fliuch," ag baint a chaipín fiadhaidhe dhe. "Siubhail, a chara chumhra mo chroidhe gus an áras éadaigh, agus cuir umat éadaighe tiorma." Do ghluais a mháthair roimhe, agus ba ghearr go raibh sé san proinntigh ag bord maith bidh agus teine mhaith chonnaidh. d'éis phroinne chuaidh fear a' tighe ag féachain ar an eallach, féachain an rabhadar na ba go ceart ar nasc, na caoirigh san gcró is na capaill go seascair san eachlanin. Chuaidh bean- a'-tighe go teine na cistineach ag cur orduighthe ar a mnáibh abhrais noch do bhí ag sníomh ann is ag abhrán. "A Ainnirín Álainn," ar Diarmuid Donn, "bhíos ag tigh Chalmair ó shoin i bhfochair Tréinir, do dhuine-mhuinteardha." "Is beag an muinteardhas bhíos de ghnáth idir an lag agus an láidir," ar Ainnir Álainn. "Is fíor sin," ar Diarmuid Donn; "agus, dar ndóigh níor mhiste leat duine uasal breagh gaodhalach bheith mar chomhluadar agam." "Ba dhóigh gur mhaith dhuitse é," ar Ainnir Álainn. Ní dhubhradar focal eile, acht a rún féin ghá chiomád ag gach duine aca. Ba mar sin chuaidh Ainnir Álainn i gcionn a gnótha thighis agus Diarmuid Donn i gceann a leabhar. Tárla soineann i ndiaidh na doininne, agus oidhche sheaca <L 262> i ndiaidh an chloichshneachta. An mhaidin ar na mbárach, d'éirigh an ghrian go glan glórmhar. Bhí an spéir liathghorm gan néal gan cheo. Bhí Stuagh Laighean gan bairéad, agus Sliabh na mBan gan chaipín ceo. Bhíodar cnuic is sléibhte tart thimcheall chomh glan san go bhfuighfeá gach cloidh do chomhaireamh. Is beag nach bhfaicfaoi na buachaillí ag aodhaireacht a mbó ar a dtaobhaibh i bhfad i gcéin gan aon ghloine fhaicsiona. Chuaidh athair Dhiarmada i bhfeighil na mbó; Diarmuid Donn agus Ainnir Álainn ag tréadaidheacht na gcaorach, agus bean-a'- tighe i gcionn na mban n-abhrais; agus is iomdha lá garbh is mín tháinig as so gu tosach mí na márta, - agus ní tháinig Calmar d'éiliughadh Ainnire Álainne ná Diarmada Dhuinn. XVII DE CHÓISIR AN FHIRDLIGHE AGUS AN MHINISTÉARA MHARCAIGH Dála an fhirdhlighe agus an fhiadhaidhe mhinistéara, - thárladar i dteannta a chéile ar chuireadh cóisire go tigh an mhinistéara. Ar an feardlighe: - "nach ard arduigheann Óigfhear Álainn, mac scolóige, pápach, a cheann annis?" "Is ard," ar an ministéir. "Dá raibh a lán dá ghné in Éirinn, bheadh an eaglais i nguais. Cá bhfuair sé an fhoghluim, ó nach bhfuil aon scoil phápach ins an dúthaigh so?" "Och! go bhféaca Dia ort!" ar an feardlighe. "Táid go leor. Níl tor as a mbuailfá eilit, ná buailfeá oide scoile as. Bíonn siad seachtmhain san gcoill se, agus seachtmhain san gclais úd. As sin go cloidh-fáis ar thaobh na gréine de choill san geimhreadh, áit i mbíonn scailp aca mar chró caorach, agus dá dhearóile a bhféachain is foglamtha cuid díobh i ngréigis, i laidin, agus in gach géig d'foghluim na suadh anois ná anallód. Agus, i dtaobh Foras Feasa na h-Éireann, - tá sé de glan-mheabhair aca: - mar do gabhadh le Hanraoi a dó, - mar do rinne sé <L 264> deich míreanna d'Éirinn dá bronnadh ar a thaoiseachaibh d'éis síthe agus caradais do dhéanamh le taoiseachaibh gaodhalacha, - mar do creachtaoi iad ó am go h-am le sasanachaibh, - cineadh ar a bhfuil deargghráin aca. Dá chruthughadh so ní beag a rádh nach bhfuil d'ainm aca ar dhuine den chreideamh naomhtha sa acht sasanach; óir ní beag leo so mar ainm fuatha agus mímheasa. Ní abraid go coitcheann Protastúnach, Lúitearánach, Cailbhíneach srl.: - agus i dtaobh a gcreidimh féin, - táid ardeasboig, sagairt agus bráithreacha ag imtheacht ó áit go h-áit ag síolrughadh an chreidimh Rómhánaigh, cia go dtuigtear san dlighe nach bhfuil Rómhánach tuaithe ná cille in Éirinn." "Och," ar an ministéir marcach, "nach bhfuilid na dlighthe dian go leor na gcionn?" "Táid," ar an fear dlighe, "acht má rinneamar sciúirse ghéar throm na gcoinne, níl sé ar ár gcumas iad do bhualadh léi, tá sí comh trom san. Dá raibh buabhall binnghlórach i mbéal gach Protastúnaigh sa dúthaigh seo, agus iad uile dhá seinm i bhfochair a chéile, ní chluinfeadh Protastúnach a chéile. Acht, i dtaobh na bpápairí, níl cnoc ná sliabh, cúil ná cearn, coill ná foraois, i nach bhfaghfá iad féin, a mná is a gclann, i lag-bhothánaibh agus i scailpíbh, noch thógfaid in aon lá amháin, nó i níos lugha d'aimsir; - agus i dtaobh bidh, - thógfadh toradh leathacra potátaoi muintir mhór díobh. Is mór do shíolruigheadar ó chromadar ar photátaoi do chur go coitcheann. Níl sé chomh furas iad do chur i ngorta anois is do bhí in am earan nó boltán easbog." "Ar bh'fhéidir," ar an ministéir, "aon dlighe eile do chumadh, do dhéanfadh iad do lagughadh?" "Och, níl gábhadh leis. Tá dhá dhlighe do rinneadh le déidheanuidhe chuirfeas ar fán iad. Níl cead aca anois ridire seanaide do thoghadh; agus, dá brigh sin, cuirfear a n-urmhór amach as na bothánaibh. <L 266> Níl aon ghnó ag na tighearnaibh tíre dhíobh níos sia, chum a gclann agus a gcumhaltas do chur san tseanaid. Agus, ó baineadh an deachmhadh de thalamh inbhir, ní baoghal nach gcuirfear deachmhadh trom ar thalamh saothruighthe. Lagócha so na pápairí, óir is iad is mó shaothruigheas an talamh, agus beidh an fiadh-fhál agus bán na mbeathaidheach reamhar saor." "Ba olc an dlighe é sin," ar an ministéir, "d'eaglais Dé; acht ó luigheann sé chomh trom san ar phápairíbh, is lughaide an díoghbháil é. Acht i dtaobh na sagart, na mbráthar agus na n-oidí scoile, caithfear a ruagadh." "Ruagtar iad," ar an feardlighe, "acht casann siad. Is deacair sagart nó bráthair d'aithin ó dhaonibh gaodhlacha eile; imthigheann siad chomh uiríseal sin. Agus i dtaobh na n-oidí, má ruagtar ó thor nó ó scailp iad, mar an sionnach ruadh, beid i dtor nó i scailp eile fá aithghearr. Agus cuid de na sasanachaibh féin, ní h-ait leo bheith ag faisnéis orra." "Is ró-olc na Protastúnaigh iad san," ar an ministéir. XVIII D'ANFADH AGUS DE THARRTHÁIL Ó BHÁIDHEADH Bhá Calmar cortha. Ba h-é an oidhche é. Chuaidh i gceart- lár na coille. "Ní raibh gal ann den ghaoith do croithfeadh barr croinn ná bláth." Bhá an ré is na réaltana suas. Do luigh síos cois chroinn, agus bhí ag machtnamh ar bheartaibh an tsaoghail mheabhlaigh, - a lámh chlé fá n-a ucht agus an chéad mhéar dá láimh dheis ar a chamóig ara. Siúd teine spéire tar a shúlaibh! Sin bladhm thóirnighe i gcéin! Seo caortha teintidhe tré ghéagaibh na tiugh-dharaighe os a cheann. Critheann an choill le tóirnigh tréin. Phreab Calmar ó bhun a chroidhe. Shearg an tóirneach i measc na gcnoc: d'at arís: shearg arís agus chuaidh as i measc na ngleann. Sin bladhm uathbhásach uailleach eile. Do scoltadh <L 268> ó bharr go bonn an crann daraighe duinne, noch d'fhág Calmar nóimint roimhe sin. Tá neamh ag tuitim chum talmhan! Crithid na cnoic agus na sléibhte. Buailtear a mbeanna so le caorthaibh. Gáireann na gleannta: crithid le h-eagla. Cannránaid, - táid na dtost! Sin síos clagarnach agus dortadh na díleann! Siúd gaoth gheoineach tríd an gcoill ag crathadh seanchrann chum talmhan agus ghá sracadh suas ó na préamhachaibh. Do sheasuigh Calmar ar mhullán glas láimh le lochán. Ní leigfeadh an eagla dhó dul fá scáth na gcrann. Ní raibh taoinnte air nach raibh fliuch tríd is tríd. Éirigheann an ghaoth níos aoirde. Cluin mar gháireann sí, mar bhúithreann sí, mar ghlamann sí! Badh! badh! raobann anfadh uathbhásach na sean-bhilí ghá dtréantrasgairt. Shaoil Calmar imtheacht acht ní bhfaghfadh. Caochadh é le clagairnigh coimhighthigh. Nach uathbhásach an oidhche í, le clagadh gan traothadh! Siúd tuiltí na dtréanruathar ó Shliabh Ard-achaidh na ndubhghualta agus ó mhóintibh na Mumhan, ó chnocaibh Crannaighe crann-áluinne Laighean, ó ghaisíbh giubhais-ghleannta Gabhalmhuighe, o shrothánaibh siansánacha Shíol-Faolchair shár-oibrighthe, ó Shliabh Díle na sianshreabh. Siúd Gaise-an-Ionathair na dian-ruathar dásachtach chum Abhann Righe, noch, mar oll-phéist uathbásaigh, sloigeann í siar na dubh-chraos doshásuighthe, ná níor dhearmaid an Abh Bheag bhuartha a bailiughadh forbhuidhe ó ruadhbhogaibh báidhte do chur san gcomhchruinniughadh coimhightheach so. Tá an tír thuilte na h-aon sceathán amháin: Abhainn Ríogh Néill ag coipiughadh, ag cubhradh, ag tuitim tar easaibh, ag fuaidreadh, ag raubadh puirt. . . . Féach an bothán íseal úd ar bhruach na ruadháirde gainmhe úd, nach uathbhásach bhuailid na tonnta tréana fá na bhun agus iad ag cur coipe tar a bharr! Siúd lucht an bhotháin ag sceinneadh amach le h-eagla is sceimhleadh is sceoin orra. Féach an t-athair agus a bhuachaillín bachallach ar a dhruim agus comharthaí geite na ghnúis. Féach an mháthair agus a bunóicín bán na bacla, - <L 270> báine na h-aghaidh, a curp uile ag baillchrith, - sin as iad. Siúd a mbothán d'aon phleist amháin síos san abhainn idir bhonn is barr. Cluin meigeallach an ghabhairín ghil úd is a mionán i measc caolaigh an bhotháin. Sloigtear síos iad sa ruadhbhainne ró-aidhbhéil ró-uathbhásach. Táid caillte! Ní raibh d'eallach ag lucht an bhotháin acht iad. Créad dhéanfas an buachaillín bachallach ná an bhanaltra bhán gan bainne ar feadh an tsamhraidh bhrothallaigh? Cluin an tréan-taoide anois ag uaill tar easaibh, ag búithreadh tré bhorb-gharbhógaibh, ag gárthadh tré ghleanntaibh, ag fuaimeadh cois fhaillibh, ag scannradh scataí mion-eallaigh, ag ruagadh móir-eallaigh ó mhóinfhéaraibh míne atá anois fá aon ruadhthuile abhann. Scéitheann sí. Líonann sí gach cuas, gach cloidh, gach log, gach lag. Sin anois chum gleanna an dá fhaill í. Cé fiadhain í, luigheann sí siar le leisce dul tríd an mbeárnain bhaoghail sin. Cuarduigheann sí timcheall tré gach clúid agus tré gach cloidh. Níl slighe eile imtheachta aici. Sin síos idir an dá fhaill í, agus í ar buile is le báinidhe agus coipe le na béal. Scréachann sí. Gáireann sí. Bhá Calmar cois na faille. chidheann sé an taidhbhse thaobh-gheal tré ghéagaibh glasa os cionn ceartláir na tuile tréine. Bhíodhg a chroidhe na chliabh. Cluineann raobadh droichid adhmuid. Ritheann go ró-lúthmhar ar aghaidh. Cluineann scréachadh scannramhail agus chidheann iad, idir chlárachaibh agus cló geal na n-aon phleist amháin fá thonntaibh tréana búirtheacha na borb-bhóinne. Cloiseann Calmar scréachach scáthmhar bean-a'-tighe thall ar an bport, agus chidheann cló geal ag éirghe tré choipe ghil. Sceinneann de phreib isteach san tuile thréin challóidigh do bhí craos-oscailte chum a shloigthe. Rug ar urla caschraobhach ar an chló geal; chuir a h-ucht ar a ghuaillibh galacha. Do choimeád suas a corp glégeal ar a dhrom le n-a láimh chlé, agus rug leis an bhean deas tríd an choipe cheannbháin, ag bualadh na tuile tréine <L 272> le n-a dheasláimh luinn agus ag scoltadh na dtonn dtortamhail dtromghárthach gcubharbhán gcraosach gcasfhuaideartha le n-a ucht álainn go ráinig talamh tirm go caithréimeach le n-a ualach uasal-luaich, ghá leagain síos go mín marbh. Bhá bean-a'-tighe anois mar leacht liathchloiche. Thuit sí ag cosaibh an chló ghil. Ní dubhairt acht "uch! mo leanbh!" Siúd fear-a'-tighe chum ionaid na marbh. "Och! mo bhean! och! m'inghean!" ar sé. Annsan do stad sé. Bhá sé go ciuin na sheasamh gan mothughadh, mar leacht ciarchloiche. Sin Óigfear Álainn as ucht a bhróin ag féachaint go fiadhain: "Oc! mo mháthair! uch! mo deirbhshiúr! ar sé. Thángadar na comharsain agus iad go cumhach. Rugadar leo an mháthair agus rug Calmar na bhaclain an cló geal mín marbh - a ceann caomh na luighe ar a gualainn do bhí chomh glégil leis an chloigín sneachta; a cosa cailce ag tuitim chum talmhan, a folt. fáinneach ag sileadh na thuiltibh, snuadh an bháis ar a mín-aghaidh mhilis. Do bhíodar Óigfhear Álainn agus a h-athair ag leanamhaint an dá chorp caomh go cráidhte ciuin croidhe-lag. Do líon lucht an tighe an áit uile de ghrádh-ghárthaibh guil agus d'osnaibh arda. Rugadar na mná corp caomh Cló-ghil isteach in a suainlios féin marar bhaineadar di a h-éadach fliuch agus marar chuireadar éadach tirm uimpi. Rug fear-a'-tighe bean-a'- tighe suas leis gur leag cois na teineadh í is an phroinn-áras, áit i raibh teine thréan chonnaidh ins an teinteán. Níorbh fhada gur oscail sí a súla. Do phreabh ar a glúnaibh gur chrom ag pógadh gnúise báis a h-inghine, ag uaill is ag gol-ghárthadh is ag caoineadh a leinbh. "Och," ar sí, "och m'aindirín álainn; m'aindirín álainn! och! mo leanbh!" Do stad sí. Bhí sí go ciúin, agus í chomh bán le cairt gan breacadh. Do bheireadh sí ar a méaraibh laga leabhaire, is ar a basaibh míne marbha. Annsan do bheireadh sí ar chaol liath-ghorm craobhach a geal-láimhe ceartchumtha ag mothughadh a cuisleann. Idir an dá linn, fá ordughadh ó Chalmar, rugadar na mná <L 274> Cló-geal ón suainlios gus an bproinnáras anuas. Agus ar n-a beith annsan aca: - "Seo, a mná," ar sé le h-osna, "cuirtear béal fúithe cois na teineadh í, agus a dhá geal-láimh le teinidh. Téidhtear uaibh a dhá geal-bhonn. Do rinneadh amlaidh. Chromadar ag leigean an uisce amach tar a béal déadbhán, agus ag téidheamh a dhá gealbhonn agus ghá cuimilt go mear gan sos gan traothadh. Tháinig Calmar agus chuir a ghlún fá n-a h-ucht ag leigean dá ceann sileadh síos, acht ó am go chéile chromadh sé a chluas chum a béil bhánghlais féachaint an dtiubhradh sí comharthaí beathadh. Fá dheireadh thiar, thug sí comharthaí nár scar a h-anam ainglidhe le na corp geal. Tharranig sí osna fada. Iarsan d'oscail sí a súla go mall marbhánta, fá n-a malaíbh dubha do bhí ag lúbadh mar bhogha ceatha. Na súla laga leathghloinidhe so, ba lonnraighe de ghnáth iad ná an ghrian ag briseadh go h-obann di ó chiarnéaltaibh troma. Agus do labhair go lag anbhfann, ó bhéal do bhí go liathghorm mílightheach fós acht bheas ar ball chomh dearg arís le caor caorthainn na gcruach n-ard. Annsan do thost sí; acht, ar a shon so, ba ghealgháireach a muintir anois an tan d'amharcadar a h-ucht fá n-a h-éadach ag luighe is ag eirghe mar thonnaibh Abhann Righe, lá lughnasa. Tháinig luisne ar a gruaidh mar richis ghreadhnaigh fháinne an lae san spéir thoir d'éis oidhche duibhré, néaltruime dorcha. d'airigheadar an chuisle ghorm agus a preabaireacht ag síor-dhul i dtreise i gcaol na láimhe glégile. Iomthúsa bean-a'-tighe, níorbh fheas di créad do dhéanfadh sí le Calmar. Ba h-é a grádh é. Ba h-é fuascaltóir a h-inghine é. Rug sí ar bharr a bhaise agus chrom ghá pógadh go mear is go minic. "Fan go lá againn," ar Óighfhear Álainn. "Fanfad cheana," ar Calmar. Chuadhadar araon ag spaisteoireacht. Tháinig an oidhche. Shuidh Calmar agus muintir an tighe chum buird san phroinntigh. d'oscail an doras. Cia h-í an óigbhean arrachtach so, agus í éaduighthe go h-órnáideach i gcorcra ríoghamhail gréasuighthe. Do bhi gearrfhalaing shíoda <L 276> liathghuirm, go dteimheal uaithne, go mballaibh órdha, ghá coimeád le dealgaibh órdha, ar a guaillibh amhail sciatháin aingil. Do bhí rotháin deargán ndeallraidheach um a muinéal mín ard eala, agus iad ag sileadh síos ar a brollach bán. Féach a cuacha casta ghá gcongbháil le coróinn de chíoraibh órnuighthe le néamhannaibh lonnracha noch atá in iomaidh agus i gcomórtas le n-a súlaibh neamhdha gorma bugha-dhatha bealltaine. Cia h-í féin? Shid í Ainnir Álainn do ba ornáid do ríogh-chathaoir. D'éirigh Calmar. Shaoil labhairt acht do dhiúltuigh a theanga. "Seo, a mhúirnín dílis, t'fhuascaltóir milis." Thug Ainnir Álainn gearr-shilleadh súl, lán de bhuidheachas, do las a snódh le luisne; d'fhéach chum talmhan ag síneadh dhá bhánbhais mhín chuige. Do phóg sé barr a méar agus do chuir rian gilmhéire i gcroidhe cailce a deárnan dile. d'éis codach shuidheadar cois teineadh connaidh. Is iomdha scéal d'innis bean-a'-tighe ar Ainnir Álainn ó n-a naoidheantacht gus an uair sin. "Innis scéal an fhiolair dúinn," ar sí le fear-a'-tighe, agus d'innis. Bhá gadhar ag Ainnir Álainn an tan do bhí sí na bachlóigín. Tharraingeadh an gadhar so í ar thrucailín nó carbad, noch do rinneas di, tríd na bántaibh. Lá dár ghabh sí amach in a truacailín tar Fhaithche na Nóinín go fuarán fíoruisce, chrom an cailín banaltra ag bailiughadh bláth agus ag déanamh blaithfleasc don bhachlóigín. Siúd fiolar ó fhaillibh Sléibhe na mBan anuas ar mo bhachlóigín, gur shaoil breith ar a h-ionar uaithne síoda uirri; acht d'ionnsuigh an gadhar go dian dásach é. Do liúigh mo bhachlóigín le neart scannraidh. Do ghlaoidh an cailín os ard ar chongnamh, agus í ag cuidiughadh ar a dícheall leis an ngadhar dána. B'é deonughadh Dé go rabhas féin ag treabhadh is an ngort ba ghiorra dhóibh agus eadarainn i dtriúr do ruagamar an fiolar fuilteach fiar-chrágach. d'imthigheadar chum leapthan; acht do b'fhada go dtáinig codladh ná suan ar Cholmar. "Is í seo," ar sé in a aigne, "an t-aingeal noch do chonnarcas is an suanáras so in a bhfuilim im luighe anois. Is í do chonnarcas os cionn na <L 278> gcoill ar an Ráith Aird. Is í do chonnarcas san mainistir. Is í do chonnarcas im aislingibh oidhche ag sméideadh orm; is anois, dar ndóigh, beidh sí na gnaoi gan gruaim romham. Do ghlaoidh an coileach agus thuit a chodladh air. In aisling, chonnairc sé, dar leis, í cois fhuaráin, agus í ag bailiughadh an bhuidheacáin bhuidhe, an tseibhirín shéimh, na salchuaiche guirme agus ag déauamh bláithfleasc; gur shuidh sí síos cois an fhuaráin, gur thuit na codladh fá scáth na gcrann; gur rith mactíre mire chum a sciobtha leis; gur rith féin dá tárrtháil, - agus leis an ngeite do mhúscail sé. XIX LÁ AR NA BÁNTAIBH D'éirigh Calmar go doich. Bhá drúcht mar néamhannaibh ar gach craoibh ghlais, is ar bharr an fhéir. Chuaidh suas ar chnocán aoibhinn aorach glas, mara raibh dath odhar-uaithne ar dhuilleabhar óg beith-na-meas. Chonnairc, tré chnó-mhuine Ainnir Álainn na seasamh i measc na gcaorach ar bhán mín do bhí foilighthe le féar glas agus le nóiníníbh niamhracha. Tháinig Calmar dá h-ionnsaighe. D'fhéach sí go mín maordha air. "Is aoibhinn aorach an mhaidin gheal ghréine drúchta í seo," ar Calmar. "Is aoibhinn, míle buidheachas le Dia," ar Ainnir Álainn. "Caithfe mé aire do thabhairt don uainín lag so go bhfuighfe a mháthair do dhiúl." Bhá uainín lag aici, noch do bhí sí tar éis tarraingthe as díg uisce in ar thuit sí. Bhá an chaora bhocht ag méighligh go truaighmhéileach os cionn a h-uainín ghil. "Shaorais ó bháideadh an t-uainín geal san," ar Calmar, "agus tá a mháthair ag méighligh go truaighmheileach, ag caoineadh a h-uainín, noch is dóigh léi bheith marbh." Chuir Ainnir Álainn an t-uan geal na sheasamh, agus chuir a bhéal bán blasta chum útha a mháthara an tan do chrom ag ól go dícheallach, agus é ag crothadh a iarbaill chomh mear le bille bogadán. d'fhéach an chaora suas go neamhurchóideach in aghaidh Ainnire Álainne agus í ag méighligh <L 280> go mín. "Is gearr idir a gol is a gáire," ar Calmar, ag féachaint suas in aghaidh Ainnire Álainne, is ag breith ar bharr a baise in a ghealghlaic féin. Siúd na deora glasa go neamhaonta ó n-a súlaibh, agus do shil ceann nó dó ó shúlaibh Chalmair. D'imthigheadar síos cois cloidh-fáis sceiche gile do bhí clúduighthe le bláthaibh bána boladh-chumhra. Bhá an uiseóg uasal ag sírsheinm is na h-ardaibh dóibh. Chualadar guth caoin cuaiche ar ghéigín glas. Rinne Calmar rothán de nóiníníbh niamhracha agus de shalchuachaibh gorma, gach le ceann, ghá chur thar a ceann cuachach ar a muinéal mín ag sileadh síos go brollach uirthe. Thángadar, ar an gcosán chum na h-abhann, gus an ionad in a raibh an tsail noch do scuaib an tuile léi. Do chriothnuigh Ainnir Álainn ag féachaint di air gur fhóbair di tuitim i laige. Do thrialladar leo gus an droichead feadha noch do rinne an tuile dhóibh ag raobadh na bport ar gach taoibh gur thuiteadar dhá chrann arrachta donn-daraighe trasna na h-abhann ag greamughadh dhóibh agus ag dul in achrann i ngéagaibh a chéile go h-ard san aer go ndeárnadar droichead aidhbhéil ard aorach donn-daraighe dos-leatan ar an abhainn. Do rith Calmar go h-athlamh éadtrom ar an droichead. Rug ar bharr baise ar Ainnir Álainn, ag cabhrughadh léi, agus sheasadar araon ar a lár, - géag mhór le n-a n-ucht mar shlait droichid agus géag eile le n-a ndruim. Dob áluinn radharc na tíre ón droichead feadha so. "Shin é Gleanntán Aoibhinn soir láimh linn," ar Ainnir Álainn, "agus an Abhainn ag sníomh tríd. Féach ar an aill ard úd ar ar dtaobh thuaidh, agus í foilighthe le gach crann dhá áille - cuid aca fá dhuilleabhar agus cuid eile ag gobughadh amach. Siúd coinín ag rith, tré bhuaibh agus caoiribh geala m'athar, ón abhainn álainn gus an gcoinicéar san bhfaill. Sin, ar sí, ardán aoibhinn ar an dtaobh theas, agus é uile foilighthe le gortaibh geamhair, an chruithneacht go h-ard is an coirce d'éis ghobuighthe. Chidhir an céachta cam ag h-aithiontodh guirt na bpotataoi. Chidhir an bráca fiaclach ag fuirseadh na h-eornan <L 282> bige nuadh-churtha. Ramhat, ar do thaoibh chlé, ar Ainnir Álainn, atá caisleán noch do tógadh leis an gcéad ghall tháinig chun na tíre se, nár ab é a mbeatha ann! chidhir a láidre atáid na ballaí fós. chidhir na caisleáin chúinne, na bardachta bagarthacha, comhluighe na ndoras agus an droichead arduighthe. Nach láidir é an badhbhdhun, nach doimhin an cladh mór agus é ar na líonadh d'uisce na Craosóige! Chidhir ar do dheis ar an dtaobh eile, cnoc aoibhinn aorach urghlas coillteamhail, agus ráth ard aoibhinn ar a bharr, agus caisleán ard aoibhinn i lár na rátha. chidhir an lubhghort, an bláthghort, an abhalghort leath timcheall ar chosán an chaisleáin thuaidh, agus an ráth theas ar an áth sin thíos." "Do ghallaibh, is dóigh liom," ar Calmar. "Go díreach," ar an teagascthóir caomh. "Féach eatartha araon. chidhfir níos sia soir caisleán láidir eile ar bharr aille ag cosnamh an bhealaigh mhóir ar a ngabhaid uaisle ó dheisceart Éireann go Baile-átha-cliath. shoir idir thalamh agus aer chidhir na sléibhte ar muin a chéile, ag tógbháil a gceann chum féachaine ar an ghleanntán aoibhinn seo." "Is aoibhinn an radharc é," ar Calmar. "Féach síos san abhainn ghlain ghainmhe se," ar sí, "agus chidhfir an breac ag cuilearacht, an gailliasc gortach ag iascaireacht, agus an bradán ballach . . ." Do stad Ainnir Álainn. D'imthigh an radharc as a súlaibh. B'éigin di géag do ghreamnughadh chum a congbhála suas. Tháinig siolladh gaoithe aniar cois abhann agus tháinig sí chúichi fein go grod. D'imthigheadar ón droichead. "Ná bí ag smaoineamh," ar Calmar ar an dtubaist úd." "Ní féidir dom a cur as mo cheann an tan chidhim an abhainn." d'imthigheadar abhaile. "Nílir go ró-mhaith., a leinbh," ar bean-a'-tighe. "Níl," ar Calmar, ag innsin gach nidh dár thárla an mhaidin sin. Chuaidh Ainnir Álainn chum suain aithghiorra do dhéanamh, agus chuaidh Calmar ag iascaireacht cois na h-abhann. <L 284> XX AN LIATHRÓID BHEALLTAINE Cm.30.iv, 28:3. v.29 Tháinig leath na dúithche chum an liathróid Bhealltaine do thógain. Thug Ainnir Álainn as a gealláimh do Chalmar í, noch do thug d'Óigfhear Groidhe í. Beirtear amach ar an bhfaithche í fá rothánaibh bláth agus glasra. Cuirtear go h-ard ar bharr croinn í, agus cromaid an t-aos óg ag rinnce n-a timcheall ar an bhán glas le ceol na cláirsighe - na daoine críonna na suidhe go socair sámh cois srutháin channránaigh fá scáth na gcrann nglas. Sin cailín gleoite cúl-chas coislúthmhar cailce súl-ghorm ag fuaidreadh tríd an rinnce fada leis an óigfhear lúthmhar láinéascaidh úd, lámh i láimh, cúl le cúl, aghaidh le h-aghaidh. Och! nach éadtrom iad! Ní lúbann siad an féar! Siúd bruinnioll bhéalmhilis, a folt scáineach ag imtheacht le gaoith. Nach socair, nach séimh lúbann a com, a cosa, a lámha, ó ghuaillibh geala síos, agus ní táire don óigfhear atá ag rinnce léi agus ghá leanamhaint tríd an damhsa doilbhthe. Tuiteann an rothán bláith dá muinéal mín. Cuireann an t-óigfhear suas é ag sileadh síos go n-a brollach bán. Siúd gasra grinn eile ag rinnce móinín, cois an chroinn bheith-na-meas. Nach cleasach, nach lúbach iad, ag imtheacht le luathas fainleóige tríd an rinnce-sidhe le ceol píbe na bport. Nach milis an bháibín bhéildearg úd atá ag blasadh beorach cubharbháine! "Cuirim ort," ar Groidhe-fhear. "Leigim leat!" ar Óigfhear Álainn. Baintear an liathróid órdha as an chraoibh bhealltaine. Siúd suas san aer í ag cur geite ar fháinleógaibh fiadhaine agus ar fhuiseógaibh uaisle, go nár fhéach sí ní ba mhó ná cnó coill. Sin síos í go luathas fiolair shléibhe do bheadh ar tí uan geal do sciobadh. Buailtear le righin-chomán <L 286> fuinnseóige í ó láimh Groidhe-fhir taoisigh an láir Mhuimhnigh ghá cur tar cheannaibh laoch Laighean. Cluintear glam. Do chrith na spéartha. XXI DEN bhFOCHRACH CILLE. Bhá cill gan cheann acht ar an dtearmann (naoimhiosta) amháin noch do bhí foilighthe le díon liathchloch ar n-a ndaingniughadh le moirtéal tanaidhe. Bhá garrán uaigneach idir í agus an bláthghort do bhí láimh leis an tigh mór cois fhaille. Bhá eas cannránach ag tuitim láimh léi, agus coill donndaraighe timcheall uirri dá folchadh ó ghallaibh. Ag crónughadh lae chuaidh Caoimhghin d'urnaighe Dé mhóir Uile-chomhachtaigh san gcill uaignigh ró-álainn seo. Bhá colamhna caola arrachtacha ghá roinn i dtrí codchaibh, sé sin, i naoi agus i ndá eite. Bhá fuinneóga caola arda gotamhla ar a taobhaibh, agus iad foilighthe ar an dtaobh amuigh le géagaibh na gcrann ar chor gur ar éigin do leigidís solas na gréine gile isteach i meadhonlae samhraidh. Bhá altóir ard aoibhinn innte de mharmar dubh snoighte go h-eisdealbhach ealadhanta. Os cionn na h-altórach, bhá íomháigh Chríost dá chéasadh - go n-an ré láin agus an ghrian fá urdhubhadh agus Sliabh Cailbhre go dorcha dubhach. Bhá íomháigh óighe duibhe ar an eadarscar, agus í ag imirt ar chláirsigh, is ag adhradh an Dé Mhóir Uile-chumhachtaigh. Íomáigh aghaidh-mhílíghtheach, cheann-chrom, dhubh-éaduighthe í an íomháigh seo, leann uimpe chomh tana san go bhfaicfaoi go soiléir a gnúis tríthe. Bha a géaga geala sínte amach ag imirt na cláirsighe. Bhí an íomháigh seo ar n-a leath-cheilt le h-aon de na colamhnaibh; ar chuma, an tan do sheasfadh duine láimh le doras na cille ní fheiceochadh ar aon chor í; acht do chidhfeadh go soiléir í an tan do dhruidfeadh suas cois an eadarscair agus na páile noch do dheighil na daoine amach ón naoimh-iosta. Thagadh sólás dubhach ar chroidhe Chaoimhghin ag smaoineamh dó <L 288> ar chéasadh Chríost ar Shliabh Cailbhre. Chuireadh siansán na sreabh agus crónán na gaoithe, tréas na fuinneóghaibh, sólás cumhach fós air. Shaoileadh go gcluineadh ceol caoin na cláirsighe dhá seinm ag an óigh dhuibh, agus ní fhágadh an chill go h-am codalta, agus ba leasc leis a fágain an t-am san féin. 2 Oidhche chiúin ghealaighe chuaidh Caoimhghein tréas an bhláthghort gus an gcill uaignigh. Bhá a aigne go buartha brónach. d'oscail doras na cille go h-aireach, ciuin. Bhí mar bheadh dordán cuileóige le clos tréas an gcill. Bhá an ghealach lán na suidhe i meadhon-ardaibh neimhe glaine dubhghuirme réaltleathta, gan néal gan cheo. Bhá cannrán na gaoithe go ró-chiuin tré chrannaibh ag at agus ag seargadh gach re seal go gcluinfaoi dordán na cuileóige. Cluintear arís siansán na sreabh sléibhe go ciuin ag at, ag ardughadh, ag crith, ag laigheadughadh, ag seargadh. Cluintear arís an chuileóigín éagsamhail úd. Do shuidh Caoimhghein ar shean-chathaoir go ndrom ard óirnáideach. d'uidh ar n-uidh tháinig sáimhe ar a anam. Chuala, dar leis, ceol nimhe. d'éist. Shearg an ceol. Chuala ceol na sreabh sléibhe arís go ciuin caomh caoin ag at. Chuala sian neamhdha go socair séimh ag crith, ag at is ag borradh. Sheairg sé is d'imthigh ar ceal. Cluintear an chuileóigín oidhchidhe arís. Bhá solas na gealaighe go fann ag taithneamh tré dhuilleabhar na gcrann gcannránach, is ag criothnughadh ar an urlár dubhchlochach ngrábhálta. d'fhéach acht ní fheaca aoinneach. Shiubhail sé treasna ó bhalla go balla. Ní fheaca acht íomháigh na h-óighe duibhe ag an gcláirsigh. d'fhág an chill agus d'imthigh chum suain gus an túir uaignigh. 3 Chuaidh Caoimhghein gus an gcill oidhche dhuibhré. Bhádar na réalta mar bhallaibh órloiscthe ar aghaidh neimhe. d'oscail <L 290> an doras go ciuin mar ba ghnáth. Shuidh na chathaoir aird órnáidigh dhonn-daraighe. Bhá dorchadas agus ciunas ag suidhe sa chill. Cluintear guth cumha amuigh san choill. Bhá ceann Caoimhghein na luighe ar chroidhe a dheárnan, agus a uille ar bhraic na cathaoireach. Cluintear sian na sreabh sléibhe agus cannrán na gaoithe tréas na crannaibh go ciuin soineamhail ag at, ag seargadh, ag imtheacht as. Cluintear ceol neamhdha ag crith, ag at. Freagrann an macalla é. Cluintear ceol arís agus guth aingil ag canadh rann den triamhain. Bhíodhg croidhe Chaoimhghein. Sheairg an ceol. Chuaidh as. Bhá tiugh-dhorchadas ann. Níor cluineadh oiread agus cuileóg oidhchidhe. Go h-obann siúd teine thréan tréas an gcill na lasrachaibh dearga ó bhonn go barr. Do líon boladh láidir ruibhe an t-aer agus d'aon urchar bídhge amháin bladhmanna bagartha tórnaighe truime agus fearthainn trom ag briseadh ar dhuilleabhar na gcrann agus ag stealladh ar urlár na cille. Critheann an chill ó cheann go ceann. Bhíodhg croidhe Chaoimhghein. Siúd teinntreach ag lasadh na cille agus na gcoill ndubh. Bhlaidhm an tóirneach arís go bagarthach baoghalach. Sin síos báisteach bhorb, sin caor eile fá'n gcoill agus casarnach san gcill chrithigh. Táid na flaithis ag scoltadh, ag raobadh ag tuitim chum talmhan. Sin casarnach arís. Tá cuma truaighe ar íomháigh óighe duibhe na cláirsighe. Seo síos clagairneach choimhightheach. Táid croinn agus duilleabhar ag coimhchrith. Do mhaoluigh fearg agus fraoch na bhflaitheas. Stadadar bladhmanna na tóirnighe. Do stad an chlagairneach choimhighteach. Do ghlan aghaidh na spéire, agus d'imthigh Caoimhghein gus an tuir uaignigh le solas réalta neimhe. Níor chrith aon nidh anois acht an crann critheach amháin. 4 Bhá Caoimhghein ag dul gus an túir uaignigh san bhfaraois, oidhche ghealaighe. Bhá néalta neimhe na lomraíbh liathbhuidhe. Chaill sé a shlighe ar chuma narbh fheas dó cá raibh sé. Chuala <L 292> sé siansán na sreabh agus chonnairc an chill tré thiugh-ghéagaibh na coille. Do stad ag an doras. Bhá ciúnas ann. Do shuidh san tseanchathaoir ag an doras. Bhá solas na gealaighe ag crith tré dhuilleabhar crann agus tré fhuinneógaibh, agus cia gurbh é an oidhche do bhí ann, bhí an cróidhearg, an dearg, an cur, an buidhe, an uaithne, an gorm, an dubhghorm agus an corcra ag crith go h-aidhbhéil-iongantach, ar an urlár, agus ioldatha eile ag teacht is ag imtheacht, mar bha le draoidheacht. Bhí Caoimhghein ag féachaint, maille le h-alltacht chroidhe. Cluintear glór caoin na sidhe ngaoithe amuigh ag teacht ón sliabh tréas an gcoill. Cluintear duanghail na gaoithe tréas na fuinneógaibh. Do stad an sidhe gaoithe. Do stad an duanghail. Cualadh an ceol neamhdha go ciuin caoin, ag at chum dromchla ornáidigh an dín, is annsan ag seargadh go ndeachaidh as. Cualadh an ceol arís, agus an rann so: "Ar uisce na Babalóine. . . ." "Ní h-í an ógh dhubh acht aingeal atá ag canadh," ar Caoimhghein in a aigne féin. d'fhéach chum na h-altórach. Chonnairc an ógh dhubh is a lámha leabhaire glégeala ag imtheacht ar théadaibh na cláirsighe, a méara laga, meara ghá seinm go caoin. Bhá an ghealach ag taithneamh uirri. Bhíodhg croidhe Chaoimhghein. Tháinig dorchadas agus cioth clagairnighe coimhighthighe. Tháinig ciunas agus solus na gealaighe. D'éirigh Caoimhghein agus chuaidh tré dhoras na páile de throigh shocair éadtruim mir tréas an naoimh-iosta. Chuir a lámh ar lígh-dheilbh na h-óighe duibhe agus na cláirsighe - ní raibh ann acht dathanna ar éadach cnáibe! D'imthigh leis ag dian-mhachtnamh gus an tóir uaignigh. XXlI OIDHCHE GO MAIDIN. Is iomdha taidhbhreamh do thárla an oidhche sin do Bhruinnill an Ór-fhuilt. Idir na taidhbhreamhaibh so, chonnairc sí, dar léi, longbhriseadh ag bun faille is í féin ar a bárr. Shaoil sí go <L 294> bhfeaca sí Conchubhar ag snámh, idir bás agus beathaidh agus a anam féin dá h-imirt san dubhaigéan. Do sceinn sí síos, dar léi, le faill agus thug sí iarracht ar a fholt do ghreamughadh; acht do slogadh síos san dubhaigéan cuthaigh cubharbhán dá h-aindeoin díchill é. Leis seo do scréach is do dhúisigh sí. "Créad atá ort?" ar a deirbhshiúr léi. "Brionglóid ró-bhuartha do thárla dhom." "Leig tart í agus codail," ar a deirbhshiúr. Chuaidh sí chum suain go fáinne an lae, an tan d'éirigh sí go h-éascaidh éadtrom go ndeachaidh i mbun a h-oibre lae. Ag breacadh an lae do bhí Conchubhar agus Conn san choill agus iad ag lámhach creabhar. "Tá aimsir lámhach na bpéarlóg imthighthe anois," ar Conchubhar. "Má tá níl aimsir na naoscach do lámhach imthighthe," ar Conn. "Siubhlam siar gus na líonntánaibh cois na dtiobrad bhfíoruisce; óir is ann is gnáth iad in aimsir sheaca." "Siubhlam cheana," ar Conchubhar; agus do chromadar ghá lámhach is na riascaibh i lúib choille. "Céad míle fáilte," ar guth ó chrann cuilinn. "Shid í Damhnait Ní Ghráinne ar Conn, "ár gcomharsa bhéil dorais." "Fáilte is fiche romhat," ar guth eile ó mhóinfhéar taobh thall den chladh fáis. "Shid é guth Caitlín Ní Chaingne, comharsa eile," ar Conn. "Táid ghár lorg chum céadlongaidh." Nómait na dhiaidh san bhí "an druidín binn" agus "an spideóigín spiaca" ag eitil go h-áthasach timcheall Chonchubhair agus Chuinn. "Téanam go céadlongadh ar iad uile"; agus is gealgháireach do bhí Ainnir an Chúil Chraobhaigh agus a h-athair is a máthair rompa uile. XXIII OIDHCHE IS MAIDIN I DTIGH SCOLÓIGE Siúd Caitlín Ní Chiardhubháin ag bróntóireacht, gur líon sí mála na mine go mba dingthe. "Slán libh go maidin," ar Bearnán Buidhe. "Slán is beannacht Dé libh," ar Caitlín agus d'imthigheadar féin agus an chuid eile den chuideachtan, <L 296> Go nár fhágadar na ndiaidh acht muintir an tighe agus Calmar. "Is mithid duit-se," ar bean-a'-tighe leis seo, "dul a chodladh, óir ní mór duit bheith tuirseach d'éis do shiubhail lae." "Is mithid," ar Calmar, ag imteacht leis go dtí a sheomra mara raibh leabha chaomh-chnaiste chluthmhar réidh ar a chionn, in a raibh colcaidh suaimnighe agus tocht breágh clúimh anuas uirri. d'éis a choisreacain agus a urnaighthe do chur suas chum Dé mhóir uile-chomhachtaigh, do luigh sé síos fá bhraitlín mín agus trí súsaíbh sár-olna agus brothrach buidhe. Do bhí cearcaill ruaimnighe agus adhairt bhog chlúimh fá n-a cheann, ar chuma gur chodail go socair sámh gur dhúisigh gliadar na ngealbhan tighe ar maidin é. Do chlúdaigh, do nigh agus do choisrigh Calmar é féin, agus do bhuail amach gus an gcistin, áit i raibh bean-a'-tighe ag ullmhughadh na céadphroinne agus inghean an tighe ag crúdh na mbó taobh amuigh dhen táirsigh. "Is aoibhinn aorach an mhaidin sheaca léith spéarghlan gan néal gan cheo í seo," ar Conn ag teacht agus tuagh na láimh noch do bhí aige ag gearradh adhmuid chonnaidh ar chearchall amuich san macha. "Cuirtear chughainn ar gcéadlongadh." "Cuir cheana, a inghean," ar bean-a'-tighe. d'éis céadlongadh do ghluais Conn chum a chéachta ag treabhadh caoinligh. "Muna ndéana an t-oireamh ar san earrach, ní bhainfe sé sa bhfoghmhar," ar Conn. "Is fíor san," ar Calmar. Leis sin chrom Conn ag gléasadh a sheisrighe le súgánaibh agus amaíbh, drománaibh agus fallaibh. Do ghléas sé na slabhraí, an choistéad agus an slabhra fada; agus do chuir an soc agus an coltar ar an chéacht. Iarsin do chromh Tadhg Tiomanaidhe, go n-a phriocaire ghá dtiomáint ag rádh: - Hob! a chéirín: ha! a láir cheannainn: caoin, caoin, a ghearráinín ghiobalaigh! Srac leat go domhnach é, mar adubhairt Diarmuid Ó Domhnaigh le n-a mháthair, a chapaillín stadaigh! agus do leig glam as, is do chan go caoin, is do h-iontuigheadh an fód ar deis san tseathach ón bhfód fuaghála gus an gcaolfhód go nar fágadh in gach clais acht an grianán.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
