Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV</title><author><name type="main">Amhlaoibh Ó Súilleabháin; eag. Michael McGrath</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">L056</note>
                         <note type="L">2</note>
                         <note type="B">1834 19L</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>L056</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV</title><author>Amhlaoibh Ó Súilleabháin; eag. Michael McGrath</author><imprint><publisher> I.T.S.; Londain</publisher><date>1834 19L</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>CINNLAE AMHLAOIBH UÍ SÚILEABHÁIN</span>
<lb n="2"/><span>1834</span>
<lb n="3"/><span>MI GIONBHAIR - Gach la line. An cead la .i. la 'anodlag</span>
<lb n="4"/><span>beag .i. dia ceadaoin .i. la an Timchiollghearradh. -  Creidim</span>
<lb n="5"/><span>gur air an la so glaodhaid na Ciaruighig "la Coilleadh";</span>
<lb n="6"/><span>oir is ionnan coilleadh agus gearradh no timchiollgearradh.</span>
<lb n="7"/><span>La breag speirghorm geal greine, gan neal gan ceo, d'eis</span>
<lb n="8"/><span>mochmhaidin agus oidhche ceathanach: gaoth geur aniar: beagan</span>
<lb n="9"/><span>sneacta air mullach Suidhe Finn, agus ar maoilin Sleibh na</span>
<lb n="10"/><span>mBan Fionn: oidhce breagh reultsolais.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>An dara la .i. diardaoin. Maidin geal greine seaca</span>
<lb n="13"/><span>leithe: leacoidhre deachmadh-ordlach air tiubhact ar locanaibh</span>
<lb n="14"/><span>Faithce-an-Aonaigh: sneachta air mullach Sleibh na mBan,</span>
<lb n="15"/><span>agus air mullaighibh na cCumarchadh: ceo tana ar sleibhtibh</span>
<lb n="16"/><span>soir is thuadh: gaoth geur aniar ndeas: is gearr seasocas</span>
<lb n="17"/><span>an siocán so, oir "is teo siolla don gaoth andeas na teine</span>
<lb n="18"/><span>ceap a domhain."</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>An treas la .i. dia haoine. Maidin tromnealtac: braon</span>
<lb n="21"/><span>a mbeal na gaoithe aniar: meadhon lae agus trathnona</span>
<lb n="22"/><span>ceathanach tromnealtach: oidhce dorcha. - "Do goir Dia</span>
<lb n="23"/><span>don tsolas LA, agus don dorchadas do ghoir se OIDHCE, agus</span>
<lb n="24"/><span>do budh e an Noin agus an maidin - an cead La. Do rinne</span>
<lb n="25"/><span>Dia dha locrann mhóra: an lochrann as mo do riaghladh an</span>
<lb n="26"/><span>laoi (.i. an grian), agus an lochrann as lugha do riaghladh na</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="27"/><p><span>h-oidhche" (.i. an gealach): as so is iontuigthe gur o eirghighe</span>
<lb n="28"/><span>greine go luidhe greine an La, agus o luidhe greine go h-eirghighe</span>
<lb n="29"/><span>greine an oidhce: acht bionn solas na greine againn roimhe</span>
<lb n="30"/><span>a h-eirghighe, agus d'eis a luidhe, agus air an solas so goirthear</span>
<lb n="31"/><span>eadarsholas .i. briseadh an lae, breacadh an lae, faithinne an</span>
<lb n="32"/><span>lae, cead camaoir an lae, cronughadh lae, etc.; acht goirthear</span>
<lb n="33"/><span>La ar la-go-noidhce. Da brigh sin cuimhneadh la na sábóide</span>
<lb n="34"/><span>go naomhthocha e, agus a ndeire na saboide an tan do soillsig</span>
<lb n="35"/><span>an cead la don tseachtmuinn.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>An ceathramha la .i. dia satharn. La tromnealtach tirm:</span>
<lb n="38"/><span>gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia domnach. La tromnealtach tirm:</span>
<lb n="41"/><span>aoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>An seiseadh la .i. luan na mban maith .i. la cinn da la dheag</span>
<lb n="44"/><span>na Nodlag .i. la saoire. La tromnealtach tirm: gaoth ciuin</span>
<lb n="45"/><span>andeas. Is tais ur gach nidh anois. Ta an bagún ag bogadh</span>
<lb n="46"/><span>san deatachán, agus an ladrae mar an cceadna: sugh sileain</span>
<lb n="47"/><span>agus fasgadh anios ann gach bothán: deire laoi fearthanna.</span>
<lb n="48"/><span>d'iontódh an gaoth andeas chum anfa aniar um urthosach oidhce</span>
<lb n="49"/><span>le fearthumn fuar: oidhce comh dorcha le Poll a' Phuca:</span>
<lb n="50"/><span>grathain no brusgar no dailtinighe an baile ag bualadh a cheile.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia mairt. Maidin, meadhon lae agus</span>
<lb n="53"/><span>trathnona tirm speirghorm geal greme: deire laoi ceofrain</span>
<lb n="54"/><span>nealtach: gaoth ciuin andeas: oidhce com dubh le Poll a'</span>
<lb n="55"/><span>Pucha, agus siorfearthanna le anfa andeas go ham codlata,</span>
<lb n="56"/><span>an tan do ciunadh an anfa, agus do stad an fearthuinn.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>An t-octmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="59"/><span>speirghorm geal greine seaca leith, leicin oidhre ar lochanaibh:</span>
<lb n="60"/><span>meadhon laoi agus trathnona cium ceo: gaoth aniar ttuadh:</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="61"/><p><span>oidhche dorca. - Fuair an t-Ath. Seamus Henebeire bas</span>
<lb n="62"/><span>obann ar maidin andiu ag eirghighe do.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>An naomhadh la .i. diardaoin. Maidin agus meadhon lae</span>
<lb n="65"/><span>siorfheartanna: trathnona tromnealtach soinninne: oidhce</span>
<lb n="66"/><span>ciuin realtsolais: gaoth ciuin andeas.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia haoine. Maidin agus meadhon lae</span>
<lb n="69"/><span>tromnealtach siorfearthanna: gaoth ciuin andeas: trathnona</span>
<lb n="70"/><span>soinninne, sraidshalach. Cuireadh an t-Athair Seamus Heineabuire</span>
<lb n="71"/><span>andiu, noch d'eug go hobann de bhidhg, pleisc-bhéim</span>
<lb n="72"/><span>.i. tinneas obann, noch a bheanann a meamhar sa mothughadh</span>
<lb n="73"/><span>agus go minic, an t-anam as duine. An t-ochtmhadh la, .i.</span>
<lb n="74"/><span>maidin dia céadaoin, d'eis eirghighe as a leabainn do, an</span>
<lb n="75"/><span>tan do crom se air a eadaigh do cur air, do thuit se na phleist</span>
<lb n="76"/><span>air an urlar gan urlabhra, nior chualadh aoinneach a thuitim,</span>
<lb n="77"/><span>agus bhí se fuar marbh, sul do taineadh ollamh-leagha Ceiting</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="78"/><p><span>chuige. Ta óg is sean, mor is mion ag gol is ag eigheamh na</span>
<lb n="79"/><span>dhiaidh. Taid leinibh beaga an bhaile ag caoi go craite os</span>
<lb n="80"/><span>cionn a uamha san seipeal; oir ba leanbuidh ceansa caoin</span>
<lb n="81"/><span>caomh cumhra an sagart na measg e. Ba flaitheamhail fial</span>
<lb n="82"/><span>ag a bhord fein agus ba meaghrach meanmnach an cuideacta</span>
<lb n="83"/><span>e, agus dob uras a shasughadh an airgid, cia go ndeirthear</span>
<lb n="84"/><span>go raibh morán airgid aige: go ndeanadh Dia mor uile comactac</span>
<lb n="85"/><span>trocaire air a anam, agus go mbeiread leis go</span>
<lb n="86"/><span>cathair na gloire go suthain é nó í!</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin aoibhin</span>
<lb n="89"/><span>aorach nealtana geal greine: gaoth ciuin aniar: meadhon</span>
<lb n="90"/><span>lae agus trathnona breagh nealtana soininne: gaoth ciuin</span>
<lb n="91"/><span>andeas. Is mor theasduigheann aimsir breagh tirm, oir ata</span>
<lb n="92"/><span>an tir tuilteadh, agus an criadh bhuidhe ag buinniughadh anios</span>
<lb n="93"/><span>tre sraideanna salacha Callainn-a' Clampuir; agus, ma</span>
<lb n="94"/><span>ba Callainn-a'-Clampuir ariamh e, is eadh anois e; oir ata</span>
<lb n="95"/><span>da dhrong mallaighthe air da thaoibh Amhain-a'-Righ ag caitheamh</span>
<lb n="96"/><span>cloch le ceile gach aon oidhce domhnaigh agus saoire .i.</span>
<lb n="97"/><span>"Carabhataigh" air an taobh theas, go h-airighthe thimchioll</span>
<lb n="98"/><span>Faithce an Aonaigh agus Sraide-a-Fatha agus Sraide-an-</span>
<lb n="99"/><span>Mhuillinn agus Sraide-a'-Ghorain; agus na</span>
<lb n="100"/><span>"Seanbheastaighe" air Faithce na nGard agus Boithirin Shepherd no</span>
<lb n="101"/><span>Lana na Leac agus Bothar Cille Cuinnigh; agus, muna ccurthar</span>
<lb n="102"/><span>cosg orrtha so, beidh marbhadh eatortha: oidhce tromfhearthanna:</span>
<lb n="103"/><span>gaoth garbh aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>An dara la deag .i. dia domhnach. La tromnealtach</span>
<lb n="106"/><span>sraid-shalach soinninne d'eis oidhce doinninne: gaoth ciuin aniar</span>
<lb n="107"/><span>ttuadh: oidhche ciuin reiltineach soininne: gaoth ciuin</span>
<lb n="108"/><span>aniarttuadh: oidhce ciuin reiltineach soininne.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>An treas la deag .i. dia luain. Maidin soininne: meadhon</span>
<lb n="111"/><span>lae doinninne: gaoth andeas: deire laoi soinninne: gaoth</span>
<lb n="112"/><span>aniarndeas: oidhce ciuin reiltinneach bog trid amach.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia mairt. Maidin slamnealtach</span>
<lb n="115"/><span>geal greine: meadhon lae agus trathnona breagh speirghorm</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="116"/><p><span>geal greine, teith .i. an cead lá teith an geibhre se: deire</span>
<lb n="117"/><span>laoi nealtach: tosach oidhche mar an cceadna: cioth um ocht</span>
<lb n="118"/><span>a clog: oidhche soinninne. Is doith liom go bfuill an aimsir</span>
<lb n="119"/><span>ag socarughadh agus ag soinninniugadh.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin agus</span>
<lb n="122"/><span>meadhon lae geal greine, gan neal gan ceo: trathnona nealtach:</span>
<lb n="123"/><span>gaoth ciuin andeas: oidhche anfa anba andeas le clagairneach</span>
<lb n="124"/><span>coimhtheach. Thuit binn an deatachan bríce idir mise agus</span>
<lb n="125"/><span>Suaitioman, agus do bhris tuitim na brice ceann tig-na-</span>
<lb n="126"/><span>bpotataoi orm, agus ceann a' pairlus air tig Suaitioman.</span>
<lb n="127"/><span>Thuit mar an cceadna binn an deatachán air tigh Uailteair</span>
<lb n="128"/><span>Ui Bhriain, agus do bris se ceann a chisdeanach. Thuit beann</span>
<lb n="129"/><span>deatachain Mhicil Ui Mhaolala agus do rinneadh moran diobhala.</span>
<lb n="130"/><span>Sheasadh an anfa anba so o tosach oidhce go meadhon oidhche</span>
<lb n="131"/><span>nac beag.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtach</span>
<lb n="134"/><span>tromceatánach: toirneach agus tinnteach treun um meadhon</span>
<lb n="135"/><span>lae, le clagadh coimhteach: trathnona speirghorm soinninne</span>
<lb n="136"/><span>geal greine: tosach oidhce gealaighe. Ta an galar goimhideach</span>
<lb n="137"/><span>gorm laimh le Baile an Garadh .i. Cill Baoithin .i. a bfuigseacht</span>
<lb n="138"/><span>oct mile do Callain. Go ccoimeadadh Dia uainn e!</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Maidin speirghorm</span>
<lb n="141"/><span>geal gréine slamnealtach, d'eis deire oidhce tromcheathanach:</span>
<lb n="142"/><span>gaoth gartach aniarndeas. Níor fheacadh ariamh clagadh</span>
<lb n="143"/><span>coimhteach comh trom is do bhí areir ann. Ta tuile sgeitheánach</span>
<lb n="144"/><span>san Amhain andiumh na dhiaidh. Ta an tir tuilte go mor.</span>
<lb n="145"/><span>Sheasadh an clagadh on do gus an ceathair air maidin. -</span>
<lb n="146"/><span>Roimhe naoi a clog san oidhce bi teine aeir iongantach san</span>
<lb n="147"/><span>ard shoir thuadh agus shiartheas .i. laisair ag adughadh 'sa dul</span>
<lb n="148"/><span>as le gach moment, mar do tarngfaidh brat sios agus suas</span>
<lb n="149"/><span>le gach móment: oidhce breagh gealaighe.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. Le breagh slam-nealtach</span>
<lb n="152"/><span>geal greine: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia domnach. La breagh nealtach:</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="155"/><p><span>gaoth roiciuin aniarndeas: oidhce gealaighe, slamnealtach:</span>
<lb n="156"/><span>bhi fainne fann timcioll na gealaighe: tuar fearthanna so.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia luain - marga muc. Maidin meadhon</span>
<lb n="159"/><span>lae agus trathnona mionfheartanna sraidshalach: gaoth ciuin</span>
<lb n="160"/><span>aniar ndeas: deire laoi soinninne: oidhce mar an cceadna.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mart. La nealtach soininne:</span>
<lb n="163"/><span>gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadon</span>
<lb n="166"/><span>lae aoibhin aorach speirghorm geal greine: gaoth ciuin aniar,</span>
<lb n="167"/><span>deis oidhche doinine, o meadhon oidhce go maidin: tuile treun</span>
<lb n="168"/><span>sgeithanach san Amhain: deire laoi nealtach: oidhce nealtach:</span>
<lb n="169"/><span>gaoth aniar.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>An treas la fichiod .i. diardaoin. Maidin tromnealtach:</span>
<lb n="172"/><span>meadhon lae mar an cceadna: deire laoi lomarnealtach:</span>
<lb n="173"/><span>gaoth ciuin aniarndeas.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia haoine. Maidin tromnealtach:</span>
<lb n="176"/><span>braon a mbeal na gaoithe aniarndeas, d'eis deire oidhce</span>
<lb n="177"/><span>ceathanach: glastuile san Amhain: meadhon lae agus trathnona</span>
<lb n="178"/><span>ceathanach ceofranach braonach: gaoth garthach aniar ndeas:</span>
<lb n="179"/><span>oidhce ciuin gealaighe.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. dia satharn. La nealtach soinninne:</span>
<lb n="182"/><span>gaoth ciuin aniar. - Ta an Treadhaid bhais a cCalain aris.</span>
<lb n="183"/><span>Fuair ceathrar bas cheanna leis, agus ata beirt ag treabhadh</span>
<lb n="184"/><span>an bhais leis.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach:</span>
<lb n="187"/><span>gaoth beodha aniar. Fuair moirsheisir bas leis an Galar</span>
<lb n="188"/><span>Goimhidheach Gorm .i. Treadhaid Bais, le tri la. Ata beirt</span>
<lb n="189"/><span>go bocht leis. Oidhce aoibhin aorach lomarnealtach gealaighe</span>
<lb n="190"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. Braon a mbeul na</span>
<lb n="193"/><span>gaoithe roimhe breaca an lae: maidin mar an cceadna:</span>
<lb n="194"/><span>meadhan agus deire laoi fearthanna: gaoth roiciuin andeas.</span>
<lb n="195"/><span>Fuair beirt bas andiu leis an galar goile marbhtach .i. naonbhar</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="196"/><p><span>le cheithre la, agus ata triur eile tinn leis an galar goile</span>
<lb n="197"/><span>goimhideach gorm Indiach.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. La breag</span>
<lb n="200"/><span>lomar-nealtach speirghorm, geal greine: gaoth gonta attuadh. Fuair</span>
<lb n="201"/><span>aon duine déag bas le cuig la den galar gorm goile, agus</span>
<lb n="202"/><span>ata cuigear tinn leis fos .i. se dhuine déag do ghlac é le</span>
<lb n="203"/><span>cúig la a cCallainn-a-clampuir. Oidche breagh garg gonta</span>
<lb n="204"/><span>gealaighe, slamnealtach fuar seaca.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>An naomhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La ciuin aoibhin</span>
<lb n="207"/><span>aorach geal greine seaca leithe: leac oidhre ar lochanaibh.</span>
<lb n="208"/><span>Fuair tri nduine deag bás leis an galar goile marbhtach le</span>
<lb n="209"/><span>se la, agus se nduine ata tinn leis.</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin breagh nealtach</span>
<lb n="212"/><span>ciuin: la mar an cceadna: an galar goimhideach goile gorm</span>
<lb n="213"/><span>marbthac a cCallainn.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air fichiod .i. dia haoine .i. Oidhche</span>
<lb n="216"/><span>Feil Brighde.  Maidin, meadhon lae agus trathnona</span>
<lb n="217"/><span>sior-fearthanna: gaoth andeas: deire laoi soinninne: gaoth</span>
<lb n="218"/><span>aniar ndeas: oidhce soinninne, duibhre: an galar gorm</span>
<lb n="219"/><span>goile marbhtach ag fas go h-iomarcach an gach ceann den bhaile</span>
<lb n="220"/><span>boct so.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>MI FEABHRA NO FAOILEADH 1834. An cead la .i. dia</span>
<lb n="223"/><span>satharn. Maidin tromnealtach sraidshalach soinninne: an</span>
<lb n="224"/><span>galar gorm goile marbhtach go millteach a cCallain. D'fhag</span>
<lb n="225"/><span>an t-Athair Seamus Henebuire morchuid airgid ag boctaibh</span>
<lb n="226"/><span>Challain le linn a bhais. "Be he cnuasach na graineoige é."</span>
<lb n="227"/><span>"Is minic do bheathadh beal na huamha beul na truagha."</span>
<lb n="228"/><span>Taineadh moran susadh o Cill Chuinnigh, agus da fhiciod punt</span>
<lb n="229"/><span>an airgid cum tigh tinnis do chomhad suas, noch do cuiread</span>
<lb n="230"/><span>air bun andiu a ttigh na sgoile ar Faithche-an-Aonaig, ag</span>
<lb n="231"/><span>Loch Buidhe.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>An dara la .i. dia domhnach. La breagh nealtach soinnine:</span>
<lb n="234"/><span>an galar go marbhthach.</span>
<lb n="235"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="236"/><p><span>An treas la .i. dia luain. La breag bog nealtac soinninne:</span>
<lb n="237"/><span>gaoth beodha andeas: an galar go marbhtach fos: deire laoi</span>
<lb n="238"/><span>fearthanna: gaoth garg geimhreamhail andeas: tromfearthain</span>
<lb n="239"/><span>o seacht go naoi a chlog san oidhce: oidhce fearthanna.</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>An ceathramha la .i. dia mairt. Maidin breagh nealtach</span>
<lb n="242"/><span>ciuin: la mar an cceadna: oidhche ciuin breagh: an galar</span>
<lb n="243"/><span>gorm marbhthach go millteach.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. Maidin agus meadhon</span>
<lb n="246"/><span>lae fearthanna d'eis deire oidhce fearthanna: deire laoi</span>
<lb n="247"/><span>agus oidhce soinninne: an galar go marbtach.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>An seiseadh la .i. diardaoin. La breagh nealtach: an galar</span>
<lb n="250"/><span>gorm go marbhthach.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin ceathánach. Ghlach</span>
<lb n="253"/><span>da dhuine deag an galar marbhthach andiu.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia satharn - Fuair Padruig</span>
<lb n="256"/><span>Ua Grada bas: la nealtach dubhach deorach: an galar go</span>
<lb n="257"/><span>marbhthach.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>An naomhadh la .i. dia domhnach .i. domhnach inide. La nealtach</span>
<lb n="260"/><span>ciuin dorcha: an galar go marbthach: oidhche ciuin reultsholuis:</span>
<lb n="261"/><span>fuair ceathrar is da fhichiod bas le h-ocht la deag, den ghalar</span>
<lb n="262"/><span>gorm marbthach: tuit se nduine deag is tri ficidh tinn. Ta</span>
<lb n="263"/><span>maithibh na tire ag comhrughadh linn an am ar riachtanais.</span></p>
<lb n="264"/>
<lb n="265"/><p><span>An deichmheadh la .i. dia luain .i. luan innide. Maidin,</span>
<lb n="266"/><span>meadhan lae agus trathnona fearthanna: an galar go marbhthach:</span>
<lb n="267"/><span>deire laoi soinnine nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt .i. mairt innide.</span>
<lb n="270"/><span>Maidin aoibhin aorac geal greine ciuin, cia gur dubhach deorach</span>
<lb n="271"/><span>dobronach muintir na marbhain noch do cuireadh le naoi la</span>
<lb n="272"/><span>deag san uir: oidhche dorca.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>An dara la deag .i. dia ceadaoin .i. ceadaoin a luaithre.</span>
<lb n="275"/><span>Maidin geal greine d'eis deire oidhce tromfhearthanna agus</span>
<lb n="276"/><span>sneacta, noch a foiligheas Sliabh na mBan Fionn, agus na</span>
<lb n="277"/><span>sleibhte eile um mhor thimchiol: beagan cloichsneacta um meadhon</span>
<lb n="278"/><span>lae: an galar gorm go marbhtach, - clocha da mbrisead</span>
<lb n="279"/><span>ar boithribh.</span>
<lb n="280"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="281"/><p><span>An treas la deag .i. diardaoin - clocha da mbriseadh.</span>
<lb n="282"/><span>La breagh nealtach ciuin: an galar go marbhthach.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia haoine, - clocha da mbriseadh.</span>
<lb n="285"/><span>La breag nealtach: an galar gorm ag lagughadh.</span></p>
<lb n="286"/>
<lb n="287"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia satarn: - clocha da mbrisead.</span>
<lb n="288"/><span>La breagh bog nealtach ciuin: nior tárla aon casadh den galar</span>
<lb n="289"/><span>gorm goile andiu.  Imteacht gan casad chughainn ar an galar</span>
<lb n="290"/><span>grana gorm goile marbhtach .i. an galar domblais indiach .i.</span>
<lb n="291"/><span>an galar goimheadach goile .i. an galar le treadhaid is</span>
<lb n="292"/><span>tonntaosgach crampach fuilstadach marbhtach.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>An seiseadh la déag .i. dia domhnach. La breagh ciuin nealtach:</span>
<lb n="295"/><span>an galar ag maolughadh.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia luain. An galar ag casadh:</span>
<lb n="298"/><span>a breagh nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>An t-octmhadh la deag .i. dia mart. La breagh nealtach</span>
<lb n="301"/><span>ciuin: an galar gorm go marbthach.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag nealtach</span>
<lb n="304"/><span>ciuin: an galar gorm go marbhtach.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>An fithceadh la .i. diardaoin. La breagh nealtach; anfa anba</span>
<lb n="307"/><span>aniar um trathnona agus deire laoi: oidhce ciuin le beagan</span>
<lb n="308"/><span>fearthanna: an galar gorm goile go marbhtach.</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. dia haoine. La breagh nealtana</span>
<lb n="311"/><span>galgreineach ciuin: an galar go marbhtach: clocha da mbriseadh.</span>
<lb n="312"/><span>- Aimsir bog nealtach go deire ao Mhi: an galar ag</span>
<lb n="313"/><span>luigheadughadh, acht focasa.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>MI MARTA. An cead la .i. dia satharn: - Deire le</span>
<lb n="316"/><span>tarrang cloch air boithribh da mbriseadh: la nealtach breagh:</span>
<lb n="317"/><span>gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>Dia domhnach .i. an dara la. La breagh nealtach.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>An treas la .i. dia luain. La breag ciuin nealtach.</span>
<lb n="322"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="323"/><p><span>An ceatramha la .i. dia mairt. La breagh nealtach ciuin:</span>
<lb n="324"/><span>- deire le brisead cloch.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. La siorfhearthanna,</span>
<lb n="327"/><span>fliucshneachta: gaoth garbh attuadh: aon casadh den galar</span>
<lb n="328"/><span>andiu.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>An seiseadh la .i. diardaoin. La breagh nealtana</span>
<lb n="331"/><span>galghreineach: gaoth gartach aniar: sneachta ar gach cnoc</span>
<lb n="332"/><span>agus mor sliabh um mhor-thimcioll: focasadh dean galar gorm</span>
<lb n="333"/><span>goile: nil aoinneach a ttigh an tinnis.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia haoine. La breagh foceathanach:</span>
<lb n="336"/><span>gaoth garbh aniar ndeas.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia satarn. Maidin geal greine</span>
<lb n="339"/><span>slamnealtach: gaoth gharthach garb aniar: la breagh geal</span>
<lb n="340"/><span>greine: ta an galar gorm a cCeannanas a bfuigseacht ceithre</span>
<lb n="341"/><span>mile duinn.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>An naomhadh la .i. dia domhnach. Le breagh nealtach: gaoth</span>
<lb n="344"/><span>ciuin aniar: an galar imighthe o Callainn, acht go millteach</span>
<lb n="345"/><span>a cCill Chuinigh.</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia luain. La aoibhin aorach geal greine</span>
<lb n="348"/><span>speirghorm slamnealtach: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt. La breagh nealtach:</span>
<lb n="351"/><span>gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh nealtach</span>
<lb n="354"/><span>ciuin. Caitheas an la ag fiadhach ar giorrfhiadhthaibh le da</span>
<lb n="355"/><span>conn .i. cu geal agus cu breac: dhuisioghmair ocht</span>
<lb n="356"/><span>ngearr-fiadha, cia nachar marbhadhmuir acht da gearrfhiadh:</span>
<lb n="357"/><span>siubhlamar deich mile a cceann Ceapamiceidin agus Droichead na</span>
<lb n="358"/><span>cCarbad agus Baile na Sidhig. Bhí Miochal og Ua Aithiaruin</span>
<lb n="359"/><span>agus Uilliam og Bacér agus Seaghan og Ua Tighearna o</span>
<lb n="360"/><span>Baile-Mág san bfiadhach: is aoibhin aorach an caitheamh aimsire</span>
<lb n="361"/><span>bheith ag fiadhach.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>An treas la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtac</span>
<lb n="364"/><span>tirm caoin ciuin: la mar an cceadna.</span>
<lb n="365"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="366"/><p><span>An ceathrama la deag .i. dia haoine. La breagh geal greine:</span>
<lb n="367"/><span>gaoth geur anoir ttuadh: siocan ar maidin.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>An cuigmheadh la déag .i. dia satharn. La breagh geal greine:</span>
<lb n="370"/><span>gaoth ciuin anoir: siocán ar maidin.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La aoibhin aorach</span>
<lb n="373"/><span>speirghorm geal greine: gaoth ciuin anoir: siocan ar maidin.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Ni feacadh riamh an aon am den bhliadhain la ba breaghdha;</span>
<lb n="376"/><span>"i bfad bristeadh, i bhfad breagha."</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>An seachtmhad la deag .i. dia luain .i. la Fhéile Padruig.</span>
<lb n="379"/><span>Maidin seaca leithe, geal, greine: la robhreagh nealtana</span>
<lb n="380"/><span>galgreineach: gaoth ciuin andeas ar maidin, agus anoirndeas</span>
<lb n="381"/><span>um deire laoi speirghorm geal greine.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia mairt. Maidin breagh tirm</span>
<lb n="384"/><span>tromnealtach: gaoth ciuin anoir: la mar an cceadna.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breagh tirm nealtach:</span>
<lb n="387"/><span>gaoth geur anoir.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>An fithchead la . i. diardaoin. La breagh lomarnealtach geal</span>
<lb n="390"/><span>greine: gaoth ciuin anoir. - Ceannuigheas luach tri sgillinge</span>
<lb n="391"/><span>deag d'fuigleach noch do leagas air Faithce an aonaigh.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin aoibhin</span>
<lb n="394"/><span>aorach lomarnealtach geal greine; meadhon agus deire laoi</span>
<lb n="395"/><span>breagh nealtach: gaoth ciuin anoir.</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>An dara la ficiod .i. dia satarn. Maidin agus meadhon lae</span>
<lb n="398"/><span>gal gaoithe o am go ham le ceofran; trathnona agus deire laoi</span>
<lb n="399"/><span>speirgorm geal greine ciuin.</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>Ag barr leathnaigh (Mi Marta 1834 gach la line).</span>
<lb n="402"/><span>An treas la fichiod .i. dia domhnach. La anfa aniar: ceo</span>
<lb n="403"/><span>bothar no smuiteán da sguabadh le gaoith. - Is é eifeacht</span>
<lb n="404"/><span>ata le rodhbadhta os cionn na line agus sa láimh ceadna, dar liom</span>
<lb n="405"/><span>(robharta) san tir se, ro-thuile sgeitheanach mar ata</span>
<lb n="406"/><span>rodhbhadhta (robharta) ruadh na Feile Brighde í acht rodhbadhta</span>
<lb n="407"/><span>(robharta) na Feile Padruig, rodhadhta (robharta) na Feile</span>
<lb n="408"/><span>Michil (cialluighid, dar liom, na robhartaí leathacha. Tarsta</span>
<lb n="409"/><span>so tá dhá robharta gach mí .i. d'eis na láinré agus d'eis na nuai-re)</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="410"/><p><span>.i. rodhbadhta (robharta) lanre agus robharta nuare</span>
<lb n="411"/><span>(Goirtear mallmhuir (mallúir, an fhuaim) de na contrachtaibh,</span>
<lb n="412"/><span>nó na lánaibh ísle) .i. taoide mallmhurach .i. muir mall:</span>
<lb n="413"/><span>robharta .i. ro, mír aidhbhile, agus bar .i. an muir ó barta</span>
<lb n="414"/><span>no borta .i. attha (ró-bara-tha: barann .i. fearg, iom-chosaoid).</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia luain. La breagh nealtach</span>
<lb n="417"/><span>ciuin: gaoth aniar.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. dia mart, .i. La Feil Muire</span>
<lb n="420"/><span>na Feile Padruig .i. la saoire. Maidin ceofrain: gaoth</span>
<lb n="421"/><span>attuadh: la breag nealtach.</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>An seisead la fichiod .i. Ceadaoin a' Bhratha. La breagh</span>
<lb n="424"/><span>nealtach ciuin: ainiomad daoine a cCallain a ttaobh na</span>
<lb n="425"/><span>deachuibhe. Is beagh nach raibh 'na bhualadh idir na daoine agus</span>
<lb n="426"/><span>na pileirighe.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>An seachtmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh nealtach:</span>
<lb n="429"/><span>sonna gaoith aniar um buile a chloig, noch do sguab</span>
<lb n="430"/><span>smuiteán ar boithribh: ciothan go grod da eis noch do leag</span>
<lb n="431"/><span>an smuid: la breag.</span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia haoine .i. aoine an Ceasda.</span>
<lb n="434"/><span>Maidin tromnealtach mionfearthanna: ciothain agus gealain</span>
<lb n="435"/><span>le gaoth gartach garb giunach .i. anfa aniar um deich a chlog</span>
<lb n="436"/><span>agus treas an lo go deire, an tan do ciunadh se: la breagh:</span>
<lb n="437"/><span>anfa anba um meadhon oidhce.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>An naomadh la ficiod .i. satharn Casga. La breagh</span>
<lb n="440"/><span>mion-ciothain: fliuchsneachta agus cloichsneacta, le gaoth</span>
<lb n="441"/><span>aniar tres an lo: moran muicfeola ar an margadh, cuid</span>
<lb n="442"/><span>ar da phingin go leith an punt agus cuid ar tri pingine.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>An deichmhadh la fichiod .i. domhnach Casga. La breagh: beagan</span>
<lb n="445"/><span>cloichsneacta le gaoth aniar.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air fichid .i. luan Casga .i. la na</span>
<lb n="448"/><span>comhboige .i. comh-obh: ni saoire e le tri bliadhna. Maidin</span>
<lb n="449"/><span>fluichsneachta o ocht go naoi a clog: ciothain agus gealain</span>
<lb n="450"/><span>ar feadh an lae: gaoth fuar aniar ttuadh: margadh muc rodhona.</span>
<lb n="451"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="452"/><p><span>MI ABRAIN 1834. An cead la .i. la na n-Amadan .i.</span>
<lb n="453"/><span>dia mart. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>An dara la .i. dia ceadaoin. Le breagh nealtana geal</span>
<lb n="456"/><span>greine. Gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>An treas la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach slam-nealtach</span>
<lb n="459"/><span>geal greine: gaoth ciuin aniar ttuadh: la mar an</span>
<lb n="460"/><span>cceadna.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>An ceathramha la .i. dia haoine. La breagh nealtana: gaoth</span>
<lb n="463"/><span>ciuin aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia satharn. La breagh nealtana greine</span>
<lb n="466"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>An seiseadh la .i. dia domhnach. La breagh nealtana ciuin.</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>An seachtmhad la .i. dia luain; - drochmargadh muc.</span>
<lb n="471"/><span>Maidin aoibhin aorach nealtana greine: gaoth geur anoir</span>
<lb n="472"/><span>ttuadh: - Chuadhas go Baile-at-a-cliath. Bhiodas ann ag</span>
<lb n="473"/><span>leathuair d'eis a naoi cia nachar fhagas Callain go leathuair</span>
<lb n="474"/><span>d'eis a deich .i. aon uaire deag bhíos ag imtheacht. Caitheas</span>
<lb n="475"/><span>dia mairt, dia ceadaoin, diardaoin agus dia haoine ag</span>
<lb n="476"/><span>ceannach earraigh. Thangas abhaile dia satharn, la breagh</span>
<lb n="477"/><span>nealtach: gaoth geur attuadh: seachtmhuin roibhreagh ba headh</span>
<lb n="478"/><span>e, cia go dteasduigheann fearthuinn go mor.</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>An treas la deag .i. dia domnach; - an dara la de tri</span>
<lb n="481"/><span>laethe na seanriabhaiche: la breagh nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia luain - an treas la de tri</span>
<lb n="484"/><span>laethe na seanriabhaiche: la breagh nealtach: gaoth geur andeas.</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia mart. La breagh mionfearthanna:</span>
<lb n="487"/><span>gaoth fuar andeas: - is mor do teasdadh an fearthain</span>
<lb n="488"/><span>se, oir ni raibh fearthainn againn o Ceadaoin-a-Luaithre .i. le</span>
<lb n="489"/><span>naoi seachtmhuine. Gach la go h-aoibhin, alainn, speirghorm,</span>
<lb n="490"/><span>geal, greine, ciuin, gan ciach gan ceo, mar mi na bealltainne</span>
<lb n="491"/><span>o trí laethe na seanriabhaiche gus an ceathramha la fichiod</span>
<lb n="492"/><span>.i. diardaoin. - do marbhas muc dia mairt .i. an treas</span>
<lb n="493"/><span>la fichiod - Chuireas muc ar salann andiu .i. an ceathramha</span>
<lb n="494"/><span>la fichiod.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>An ceathramha la ficiod .i. diardaoin. La aoibin aorach</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="497"/><p><span>speirghorm geal greine bog brothallach tríd amach. Is comhsamhail</span>
<lb n="498"/><span>le mi bhealltainne e; acht teasduigheann fearthainn</span>
<lb n="499"/><span>o seantalamh.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin nealtach</span>
<lb n="502"/><span>ciuin: la mar an cceadna: gaoth anoir.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia satharn. La breagh nealtach:</span>
<lb n="505"/><span>gaoth ciuin andeas: is mor teasduigheann fearthainn uainn</span>
<lb n="506"/><span>anois.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>An seachtmhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh bog</span>
<lb n="509"/><span>nealtach: gaoth ciuin andeas: braon a mbeal na gaoithe um</span>
<lb n="510"/><span>deire laoi: oidhce mionfearthanna, agus is mor theasduigheann.</span>
<lb n="511"/><span>- Chaitheas an oidche le h-olbaois a bfochair Tomas Toibin o</span>
<lb n="512"/><span>Coill na bhFraochan: agus a bfochair M. Ni tS. nachar a slan</span>
<lb n="513"/><span>oibre dhomh!</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia luain. La breagh bog fearthanna:</span>
<lb n="516"/><span>gaoth ciuin anoir.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. dia mairt. Maidin go moch mion-ceathanach:</span>
<lb n="519"/><span>la breagh bog tromnealtach: gaoth ciuin anoir:</span>
<lb n="520"/><span>deire laoi ceobrain.</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>An deichmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin .i. Oidhche Bealltainne.</span>
<lb n="523"/><span>La breagh bog tromnealtach: gaoth ciuin andeas:</span>
<lb n="524"/><span>ceannach mear ag aonach na muc a Muillean-Ui-Chuan: air</span>
<lb n="525"/><span>muca beaga céad go leith, no céad is tri ceathramhna, agus</span>
<lb n="526"/><span>air muca oga .i. slipighe; acht ni raibh moran lorg ar muca</span>
<lb n="527"/><span>ramhra mora. - Is aoibhin an deire se ar Mi Abrain bog</span>
<lb n="528"/><span>braonach.</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>MI BEALLTAINE 1834 - gach la line. An céad la .i.</span>
<lb n="531"/><span>diardaoin: la aonaigh Muillin-Ui-Chuain - ceannach mait</span>
<lb n="532"/><span>ar eallach. Maidin aoibin aorach nealtana greine ciuin</span>
<lb n="533"/><span>caoin: la breagh buidhe Bealltoinne speirghorm geal greine</span>
<lb n="534"/><span>ciuin: taid capail coistighe an lae foilighthe le minsgoiche</span>
<lb n="535"/><span>aile: capail an cara mar an cceadna: saothar ar siubhal</span>
<lb n="536"/><span>go dian.</span>
<lb n="537"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="538"/><p><span>An dara la .i. dia haoine. La ciothanach: gaoth aniar:</span>
<lb n="539"/><span>claoduighe treas na sraideanna.</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>An treas la .i. dia satharn: la aonach na muc. La breagh</span>
<lb n="542"/><span>nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>An ceathramha la .i. dia domhnach. La breagh mionciothanach</span>
<lb n="545"/><span>gaoth ciuin andeas.</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia luain: la aonaigh Callain. La</span>
<lb n="548"/><span>breagh nealtana: gaoth ciuin aniar: moran eallach ar an</span>
<lb n="549"/><span>aonach, agus luach meadhonach.</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>An seiseadh la .i. dia mairt. La breagh nealtach: gaoth</span>
<lb n="552"/><span>ciuin andeas, go deire laoi, an tan d'eirigh anfa andeas:</span>
<lb n="553"/><span>potataoi o tri pingine-go-leith go tuistiuin an cloch: oidhche</span>
<lb n="554"/><span>ciuin dorcha.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. La breadh nealtach</span>
<lb n="557"/><span>ciuin caoin.</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. diardaoin: .i. diardaoin Deasgabhala</span>
<lb n="560"/><span>.i. la saoire. La breagh nealtach ciuin. - Tarla socharaid</span>
<lb n="561"/><span>Phadruig Ui Ceallachain andiu, noch do marbhadh ag teacht</span>
<lb n="562"/><span>a baile o Cill Chuinigh, le tuitim as a trucail fein. Thaineadh</span>
<lb n="563"/><span>Seanbheastighe Baile-an-Garaidh do chum na sochraidhe, agus</span>
<lb n="564"/><span>do buail Carabatuighe Callaine iad; acht do chuir na Seanbheastighe</span>
<lb n="565"/><span>an rith ar na Carabhatuidhe, na mbaile fein. Do</span>
<lb n="566"/><span>milleadh beirt .i. Seanbheast agus Carabat; is dona an obair</span>
<lb n="567"/><span>se la saoire solomanta.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>An naomhadh la .i. dia haoine. La breagh nealtach: gaoth</span>
<lb n="570"/><span>ciuin attuadh. Ta Caisin, an Seanbheast o Gragách, go tinn</span>
<lb n="571"/><span>lag agus - an Carabat o Fatha an Aonaigh go bruighte</span>
<lb n="572"/><span>breoighte.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia satharn. La breag slamnealtach</span>
<lb n="575"/><span>greine: gaoth ciuin attuad.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog fearthanna:</span>
<lb n="578"/><span>gaoth beodha andeas.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>An dara la deag .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="581"/><span>lomarnealtach, d'eis oidhce breagh bog fearthanna: gaoth</span>
<lb n="582"/><span>ciuin aniar ndeas: la breagh ciothan um deire laoi.</span>
<lb n="583"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="584"/><p><span>An treas la deag .i. dia mart. La breag bog nealtach</span>
<lb n="585"/><span>ciuin: tuistiun an cloich ar potataoi.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>An ceathrama la deag .i. dia ceadaoin. Maidin agus</span>
<lb n="588"/><span>meadhon lae agus trathnona breagh bog geal greine: trathnona</span>
<lb n="589"/><span>deaghanach agus deire laoi agus oidhce fearthanna: gaoth ard</span>
<lb n="590"/><span>aniar. Cuireas ceathramha potataoi cupaighe a ttalamh an</span>
<lb n="591"/><span>Rector Stevenson, ag Cuirt an Uite. - Caitheas tosach</span>
<lb n="592"/><span>oidhche a bhfocair Tomas Toibin agus - .</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtach</span>
<lb n="595"/><span>sraidsalach: meadhon lae agus trathnona, agus deire laoi</span>
<lb n="596"/><span>aoibhin aorach geal greine: gaoth ciuin anoir ndeas: an ré</span>
<lb n="597"/><span>go glan ar speir gorm san oidche.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia haoine. La breagh nealtach</span>
<lb n="600"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh nealtach:</span>
<lb n="603"/><span>cuig pingine ar potataoi, cia nach bhfuill acht da fichiod an</span>
<lb n="604"/><span>baraille ar cruitneacht.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia luain. La breagh feartanna:</span>
<lb n="609"/><span>gaoth gartach aniar.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>An fithceadh la .i. dia mart. La breagh bog nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>An t-aonmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin .i. la trosga. La</span>
<lb n="614"/><span>breag speirghorm geal greine brothallach ciuin.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>An dara la fichiod .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="617"/><span>speirgorm geal greine brothallach: gaoth ciuin bog attuadh:</span>
<lb n="618"/><span>la mar an cceadna: oidhche aoibhin aorach gealaighe speir-ghorm</span>
<lb n="619"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>An treas la fichiod .i. dia haoine. La aoibin aorach geal</span>
<lb n="622"/><span>greine speirghorm: gaoth bog ciuin anoir ttuadh: oidhche</span>
<lb n="623"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. La breagh geal</span>
<lb n="626"/><span>greine, speirghorm: gaoth beodha anoir ttuadh.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>An cuigeadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin aoibhin</span>
<lb n="629"/><span>aorach speirghorm geal greine: gaoth geur anoir ttuadh:</span>
<lb n="630"/><span>la mar an cceadna.</span>
<lb n="631"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="632"/><p><span>An seiseadh la ficiod .i. dia luain. La aoibhin aorach speir-ghorm</span>
<lb n="633"/><span>geal greine: gaoth geur anoir ttuadh.</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>An seactmhad la ficiod .i. dia mart. La breagh brothallach</span>
<lb n="636"/><span>speirghorm greine caoin ciuin. Chuadas go Móthobar ar cara</span>
<lb n="637"/><span>an Ceitinge go tigh Seamuis Ui Maollala, noch do thug ite</span>
<lb n="638"/><span>agus ol go hór domh féin agus do Riocard Colatán.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh brothallach</span>
<lb n="641"/><span>geal greine speirghorm, gan neal gan ceo, ciuin caoin.</span>
<lb n="642"/><span>Chuadas ar cara an Ceitinge go Baile-an-Garad, no Cill</span>
<lb n="643"/><span>Baoithín a bfochair - Brágh cleirioch ceannuighe a Baile-atha</span>
<lb n="644"/><span>Cliath.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>An naomadh la fichiod .i. Diardaoin Abhloinne, la saoire</span>
<lb n="647"/><span>.i. la aonaigh Cille Cuinnigh. La aoibhin aorach speirghorm geal</span>
<lb n="648"/><span>greine ciuin brothallach: muca ag faghail bhais leis an brothall</span>
<lb n="649"/><span>air an aonach ande: luach beag ar eallach.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>An deichmhadh la fichiod .i. dia haoine. La breagh geal</span>
<lb n="652"/><span>greine ciuin.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air fichid .i. dia satharn. La breag</span>
<lb n="655"/><span>greine ciuin.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>MI MEADHOIN a t-samhra 1834. An cead la .i. dia</span>
<lb n="658"/><span>domhnac. La breagh nealtana: gaoth beoda andeas.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>An dara la .i. dia luain; - an srath Contae da gearradh.</span>
<lb n="661"/><span>La breag geal greine: gaoth beoda aniarndeas.</span></p>
<lb n="662"/>
<lb n="663"/><p><span>An treas la .i. dia mart. La breagh geal greine: cioth</span>
<lb n="664"/><span>trom um se a clog um trathnona le gaoth gárthach aniar: "Is</span>
<lb n="665"/><span>minic dubhachán mor le beagán feartana": taim ag cur</span>
<lb n="666"/><span>potataoi faoilidh faoi clasughadh: is breagh an aimsir e cum</span>
<lb n="667"/><span>potataoi do shaothramhadh: act chidim torrain san ttalam</span>
<lb n="668"/><span>ag gearradh na heornan, noch a cuireadh mi o shoin; is mor e</span>
<lb n="669"/><span>m'eagla go millfid mo chuid potataoi: cidhim eunluigh .i.</span>
<lb n="670"/><span>priacháin, spideoga, etc., ag breith na torain leo na ngobaibh</span>
<lb n="671"/><span>cum na gearrcacadh oga: muna bheith eunlaighte an aeir, do</span>
<lb n="672"/><span>iosfadh piasta na talmhan gach toradh tagan trid: da brigh sin,</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="673"/><p><span>is mor an maith do gnidhid na h-éin beaga don tsaoghal; agus,</span>
<lb n="674"/><span>dar ndoth ma ithid na hein beaga beagan arbhar is fiu a saothar</span>
<lb n="675"/><span>e.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>An ceathrama la .i. dia ceadaoin. Maidin breag bog</span>
<lb n="678"/><span>tromnealtach: meadhon lae agus trathnona tromfhearthanna:</span>
<lb n="679"/><span>.i. o bhuile a clog go ceathar, le gaoth beoda andeas: do</span>
<lb n="680"/><span>iontadh an gaoth attuadh, agus do stad an fhearthuinn amarcach</span>
<lb n="681"/><span>so: deire laoi agus oidhche soinnnine: is mor an maith do rinn</span>
<lb n="682"/><span>an fearthainn se do gach barr.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorac</span>
<lb n="685"/><span>slamnealtach geal greine: meadhon lae agus trathnona mar</span>
<lb n="686"/><span>an cceadna: deire laoi ceathanach ciuin: gaoth ciuin.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>An seiseadh la .i. dia haoine. La aoibhin aorach nealtana</span>
<lb n="689"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia satharn. La aoibhin aorach nealtana</span>
<lb n="692"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>An t-octmhadh la .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="695"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>An naomhad la .i. dia luain. La aoibhin aorach nealtana</span>
<lb n="698"/><span>greine breagh bog: gaoth ciuin aniar: deire laoi ceathánach</span>
<lb n="699"/><span>cumhra caoin. Chuadhas a ttrucail Mhichil Ui Mhaolala go</span>
<lb n="700"/><span>socharaid - Codlatán tre Cathar Leisg agus an Leacht Breac</span>
<lb n="701"/><span>do Clais-a-Tulaigh agus Bothar na Mánt, go Graig-Rosa-</span>
<lb n="702"/><span>Ua-Neana, .i. se mile ait ar tharla an socharaid orm: casas</span>
<lb n="703"/><span>gus an Leacht Breac, agus cuadas go Ceananas, se mile</span>
<lb n="704"/><span>eile, agus go Teampul Loisg, tri mile ait ar cuireadh an</span>
<lb n="705"/><span>corp. Gluaiseas as sin abhaile, tre Baile-Mac-Adhamh</span>
<lb n="706"/><span>os cionn na line ceithre mile eile .i. naoi mile deag. Is</span>
<lb n="707"/><span>aoibhin radarc na tire anois, oir ata gach barr ag teacht</span>
<lb n="708"/><span>go maith: acht nil deire le leasughadh da cur amach ag daoine</span>
<lb n="709"/><span>bocta tuatha fos; agus ata a lan clasa le gearradh. As</span>
<lb n="710"/><span>leis an coltar ata luct tuatha da ngearradh anois. Leighim</span>
<lb n="711"/><span>gur theib siol go leor potataoi a cConnacht agus laimh le Ros</span>
<lb n="712"/><span>ar Sliabh Breathnach.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach ciuin</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="715"/><p><span>speirghorm geal greine: deire laoi tromceathanach: gaoth</span>
<lb n="716"/><span>ciuin aniar.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin - drochmargadh</span>
<lb n="719"/><span>muc. Maidin aoibin aorac sraidfhliuch speirgorm geal</span>
<lb n="720"/><span>greine: cioth trom cloichsneacta agus fearthanna le ceithre</span>
<lb n="721"/><span>blaodhmana toirnighe agus splanca teine creasa, um an</span>
<lb n="722"/><span>t-aon bhuile deag le ciunas mor. - Ni cuimhin liom ariamh</span>
<lb n="723"/><span>anfa le linn toirnighe; acht is roghnatach tromfeartuin le</span>
<lb n="724"/><span>toirneach.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>An dara la deag .i. diardaoin; - moran eallach agus</span>
<lb n="727"/><span>beagan luach: la breagh nealtach ciuin: ciothan um deire laoi</span>
<lb n="728"/><span>le gaoth ciuin aniar: drochaonac a cCallain.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>An treas Ia deag .i. dia haoine. Maidin agus meadhon</span>
<lb n="731"/><span>lae geal greine: trathnona agus deire laoi nealtach; deire</span>
<lb n="732"/><span>laoi tromnealtach fearthanna speirfoilighthe: gaoth ciuin</span>
<lb n="733"/><span>andeas: oidhche fearthanna.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>An ceathramha la deag .i . dia satharn. Mocheirghighe morfearthanna</span>
<lb n="736"/><span>d'eis oidhche doinninne. "Giolla gach síne an</span>
<lb n="737"/><span>ceo": "Ceo doinninne air sleibhtibh." Maidin soinninne:</span>
<lb n="738"/><span>gaoth gartach gairg aniar ndeas: tromfearthuin um trathnona:</span>
<lb n="739"/><span>as sin suas breag nealtana greine ciuin caoin: gaoth aniar:</span>
<lb n="740"/><span>glastuile san Amhain ar feadh an lae.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia domnach. La breagh nealtach:</span>
<lb n="743"/><span>gaoth fuar aniar.</span></p>
<lb n="744"/>
<lb n="745"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia luain. La mioncheathanach: gaoth</span>
<lb n="746"/><span>fuar gartach aniar. Is mor m'eagla go ccuirfidhear an</span>
<lb n="747"/><span>cruithneacht trom an aigheadhreidh aimhréidh leis an gaoth.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia mart. La breag nealtach:</span>
<lb n="750"/><span>gaoth ciuin bog aniar. d'imtigh an fuacht agus an anfa.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La mionceathanach:</span>
<lb n="753"/><span>gaot fuar aniar.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>An naomhadh la deag .i. diardaoni. La tromnealtach tirm:</span>
<lb n="756"/><span>anfa aniarndeas. Cuireas athlán ar mo cuid potataoi</span>
<lb n="757"/><span>andiu.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia haoine. An la is sia sa mbliadhain:</span>
<lb n="760"/><span>la tromnealtach ceobhrain: gaoth ciuin andeas. Is fuar an</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="761"/><p><span>Mi-Meadhain e. Ta an galar goile goimhideach gorm marbhtach</span>
<lb n="762"/><span>go h-iomadamhail a mBaile-ath-Cliath. Go ccoimeadadh Dia</span>
<lb n="763"/><span>uainn e, agus go saoradh se na Criosdaighthe!</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>An t-aonmhadh la fichiod .i. dia satarn. Maidin breagh</span>
<lb n="766"/><span>bog nealtach: d'imthig an fuacht. - Ta ancuid potataoi air</span>
<lb n="767"/><span>an margadh .i. cuig n-ualaighe deag air ficid chapail, ar</span>
<lb n="768"/><span>tuistiun, agus tuistiun is leathpingin, agus cuig pingine</span>
<lb n="769"/><span>an cloich: dioladh fochloch ar cuig pingine go leith an cloich.</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>An dara la fichiod .i. dia domhnach. Maidin breag bog</span>
<lb n="772"/><span>nealtana galgreineach ciuin: la aoibhin aorach geal greine</span>
<lb n="773"/><span>ciuin caoin; agus is mor do theasdadh so, oir bi an aimsir</span>
<lb n="774"/><span>ro-fuar.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>An treas la fichiod: Oidhche Feil Seaghain .i. dia luain .i.</span>
<lb n="777"/><span>oidhche an teine cnaimh. - Ni feacadh teine cnaimh air</span>
<lb n="778"/><span>fodhnamh oir ta an dlighe na ccoinne: la breagh bog ceobhrain:</span>
<lb n="779"/><span>gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia mairt .i. la Feil Seaghain</span>
<lb n="782"/><span>.i. la Fheil Eoin Baiste. - Bhi an la so na saoire riamh gus</span>
<lb n="783"/><span>an la andiu; acht gearradh amach e leis an Eaglais; oir ba</span>
<lb n="784"/><span>mhor an la oil e d'eis oidce an teinne cnaimh: cnagairneach</span>
<lb n="785"/><span>trom o buile go cuig a clog ar maidin go moch le gaoth ciuin</span>
<lb n="786"/><span>aniar. Ta tuile buidhe san Amhain: la breagh bog soininne</span>
<lb n="787"/><span>ciuin. - drochmargadh potataoi.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog</span>
<lb n="790"/><span>nealtach ciuin: ceofrán o tri a clog um trathnona go deire</span>
<lb n="791"/><span>laoi.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh bog nealtach:</span>
<lb n="794"/><span>gaoth fionfhuar aniar.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>An seachtmhadh la fichiod .i. dia haoine. Mochmhaidin breagh</span>
<lb n="797"/><span>nealtana galgreineach: gaoth geur attuadh: acht do bhog an</span>
<lb n="798"/><span>mhaidin na dhiaidh san. La aoibhin aorach geal greine bog.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin tromnealtach:</span>
<lb n="801"/><span>braon a mbeul na gaoithe andeas: la mionceathanach</span>
<lb n="802"/><span>ciuin: potataoi air chuig pingine a cloich: min buidhe air tri</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="803"/><p><span>pingine a pota, agus min coirce ar tuistiun: is tearc ata</span>
<lb n="804"/><span>potataoi.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh bog ciuin</span>
<lb n="807"/><span>geal greine d'eis oidhce ceathanach.</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>An deichmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="810"/><span>speirghorm geal greine ciuin. Ta slinneadoir ag deasugadh</span>
<lb n="811"/><span>ceann a tighe agam.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>- BUIDHEMIS BROTHALLACH BIADHGANN Liadhgann L.S.</span>
<lb n="814"/><span>Buidhemis na gorta 1834. An cead la .i. dia mairt: -</span>
<lb n="815"/><span>margadh maith potataoi. La breagh brothallach nealtana geal</span>
<lb n="816"/><span>greine ciuin.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>An dara la .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine slamnealtach</span>
<lb n="819"/><span>brothallach: la mar an cceadna.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>An treas la .i. diardaoin. La breagh brothallach ciuin</span>
<lb n="822"/><span>slamnealtach geal greine.</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>An ceathramha la .i. dia haoine. Maidin breagh brothallach</span>
<lb n="825"/><span>ciuin: la mar an cceadna.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia satharn. Maidin breagh brothallach</span>
<lb n="828"/><span>ciuin geal greine: deire laoi nealtach, brothallach: cuig</span>
<lb n="829"/><span>pingine ar potataoi.</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>An seiseadh la .i. dia domhnach. La breagh bog: braon a</span>
<lb n="832"/><span>mbeul na gaoithe: oidhce tromceathanach.</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia luain. La breagh braonach bog</span>
<lb n="835"/><span>ciuin: - Cromamair air sraideanna Callaine do deasughadh,</span>
<lb n="836"/><span>agus do leanamair da ndeasughadh air feadh chuig seachthmhuinne.</span>
<lb n="837"/><span>Do dheasuigheamar o ceann a bhaile gus an ceann eile .i. o</span>
<lb n="838"/><span>Ceardcha Fiodhachan air an ttaobh thuadh go Cloich-a-mhíle</span>
<lb n="839"/><span>ag an seipeal ar an ttaobh theas. Ba mor an foirtin do na</span>
<lb n="840"/><span>bochtanaibh. Biodhas os a ccionn ar feadh na h-aimsire. Bi</span>
<lb n="841"/><span>naoi bpingine do gach fear agus buachaill san lo: deire an</span>
<lb n="842"/><span>laoi ceathanach.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Níor scríobh sé a thuille ar feadh an mhí so.</span>
<lb n="845"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="846"/><p><span>MI LUGHNASA. Tosach an mhí ceathánach: lar an mhi breagh</span>
<lb n="847"/><span>brothallach: morcuid cruithneachta gearrtha roimhe la Feil</span>
<lb n="848"/><span>Muire Mor sa bhfobhar .i. an cuigmheadh la deag: tromfearthainn</span>
<lb n="849"/><span>oidhche de domhnach an seachtmhadh la deag. Air an fithceadh la</span>
<lb n="850"/><span>.i. dia ceadaoin, chuadh sgata fear agus ban gan tuarastal</span>
<lb n="851"/><span>ag gearradh eornan don Dean. D'eis teacht abhaile bi buala</span>
<lb n="852"/><span>ag da rann diobh agus carabhataighe agus seanbheastaighe eile.</span>
<lb n="853"/><span>Do lamhadh na pileirighe, agus do mharbadh Mac h-Eilighe o</span>
<lb n="854"/><span>Fatha na Gard. Do goineadh Micheal Pruit o Baile-an-</span>
<lb n="855"/><span>Garadh, noch do mhair seachtmuin, agus do eug se ann sin.</span>
<lb n="856"/><span>Is maith nachar marbhadh a lan Seanbheastuighe ag a sochraid;</span>
<lb n="857"/><span>acht nach leigfeadh Major Brown do na pileirighe lamhach.</span>
<lb n="858"/><span>Cuiread ochtar cum priosún Cille Chuinnigh .i. Lamhrás Pruit</span>
<lb n="859"/><span>os cionn na líne (mac gabhaltuidhe), an Fuiteach (spailpín),</span>
<lb n="860"/><span>beirt Cuimhneachan agus Slatra (triur fear saoghal), Eadhman</span>
<lb n="861"/><span>Eadmhard, greasuidhe (seanbheastuighe an seisear so), Teddy</span>
<lb n="862"/><span>Desina fideadór Sasanach, Neddy Vass spailpin (carabhatuige</span>
<lb n="863"/><span>an beirt se).</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Deire an mhi bog braonach: bi anfa anba la aonaigh Callain</span>
<lb n="866"/><span>.i. an cead la fichiod noch do sguab airbhar go h-iongantach.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>MEADHAN FOBHAR 1834. Mi ceathanach gus an t-aonmhadh</span>
<lb n="869"/><span>la deag .i. diardaoin, an tan do chrom an sin ag socrugadh.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>An dara la deag .i. dia haoine. La breagh bog nealtach.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>An treas la deag .i. dia satharn. La breagh bog nealtana</span>
<lb n="874"/><span>greine, agus mar an cceadna go deire an mhi.</span></p>
<lb n="875"/>
<lb n="876"/><p><span>FUIDHEALL FOBHAIR 1834. Samhra beag na Feil Michil</span>
<lb n="877"/><span>tosach an mhi: anfadha aniar agus attuadh meadhan an mhi air</span>
<lb n="878"/><span>feadh seachtmhuine: aimsir breagh bog tirm deire an mhi. Ba</span>
<lb n="879"/><span>rouras potataoi do bhaint, agus ni fheacadh chomh breagh ariamh</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="880"/><p><span>iad. Taid potataoi ar pingin no tri leathpinginighe an chloich.</span>
<lb n="881"/><span>Ni feacadh Mi Fuidheal Fhobhar com breag o rugadh me. Nior</span>
<lb n="882"/><span>miste samhra beag na Feill Michil do glaodh air ó tosach go</span>
<lb n="883"/><span>deire.</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>MI SAMhNA 1834 .i. An cead mi den Geimhre. An cead</span>
<lb n="886"/><span>la .i. dia satharn .i. la saoire .i. la Naoimh an Domhain .i.</span>
<lb n="887"/><span>oidhce Fheil na Marbh. La breag bog ciuin galgreineach</span>
<lb n="888"/><span>nealtana.</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>An dara la .i. dia domnach .i. la Feil na Marbh. La breagh</span>
<lb n="891"/><span>bog nealtana galgreineach ciuin.</span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>An treas la .i. dia luain .i. la aonaigh na muc. La geal</span>
<lb n="894"/><span>gréine speirghorm ciuin. Is mor theasduigheann fearthuinn</span>
<lb n="895"/><span>o lucht siolchuir: ancuid muc agus beagan luach air muca.</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>An ceathramha la .i. dia mairt .i. la aonaigh na Samhna a</span>
<lb n="898"/><span>cCallain-a'-Chlampuir. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin</span>
<lb n="899"/><span>aniar: - deich sgillinge air banabh, cia nach bfuill acht punt</span>
<lb n="900"/><span>ar mucin meith, céad meadhachan: droch ceannach ar gach nidh</span>
<lb n="901"/><span>eile: ceofrán um urtosach oidhce, tromnealtach; fearthanna</span>
<lb n="902"/><span>on t-aon bhuile deag suas.</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia ceadaoin. Maidin siorfearthann</span>
<lb n="905"/><span>o meadhon oidhce: gaoth gartach geimhreamhail aniar. Is mor</span>
<lb n="906"/><span>do theasdadh an fhearthain se o lucht siolchuir a ttalamh</span>
<lb n="907"/><span>athphotataoi: la soininne o ocht a clog suas, agus galgreineach</span>
<lb n="908"/><span>o am go h-am: tuille faoi port san Amhain.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>An seiseadh la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="911"/><span>speirghorm geal greine ciuin: trathnona nealtach breagh.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin clagairnighe</span>
<lb n="914"/><span>coimhtighe o meadhan oidhce: meadhan lae soinninne: deire</span>
<lb n="915"/><span>laoi agus oidhche doininne: ni feacadh aoinneach tuile comh</span>
<lb n="916"/><span>mor leis on mbliadhain 1797 .i. an bliadhain do briseadh</span>
<lb n="917"/><span>droichead an Bhaile Nua, agus droichid iomadh eile: gaoth</span>
<lb n="918"/><span>geur aniar ttuadh.</span>
<lb n="919"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="920"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia satharn. Maidin geal greine: la</span>
<lb n="921"/><span>mar an cceadna, ciuin caoin: do thuit an tuile go mor.</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>An naomhadh la .i. dia domhnach. La geal greine nealtana.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia luain .i. Oidhce Feil Martan. Maidin geal</span>
<lb n="926"/><span>greine: la nealtana glas. Leighin .i. Léighim gur iomadh</span>
<lb n="927"/><span>iomdha diobhail do rinn tuile a mBaile-atha-cliath, san Dodur</span>
<lb n="928"/><span>.i. Dothra, onom., dia haoine se ghabh torainn.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt .i. la Feil Martan. La</span>
<lb n="931"/><span>nealtach glas ciuin.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="934"/><span>ciuin: daoine ag siolchur.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>An treas la deag .i. diardaoin. La breagh bog nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia haoine. Maidin geal greine</span>
<lb n="939"/><span>speirghorm, seaca leithe, ciuin: meadhan lae breagh bog:</span>
<lb n="940"/><span>deire laoi nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia satharn. Maidin breag bog</span>
<lb n="943"/><span>nealtach: gaot ciuin attuadh.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La breag bog nealtach</span>
<lb n="946"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia luain. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="949"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia mart. La breag bog nealtach</span>
<lb n="952"/><span>ciuin. - Ni feacadh deire fobhair na tosach geimhre com</span>
<lb n="953"/><span>breag bog ciuin leat-sa.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag bioghamhail</span>
<lb n="956"/><span>nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>An fithcheadh la .i. diardaoin. La breagh geal grenie speirghorm:</span>
<lb n="959"/><span>maidin seaca leith: gaoth geur anoir ttuadh.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>An t-aonmhadh la fichiod .i. dia haoine. La breag nealtach:</span>
<lb n="962"/><span>gaoth anoir ttuadh.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>An dara la ficiod .i. dia satharn. La ciuin ceobhrain</span>
<lb n="965"/><span>mionceathanach.</span>
<lb n="966"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="967"/><p><span>An treas la fichiod .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="968"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia luain.  La aoibhin aorach</span>
<lb n="971"/><span>breag bog ciuin nealtach.</span></p>
<lb n="972"/>
<lb n="973"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. dia mairt. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="974"/><span>ciuin: - Tá urmhor siolchuir na duthcha deanta anois.</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin</span>
<lb n="977"/><span>aorach slamnealtach, geal greine ciuin: la nealtach ciuin</span>
<lb n="978"/><span>caoin caomh: is deamhrach le samhra e.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>An seachtmhadh la fichiod .i. diardaoin. La breag bog nealtach</span>
<lb n="981"/><span>ciuin: deire laoi galgreineach.</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin agus</span>
<lb n="984"/><span>meadhan lae mionceathanach: gaoth gartach aniar ndeas:</span>
<lb n="985"/><span>deire laoi nealtana galgreineach ciuin breagh: is mor do</span>
<lb n="986"/><span>teasdadh an fearthainn se o giobhar gheamhar.</span></p>
<lb n="987"/>
<lb n="988"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. dia satharn. La breag bog nealtach:</span>
<lb n="989"/><span>gaoth ard aniar ttuadh air maidin agus ciuin um deire laoi agus</span>
<lb n="990"/><span>oidhce.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. dia domhnac. La breagh bog</span>
<lb n="993"/><span>nealtach ciuin. - an da mhi se gabh torainn .i. Fuidheall-Fhobhar</span>
<lb n="994"/><span>agus Mi Samhna, ni feacad aoinneach ariamh da mhi ba</span>
<lb n="995"/><span>buige ba breagha na iad. Ta potataoi sabhalta agus ata</span>
<lb n="996"/><span>coinligh branraighthe d'eis siolcur do deanamh.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>MI MHEADHAIN-A'-GHEIBHRE .i. MI NA NODLAG, 1834.</span>
<lb n="999"/><span>An chead la .i. dia luain. La breagh biogamhail galgreineach:</span>
<lb n="1000"/><span>gaoth ard aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>An dara la .i. dia mairt. La breagh biogamhail nealtana</span>
<lb n="1003"/><span>galgreineach: gaoth ard aniar.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>An treas la .i. dia ceadaoin. La breag bog nealtach:</span>
<lb n="1006"/><span>gaoth aniar.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>An ceathramha la .i. diardaoin. La aonaigh Muilleann</span>
<lb n="1009"/><span>Ui Chuain, - luach beag ar mucaibh. Maidin aoibhin aorach</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1010"/><p><span>lomarnealtach galgreineac, mar la breagh Abrain: deire</span>
<lb n="1011"/><span>laoi breagh bog nealtach: gaoth ciuin attuad.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia haoine. La breag bog nealtac ciuin:</span>
<lb n="1014"/><span>oidhche silteanach: gaoth andeas.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>An seiseadh la .i. dia satharn. Maidin breag nealtach</span>
<lb n="1017"/><span>ciuin: trathnona bog silteanach: gaoth ciuin andeas.</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia domnach. La breagh bog nealtach,</span>
<lb n="1020"/><span>d'eis oidhce siltheanach: gaoth ard andeas.</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia luain. La breagh bog nealtach.</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>An naomhadh la .i. dia mart. La breagh biogamhail nealtach:</span>
<lb n="1025"/><span>gaoth ciuin aniar ndeas: oidhce tromceathanach gaothmar.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach,</span>
<lb n="1028"/><span>seaca leithe, speirgorm geal greine ciuin: la mar an cceadna</span>
<lb n="1029"/><span>gan neal gan ceo gan fuacht: oidhce gealaighe.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="1032"/><span>seaca leithe, leac oidhre ceathramha ordlaigh ar tigheacht:</span>
<lb n="1033"/><span>speirghorm sraidthirm: la mar an cceadna: oidhce gealaighe.</span></p>
<lb n="1034"/>
<lb n="1035"/><p><span>An dara la deag .i. dia haoine. La breagh nealtana galgreineach</span>
<lb n="1036"/><span>ciuin: ceo d'eis maidin breag ciuin, ceo seaca</span>
<lb n="1037"/><span>leithe.</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>An treas la deag .i. dia satarn .i. la aonaigh na muc. La</span>
<lb n="1040"/><span>breag nealtach ciuin ceo d'eis maidin seaca leithe.</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="1043"/><span>galgreineach ciuin: oidhche gealaighe.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>An cuigmhead la deag .i. dia luain .i. la aonaig. Maidin</span>
<lb n="1046"/><span>seaca; leac oidhre tri leathceathramhna ordlaigh ar tigheacht ar</span>
<lb n="1047"/><span>lochánaibh: morcuid eallach .i. ba agus muca ar an aonach: luach</span>
<lb n="1048"/><span>maith ar loiligheachaibh agus ba ramhra: beagan luach ar</span>
<lb n="1049"/><span>mucaibh: la breag bog.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia mairt. La breagh bog tromnealtach:</span>
<lb n="1052"/><span>gaoth ciuin attuadh: d'imtigh an sioc agus an leac</span>
<lb n="1053"/><span>oidhre, gan fearthainn gan fuacht.</span>
<lb n="1054"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1055"/><p><span>An seachtmhad la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog</span>
<lb n="1056"/><span>tromnealtach ar maidin: acht lomarnealtach galgreineach</span>
<lb n="1057"/><span>um deire laoi: oidche speirghorm ciuin: lanre.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>An t-ochtmadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="1060"/><span>seaca leithe speirgorm geal greine: leac oidhre deachmhadh</span>
<lb n="1061"/><span>ordlaigh air tiughacht ar lochanaibh: gaoth ciuin attuadh: la</span>
<lb n="1062"/><span>mar an cceadna, gan uiread mo bhaise de neal ar an speir</span>
<lb n="1063"/><span>gorm glan: oidhche nealtach.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia haoine. Maidin tromnealtach ciuin</span>
<lb n="1066"/><span>breagh: la mar an cceadna.</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>An fithceadh la .i. dia satharn. La nealtach breagh biogamhail</span>
<lb n="1069"/><span>ciuin. Cuadhas go Cill Cuinnigh.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach</span>
<lb n="1072"/><span>galgreineach ciuin.</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>An dara la fichiod .i. dia luain. La breagh nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>An treas la ficiod .i. dia mairt. La aoibhin aorach geal</span>
<lb n="1077"/><span>greine ciuin: - ni fiu traithnín na fos caithnín na mion-siocain</span>
<lb n="1078"/><span>bhíonn gach oidhce ann. Morchuid feola ar beagán</span>
<lb n="1079"/><span>luach; acht beagan ceannach uirthe. Muicfheoil agus mairt-fheoil</span>
<lb n="1080"/><span>da fheabhas ar tri pingine an punt: caoirfheoil air</span>
<lb n="1081"/><span>tuistiun: oidhche breagh bog ciuin.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin: Oidhce 'a Nodlag.</span>
<lb n="1084"/><span>La breag bog nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. diardaoin. La a Nodlag. La breag</span>
<lb n="1087"/><span>geal greine speirghorm ciuin.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>An seiseadh la ficiod .i. dia haoine .i. Feil Steaphán. La</span>
<lb n="1090"/><span>breag nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1091"/>
<lb n="1092"/><p><span>An seachtmhadh la ficiod .i. dia satarn. La breag nealtach:</span>
<lb n="1093"/><span>gaoth ard andeas. Cuadhas go Cill Cuinigh agus tangas abhaile.</span>
<lb n="1094"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1095"/><p><span>- Gabhadh Maire Ni h-Airnígh, baintreabhach Sheamuis</span>
<lb n="1096"/><span>Ui Airnígh, ar son fiacadh, agus do cuireadh go mairsil</span>
<lb n="1097"/><span>Cilleadh Cuinnigh i.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>An th-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La garthach garbh:</span>
<lb n="1100"/><span>gaoth giuineach andeas: oidhce braonach borb.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>An naomhadh la fichiod .i. dia luain: - marga muc. La</span>
<lb n="1103"/><span>fearthanna d'eis oidhce fearthanna: gaoth gartach andeas.</span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>"Samhra gach sine go Nodlaig."</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. dia mart. La siorciothanach</span>
<lb n="1108"/><span>tromfeartanna: gaoth ard andeas.</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia ceadaoin: La</span>
<lb n="1111"/><span>ceofrain: gaoth garbh.</span>
<lb n="1112"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1113"/><p><span>Bzzzzz1835 19L</span>
<lb n="1114"/><span>1835</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>MI GIONBAIR, 1835, CALLAIN A' CLAMPUIR. An</span>
<lb n="1117"/><span>chead la .i. diardaoin .i. la 'a Nodlog beag .i. la saoire.</span>
<lb n="1118"/><span>La aoibhin aorach slamnealtach speirghorm geal greine ciuin.</span>
<lb n="1119"/><span>"Deas De sa bhliadhain duinn." Go dtugadh Dia bliadhain</span>
<lb n="1120"/><span>maith dhuinn, faoi séan is faoi sonas!</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>An dara la .i. dia haoine. La breagh nealtana ciuin;</span>
<lb n="1123"/><span>siocainín agus leicin oidhre air maidin: an grian ag taitneamh</span>
<lb n="1124"/><span>go glormhar um deire laoi: oidhche ciuin duibhre.</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>An treas la .i. dia satharn. La breag bog nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>An ceathramha la .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="1129"/><span>ciuin, gan siola gaoithe, gan fuide gan fuacht, gan fearthuinn</span>
<lb n="1130"/><span>da luidhead: oidhce breag bog caoin ciuin. Ni feacad aoinneach</span>
<lb n="1131"/><span>ariamh aimsir nios breaghadh an tam so den bliadhain.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia luain .i. margad muc. Maidin</span>
<lb n="1134"/><span>ciuin ceo seaca: meadhon lae ciuin ceo: la breag bog ciuin.</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>An seiseadh la .i. dia mart. Maidin ciuin seaca leithe:</span>
<lb n="1137"/><span>la breagh geal greine.</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach speirghorm</span>
<lb n="1140"/><span>geal gaeine, seaca leithe. Is ionnan is la samhra e.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. diardaoin. La aoibhin aorach speirghorm</span>
<lb n="1143"/><span>geal greine ciuin. Ta an tir foilighte le sioc liath. Taineadh</span>
<lb n="1144"/><span>ordlach leac oidhre air lochánaibh areir. Ni fheacadh leac chomh</span>
<lb n="1145"/><span>tiubh lé an aon oidhce amhain ariam leam chuimhne, gan gal</span>
<lb n="1146"/><span>gaoite lé, da cur a ttalamh. Nil treabhadh na romhradh na</span>
<lb n="1147"/><span>grafadh da dheanam anium andiu, le treineacht a' tseaca,</span>
<lb n="1148"/><span>cia go raibh saothar ar siubhail ande. Um luidhe greine d'eirigh</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1149"/><p><span>gaoth ndeas agus tannealta noch do bhog an sioc: tosach oidhce,</span>
<lb n="1150"/><span>gaoth aniar ndeas. "Is teo siolla den ghaoith andeas</span>
<lb n="1151"/><span>'na teine ceap an domhain": oidhche bog.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>An naomhadh la .i. dia haoine. Maidin tromnealtach</span>
<lb n="1154"/><span>ceobhrain: gaoth bog aniar: ciothainin roimhe breaca an</span>
<lb n="1155"/><span>lae: la tromnealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia satarn. Maidin tromnealtach bog</span>
<lb n="1158"/><span>ceobhrain: gaoth ciuin aniar: deire laoi bog tromnealtach</span>
<lb n="1159"/><span>soinninne.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia domnach. La tromnealtach</span>
<lb n="1162"/><span>ceobhrain agus soinninne le gach lín: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>An dara la deag .i. dia luain - marga muc. Maidin</span>
<lb n="1165"/><span>nealtac galgreineach, meadhan lae mar an cceadna: gaoth</span>
<lb n="1166"/><span>ciuin bog aniar ndeas: ainiomad muc, acht beagan luach no</span>
<lb n="1167"/><span>ceannaightheoirighe. Ta naoi cciseacha deag .i. naoi n-al deag</span>
<lb n="1168"/><span>banaibhe ar an margadh ann: bogha ceatha ag buile a chluig le</span>
<lb n="1169"/><span>ceobráinín: la breagh aoibhin galgreineach trid amach: oidhce</span>
<lb n="1170"/><span>gealaighe.</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>An treas la deag .i. dia mairt. La tromnealtac morceathanach</span>
<lb n="1173"/><span>mionfeartanna duairc: gaoth beodha andeas.</span>
<lb n="1174"/><span>"Gaoth andeas bíonn sí tais, is cuireann si raith ar sioltaibh."</span>
<lb n="1175"/><span>- Do glac deatachán an tAthair - Ui Caomhanaigh teine,</span>
<lb n="1176"/><span>acht nior rinneadh diobhail air bith leis an tteine.</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia ceadaoin. Tromclagadh o</span>
<lb n="1179"/><span>meadhon oidhce go breacadh an lae: maidin fearthanna: gaoth</span>
<lb n="1180"/><span>aniar ndeas: trathnona soinninne: gaoth aniar: oidhce</span>
<lb n="1181"/><span>speirghorm gealaighe ciuin caoin: tuile treun sgeithánach</span>
<lb n="1182"/><span>buidhe san Amhain.</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. diardaoin. La tromnealtach</span>
<lb n="1185"/><span>soininne: gaot ard aniar: oidhce doinninne clagairnighe</span>
<lb n="1186"/><span>coimhtich trid amach.</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia haoine. Maidin soinninne.</span>
<lb n="1189"/><span>speirghorm geal greine, d'eis oidhche doinninne clagairnighe:</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1190"/><p><span>tuile treun sgeithanach san Amhain: gaoth geur aniar ttuadh.</span>
<lb n="1191"/><span>Ta an tuile i bhfuigseacht troidh-go-leith den tuile treun noch</span>
<lb n="1192"/><span>do bhi againn an seachtmhadh la de mi Samna se ghab torainn.</span>
<lb n="1193"/><span>La lomarnealtach geal greine: gaoth gonta garthach aniar-ttuadh:</span>
<lb n="1194"/><span>beagán cloichshneachta agus sneacta leathogach um</span>
<lb n="1195"/><span>trathnona: sneacta um ocht a clog san oidhche. Do glan an</span>
<lb n="1196"/><span>speir suas um naoi a clog: ta dion agus slinn na ttightheadh,</span>
<lb n="1197"/><span>geal le beagan sneachta. "Samhra gach sine go Nodlaig".</span>
<lb n="1198"/><span>"Ni fuacht go Feil Brighde." Do bhog an gaoth le tuitim a'</span>
<lb n="1199"/><span>tsneacta.</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. La aoibhin aorach</span>
<lb n="1202"/><span>speirgorm geal greine seaca agus sneachta: leac oidhre</span>
<lb n="1203"/><span>tri ceathramhna ordlaigh air tigheacht air lochanaibh</span>
<lb n="1204"/><span>Faithce an Aonaig. Ta gach sliabh agus cnoc, maigh agus machaire</span>
<lb n="1205"/><span>foilighthe le sneacta tana: taid na gotáin ag sleamhnughadh ar na</span>
<lb n="1206"/><span>sraidibh: gaoth ciuin aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin seacha</span>
<lb n="1209"/><span>cruaidh: do crom sé ag toinnead ag meadhan lae, le gaoth</span>
<lb n="1210"/><span>ciuin anoir ndeas, agus do lean air, air feadh an lae: ordlach</span>
<lb n="1211"/><span>is ceathramha ar tiubhacht san leac oidhre: beagan fliuchshneacta</span>
<lb n="1212"/><span>san oidhce fuar anrodhach.</span></p>
<lb n="1213"/>
<lb n="1214"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia luain, - marga muc. La</span>
<lb n="1215"/><span>geimhreamhail anrodach, fliucsneachta o am go h-am da seididh</span>
<lb n="1216"/><span>le gaoth garb gartach attuadh. Diolas muc. Ceannuigheas</span>
<lb n="1217"/><span>muc eile air ceathair deag is fithce.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia mairt. La aoibhin aorach seaca cruaidh</span>
<lb n="1220"/><span>speirghorm geal greine, gan neal gan ceo: ordlach go leith</span>
<lb n="1221"/><span>ar tiubhacht san leac oidhre.</span></p>
<lb n="1222"/>
<lb n="1223"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La tromnealtach</span>
<lb n="1224"/><span>mionfearthanna: an sioc ag leighidh go mór.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>An dara la ficiod .i. diardaoin. La tromnealtach</span>
<lb n="1227"/><span>soinninne: an sioc ag toinneadh tineadh.</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>An treas la fichiod .i. dia haoine. La breagh bog lomarnealtach</span>
<lb n="1230"/><span>galgreineach ciuin caoin, mar la Abrain: is roi-bhreagh</span>
<lb n="1231"/><span>an geimhre se gabh torainn nach beag.</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1234"/><p><span>aorach lomarnealtach galgreineach, ciuin: trathnona nealtach</span>
<lb n="1235"/><span>breag bog.</span></p>
<lb n="1236"/>
<lb n="1237"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. dia domnach. La tromnealtach</span>
<lb n="1238"/><span>breag bog ciuin.</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia luain: - marga muc. Maidin</span>
<lb n="1241"/><span>geal greine lomarnealtach: meadhan lae nealtach galgreineach.</span>
<lb n="1242"/><span>trathnona mar an cceadna, ciuin: naoi cceasacha deag</span>
<lb n="1243"/><span>banaibhe air an margadh.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>An seactmhadh la ficiod .i. dia mart. Maidin aoibhin</span>
<lb n="1246"/><span>aorach geal greine slamnealtach: gaoth roiciuin andeas:</span>
<lb n="1247"/><span>la com breagh is do conairc me airiamh an tan so dhen bhliadhain.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog:</span>
<lb n="1250"/><span>lomarnealtach galgreineach, mar la abrain, bog gan braon.</span>
<lb n="1251"/><span>gaoth roiciuin aniar.</span></p>
<lb n="1252"/>
<lb n="1253"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin lomarnealtach</span>
<lb n="1254"/><span>galgreineach breagh bog ciuin: la aoibhin aorach geal greine</span>
<lb n="1255"/><span>lomarnealtach.</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. dia haoine. La tromnealtach</span>
<lb n="1258"/><span>dorcha: gaoth fionfhuar andeas. Is doith nach fada bhuainn</span>
<lb n="1259"/><span>fearthainn: "fuar gach fliuch": oidhche ceathanach.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air ficiod .i. dia satharn .i.</span>
<lb n="1262"/><span>Oidhche Feil Brighde. Maidin aoibhin aorach slamnealtach</span>
<lb n="1263"/><span>geal greine breagh bog ciuin: la mar an cceadna: oidhche</span>
<lb n="1264"/><span>fliuch: gaoth andeas. - Ni fheacadh aoinneach da maireann</span>
<lb n="1265"/><span>geibhre chomh breagh leis an geibhre se.</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>RATHA AN EARRAIGH NA GCEATHANNA FUARA 1835.</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>AN CEAD MI .i. MI FEABHRA NO FAOILEADH, 1835.</span>
<lb n="1270"/><span>An cead la, la Feile Brighde Baine .i. dia domnach. Maidin</span>
<lb n="1271"/><span>tromnealtach braonach: gaoth geur aniar ndeas: la garbh</span>
<lb n="1272"/><span>geimhreamhail: "Ni fuacht go Feil Brighde."</span></p>
<lb n="1273"/>
<lb n="1274"/><p><span>An dara la .i. dia luain, - margad muc. Maidin breagh</span>
<lb n="1275"/><span>bog nealtach: gaoth ciuin.</span>
<lb n="1276"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="1277"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="1278"/><span>"Muca ruadha rathamhla</span>
<lb n="1279"/><span>Muca duba dathamhla</span>
<lb n="1280"/><span>"Muca breaca líonann cró</span>
<lb n="1281"/><span>Muca glasa nil gnodh leo.</span>
<lb n="1282"/><span>"Muc gonna odhar giunnach mar a bheidh gabhar</span>
<lb n="1283"/><span>"Muc daingean druimleathan cinneadtrom</span>
<lb n="1284"/><span>"Is i sion muc ba meinn liom."</span></p>
<lb n="1285"/>
<lb n="1286"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="1287"/><span>An treas la .i. dia mairt. La breagh bog nealtach: gaoth</span>
<lb n="1288"/><span>beodha aniar.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>An ceathramha la .i. dia ceadaoin. La roibhreagh bog tromnealtach:</span>
<lb n="1291"/><span>an grian ag taitneamh go fann um meadhon lae:</span>
<lb n="1292"/><span>gaoth ciuin aniar: deire laoi greine: tosach oidhce gealaighe</span>
<lb n="1293"/><span>ciuin caoin caomh.</span></p>
<lb n="1294"/>
<lb n="1295"/><p><span>An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin ciothanach tromnealtach:</span>
<lb n="1296"/><span>gaoth garthach aniar: trathnona lomarnealtach</span>
<lb n="1297"/><span>galgreineach breag.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>An seiseadh la .i. dia haoine. La garb giuineach: gaoth</span>
<lb n="1300"/><span>garthach aniar um maidin, gaoth geimhreach attuadh um deire</span>
<lb n="1301"/><span>laoi.</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia satharn. La breagh lomarnealtach</span>
<lb n="1304"/><span>galgreineach: gaoth garbh aniar: oidhche garb gaothmhar.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia domnach. Maidin garbh gaothmhar:</span>
<lb n="1307"/><span>cioth trom fliuchshneachta um ocht a clog: gealain agus</span>
<lb n="1308"/><span>sgailinighe.</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>An naomhadh la .i. dia luain; - margadh muic. La breagh</span>
<lb n="1311"/><span>tromnealtach: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia mart. Maidin geal greine ciuin:</span>
<lb n="1314"/><span>a breagh bog.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag bog</span>
<lb n="1317"/><span>tromnealtach dorca ciuin go trathnona, an tan do taitneadh</span>
<lb n="1318"/><span>an grian go fann.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>An dara la deag .i. diardaoin. La breagh bog tromnealtac</span>
<lb n="1321"/><span>galgreineach ciuin: gaoth aniar.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>An treas la deag .i. dia haoine. La breagh tromnealtach:</span>
<lb n="1324"/><span>gaoth biogamhail aniar.</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia satharn. La breagh tromnealtach:</span>
<lb n="1327"/><span>gaoth ard aniar ttuadh.</span>
<lb n="1328"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="1329"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog: gaoth</span>
<lb n="1330"/><span>beodha aniar: la gealain is sgailinighe.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia luain. La breagh nealtana geal</span>
<lb n="1333"/><span>greine: gaoth ciuin aniar.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia mart. La tromnealtach</span>
<lb n="1336"/><span>ceathanach: gaoth ard aniar.</span></p>
<lb n="1337"/>
<lb n="1338"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag . i. dia ceadaoin. O meadhon oidhce</span>
<lb n="1339"/><span>go maidin tromceathanach: gaoth ard aniar: la lomarnealtach</span>
<lb n="1340"/><span>galgreineach: gaoth beodha aniar. Is mor do teasdadh an</span>
<lb n="1341"/><span>fearthainn se o giobhar: tosach oidhche fearthanna: gaoth</span>
<lb n="1342"/><span>fuar aniar.</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>An naomadh la deag .i. diardaoin. Maidin fuar tromnealtach</span>
<lb n="1345"/><span>d'eis deire oidhce sneachta: gach cnoc agus sliabh, maigh</span>
<lb n="1346"/><span>agus machaire geal: la fearthanna: gaoth geur aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia haoine. Maidin sneacta noch do</span>
<lb n="1349"/><span>thuit areir: an grian ag taitneamh: gaoth fuar aniarn deas:</span>
<lb n="1350"/><span>Sliab na mBan Fionn agus gach sliabh agus cnoc, magh agus</span>
<lb n="1351"/><span>machaire glegeal: la breagh greine lomarnealtach</span>
<lb n="1352"/><span>barr leathanaigh (curach na bliadhna).</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>An chead la fichiod .i. dia satharn. Maidin, sneacta</span>
<lb n="1355"/><span>leathogach da cur le gaoth fuar aniar ndeas: la fuar.</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>An dara la ficiod .i. dia domnach. La fuar ceathanach</span>
<lb n="1358"/><span>nealtach: gaoth ard aniar: oidhce anfa.</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>An treas la ficiod .i. dia luain, - drochmarga muc.</span>
<lb n="1361"/><span>La breagh geal greine: gaoth ard aniar.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia mart. Maidin seaca leithe</span>
<lb n="1364"/><span>geal greine: la breagh lomarnealtach: gaoth aniar ndeas:</span>
<lb n="1365"/><span>oidhce anrodhach siorcheathanach: anfa aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin tromfearthanna</span>
<lb n="1368"/><span>d'eis oidhce tromcheathannach seideánach: la</span>
<lb n="1369"/><span>ceathanach galgreineach seideógach: gaoth garthach aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>An seiseadh la ficiod .i. diardaoin meith na h-inide.</span>
<lb n="1372"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="1373"/><p><span>Maidin geal greine speirgorm d'eis oidhce mionceathanach:</span>
<lb n="1374"/><span>gaoth ciuin aniar ndeas: meadhan lae ceathanac le beagan</span>
<lb n="1375"/><span>cloichsneacta: dubhlochair no curach na mbliadna go ceart e.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>An seathtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin ciothanach</span>
<lb n="1378"/><span>nealtach galgrenieach: anfa anba aniar ndeas: dubhlocair</span>
<lb n="1379"/><span>na bliadhna no curach na bliadhna go ceart e: la nealtach</span>
<lb n="1380"/><span>seideogach.</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>An t-octmadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin geal greine</span>
<lb n="1383"/><span>seaca leithe, speirghorm ciuin: la breagh nealtach ciuin.</span>
<lb n="1384"/><span>- Ba gaothmar garg deire an mhi se.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>MI MARTA .i. AN DARA MI, NO MI MEADHON AN</span>
<lb n="1387"/><span>EARRAIGH. An cead la .i. dia domhnach, domnach innide.</span>
<lb n="1388"/><span>La Breagh biogamail, d'eis maidin seaca leithe: gaoth</span>
<lb n="1389"/><span>geur aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>An dara la .i. dia luain .i. luan innide. Maidin mionfheartanna</span>
<lb n="1392"/><span>d'eis oidhce seaca leithe: leicin oidhre air</span>
<lb n="1393"/><span>lochanaibh: la breag bog nealtach galgreineach.</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>An treas la .i. dia mart, mairt innide. Maidin anfa</span>
<lb n="1396"/><span>anba d'eis oidhce seideogach ceathanach: la geal greine</span>
<lb n="1397"/><span>speirghorm: anfa: oidhche ciuin.</span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>An ceathramha la .i. ceadaoin-a'-luaithre .i. an cead la</span>
<lb n="1400"/><span>den corgas. Maidin seideogach galgreineach ciothanach:</span>
<lb n="1401"/><span>gaoth fuar aniar ttuadh: la giuineach garg garbh gaibhtheach.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>An cuigmheadh la .i. diardaoin. Maidin tromnealtach</span>
<lb n="1404"/><span>ceobhrain: gaoth ciuin aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>An seiseadh la .i. dia haoine. Maidin seideogac garbh</span>
<lb n="1407"/><span>fhuar d'eis deire oidhce anfa anba aniar ttuadh, noc do</span>
<lb n="1408"/><span>sguab slinn de ainiomadh tightheadh a cCallain a' Clampair.</span>
<lb n="1409"/><span>Taineadh an anfa anba aniar ttuadh so le tromchlagadh roimhe</span>
<lb n="1410"/><span>breaca an lae: maidin geal greine gaillingeach gaothmhar</span>
<lb n="1411"/><span>gartach giuineach garg. Crom se ag clagadh ag deich a clog</span>
<lb n="1412"/><span>san oidhce agus do lean air go maidin le anfa aniar ttuadh.</span>
<lb n="1413"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="1414"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia satharn. Maidin go doch seideogach</span>
<lb n="1415"/><span>ceobhrain: gaoth gartach aniar ttuadh, d'eis oidhce anfa</span>
<lb n="1416"/><span>anba le tromclagadh: tuile sgeitheanach san Amhain: la geal</span>
<lb n="1417"/><span>greine: gaoth sgaloighdeach sganramhail aniar ttuadh.</span>
<lb n="1418"/><span>Do sguab se beann mo dheatachan anuas ag briseadh ceann mo</span>
<lb n="1419"/><span>cistineach: oidhche gealaighe gaothmar gonta fuar: "Ni</span>
<lb n="1420"/><span>fuacht go Feil Brighde": robhadtha san Amhain agus san Amh</span>
<lb n="1421"/><span>Beag. Tiormuigheann an talamh d'urcar bige</span>
<lb n="1422"/><span>.i. bí, .i. beo nó bidhge leis an ghaoth gonta so.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach. La biogamhail nealtach</span>
<lb n="1425"/><span>galgreineach: gaoth fuar aniar.</span></p>
<lb n="1426"/>
<lb n="1427"/><p><span>An naomhadh la .i. dia luain. Beagan sneacta ar maidin</span>
<lb n="1428"/><span>d'eis oidhce sneacta: ta Sliabh na mBan Fionn glegeal,</span>
<lb n="1429"/><span>agus gach cnoc agus sliabh eile fionn, acht do leighead an</span>
<lb n="1430"/><span>sneacta air na sraideannaibh agus air na tightibh.</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia mart. Ta an tir uile foilighthe le</span>
<lb n="1433"/><span>sneacta noch do thuit aréir le gaoth aniar: maidin nealtana:</span>
<lb n="1434"/><span>an grian ag taitneamh go fann. Taid na puisinighe ar an</span>
<lb n="1435"/><span>soileog geal agus ar an ccrann fearnoige: is breagh bog an</span>
<lb n="1436"/><span>la sneacta e: deire laoi fearthanna le gaoth biogamhail</span>
<lb n="1437"/><span>aniar ndeas: tosach oidhce clagairneach: currach na bliadhna e.</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin soinninne</span>
<lb n="1440"/><span>d'eis oidhce ceathanach, maidin lomarnealtach geal greine:</span>
<lb n="1441"/><span>gaoth biogamhail aniar: glastuile san Amhain: do leigheadh</span>
<lb n="1442"/><span>an sneacta d'aigheadh na tire. Ni fecim acht ball beag</span>
<lb n="1443"/><span>ann so agus an sud ar Sliabh na mBan Fionn. "Muna mbeidh</span>
<lb n="1444"/><span>na lionnta lan rimh Mi na Marta, lionfa an Mart fein iad,"</span>
<lb n="1445"/><span>agus ataid siad lionta go ceart. Is maith do rachadh an</span>
<lb n="1446"/><span>gargshin se do giobhar agus do croinn toraidh, oir na ghobochadh</span>
<lb n="1447"/><span>siad amach go mbeidh currach na bliadhna imthighthe.</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>An dara la deag .i. diardaoin. La breagh nealtach: oidhche</span>
<lb n="1450"/><span>lanre breagh.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>An treas la deag .i. dia haoine. Maidin geal greine,</span>
<lb n="1453"/><span>seaca leithe: leicin oidhre air locánaibh: la breag ciuin</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1454"/><p><span>geal greine lomarnealtach. Chuadhas go Cill Chuinigh ag tabhairt</span>
<lb n="1455"/><span>suas Eadmom Mhas, fear ar a bhiodhas a mbanduigheact.</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia satarn. La breagh lomarnealtach</span>
<lb n="1458"/><span>greine ciuin. Caitheas e a cCill Cuinnigh. Bi ciothan</span>
<lb n="1459"/><span>roimhe breaca an lae. Thangas abhaile um deire lae.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia domhnac. Maidin slamnealtach</span>
<lb n="1462"/><span>geal greine: gaoth biogamhail aniar ttuadh: la breagh</span>
<lb n="1463"/><span>mar an cceadna: gaoth ard um trathnona agus deire laoi:</span>
<lb n="1464"/><span>oidhce breagh biogamhail.</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia luain - drochmhargadh muc.</span>
<lb n="1467"/><span>La breagh bog nealtach ciuin caoin: cioth um naoi a chlog san</span>
<lb n="1468"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia mart .i. la Feile Padruig</span>
<lb n="1471"/><span>ardnaomh Eirionn. Maidin nealtach braonach: an grian ag</span>
<lb n="1472"/><span>taitneamh go fann: anfa attuadh um meadhon lae: la breagh</span>
<lb n="1473"/><span>gaothmar.</span></p>
<lb n="1474"/>
<lb n="1475"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog</span>
<lb n="1476"/><span>slamnealtach galgreineach ciuin.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>An naomhad la deag .i. diardaoin. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="1479"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia haoine .i. an la leathach .i. is ionan</span>
<lb n="1482"/><span>oidhce is la, oir eirigheann an grian agus luigheann si ag se</span>
<lb n="1483"/><span>a clog: maidin tromnealtach ceobhráin ciuin bog breag:</span>
<lb n="1484"/><span>la aoibhin alainn nealtach galgreineach ciuin. Ceannuigeas</span>
<lb n="1485"/><span>cadóg air tuistiun andiu; ba tathacach deaghblasta e le</span>
<lb n="1486"/><span>n-itheadh</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>An t-aonmadh la fichiod .i. dia sathairn. La breagh bog</span>
<lb n="1489"/><span>nealtac ciuin.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>An dara la fichiod .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach</span>
<lb n="1492"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>An treas la ficiod .i. dia luain: - drochmargadh muc.</span>
<lb n="1495"/><span>La breag bog nealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>An ceathramha la ficiod .i. dia mairt. La breag nealtana</span>
<lb n="1498"/><span>galgreineach: gaoth geur martamhail tirm anoir.</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. dia ceadaoin, la saoire .i. la</span>
<lb n="1501"/><span>Feil Muire na Feil Padruig .i. le Feil Muire na sanuise.</span>
<lb n="1502"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="1503"/><p><span>Maidin aoibin aorach seaca leithe geal greine, gan neal</span>
<lb n="1504"/><span>gan ceo: la breagh bog: an grian ag taithneamh go teith mar</span>
<lb n="1505"/><span>la buidhe bealltainne. Is iomdha sine a la earraig: acht ni</span>
<lb n="1506"/><span>raibh sine andiu acht sine da breaghacht. Thaineadh Eibhlin</span>
<lb n="1507"/><span>Ni Threasadh an aimsir cum chugham andiu.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>An seiseadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin aoibin aorach,</span>
<lb n="1510"/><span>seaca leithe, geal greine gan neal gan ceo: la nealtach</span>
<lb n="1511"/><span>breagh ciuin.</span></p>
<lb n="1512"/>
<lb n="1513"/><p><span>An seachtmhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin bog nealtach</span>
<lb n="1514"/><span>ciuin: la mar an cceadna</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>An t-octmhadh la ficiod .i. dia satharn. La breagh nealtach</span>
<lb n="1517"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>An naomhadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh nealtach:</span>
<lb n="1520"/><span>gaoth fuar andeas.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>An deichmheadh la ficiod .i. dia luain. Maidin breagh</span>
<lb n="1523"/><span>nealtach: gaoth ciuin andeas: la mar an cceadna</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air ficid .i. dia mart. Maidin</span>
<lb n="1526"/><span>breagh bog nealtach ceobhráin: gaoth ciuin andeas: fearthainn</span>
<lb n="1527"/><span>um meadhon lae deire laoi nealtach soinninne: gaoth ciuin</span>
<lb n="1528"/><span>aniar ndeas. - "Taineadh Mi Marta mar leon, d'imthig</span>
<lb n="1529"/><span>mar uan."</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>MI ABRAIN, 1835. Callainn a' Chlampuir. An cead la</span>
<lb n="1532"/><span>.i. dia ceadaoin. La na n-amadan Abrain. - Ta nos</span>
<lb n="1533"/><span>barbardha o aimsir na bpaganach air bun an Eirinn fos .i.</span>
<lb n="1534"/><span>amadan Abrain do dheanamh do duine. An aimsir Venus</span>
<lb n="1535"/><span>Uenire (Beandheas) do adhradh, bhi an cead la den Mi na</span>
<lb n="1536"/><span>feighil da h-onorughadh, agus ba gnaith gach gne cleasuigheacht</span>
<lb n="1537"/><span>uirisiol do imirt na h-onór; acht is doith liomsa gur am an</span>
<lb n="1538"/><span>nos ginntilighe se do leagann air lar anois fein. Maidin</span>
<lb n="1539"/><span>bog braonach tromnealtach sraidshalach: gaoth ciuin aniar</span>
<lb n="1540"/><span>ndeas: meadhon lae agus trathnona soinnine.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>An dara la .i. diardaoin. Maidin breag bog nealtac</span>
<lb n="1543"/><span>galgreineach: la mar an cceadna.</span>
<lb n="1544"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="1545"/><p><span>An treas la .i. dia haoine. La breag bog ciuin.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>An ceathramha la .i. dia satarn. La breag bog ciuin.</span></p>
<lb n="1548"/>
<lb n="1549"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia domhnach. Maidin go doich tromfhearthanna,</span>
<lb n="1550"/><span>d'eis deire oidhce fearthanna: la breagh bog</span>
<lb n="1551"/><span>galgreineach ciuin.</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>An seiseadh la .i. dia luain. La breagh bog galgreineac</span>
<lb n="1554"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach nealtach</span>
<lb n="1557"/><span>galgreineach: gaoth biogamhail aniar ndeas: la mar an</span>
<lb n="1558"/><span>cceadna. Chuadas go Leaca-na-Cuailighe le Padraig de Burc</span>
<lb n="1559"/><span>ag ceannach bo.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>An t-octmhadh la .i. dia ceadaoin. La breagh nealtana</span>
<lb n="1562"/><span>greine: gaoth ciuin aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>An naomhadh la .i. diardaoin. La nealtach tirm: gaoth</span>
<lb n="1565"/><span>garbh aniar.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia haoine. Maidin is meadhan lae</span>
<lb n="1568"/><span>cruadh tirm: gaoth gairbh aniar ttuadh: deire laoi breagh bog.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin nealtach</span>
<lb n="1571"/><span>breag bog ceobhrain ciuin: la aoibhin aorach nealtach ciuin</span>
<lb n="1572"/><span>caoin.</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>An dara la deag .i. dia domnach. - teinnte cnamh air</span>
<lb n="1575"/><span>gach cnoc. Mocheirighe caoin ciuin ceo: la breagh bog nealtana</span>
<lb n="1576"/><span>greine.</span></p>
<lb n="1577"/>
<lb n="1578"/><p><span>An treas la deag .i. dia luain; - drochmarga muc. La</span>
<lb n="1579"/><span>breagh nealtana galgreineach ciuin: - taineadh dearbrathair</span>
<lb n="1580"/><span>mo cheile .i. Seamus Ua Duluthnta Dulchaointigh cum</span>
<lb n="1581"/><span>chugham andiu ar coiste an lae: - teineadh cnamh laimh</span>
<lb n="1582"/><span>le Caraig Seac.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="1585"/><span>nealtana galgreineach: gaoth roichiuin aniar: - bhi teine air</span>
<lb n="1586"/><span>mullach Suidhe Finn areir; an teine bhi laimh le Caraig Seac</span>
<lb n="1587"/><span>areir bhi mile ar fhaid ann. Is doith liomsa gur cnoc</span>
<lb n="1588"/><span>aitinn do cuireadh tre teinne, tre gairdeacus um Píl agus</span>
<lb n="1589"/><span>na deachmhunn do chur air ccul. Oidhce dia domhnach, bhi na</span>
<lb n="1590"/><span>millte teine air gach cnoc, sliabh agus ardan chomh tiubh leis</span>
<lb n="1591"/><span>na Reiltin air an speir oidhce seaca. Is maith muna ttiucfadh</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="1592"/><p><span>cogad idir clanna Gaodhal agus na ministeirighe gallda</span>
<lb n="1593"/><span>agus a lucht leanamhna. La breagh bog: luaithrean air boithribh.</span>
<lb n="1594"/><span>Bhí cead go leith míle a ttimcioll an Ghleanna idir na cnocaibh</span>
<lb n="1595"/><span>agus na sliabhtaibh air dearglasa um radharc o Chnocan an</span>
<lb n="1596"/><span>Eithigh ag ceann Fatha an Aonaigh a cCallain a clampuir.</span></p>
<lb n="1597"/>
<lb n="1598"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. ceadaoin-a' bratha. Maidin</span>
<lb n="1599"/><span>tirm; ceo bhothair da sguabadh le gaoth gonta attuadh. Bhí</span>
<lb n="1600"/><span>tri laethe na seanriabhaiche (.i. an dara la deag, an treas</span>
<lb n="1601"/><span>la deag is an ceathramha la deag) breagh bog; acht ata an la</span>
<lb n="1602"/><span>so geur gonta garbh gaothmar: "Gaoth attuadh bionn si fuar</span>
<lb n="1603"/><span>is cuireann si fuacht ar daoinibh...</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin breagh nealtana</span>
<lb n="1606"/><span>geal greine: gaoth geur attuadh: meadhon is deire laoi gaoth</span>
<lb n="1607"/><span>garbh gaibtheach attuad.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia haoine .i. Aoine an Ceasta.</span>
<lb n="1610"/><span>La nealtach: gaoth gonta garbh attuad ag sguabadh luaithrean</span>
<lb n="1611"/><span>air boithribh. D'fhág Seamus Ua Dulathunta Dulchaointigh,</span>
<lb n="1612"/><span>dearbhrathair mo chéile Callain trathnona andiu ag triall go</span>
<lb n="1613"/><span>Baile-ath-cliath.</span></p>
<lb n="1614"/>
<lb n="1615"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. satarn Casga. Maidin breagh</span>
<lb n="1616"/><span>biogamhail. - chidim sguabadh air an marga deanta de</span>
<lb n="1617"/><span>fhraoch, agus sguabadh deanta de dhuilleabhar .i. an Rasan</span>
<lb n="1618"/><span>air a ttagann an fraochán; is on duiulleabar leathan thagann</span>
<lb n="1619"/><span>air goirtear a ainmh ainm. Is rochaol an duille thagann</span>
<lb n="1620"/><span>ar an bfraoch, agus ni thagann aon fraocan air, acht blaith</span>
<lb n="1621"/><span>beag corcra: is neamhcomhsamhail le na cheile an duilleabhar</span>
<lb n="1622"/><span>ras (rasán) agus an fraoch (rasán eile): fraoch</span>
<lb n="1623"/><span>.i. erica vulgaris: duilleabhar o a bfasann fraochan</span>
<lb n="1624"/><span>Vaccinium Myrtillus.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>An naomadh la deag .i. domhnach Casga. La breagh bog</span>
<lb n="1627"/><span>nealtach ciuin: d'imthigh an fuacht mor agus an gaoth gartach.</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>An fithcheadh la .i. luan Casga, - ni la. saoire anois e.</span>
<lb n="1630"/><span>La breag bog nealtach ciuin: marga muc.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. dia mart. La breagh bog nealtach:</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1633"/><p><span>gaoth ciuin aniar. Chuadhas le sochraid leinibh an Codlatánach</span>
<lb n="1634"/><span>go Teampul Loisg .i. go Cill Train, air maidin go moch ar</span>
<lb n="1635"/><span>cara luasgain.</span></p>
<lb n="1636"/>
<lb n="1637"/><p><span>An dara la ficiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="1638"/><span>geal greine gan neal: ceo tana, ciuin caoin: meadhan lae</span>
<lb n="1639"/><span>agus trathnóna lomarnealtach: gaoth geur aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>An treas la fichiod .i. diardaoin. La breagh nealtana</span>
<lb n="1642"/><span>greine ciuin: ghaoth attuadh.</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>An ceathramha la ficiod .i. dia haoine. Maidin breagh</span>
<lb n="1645"/><span>lomarnealtach greine: gaoth geur attuadh. Cidhim eorna da</span>
<lb n="1646"/><span>cur faoi raca iaruinn: beirt fear da tarang, agus ainiomad</span>
<lb n="1647"/><span>garlaigh no aosog agus toicighe ag cur a' tsil.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>An cuigmheadh la ficiod .i. dia satarn. La breagh nealtana</span>
<lb n="1650"/><span>greine: gaoth geur attuadh: - teasduigheann fearthainn go</span>
<lb n="1651"/><span>mor o gach barr.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin geal greine</span>
<lb n="1654"/><span>lomarnealtach: gaoth gonta tirm attuadh: cloichsneachta</span>
<lb n="1655"/><span>agus sneacta leatogach um trathnona .i. tri a clog le gaoth</span>
<lb n="1656"/><span>gonta garg attuadh.</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain, - drochmharga muc.</span>
<lb n="1659"/><span>La breagh nealtach: gaot geur attuadh.  "Gaoth attuadh</span>
<lb n="1660"/><span>bionn si cruadh, agus cuireann si fuacht ar dhaoinibh."  Chidim</span>
<lb n="1661"/><span>sneacta air mullach Suide Finn: beagán cloichsneacta um</span>
<lb n="1662"/><span>buile a clog le gaoth gonta anoir ttuadh: (oidhce fuar):</span>
<lb n="1663"/><span>toirneach ag ceathair a clog no trathnona.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>An t-octmhadh la fichiod .i. dia mart.  Cloichsneacta agus</span>
<lb n="1666"/><span>sneacta leathogach agus fearthainn roimhe breaca an lae:</span>
<lb n="1667"/><span>maidin go moch mionceatanach: maidin soininne lomarnealtach</span>
<lb n="1668"/><span>galgreineach: gaoth geur anoir ttuadh.  Chidhim maoilinigh na</span>
<lb n="1669"/><span>morsliabh foilighthe le sneachta .i. maoilin Sleibh na mBan Fionn,</span>
<lb n="1670"/><span>maoilin na nGaillti, maoilin na cCumarach, maoilin</span>
<lb n="1671"/><span>Stuada Laighean, maoilin na Staidhre Duba: is martamhail an</span>
<lb n="1672"/><span>Abrain í seo againn.</span>
<lb n="1673"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1674"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin.  La breagh nealtach:</span>
<lb n="1675"/><span>gaoth fuar anoir ttuadh.</span></p>
<lb n="1676"/>
<lb n="1677"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin.  Cuadhas go h-aonach</span>
<lb n="1678"/><span>na muc i Muilleann Ui Chuan. Bhiodas ag Bothar-a' Mharga</span>
<lb n="1679"/><span>ag labhairt na fuiseoige, ag an cead spice den lae gaoth</span>
<lb n="1680"/><span>gonta anoir ttuadh. Nior dhiolas mo muc; ag teacht abhaile</span>
<lb n="1681"/><span>dom, thuit cioth trom fearthanna orm: deire lae soinninne.</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>MI BEALLTAINNE 1835. Callain a' clampuir. An cead</span>
<lb n="1684"/><span>la .i. dia haoine .i. la buidhe Bealltoinne. La aoibhin aorach</span>
<lb n="1685"/><span>nealtach galgreineach, breag bog brothallach: gaoth ciuin anoir</span>
<lb n="1686"/><span>ttuadh. d'imtigh an fuacht le ratha ráithe an earraigh na</span>
<lb n="1687"/><span>cceathana fuara. Cuadhas go Cill Chuinigh.</span></p>
<lb n="1688"/>
<lb n="1689"/><p><span>An dara la .i. dia satharn. La breag bog nealtach: gaoth</span>
<lb n="1690"/><span>ciuin anoir ttuadh: margadh maith muc a cCallain.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>An treas la .i. dia domhnach. Maidin agus meadhan lae</span>
<lb n="1693"/><span>aoibhin aorach nealtana geal greine: trathnona fearthanna</span>
<lb n="1694"/><span>air feadh uaire: d'iontadh an gaoth on ard thuadh gus an ard</span>
<lb n="1695"/><span>shiar: deire laoi tromnealtach breag bog ciuin: iomaint air</span>
<lb n="1696"/><span>Faithce an Aonaigh: aosog Callain ag spaisteoireacht ar an</span>
<lb n="1697"/><span>Faithce.</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>An ceathramha la .i. dia luain, - la aonaigh Callainn. La</span>
<lb n="1700"/><span>aoibhin aorach speirghorm geal greine. Cuireas ceathramha</span>
<lb n="1701"/><span>potataoi a ttalamh a Luinsig, laimh leis an Amh Bheag: ceannach</span>
<lb n="1702"/><span>maith air an aonach acht beagan daoine.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia mairt. Maidin agus meadhan</span>
<lb n="1705"/><span>lae tromnealtach tirm: gaoth fuar andeas: trathnona fearthanna,</span>
<lb n="1706"/><span>agus is mor do theasdadh on duthcha dúthaigh.</span></p>
<lb n="1707"/>
<lb n="1708"/><p><span>An seiseadh la .i. dia ceadaoin. La breagh nealtana ciuin.</span></p>
<lb n="1709"/>
<lb n="1710"/><p><span>An seachtmhadh la .i. diardaoin. La breagh nealtana geal</span>
<lb n="1711"/><span>greine ciuin.</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia haoine. La breagh nealtana geal</span>
<lb n="1714"/><span>greine ciuin.</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>An naomhadh la .i. dia satharn. La breagh nealtach, tromceathain</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="1717"/><p><span>is gealain: cioth trom um meadhan oidhche: gaoth beodha</span>
<lb n="1718"/><span>aniar: - chuireas mo cuid potataoi ó bhaoghal, oir ataid</span>
<lb n="1719"/><span>na clasa gearrtha.</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia domhnach. La breagh nealtach, d'eis</span>
<lb n="1722"/><span>oidhche ceathanach: gaoth fuar aniar ndeas: is maith rachaid na</span>
<lb n="1723"/><span>ceathain se do gheabhar.</span></p>
<lb n="1724"/>
<lb n="1725"/><p><span>An t-aonmhadh la deag.i. dia luain. La nealtach: cioth um</span>
<lb n="1726"/><span>ceathair a clog um trathnona le gaoth fuar aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>An dara la deag.i. dia mairt. La breagh bog nealtach:</span>
<lb n="1729"/><span>gaoth beodha aniar ndeas: fearthainn ciuin caoin gan fuide</span>
<lb n="1730"/><span>gan fuacht: gaoth ciuin andeas o trathnona: deire laoi ceobhrain:</span>
<lb n="1731"/><span>gaoth ciuin aniar: oidhce ciuin ceathanach.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>An treas la deag.i. dia ceadaoin. Maidin ciuin soinninne,</span>
<lb n="1734"/><span>d'eis oidhce ceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas: meadhan</span>
<lb n="1735"/><span>lae agus trathnona tromceathanach: gaoth ciuin andeas:</span>
<lb n="1736"/><span>"Gaoth andeas bionn si tais, is cuireann si raith ar</span>
<lb n="1737"/><span>sioltaibh": deire laoi tromnealtach siorceathánach, agus is</span>
<lb n="1738"/><span>mór do theasdadh an fhearthainn o gach barr; mar ata, cruithneacht,</span>
<lb n="1739"/><span>coirce, eorna, feur, seamar, (agus luibheanna gardha),</span>
<lb n="1740"/><span>pis, pisean, ponaire: seagal, etc.: oidhche ciuin ceatanach.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>An ceathramha la deag .i. diardaoin. Maidin go moch</span>
<lb n="1743"/><span>ciuin fearthanna, d'eis oidhce fearthanna: gaoth andeas:</span>
<lb n="1744"/><span>fearthainn gan fuide gan fuacht i seo; is dronuilleanach</span>
<lb n="1745"/><span>thuiteann si, mar is gnath le fearthuinn gan drothán: tráthnona</span>
<lb n="1746"/><span>ceobhrain: gaoth ciuin anoir: tuile buidhe faoi port an in</span>
<lb n="1747"/><span>Amhain-a-Righ: oidhce ciuin ceathanach caoin.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>An cuigmheadh la déag .i. dia haoine.  Cioth trom ag céad</span>
<lb n="1750"/><span>spice an lae: gaoth ciuin andeas: mochóirghe tronmealtach</span>
<lb n="1751"/><span>soinninne: gaoth ciuin andeas: mochóirighe tromnealtach</span>
<lb n="1752"/><span>soinninne: gaoth ciuin andeas: "Gaoth andeas bionn si tais,</span>
<lb n="1753"/><span>is cuireann si rath ar sioltaibh": - cuirfeadh an fearthuinn</span>
<lb n="1754"/><span>se moill ar curadoireacht na bpotataoi: thuit an tuile buidhe:</span>
<lb n="1755"/><span>nill san Amhain anois acht glastuile: taisbeánann so nachar</span>
<lb n="1756"/><span>thuit acht beagan fearthanna aréir; acht chidhim tromnealta</span>
<lb n="1757"/><span>ag eirghidhe san ard theas: maidin ceobhrain le gaoth andeas:</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="1758"/><p><span>cioth trom um ocht a clog: ciothan gealain um naoi: an speir</span>
<lb n="1759"/><span>ag glanadh suas: meadhan lae speirghorm lomarnealtach geal</span>
<lb n="1760"/><span>greine: is alainn úr aidheadh aghaidh na tire.  Cluinim an</span>
<lb n="1761"/><span>cuach an céad uair am chluais deis: deirid otracháin gur</span>
<lb n="1762"/><span>adhbar, acht nil ann so acht saobhchaint: tráthnona</span>
<lb n="1763"/><span>aoibhin aorach lomarnealtach speirgorm geal greine: deire</span>
<lb n="1764"/><span>laoi breagh: oidhce aoibhin ciuin soininne.</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>An seiseadh la deag.i. dia satharn. Maidin agus meadhan</span>
<lb n="1767"/><span>lae sonninne, d'eis oidhce sonioinne: ancuid potataoi sil</span>
<lb n="1768"/><span>air an margadh, o pingin go tri leathphingine a chloich: trathnona</span>
<lb n="1769"/><span>ciothanach: gaoth beodha andeas.</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin tromnealtac</span>
<lb n="1772"/><span>fearthanna, d'eis oidche ceathanach: anfa anba um</span>
<lb n="1773"/><span>trathnona agus deire laoi on ard theas: "Ni anfa go gaoth</span>
<lb n="1774"/><span>andeas."</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>An t-octmhadh la deag .i. dia luain. La breag bog lomarnealtach</span>
<lb n="1777"/><span>galgreineac: gaoth ciuin andeas.</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia mairt. Maidin go moch aoibhin</span>
<lb n="1780"/><span>aorach speirghorm: maidin lomarnealtach greine: gaoth</span>
<lb n="1781"/><span>roiciuin andeas: - ni feacadh me aon fainleog sa bhliadhain</span>
<lb n="1782"/><span>se, go bhfeacadh me andiu e .i. fainleog camchosach.</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>An fithceadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog lomarnealtach</span>
<lb n="1785"/><span>greine: gaoth ciuin andeas. Cuiread Seaghan Ua Duinn</span>
<lb n="1786"/><span>mac -- Ni h-Airnigh Athairne agus leasmhac Mhichil Ui</span>
<lb n="1787"/><span>Braonain, o Sraid a' Droichid Mhoir, andiu ann a urlachas</span>
<lb n="1788"/><span>an - . Chuaidh mathaibh an bhaile chum na sochraide.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>An t-aonmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh lomarnealtach</span>
<lb n="1791"/><span>greine: gaoth biogamhail andeas: deire laoi nealtach</span>
<lb n="1792"/><span>fionfuar.</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>An dara la fichiod .i. dia haoine. Ciothán cumhra ar</span>
<lb n="1795"/><span>maidin go moch: maidin aoibhin aorach breagbog braonach:</span>
<lb n="1796"/><span>"Is comhachtach na braonáin (.i. braoinin .i. ceobhraon)</span>
<lb n="1797"/><span>andiu": la breagh bog lomarnealtach geal greine: gaoth</span>
<lb n="1798"/><span>ciuin aniar ttuadh: daoine ag cur potataoi go lionmhar.</span>
<lb n="1799"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>An treas la ficiod .i. dia satharn. La breag nealtana:</span>
<lb n="1801"/><span>gaoth fiunfhuar aniar.</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. dia domhnach. La fionfhuar</span>
<lb n="1804"/><span>nealtach: cioth trom um buile a clog sa trathnona le gaoth</span>
<lb n="1805"/><span>geur aniar ndeas.</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. dia luain. Maidin nealtach:</span>
<lb n="1808"/><span>gaoth fionfhuar aniar: ciothain is gealain o am go ham treas</span>
<lb n="1809"/><span>an la: gaoth gartach aniar. Is fuar an mi bealtainne e.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>Cidhim potataoi noch do cuireadh agus do clúduigheadh faoi</span>
<lb n="1812"/><span>trinnseaghail agus faoileadh chuig seachtmhuinne o shoin, noch</span>
<lb n="1813"/><span>ata gan teacht suas os cionn talmhan fos.</span></p>
<lb n="1814"/>
<lb n="1815"/><p><span>An seiseadh la fichiod .i. dia mairt. La ciothánach: cloichshneacta</span>
<lb n="1816"/><span>agus tóirneach um se a chlog: gaoth roiciuin aniar</span>
<lb n="1817"/><span>ttuadh.</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>An seachtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog:</span>
<lb n="1820"/><span>ciothain gealain agus toirneach le gac linn: gaoth attuadh:</span>
<lb n="1821"/><span>o meadhan lae go cuig a clog cloichsneachta agus clagadh, agus</span>
<lb n="1822"/><span>toirneach tréun um cuig a clog: gaoth anoir agus do lean air</span>
<lb n="1823"/><span>go se a chlog, an tan do stad an toirneach agus an fhearthainn.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>An t-octmhadh la ficiod .i. diardaoin Deasgabhala .i. la</span>
<lb n="1826"/><span>saoire: maidin aoibhin aorach speirghorm geal greine, beagan</span>
<lb n="1827"/><span>slamnealta le ciunas mor: la mar an cceadna. - Iomaint</span>
<lb n="1828"/><span>agus comhbhrac coilighe coileach agus rinnce fada no Geatai</span>
<lb n="1829"/><span>Arda; agus iomaint geata air Faithche an Aonaigh. Ta da</span>
<lb n="1830"/><span>gne iománadh ann, mar ata: - iomaint gaolach le comán</span>
<lb n="1831"/><span>agus liathroid, noch a buailtear treas an machaire, no treas</span>
<lb n="1832"/><span>an baire .i. treas an lubán ag ceann macaire na h-iomana;</span>
<lb n="1833"/><span>cricket .i. iomaint gallda le bata agus liathroid, noch a</span>
<lb n="1834"/><span>caithtear le lamh tre geatín de leagadh mas feidir e, acht</span>
<lb n="1835"/><span>cosantar an geatin le fear-an-bhata.</span>
<lb n="1836"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="1837"/><p><span>An naomhadh la fichiod .i. dia haoine.  La aoibhin aorach</span>
<lb n="1838"/><span>lomarnealtach geal greine ciuin caoin caomh breag bog.</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. dia satharn.  Maidin aoibhin</span>
<lb n="1841"/><span>aorach breagh brothallach lumarnealtach geal greine: la ciuin</span>
<lb n="1842"/><span>mar an cceadna.</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>An t-aonmhadh la deag air fichid .i. dia domnach.  Maidin</span>
<lb n="1845"/><span>aoibhin aorach geal greine breag brothallach ciuin caoin:</span>
<lb n="1846"/><span>samhra buidhe go ceart e anois, agus is mor do theasdadh an</span>
<lb n="1847"/><span>brothall so uainn: trathnona agus deire laoi breag bog</span>
<lb n="1848"/><span>nealtac.  Chidhim fo-ghas ag teacht suas am cuid potataoi:</span>
<lb n="1849"/><span>cioth um deich a clog san oidhce. -  Ba fionfhuar an mi</span>
<lb n="1850"/><span>bealltoinne í seo go diardaoin Deasgabhala, an tan do</span>
<lb n="1851"/><span>iontadh si chum bheith breag bog brothallach, d'eis na toirnighe</span>
<lb n="1852"/><span>noch do bhi an la roimhe sin.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>MI MEADHOIN AN tSAMHRA 1835. An cead la .i. dia</span>
<lb n="1855"/><span>luain.  Maidin breagh nealtach: gaoth fionfuar attuadh: la</span>
<lb n="1856"/><span>breag trid amach.</span></p>
<lb n="1857"/>
<lb n="1858"/><p><span>An dara la .i. dia mart.  La breag ciuin geal greine:</span>
<lb n="1859"/><span>cioth breag um deich a clog san oidhche.</span></p>
<lb n="1860"/>
<lb n="1861"/><p><span>An treas la .i. dia ceadaoin. Maidin ciuin: ceo chomh</span>
<lb n="1862"/><span>tiubh san nach bfaicim da fichiod slat uaim. La breag geal</span>
<lb n="1863"/><span>greine ciuin: cromas air an aithcriadh do chur air mo chuid</span>
<lb n="1864"/><span>potataoi.</span></p>
<lb n="1865"/>
<lb n="1866"/><p><span>An ceathramha la . i. diardaoin.  Maidin ciuin, ceo tana</span>
<lb n="1867"/><span>go moch: maidin aoibin aorach speirgorm geal greine go</span>
<lb n="1868"/><span>naoi a clog an tan d'eirigh beagan lomarnealta: la lomarnealtach</span>
<lb n="1869"/><span>geal greine: gaoth bog anoir: biadtinne an gach</span>
<lb n="1870"/><span>ard.</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia haoine.  Maidin go moch aoibhin</span>
<lb n="1873"/><span>aorach speirgorm geal greine ciuin caoin: gaoth bog anoir.</span>
<lb n="1874"/><span>Is aoibhin an aimsir ag saothramhadh na bpotataoi e.  Ta</span>
<lb n="1875"/><span>biadhtinne da dhothadh ar gach sleibhtea agus mointean</span>
<lb n="1876"/><span>siar uaim, agus is comhsamhail go mbiadh daoine ag cur</span>
<lb n="1877"/><span>potataoi go la fheil Seaghain: meadhan lae agus trathnona</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="1878"/><p><span>lomarnealtach geal greine: gaoth beodha attuadh.  Chidhim um</span>
<lb n="1879"/><span>deire laoi go bfuilid urmor na biadteinne doithtidh muchtadh</span>
<lb n="1880"/><span>andiu, noch do bhi ar dearglasadh andé, le tiormacht na</span>
<lb n="1881"/><span>h-aimsire agus leis an ghaot beodha tirm anoir.</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>An seiseadh la .i. dia satharn.  La aoibhin aorach speirghorm</span>
<lb n="1884"/><span>geal greine: gal teasbadh as an talamh, agus ceo teasbad</span>
<lb n="1885"/><span>idir me is na sleibhtibh.  Muna mbeidh an gaoth beodha noch</span>
<lb n="1886"/><span>ata anoir ttuadh do bheidh an la chomh brothallach le haon la lem</span>
<lb n="1887"/><span>chuimhne.  Cuireas deire la sluaisteaghail mo cuid potataoi</span>
<lb n="1888"/><span>noch do cosain leath coroinn dom.  Um an t-aon bhuile deag</span>
<lb n="1889"/><span>san oidhche, teine creasa agus blaodhmanna borba toirnighe,</span>
<lb n="1890"/><span>le clagadh tromfearthanna: bhi teine gealain uair a chloig.</span>
<lb n="1891"/><span>roimhe an toirneach: is iongantach liom sin.</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia domhnach. La teasbadh ceo tana</span>
<lb n="1894"/><span>ciuin: deire laoi geal greine.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>An t-octmhadh la .i. dia luain. Maidin druchta ciuin: ceo</span>
<lb n="1897"/><span>go naoi a chlog an tan do taitin an grian treas an cceo:</span>
<lb n="1898"/><span>toirneach treun a bhfad uainn um trathnona: la chomh brothallach</span>
<lb n="1899"/><span>is do conairceas ariamh. Chuadhas a snamh um meadhan lae:</span>
<lb n="1900"/><span>bliadhain tortamhail í buideachas le Dia: cruithneacht ag</span>
<lb n="1901"/><span>easgar: - do marbh teine creasa ainiomad airnéis a</span>
<lb n="1902"/><span>ccondae Bhaile-ath-cliath.</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>An naomhadh la .i. dia mairt. Maidin ciuin ceo: la</span>
<lb n="1905"/><span>brothallach geal greine ceo teasbadh: toirneach a bhfad uainn:</span>
<lb n="1906"/><span>dath buartha buidhe air uisge na h-Amhan, cia nach bhfuill tuile</span>
<lb n="1907"/><span>innte.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia ceadaoin: - la trosga. Maidin</span>
<lb n="1910"/><span>druchta: maidin is meadan lae ciuin ceo fionfhuar: trathnona</span>
<lb n="1911"/><span>teasbadh nealtana greine - cruitneacht ag easgar.</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin ciuin ceo:</span>
<lb n="1914"/><span>la breag nealtach brothallach ciuin: deire laoi greine aoibhin</span>
<lb n="1915"/><span>aorach bog: - drochmargadh muc.</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>An dara la deag .i. dia haoine .i. la aonaigh Callainn.</span>
<lb n="1918"/><span>Mochmhaidin ciuin ceo: maidin geal greine ciuin: la mar an</span>
<lb n="1919"/><span>cceadna: - drochaonach.</span>
<lb n="1920"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="1921"/><p><span>An treas la deag .i. dia satharn. Mochmhaidin ceo ciuin:</span>
<lb n="1922"/><span>maidin geal dructa lomarnealtach ciuin.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh nealtach:</span>
<lb n="1925"/><span>gaoth beodha brothallach attuadh.</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia luain. La breagh nealtac:</span>
<lb n="1928"/><span>gaoth beodha an ar ttuadh.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>An seiseadh la deag .i. dia mairt. La bog nac beag</span>
<lb n="1931"/><span>brothallach: gaoth beodha aniar.</span></p>
<lb n="1932"/>
<lb n="1933"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin caoin</span>
<lb n="1934"/><span>ceobhrain: gaoth ciuin aniar ttuadh: la fionfuar: gaoth beodha</span>
<lb n="1935"/><span>attuadh.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>An t-ochtmhadh la deag .i. diardaoin Abhloinne .i. la saoire</span>
<lb n="1938"/><span>.i. la aonaigh Chille Cuinnig. La breagh bog nealtana geal</span>
<lb n="1939"/><span>greine: gaoth beodha bog aniar ttuad.</span></p>
<lb n="1940"/>
<lb n="1941"/><p><span>An naomhadh la deag .i. dia haoine. La breagh bog nealtach:</span>
<lb n="1942"/><span>gaoth beoda aniar ttuad.</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>An fithcheadh la .i. dia satharn. La breagh bog nealtach: gaoth</span>
<lb n="1945"/><span>aniar ttuadh.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La breag bog</span>
<lb n="1948"/><span>nealtach: gaoth beodha bodha LS. aniar.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>An dara la ficiod .i. dia luain. La breag bog nealtach</span>
<lb n="1951"/><span>mionceathanach: gaoth ard aniar. Sliabh na mBan Fionn ag</span>
<lb n="1952"/><span>caitheamh tobac. - Is mor theasduigheann fearthainn o gach</span>
<lb n="1953"/><span>barr, acht cruitneacht faoi blaith, agus féar da shabháil .i.</span>
<lb n="1954"/><span>féar da dheanamh. Chuadhas go Cill Minic go socharaid an</span>
<lb n="1955"/><span>Stacach, noch ata da chur andiu a Stoinchathraigh; is</span>
<lb n="1956"/><span>roidheas an ait san samra e Cill Minic oir baile beag</span>
<lb n="1957"/><span>coiminis e le croinn soileoige ag fás go lionmhar timchioll</span>
<lb n="1958"/><span>gach tighe.</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>An treas la ficiod .i. Oidhce Feil Seagani .i. dia mairt.</span>
<lb n="1961"/><span>La breagh nealtana greine ciuin. Cuadas le gras clodhadoir</span>
<lb n="1962"/><span>o Baile-ath-cliath go coillte Iarla Tigh-na-hinse, tri mile o</span>
<lb n="1963"/><span>Challain. Cuadhamar asteach is na coillte ag Clas-an-dair-mhoir.</span>
<lb n="1964"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="1965"/><p><span>Is aoibhin na coillte se. Gluaiseamair romhain ag</span>
<lb n="1966"/><span>insinn sgealta fianuigheachta air na lurgadain (na lorgadain)</span>
<lb n="1967"/><span>.i. siobhraighe beaga saobhnosacha, sé n-ordlaigh air aoirdeacht,</span>
<lb n="1968"/><span>mar lucht na Lilipiusia, ar a mbionn truis agus caipinighe</span>
<lb n="1969"/><span>dearga, agus coitinighe gearra uaithne. Ta ciorcaill</span>
<lb n="1970"/><span>uaithne aca ameasg coillte Cnoic na Cairge a mBaile-Ui-</span>
<lb n="1971"/><span>Chaoimh, agus is gnaith leo gach oidhce samhra gealaighe beith ag</span>
<lb n="1972"/><span>rince le ceolta sidhe go glaodh na ccoileach, an tan sgaipeann</span>
<lb n="1973"/><span>siad mar ceo. Ta sbarán lionta le h-ór buidhe ag liobarna</span>
<lb n="1974"/><span>o glac gach lurgadán, agus an tan cidheann sbealadoir, la</span>
<lb n="1975"/><span>teasbadh, iad ag rith tres na moinfearthuighe, measan se</span>
<lb n="1976"/><span>ceann diobh do gabhail chum an sbarán oir do bhaint dhe, acht is</span>
<lb n="1977"/><span>goile labharthoir gac lurgadan, oir cloisean an sbealadoir</span>
<lb n="1978"/><span>glor garg allta taobh shiar de, agus an tan fheachann cread</span>
<lb n="1979"/><span>as an glór sluigthear an lurgadan treas an talamh go Tir</span>
<lb n="1980"/><span>na n-og.</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>Shiubhlamar treas an Doirin, agus tres an Ciorcoill Crann</span>
<lb n="1983"/><span>go Dair-na-bhfiach, agus laimh leis na lochain eisg go Cuirt-</span>
<lb n="1984"/><span>an-Tighearna .i. an Tig-Mhor .i. Tig-na-hinse agus tre gach</span>
<lb n="1985"/><span>rasan noch ataid ann, millte mílte air faid, agus treas</span>
<lb n="1986"/><span>an gardha, ceithre acara air meid le balla seacht ccuinne;</span>
<lb n="1987"/><span>agus treas an tigh gloine, agus go Baile-Ui-Gheibhle, ait ar</span>
<lb n="1988"/><span>sgaras lem comhluadar, an grasac clodhadoir o Bhaile-ath-</span>
<lb n="1989"/><span>cliath, agus thangas abhaile de Cnoc Tulach-Mhaoine, agus den</span>
<lb n="1990"/><span>Cnoc Riabhach go Callain-a'-Clampuir, d'eis chuig mhile de</span>
<lb n="1991"/><span>bothar agus chuig mile eile tre coillte cumhra agus rasáin</span>
<lb n="1992"/><span>roailne agus macairighe mine glasa. Ni theasduigheann acht</span>
<lb n="1993"/><span>uisge amain .i. amhain abhainn mór no loch aoibhin chum Tigh-na-</span>
<lb n="1994"/><span>hinnse do bheith na hait comh bhreagh com alainn is ata le</span>
<lb n="1995"/><span>faghail air druim domhain. Deire laoi gaoth biogamhail fuar</span>
<lb n="1996"/><span>attuadh: ciothan cumhra um an t-aon bhuile deag san oidhche,</span>
<lb n="1997"/><span>agus teasduigheann si go mor.</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>An ceathramha la fichiod .i. la Feil Seaghain .i. dia ceadaoin.</span>
<lb n="2000"/><span>- Ni la saoire anois e. Cioth trom ag breaca lae: gaoth ard</span>
<lb n="2001"/><span>aniar: ciothain agus gealain le gach linn, le gaoth ard garthach</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="2002"/><p><span>aniar ttuadh: meadhan lae agus trathnona tirm galgreineach</span>
<lb n="2003"/><span>anfa aniar ttuadh. Ta se chomh fuar le la marta meirgeach</span>
<lb n="2004"/><span>gaothmar cruadh. Connairceas ande san Doirin, ballaidhe</span>
<lb n="2005"/><span>tig bó deanta amuch sa amach de slata soilioige; - is o</span>
<lb n="2006"/><span>tighthe deann den tsort so goirthear Druim Soileach d'</span>
<lb n="2007"/><span>Ardmhacha.</span></p>
<lb n="2008"/>
<lb n="2009"/><p><span>An cuigmheadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin geal greine</span>
<lb n="2010"/><span>lomarnealtach: gaoth gonta garthach geimhreamhail aniar ttuad:</span>
<lb n="2011"/><span>la mar an cceadna: dob eigin domh mo cosóg geimhre do cur</span>
<lb n="2012"/><span>orm.</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>An seisead la ficiod .i. dia haoine. Maidin agus meadhan</span>
<lb n="2015"/><span>lae tromciothanach: deire laoi soinninne: gaoth gonta garthach</span>
<lb n="2016"/><span>aniar.</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>An seachtmhadh la ficiod .i. dia satharn. Cioth ag cuig a</span>
<lb n="2019"/><span>clog air maidin: la breag bog nealtach: gaoth aniar.</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>An t-ochtmadh la ficiod .i. dia domnach. Crom se ag</span>
<lb n="2022"/><span>fearthainn go bog roimhe se a clog le gaoth ciuin andeas</span>
<lb n="2023"/><span>agus do lean air treas an ló, ag mionfhearthuinn, no ag</span>
<lb n="2024"/><span>ceobhrain: gaoth anoir ndeas um deire lae.</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>An naomhadh la fichiod .i. dia luain .i. la Peadair is Poil</span>
<lb n="2027"/><span>.i. la saoire. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin andeas.</span>
<lb n="2028"/><span>An deichmhadh la ficiod .i. dia mairt. Maidin ceobhrain</span>
<lb n="2029"/><span>um se a clog: gaoth ciuin anoir ndeas: la ceobhrain agus</span>
<lb n="2030"/><span>soinninn la gach linn: gaoth anoir ndeas.</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>BUIDHEMIS 1835. An cead la .i. dia ceadaoin. La</span>
<lb n="2033"/><span>siorfhearthanna: gaoth roiciuin andeas: "Gaoth andeas bionn</span>
<lb n="2034"/><span>si tais, is cuireann sí rath air sioltaibh." deire laoi soinninne.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>An dara la .i. diardaoin. La breag bog lomarnealtach geal</span>
<lb n="2037"/><span>greine: gaoth beoda andeas. Taid mo cuid potataoi da</span>
<lb n="2038"/><span>nglanadh: is roibhreagh iad.</span></p>
<lb n="2039"/>
<lb n="2040"/><p><span>An treas la .i. dia haoine. Crom se ag mionfearthainn</span>
<lb n="2041"/><span>ag leatuair d'eis a ceathar .i. ag an tam ion a n-imthigheann</span>
<lb n="2042"/><span>Coiste an Mhala (o Bhaile-ath-cliath) tar braid: maidin</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="2043"/><p><span>ceobhráin go hocht a chlog le gaoth roiciuin andeas, an tan do</span>
<lb n="2044"/><span>thaitin an grian tre nealta boga uisgeamhla: maidin nealtach</span>
<lb n="2045"/><span>galgreineach breagh brothallach, agus la breagh bog: ag</span>
<lb n="2046"/><span>ceathrama uaire d'eis a se toirneach os cionn na h-Amha</span>
<lb n="2047"/><span>Muimhnighe, le fearthainn trom air Sliabh Ardach .i. ar Druim</span>
<lb n="2048"/><span>a' Ghuail: d'iontadh an gaoth ón ard shiar gus an ard thuadh,</span>
<lb n="2049"/><span>agus thaineadh tromclagadh um seacht a chlog, ni raibh se tar</span>
<lb n="2050"/><span>leathuair ag triall o Druim-a'-Ghuail go Callain.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>An ceathramha la .i. dia satarn. Maidin breagh bog ciuin:</span>
<lb n="2053"/><span>crom se ag tromchlagadh ag an t-aon uair deag, agus lean</span>
<lb n="2054"/><span>ar ag clagairneach go se a clog, .i. air feadh seacht n-uaire.</span>
<lb n="2055"/><span>Ta tuile buidhe san Amhain: deire laoi agus oidhce soinninne</span>
<lb n="2056"/><span>ciuin.</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>An cuigmheadh la .i. dia domhnach. Maidin soinninne geal</span>
<lb n="2059"/><span>greine lomarnealtac: gaoth ciuin andeas.</span></p>
<lb n="2060"/>
<lb n="2061"/><p><span>An seiseadh la .i. dia luain. La bog nealtach ciothánach:</span>
<lb n="2062"/><span>gaoth andeas.</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>An seachtmhadh la .i. dia mart. La mionceathanach: gaoth</span>
<lb n="2065"/><span>andeas.</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin, - margad muc. La</span>
<lb n="2068"/><span>breagh nealtach: gaoth ciuin aniar. caipinighe ceo air na</span>
<lb n="2069"/><span>sleibtibh air maidin; acht do glanadar suas um meadan</span>
<lb n="2070"/><span>lae: "Sliabh na mBan Fionn is na nealta os a cionn."</span>
<lb n="2071"/><span>Cidhim fiormuilinn (fíor-mhaoilinn) Stuadh Laighean, agus</span>
<lb n="2072"/><span>fiormhullach Beann na nGaillti faoi ceo. Taisbeanann so</span>
<lb n="2073"/><span>gur aoirde iad na Sliabh na mBan 'na na Cumaracha, agus na</span>
<lb n="2074"/><span>na Stadaire Dubha. Cuireas deire le glanadh mo chuid potataoi</span>
<lb n="2075"/><span>andiu.</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>An naomhadh la .i. diardaoin, - margad muc a cCallain.</span>
<lb n="2078"/><span>Ciothain roimhe breaca an lae: soinneann ag ceathair,</span>
<lb n="2079"/><span>tromfearthainn ag cuig: meadhan lae soinninne; deire laoi</span>
<lb n="2080"/><span>tromfheartanna: ceannach maith air mucaibh ramhra noch a</span>
<lb n="2081"/><span>mheadann o cead-go-leith go da chead. Dhíolas muicín meith</span>
<lb n="2082"/><span>ande air da fichiod sgilling; agus cheanuigheas da mhuc andiu</span>
<lb n="2083"/><span>air trí puint cuig sgillinge is rael, noch a bheidheas meith</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="2084"/><p><span>go leor ag aonach na San Lamhras .i. an t-aonmhadh la fichiod</span>
<lb n="2085"/><span>de mhi Lughnasa chugainn. Ta o se fichiod go seact fichiod</span>
<lb n="2086"/><span>air an ccead den muicfheoil mucraighe .i. muca bagún.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>An deichmhadh la .i. dia haoine, la aonaigh Callain-a'-</span>
<lb n="2089"/><span>Chlampair .i. la aonaigh na Feil Seaghain .i. seana la Feil</span>
<lb n="2090"/><span>Seaghain beag. Maidin tromnealtach ceobhrain.  "Is minic</span>
<lb n="2091"/><span>dubhachán mór le beagán fearthanna."  La aoibhin aorach lomar-</span>
<lb n="2092"/><span>nealtach greine: ceannach maith air banaibhe. agus slipighe:</span>
<lb n="2093"/><span>ollan ó seacht sgillinge deag an cloich go punt: beagan</span>
<lb n="2094"/><span>lorg ar caoirigh na capaill, na bá: drochaonach: gaoth aniar:</span>
<lb n="2095"/><span>brusgar ag bualadh a cheile.</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>An t-aonmhadh la deag .i. dia satarn: la breag nealtach:</span>
<lb n="2098"/><span>gaoth ciuin aniar.  Diolas cuid mhaith earradh andiu sa nde:</span>
<lb n="2099"/><span>oidhce fearthanna on 't-aon buile deag suas.</span></p>
<lb n="2100"/>
<lb n="2101"/><p><span>An dara la deag .i. dia domhnach.  Maidin siorfearthanna</span>
<lb n="2102"/><span>d'eis oidhche siorfhearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas.  Is mor</span>
<lb n="2103"/><span>an diobhail ata ar feur bainti: is mor theasduigheann soinnean</span>
<lb n="2104"/><span>o gach bárr anois.  Chidhim Padruig Ua Deabrán</span>
<lb n="2105"/><span>ci Faithce an aonaigh noch do bhi a bruidean is ag eachran la an</span>
<lb n="2106"/><span>aonaigh, gabhtha ag pileirighe Callain ag imtheacht go priosún</span>
<lb n="2107"/><span>Cille Chuinnigh, gan caibin air a cheann, na briste air a gabhal,</span>
<lb n="2108"/><span>na brog na stoca air a bhonn.  Is maith do tuill se e: meadhan is</span>
<lb n="2109"/><span>deire lae breagh soinninne.</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>An treas la deag .i. dia luain.  La breag lomarnealtach</span>
<lb n="2112"/><span>greine: gaoth beodha aniar: tiormoghadh so an feur.</span></p>
<lb n="2113"/>
<lb n="2114"/><p><span>An ceathramha la deag .i. dia mart.  Maidin breag bog</span>
<lb n="2115"/><span>nealtac greine: la greine: gaoth ard aniar ag crothadh</span>
<lb n="2116"/><span>arbar go mor: da phingin go leith air potataoi.</span></p>
<lb n="2117"/>
<lb n="2118"/><p><span>An cuigmheadh la deag .i. dia ceadaoin. Cioth trom ar</span>
<lb n="2119"/><span>maidin o ceathar go cuig a clog: la breagh lomarnealtach</span>
<lb n="2120"/><span>greine: gaot ard aniar.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>An seiseadh la deag .i. diardaoin. La breagh nealtach:</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="2123"/><p><span>gaoth fionfuar aniar ndeas: deire laoi mionfearthanna:</span>
<lb n="2124"/><span>oidhce mar an cceadna.</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Moch-maidin ceobrain</span>
<lb n="2127"/><span>d'eis oidhce ceobhrain: gaoth fionfuar aniar ndeas: maidin</span>
<lb n="2128"/><span>mionfhearthanna: meadhan is deire laoi soinninne.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>An t-octmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh nealtach:</span>
<lb n="2131"/><span>toirneach um deire laoi: gaoth garb aniar.</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>An naomadh la deag .i. dia domnach. Maidin breagh greine:</span>
<lb n="2134"/><span>d'eirigh garb ghaoth aniar ndeas um meadhan lae noch do ciuineadh</span>
<lb n="2135"/><span>cioth fearthanna um tri a clog .i. trathnona.</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>An fithchead la .i. dia luain. La breag bog nealtach ciuin.</span>
<lb n="2138"/><span>- Cluinim gur thuit cloichsneacta trom agus sneacta a</span>
<lb n="2139"/><span>cCnoicin-a'-Gabha, laimh le Caisiol Mumhan, agus gur lean air</span>
<lb n="2140"/><span>ag tuitim, le gaoth aniar gur mhill arbar agus potataoi.</span>
<lb n="2141"/><span>Cluinim gur thuit, mar an cceadna, laimh le paraiste Cille</span>
<lb n="2142"/><span>Mhanach, ag milleadh gach barr mar an cceadna.</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>An t-aonmad la ficiod .i. dia mart. Maidin aoibhin aorach</span>
<lb n="2145"/><span>lomarnealtac geal greine. - Chuadhas go Baile-átha-cliath.</span>
<lb n="2146"/><span>ag ceannach earragh. Caitheas la air an bothar, agus se la</span>
<lb n="2147"/><span>san ccathair, agus la ag teacht abhaile; is e sin, bhíodhas ocht.</span>
<lb n="2148"/><span>la o mo thigh a cCallain. Cuadhas de bhothar Ceatarloch, agus</span>
<lb n="2149"/><span>tangas de bhothar Baile-átha-Aoi. Ba brothallach an aimsir</span>
<lb n="2150"/><span>a mBaile-ath-cliath, agus ar na boithribh e. Ba aoibhin aorach</span>
<lb n="2151"/><span>radharc na tire air gach bothar. Conairceas daoine ag gearradh</span>
<lb n="2152"/><span>coirce agus eorna mor a bhfo-aitibh ag teacht abhaile dhom</span>
<lb n="2153"/><span>.i. air an t-ochtmhadh la ficiod. Rithid na coistighe seacht</span>
<lb n="2154"/><span>mile gaodhlacha san uair air bothar Baile-átha-Aoi agus se</span>
<lb n="2155"/><span>mile ar botar Ceatharloch.</span></p>
<lb n="2156"/>
<lb n="2157"/><p><span>An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach</span>
<lb n="2158"/><span>brothallach. - Chuadhas ag snamhadh.</span></p>
<lb n="2159"/>
<lb n="2160"/><p><span>An deichmhadh la ficiod .i. diardaoin. La breagh brothallach</span>
<lb n="2161"/><span>speirghorm geal greine.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>An t-aonmhadh la deag ar ficid .i. dia haoine. Mar an</span>
<lb n="2164"/><span>cceadna.</span>
<lb n="2165"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="2166"/><p><span>Bzzzzz1832 19T</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p>
<lb n="2169"/><span>COMHLABHRA NÓ RÁDH-AITHEASC</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>Thug sé ag Baile h-Éaghail, an t-ochtmhadh lá de iúil, 1832.</span>
<lb n="2172"/><span>(Cm. imleabhar a trí, lthth. 164, 165)</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>A chlanna gaodal, is mian liom labhairt libh a niomh indiu</span>
<lb n="2175"/><span>a mhinniughadh dibh cionnas thangabhair fe fhiacail a bhráca ag</span>
<lb n="2176"/><span>clanna gall, agus le cumhnadh congnamh De uile-comhactach</span>
<lb n="2177"/><span>a innsin dibh an tslighe is fearr chum eirge as an</span>
<lb n="2178"/><span>aindise ina ttarla caitilicighe na h-Eirionn.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>Is beag nac bfuil seacht gcéad bliaghain ó tuiteamar fé gearsmact</span>
<lb n="2181"/><span>clanna gall, tre ar ccionnta fein.  Ni raibh cumna congnamh</span>
<lb n="2182"/><span>clanna gaodhil le cheile, agus dá bhrigh sin do creacadh, do</span>
<lb n="2183"/><span>crocadh, do ceasadh iad.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>An uair d'aistriodar clanna gall ón creidiomh chaitiliceach</span>
<lb n="2186"/><span>do dhiobradar na caitilicidhe as sé chontae i cCuig' Uladh,</span>
<lb n="2187"/><span>agus as morchuid do na cuigighibh eile, da radh leo imteact</span>
<lb n="2188"/><span>go h-ifrionn nó go Connactaibh.  D'eirgheadar na caitilicigh</span>
<lb n="2189"/><span>suas an arm an aghaidh a ndeargnamhaid, na sasanaig, acht</span>
<lb n="2190"/><span>ni raibh an la leo.  Cailleadar a bfearntas.  Ní raibh Brian</span>
<lb n="2191"/><span>Boramha na Uaisington na aon treanchogaigheach eile aca,</span>
<lb n="2192"/><span>do coingeochadh iad a comhrughadh cabhrughadh le chéile.</span>
<lb n="2193"/><span>Saoileadar na sasanaig a deanadh leis na caitilicidhe mar rinneadar</span>
<lb n="2194"/><span>na h-Udaigh leis na Cananitighe, gan aon do clanna</span>
<lb n="2195"/><span>gaedhal, fear, bean na buachail, lag na laidir, bocht na saidhbhir</span>
<lb n="2196"/><span>d'fagan san tir se na mealla agus na leamhnacta, gan</span>
<lb n="2197"/><span>marbhadh.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>D'eirgeadar na sasanaig a rebeilion an aigheadh righ Searlus</span>
<lb n="2200"/><span>a righ dilis fein, agus cia gur sasanach e, do sciobadar an</span>
<lb n="2201"/><span>ceann de. Do chomhrochad chabhrochadh na caitilicighe leis,</span>
<lb n="2202"/><span>acht tre slioghmodoireacht slíomadóireacht na sasanaig,</span>
<lb n="2203"/><span>nior aithin se a charaid o a namaid. Tainidh san ám ceadna</span>
<lb n="2204"/><span>Olibher Cromshuil, agus do thug se lerscrios ar chathracha, ar</span>
<lb n="2205"/><span>bhailtibh agus ar tiorta na h-Eirionn. D'fag se an</span>
<lb n="2206"/><span>dileactaighe</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="2207"/><p><span>sa dig a beice béiceadh, agus a mathar marbh taobh leis.</span>
<lb n="2208"/><span>Cuireadh cuig cead fear agus deich sagart agus fiche chum</span>
<lb n="2209"/><span>báis ar charaig Chaisil, tar eis an ait do thabhairt suas ar</span>
<lb n="2210"/><span>connradh a n-anam do sparail. Rinneadh an cleas ceadna</span>
<lb n="2211"/><span>leis na caitilicighe a Loch Garmainn, a nDrochad-atha, agus an</span>
<lb n="2212"/><span>iomad d'aitibh eile.</span></p>
<lb n="2213"/>
<lb n="2214"/><p><span>An uair do thanadh an dara rig Searlus chum an coroin,</span>
<lb n="2215"/><span>de dhearmhuid se na caitilicighe bochta, craite, mar do</span>
<lb n="2216"/><span>dearmudh an buitléir an bacaeir.  D'fhag se lucht Olibher</span>
<lb n="2217"/><span>Cromshuil a seilbh gach nidh dar chreachadar o na caitilicighe.</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>An uair thainidh Rig Uilliam, ceann na h-Orange, do dhibir</span>
<lb n="2220"/><span>sa athair a cheile, righ Seamus, o na rioghacht. Do</span>
<lb n="2221"/><span>seasadar na caitilicighe amach a Luimneach go laidir an aghaidh na</span>
<lb n="2222"/><span>h-Orange, go bhfuaradar geallamhain o Righ Uilliam saorchead</span>
<lb n="2223"/><span>tradála, cead léas fada eastait do cheannach, agus os cionn</span>
<lb n="2224"/><span>gach uile nidh, cead ar cCreidimh, agus ma iaradis nios mó</span>
<lb n="2225"/><span>do geabhaidis é.</span></p>
<lb n="2226"/>
<lb n="2227"/><p><span>Ní maith bhí deire le coga America na tosain cogadh san</span>
<lb n="2228"/><span>bFrainc. Ba mhian le Billy Pit, airdmhinisteir Shasana, an</span>
<lb n="2229"/><span>parliament do bhreith o Eire go Sasana, agus chum so do</span>
<lb n="2230"/><span>dheanamh do chur se an sop ar seideadh. Is cuimhin libh fein</span>
<lb n="2231"/><span>bualadh an Ruis, lá Sleibhe na mban, agus an cuid eile do</span>
<lb n="2232"/><span>na buailtighibh sin; acht is e crioch bhí ar go rug Billy Pit an</span>
<lb n="2233"/><span>parliament leis, agus atamaoid fe an fuirse ag na h-Orange</span>
<lb n="2234"/><span>riamh o soin.</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>D'imtigeadar na tighearnaighe, na h-iarluighe, agus na</span>
<lb n="2237"/><span>daoine mora anonn, do chuirfeadh obair ar siubhal annso</span>
<lb n="2238"/><span>do comhadfadh lucht oibre o bheith ag iarad na deirce mar ataid</span>
<lb n="2239"/><span>siad. chidheann sibh fein gorta agus galar gach aon bhliaghain</span>
<lb n="2240"/><span>nach beag, chiad nac bhfuil tir san domhan is torthamhla agus is</span>
<lb n="2241"/><span>sláinteamhla na Eire: agus cad e is ciall don gorta agus</span>
<lb n="2242"/><span>don ghalar so bheith ar na caitilicighe? Ineosadh me sin dibh;</span>
<lb n="2243"/><span>mar nach comruighean caitilicighe le na cheile. Ma bheidhmis</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="2244"/><p><span>dilis da cheile ni bhfaghad aon duine uasal da aoirdeact dul</span>
<lb n="2245"/><span>asteac don parliament, acht an te do taithneochad linn,</span>
<lb n="2246"/><span>feath mar deirigheadar caitilicighe Puirtlairge agus do</span>
<lb n="2247"/><span>chuireadar an Paorach agus Villars Stewart - daoine</span>
<lb n="2248"/><span>uaisle breaghtha onoracha macanta -, asteac sa parliament,</span>
<lb n="2249"/><span>agus do thiomaineadar amach Beresford Dúinsméarach</span>
<lb n="2250"/><span>malaighte do croch agus do ceas na millte caitiliceacha, a</span>
<lb n="2251"/><span>mbliaghain a choga agus o shoin. Do rinneadh an cleas ceadna</span>
<lb n="2252"/><span>a ccontae Caomhain an Chabháin, a cconta Maghneacain</span>
<lb n="2253"/><span>Muineacháin, a ccontae an Luadh Lughbhaidh, agus an iomad</span>
<lb n="2254"/><span>do chontaeibh eile na h-Eirionn.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>Anois tuigeann na daoine uaisle go bfuilmid neartmhar</span>
<lb n="2257"/><span>chum iad do chur asteach sa pharlament, no iad do chomhad amach,</span>
<lb n="2258"/><span>agus da bhrigh sin, is comhsamhail ma chuirmid "Petition"</span>
<lb n="2259"/><span>no athcuinge chughtha chum "Catholic Emancipation" do</span>
<lb n="2260"/><span>thabhairt duinn go ttabharfadh siad duinn e. Acht bfheidir</span>
<lb n="2261"/><span>nach fuil fios agaibh go de cadé an comhair chabhair</span>
<lb n="2262"/><span>"Emancipation" don duine bocht. Inneosad dhibh gan</span>
<lb n="2263"/><span>mhoill é.</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>Is é an nidh Catholic Emancipation gach aon comhachta</span>
<lb n="2266"/><span>agus onóir da bhfuil ag sasanaig, do bheith ar an ccuma</span>
<lb n="2267"/><span>cceadna ag na caitilicige. Da mbeith siriam caitiliceach</span>
<lb n="2268"/><span>ann dar ndoith ndóigh ni bheith cuiste Orange na shuidhe ar</span>
<lb n="2269"/><span>caitilicige da ccrochadh is da cceasadh mar ata a ccuige</span>
<lb n="2270"/><span>Uladh. Da mbeith breithiomh caitiliceach an, ni bhfaghadh an</span>
<lb n="2271"/><span>"Grand Jury" srathar na h-aindise do chur an bhur mullach</span>
<lb n="2272"/><span>gach aon leathbhliaghan ag cur srath contae chomh mór le cios</span>
<lb n="2273"/><span>an aiteanna eile, agus srath contae air na tighte a cCallain,</span>
<lb n="2274"/><span>rud nach bhfuil an aon bhaile beag an Eirinn acht a cCallain</span>
<lb n="2275"/><span>amhain, - seo agus cead srath agus dualgus eile nach tagann</span>
<lb n="2276"/><span>liom cuimhne orra anois.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Nar mhor an dothchas don tsaigheadior caitiliceach suil do </span>
<lb n="2279"/><span>bheith aige bheith la eigin na General no na oifigeach eigin eile,</span>
<lb n="2280"/><span>agus don caitiliceach ar bord long coga, bheith na admiral?</span>
<lb n="2281"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="2282"/><p><span>Ma beidh tighearnagha agus daoine uaisle caitilicighe san</span>
<lb n="2283"/><span>bparliament, ni bfaghadh swadleirie ata ann bheith ag cur</span>
<lb n="2284"/><span>breaga orainn, agus gan aoinneach san bparliament do</span>
<lb n="2285"/><span>chosanochadh sinn.  Da bhrigh sin, comhraigheadh cabhruigheadh</span>
<lb n="2286"/><span>na caitilicighe le na cheile, agus comhrochad Dia linn, agus</span>
<lb n="2287"/><span>ni bheidmid dar bfuirse nios sia ag procadoirighe cleireach</span>
<lb n="2288"/><span>teampoill, agus dream eile don tsort san, agus tiocfadh</span>
<lb n="2289"/><span>rath o Dhia agus ád ar caitilicighe na h-Eirion aris.</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p>
<lb n="2292"/><span>Bzzzzz1826 19T</span>
<lb n="2293"/><span>TÓRUIGHEACHT CHAILMFHIR MHIC MEARCHURADH .i.</span>
<lb n="2294"/><span>FINNSCÉAL DO CHÚM AMHLAOIBH UA SUILEABHÁIN</span></p>
<lb n="2295"/>
<lb n="2296"/><p><span><LSS.: láimh-scríbhinn leithleach .i. A: 23.K.50 in Acadamh na</span>
<lb n="2297"/><span>h-Éireann .i. C.</span></p>
<lb n="2298"/>
<lb n="2299"/><p><span>La n-aen dar gluais curadh cathbhuadhach fioraluinn .i.</span>
<lb n="2300"/><span>Calmfhear Mac Mearchuradh ó chois Inbhir Sláinge tré</span>
<lb n="2301"/><span>Osaruidhe siar, tar thobar na h-Amha Duibhe, do chonairc,</span>
<lb n="2302"/><span>air thaobh Amhain an Rig, caisleain arda mainistreach</span>
<lb n="2303"/><span>ceathairthaobhaigh Ceannanais. Do líon a croidh le léan dubh an</span>
<lb n="2304"/><span>tan do bhreathnadh na tuir ag tuitim chum talmhan, na cellighe</span>
<lb n="2305"/><span>dá leigeann chum fiadhantais, nó (mo mhíle truaig!), níos</span>
<lb n="2306"/><span>measa, clanna gall gha raobadh mar chaitheamh aimsire, ag</span>
<lb n="2307"/><span>imirt laimh-liathróide, in ionad cléir Dé do bheith ag canamhain</span>
<lb n="2308"/><span>ceolta neamhdha ionnta.</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>Do bhí an lá ag druideamhaint le deanaigheacht, an ghrian</span>
<lb n="2311"/><span>glórmhar air múchadh a teinnte san iar-mhuir ghlórach gaothmhar,</span>
<lb n="2312"/><span>an chamhaoir ag cur brait ghlais uirri féin agus ag folachadh</span>
<lb n="2313"/><span>a h-ionair shróill deargordha, agus an catchrainn ag déanamh</span>
<lb n="2314"/><span>ár air mhin-éanlaith an aeir, an tan do ghabh Calmfhear tré</span>
<lb n="2315"/><span>arca oll idir dhá Róimh fhíoraosta. Ní cian gur chluin se</span>
<lb n="2316"/><span>glor garg allta éagsamhail neamhaithnid, agus air n-amharcadh</span>
<lb n="2317"/><span>suas dó do conairc an seanóir deirgbheanneidach fiasogac</span>
<lb n="2318"/><span>liathmongach caolbhallach ag suidhe i bhfuinneoig in uachtar an</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="2319"/><p><span>tuir, agus é ag luascadh a chosa, is ag caismirt leis an</span>
<lb n="2320"/><span>rae oir-adharcach, righan na h-oidhche agus do chan an laoidh: -</span></p>
<lb n="2321"/>
<lb n="2322"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>"Ní cian uait an tan do bheidh</span>
<lb n="2325"/><span>Do bheanna raobtha ód aghaidh</span>
<lb n="2326"/><span>Le Bél, mór-dhia na tinne</span>
<lb n="2327"/><span>'S a ghein i lár do bhruinne.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>Is gearr é do gháirdeachas</span>
<lb n="2330"/><span>Ceadh uisce an tan do mhuchfas</span>
<lb n="2331"/><span>Do ghnúis ghrinn chomh dubh le gual</span>
<lb n="2332"/><span>Ó bheith geal mar is dual.</span></p>
<lb n="2333"/>
<lb n="2334"/><p><span>Mar sin go gach nidh fo nimh</span>
<lb n="2335"/><span>Tuitfidh crioch, mar duine bheag</span>
<lb n="2336"/><span>Claochlodhadh duile an domhain</span>
<lb n="2337"/><span>Beidh gach nidh bunoscionn."</span></p>
<lb n="2338"/>
<lb n="2339"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2340"/><span>D'aithle na laoidhe se, do chuadh Calmfhear go misneamhail</span>
<lb n="2341"/><span>isteach is an tur uaigneach, tré dhoras ísiol Gotamhail, agus</span>
<lb n="2342"/><span>suas caischéimire cumhang dorcha dubh-chlochach, go bfeacadh</span>
<lb n="2343"/><span>an seanóir ag lingeadh síos le luachas brú nó bru aille</span>
<lb n="2344"/><span>allaidh ar muigh, nó guairdeáin gaoithe tre lár coille</span>
<lb n="2345"/><span>diamhaire. Ní feaca an curadh crogha do teighlacht acht</span>
<lb n="2346"/><span>cat dubh geal-iarballach gortamhail; ná do thrioscán acht</span>
<lb n="2347"/><span>scailp aitinn i mbéal uamha i múr na túire in a gcodluigheadh</span>
<lb n="2348"/><span>sé. Do lean Calmfhear é tré dhriseógaibh agus fiadhaile nó</span>
<lb n="2349"/><span>gur stad an díthreabhach, agus gur fhéach air le gnúis fheirge,</span>
<lb n="2350"/><span>agus adubhairt: Imthigh uaim a dheoraidhe dhubrónaigh; ní áit</span>
<lb n="2351"/><span>síthe ná suaimhnis oirthear Éireann le seal. Táid na leomhain</span>
<lb n="2352"/><span>allta ag léirscrios clann na nGaodhal. Ní díon dúinn</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="2353"/><p><span>sléibhte siocamhla, cumaracha carraigeacha, uamhna uathbhásacha</span>
<lb n="2354"/><span>dubha, ná coillte dorcha diamhara. Ná stad go rachair gus</span>
<lb n="2355"/><span>an taobh thiar do mhainistir Iriloch Oirbhealaigh cois sléibhte</span>
<lb n="2356"/><span>Locha Léin. Tá marcshluagh na h-oidhche ag teacht. Is fada</span>
<lb n="2357"/><span>dhúinn ár n-agallamh." Leis seo d'éirigh an gaoth: do</span>
<lb n="2358"/><span>tiomargadh nealta neimhe ar a chéile: do dubhadh an ghealach</span>
<lb n="2359"/><span>agus na réalta. Do shéid an t-anfadh trés na spearthaibh,</span>
<lb n="2360"/><span>ag glór tré na sean-Rómhaibh díthcheannacha go nárbh fhios do</span>
<lb n="2361"/><span>Chalmfhear cár ghabh an dithreabhach.</span></p>
<lb n="2362"/>
<lb n="2363"/><p><span>Do imthigh an coradh cois na h-Abhann siar, tar éis don</span>
<lb n="2364"/><span>ghaoith do mhaoladh, go ciuin, tromaidhe, tréith; agus níor</span>
<lb n="2365"/><span>stadadh leis go h-eirghe na gréine, an tam do ránaig Callainn,</span>
<lb n="2366"/><span>áit in ar ghlac sos an lá sin. Annso do chonnairc mainistir</span>
<lb n="2367"/><span>Bhráthar Aghuistín. Tá an chuid is mó dhi ar n-a raobadh le</span>
<lb n="2368"/><span>Sacsanachaibh, agus a bunchlocha dhá dtógain chum aol do dhéanamh</span>
<lb n="2369"/><span>do ghall-Chromuileach. Is leo so do cuireadh léir-scís ar</span>
<lb n="2370"/><span>Éirinn.</span></p>
<lb n="2371"/>
<lb n="2372"/><p><span>Idir an bhfoirgneamh agus an Abh, tá tobar breagh agus</span>
<lb n="2373"/><span>sruth láidir ag teacht as tré iomarcloich do mharmar dubh,</span>
<lb n="2374"/><span>do siolcadéar etc. I lár an bhaile tá cill álainn, in a bhfuil</span>
<lb n="2375"/><span>iomad fuinneóg nGotamhail neamhchosamhail re na chéile agus</span>
<lb n="2376"/><span>colamhain do chlochaibh gearrtha do bhí ag iomchar cinn na cille</span>
<lb n="2377"/><span>noch atá (a mhórmhór) ar n-a thuitim, cé gur fágadh cíos mor-cuid</span>
<lb n="2378"/><span>talmhan chum a comhad suas. Acht is fearr le clannaibh gall</span>
<lb n="2379"/><span>a gcraos do shásamh ná sean-oibreacha na ngaodhal do chomhad</span>
<lb n="2380"/><span>'na seasamh.</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>Tá cill nua ar n-a tógaint leis an Athair Ion De Rís ón</span>
<lb n="2383"/><span>mbliadhain 1811, chomh breagh is atá san tír, deich dtroighthe</span>
<lb n="2384"/><span>is céad ar faid, cúig troighthe triochad ar leithead agus</span>
<lb n="2385"/><span>dathad troigh ar airdeacht.</span></p>
<lb n="2386"/>
<lb n="2387"/><p><span>Is ró-álainn radharc na tíre se ó Faithche an Aonaigh. Táid</span>
<lb n="2388"/><span>móinfhéir ghlasa, ithreacha torthamhla, coillte do dhair, uinseóig,</span>
<lb n="2389"/><span>etc., ar gach aon taobh, Sliabh na mBan siar ó dheas, agus Suidhe</span>
<lb n="2390"/><span>Finn ar a mhaoileann, agus Carraig Mac Lir ag a bhun mar</span>
<lb n="2391"/><span>abhac le cois athaigh.</span>
<lb n="2392"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="2393"/><p><span>Lá ar na mháireach, do thriall Calmfhear siar tré Chill-do-</span>
<lb n="2394"/><span>Náil i gceanntar Chaisil Mhumhan. Ní túisge san bhaile é</span>
<lb n="2395"/><span>ná do bhí galltrompaí dhá séideadh, drumaí dhá mbualadh,</span>
<lb n="2396"/><span>gunaí móra dhá lámhach, tenite ar lasadh, agus sluagh leanta</span>
<lb n="2397"/><span>Ríogh Uilliam ag imtheacht sios is suas na sráide, iad ar</span>
<lb n="2398"/><span>meisce is ag uaill mar dhiabhalaibh ó fhír-íochtar ifrinn, le</span>
<lb n="2399"/><span>gáirdeachas tré bhuaidh do bhreith ar chlannaibh Gaodhal. Da</span>
<lb n="2400"/><span>thuirsighe Calmfhear, do b'fhearr leis bheith in aon áit dá</span>
<lb n="2401"/><span>uaignighe ná i measc na druinge míocháirdeamhla se, agus do</span>
<lb n="2402"/><span>ghluais suas gus an charraig do bhí ar n-a múchadh le ceo tre</span>
<lb n="2403"/><span>dhoshuairceas Stadann A annso, agus níl líonadh na beárnan</span>
<lb n="2404"/><span>le fagháil go dtosnuigheaon C arís.</span></p>
<lb n="2405"/>
<lb n="2406"/><p><span>... Acht nior leig an cumha dho dul na ghar. Do gabh</span>
<lb n="2407"/><span>siar go loiteatach lagbhrigheac lancroidheach cois sleibhte</span>
<lb n="2408"/><span>aibhseacha Eibhlinne agus Sliabh cCrot cceolmhar, de mullach</span>
<lb n="2409"/><span>Sighe Finn fionfuar, cois Cnoc Firinne fiadhain, Sliabh Luachra</span>
<lb n="2410"/><span>na laeg, Mongartoin mor muchta i nealaibh dubha dobronacha,</span>
<lb n="2411"/><span>agus Cruacha Mac Giollacoda na ccaor. Tainead cronughadh</span>
<lb n="2412"/><span>an lae. Bí an caitchroin ag deanamh áir air mion-eanlath,</span>
<lb n="2413"/><span>mar gall ar gaodhal, agus nior bfeas do Calmár ca bhfadhadh</span>
<lb n="2414"/><span>oisdeas na h-oidhce. Chualadh faoi faoidh na bfiaghanngaet</span>
<lb n="2415"/><span>ag crothadh barr na sioda mona. Conairc agus cualadh na</span>
<lb n="2416"/><span>fiolair o Carraig na cCuas ag deanamh áir air mionain</span>
<lb n="2417"/><span>meigiolaigh agus ar uain ag truaghmheiligh.</span></p>
<lb n="2418"/>
<lb n="2419"/><p><span>Siud teinne creasa ag buanraobadh barra na sliabh. Do</span>
<lb n="2420"/><span>bladm-toirnigh tres na gleannta dubha o Loch Lein uchtleathan</span>
<lb n="2421"/><span>oileanach go Tig Mhóire na mara mireamhala agus do mheasc</span>
<lb n="2422"/><span>Calmfhear osnadh uctmuchta leis an gaoth gaibhteach agus</span>
<lb n="2423"/><span>adubhairt: - A Dé uilechomhactach, crutaighteoir neimhe ifrionn</span>
<lb n="2424"/><span>agus na talmhan tromsliabhaigh, ca ngeabhad anois? d'fagas</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="2425"/><p><span>na gaill am dhiaghaidh acht ataid na garbhchnoic reomham gan</span>
<lb n="2426"/><span>faicsin tighe na tinne na treabh agam. Tá an oidhce nealmhar</span>
<lb n="2427"/><span>ag cur a dubhachuladh tarm agus mise fein go fann dealbh</span>
<lb n="2428"/><span>dubhach, acht ma toill mo churtha sa choirthe agus claoncurta</span>
<lb n="2429"/><span>clanna gaodhal, so, agus a mile uiread do annro agus do scannradh;</span>
<lb n="2430"/><span>agus is cosamhail gur mein os cionn na line, - ui recte, mian</span>
<lb n="2431"/><span>leat sinne do scannreamhad scannrughadh</span>
<lb n="2432"/><span>mar do scaipis clann Iuda an aon uair, o Tir na Geallamhna</span>
<lb n="2433"/><span>go h-uisge na Baibiloine; acht foraoir cumha craite! an</span>
<lb n="2434"/><span>dtiucfadhmaoidne ar ais mar thangadar san? Slugadh an</span>
<lb n="2435"/><span>saogal acht octar agus sloigfear sinne, clanna gaodal</span>
<lb n="2436"/><span>bhochta. - Cluintear caismirt atha ar na cnoic, gaireann</span>
<lb n="2437"/><span>guairdean gaoithe tre garbghleanta. Siubhlann siabhra</span>
<lb n="2438"/><span>na sliabh air slios na seanratha ag fiorsgreadadh. Seo</span>
<lb n="2439"/><span>sian na sreabh curbhán gcubharbhán ag calaireach o eass go</span>
<lb n="2440"/><span>h-aill ag raobadh cairigreacha ceannaruadh o slios sleibhe;</span>
<lb n="2441"/><span>agus tuiteas Calmfear ar a gluinibh, faoi sgath croinn</span>
<lb n="2442"/><span>daruighe doir do bhí da lanluasgad o bonn go barr leis an</span>
<lb n="2443"/><span>gharbgaoth, agus ag ardadhadh ardughadh a lamha agus a lansuile</span>
<lb n="2444"/><span>go nealta nimhe adubairt: - "A Criost churta trem croidhe</span>
<lb n="2445"/><span>anonn tu! a Dhia dhilis, nachar gabhais ort colann daona i</span>
<lb n="2446"/><span>mbroinn Muire Mhathar, ogh, do chum go nglaodhfuin</span>
<lb n="2447"/><span>dearbrathair ort? Anois a bhrathar bheannaighte, foir orm agus</span>
<lb n="2448"/><span>ar clanna gaodal." Ciunuightear an gaoth garoideac.</span>
<lb n="2449"/><span>Scaiptear na sgamail siorfhearthanamhila. Caitheann na</span>
<lb n="2450"/><span>realtan ringceacha a bpuicinighe pianamhla da ccinn cuach-buidhe,</span>
<lb n="2451"/><span>agus eirgheann an lanrae tar maoilin na morcnuic</span>
<lb n="2452"/><span>maorgha. Seasuigheas duil deaghdhealbhta na lathar faoi folt</span>
<lb n="2453"/><span>bearnach biseogeach ag tuirling go trom ar braghaid ban</span>
<lb n="2454"/><span>bealard tar a guailnibh geala-leathna. Badar suile</span>
<lb n="2455"/><span>seimhe sultmhara ag siaramharc faoi casairnige mar raolta</span>
<lb n="2456"/><span>rinne-geara tre nealta n-imtheactacha oidhche an Odhluic</span>
<lb n="2457"/><span>na Nodlag, agus do smeid an deaghfhear air Calmfhear,</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="2458"/><p><span>agus is e ro radh: - "Ag bun an tsleibhe slighe-garb ud siar</span>
<lb n="2459"/><span>san bhfánghleann fasamhail sin ag an thaobh theas, ata tigh</span>
<lb n="2460"/><span>taidhseach taidhbhseach taithneamhach noch a toigeadh cian o</span>
<lb n="2461"/><span>soin le sasanach sarchuirp seideanach, agus cia geoineach a</span>
<lb n="2462"/><span>ghein mhic agus inginne geabhair oisteas na h-oidhche gan</span>
<lb n="2463"/><span>baoghal duit go la, agus na dhiadh san, ni fada uait comhair." Le</span>
<lb n="2464"/><span>prap na súl d'imthigh an duil deaghdealbhta o radharc Calmfear,</span>
<lb n="2465"/><span>mar do eireochadh a nealta nimhe, acht dfag boladh curtha</span>
<lb n="2466"/><span>cumhra, mar tagan o lubhghort i Mifhichiomh Mi-fheithimh, iúil</span>
<lb n="2467"/><span>a tsamra, na diadh; agus dimtigh Calmfear tre gair-ghleannta</span>
<lb n="2468"/><span>tar caraigeacha caonachchineacha, agus tre sreabha</span>
<lb n="2469"/><span>sleamhna siansanacha, agus tre doireadha dubha doilbhte gan</span>
<lb n="2470"/><span>sgreach sionaigh na ceileabhra ceirsigh, agus ni cian go bfeacad</span>
<lb n="2471"/><span>rath roard agus caislean ceanncailcighe le doirse diandhunta</span>
<lb n="2472"/><span>donn-daraighe, ursain iaruinn, fuinneoga fionnbhruithne</span>
<lb n="2473"/><span>gle gloinnighe, agus maistin mire mar forfaire for gaca</span>
<lb n="2474"/><span>taoibh don dorus, agus doirseoir dubh diabaldhealbhta air</span>
<lb n="2475"/><span>an taob astigh do comhluinn an durdhoruis, agus fiafruigheas</span>
<lb n="2476"/><span>de Calmfear: - "Cia thu féin? Gall na gaodhal?</span>
<lb n="2477"/><span>cara na namha?" "Deoraighe duairc me," ar Calmfhear.</span>
<lb n="2478"/><span>"Ta deoraighe na h-oidche sonn," ar an dubhdhoirseoir.</span>
<lb n="2479"/><span>"Gabhadh asteach, cia cara no namha," ar glor garg gaibhteach</span>
<lb n="2480"/><span>noch do chroth na hallaighe o bhonn go barr. Do ghiog ghíog</span>
<lb n="2481"/><span>na comhlainn, éimheas an eochar iarainn, geimeas an glas</span>
<lb n="2482"/><span>garb, beiceas na bacain borba, treancnagaid na tuislighe,</span>
<lb n="2483"/><span>taisbeantar an tairseach tromumha agus an fardorus fionn-bhruithne,</span>
<lb n="2484"/><span>agus na h-ursainn iaruinn agus oisgaltar comlaighe</span>
<lb n="2485"/><span>ciara an doruis leis an dubhdhuil diablaighe doirseora, agus</span>
<lb n="2486"/><span>taisbeantar asteach san bproinnarais Calmfear do chum</span>
<lb n="2487"/><span>fiaghnuise athaigh airdceanach maigeamhail modartha, noch a</span>
<lb n="2488"/><span>rug ar barr baise ar Chalmfear agus ad bheirt: - "Cia</span>
<lb n="2489"/><span>nach gnath linn san aimsir guasmhar geoineach so coiccriochaigh</span>
<lb n="2490"/><span>do gabhail chugainn, ar a shon san, ni mian linn tusa do dhiultadh</span>
<lb n="2491"/><span>anocht, ith, ol, agus imtigh a chodlad go lansholas lae; oir ma</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="2492"/><p><span>gabhtar amuth ort sul eireochas an grian o na luighe, curfar</span>
<lb n="2493"/><span>faoi slabruighe daora tu air feadh do bheatha go tir cos-aníos,</span>
<lb n="2494"/><span>ait as nach casfair go brath."</span></p>
<lb n="2495"/>
<lb n="2496"/><p><span>D'umladh umhluigh a croidhe. d'feach suas cun an</span>
<lb n="2497"/><span>Duileamhan; dh'ith, d'oil agus d'imthigh cum leapthan tar</span>
<lb n="2498"/><span>eis buideacais do breith le tighearna an tighe, agus ni fada</span>
<lb n="2499"/><span>do bhi ann, idir meadhan oidhce agus glaodh na ccoileach,</span>
<lb n="2500"/><span>an tan do chonarc lasair an lochrainn ompoighte o deargbhuidhe</span>
<lb n="2501"/><span>go dubhagorm, go mbollaith mbréan ruibhe, - clingtar slabhruidhe</span>
<lb n="2502"/><span>sios agus suas na ceimirighe ciarchlochacha, agus treas</span>
<lb n="2503"/><span>na ballaighe, le luachas guairdean gaoithe tar maoilin morchnuic</span>
<lb n="2504"/><span>i mi marta, tré doiridhe diamhara do-oluis eolais</span>
<lb n="2505"/><span>donn-daraighe. Croithnuighea crothtar caisleain. Crothtar</span>
<lb n="2506"/><span>cloigtigh. Clingid cloig. Luasgthar lar a tighe mar crann</span>
<lb n="2507"/><span>crothach agus do bhiogh croidhe Calmfhear. Sonn chualad se</span>
<lb n="2508"/><span>an sluadh-sighe ag cruadhchathad le deamhain aeir, agus ag</span>
<lb n="2509"/><span>gabail timhchioll na tighe ag feachainn ca bhfadhaidis toll</span>
<lb n="2510"/><span>tarathair tre a dtiocfadis asteach chum iad fein do dionadh</span>
<lb n="2511"/><span>o olc na n-annspirid. Cluintear glam mar blaom toirnighe,</span>
<lb n="2512"/><span>agus cead mile gloir alltamhail ag durdal duardal thu!</span>
<lb n="2513"/><span>- thu, - thuthu!</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>"Ni hionad comhnuidhe dhomhsa so," ar Calmfear. "Da</span>
<lb n="2516"/><span>brigh sin, ma gheibhim mo cosa ar an taobh amuth de thairseach</span>
<lb n="2517"/><span>ar maidin go moch, is fada ón dún doilbhthe so geabhad."</span></p>
<lb n="2518"/>
<lb n="2519"/><p><span>Le fainne an lae eirgheas Calmfear, agus eaduigheas a</span>
<lb n="2520"/><span>bhainchnis mhin, coisreagas e fein agus toirbheareas urnaighte</span>
<lb n="2521"/><span>do chum Ard-Righ nimhe, agus fagas slan agus beannacht ag</span>
<lb n="2522"/><span>an dubhdhuil doirseora gan ceadlonga do bhriseadh, na</span>
<lb n="2523"/><span>smuinead ar; agus gabhas siar bud dheas tre garbhrian na</span>
<lb n="2524"/><span>gcnoc, agus tar maoilin na morsliabh agus tre linn na lochán,</span>
<lb n="2525"/><span>go rug cronlae ar gan ithe na ol na scith do dheanamh go rainidh</span>
<lb n="2526"/><span>ruadhchnoc é. Sonn do shuigh faoi sgath leithchraic go</span>
<lb n="2527"/><span>n-imeochadh dortadh na diolann díleann thar ais, noch a</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="2528"/><p><span>bhi ag tuirling air gach maolchnoc a chubhra tre gach claodaigh</span>
<lb n="2529"/><span>go fairge fiadhain, agus dfeach tre san gceo air gach ard,</span>
<lb n="2530"/><span>soir, siar, bud thuad agus budh theas, agus nior amharc tigh</span>
<lb n="2531"/><span>na bothan, dion na cuasan in a ccuirfhead a corp na a ceann</span>
<lb n="2532"/><span>da dhion o folcadh na spearthanna noch do bhi a clagairneach</span>
<lb n="2533"/><span>go cruadh craite. Ar Calmfhear: - "Ataid fuachaisighe</span>
<lb n="2534"/><span>ag na sionnaig agus neid ag na hein, acht nil ait ag Mac an</span>
<lb n="2535"/><span>Duine ina foileochad a cheann, agus cá h-ionga gan e agam-sa,</span>
<lb n="2536"/><span>an cionntach claon? Ta oidhce duibhre ag luidhe le na</span>
<lb n="2537"/><span>ciar-sgiathain ar na sleibte dubha; acht nil ionad oisdios</span>
<lb n="2538"/><span>agamsa." Dfeach aris agus dar leis fein conarc gal</span>
<lb n="2539"/><span>deataighe ag eirghe as cuasan foilighte le fidhreach fiadhain</span>
<lb n="2540"/><span>na bhfraochain, agus deanas ar go dian. "Ni gal deataighe</span>
<lb n="2541"/><span>e," ar Calmfear, "acht gal gaoithe gailingeac ta dom</span>
<lb n="2542"/><span>mhearughad ag eirgead as na liontáin. Luigeas an oidhce</span>
<lb n="2543"/><span>go trom dorca dubhbhorbh ar aghaidh na n-ardain agus ar maoilin</span>
<lb n="2544"/><span>na morchnuic, agus air sleasaibh na sliabh. Leathtar brat</span>
<lb n="2545"/><span>cumha ar agaidh na spér, agus ni bhfaghadh an fear ccroidhe</span>
<lb n="2546"/><span>.i. groidhe faid a bhaise d'faicsin. "Taim anois," ar</span>
<lb n="2547"/><span>se sin," mar duine roimh chruthughadh an domhain sul do</span>
<lb n="2548"/><span>crughadhadh cruthuigheadh na reiltionn rinceacha, na an gealac</span>
<lb n="2549"/><span>gealgaireach, na a grian glegnuiseach gailingeach, an tan do </span>
<lb n="2550"/><span>bhi gach duil go modartha measgaighte ag gleodh le na cheile</span>
<lb n="2551"/><span>gur luigh spirid an Duileamhan orra da ccasadh chum cortais,</span>
<lb n="2552"/><span>- acht chim les léas, - splanc, - solas! Deanam ar aghaidh!</span>
<lb n="2553"/><span>Och ni raibh ann acht foidin mearathail dom bhreagadh chum bais</span>
<lb n="2554"/><span>obaind d'fháil iar ttuitim o taoibh fhaille i ccuas caraigeamhal</span>
<lb n="2555"/><span>no a ccae caoitheach no a mbogach baiteach mona. Cim aris</span>
<lb n="2556"/><span>e, is leanfad e go dian." Agus do lean air go dian go</span>
<lb n="2557"/><span>ttainead cois faille, mara chonairc, tre poll sglaimpin,</span>
<lb n="2558"/><span>solas geataire giúise a deallrad. Dfeach Calmfear tres</span>
<lb n="2559"/><span>an ttoll agus chonarc, ag suidhe ag tinne suairc mona,</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="2560"/><p><span>cailleach ciar clabchlumhach spáigleathan lorgdoite</span>
<lb n="2561"/><span>goll-loisgighthe.</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>Bhadar ruice a headain chomh garbh le rian ceacta, la</span>
<lb n="2564"/><span>buidhemis brotallach biadhghann a mbranar samhra, agus</span>
<lb n="2565"/><span>meoir a cos agus a lam chom cruadh dubh le slat iarainn</span>
<lb n="2566"/><span>tairnidoir tairngeadóra; a fiacla mar stopoga tabhac</span>
<lb n="2567"/><span>tabac air duibeacht agus air breineacht, a suile sergthe</span>
<lb n="2568"/><span>mar da pholl doite a buidh-susa seana, agus a masain agus</span>
<lb n="2569"/><span>a corp uile mar conablac caite a ccloidh. "Ní caban coir</span>
<lb n="2570"/><span>seo domh," ar Calmfear an a aigne fein, oir nior lamhadh</span>
<lb n="2571"/><span>se an uiread agus a anál do tharang; agus leis sin teiteas</span>
<lb n="2572"/><span>teicheas tri ceim air ccul. Musglas da measchoin</span>
<lb n="2573"/><span>madramhla, maolchluasacha, deargshuileacha, a nguaireac na</span>
<lb n="2574"/><span>chuilgsheasam, agus iad craososgailte cum Calmfear do</span>
<lb n="2575"/><span>shracadh agus do slugadh. Leis seo tarngas Calmfear</span>
<lb n="2576"/><span>a claidheamh; tug sathad sanntach fa na madraidhe milteacha</span>
<lb n="2577"/><span>seo, go ritheadar air ais nios mire na mar a thangadar.</span>
<lb n="2578"/><span>"Osgaltar an dorus cleithe," ar an caileach, "agus faictear</span>
<lb n="2579"/><span>cad ta ag griosadh na ngadhar." "Oisgaoileochad a mathair"</span>
<lb n="2580"/><span>ar glor caoin millis. Seasadhas seasuigheas Calmfear ar</span>
<lb n="2581"/><span>urlar an bhothain i lathair an oig-bean milisbriathrach</span>
<lb n="2582"/><span>maiseach maordha agus an caoilin curta cumhra croideamhail,</span>
<lb n="2583"/><span>agus diarr oisdeas na h-oidhche uirte go modhail midhana.</span>
<lb n="2584"/><span>"Ni bhfaghair," ar an cailleach, "oir nil annso againn</span>
<lb n="2585"/><span>acht me fein agus m'inghin bog og so, agus ni coir oglaoch</span>
<lb n="2586"/><span>calma mar thusa do bheith in aon tigheas linn gan fear ar</span>
<lb n="2587"/><span>ndighionadh ndíontha ar faghail." "Led thoil, a mhaithrín"</span>
<lb n="2588"/><span>air an aingir alainn," geabhad gheibheadh no gheobhaidh se</span>
<lb n="2589"/><span>oisdeas na h-oidhce se uainn, oir chim gothadh an duine</span>
<lb n="2590"/><span>uasail air; agus ca bfios, ma chuirfidhe amach anois e, nach</span>
<lb n="2591"/><span>bfadhad se bas leis an bhfuacht ar maoilin na morsliabh, no</span>
<lb n="2592"/><span>nach mbathfuidhe san glaise dubh e, oidhce duibhre mar se."</span>
<lb n="2593"/><span>"Fan go la, a bhodaigh," ar an dubhcailleac dranntannach.</span>
<lb n="2594"/><span>"Suidh sios air an suidhestín," ar broingeall beasach,</span>
<lb n="2595"/><span>agus do cuir potataoi pluracha agus baine beirighte gabhar</span>
<lb n="2596"/><span>ar sgeithin glan leagaidhte ar stoilin na dtri ccos, agus do</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="2597"/><p><span>choirid leabadh fraoich do a seomrin cluthar, na preamha mar</span>
<lb n="2598"/><span>chnaiste agus na cloiginighe fraoich i lar na leaptan. Nior</span>
<lb n="2599"/><span>thuit suan air Chalmfhear le smuintighe dolasacha go meadhon</span>
<lb n="2600"/><span>oidhce, an tan a chualadh glamail glamghail gadhar, liuithre</span>
<lb n="2601"/><span>laoig, dordan damh, treanbhuithre tarb, buanbheic bó agus</span>
<lb n="2602"/><span>feadghail na bhfear ag teacht chum beal an bhothain. "Ni ait</span>
<lb n="2603"/><span>comhnaighthe coir domhsa so," ar Calmfhear. "Osgaltar an</span>
<lb n="2604"/><span>doras," ar seanlaoch searbhghnuiseach. "Marbhtar an mart</span>
<lb n="2605"/><span>meith sin," ar oglaoch ard ollglorach, "agus cuirtar an</span>
<lb n="2606"/><span>airneis eile ud san ait as col duit." "Deanfad," ar</span>
<lb n="2607"/><span>giolla granna na ccos loisgighte. Ni túsgadh dubhradh so</span>
<lb n="2608"/><span>na do rinnead e, cuiread an geir agus an seicte i bpoll</span>
<lb n="2609"/><span>talmhan agus curtar mairteol air griosaigh, cois caioreola</span>
<lb n="2610"/><span>caoirfheola san ccarcan, aran pluir ar bord, uisce beatha</span>
<lb n="2611"/><span>da lionadh o mheadar go cronán, agus bha mearughadh intinne</span>
<lb n="2612"/><span>agus ardughadh aigne ar muintir a tighe go h-uile acht an</span>
<lb n="2613"/><span>t-ogmnaoi amhain.</span></p>
<lb n="2614"/>
<lb n="2615"/><p><span>"Cia se na chodla san seoimrin cluthar," ar an seanlaoch</span>
<lb n="2616"/><span>searbhghnuiseach. "Coigcrioch" ar an cailleac ciar, "da</span>
<lb n="2617"/><span>ttugamar iostas na hoidhce." Do seid a t-allas tre eadan</span>
<lb n="2618"/><span>Calmfhir. "Ineosas se sgeal orainn," ar seanlaoch searbh.</span></p>
<lb n="2619"/>
<lb n="2620"/><p><span>"Ní ineosfhadh go deo," ar an giolla granna, is, leis</span>
<lb n="2621"/><span>seo, beireas ar an ttuadh do bhi aige ag marbhadh an mairt,</span>
<lb n="2622"/><span>agus dionnsadh rodha buile cum ceann Calmfhir do bhuan</span>
<lb n="2623"/><span>de dhaonbeim. Deeimhe d'éigh an aingir, agus do chur an</span>
<lb n="2624"/><span>t-aoglaoc a lamh a gcuine gcoinne samhach sámhthaighe na</span>
<lb n="2625"/><span>tuadha, agus a dubhairt an seanlaoch: - "Ata an coiccriothach</span>
<lb n="2626"/><span>na chodladh." "Deanam téanam a codla," ar an cailleach,</span>
<lb n="2627"/><span>agus d'imthigeadar acht Ainghir Aluinn amhain noch do suidh</span>
<lb n="2628"/><span>ar ursain doruis an seoimrin cluthar gus an chead caomaoir</span>
<lb n="2629"/><span>chamhaoir don la, an tan d'eirigh muintir an tighe go huile."</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>"Go madh heirge slan duit, a choigcrigh," ar an giolla</span>
<lb n="2632"/><span>granna. "Bhamar ande a diol ime gabhar le muintir Port nan Gall,</span>
<lb n="2633"/><span>agus nior thangamur a bhaile an am cum failte do</span>
<lb n="2634"/><span>chur reomhad; acht do thugamair spola mairtfheola agus cois</span></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="2635"/><p><span>caoirfheola a bhaile linn, agus ise do bheatha agus do shlainte</span>
<lb n="2636"/><span>cum cuid de do cathamh linn air do ceadlonga, sul thairiarfadh</span>
<lb n="2637"/><span>thoirbhirfe tu agaidh ar na ruadhchnuic ata eadruinn agus an</span>
<lb n="2638"/><span>dutha dúthaigh daoineach." Cathas Calmfhear biadh go buideach,</span>
<lb n="2639"/><span>agus cuireas an tard agus an bogra tarais go meadan lae</span>
<lb n="2640"/><span>an a connairc se an tir daoineach uaidh i ccein.</span></p>
<lb n="2641"/>
<lb n="2642"/><p><span>Air dul tre ceartlar coille, tarla duine uasal sasanach</span>
<lb n="2643"/><span>air each aluin, coirighte i cculadh ciordhubh go langhreanta (agus</span>
<lb n="2644"/><span>giomach a marcuigheacht na dhiaidh) noch adubart: - "Car ghabhais</span>
<lb n="2645"/><span>chugainn a choisidhe coir?" "Uadh na gleannta dubha,"</span>
<lb n="2646"/><span>ar Calmfhear. "Is maith mar a tharla," ar an sasanach</span>
<lb n="2647"/><span>"Taim dom shlad d'oidhce is la ag na gadaighthe gaodalacha</span>
<lb n="2648"/><span>so, agus ni fhagan faisneis ca bhfoiligheann siad feoil mart</span>
<lb n="2649"/><span>na caorach noch a ghadann siad bhuaim." "Nil fios a</span>
<lb n="2650"/><span>ngaduigheacta agamsa," ar Calmfhear. "Is coigcriothach</span>
<lb n="2651"/><span>me." "Seo sparan oir duit," ar an sasanach. "Ni</span>
<lb n="2652"/><span>h-eadh liom é," ar Calmfear. "Nil inisin sceil agam."</span>
<lb n="2653"/><span>"Is maith dhuit fein nach bhfuil," ar an sasanach (ag buain</span>
<lb n="2654"/><span>breigcheibh dhe). "Is mese oglaoch na nard 's na ngleann,</span>
<lb n="2655"/><span>agus o fagaim gur gaodal fírinneach tu, tar liom ar ais."</span>
<lb n="2656"/><span>Chuadar a ttriur air ais tres na dubhaghleannta go cois an</span>
<lb n="2657"/><span>chnoic ruad mara chonairc Calmfhear nach raibh san bhothan acht</span>
<lb n="2658"/><span>cuasan, foilighte le fraoch, ionnus nach tuigfeadh deoruidhe</span>
<lb n="2659"/><span>go raibh ann acht mar an chuid eile don chnoc; agus gabhaid</span>
<lb n="2660"/><span>a ttriur asteach, agus failtightear reompa ag an ccailleach</span>
<lb n="2661"/><span>ciar, ag an seanlaoch searbh agus an ainfhir óg aluinn aontumha.</span>
<lb n="2662"/><span>"Lean mise, is ni baogal duit," air an ainfhear. Do lean</span>
<lb n="2663"/><span>Calmfhear agus an cuideachta uile í tre caolchuas cam ciardubh,</span>
<lb n="2664"/><span>tre ceartlar a chnuic go nuige an taobh eile, mar a bfeacadar</span>
<lb n="2665"/><span>an grian ag taithneam, ceathain agus gealain ag aibiugad</span>
<lb n="2666"/><span>gach toradh ar bhfeidir le inntleacht daonadh smuinead air,</span>
<lb n="2667"/><span>na srutain ag cannran tres na gleannta tre leisge an</span>
<lb n="2668"/><span>parrathas talmhuidhe seo do threigeann, (anois ag fothromadh</span>
<lb n="2669"/><span>o faill go faill, anois ag seargadh tre sleibtibh, - go muchtar</span>
<lb n="2670"/><span>san mhuir marbh é;) cruithneacht ceanntrom ar taobh, eorna</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="2671"/><p><span>odhar ar an laimh eile, coirce san bfiaghaingleann so, siogal</span>
<lb n="2672"/><span>san ngort úd, fineamhuin ar taobh faille, uan meariarballach</span>
<lb n="2673"/><span>ag deol a mathara, siarach searrach a tochas na lathrac,</span>
<lb n="2674"/><span>staila sronseidreach san moinfear.</span></p>
<lb n="2675"/>
<lb n="2676"/><p><span>I ngleanntan garbh foilighte o gnuis na greine le h-aill</span>
<lb n="2677"/><span>aibheil ard tart thimchioll, agus le cranna ceanaghlasa da</span>
<lb n="2678"/><span>scathadh o brothall borb an meadhain laoi, bhadar fuarain</span>
<lb n="2679"/><span>fosgaighte o na cheile le fal cuileann cealgach, cean na coille,</span>
<lb n="2680"/><span>agus le foradhris fiadhain fiorcurta chumhra, le feithleog</span>
<lb n="2681"/><span>fann, draonogdonn draigheanog duir, coll-crann na ceana - ,</span>
<lb n="2682"/><span>agus le gach gne eile, da curthacht cumhracht is da ailneacht.</span>
<lb n="2683"/><span>Sonn do nocht Calmfear a bhancnis mhin da fhionfuaradh a</span>
<lb n="2684"/><span>linn na lilighe, agus eimhtigheas .i. imthigheas as don eidlios.</span>
<lb n="2685"/><span>Annso comhruigheas e leis na headaighibh is mine sas aile,</span>
<lb n="2686"/><span>orgreasaighthe agus foilighthe le niomoinn agus niamhain, ar</span>
<lb n="2687"/><span>cuma eagsamail iongantach.</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>Iartain do shuidheadar uile faoi scath na ccrann, marar</span>
<lb n="2690"/><span>cuireadh reompa, ar an bfod uaithne com min le sioda na</span>
<lb n="2691"/><span>nó srol, proinn ionnamhail do righ no rudire ar miasa</span>
<lb n="2692"/><span>oirloisgighte, na sceana agus na hadhail go loisigh airgid,</span>
<lb n="2693"/><span>na bleidhe agus na cronain do gloinne orcraobaighthe</span>
<lb n="2694"/><span>ciubhais-greasaighte le clocha uaisle, lionta le fionta na Fraince,</span>
<lb n="2695"/><span>na Falearnan, na h-Ungairiath etc. Lucht fritheoilte</span>
<lb n="2696"/><span>eadaidhte an sroil uaithne, le fabhraighe croidhearga orcraobaighthe.</span>
<lb n="2697"/><span>Do shuidh a seanlaoch mar rigfeine, ag bun crann donndaraighe</span>
<lb n="2698"/><span>go nduilleabhar dubhghlas; an t-oglaoc ar taobh de mar</span>
<lb n="2699"/><span>gaisciathach na greine; an aingear aluinn mar righan, na</span>
<lb n="2700"/><span>suidhe air iomdha urluachra os a ccomhar, go hasain oirgreasaighte</span>
<lb n="2701"/><span>agus eadaighthea muislinn a dithcleith a geaga geanamhla</span>
<lb n="2702"/><span>o uct go hailtaibh a cos.</span></p>
<lb n="2703"/>
<lb n="2704"/><p><span>Iar n-altughadh d'eis bidhe, adubhairt an seanlaoch le</span>
<lb n="2705"/><span>sianghlor: - "A Calmfear!" Bhiog bhíodhg Calmfear air</span>
<lb n="2706"/><span>clos a anma a mbeal coimhtighigh coimhighthigh. "A Chalmfhir,"</span>
<lb n="2707"/><span>ar se, "is feasach duinn anois cia thú féin agus do threibh</span>
<lb n="2708"/><span>agus ineosamaoid duit cia sinne. Mise, mise féin Ua</span></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="2709"/><p><span>Neil." Tainead gearranáil ar Calmfhear. "Ni me Ua</span>
<lb n="2710"/><span>Neil urbhuidhe, - d'eis Ua Neil do dhul don Romha an aimsir</span>
<lb n="2711"/><span>an bhanroigin Isibeal, sathadh asteach na ionad bastard</span>
<lb n="2712"/><span>no clann tabharthais le meirdreach mallaighthe do clanna</span>
<lb n="2713"/><span>gall. Is uaithe sin siolruighin Ua Neil Urbhuidhe, acht</span>
<lb n="2714"/><span>craobhsgaoilim-si mo geaga gaoil o Niall naoi ngiallach.</span></p>
<lb n="2715"/>
<lb n="2716"/><p><span>An tan ba mian le clanna gaodhal slabhra na sasanach do briseadh,</span>
<lb n="2717"/><span>thogas mo mheirge na measg ag Inbhear Dea, Inis-córtha,</span>
<lb n="2718"/><span>cat cath Cnoc na tTri cCaraig, Allard Ubhallghort,</span>
<lb n="2719"/><span>Ros Mic Triuin, ait ar conaircas tusa ag tiomana sasanaig</span>
<lb n="2720"/><span>reomhat mar sgata caorac, cia nacar aithnioghas tu areir</span>
<lb n="2721"/><span>ad chodla, na air maidin aniomh, treas an cealltair coimhtigheach</span>
<lb n="2722"/><span>sin do bhi ort, acht anois mar chim thu eadaighte mar ba</span>
<lb n="2723"/><span>coir d'Ua na tTuthalaigh dTuathalach, aithnighim go sarmaith</span>
<lb n="2724"/><span>an tsuil solasda do cur griosgan fiacal ar ghallaibh."</span>
<lb n="2725"/><span>"d'aithnighiosa areir fein" ar an t-oglaoch, "gur aghaidh</span>
<lb n="2726"/><span>gaodlach a bhi ort." "Sileas," ar giolla granna, anois</span>
<lb n="2727"/><span>eidighthe mar giolla cupain Ui Neill, "gur sasanach thu bhi</span>
<lb n="2728"/><span>air mbrath ar Ua Neill."</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>"Deis brise bualadh an Ruis, ar Ua Neill, noch do</span>
<lb n="2731"/><span>chailleamair tre meisge millteach, bhi gearleanmhain gaibhteach</span>
<lb n="2732"/><span>am dhiaidh. Dob eigin dom teithe agus an beagan do fhan agam</span>
<lb n="2733"/><span>tre leirsgrios gall, d'fearann buird Rig Eirionn do diol</span>
<lb n="2734"/><span>agus teact don ionad fasamhail seo, ait nac bhfuil aithne ag</span>
<lb n="2735"/><span>aoinneach orm. Agus anois, ca bhfuill do thriall sa, a Chalmfir?"</span>
<lb n="2736"/><span>Deis osna fhada do tharaing as iochtar a octa, is e</span>
<lb n="2737"/><span>a dubhairt Calmfear: - "Ba mian liom dul don domhan nua,</span>
<lb n="2738"/><span>agus gleanntan uaigneac eigin d faill amach cois na h-Ohio</span>
<lb n="2739"/><span>no na Misisipi no na Miosourai, agus deireadh mo bheatha</span>
<lb n="2740"/><span>do cathaim ag caoine clanna gaodal faoi gearsgrios gall.</span>
<lb n="2741"/><span>No mas fior, mar is clos dom, go bhfuill fuasgalthoir ag</span>
<lb n="2742"/><span>eirge san Ameiricia theas, is doith go rachfuinn ag comhrughadh</span>
<lb n="2743"/><span>leis ag ardughad meirge na saoirse air Sliabh Cordileras."</span>
<lb n="2744"/></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="2745"/><p><span>"Is cosamhail go bfuil saoirse ag triall chum cinighe an</span>
<lb n="2746"/><span>domain," ar Ua Neill, "ata leighion na leathnughadh; ceart</span>
<lb n="2747"/><span>an chine daona da mhiniughadh, siorcheart De da saoibhscealadh,</span>
<lb n="2748"/><span>tromualach bfiach na sagsanach mar cloch mhuilin ar muin meirligh</span>
<lb n="2749"/><span>da mbathadh. Nachar leaghadh léigheadh leat an leir-scris</span>
<lb n="2750"/><span>do bhi a dheanadh ar clanna gaodal agus cleir De, leis</span>
<lb n="2751"/><span>na sasanaigh air fead na cceadta bliagain gur eirigh</span>
<lb n="2752"/><span>Uaisington ag cathamh tromualach bfiach na sagsanach do</span>
<lb n="2753"/><span>mhuin na h-Ameiricana thuadh; agus an sin bhu phrainn do na</span>
<lb n="2754"/><span>sasanaigh fionfuara bheag eigin do thabhairt do clana gaodal</span>
<lb n="2755"/><span>agus do chleir De. Dar ndoith is cuimhin leat, iar dteacht</span>
<lb n="2756"/><span>do spirid na saoirse o h-Ameirica gus an bhFrainc, tar eis</span>
<lb n="2757"/><span>tuiltighe fola sasanaigh do dhortadh faoi taoiseach Frederic,</span>
<lb n="2758"/><span>an t-easbog malaighte, go bhfuair clanna gaoidil fionnfuaradh</span>
<lb n="2759"/><span>beag eile. Da bhrigh sin, is cosamhail go ttabharfar fuarthan</span>
<lb n="2760"/><span>duinn re linn gach bearnain baogal ina mbiadh na sasanaigh.</span>
<lb n="2761"/><span>Tuile eile, nil cine da threineacht nach bhfuair barathuisligh,</span>
<lb n="2762"/><span>mar ata luct na Ninimhe agus na Baibilioine, noch do bhí a</span>
<lb n="2763"/><span>n-impirigheacht air fead da mile bliaghain agus tuile, gur</span>
<lb n="2764"/><span>thuit le righe na Persiath na Pearsa, na Peirse nó na bPears;</span></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="2765"/><p><span>agus do thuit seo, d'eis da céad bliaghain, le h-Alasdroinn</span>
<lb n="2766"/><span>Alastronn nó Alastar Mor; agus do thuit righe Alasdrainn</span>
<lb n="2767"/><span>as a cheile mar cipín crion. Lean righe na Romhanaigh</span>
<lb n="2768"/><span>thoir agus thiar ar feadh na cceadta bliaghain gur thuit an</span>
<lb n="2769"/><span>leath thiar le curadha na taoibhe tuadh, agus an leath thoir leis</span>
<lb n="2770"/><span>na Turca noch ata ar ti tuitime iad fein anois faoi neart na</span>
<lb n="2771"/><span>Rusia Ruise agus na nua Ghreagaigh no eactrann eigin eile.</span>
<lb n="2772"/><span>Da bhrig sin, o chidhmíd go ttuitean tromdioghaltais Dé ar</span>
<lb n="2773"/><span>na cinighe tre na ttiorantacht, agus o nach raibh riamh agus</span>
<lb n="2774"/><span>nach doith go mbiad go deo cine is mo tiorantacht na na</span>
<lb n="2775"/><span>sasanaigh, is cosmhuil go ttuitead dtuitfe tromualach</span>
<lb n="2776"/><span>a ccurtha coirthe anuas na mullach mar gheall ar gach</span>
<lb n="2777"/><span>gear-leanamhain, gac leirscrios, gac dibirt agus gach tiorantacht</span>
<lb n="2778"/><span>eile noch do rinneadar air clanna gaodal, le tuile agus se</span>
<lb n="2779"/><span>cead bliaghain. Da bhithin sin, na imthigh an in eadochas Dé,"</span>
<lb n="2780"/><span>ar Ua Neill, ag ardughadh a suile mobharacha modhmharach do </span>
<lb n="2781"/><span>chum nimhe, "agus scaoilfidh Dia uilechomactach slabhra na</span>
<lb n="2782"/><span>sasanach dinn. Brisfeadh fiacal an bhraca faoi ar fuirseadar</span>
<lb n="2783"/><span>sinn leis na ceadta bliaghain, agus cuirfear iad</span>
<lb n="2784"/><span>fein faoi an ama ag tabhairt leorgniomh ann gach feall agus</span>
<lb n="2785"/><span>gach feilegaduigheact fearain noch do rinneadar oruinn."</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>Do stad Ua Neill. Do ling dóchas a ccroidhe Calmfhear le</span>
<lb n="2788"/><span>luas gath greine, rug ar barr baise air an rioghan agus</span>
<lb n="2789"/><span>adubairt: - "d'ardadh arduigh t'athair tromualach dom</span>
<lb n="2790"/><span>chroidhe. Cia duthaigh imchian in a seoladh seolfa Dia me,</span>
<lb n="2791"/><span>is cuimhin liom Ua Neil, - agus a ingion alainn," - leis se</span>
<lb n="2792"/><span>cur rian a gealmhear in a dearnain mín. "Spreagtar</span>
<lb n="2793"/><span>ceol duinn," ar Ua Neill. Seo an t-aos ciuil ag imirt air</span>
<lb n="2794"/><span>clairsighe caoine, ar cuislingidh sighebhinne. Badar an ceirseac</span>
<lb n="2795"/><span>ar craoibh croim ag ceileabhradh don londubh, an smolach a</span>
<lb n="2796"/><span>siorglaodh ar a ceile, a cuaichin ar crann na ccaor a</span>
<lb n="2797"/><span>ceol-bhreagadh na ccliar, an fearán feidin a deanamh cumha tre</span>
<lb n="2798"/><span>cailleamhain a ceile, cearca fraoich a feadghail o aill na</span>
<lb n="2799"/><span>neas, an cearc uisge a caluirea callaireacht faoi scath</span></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="2800"/><p><span>na ccraobh n-uisge, agus ealta an aeir faoi aon barr amhain</span>
<lb n="2801"/><span>ceoil ag siorchur failte roimh na deoraightibh tighearnula</span>
<lb n="2802"/><span>don gleanntan. Imthigion a chodlad ar Ua Neill. Do seoil</span>
<lb n="2803"/><span>giomanach Calmfear cum aruis leapthan, in a dheanfach aos</span>
<lb n="2804"/><span>easlainnta suan agus siorcodlad, agus do luid tromneal</span>
<lb n="2805"/><span>air a suilibh go maidin ar na maireach, an tan do mhusgail</span>
<lb n="2806"/><span>le seinm na n-orgain n-iongantach ag moladh Dé ag Aifrin.</span>
<lb n="2807"/><span>Tar eis ceadlongaidh, cluintear guth na ngadhar ag</span>
<lb n="2808"/><span>freagradh don fhiadhghuidhe treas na sleibhte dubha, na</span>
<lb n="2809"/><span>cnocaibh carthacha agus na gleanta garthacha. Siud an</span>
<lb n="2810"/><span>madra ruadh na ruathar ratha reatha, an ruadhphoc air an</span>
<lb n="2811"/><span>ruadchnoc mar sidhe gaoithe o aill go haill. Nior stadadh</span>
<lb n="2812"/><span>don reim ruathar sin doibh go rangadar barr aille mara</span>
<lb n="2813"/><span>bhfuair capull Calmfhir barrathuisle gur cartadh o barr</span>
<lb n="2814"/><span>go bonn aille an capull agus an marcach.</span></p>
<lb n="2815"/>
<lb n="2816"/><p><span>Sonn d fan Calmfear o meadhon laoi go ham crutidh</span>
<lb n="2817"/><span>crúidhte na mbo i ndeire laoi gan iosgar acht na marbhsuan</span>
<lb n="2818"/><span>mearathuill, gan duine cabharta na ainbhidhe acht an each marbh.</span>
<lb n="2819"/><span>"Ca bhfuill an deoraidhe?" ar Aingear Aluinn, "nach</span>
<lb n="2820"/><span>ccluinnim a ghuth ag griosad na ngadhar." "Ni feadar," ar</span>
<lb n="2821"/><span>a h-innilt coimhdeacta, "acht is baoghal liom gur eiridh</span>
<lb n="2822"/><span>mearathal slighe dho, oir da mbeidh se san toir is cosmhail nac</span>
<lb n="2823"/><span>ro-fhada uait-se do beid se" "Uaimse?" ar Aingear</span>
<lb n="2824"/><span>Aluinn. "Is aithne domhsa," ar an innilt, "ó cleasuigheact</span>
<lb n="2825"/><span>na sul oibriughadh an croidh." "Mormheas ata agam do,"</span>
<lb n="2826"/><span>ar Aingear Aluinn. "Is gearr on mormheas an dianghradh,"</span>
<lb n="2827"/><span>ar an innilt. Leagadar araon na srianta sleamhana as a</span>
<lb n="2828"/><span>lamhaibh lamhan-fholaighte ar muinealaibh a bpeall, agus nior</span>
<lb n="2829"/><span>bhac doibh dul air fan faoi na fiadainghleanntaibh go deire</span>
<lb n="2830"/><span>laoi. "Taim curtha cortha, a innilt," ar Aingir Aluinn,</span>
<lb n="2831"/><span>"suidhiom sonn ag bun an dubhghlaise dian so, go ndeanam</span>
<lb n="2832"/><span>ar scith." "Suidiom cheanna," ar an inilt. Acht ni fada</span>
<lb n="2833"/><span>bhadar ann an tan chualadar osna. Do bhiodhg Angear</span>
<lb n="2834"/><span>Aluinn. "Nil ann acht duanaighiol duanghail na gaoithe agus</span></p>
</div>
<pb n="146"/>
<div><lb n="2835"/><p><span>soin na n-eas, ar an inilt." "Is cosmail le h-osna duine i</span>
<lb n="2836"/><span>ccroilighe an bhais an marbosna ud, agus deanam da chomhrughadh"</span>
<lb n="2837"/><span>cabhrughadh, ar Aingear Aluinn, a croidhe a leimnigh</span>
<lb n="2838"/><span>mar ceirseach gabhtha a ccliabhan ean, agus ni fada do chuadh</span>
<lb n="2839"/><span>tre foirsighibh na ccaraig foilighthe le faschoill, an tan</span>
<lb n="2840"/><span>connairc capull Calmfhir marbh ag bun aille aibheil ard. Thuit</span>
<lb n="2841"/><span>Aingear Aluinn a bhfanntuis marbhthach. D'eigheadh an</span>
<lb n="2842"/><span>innilt agus d'feach chonnaic Calmfear na luidhe go fann cois</span>
<lb n="2843"/><span>crann daruidhe, le suil tradhbhealach truaighmhéiligh ar Aingir</span>
<lb n="2844"/><span>Aluinn do bhí go lag air lar mar an lilidhe lile ag feoidhe</span>
<lb n="2845"/><span>d'eis gearrtha na speile. "Mo thruad cleibe sibh araon,"</span>
<lb n="2846"/><span>ar an innilt, "is fada uaibh lamh comhartha." Thaineadh sidhe</span>
<lb n="2847"/><span>gaoithe go n-a glaise duibh. D'osguil Aingear Aluinn a suile.</span>
<lb n="2848"/><span>"Is gile sin liom lem croidhe na eirge greine maidin ceo</span>
<lb n="2849"/><span>d'eis oidhce duibhreidhe," air Calmfear go fann. Do luidh</span>
<lb n="2850"/><span>Aingear Aluinn air a leis, agus do sil a dear deor os an</span>
<lb n="2851"/><span>deoraidhe uasal. "Cluinnim eanlaith an aeir ag cur coga</span>
<lb n="2852"/><span>air an ccait crainn," ar an innilt. "Is mithid duinn</span>
<lb n="2853"/><span>gluaiseacht." "Ca racham," ar Calmfhear go lagbhrigheach,</span>
<lb n="2854"/><span>"agus gan ionam seasam na suidhe." "Cuir do ceann</span>
<lb n="2855"/><span>creactaighte um ucht," ar Aingear Aluinn, "agus dionfad</span>
<lb n="2856"/><span>o fearthuin is fuacht na hoidhce thu go rachadh an innilt og</span>
<lb n="2857"/><span>fá dhéin m'athara agus mo bhratara agus a ngiomanaigh, go</span>
<lb n="2858"/><span>ttabharfaid abhaile thu ar eilitrom amhail marbhan." Siud</span>
<lb n="2859"/><span>an inilt og le luthleim air muin a pil, san dialuit</span>
<lb n="2860"/><span>orghreasaighthe, agus seo i, i luachas eilite air ardan, ag</span>
<lb n="2861"/><span>toruigheacht athara agus brathara Aingir Aluinn. Do luidh an oidhce</span>
<lb n="2862"/><span>go trom ar druim talmhan. Do eirge an ghaoth aniar on bhfairge</span>
<lb n="2863"/><span>bhfiadhain allta. Do ghair an gaoth. Do criothnadh gach cnoc o</span>
<lb n="2864"/><span>bonn go barr. Siud sidhe na sliabh ag saigheadadh na raeiltin</span>
<lb n="2865"/><span>mearthaill le na ceile, agus do bhlaom toirnighe. Do bhiodhg</span>
<lb n="2866"/><span>an duthaigh. "Uch, uch, is fada uait do mna sighinthe sínte</span></p>
</div>
<pb n="148"/>
<div><lb n="2867"/><p><span>na caointe," ar Aingear Aluinn, agus í ag sileadh freasa</span>
<lb n="2868"/><span>diana déar os cionn Calmfir; agus do chan an laoidh: -</span></p>
<lb n="2869"/>
<lb n="2870"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="2871"/>
<lb n="2872"/><p><span>"Uch on uch mo chradh croide: Fada uait, a fir groidhe</span>
<lb n="2873"/><span>Do mná sinte na caointe: Tu am uct-sa, lan-millte</span>
<lb n="2874"/><span>Millte am uct o tharla: Guilfiod go faoidheach, manlaigh</span>
<lb n="2875"/><span>Ca bfuil do mátair cuma chumha: T'atair ard a cculighe dubha."</span></p>
<lb n="2876"/>
<lb n="2877"/><p><span>"Dubhach na bi, a Aingir Aluinn: d'fhuil Ui Neill ard-glainn</span>
<lb n="2878"/><span>Cia fada gearr uaim an t-eag: Tu mo gradh gan aon breag</span>
<lb n="2879"/><span>Gan aon bréag is me do gradh: Ni fada liom oidhce go la</span>
<lb n="2880"/><span>Foileochad do chorp fan mhatail min: Codlochadh do cheann ar</span>
<lb n="2881"/><span>m'ucht slim."</span></p>
<lb n="2882"/>
<lb n="2883"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="2884"/><span>D'aithle na laoidhe seo, chualadar glaod ar na garbchnoic.</span>
<lb n="2885"/><span>Do ardadh Aingear Aluinn a milis-guth. "Cia hiad so ag</span>
<lb n="2886"/><span>ardughadh a ngotha treas an oidhce?" "An sibh mo chairde?"</span>
<lb n="2887"/><span>"Sinne clanna gall," ar glor garg allta, "agus is aithnid</span>
<lb n="2888"/><span>duinn Calmfear Mac Mearcuradh." Ba Mearcuradh gan</span>
<lb n="2889"/><span>arm faoibhir. D'eirghidh go lag air a leat-uilinn. Do sadhadh</span>
<lb n="2890"/><span>sháith an gall garg a cloidheam caol tre croidhe Calmfhir.</span>
<lb n="2891"/><span>Do scread Aingear Aluinn, agus do thuit ar a ucht. Ni</span>
<lb n="2892"/><span>h-ionad coir seo," ar an tuiseach taoiseach gallda le n-a</span>
<lb n="2893"/><span>mharcsluagh, "oir cluinim glaod gaoidhil. "Cia sibh fein?"</span>
<lb n="2894"/><span>"Cia sibse?" ar an gaodal. "Cia rin an tar t-ár so?</span>
<lb n="2895"/><span>Cia mharb m'ingin agus Calmfear?" "Mise," ar an gall.</span>
<lb n="2896"/><span>"Lean iad," ar Ua Neill, agus sciubas a cheann le h-aon</span></p>
</div>
<pb n="150"/>
<div><lb n="2897"/><p><span>bheim don ghall. "Leanaidh ortha go dian," ar Ua Neill;</span>
<lb n="2898"/><span>agus do crom se fein agus a mach muirneach, agus a sluadh</span>
<lb n="2899"/><span>gaoidhil do eirleach na ngall go nacar fhagadar aon gan</span>
<lb n="2900"/><span>dithcheannadhadh.</span></p>
<lb n="2901"/>
<lb n="2902"/><p><span>"Uch! m'inghin aluinn," ar Ua Neill. "Uch! m'athair ard</span>
<lb n="2903"/><span>ar Aingear Aluinn; agus do thuit a bhfanntuis.</span></p>
<lb n="2904"/>
<lb n="2905"/><p><span>D'eirghigh an ghrian go gruadhfhliuch. d'arduigheadar corp</span>
<lb n="2906"/><span>Calmfear ar guaillibh fear go cill bheag uaigneach bhí laimh</span>
<lb n="2907"/><span>leo; agus, d'eis a sinnte agus a caointe d'Aingear Aluinn,</span>
<lb n="2908"/><span>cuireadh san uadh uaigh cung cumhang caol e, faoi sgath</span>
<lb n="2909"/><span>croinn iubhair; agus nior ardaidh Aingear Aluinn a gruad</span>
<lb n="2910"/><span>da bancrobh min on la san go ceann bliaghna, an tan d'eag</span>
<lb n="2911"/><span>tre cumha. Do cuireadh an aon feart le Calmfhear í; agus</span>
<lb n="2912"/><span>ata fearán feidin, on la soin gus an la andiumh, da ccaoinidh</span>
<lb n="2913"/><span>san ccrann iubhair; agus tigid na h-eilitidhe allta a sile</span>
<lb n="2914"/><span>déar os a ccionn san uadh go minic.</span></p>
<lb n="2915"/>
<lb n="2916"/><p><span>Gona be se uidhe oidheadh Calmfhir Mic Mearcuradh agus</span>
<lb n="2917"/><span>Aingir Aluinn Ní Neill le h-Amhlaoibh O Suilioban san</span>
<lb n="2918"/><span>mbliagain 1826.</span>
<lb n="2919"/></p>
</div>
<pb n="152"/>
<div><lb n="2920"/><p><span>Bzzzzz1838ob 19L</span>
<lb n="2921"/><span>LS. i seilbh dhuine fá leith.</span></p>
<lb n="2922"/>
<lb n="2923"/><p><span>TIONTODH AN BHENÍ SANCTE SPIRITUS DO RINNE</span>
<lb n="2924"/><span>AMHLAOIBH UA SÚILEABHÁIN.</span></p>
<lb n="2925"/>
<lb n="2926"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="2927"/>
<lb n="2928"/><p><span>I</span>
<lb n="2929"/><span>Tar, a Chuilm ó neamh na mbuadh</span>
<lb n="2930"/><span>Lonnruigh-si ár gcroidhthe cruaidh</span>
<lb n="2931"/><span>Is as sin ruaig an dubh-shluagh</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>II</span>
<lb n="2934"/><span>Tar, a Athair na mbochtán</span>
<lb n="2935"/><span>A chiste bhíonn choidhche lán</span>
<lb n="2936"/><span>Ná leig do sholas uainn ar fán.</span></p>
<lb n="2937"/>
<lb n="2938"/><p><span>III</span>
<lb n="2939"/><span>Tar, a Ghile gheal mo chléibh</span>
<lb n="2940"/><span>A lonuightheóir an anm' séibh</span>
<lb n="2941"/><span>A Shubhailce gach uile naomh.</span></p>
<lb n="2942"/>
<lb n="2943"/><p><span>IV</span>
<lb n="2944"/><span>Inad-sa gabhaimíd sgíth</span>
<lb n="2945"/><span>Is fionnfhuaradh ann in ar slighe</span>
<lb n="2946"/><span>I lá na guaise stiuir ar gcaoi</span></p>
<lb n="2947"/>
<lb n="2948"/><p><span>V</span>
<lb n="2949"/><span>A theine shéin, cuir-se chughainn</span>
<lb n="2950"/><span>Do lonnra féin go lasa dhúinn</span>
<lb n="2951"/><span>Ár gcroidhte 's méin led theas go ciuin</span></p>
<lb n="2952"/>
<lb n="2953"/><p><span>VI</span>
<lb n="2954"/><span>Againn gan do sholas naomhtha</span>
<lb n="2955"/><span>Níl acht taidhbhsighe is bréaga</span>
<lb n="2956"/><span>Cortha cama is duibh-néalta.</span>
<lb n="2957"/>
<pb n="154"/></p>
<lb n="2958"/>
<lb n="2959"/><p><span>VII</span>
<lb n="2960"/><span>Inill sinn ó gach aindlighe</span>
<lb n="2961"/><span>Led grásaibh múch-si na coirí</span>
<lb n="2962"/><span>Fiuchtar ann in ar gcorp gan brigh.</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>VIII</span>
<lb n="2965"/><span>Bog, a Dhia, ar gcroidhthe cruadh'</span>
<lb n="2966"/><span>Cuir chughainn do theas go nuadh</span>
<lb n="2967"/><span>Go bfeictear dúinn tír na mbuadh.</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>IX</span>
<lb n="2970"/><span>Doirtear ó sheacht dtobair do grádh'</span>
<lb n="2971"/><span>Tuile shéin ar an ndrong neamhthláith</span>
<lb n="2972"/><span>'S longuigh-se féin farainn go bráth.</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>X</span>
<lb n="2975"/><span>Go bráth ár gcoróin, ár ngile, 's ár n-uan</span>
<lb n="2976"/><span>Ar gcríoch shona 's ár mbeatha bhithbhuan.</span></p>
<lb n="2977"/>
<lb n="2978"/><p>
<lb n="2979"/><span>AN ABHRAISÍN.</span>
<lb n="2980"/><span>Amhlaoibh Ua Súileabáin ro chan</span>
<lb n="2981"/><span>An LS. céadna</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>I</span>
<lb n="2984"/><span>Ód mhala ghruamaigh, a abhairsín shuanach</span>
<lb n="2985"/><span>Cairt siar do chuacha, is sníomh go mear</span>
<lb n="2986"/><span>Is fada liom-sa do choimín cumtha</span>
<lb n="2987"/><span>Is do choisín luthmhar aniar ón lear.</span>
<lb n="2988"/><span>A bhéilín smóilbinn, a chuaichín cheolchaoin</span>
<lb n="2989"/><span>Aniar ón mhór-linn is treine tonn</span>
<lb n="2990"/><span>Bí-se ar saothar; ná stad ar aon chor</span>
<lb n="2991"/><span>Nó go ndéantar an t-Abhras trom.</span>
<lb n="2992"/>
<pb n="156"/></p>
<lb n="2993"/>
<lb n="2994"/><p><span>II</span>
<lb n="2995"/><span>D'fhuaim an túrann ba mhór a cúram</span>
<lb n="2996"/><span>Chum cúigidh Mumhan chuir osna trom</span>
<lb n="2997"/><span>Do gormadh an teine le glaodh an chuiligh</span>
<lb n="2998"/><span>An éin is binne 's is mall chum suain</span>
<lb n="2999"/><span>Do dhruid staidbhean na súile, lán-gean</span>
<lb n="3000"/><span>Go leabaidh sháirshéin do bhí leath taobh</span>
<lb n="3001"/><span>Chun abhalghuirt aoibhinn an Athar fhíor-ghlain,</span>
<lb n="3002"/><span>Os cionn gach maoilinn d'fhéach go séimh.</span></p>
<lb n="3003"/>
<lb n="3004"/><p><span>III</span>
<lb n="3005"/><span>Le h-aigne buartha cois ballaí fuara</span>
<lb n="3006"/><span>I meadhon a suana le h-ais a taebh</span>
<lb n="3007"/><span>Sheasuigh sidh-bhean na rosc ró-rinnghlan</span>
<lb n="3008"/><span>Ó Shliabh na bhFéimheann-bhan 's í fionnadh-chaemh.</span>
<lb n="3009"/><span>Ar sí "is truagh liom aniar do chuaird chughainn</span>
<lb n="3010"/><span>A mhaighdean shuairc chiuin ó thaobh na mbeann</span>
<lb n="3011"/><span>Arduigh t-inntinn! tá anuas ó mhaoileann</span>
<lb n="3012"/><span>Gaothmhar Suidhe Fhinn, cobhair id chionn."</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>IV</span>
<lb n="3015"/><span>Do tháinig glór binn, is iomad slógh-bhuidheann</span>
<lb n="3016"/><span>Ag cantain cheoil mhín, tar bharraíbh feádh</span>
<lb n="3017"/><span>'Na ndiaidh bhí Triathtonn 's a shliogán ciar cam</span>
<lb n="3018"/><span>Is sidhe gach fiadhain-ghleann' ó thráigh go tráigh:</span>
<lb n="3019"/><span>Is éascaidh éadtrom gléastar an caol-shrang</span>
<lb n="3020"/><span>Bhí abhras déanta ann sul dtáinig an lá</span>
<lb n="3021"/><span>Ghluais Abhairsín aoibhinn an bhéilín mhil-mhín</span>
<lb n="3022"/><span>Siar le croidhe geal, 's níor chas go bráth.</span>
<lb n="3023"/>
<pb n="158"/></p>
<lb n="3024"/>
<lb n="3025"/><p><span>AR LORG MO GHRÁDHA:</span>
<lb n="3026"/><span>Amhlaoibh Ó Suileabháin ro chan</span>
<lb n="3027"/><span>Fonn: Éamon a' Chnuic An LS. céadna.</span></p>
<lb n="3028"/>
<lb n="3029"/><p><span>I</span>
<lb n="3030"/><span>Lá aoibhinn breágh, ar lorg mo grádha</span>
<lb n="3031"/><span>Cois Siúire tré choilltaibh cumhra</span>
<lb n="3032"/><span>Ag bailiughadh bláth mismín na mágh</span>
<lb n="3033"/><span>Fionnadh fionn liom fillte fútha</span>
<lb n="3034"/><span>Dhearcas ainnir óg an bhéil ba mhilse póg</span>
<lb n="3035"/><span>Na suan go trom fá dhuilleamhar daraighe</span>
<lb n="3036"/><span>Le sian eas na h-abhann ó chnoc agus gleann</span>
<lb n="3037"/><span>A ceannadhart - caonach na craigighe.</span></p>
<lb n="3038"/>
<lb n="3039"/><p><span>II</span>
<lb n="3040"/><span>B'iomdha beichín binn ag glorán go grinn</span>
<lb n="3041"/><span>Ag cnuasach céir dá cíoraibh geala</span>
<lb n="3042"/><span>Ag cruinniughadh le greidhn da bláithbheol go binn</span>
<lb n="3043"/><span>'S ag súghadh go sámh na milseán meala.</span>
<lb n="3044"/><span>Shaighdeas gan stad tre mhuigh na mil-nead,</span>
<lb n="3045"/><span>Do shlad me ar fad an cnuasach cumhra</span>
<lb n="3046"/><span>Go dtabharfainn dom ghrádh, d'éis dúiseacht' i dtráth</span>
<lb n="3047"/><span>An cíor creich' ba theirce san dútha.</span></p>
<lb n="3048"/>
<lb n="3049"/><p><span>III</span>
<lb n="3050"/><span>Ar n-oscailt a súl do phreabais ar gcúl</span>
<lb n="3051"/><span>Le neart a saigeadha tiugha tréine</span>
<lb n="3052"/><span>Na h-éin bhí go ciúin anois canaid dúinn</span>
<lb n="3053"/><span>Ar an bhfuiseóigín seo eirghe gréine</span>
<lb n="3054"/><span>Is phógas-sa mo rioghan ba milse ná bláth droighean</span>
<lb n="3055"/><span>Lámha tar a muinéal mín dá mealladh</span>
<lb n="3056"/><span>Go luath in eaglais Dé phósas mo bhé</span>
<lb n="3057"/><span>As so go deo glaodhtar Cluain Meala.</span>
<lb n="3058"/>
<pb n="160"/></p>
<lb n="3059"/>
<lb n="3060"/><p><span>DO THOMÁS UA BROSNACHÁIN</span>
<lb n="3061"/><span>Amlaoibh Ua Súileabháin ro chan An LS. céadna.</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>I</span>
<lb n="3064"/><span>A Thomáis ghrinn do threibh Uí Bhrosnacháin</span>
<lb n="3065"/><span>Is eaglach linn nach bfuilir súgach slán</span>
<lb n="3066"/><span>A shár-fhir ghroidhe feighim scéala éasca uait</span>
<lb n="3067"/><span>Ar mheath do chroidhe? an bhfuil do chiall ar cuaird?</span></p>
<lb n="3068"/>
<lb n="3069"/><p><span>II</span>
<lb n="3070"/><span>Araeir in luighe is me i dtoirchim suain</span>
<lb n="3071"/><span>Do chualas sidhe, is í ag gol go buan</span>
<lb n="3072"/><span>Ó shidh-bhrogh árd chualas an brón-ghol caoin</span>
<lb n="3073"/><span>A shaoi na mbárd, ad chaoineadh-sa dar línn.</span></p>
<lb n="3074"/>
<lb n="3075"/><p><span>III</span>
<lb n="3076"/><span>Ar bhreacadh an lae do eirigheas féin im shuidhe</span>
<lb n="3077"/><span>Is chonairc mé ag téacht ó chéin sa t-slighe</span>
<lb n="3078"/><span>Teachtaire maol ba uait-se, a bhráthair Gaoidhil,</span>
<lb n="3079"/><span>Is d'fhiafruigheas scéal ad taobh-se dhe gan moill.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>IV</span>
<lb n="3082"/><span>"Lá thiar tá an dámh go h-árd i Lios Cearbhaill</span>
<lb n="3083"/><span>Go sásta sámh, 's a cáirde fial fearamhail</span>
<lb n="3084"/><span>Seo mála leabhar do bhronn sí duit-se féin;</span>
<lb n="3085"/><span>Is mór a gcobhair, 's is fiú a gcur i gcéin."</span></p>
<lb n="3086"/>
<lb n="3087"/><p><span>V</span>
<lb n="3088"/><span>D'oscail mo chroidh, 's do lámhuigheas iad le gáir;</span>
<lb n="3089"/><span>Thuit mé gan bhrigh iar ndearcadh an bhrúscair tháir;</span>
<lb n="3090"/><span>'N áit "Guth na nGaodhal" ag trácht ar Fhionn Mac Cumhail</span>
<lb n="3091"/><span>Bhí glágaireacht Goill tháinig anall tar srúill!</span>
<lb n="3092"/>
<pb n="162"/></p>
<lb n="3093"/>
<lb n="3094"/><p><span>VI</span>
<lb n="3095"/><span>Ochón, mo phéin! cá bhfuil t-aigne árd?</span>
<lb n="3096"/><span>Is och, mo léin! cár ghabh uait spreach na mbárd?</span>
<lb n="3097"/><span>Is measa liomsa, mo phudhar ar t'inntinn tric</span>
<lb n="3098"/><span>'Ná do bheith go ciuin san úir sínte fá lic!</span>
<lb n="3099"/><span>a Thomáis.</span></p>
<lb n="3100"/>
<lb n="3101"/><p><span>CzzzzzPrós</span></p>
<lb n="3102"/>
<lb n="3103"/><p><span>Dar míle anmann t'athar is do mháthar, a Thomáis na</span>
<lb n="3104"/><span>dtroighthíní, is a fheille-ghaduidhe bhreallaigh bhundúnaigh,</span>
<lb n="3105"/><span>cionnas fuairis ionnat féin a leithéid siúd do sheanbhúrdún</span>
<lb n="3106"/><span>sacsbhéarla do chur chugam-sa? nó ar mheasais me bheith ar dith</span>
<lb n="3107"/><span>eolais teangadh mo mháthar, nó im fhear ramháin shacsbhéarla do</span>
<lb n="3108"/><span>chumadh mar tu féin? Do b'fhuiris a mheas as do ghean don</span>
<lb n="3109"/><span>ghall-ghlagairneacht sin in a gcumann tu ruiscín rannghabhála,</span>
<lb n="3110"/><span>nach do chlannaibh gaedhal thú go fírinneach, acht spreas do</span>
<lb n="3111"/><span>sáitheadh isteach i leathtaoibh, le leathbhróig gallda is leathbhróig</span>
<lb n="3112"/><span>ghaedhalaigh, mar Shéamus a' chaca. Is dá bhrigh sin do cuireadh</span>
<lb n="3113"/><span>deargruathar ort go bruinne na brátha ón chondae fial so</span>
<lb n="3114"/><span>againne. Ba baoth an smaoine dhomhsa gur dod leithéid-se</span>
<lb n="3115"/><span>bheadh bean-sidhe nó bomha chaointe ag gol go dubhach</span>
<lb n="3116"/><span>binnghlórach; óir ní chanaid siad-san aoineach acht uaisle</span>
<lb n="3117"/><span>d'fhuil na ngaodhal nglan mar adeir an file: -</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="3120"/>
<lb n="3121"/><p><span>"Annsan Daingean nuair d'éirigh an brón-ghol</span>
<lb n="3122"/><span>Do ghlac eagla ceannuidhthe an chnósaigh</span>
<lb n="3123"/><span>Na dtaobh féin níor bhaoghal dóibh-sin</span>
<lb n="3124"/><span>Ní chanaid mná sidhe an sórt san!" Feiritéir: 25-29</span></p>
<lb n="3125"/>
<lb n="3126"/><p><span>CzzzzzPrós</span></p>
<lb n="3127"/>
<lb n="3128"/><p><span>Acht na dhiaidh so is uile, ó thárla sracaireacht gaoil agam</span>
<lb n="3129"/><span>leat, ni reicfead thú don righeacht má chuireann tú in iúl dom</span>
<lb n="3130"/><span>gur le baothántacht céille, agus nach le drochmheas orm do</span>
<lb n="3131"/><span>chuiris na seanbhrealláin úd chugham; agus dála an t-sionnaigh</span>
<lb n="3132"/><span>leis an leomhan, má chuireann tú chugham gan mhoill an chuid is</span>
<lb n="3133"/><span>mó do na leabhraibh bradacha atá agat: mise do dheargnamhaid</span>
<lb n="3134"/><span>go nuige sin; acht do bhráthair ionmhuin as san suas má bhidhir</span>
<lb n="3135"/><span>dom réir. - A. O S.</span>
<lb n="3136"/></p>
</div>
<pb n="164"/>
<div><lb n="3137"/><p><span>Bzzzzz1830c 19T</span>
<lb n="3138"/><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="3139"/><span>CAOINEADH MÁTHAR DÁ h-INGHIN DO BÁIDHEADH.</span>
<lb n="3140"/><span>Amhlaoibh Ó Suileabháin cct.</span></p>
<lb n="3141"/>
<lb n="3142"/><p><span>I</span>
<lb n="3143"/><span>Och ón och! mo leanbh croidh</span>
<lb n="3144"/><span>Tá do chuisle anois gan bhrigh</span>
<lb n="3145"/><span>Do mhéara leabhra laga</span>
<lb n="3146"/><span>Go mion-mharbh is do bhán-ghlaca.</span></p>
<lb n="3147"/>
<lb n="3148"/><p><span>II</span>
<lb n="3149"/><span>Do chíocha croma geala glé</span>
<lb n="3150"/><span>Chomh fuar le sneachta sleibhe</span>
<lb n="3151"/><span>Ar t'ucht bán breagh bog úr</span>
<lb n="3152"/><span>Och! mo chrádh mo mhór-phudhar.</span></p>
<lb n="3153"/>
<lb n="3154"/><p><span>III</span>
<lb n="3155"/><span>T'éadan ard mar chlúmh eala</span>
<lb n="3156"/><span>Nach glas-bhán, och! mo chara</span>
<lb n="3157"/><span>Do leaca ghlégeal na rós ndearg</span>
<lb n="3158"/><span>Anois bán is ní le fearg</span></p>
<lb n="3159"/>
<lb n="3160"/><p><span>IV</span>
<lb n="3161"/><span>T'fholt fáinneach mar chlumh an fhiaich</span>
<lb n="3162"/><span>Go sgáineach, fánach, mo chiach!</span>
<lb n="3163"/><span>A' tuitim ar ghuaillibh geala</span>
<lb n="3164"/><span>Agam do bhí ghá chasadh</span></p>
<lb n="3165"/>
<lb n="3166"/><p><span>V</span>
<lb n="3167"/><span>Do bhéal déad-bhán caoir-dhearg</span>
<lb n="3168"/><span>Anois liathghorm a riocht marbh,</span>
<lb n="3169"/><span>Pógfad do phuisín meala</span>
<lb n="3170"/><span>Pógfad do ghruadha geala.</span>
<lb n="3171"/>
<pb n="166"/></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>VI</span>
<lb n="3174"/><span>Pógfad smeigin na gclas gcaomh</span>
<lb n="3175"/><span>Is camóg chaomh ar gach taobh</span>
<lb n="3176"/><span>Fabhraí fiara mar bhogha ceatha</span>
<lb n="3177"/><span>Fordubha ag folcadh súile seagha.</span></p>
<lb n="3178"/>
<lb n="3179"/><p><span>VII</span>
<lb n="3180"/><span>A fhorduibhe fhealltachta</span>
<lb n="3181"/><span>Créad an chiall bheith ag folcadh</span>
<lb n="3182"/><span>Súl séaghdha ngorm mar bugha</span>
<lb n="3183"/><span>Ní osclochaid arís mo chumha.</span></p>
<lb n="3184"/>
<lb n="3185"/><p><span>VIII</span>
<lb n="3186"/><span>Och! m'ainnirín álainn óg</span>
<lb n="3187"/><span>Bhéarad dod mhuinéal eala póg</span>
<lb n="3188"/><span>Och! a bhruinneal, a bhroinn gheal:</span>
<lb n="3189"/><span>Is dubhach do mhuime sonn seal!</span></p>
<lb n="3190"/>
<lb n="3191"/><p><span>IX</span>
<lb n="3192"/><span>Seal gearr a bhís ad bheatha</span>
<lb n="3193"/><span>Och! ní bheid-sa ann seal fada!</span>
<lb n="3194"/><span>Fada an lá gan mo leanbh</span>
<lb n="3195"/><span>me na diaidh go ró-shearbh.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>X</span>
<lb n="3198"/><span>Mo chumha do choisín lóthmhar:</span>
<lb n="3199"/><span>Siubhladh féar gan a lúbadh</span>
<lb n="3200"/><span>Tá anois go fann ar feogh</span>
<lb n="3201"/><span>Chomh fuideach fuar leis an léith-reodh.</span></p>
<lb n="3202"/>
<lb n="3203"/><p><span>XI</span>
<lb n="3204"/><span>Níl mothughadh san gheal-ghlúin</span>
<lb n="3205"/><span>Chruinn chomh mín le h-eala ar túinn</span>
<lb n="3206"/><span>Do choimín caomh caol cailce:</span>
<lb n="3207"/><span>Is agam do bhí a' folcadh.</span>
<lb n="3208"/>
<pb n="168"/></p>
<lb n="3209"/>
<lb n="3210"/><p><span>XII</span>
<lb n="3211"/><span>Och ón! an folcadh fíochmhar:</span>
<lb n="3212"/><span>d'fhág do mháthair go ciachmhar</span>
<lb n="3213"/><span>d'fhág t-athair is do bhráthair:</span>
<lb n="3214"/><span>Ag caoi faoi chumha led mháthair</span></p>
<lb n="3215"/>
<lb n="3216"/><p><span>XIII</span>
<lb n="3217"/><span>D'aithnigheas ar chaomeadh cumha</span>
<lb n="3218"/><span>An fhéaráin eidhinn, an glór dubhach</span>
<lb n="3219"/><span>Go bhfaghfainn am thaoibh trom-ghoin</span>
<lb n="3220"/><span>Shaoileas nach tré m'aindir mhuirn'.</span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>XIV</span>
<lb n="3223"/><span>D'aithnigheas ar chaoineadh cuaiche</span>
<lb n="3224"/><span>Ar bharr croinn cois na cruaiche</span>
<lb n="3225"/><span>Go mbainfaoi osna ón chléibh:</span>
<lb n="3226"/><span>Níor smaonieas ar m'ainnir shéimh,</span></p>
<lb n="3227"/>
<lb n="3228"/><p><span>XV</span>
<lb n="3229"/><span>A ainirín álainn éadrocht</span>
<lb n="3230"/><span>Is fann atáim ad dhiaidh anocht</span>
<lb n="3231"/><span>Ad dhiaidh anocht atáim faoi bhrón</span>
<lb n="3232"/><span>Ag sileadh deor 's ag ochón</span></p>
<lb n="3233"/>
<lb n="3234"/><p><span>XVI</span>
<lb n="3235"/><span>Cuirfead crann iubhair os cionn t'úir</span>
<lb n="3236"/><span>Ar ardán aoibhinn Átha-an-iubhair</span>
<lb n="3237"/><span>Tan bheidh m'ainnir san úr thais:</span>
<lb n="3238"/><span>Folcfad an t-úr le deoraibh frais</span>
<lb n="3239"/><span>Och ón och!</span>
<lb n="3240"/></p>
</div>
<pb n="170"/>
<div><lb n="3241"/><p><span>CzzzzzPrós</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>I</span>
<lb n="3244"/><span>AN MHAINISTIR.</span></p>
<lb n="3245"/>
<lb n="3246"/><p><span>Cm. Newport B. White: Irish Monastic and Episcopal</span>
<lb n="3247"/><span>Deeds: Dublin, l936: Document I.</span></p>
<lb n="3248"/>
<lb n="3249"/><p><span>Lá gionbhair gruama dorcha duairc dár thriall Calmar Mac</span>
<lb n="3250"/><span>Tréinfhir cois Abhann Righe, chonnairc mainistir cheathar-</span>
<lb n="3251"/><span>chúinneach. Do ghabh tré arca ard oll idir dhá róimh ró-aosta,</span>
<lb n="3252"/><span>do bhí foilighthe le h-eidhneán fíorghlas na ndubhchaor ndubhach.</span>
<lb n="3253"/><span>Do líon croidhe Chalmair de bhrón agus de bhuaidhreadh, an tan</span>
<lb n="3254"/><span>do chonnairc na liath-túir ag tuitim chum talmhan - an suanlios</span>
<lb n="3255"/><span>gan sámh-leaba, gan chumhdach, gan cheann; an ghráinseach gan</span>
<lb n="3256"/><span>arbhar, acht í fíor-líonta de fhrancachaibh faidhiarballacha gránda</span>
<lb n="3257"/><span>gortamhla; tigh-na-n-each gan eachraidh ardaigeantach, ná</span>
<lb n="3258"/><span>capaill chorpláidre do threabhadh mágh nó machaire, ag saothrughadh</span>
<lb n="3259"/><span>bidh don duine: an muileann meidhreach gan mol, gan roth,</span>
<lb n="3260"/><span>gan bró, gan áth, gan urlár ná clárlár do bhíodh líonta, tráth,</span>
<lb n="3261"/><span>de mhin mhín no de bhleathaigh ghairbh; áit na linne gan iasc, gan</span>
<lb n="3262"/><span>uisce, gan lacha bhán ná bárdal breach, gan gé gan gandal, gan</span>
<lb n="3263"/><span>eala ar tuinn, ná bád ar linn; tigh-na-mbocht gan biadh gan</span>
<lb n="3264"/><span>annlann gan almsana gan aoidheadh, gan leann láidir don lag,</span>
<lb n="3265"/><span>ná fíon don bhfann; tigh na n-othar gan liaigh gan leigheas, gan</span>
<lb n="3266"/><span>luibh anois in aimsir na "ndrúchtán ndubh," noch a itheas dá</span>
<lb n="3267"/><span>ndeachmhuin - toradh na talmhan, gan aon mhéithreas ná maitheas</span>
<lb n="3268"/><span>do thabhairt ar ais de, go n-imthighid a gcuirp chiara choirpthe</span>
<lb n="3269"/><span>mar chonablachaibh ag leasughadh na h-uagha is an úrlachais. Tá</span>
<lb n="3270"/><span>an leabharlann gan chíon gan chairt; an breathnuigh-thigh gan</span></p>
</div>
<pb n="172"/>
<div><lb n="3271"/><p><span>radharc-ghloine ghlan, gan chruinne gan slait-riaghail,</span>
<lb n="3272"/><span>gan nidh do fhoghnfadh do rinneoluidhe; gan badhbhdhún balla</span>
<lb n="3273"/><span>dhíonmhar gan chaora chaomh na lomartha do chlúdochadh an bochtán</span>
<lb n="3274"/><span>nó bó bainne do dhéanfadh annlann don leanbh tinn.</span></p>
<lb n="3275"/>
<lb n="3276"/><p><span>An halla oll in ar shuidh seanaid, líonta de chléir Dhé ag</span>
<lb n="3277"/><span>comharliughadh go caomh le tighearníbh tíre, agus le taoiseachaibh</span>
<lb n="3278"/><span>teanna crodha na gclogad n-ordha gcaiscleiteach, ag déanamh</span>
<lb n="3279"/><span>dlighthe díreach dearcsnuighthe dá ndúthaigh - an halla san</span>
<lb n="3280"/><span>anois gan cheann caomh gan chlár cailce gan suidheachán sámh</span>
<lb n="3281"/><span>gan glór acht scréachach na scréachoige cille, agus cabaireacht</span>
<lb n="3282"/><span>na gcág; nó - mo mhíle truagh! - mionna móra ag lucht</span>
<lb n="3283"/><span>lámhliathróide d'imirt; teach Dé féin na fholamh-fhásach acht</span>
<lb n="3284"/><span>carnán criadha cnámh nó leachta loitighthe ag luighe an lár, no</span>
<lb n="3285"/><span>tuamaí folamha na laoch, agus iad líonta de fhrancachaibh</span>
<lb n="3286"/><span>fiadhta dhá ruagadh le h-easógaibh ruadha maille le míle scréach</span>
<lb n="3287"/><span>is scread; agus a thearmann gan de ghlór ann acht scréachach</span>
<lb n="3288"/><span>éin adhuathmhair na h-oidhche, cia go raibh, na seasamh fós a</span>
<lb n="3289"/><span>cholamhain chaomha cheartchumtha cianaosta liatha arrachtacha</span>
<lb n="3290"/><span>aidhbhéile ag comhad suas stuagh n-oll. Bhí ceithre ollbhallaí</span>
<lb n="3291"/><span>an bhadhbhdhúin foilghthe le luibheannaibh donna dorcha ó bharr go</span>
<lb n="3292"/><span>bonn, agus na naoi liath-chaisleáin chúinne agus ainiomad túr liath</span>
<lb n="3293"/><span>cian-aosta eile fá chulaith chumha, mar bhráithribh brónacha</span>
<lb n="3294"/><span>aorta liatha ag seasamh go dubrónach os cionn uagha a ngaol do</span>
<lb n="3295"/><span>treasgradh le láimh ghairbh ghall ngáibhtheach, ghá gcaoineadh</span>
<lb n="3296"/><span>agus réidh chum tuitime san uaigh chéadna!</span></p>
<lb n="3297"/>
<lb n="3298"/><p><span>II</span>
<lb n="3299"/><span>RÍ NA RÁTHA.</span>
<lb n="3300"/><span>Bhí scológ scáthmhar ag dul tar bhrághaid go troighéascaidh.</span>
<lb n="3301"/><span>Níor fhéach anann ná anall. Bhí a shúla na seasamh go radharc-</span>
<lb n="3302"/><span>leathta; a fhabhraí na gcuilgsheasamh fá éadan dlúith-riceach</span></p>
</div>
<pb n="174"/>
<div><lb n="3303"/><p><span>-ricídeach, rocach, a ghlib stathach dhá scuabadh ag an</span>
<lb n="3304"/><span>ngaoith ghairbh fá n-a sheanchadhbhairlín ruadh-dóighte méaróg-</span>
<lb n="3305"/><span>cheangailte; a fhiacla dlúthdhúnta, a bhéal mílíghtheach glastana,</span>
<lb n="3306"/><span>agus a ucht ag luighe 's ag eirghe go gearr obann le gearranálaibh.</span>
<lb n="3307"/><span>"An aoin Dia dhuit," ar Calmar. "An aoin Dia agus Muire</span>
<lb n="3308"/><span>agus Pádruig duit-se," ar an scológ sgáthmhar agus é ag</span>
<lb n="3309"/><span>lingeadh tairis gan féachaint air. "Créad é an glór garg</span>
<lb n="3310"/><span>alltamhail úd as an sean-túr liath uaigneach úd?" ar Calmar,</span>
<lb n="3311"/><span>ag leanamhain na scolóige de throigh éadtruim. "Nár chualais</span>
<lb n="3312"/><span>trácht riamh ar Righ na Rátha?" ar an scológ scáthmhar i</span>
<lb n="3313"/><span>nglor gearr ciuin, nó i gcogar, agus é ag féachain go fiadhain</span>
<lb n="3314"/><span>tar a ghualainn chlé fá scannradh ó thorann a choise féin ar an</span>
<lb n="3315"/><span>dtalamh folamh cuasach faoi. "Seandraoi é ag a bhfuil fios</span>
<lb n="3316"/><span>uilc is maitheasa an domhain bhraonaigh; acht nach leigfeadh sé</span>
<lb n="3317"/><span>rún le h-aoinneach acht leis na daoinibh maithe, nó le sean-</span>
<lb n="3318"/><span>draoithibh eile. Deirtear gur leig sé rún le Séamas meathta, acht</span>
<lb n="3319"/><span>nár ghlac sé a chomhairle, agus gur chaill sé an lá dá bhrigh</span>
<lb n="3320"/><span>sin. Ní maith teangbháil leis; óir deirtear liom go millfeadh</span>
<lb n="3321"/><span>sé meas agus toradh, eallach agus daoine óga agus aosta, dá</span>
<lb n="3322"/><span>gcuirtí fearg air. Is fada dhúinn ár n-agallam." "Fan,"</span>
<lb n="3323"/><span>ar Calmar, ag cur a láimhe deise go muinteardha ar ghualainn</span>
<lb n="3324"/><span>chlé na scolóige, "siubhlam suas san sean-túr liath so,</span>
<lb n="3325"/><span>do fhiosrughadh Ríogh na Rátha," ar Calmar. "An mise?"</span>
<lb n="3326"/><span>ar an scológ scáthmhar rocach, ag bánughadh ar dhath ua h-uagha,</span>
<lb n="3327"/><span>is ag baillchrith ó bhonn go barr, agus a fhiacla ag díoscán.</span>
<lb n="3328"/><span>"In-innistear dom go mbíonn sé is na túraibh uaigneacha</span>
<lb n="3329"/><span>se, ag imtheacht san duibhré ar sciathánaibh na sidhe ngaoithe</span>
<lb n="3330"/><span>nguairdeán ó bhinn an túir léith se go binn an chloigthighe úd</span>
<lb n="3331"/><span>thall, ag tarraing teinte aeir ó fhlathasaibh chuige. Nach</span>
<lb n="3332"/><span>bhfeiceann tú an bile úd agus é loiscighthe ó bhonn go barr</span>
<lb n="3333"/><span>leis an teintrigh? Mar so dhó tart tiomchioll, go bhféachann</span>
<lb n="3334"/><span>súil daonna air, mar ulchabhán uaigneach, éan adhuathmar na</span>
<lb n="3335"/><span>h-oidhche. Deirtear go mbaineann beanna na mbó dhíobh in</span></p>
</div>
<pb n="176"/>
<div><lb n="3336"/><p><span>aimsir na ré láine, go seinneann sé féin agus a chualacht</span>
<lb n="3337"/><span>choirpthe choimhightheach iad 'na mbuabhallaibh binnghlóracha go</span>
<lb n="3338"/><span>gcluinfaoi i dTír-na-n-óg, agus in gach lios loitbheartach,</span>
<lb n="3339"/><span>agus in gach rath raithneachamhail ruadh ag cruinniughadh sluagh</span>
<lb n="3340"/><span>sidhe ó gach áird don domhan chuige; go gcuireann na h-adharca</span>
<lb n="3341"/><span>ar na buaibh arís gan dochar gan díoghbháil dóibh, go n-imthigheann</span>
<lb n="3342"/><span>leis an sluagh sidhe agus leis na pócaibh puill, nó leis na</span>
<lb n="3343"/><span>h-umhraiscibh súl-lasamhla, rompa, le fóidínibh mearbhaill</span>
<lb n="3344"/><span>mar lóchrann aoibhil, go mullach Suidhe Finn, ar ghuaillibh</span>
<lb n="3345"/><span>gaillinge glan-fhuaire le luathas ga ghréine, nó guairdeáin</span>
<lb n="3346"/><span>ghaoithe gáibhthighe i mí márta tar mhaoileannaibh mór-shliabh.</span></p>
<lb n="3347"/>
<lb n="3348"/><p><span>Ba bhagarthach ard-shidhe na gaoithe ag suidhe i mbéal uamha</span>
<lb n="3349"/><span>dorcha ar a láimh dheis, agus niothach (fathach) fraochmhar feargach</span>
<lb n="3350"/><span>féasóg-fhuilteach na shuidhe fá scáthruadh-charraige scoiltighthe</span>
<lb n="3351"/><span>ar a taobh callóideach clé, agus scáilí na marbh ag imtheacht</span>
<lb n="3352"/><span>timchioll ciumhaiseach an scáil. Mar sin imthigheann tré</span>
<lb n="3353"/><span>fhoir-ghlinntibh an aeir, go suidhe ann ar mhullach Sléibhe na</span>
<lb n="3354"/><span>mBan i measc néalta dubh na h-oidhche san gcomhdháil aordha ag</span>
<lb n="3355"/><span>cur teineadh aeir as a shúlaibh agus tóirnighe as a pholláiribh. As</span>
<lb n="3356"/><span>san imthigheann sé ar an inneall gcéadna, agus leis an</span>
<lb n="3357"/><span>gcuideachtain gcéadna go fíormhullachaibh fuara sliabh slios-ruadh</span>
<lb n="3358"/><span>na dúithche; tar Chumarachaibh carraigeamhla dubha dorcha ag</span>
<lb n="3359"/><span>fiosrughadh gach leasa liath-sceachaigh agus gach rátha ruadh-</span>
<lb n="3360"/><span>raithnighe, ag tabhairt eolais agus orduighthe do lucht feasa agus</span>
<lb n="3361"/><span>faistine, d'fhear-shidheóig agus físidhe. Siubhlam. Ní maith</span>
<lb n="3362"/><span>bheith ag trácht air ná orra. Tá eagla mo chroidhe orm go leanfa sé</span>
<lb n="3363"/><span>mé féin, mo bhean nó mo chlann nó mo cuid."</span></p>
<lb n="3364"/>
<lb n="3365"/><p><span>Cluintear an glór garg allta aidhbhéil éagcosamhail</span>
<lb n="3366"/><span>neamhaithnid arís. Do sceinn Calmar suas coischéimire cumhang</span>
<lb n="3367"/><span>dubhchlochach dorcha le luathas áinleóige áird-eiteallaidhe.</span>
<lb n="3368"/><span>Chuala an glór géimeamhail gárthamhail neamhaithnid garg tré</span></p>
</div>
<pb n="178"/>
<div><lb n="3369"/><p><span>chaol-shlighte casta - an macalla dhá bhfreagairt ó adháirsíbh</span>
<lb n="3370"/><span>folamha agus ó ghágaibh garbha geoineacha.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>Chuarduigh Calmar gach cúil chumhang dhorcha dhiamhair, acht ní</span>
<lb n="3373"/><span>fheaca an tí ó a dtig an gheoin gharbh gháibhtheach. Bhí</span>
<lb n="3374"/><span>ciuineas critheaglach na marbh ann. Cluintear arís an garg-ghlór ó</span>
<lb n="3375"/><span>uachaisíbh uall-ghárthacha na n-adhbhadh n-aosta. Seo síos</span>
<lb n="3376"/><span>Calmar go coslúthmhar gur thárla an scológ air fá scannradh a</span>
<lb n="3377"/><span>chroidhe.  "Lean mise, agus ní baoghal duit," ar Calmar; agus do</span>
<lb n="3378"/><span>lean an scológ é, cia gur gheiteach é. Seo iad araon tré na sean-</span>
<lb n="3379"/><span>róimhibh dithcheannacha dorcha, (do bhí ciar-néalta ar feadh na</span>
<lb n="3380"/><span>spéire) go bhfeaca Calmar uaidh an seanóir, ar bheinn an túir</span>
<lb n="3381"/><span>fhaire, mar shidhe an fhásaigh, ag uaill go truaighmhéileach. Siúd</span>
<lb n="3382"/><span>suas Calmar tré dhuibhchéimiríbh casta ó urlár go cloglár.</span>
<lb n="3383"/><span>Seo síos an díthreabhach seanóra tré uachaisíbh dorcha do-eolais.</span>
<lb n="3384"/><span>Do leanadar araon é go dlúth go bhfuair Calmar siolla dá</span>
<lb n="3385"/><span>shúil de, tré fhunnieóig gotamhail. Is iomdha cúinne cam,</span>
<lb n="3386"/><span>cuas anchaol, róimh ársa, uachais fhuar, scáine scannramhail,</span>
<lb n="3387"/><span>stuaigh uathbhásach, deirc dhoimhin, gág garbh agus túr aosta</span>
<lb n="3388"/><span>tré ar leanadar araon é; óir níor leig an eagla don scolóig</span>
<lb n="3389"/><span>scáthmair fanamhain i ndiaidh Chalmair. Do ghabhadar tart</span>
<lb n="3390"/><span>timcheall, le luathas fearbóige, taobh amuigh de bhallaíbh an</span>
<lb n="3391"/><span>bhadhbhdhúin, tré choill donn-daraighe, agus taobh istigh, le</span>
<lb n="3392"/><span>luathas ainleóige, tré chúláiribh cama diamhaire dorcha do-eolais.</span>
<lb n="3393"/><span>Do chuarduigheadar idir chnocánaibh caonaigh, agus</span>
<lb n="3394"/><span>carnaibh cloch, do bhí foilighthe le driseógaibh donn-duilleabhair</span>
<lb n="3395"/><span>agus uaghannaibh na marbh, do bhí foilighthe le leacaibh loma</span>
<lb n="3396"/><span>liatha agus leacaibh lonna liteardha, agus clocha ciara craobhacha</span>
<lb n="3397"/><span>i measc na róimh ró-iongantach bhfuar bhfolamh bhfásamhail, go</span>
<lb n="3398"/><span>bhfeaca Calmar uaidh, tré eitíbh na cille cianaosta, an seanóir</span>
<lb n="3399"/><span>maol caol ard lán-truagh caolbhallach, go n-aghaidh mhíligh, é</span>
<lb n="3400"/><span>ard-éadanach, a ghruaig caom-chasta, a shúla séimh séaghdha fá</span>
<lb n="3401"/><span>fhabhraíbh caola réidhe bána, géaga leabhaire aige agus féasóg</span>
<lb n="3402"/><span>fhada chasta chraobhach, í chomh geal le sneachta scuabach sléibhe, is</span>
<lb n="3403"/><span>ag tuitim sios go crios nár fháisc. Bhí uime seantonach</span>
<lb n="3404"/><span>liathbhán agus é ag lán-liobarnadh na rocaibh timcheall air go</span></p>
</div>
<pb n="180"/>
<div><lb n="3405"/><p><span>colpaibh síos. Bhí sé gan bróg gan asán, na sheasamh i scáil dorcha</span>
<lb n="3406"/><span>cholamhna cianaosta arrachta, láimh le carnán ceatharchúinneach</span>
<lb n="3407"/><span>criadha cnámh, fá scáth croinn chumhaigh aosta</span>
<lb n="3408"/><span>iubhair. d'fhéach mar ba ar an saoghal eile bhí sé ag smaoineamh.</span>
<lb n="3409"/><span>"Siúd thall é," ar an scológ ag cuimilt le n-a dheárnain</span>
<lb n="3410"/><span>deis an alluis fhuair dá éadan íseal, noch do bhí ag silleadh</span>
<lb n="3411"/><span>síos go súil leis, dhá chaochadh. "Siúd thall é," ar sé, go</span>
<lb n="3412"/><span>lúthanálach agus ag iontodh timcheall ar a sháil, a lámh chritheach</span>
<lb n="3413"/><span>chlé ag dlúith-ghreamughadh na slaite draoidheachta coill, agus é</span>
<lb n="3414"/><span>ag déanamh cearcail draoidheachta léi timcheall air féin.</span>
<lb n="3415"/><span>"Siúd tall é acht táim-se saor slán uaidh anois," ar sé, le</span>
<lb n="3416"/><span>h-osna trom. "Sin cloigeann donn lom gan súil gan srón</span>
<lb n="3417"/><span>na láimh leabhair chlé." Seo gal idir dhá néal cróidhearga,</span>
<lb n="3418"/><span>ciumhas-órdha ón ngréin, ag fágbháil sláin ag an domhan braonach.</span>
<lb n="3419"/><span>Féach ar na scáilíbh úd na sean-túr n-arrachta, agus na</span>
<lb n="3420"/><span>gcolamhan n-aosta n-ard, agus na stuagh n-oll n-aordha, agus</span>
<lb n="3421"/><span>na bhfuinneóg ngotamhail - mar athachaibh ar lár d'éis gharbh-chomhraic!</span>
<lb n="3422"/><span>Do las aghaidh mhílíghteach an t-seanóra leis an</span>
<lb n="3423"/><span>teimheal chróidhearg, mar do sheasuigh sé idir scáilíbh sean-cholamhan</span>
<lb n="3424"/><span>gciar-chur agus ardtúr n-aosta liath, agus an chuid</span>
<lb n="3425"/><span>íochtarach de leathdhorcha ó scáil an charnáin chriadhta chnámh,</span>
<lb n="3426"/><span>is crann iubhair ag deallradh go dorcha fann, os a cheann;</span>
<lb n="3427"/><span>eidhneán fuar dubhghlas na ndubh-chaor ag tuirling go guaillibh</span>
<lb n="3428"/><span>air, agus dorchadas diamhair taobh thiar de do fhoiligh éin uathmhara</span>
<lb n="3429"/><span>na h-oidhche agus uaghanna fuara folamha na marbh. Bhí sé</span>
<lb n="3430"/><span>ag féachaint i dtreo na h-altórach, d'aghaidh mhín réidh le súil</span>
<lb n="3431"/><span>shocair shéimh.</span></p>
<lb n="3432"/>
<lb n="3433"/><p><span>Seo guairdeán gaoithe garbhghlórach ag geoineadh go critheaglach</span>
<lb n="3434"/><span>trés na h-adhbhaidh aosta noch do croith maoth-árais na marbh ó</span>
<lb n="3435"/><span>bhonn go barr. "Féach, féach!" ar an scológ go scannramhail,</span>
<lb n="3436"/><span>"ní ceann daonna atá air ar aon chor, ar aon chor, acht is</span>
<lb n="3437"/><span>réalt-iarballach ar lasadh é atá ag scuabadh a iarbaill go</span></p>
</div>
<pb n="182"/>
<div><lb n="3438"/><p><span>fíochmhar fuilteach tréas an aer agus ag tuar uilc is anachaine</span>
<lb n="3439"/><span>dúinne araon agus don domhan uile go léir. Féach an cloigeann</span>
<lb n="3440"/><span>ciar na chlé-láimh fós!"</span></p>
<lb n="3441"/>
<lb n="3442"/><p><span>Do gháir an ghaoth. Do dubhadh aghaidh neimhe. Do dorchuigheadh</span>
<lb n="3443"/><span>na clogcháis choimhightheacha. Do sceamheadar sionnaigh ó bhéal</span>
<lb n="3444"/><span>a bhfuachaisíbh fuara. Do uailleadar mic-tíre malluighthe,</span>
<lb n="3445"/><span>agus coileáin fhaolchon bhfuilteach ar na faillíbh fuara fásamhla.</span>
<lb n="3446"/><span>Do scréach an scréachóg chille. Seo duanghail ghaoithe agus</span>
<lb n="3447"/><span>osnghail trés na tuamaibh folamha. Do clingeadh clog na marbh.</span>
<lb n="3448"/><span>Do scread an scológ. d'fhéach Calmar siar air, agus ar</span>
<lb n="3449"/><span>fhéachaint roimhe arís dó, níorbh fheas cá raibh an seandraoi</span>
<lb n="3450"/><span>imthighthe!</span></p>
<lb n="3451"/>
<lb n="3452"/><p><span>"Siubhlam anois féin," ar an scológ scannramhail, "as</span>
<lb n="3453"/><span>na h-árasaibh anbháthacha so." "Siubhlam cheana," ar Calmar,</span>
<lb n="3454"/><span>ag casadh a chúil go dubhach dobrónach ar an mainistir mhóir</span>
<lb n="3455"/><span>aidhbhéil iongantaigh seo, agus do lean sé an scológ ullamh</span>
<lb n="3456"/><span>éadtrom tréas an choill donn-daraighe go ráinig baile beag</span>
<lb n="3457"/><span>bocht bothán gcinn-tuighe.</span></p>
<lb n="3458"/>
<lb n="3459"/><p><span>III</span></p>
<lb n="3460"/>
<lb n="3461"/><p><span>ANFADH SNEACHTA.</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>Bhí an lá ag druideamhain le déidheannaigheacht. Ní aithneochthá</span>
<lb n="3464"/><span>préachán dubh ó fhionnóig fhuiltigh, faid chroinn ropaire uait.</span>
<lb n="3465"/><span>"Fanam araon annso go maidin a márach," ar Calmar. "An</span>
<lb n="3466"/><span>annso?" ar an scológ ag féachain suas in aghaidh Chalmair le</span>
<lb n="3467"/><span>gnúis ghreidhne, agus ag crothadh láimhe leis go muinteardha.</span>
<lb n="3468"/><span>"Cá bhfuighfeadh do leithéid-se d' fhear calma croidheamhail</span>
<lb n="3469"/><span>ard uasal, iosdas na h-oidhche in aon bhothán beag bocht dearóil</span>
<lb n="3470"/><span>deataigh díobh so?  Dar ndóigh rachthá de thuslóig throigh-éadtrom,</span>
<lb n="3471"/><span>ní h-amháin tar bhalla fidín, acht fós tar cheann cinn-tuighe aon</span>
<lb n="3472"/><span>lag-bhotháin aca.  Féach ar an dtigh fidín sin ó is é is fearr</span>
<lb n="3473"/><span>díobh, má fhéachair le codla ann sin:</span>
<lb n="3474"/>
<pb n="182"/></p>
<lb n="3475"/>
<lb n="3476"/><p><span>CzzzzzFil.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>"Garbh ná mín ní sínfear fút ann</span>
<lb n="3479"/><span>Barrach ná líon dár sníomhadh le túran;</span>
<lb n="3480"/><span>Acht mata nár smideadh gan chuilt gan chlúda</span>
<lb n="3481"/><span>Dealbh gan luid gan pluid gan súsa</span>
<lb n="3482"/><span>I gcúil bhotháin gan áit chum suidhe ann</span>
<lb n="3483"/><span>Acht sugh siothláin is fásgadh aníos ann</span>
<lb n="3484"/><span>Fiadhghail ag teacht go fras gan choimse</span>
<lb n="3485"/><span>Is rian na gcearc air trasna scríobtha</span>
<lb n="3486"/><span>Lag in a dhrom, is na gabhla ag lúbadh</span>
<lb n="3487"/><span>Is clagairneach dhonn go trom ag túirling";</span></p>
<lb n="3488"/>
<lb n="3489"/><p><span>CzzzzzPrós</span></p>
<lb n="3490"/>
<lb n="3491"/><p><span>acht siubhail liom-sa cois abhann; ní ró-fhada uainn mo theach</span>
<lb n="3492"/><span>te cluthair sásta díonard balla-íseal, i bhfad ón mbóthar i</span>
<lb n="3493"/><span>ngleanntán aoibhinn ar aghaidh na gréine, é foscuighthe ó aon</span>
<lb n="3494"/><span>ghaoith ghairbh ag aill aird is ag coill chluthair, áit i nach</span>
<lb n="3495"/><span>bhfuighfeadh madradh ar gcomharsan sceamh orainn. Gheobhair</span>
<lb n="3496"/><span>cuid mhaith de chnuasach na coille, mar atá: - anbhruith gheirrfhiaidh</span>
<lb n="3497"/><span>gheitigh do gabhadh i ngaitse, cois choirrfhiaidh chosluathmhair,</span>
<lb n="3498"/><span>másán muice fiaidh tein-bhruithte do gabhadh le conaibh, mionáin</span>
<lb n="3499"/><span>aeir óo sméaróid, síbhín súghac, agus leaba chlúmh chluthair</span>
<lb n="3500"/><span>maille le braitlín bán, súsa sámh agus socaracht go lá."</span></p>
<lb n="3501"/>
<lb n="3502"/><p><span>d'umhluigh Calmar a cheann agus do lean an scológ</span>
<lb n="3503"/><span>sceinnideach shuairc cois na seanrátha agus tar abhainn anonn.</span>
<lb n="3504"/><span>Ba dhoiligh é Calmar anois ag smaoineamh dó ar bheartaibh an</span>
<lb n="3505"/><span>t-saoghail mheabhlaigh. "Cár ghabhadar sean-ghaodhail na</span>
<lb n="3506"/><span>h-Éireann, noch do thóg an mhainistir álainn úd, maille le n-a</span>
<lb n="3507"/><span>túraibh aolda, le n-a caisleáin arda, le n-a stuaghannaibh</span>
<lb n="3508"/><span>olla le n-a fuinneógaibh gotamhla agus le n-a gréasaibh</span>
<lb n="3509"/><span>geanamhla? Dar ndóigh, ní uatha-san do shíolruigh lucht na lag-bhothán</span>
<lb n="3510"/><span>úd san bhaile bocht beag úd! An saithe ghruagach ó thír na</span>
<lb n="3511"/><span>ngall, nó sluagh diabhal ó fhíríochtar ifrinn do scuab tréas an</span>
<lb n="3512"/><span>dúthaigh bhoicht díbeartha so ag léirscrios gach nidh aoibhinn</span>
<lb n="3513"/><span>álainn aoraigh?" Do lean air leis na smaointibh dólásacha so,</span>
<lb n="3514"/><span>gur mhúscail an scológ scothgháireach é ag rádh: - "Urúdh,"</span></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="3515"/><p><span>ar sé, ag iontodh suas le n-a láimh chlé tosach duilleóige a</span>
<lb n="3516"/><span>chadhbhairlín chéir dhuinn do bhí ceangailte timcheall le méaróig</span>
<lb n="3517"/><span>fhéir, agus ag baint timchill as a chipín coill os a chionn le n-a</span>
<lb n="3518"/><span>láimh leabhair deis, "is beag an scáth ná an eagla do bhí</span>
<lb n="3519"/><span>orm-sa roimh an seandraoi diablaidhe úd. An tan ba mhian</span>
<lb n="3520"/><span>leis teacht im ghaor chum mo mhillte, d'fhéachas air go bagarthach,</span>
<lb n="3521"/><span>chrathas go crodha mo bhata beag coill (ní imthighim in aon áit ó</span>
<lb n="3522"/><span>bhaile gan é": ghá bhualadh i gcoinne na talmhan), "agus níor</span>
<lb n="3523"/><span>lámhuigh sé teacht im gaor." Do iontuigh Calmar a cheann i</span>
<lb n="3524"/><span>leathtaoibh, agus do mhaoidh a ghean gáire air. "Is mise do</span>
<lb n="3525"/><span>bhainfeadh deatach as a sheancasóig leis seo," ar an scológ</span>
<lb n="3526"/><span>ag timcheallughadh a bhaitín choill agus ag ardughadh basca a</span>
<lb n="3527"/><span>léine le n-a láimh chlé. Níl duine na diabhal sa dúthaigh nach</span>
<lb n="3528"/><span>leadhbfainn leis"; ag baint sraca suas dó as a bhríste briste</span>
<lb n="3529"/><span>bréide liath-ghuirme, mar do shodair sé roimh Chalmar, agus</span>
<lb n="3530"/><span>a bhróga bonnbhriste, cúltsáilbhriste ag scuairdeadh laithighe</span>
<lb n="3531"/><span>buige buidhe an bhóthair bhrocaigh fá n-a ioscaidíbh ciara</span>
<lb n="3532"/><span>lomnochtuighthe agus fá n-a chrománaibh cróna ná raibh acht go</span>
<lb n="3533"/><span>leath-foilighthe, óir do bhí a chasóg mhór creaptha suas aige</span>
<lb n="3534"/><span>mar mhála pípe, ar uachtar a leasra leabhair, agus é anois is</span>
<lb n="3535"/><span>arís ag feadghail go fuidheach nó ag canadh ceathramhan abhráin go</span>
<lb n="3536"/><span>croidheadtrom.</span></p>
<lb n="3537"/>
<lb n="3538"/><p><span>Siúd gaillshíon gháibhtheach dhorcha tar brághaid. Seo síos</span>
<lb n="3539"/><span>sneachta leathógach luath-luainmeach." Nach anfadhach</span>
<lb n="3540"/><span>geimhreamhail an tosach oidhche duibhré é?" ar Colmar. Och,</span>
<lb n="3541"/><span>ar an scológ, "is fíor an seanfhoeal gur "samhradh gach síne</span>
<lb n="3542"/><span>go Nodlaig, is ní fuacht go féil Brighde." Nach gcluinir na ba</span>
<lb n="3543"/><span>ag buainghéimrigh le scannradh an anfaidh shneachta, noch a</span>
<lb n="3544"/><span>fhoileochas an féar glas uatha, agus chuirfeas an ghorta ghéar</span>
<lb n="3545"/><span>na mbéal is na ngoile? Táid siad ag iarraidh iostais na</span>
<lb n="3546"/><span>h-oidhche. Is deacair a ndiúltadh. Fuididide! is fuar é," ar</span>
<lb n="3547"/><span>an scológ, ag leigin síos burrúin a chasóige móire agus ag</span>
<lb n="3548"/><span>ardughadh a chába fá lag-dhuilleóig a cháibín ciardhuinn, ag</span>
<lb n="3549"/><span>fáscadh a bhrághad uidhre oscailte deargdhóighte ó ghaillshíne is</span></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="3550"/><p><span>gréin, ag dúnadh cnaipe an bhóna, nidh dob anamh leis. Féach</span>
<lb n="3551"/><span>gach dual dá ghruaig is dá scathach-ghlib ghualduibh, agus é</span>
<lb n="3552"/><span>gealcheangailte le caobaibh sneachta, agus fabhraí a shúl mar</span>
<lb n="3553"/><span>ghuairigh mhuice gionaighe gorta, nó cleitíbh gé guir; a fhéasóg</span>
<lb n="3554"/><span>chiardhubh chasta mar shlám olainne léithe gan cíoradh; a cháibín</span>
<lb n="3555"/><span>mar chorcóig bheach lá sneachta, nó mar chadhbhairlín aoladóra</span>
<lb n="3556"/><span>i súil teinaolaigh, lá buidhe bealtaine; a chasóg mór na</span>
<lb n="3557"/><span>tromualach geal le síorcháthadh an tsneachta; na méaróga</span>
<lb n="3558"/><span>féir noch d'fháisc a bhróga briste agus a loipíní láibe agus a</span>
<lb n="3559"/><span>choisbheart ar a chaol-cosaibh do bhí anois chomh geal le smután</span>
<lb n="3560"/><span>soileóige báine gan choirt cumhduighthe. Do ghabhadar araon</span>
<lb n="3561"/><span>an bóthar briste cois abhann agus sneachta ag folchadh gach</span>
<lb n="3562"/><span>foghal-ghearrtha. Sin síos i ngearradh gágach iad. Siúd go</span>
<lb n="3563"/><span>h-ioscaidíbh i gcaothaibh cróna iad.</span></p>
<lb n="3564"/>
<lb n="3565"/><p><span>Siúd sios sneachta gan traothadh. Sin iad araon fá scáth</span>
<lb n="3566"/><span>garráin giubhaise, dá raibh a h-uaithne cumha foilighthe le</span>
<lb n="3567"/><span>leadhbachaibh geala ón tsneachta. Bhíodar na préacháin dubha</span>
<lb n="3568"/><span>go garóideach ag cá, cá, cá, go buartha i gcoill fhuinnseóige</span>
<lb n="3569"/><span>láimh leo. Do shéid an borb-anfadh le buile. Siúd síos sneachta</span>
<lb n="3570"/><span>na leathógaibh móra meara. Sin gaillshíne na ngarbh-chnoc ag</span>
<lb n="3571"/><span>gáireadh. Seo guairdeán gaoithe gárthaighe tréas an ngarrán</span>
<lb n="3572"/><span>giubhaise. Siúd sionnach ruadhgheal tréas an bhfásach agus</span>
<lb n="3573"/><span>gé ar a ghualainn aige.</span></p>
<lb n="3574"/>
<lb n="3575"/><p><span>"Ó nár fhanamar san baile beag úd," ar Calmar, "is</span>
<lb n="3576"/><span>cóir fanamhain annso, fá scáth an gharráin ghiubhaise. Táid</span>
<lb n="3577"/><span>na géaga glasa chomh fighte sin in a céile, mar sciathaibh os cionn</span>
<lb n="3578"/><span>sluaigh fá cháthadh saighead, nach dtiocfa sneachta scuabach</span>
<lb n="3579"/><span>féin chughainn, cia go mbeidh go leor de againn gan mhoill."</span>
<lb n="3580"/><span>"Is measa an ghaoth ghuairdeáin annso," ar an scológ, "ná</span>
<lb n="3581"/><span>ar lár an mhachaire. Siubhlam; is gearr uainn anois an tigh</span>
<lb n="3582"/><span>agus tá sár-eolas na slighe agam." d'fhágadar an garrán</span>
<lb n="3583"/><span>giubhaise in aoinfheacht. Shid iad anois ar lár an mhachaire</span></p>
</div>
<pb n="190"/>
<div><lb n="3584"/><p><span>mhúchta, ag fuaidreadh; iad dall ó shíorcháthadh an tsneachta,</span>
<lb n="3585"/><span>agus dá bhfuadach timcheall ag guairneán gaoithe gáibhthighe,</span>
<lb n="3586"/><span>agus ag allus ó shaoth. Ní feicid fad do baise, ní de deascaibh</span>
<lb n="3587"/><span>dorchadas na h-oidhche, acht ó thiughacht an churtha shneachta. Tá</span>
<lb n="3588"/><span>iomairí agus dromanna bána ag éirghe agus eochracha aidhbéile</span>
<lb n="3589"/><span>eatartha, le garbh-ghluaiseacht na gaoithe glan-fhuaire, mar an</span>
<lb n="3590"/><span>bhfairge bhfeargaigh fá choipe chosbháin, lá anfaidh.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>Siúd Calmar coiséadtrom ag casadh le lingeadh tar dhromán</span>
<lb n="3593"/><span>sneachta. Slogtar síos go meadhon a choim chailce é. Saoileann</span>
<lb n="3594"/><span>sé léim tar dhrom eile, - siúd síos go h-ascallaibh é;</span>
<lb n="3595"/><span>agus d'fhanfadh ann go deo an domhain munar scraic an scológ</span>
<lb n="3596"/><span>as é. Táid ag allus le saothar. Seo iad araon tré eochair</span>
<lb n="3597"/><span>bháin dírigh tar an muigh mhúchta. Siúd ar mearbhall iad tré</span>
<lb n="3598"/><span>cheartlár coille. Gáireann an ghaoth gháibhtheac gheimhreamhail</span>
<lb n="3599"/><span>tré ghéagaibh loma liatha crann. Ní aithnightear dos droighneóige</span>
<lb n="3600"/><span>duinne, ná tor aitinn colgaigh ó chnocán seangán.</span>
<lb n="3601"/><span>Stoltar a n-éadaighe. Sractar croiceann. Gearrtar feoil.</span>
<lb n="3602"/><span>Gáireann gaoth gheimhreamhail gháibhtheach, guairdeán na h-oidhche</span>
<lb n="3603"/><span>níos gairbhe, geoinighe. Tá Bádh buille ag glamghail, is a,</span>
<lb n="3604"/><span>garbhghárthadh tré dhoiríbh daingne dúire donn-daraighe, ag</span>
<lb n="3605"/><span>luascadh, ag scoltadh, ag díoscánadh, ag raobadh, ag treascairt</span>
<lb n="3606"/><span>chum talmhan an chroinn chraobhaigh agus an bhile do sheasuigh</span>
<lb n="3607"/><span>go buadhach, buaintseasmhach go nuige so.</span></p>
<lb n="3608"/>
<lb n="3609"/><p><span>Síos leis an scolóig go crománaibh agus go guaillibh i ndeirc</span>
<lb n="3610"/><span>ndoimhin. Siúd Calmar go tapaidh dhá shaoradh is dhá shracadh</span>
<lb n="3611"/><span>aníos ar ghruaig. Sid iad iad araon ag fuaidreadh ar fán,</span>
<lb n="3612"/><span>agus iad caoch ó cháthadh an tsneachta shiocuighthe, ó shírshéideadh</span>
<lb n="3613"/><span>na gaoithe glan-fhuaire, agus ó fhuarughadh an alluis ar a</span>
<lb n="3614"/><span>gcorpaibh.</span></p>
<lb n="3615"/>
<lb n="3616"/><p><span>Chaill an scológ a mheanma is a mheisneach. Chrom ag caoidh</span>
<lb n="3617"/><span>mar leanbh bliadhna: "Och, och, ochón! mo bhean chneasta chroidhe,</span></p>
</div>
<pb n="192"/>
<div><lb n="3618"/><p><span>mo chlann chumra chaomh; a chéile mo chroidhe, och, och, ocón!</span>
<lb n="3619"/><span>mo chúilfhionn bhuidhe, mo bhuachaillín bán! ní fheicfe sibh bhur</span>
<lb n="3620"/><span>n-athair grádhach beo go bráth! beidh sibh nbhur gcloinn gan athair,</span>
<lb n="3621"/><span>ar anáird, och, och, ocón! Mo chéile chumhra chroidhe. Ní</span>
<lb n="3622"/><span>fháilteochair t'fhear-pósta abhaile, ná ní chóireochair a leaba arís</span>
<lb n="3623"/><span>go bráth! Ó, a Dhia, Dhia, Dhia! agus adubhairt le Calmar: -</span>
<lb n="3624"/><span>"Nach gcluinir an fiach dubh fuilteach? Tá sé ag fuireach</span>
<lb n="3625"/><span>chum na súile do ghiobadh asam, mar ghnidheann le molt marbh.</span>
<lb n="3626"/><span>Nach gcluinir scréach an fhiadh-chollaigh fhásaigh? Tá sé ag</span>
<lb n="3627"/><span>fanamhain lem chorp do shracadh leis na dheirc san</span>
<lb n="3628"/><span>Dubh-ros Dubhlaoghach an tan bhead marbh."</span></p>
<lb n="3629"/>
<lb n="3630"/><p><span>Do tharraing Calmar croidheamhail a lann líomhtha as a truaill.</span>
<lb n="3631"/><span>"Nach gcluinir glamghail gheoineach agus uaill aidhbhéil an</span>
<lb n="3632"/><span>mhic-tíre mhalluighthe? Tá a shúla ar dearglasadh na cheann.</span>
<lb n="3633"/><span>Féach a fhiacla fuilteacha dhá ngéarughadh aige chum mo chorp do</span>
<lb n="3634"/><span>sciobadh leis 'na uachais uathbhásaigh chum a choileán bhfaolchon.</span>
<lb n="3635"/><span>Och, a Chríost cumhra na gcréacht, saor m'anam!" Leis seo</span>
<lb n="3636"/><span>thuit sé síos le faill i ndeirc dhoimhin. Seo na dhiaidh an</span>
<lb n="3637"/><span>fiadh-chollach fásaigh le scread scannramhail. d'fhéach Calmar</span>
<lb n="3638"/><span>san deirc dubhchroidheach. "Och, och, mo thruagh! ar sé, tá</span>
<lb n="3639"/><span>an scológ bhocht caillte. Is ró-chosamhail gur gearr go</span>
<lb n="3640"/><span>leanfad féin é." Gáireann an ghaoth ghuairdeáin gheoineach</span>
<lb n="3641"/><span>gheimhreamhail. Scuabtar an sneachta tré na doiríbh dorcha</span>
<lb n="3642"/><span>duibhliath. Chuir Calmar a dhrom le crann mór ar thaoibh na</span>
<lb n="3643"/><span>gaoithe. Búireann an borb-anfadh tré leabhairghéagaibh an bhile</span>
<lb n="3644"/><span>bharr-thruim. Sin ar lár é, le sonnadh sanntach, fá throm-ualach</span>
<lb n="3645"/><span>a ghéag, ag sracadh sneachta agus talmhan agus Calmar</span>
<lb n="3646"/><span>féin leis le neart a fhréamh. Seo bile eile na dhiaidh, - a</span>
<lb n="3647"/><span>bharrghalach os cionn Calmair. "Go réidhe Dia orm!" ar</span>
<lb n="3648"/><span>Calmar, dhá réidheadh féin on nguais in a raibh. chidheann sé</span>
<lb n="3649"/><span>an fhaolchu fhuilteach. Imrigheann a chloidheamh colg-dhíreach</span>
<lb n="3650"/><span>timcheall air. Siúd an mac-tíre mire gránda gortamhail</span>
<lb n="3651"/><span>timcheall air ag uaill go h-uathbhásach, agus ag féachain, gach re</span>
<lb n="3652"/><span>seal, ar an ndeirc in a raibh an scológ agus an fiadh-chollach</span></p>
</div>
<pb n="194"/>
<div><lb n="3653"/><p><span>sloguighthe, agus ar Chalmar crodha croidheamhail, mar do</span>
<lb n="3654"/><span>shlogfadh beo marthanach é. Chuir Calmar a dhrom go díreach</span>
<lb n="3655"/><span>leis an anfadh aidhbhéil uathbhásach, agus a chosa luthmhara láidre</span>
<lb n="3656"/><span>ag tuslógadh go tréan tréas an dílinn dúir glégil. Do</span>
<lb n="3657"/><span>lean an mac-tíre millteach é, ag féachain go fraochmhar, ag</span>
<lb n="3658"/><span>fuaidreadh timcheall air, agus é an-ghaor do rinn a chloidhimh,</span>
<lb n="3659"/><span>uaireannta, ag drannghail go diablaidhe, uaireannta eile,</span>
<lb n="3660"/><span>nios sia amach, ag uaill go h-uathbhásach is ag glamghail go</span>
<lb n="3661"/><span>geoineach.</span></p>
<lb n="3662"/>
<lb n="3663"/><p><span>Seo síos go crománaibh Calmar. Rug ar ghéig choill do bhí</span>
<lb n="3664"/><span>láimh leis. Seo suas go misneamhail mear é. Bristear an</span>
<lb n="3665"/><span>ghéag. Siúd síos go guaillibh é. "Dia lem anam," ar sé. Seo chuige</span>
<lb n="3666"/><span>isteach an mac tíre agus é ag drannghail go h-adhuathmhar.</span>
<lb n="3667"/><span>Imrigheann Calmar le cuislinn a chroidhe chomhachtaigh</span>
<lb n="3668"/><span>agus le n-a láimh leabhair láidir, an cloidheamh mor-thimcheall</span>
<lb n="3669"/><span>a chinn do bhí fá'n am so leathfhoilighthe ó shíorcháthadh an</span>
<lb n="3670"/><span>tsneachta.  Thug an sighach sanntach sidhe fá n-a cheann dá</span>
<lb n="3671"/><span>shlogadh. Do leig Colmar leathcheann an mhic-tíre ar liobarnadh</span>
<lb n="3672"/><span>leis. Chrith an choill uile leis an scread scannramhail agus leis</span>
<lb n="3673"/><span>an uaill uathbhásaigh do rinne.</span></p>
<lb n="3674"/>
<lb n="3675"/><p><span>Féach, mo truagh! an sneachta go beal, go sron, go súlaibh</span>
<lb n="3676"/><span>ar Chalmar, acht choimeád sé an claidheamh os a cheann dhá</span>
<lb n="3677"/><span>imirt. Ar a shon san, tá an fhaolchú fhuilteach agus an mac-</span>
<lb n="3678"/><span>tíre mire le h-uaill uathbhásaigh is le lingeadh lán-lúthmhar</span>
<lb n="3679"/><span>láidir ag sidheadh chum a shractha as an deirc. Ar an nóimint</span>
<lb n="3680"/><span>sin chaill Calmar a mheabhair is a mhothugadh. Thuit as a láimh</span>
<lb n="3681"/><span>a chlaidheamh, mo mhíle truagh! fá shíorcháthadh na díleann báine.</span></p>
<lb n="3682"/>
<lb n="3683"/><p><span>"Chuige, a chú chraosach!" ar guth daonna san choill. Rug</span>
<lb n="3684"/><span>an chú ar scórnaigh ar an bhfaolchoin agus do chuir an fear</span>
<lb n="3685"/><span>fuascalta a chlaidheamh clais-leathan colgdhíreach go luisig i</span>
<lb n="3686"/><span>gcorp an con allta; agus rugadh Calmar gan meabhair gan</span>
<lb n="3687"/><span>mothughadh go tigh scolóige láimh leo, áit ar cuireadh i leaba</span>
<lb n="3688"/><span>chluthair chluimhe é i suainlios sámh, láimh le teinidh mhóir</span>
<lb n="3689"/><span>chonnaidh.</span>
<lb n="3690"/>
<pb n="196"/></p>
<lb n="3691"/>
<lb n="3692"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="3693"/>
<lb n="3694"/><p><span>AN t-AINGEAL COIMHDEACHTA</span></p>
<lb n="3695"/>
<lb n="3696"/><p><span>An tan d'oscail Calmar a shúla d'éis a chodalta shláinteamhail,</span>
<lb n="3697"/><span>d'amhairc sé tré éadach na luinge suain, le solas na</span>
<lb n="3698"/><span>geal-ghréine do bhí ag deallramh tré fhuinneóig ghlain ghloine,</span>
<lb n="3699"/><span>an t-aingeal arrachta aidhbhéil álainn éadrocht maiseamhail</span>
<lb n="3700"/><span>maordha mórdha, - a h-aghaidh ag deallradh mar an ngréin, a</span>
<lb n="3701"/><span>súla séaghdha séimhe fá mhalaíbh do bhí ag lúbadh mar bhogha ceatha</span>
<lb n="3702"/><span>in ardaibh neimhe, a h-éadan ard álainn aoibhinn aorach, a gruadh</span>
<lb n="3703"/><span>geal go dteimheal dearg 'na lár, ucht ghlégeal fá urlaíbh fáinneacha</span>
<lb n="3704"/><span>scáineacha do bhí ag tuitim go fiadhain tar ghuaillibh</span>
<lb n="3705"/><span>glégeala agus ar bhrághaid bhuanbhán, - beol cróidhearg ag</span>
<lb n="3706"/><span>fuaradh anáile balsaim le boladh anchumhra, - sciatháin niamh-ghorma</span>
<lb n="3707"/><span>go dteimheal uaithne álainn agus corcra righeamhail</span>
<lb n="3708"/><span>ar a n-uachtar agus cur-dhaithte fútha, ag teacht ó ghuaillibh</span>
<lb n="3709"/><span>glégeala thar éadaighibh glégeala do bhí ag tuitim na rocaibh</span>
<lb n="3710"/><span>áilne mar do shiubhail go réimeamhail agus í corónta le mionn</span>
<lb n="3711"/><span>óir nó liag lonnraigh.</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>Do smaoin Calmar: - "an den teaghlach neamhdha an t-aingeal</span>
<lb n="3714"/><span>álainn niamhdha úd? Créad é an saoghal in a bhfuilim? Shid é</span>
<lb n="3715"/><span>m' aingeal coimhdeachta, ar anam Calmair, noch d'imthigh fá</span>
<lb n="3716"/><span>scáth na gcrann úd. Ar scair m'anam leam corp? Chuala</span>
<lb n="3717"/><span>ceolta neamhdha ar chláirsigh chaoin an aingil sin. An brionglóid</span>
<lb n="3718"/><span>bhuartha eachtra na h-oidhche? Cá bfuilim?"</span></p>
<lb n="3719"/>
<lb n="3720"/><p><span>V</span></p>
<lb n="3721"/>
<lb n="3722"/><p><span>D'IMTHEACHTAIBH CHALMAIR I DTIGH ÓIGFHIR ÁLAINN</span></p>
<lb n="3723"/>
<lb n="3724"/><p><span>Tháinig bean bhreágh aosta mhaordha mhodhail mhaiseach go</span>
<lb n="3725"/><span>n-urla glégeal casta craobhach, i láthair Chalmair, agus</span>
<lb n="3726"/><span>d'fhéach air de shúlaibh truaighmhéileacha trócaireacha, ag</span>
<lb n="3727"/><span>oscailt go</span></p>
</div>
<pb n="198"/>
<div><lb n="3728"/><p><span>h-aireach culaithe na luinge-suain in ar luigh Calmar.</span>
<lb n="3729"/><span>Chonnairc sí a shúla ar oscailt. Do scairt sí amach: - "An toil le</span>
<lb n="3730"/><span>Dia uilechomhachtach go bhfuilir beo againn?" ar sí. "Táim,"</span>
<lb n="3731"/><span>ar sé sin le h-osna trom: "míle miliún buidheachas leis an</span>
<lb n="3732"/><span>Té sin noch do chuir cabhair chugam in am na dubh-phráidhneach."</span>
<lb n="3733"/><span>"An bhfuil sé beo marthanach againn?" ar fear breagh aosta</span>
<lb n="3734"/><span>aghaidh-réidh. "An bhfuilir id bheathaidh againn?" ar óig-fhear</span>
<lb n="3735"/><span>álainn arrachta gruadhearg. "Cionnas táir?" ar iad</span>
<lb n="3736"/><span>uile, d'aon ghuth ciuin caomh. "Airighim mé féin chomh maith</span>
<lb n="3737"/><span>is bhíos riamh," ar Calmar. "Seo, ól deoch agus codail go</span>
<lb n="3738"/><span>fóill," ar an bhean bhreagh. d'ól, agus d'imthigheadar uile</span>
<lb n="3739"/><span>amach. "Créad do thug annso mé i measc daoine chomh</span>
<lb n="3740"/><span>modhail?" ar sé sin. "Táim i measc daoine saoghalta</span>
<lb n="3741"/><span>breágh socair séimh; acht nach é m'aingeal coimhdeachta do </span>
<lb n="3742"/><span>chonnarcas idir mo chodla agus mo dhúiseacht? Uch, uch! anois</span>
<lb n="3743"/><span>cuimhnighim air. Créad do bhain don scolóig bhoicht?"</span></p>
<lb n="3744"/>
<lb n="3745"/><p><span>Chuala sé gáir gola agus bualadh bas ag mnaoi agus cloinn</span>
<lb n="3746"/><span>na scolóige. Sin muintir an bhaile tré na chéile ag fiafraidhe</span>
<lb n="3747"/><span>ceist dá chéile go truaghach. Phreab Calmar as a leabaidh;</span>
<lb n="3748"/><span>chuir uime a chuid éadaigh go deithneasach, agus choisric é féin.</span>
<lb n="3749"/><span>Tháinig an bhean bhreagh isteach, "Uch, uch!" ar sí, "is dubhach</span>
<lb n="3750"/><span>dobrónach an scéal atá againn ar maidin, - Páidín an Óir</span>
<lb n="3751"/><span>bheith múchta san tsneachta. Conarcadh ag crónughadh lae andé</span>
<lb n="3752"/><span>é, "i gcuideachtain duine uasail álainn óig," ag teacht amach</span>
<lb n="3753"/><span>as an mainistir mhóir. Ní feacadh siolla na súl de ó shoin.</span>
<lb n="3754"/><span>Is dóigh gur múchadh san tsneachta é." Cualadh uaill fhaolchon</span>
<lb n="3755"/><span>fuiltighe agus grafain ghráin chullaigh fhiaidh ag an deirc úd</span>
<lb n="3756"/><span>thall aréir. Cluintear liúgh truaighmhéileach agus golgháire</span>
<lb n="3757"/><span>chumha agus caoineadh cráidhte: - "Cá bhfuilir, a athairín, a</span>
<lb n="3758"/><span>athair cá bhfuil tú?" "A céile chumhra mo chroidhe chráidhte,</span>
<lb n="3759"/><span>cá bhfuil do leaba anois? I Log na Laogh lán-fhuar, uch, uch,</span>
<lb n="3760"/><span>mo chreach cráidhte!" Bhíodhg croidhe Chalmair. Chuaidh amach.</span>
<lb n="3761"/><span>Chuala an gholghair. Sheasuigh i measc na ndaoine agus d'airigh</span>
<lb n="3762"/><span>"Cá bhfuilir, a Pháidín? cá bhfuil tu?" i mbéal gach aoinneach.</span>
<lb n="3763"/><span>D'fhiafruigheadar uile d'aon ghuth amháin de Chalmar:</span>
<lb n="3764"/><span>"Cionnas</span></p>
</div>
<pb n="200"/>
<div><lb n="3765"/><p><span>múcadh Páidín scológ?" "Connarcas duine," ar sé, "acht</span>
<lb n="3766"/><span>níl fhios a ainme agam." "Cá bhfuil sé?" ar an comh-thionól,</span>
<lb n="3767"/><span>de ghuth cráidte. "Ní feadar," ar sé, "acht is</span>
<lb n="3768"/><span>dóigh liom go bhfuighfinn a thaisbeánadh dhíbh cár chonnarcas fa</span>
<lb n="3769"/><span>dheireadh é." Tháinig an t-Óigfhear Álainn agus an duine</span>
<lb n="3770"/><span>breagh aosta chum Calmair agus chuireadar na daoine amach</span>
<lb n="3771"/><span>uaidh. Chuadar leis ag eisteacht le na scéal ó d'fhág sé an</span>
<lb n="3772"/><span>mhainistir in aonacht leis an scolóig gur slogadh é sa deirc</span>
<lb n="3773"/><span>shneachta i bhfochair an fhiadhchollaigh. Tógadh aon gháir amháin</span>
<lb n="3774"/><span>ghola chuirfeadh truagh ar ghall. Siúd céad sluasad ag cartadh</span>
<lb n="3775"/><span>an tsneachta as an deirc dhoimhin an iomad troigh síos. d'éis</span>
<lb n="3776"/><span>a láin shaotha, siúd amach an fiadh-chollach dubh diablaidhe fán</span>
<lb n="3777"/><span>bhfásach. Leanadar coin chraosacha é; acht chuaidh sé as uatha,</span>
<lb n="3778"/><span>óir níor bhac na daoine leis. Do leanadar ar an sneachta</span>
<lb n="3779"/><span>do chartadh; agus, fá dheoidh fuaradar Páidín mín marbh fá</span>
<lb n="3780"/><span>thromualach sneachta.</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>"Sin agaibh anois mo fhear pósta! mo chéile cumhra, caomhnaidhe</span>
<lb n="3783"/><span>mo leabthan! Ó nach fuar é mo ghrádh croidhe!" Leis</span>
<lb n="3784"/><span>sin thuit an bhean bhocht bhuartha bhrúighte i bhfanntais. "Och,</span>
<lb n="3785"/><span>m'athairín, m'athairín, och, ochón!" Sractar a chlann ón gcorp</span>
<lb n="3786"/><span>ar éigin. "Uch, uch a mhic!" ar seanduine liath, "uch, uch a mhic,</span>
<lb n="3787"/><span>a mhic," ar sé, ag stothadh a fhuilt fháinnigh fhada, 's ag tuitim</span>
<lb n="3788"/><span>mín marbh anuas air. "Uch, uch, a mhic ochón! och a mhúirnín</span>
<lb n="3789"/><span>mhilis, a mhic múirnigh, a leinbh mo chroidhe is m'ae!" ar sean-bhean</span>
<lb n="3790"/><span>aghaidh mílightighe, gruaige glégile agus í ghá stothadh is</span>
<lb n="3791"/><span>dá scaoileadh ar scuabadh le gaoith. "Och! beiridh abhaile</span>
<lb n="3792"/><span>mo mhac maiseach, a chomharsana bhéal-dorais, a cháirde chumhra; a</span>
<lb n="3793"/><span>charaid mo chroidhe! Beiridh abhaile mo leanbh, athair na leanbh!</span>
<lb n="3794"/><span>och, och ochón!"</span></p>
<lb n="3795"/>
<lb n="3796"/><p><span>Tógtar suas an corp agus tógtar gol-gháir gheoineach gharbh</span>
<lb n="3797"/><span>chuirfeadh crith-eagla ar dhaoinibh i gcéin agus bhainfeadh gol as</span>
<lb n="3798"/><span>gall dá mb'fhéidir. Ag teacht dóibh i ngaor do dhoras a thighe,</span></p>
</div>
<pb n="202"/>
<div><lb n="3799"/><p><span>tógtar na h-uaillghártha gharbha thruagha thuirseacha, agus na</span>
<lb n="3800"/><span>golghártha buile bróin, agus gártha guirt géara geoineacha,</span>
<lb n="3801"/><span>agus sracadh fuilt agus bualadh bas, gur cluineadh i ngearr 's i</span>
<lb n="3802"/><span>gcéin iad i gcoill 's ar chnoc. d'fhreagair an mac alla gach</span>
<lb n="3803"/><span>ard-uaill, gach scréach scáthmhar, scannramhail, gach búireadh</span>
<lb n="3804"/><span>borbbhuartha.</span></p>
<lb n="3805"/>
<lb n="3806"/><p><span>Beirtear isteach an corp. Cuirtear éadaighe tiorma uime.</span>
<lb n="3807"/><span>Cuirtear ag an teinidh é. Greadtar le clochaibh te é. Cuirtear</span>
<lb n="3808"/><span>i leaba cluthair clúimh é. Acht, foraoir! d'eitill an</span>
<lb n="3809"/><span>t-anam chum breitheamhnais i láthair Dhé uile-chomhachtaigh, i</span>
<lb n="3810"/><span>láthair Chríost chumhra na gcréacht noch do ghlac colann daonna</span>
<lb n="3811"/><span>mar sinne chum go dtógadh peacaidh an domhain ar a ghuaillibh</span>
<lb n="3812"/><span>féin.</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>d'iontuigh na céadta súl ar Chalmar. Do sméid an t-óig-fhear</span>
<lb n="3815"/><span>air, agus d'imthigh an dias ar ais. "Ní h-ionad cóir duit-se</span>
<lb n="3816"/><span>an áit se anois. Siubhail liomsa cois abhann." d'imthigheadar.</span>
<lb n="3817"/><span>"Níl fios ag duine sa gcéad díobh súd cionnas go cinnte</span>
<lb n="3818"/><span>do cailleadh Páidín. Inneosad-sa dhóibh arís é, agus annsin,</span>
<lb n="3819"/><span>dar ndóigh, ní bheid siad ar buile chomh mór san is a rádh go</span>
<lb n="3820"/><span>bhfuil aon nidh ded chionnta-sa i mbás an fhir."</span></p>
<lb n="3821"/>
<lb n="3822"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="3823"/>
<lb n="3824"/><p><span>DE THÓRRAMH PHÁIDÍN.</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>Oidhche an lae sin féin do leagadh amach corp Pháidín bhoicht</span>
<lb n="3827"/><span>go glan galánta in a scioból féin - teach breagh balla-fidín</span>
<lb n="3828"/><span>fá thogha dín sheisce, agus dóirse salóige dúbalta leis; sé</span>
<lb n="3829"/><span>sin, doras an chlóis agus doras na h-iothlann. Bhí sé na luighe</span>
<lb n="3830"/><span>go leabhair ar chlár geal giubhaise, fá bhraithlíníbh glégeala ar</span>
<lb n="3831"/><span>an gcorp féin agus tart timcheall air. Ar cholamhnaibh na</span>
<lb n="3832"/><span>leabthan agus ar a cnaistíbh, bhí píopaí tobac; agus snaoisín</span>
<lb n="3833"/><span>go leor i gceirnín croinn do bhí leaguighthe ar an gcorp féin.</span>
<lb n="3834"/><span>Do bhíodar so le fagháil go fairsing ag tórramh Páidín; agus,</span>
<lb n="3835"/><span>dár ndóigh, níorbh aon iongnadh san, óir do bhí coibhneas gaoil</span>
<lb n="3836"/><span>aige le scológaibh deallramhla na dúithche.</span>
<lb n="3837"/></p>
</div>
<pb n="204"/>
<div><lb n="3838"/><p><span>Sin isteach Cáit-a' phíopa go n-a dúidín ciar na draid</span>
<lb n="3839"/><span>mhanntaigh aici, agus do shuidh go modhail i láthair an chuirp ar</span>
<lb n="3840"/><span>dhréimire fada do leagadh ar trí cearchallaibh agus do</span>
<lb n="3841"/><span>cóirigheadh le clárachabh agus le cuaichínibh tuighe. Siúd isteach</span>
<lb n="3842"/><span>Smulc gan Smachtughadh, is a phíopa na dhranndal crón. Sin</span>
<lb n="3843"/><span>isteach na dtulcaíbh iad: Táilliúr na Scríob, Scolta na Gaoithe,</span>
<lb n="3844"/><span>Séamus na Sróna, Seán na Sál etc. Ba ghearr go raibh tigh an</span>
<lb n="3845"/><span>tórraimh bairc líonta, ar chuma nach raibh ionad follamh i</span>
<lb n="3846"/><span>meadhon an tighe; agus, dar ndóigh, go leor is na cúláiníbh.</span>
<lb n="3847"/><span>An uair bhíodar suidhte go socair sámh ar shop tuighe na</span>
<lb n="3848"/><span>raithnighe nó ar urlár luachra, agus gur fuagradh ciuineas le</span>
<lb n="3849"/><span>breitheamh na fírinne, d'éirig Smulc gan Smachtughadh; agus,</span>
<lb n="3850"/><span>ar miotóg mhaith snaoise do thógain as an cheirnín do bhí laigthe</span>
<lb n="3851"/><span>ar an gcorp, adubhairt: - "Nach mór an t-olc agus an anachain</span>
<lb n="3852"/><span>Páidín bocht do thuitim le Righ na Rátha agus leis na sídheógaibh?"</span>
<lb n="3853"/><span>"Abair an focal san go réidh." ar Cáit an phíopa ag baint</span>
<lb n="3854"/><span>an phíopa as a béal. "Tá go maith," ar Smulc: - "Nach mór</span>
<lb n="3855"/><span>an t-olc agus an anachain Paidín bocht do thuitim le Righ na</span>
<lb n="3856"/><span>Rátha agus leis na daoinibh maithe?" "Ní measa cách ná</span>
<lb n="3857"/><span>Conchubhar," ar Cáit an Phíopa. "Is maith adeir tú caint,"</span>
<lb n="3858"/><span>ar Smulc, "acht cad é an ainm eile ghlaodhfad air?" "Glaoidh</span>
<lb n="3859"/><span>an seandraoi nó an seanóir nó do rogha anim air, acht ná</span>
<lb n="3860"/><span>trácht ar na ráthannaibh," ag cur an phíopa na béal manntach</span>
<lb n="3861"/><span>arís agus agá chaitheamh go cíocrach. "Sidh - och! na daoine</span>
<lb n="3862"/><span>maithe shaoileas rádh." "Is fíor san," ar Gearóid na</span>
<lb n="3863"/><span>Sidheóg. "Mar adubhras cheana," ar Smulc, "nach mór an</span>
<lb n="3864"/><span>t-olc agus an anachain Páidín bocht do thuitim le Righ na Rátha</span>
<lb n="3865"/><span>agus na daoinibh maithe?  Muna mbeadh i ndan dó dul tréas</span>
<lb n="3866"/><span>an mainistir agus tárlodh ar an seanóir, ní bhainfeadh an</span>
<lb n="3867"/><span>tubaist seo dhó." "Créad d'imthigh air san mhainistir?"</span>
<lb n="3868"/><span>ar Cáit. "Dar ndóigh, níl aon chomhachta ag diabhal ná draoi,</span>
<lb n="3869"/><span>sean ná óg, ar aoinneach san mainistir naomhtha." "Is fíor</span>
<lb n="3870"/><span>sin," ar Gearóid na Sidheóg. Thóg Smulc miotóg mhaith eile</span></p>
</div>
<pb n="206"/>
<div><lb n="3871"/><p><span>snaoisín as an cheirnín do bhí ar chorp Pháidín bhoicht, agus do</span>
<lb n="3872"/><span>shúigh suas na shróin go h-airceasach, le srann do chuirfeadh</span>
<lb n="3873"/><span>Páidín na dhúiseacht dá mb'fhéidir é. "M'anam dhearg ón</span>
<lb n="3874"/><span>diabhal," ar Smulc, "má bhriseann tú snáithe mo scéil</span>
<lb n="3875"/><span>arís, brisfead do phus is do phípín in aoinfeacht." "Arú!</span>
<lb n="3876"/><span>an é mo phípín agus mo phus-sa?" ar Cáit an Phíopa, ag</span>
<lb n="3877"/><span>tabhairt leadartha de chloich do bhí aici i dtrácht a stoca treasna</span>
<lb n="3878"/><span>na plaitine, noch do leag ar lár Smulc. Seo suas arís é go</span>
<lb n="3879"/><span>bhfuair rúsc eile den stoca is dá raib ann, do leag chum lán-</span>
<lb n="3880"/><span>talmhan arís é. Seo suas arís é, agus an tan do bhí sí chum an</span>
<lb n="3881"/><span>treas iarracht do thabhairt ar a cheann gan cíoradh, do scréach</span>
<lb n="3882"/><span>amach: - "Ní tusa do bhí romham." "Is mise mar sin é,"</span>
<lb n="3883"/><span>ar Gearóid Sidheóg ag breith thall ar ghlib ghairbh air na láimh clé,</span>
<lb n="3884"/><span>agus do chrom dhá smúcháil agus dhá chíoradh agus dá shlámadh,</span>
<lb n="3885"/><span>gur scairt Smulc amach: - "Ní tusa bhí romham." Seo muintir</span>
<lb n="3886"/><span>an tórraimh uile tré ghiúra gheabhra, tré na chéile, cuid ag</span>
<lb n="3887"/><span>labhairt i bpáirt Cháit a' Phíopa, mar ba dhual agus mar ba</span>
<lb n="3888"/><span>dhílis dóibh, agus cuid eile i bpáirt Smuilc. "Ní labhrann</span>
<lb n="3889"/><span>aoinneach im pháirt-se," ar Gearóid na Sidheóg; "acht is</span>
<lb n="3890"/><span>cuma san; atá "daoine maithe" agam-sa do-gheobhaidh mo</span>
<lb n="3891"/><span>pháirt." "Socaracht!" ar breitheamh na fírinne thuas is an</span>
<lb n="3892"/><span>chuinne láimh leis an teinidh, agus é ag diúl a phípín go socair</span>
<lb n="3893"/><span>sámh an fhaid do bhí an bachram ar siubhal. "Fógraim síothcáin - go</span>
<lb n="3894"/><span>réidh breágh, a bhuachaillí. Déinidh eadragán idir na</span>
<lb n="3895"/><span>prioslachánaibh."</span></p>
<lb n="3896"/>
<lb n="3897"/><p><span>Agus do rinneadar uile eadragán, agus bhíodar chomh</span>
<lb n="3898"/><span>socair sámh na dhiadh san amhail is nach raibh focal mín ná searbh</span>
<lb n="3899"/><span>riamh roimhe sin eatartha. Do ghlan Smulc a aghaidh ó na caobaibh</span>
<lb n="3900"/><span>fola, agus do chíor fíor a ghlib fháithte le méaraibh a dheasláimhe;</span>
<lb n="3901"/><span>agus do bhí sé chomh ciuin le cat ag faire francaigh ar feadh na</span>
<lb n="3902"/><span>h-oidhche na dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>"Ní de dheascaibh a thárluighthe ar Righ na Rátha san mhainistir</span>
<lb n="3905"/><span>do bhain aon nidh do Pháidín," ar Gearóid na Sidheóg, "agus</span>
<lb n="3906"/><span>dá ghlacfadh sé comhairle an duine uasail óig, do múchadh nach</span>
<lb n="3907"/><span>beag 'na fhochair, bheadh sé beo marthanach anois; acht níorbh</span></p>
</div>
<pb n="208"/>
<div><lb n="3908"/><p><span>fhuláir leis teacht abhaile d'éis ghabhála go h-easurramach tré</span>
<lb n="3909"/><span>Ráith Cheanannais, agus a rádha go magamhail go léimfeadh sé</span>
<lb n="3910"/><span>tháirste, ná raibh eagla druadh ná sidheóg air." "Och! is</span>
<lb n="3911"/><span>fíor san," ar iad uile; "is mór an chomhachta atá ag na</span>
<lb n="3912"/><span>daoinibh maithe," ar Gearóid na Sidheóg; "is agam-sa atá</span>
<lb n="3913"/><span>bonn an scéil, agus ní gan foghlaim fuaras é."</span></p>
<lb n="3914"/>
<lb n="3915"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="3916"/>
<lb n="3917"/><p><span>DE MHAISE OSRUIGHE ÍOCHTAIR.</span></p>
<lb n="3918"/>
<lb n="3919"/><p><span>"Chidhfimíd araon a chéile in aithghearr," ar Calmar agus é</span>
<lb n="3920"/><span>ag crathadh láimhe leis an Óigfhear. Leis sin, d'fhág slán aige</span>
<lb n="3921"/><span>féin agus ag a mhuintir mhodhail. Do chas a chúl, agus d'imthigh i</span>
<lb n="3922"/><span>ndeora abhann, gur thárla baile beag bocht air, áit i raibh</span>
<lb n="3923"/><span>droichead tar abhainn. Seo ó dheas é go cnocán ar fhaithche</span>
<lb n="3924"/><span>aoraigh. d'fhéach ar ais soir cois abhann. Tháinig deora glasa</span>
<lb n="3925"/><span>ó na súlaibh go fuidheach, ag smaoineamh dó ar an scolóig</span>
<lb n="3926"/><span>boicht. d'iontuigh a aghaidh suas ar ríoghacht neimhe ag tabhairt</span>
<lb n="3927"/><span>buidheachais nár cailleadh é féin mar an gcéadna.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>Bha an spéir glan liathghorm gan néal gan cheo, an ghrian ag</span>
<lb n="3930"/><span>taithneamh go glórmhar ar mhághaibh míne geala, ar choilltibh</span>
<lb n="3931"/><span>cleitacha, ar sléibhtibh sneachta. Ón ardán so chonnairc an</span>
<lb n="3932"/><span>gleann glégeal ba bhreághtha dá raibh fá thalamh na cruinne. Theas</span>
<lb n="3933"/><span>uaidh bhí "Sliabh na mBan fionn agus an t-aer os a chionn,"</span>
<lb n="3934"/><span>cia go raibh ag ardughadh go h-uaibhreach a bhrollaigh bháin is a</span>
<lb n="3935"/><span>chíoch nglégeal chum na neamh, agus ag greannughadh imill</span>
<lb n="3936"/><span>óirghreanta a ionair shróill-ghil. Bhí Coill-a'-tSléibhe</span>
<lb n="3937"/><span>liathghlas, Craig Mhic Lir lonn, Sliabh Díle dian, Sliabh</span>
<lb n="3938"/><span>Breathnach bán, ag a chois mar leanbhaíbh óga áilne ag féachain</span>
<lb n="3939"/><span>suas ar a máthair. Bha sléibhte aidhbhéile arda Cumarach na</span>
<lb n="3940"/><span>mbeann go geal ar gcúl, agus a ndrom leis an aer gorm. Bha beanna</span>
<lb n="3941"/><span>barr-ghéara na nGailltí ngeal ar tí aghaidh neimhe do tholladh</span></p>
</div>
<pb n="210"/>
<div><lb n="3942"/><p><span>le na ngéir-rinn ró-áird. B'shin thiar Druim-a' Ghuail</span>
<lb n="3943"/><span>glégeal anois ó dheallradh na gréine glaine soillsighe ar a</span>
<lb n="3944"/><span>shneachta. Thuaidh uaidh bhí cnoic chrannacha na Crannuighe,</span>
<lb n="3945"/><span>agus iad mar chaoiribh geala míne ar mhuigh mhín agus na h-uain</span>
<lb n="3946"/><span>bheaga na measc; Sliabh na Leac ag cromadh a chinn tré</span>
<lb n="3947"/><span>thromualach an tsneachta. Siúd Stuagh Laighean lán-aoibhinn</span>
<lb n="3948"/><span>aorach ag ardughadh a ochta deallradhaigh ó n-a bhroinn bhorrtha -</span>
<lb n="3949"/><span>a chlann cheannbhán ag a chois. Téidhid na Staighrí Dubha bána</span>
<lb n="3950"/><span>bagartacha suas go flaitheasaibh, Cnoc Breandain binn, agus céad</span>
<lb n="3951"/><span>cnoc eile nach áirmhightear ag timchealladh na tíre dá ngoirtí</span>
<lb n="3952"/><span>Osruighe Íochtair go ndearna gaill an Chontae dhi - gleann na</span>
<lb n="3953"/><span>gréine, gleann an arbhair, gleann na meala is na leamhnachta - gleann</span>
<lb n="3954"/><span>na gcoill gcumhra, gleann na n-éan mbéil-bhinn, gleann an</span>
<lb n="3955"/><span>tsaothair, gleann na Siúire sáimhe, na Feoire feadha fiadhain,</span>
<lb n="3956"/><span>na h-óighe ucht-ghlaine, noch do ghlac Niall, rí Éireann</span>
<lb n="3957"/><span>in a bhrollach bán, dá sháthadh féin in a h-ucht álainn le</span>
<lb n="3958"/><span>h-áthas - agus na Bearbha buaine: trí siúra na sláinte ritheas ó</span>
<lb n="3959"/><span>Bhladhma bhuirb bhagarthaigh, tré na trí bearnaíbh baoghail atá</span>
<lb n="3960"/><span>san chiorcal cnoc agus sliabh réamhráidhte, d'iarraidh fhoscaidh</span>
<lb n="3961"/><span>agus dín san ghleann gaolmhar so, in ar thárladar le chéile</span>
<lb n="3962"/><span>arís, d'éis a n-iltíreachta, tré ghleanntaibh dubha ceo agus</span>
<lb n="3963"/><span>bearnaíbh baoghail agus doiríbh dubha diamhaire, tré mhághaibh</span>
<lb n="3964"/><span>míne, agus móintibh móna maothta. Is i gceartlár an ghleanna</span>
<lb n="3965"/><span>so ba chóir ceanntulach is ard-chathair Éireann do bheith.</span></p>
<lb n="3966"/>
<lb n="3967"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="3968"/>
<lb n="3969"/><p><span>DE LÉIRSCRIOS LUCHT AN "T-SAOR-DHATHAID."</span></p>
<lb n="3970"/>
<lb n="3971"/><p><span>"Is mithid damhsa bheith ag siubhal, chum deiridh do chur lem</span>
<lb n="3972"/><span>aistear," ar Calmar. "Ní imtheochair," ar Diarmuid Donn,</span>
<lb n="3973"/><span>is é d'éis an t-seisireach do scur. "Tá se in am ag fear agus</span>
<lb n="3974"/><span>capall sos nó stad ó obair chum proinne d'fhagháil; agus nach</span>
<lb n="3975"/><span>bhfeicir na néalta ciara dubha úd atá na gculaith chumha ar</span></p>
</div>
<pb n="212"/>
<div><lb n="3976"/><p><span>Shliabh na mBan, néalta noch d'éirigh le teas na gréine ón sioc</span>
<lb n="3977"/><span>liath do bhí againn aréir. Is dóigh go mbeadh fearthainn, nó</span>
<lb n="3978"/><span>cloichshneachta, nó bfhéidir sneachta féin againn." Le na linn</span>
<lb n="3979"/><span>chéadna sin siúd síos cioth trom cloichshneachta ar mhachairíbh</span>
<lb n="3980"/><span>loma. Ba ghearr gur shuidheadar go seascair sámh chum búird,</span>
<lb n="3981"/><span>marar leagadh do láthair muicfheoil deataigh agus feoil dá-chos:</span>
<lb n="3982"/><span>mar atá, creabhair, naoscaí agus siocáin. d'éis proinne</span>
<lb n="3983"/><span>is altuighthe; "Is gearr idir dhá shín againn," ar Diarmuid</span>
<lb n="3984"/><span>Donn. "Is amhlaidh don duine é," ar Calmar; "agus do</span>
<lb n="3985"/><span>threabhadh na talmhan," ar Ainnir Álainn. "Is fíor san," ar</span>
<lb n="3986"/><span>Calmar, "is gearr ó shaoil Clanna Gaedhal go bhfuighfidís</span>
<lb n="3987"/><span>suaimhneas ó Shasanachaibh, an tan do bhí rí ar an Chreideamh</span>
<lb n="3988"/><span>caitiliceach aca, acht anois, d'éis gach geallamhna dá dtug rí</span>
<lb n="3989"/><span>Shasana agus a sheanaid uatha, atá dlighthe daora diablaidhe</span>
<lb n="3990"/><span>dhá ndéanamh ó lá go lá; agus, dar ndoigh, ní raibh an donas</span>
<lb n="3991"/><span>go foirlíonta ar Éirinn gur chaill lucht an t-Saor-dhathaid an</span>
<lb n="3992"/><span>guth chum fear-seanaide do thoghadh. Óir siúd anois iad na</span>
<lb n="3993"/><span>ndreamaibh dubha ar feadh na mbóthar, caithte cráidhte, gan</span>
<lb n="3994"/><span>ionad ag fear, bean na buachaill, ag mnaoi ná leanbh ná bunóc</span>
<lb n="3995"/><span>na cíche chum a gceann do chlúdach ó ghoimh an gheimhridh, nó ó</span>
<lb n="3996"/><span>anródh na h-oidhche fada fuaire. Táid dona go leor agus</span>
<lb n="3997"/><span>ródhona. An féidir a mbeith níos measa?" "Ach," ar</span>
<lb n="3998"/><span>Ainnir Alainn, "ní féidir muna mbainfaoi an croiceann</span>
<lb n="3999"/><span>díobh." "Seo scata dhíobh ag an doras." "Go bhfóire Dia</span>
<lb n="4000"/><span>orra," ar Ainnir Álainn ag leagan méise bidh bhriste ar</span>
<lb n="4001"/><span>bhord; "ta sibh ag crioth leis an bhfuacht: gabhaidh isteach"</span>
<lb n="4002"/><span>ar Ainnir Álainn, "agus suidhuighidh cois na teine." "Go</span>
<lb n="4003"/><span>mbeannuighe Dia is Muire is Pádraig díbh," ar an seanóir</span>
<lb n="4004"/><span>críonna liath. "Go mba h-amhlaidh dhíbh," ar bean-a'-tighe.</span>
<lb n="4005"/><span>Do bhí ann seanóir críonna liath caolchosach creatlom cam-lúbtha,</span>
<lb n="4006"/><span>agus garsúinín geanncach ar láimh aige. Na dhiaidh bhí</span>
<lb n="4007"/><span>giolla garbh giallfhada mór-roscach mór-mhalaidheach ciar-mhongach</span>
<lb n="4008"/><span>craobhach casta go bféasóig fhada stothaigh, agus garlach</span></p>
</div>
<pb n="214"/>
<div><lb n="4009"/><p><span>gránda giobalach gortach ar a dhrom in íochtar a chasóige móire.</span>
<lb n="4010"/><span>Leath-taoibh leis do sheasuigh bean bhreagh bhán-aghaidheach fhionn</span>
<lb n="4011"/><span>fhann, go leanbh mí-líoghach meathta ar a brollach bán glégeal.</span>
<lb n="4012"/><span>"Déinidh go sáitheach," ar bean-a'-tighe. "Go dtuga Dia</span>
<lb n="4013"/><span>a luach is an bheatha mharthanach díbh," ar an seanóir. Siúd síos</span>
<lb n="4014"/><span>sneachta coimhightheach dhá cháthadh le gaoith gháibhthigh ghairbh anoir.</span>
<lb n="4015"/><span>"An bhfagham oisdeas na h-oidhche?" ar an seanóir. "Gheobha</span>
<lb n="4016"/><span>sibh agus céad míle fáilte," ar bean-a'-tighe. "Imthigh, a</span>
<lb n="4017"/><span>Ainnir Álainn mar aon le Siobhán agus réidhtigh sláimín an</span>
<lb n="4018"/><span>sgiobóil dóib, is faduigh teine chonnaidh dhóibh; agus, a</span>
<lb n="4019"/><span>Dhiarmuid Duinn, imthigh-se le Tadhg Tiománaidhe agus</span>
<lb n="4020"/><span>taraing sop tuighe dhóibh mar leabaidh."</span></p>
<lb n="4021"/>
<lb n="4022"/><p><span>Do shéid anfadh anoir ag luascadh na dara dúire díthdhuillighe</span>
<lb n="4023"/><span>ó bharr go bonn. Do chraith an crann fuinnseóige fonnsaighe</span>
<lb n="4024"/><span>le h-eagla an anfaidh aidhbhéil. Do gháir an fiolar fuilteach</span>
<lb n="4025"/><span>ar an bhfaill. Do ghlam ealta fhaolchon bhfiadhain san bhfásach,</span>
<lb n="4026"/><span>agus do thuit an oidhche fá throm-ualach dubhnéalta liobarnach;</span>
<lb n="4027"/><span>agus bhí an sidhe gaoithe ag duanghail ag poll na h-eochrach ag</span>
<lb n="4028"/><span>iarraidh teacht isteach. "Ní chuirfinn madradh mo namhad</span>
<lb n="4029"/><span>amach anocht," ar bean-a'-tighe. "Tríonóid na truaighe ad</span>
<lb n="4030"/><span>thárrtháil-si féin" ar an t-óglaoch, "is Críost cumhra na</span>
<lb n="4031"/><span>gcréacht dod chaomhnadh ó gach olc agus ó gach anachuin. Déanadh</span>
<lb n="4032"/><span>an lá i mbáireach mar is maith leis; támaoid fá chleathaibh</span>
<lb n="4033"/><span>an tighe anocht."</span></p>
<lb n="4034"/>
<lb n="4035"/><p><span>"Créad is ainm agus sloinne dhuit agus créad í do cheárd</span>
<lb n="4036"/><span>nó t'ala? Cá as a dtangais agus cá bhfuil do thriall?"</span>
<lb n="4037"/><span>ar bean-a'-tighe. "Gearalt Gabha m'ainm is mo shloinne agus</span>
<lb n="4038"/><span>gaibhneach mo cheárd. Thangas o Bhun Cloidigh, agus ní fheadar</span>
<lb n="4039"/><span>cá bhfuil deireadh mo aistir; óir cuireadh le fán an tsaoghail</span>
<lb n="4040"/><span>me féin, mo mhac annso, Seaghán Gabha, a bhean agus a thriúr</span>
<lb n="4041"/><span>cloinne buige óige; óir bhí saordhathad agam .i. ceardcha agus</span>
<lb n="4042"/><span>garrdha chum potátaoi, go dtáinig an dlighe diablaidhe se, an</span>
<lb n="4043"/><span>tan do cartadh me féin agus mo mhuintir amach ar an mbóthar,</span></p>
</div>
<pb n="216"/>
<div><lb n="4044"/><p><span>agus do leagadh mo bhothán is mo cheárdcha." "Ta dona go</span>
<lb n="4045"/><span>leor," ar Diarmuid Donn. "Nára measa é!" ar Seaghán</span>
<lb n="4046"/><span>Gabha. "Ní measa, le congnamh Dé," ar Diarmuid Donn;</span>
<lb n="4047"/><span>"óir atá coimneas go leor tart timchioll, agus is féidir</span>
<lb n="4048"/><span>leat bothán is ceárdcha do thógan ann ar maidin i mbáireach,</span>
<lb n="4049"/><span>agus ní fada bheir gan obair is gnó, mar is mór theastuigheann</span>
<lb n="4050"/><span>gabha uainn." "Seo mise chughaibh" ar Seaghán Gabha, ag</span>
<lb n="4051"/><span>éirghe agus ag breith a athar a mhná agus a gharlaigh na ngasra</span>
<lb n="4052"/><span>amach sa sgioból. "Níor dhún Dia doras riamh," ar Ainnir</span>
<lb n="4053"/><span>Álainn, "nach n-osclochadh doras eile." "Is fíor sin,"</span>
<lb n="4054"/><span>ar Calmar. "Is minic chualas-sa guth Dé is na doimhnibh, is</span>
<lb n="4055"/><span>thug Sé saor slán me mar Chloinn Iosrael trés an Muir Ruadh."</span></p>
<lb n="4056"/>
<lb n="4057"/><p><span>"An bhfuilir id chodladh, a Sheagháin Ghabha?" ar Diarmuid</span>
<lb n="4058"/><span>Donn leasmuigh de dhoras an sgiobóil go doich ar maidin lá</span>
<lb n="4059"/><span>ar na mháireach. "Nílim, a dhuine uasail," ar Seaghán</span>
<lb n="4060"/><span>Gabha. Faigh nidh éigin le n-ithe duit féin is dot mhuintir,</span>
<lb n="4061"/><span>agus annsan gluais mar aon liom-sa."</span></p>
<lb n="4062"/>
<lb n="4063"/><p><span>Chuir bean-a'-tighe lán méise de bhiadh te agus leamhnacht</span>
<lb n="4064"/><span>na bhfiadhnaise, maille le sé sliogánaibh, agus d'éis a leor-</span>
<lb n="4065"/><span>dhóithin d'ithe, ghluaiseadar rompa beagán slighe go cúinne</span>
<lb n="4066"/><span>cluthmhar cois choille uaignighe ar bhruach coimnis fhiadhain</span>
<lb n="4067"/><span>fhásamhail, pluideamhail uisceamhail, gan féar gan fosc gan</span>
<lb n="4068"/><span>futhain, gan nidh sa tsaoghal ag fás ann acht fraoch ruadh ar</span>
<lb n="4069"/><span>bhán bhuidhe. "Siúd iad na céadta acra romat amach mar bhán</span>
<lb n="4070"/><span>gan bothán air acht an t-aon bhothán. Siad san na Bánta Buidhe;</span>
<lb n="4071"/><span>agus seo bothán baintreabhaighe noch d'éag le déidheanaidhe;</span>
<lb n="4072"/><span>agus, ó nach bhfuil duine ná daonaidhe bhaineas léi san</span>
<lb n="4073"/><span>dúthaigh se, ní fearr duine bheas mar oidhre uirre na Seaghán</span>
<lb n="4074"/><span>Gabha." "Ní fearr in Éirinn," ar Seaghán Gabha, ag feacadh a</span>
<lb n="4075"/><span>ghlúine agus ag cromadh a chinn, agus ag dul isteach tré'n</span>
<lb n="4076"/><span>doras íseal san bothán sugha. Do lean a mhuintir é. "Is</span>
<lb n="4077"/><span>gearr uainn an choill; dar ndóigh, ní bheidh uireasba teine</span>
<lb n="4078"/><span>orainn." Le luathas guairneáin ghaoithe, chuaidh Seaghán Gabha</span>
<lb n="4079"/><span>fán gcoill agus do thug leis brosna connaidh. Do chairt síos</span></p>
</div>
<pb n="218"/>
<div><lb n="4080"/><p><span>ar an dteinteán é agus do chuir suas teine le cúl scíne agus</span>
<lb n="4081"/><span>cloich-theineadh agus sop tuighe; agus bhí spóirseach gan mhoill</span>
<lb n="4082"/><span>agus teitheadh tighe ag Seaghán bocht Gabha is na garlachaibh.</span></p>
<lb n="4083"/>
<lb n="4084"/><p><span>IX</span></p>
<lb n="4085"/>
<lb n="4086"/><p><span>DE THÓGAINT NA CEÁRDCHAN</span></p>
<lb n="4087"/>
<lb n="4088"/><p><span>"An aoin Dia dhuit, a Phaid Phlaibín," ar Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4089"/><span>"An aoin Dia is Muire is Pádraig duit-se féin, a dhuine</span>
<lb n="4090"/><span>uasail," ar Paid Plaibín. "Seo gabha bocht díbeartha, an</span>
<lb n="4091"/><span>dtabharfá congnamh dúinn amárach, má bhíonn an lá go breágh,</span>
<lb n="4092"/><span>chum ceárdchan do thógainn dó?"  Dar ndóigh, tabharfad,</span>
<lb n="4093"/><span>agus tabharfaidh leathtaobh dúthcha cabhrughadh leis." "Slán</span>
<lb n="4094"/><span>agaibh go maidin amárach go doich," ar Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4095"/><span>"Slán is saoghal chughaibhse, a chomarsa chaoin," ar Seaghán</span>
<lb n="4096"/><span>Gabha; "agus chidhim anois gur fhusa gheobhadh duine déanamh</span>
<lb n="4097"/><span>gan duine gaoil, ná gan comharsa maith."</span></p>
<lb n="4098"/>
<lb n="4099"/><p><span>Go doich ar maidin lá ar na mháireach, bhí Diarmuid Donn</span>
<lb n="4100"/><span>ar cheartlár an choiminis le Céirín agus cara sleamhain gabhtha.</span>
<lb n="4101"/><span>Bhí fiche cara eile ann na bhfochair gabhtha ar an ghléas</span>
<lb n="4102"/><span>céadna. Bhí Smulc, Smísteach, Spailp ó Mhóin Asadh, Seaghán</span>
<lb n="4103"/><span>Salach, Drúchtán an Druimín, Séamus na Sróna ó Bhóithrín na</span>
<lb n="4104"/><span>Leacan, Seaghán na Sál ó Shliabh na mBan, Tadhg na</span>
<lb n="4105"/><span>dTroighthín ón Móin Ghairbh, táiliúr na Scríob ó</span>
<lb n="4106"/><span>Nonnsanall, Scoltadh na Gaoithe ó Cnoc Butún, Bás gan Sagart</span>
<lb n="4107"/><span>ó Ath-a-Chamuisc, Rí na bhFear ó Leaca na Cuailighe, agus</span>
<lb n="4108"/><span>céad fear eile nach n-áirmhim, ag gearradh fód agus scrath le</span>
<lb n="4109"/><span>rámhainn agus sleaghán agus grafán, agus dhá gcur ar na caraíbh</span>
<lb n="4110"/><span>sleamhna. Bhí Paid Plaibín ó Bhasthroma Pluic, agus cabhair</span>
<lb n="4111"/><span>go leor aige ag tógain ballaí na ceárdchan. Bhí Seaghán Saor ó</span>
<lb n="4112"/><span>Choill na bhFraochán ag cur agus ag cumadh na gceithre gcúpla i</span>
<lb n="4113"/><span>gceann a chéile, le tuaigh, tál, tarathar agus tuireasc. Bhí</span>
<lb n="4114"/><span>Conchubhar na Coille ó Thigh na Coille agus a cháirde ag</span>
<lb n="4115"/><span>gearradh agus ag</span></p>
</div>
<pb n="220"/>
<div><lb n="4116"/><p><span>tarraing taobhán agus caolaigh; agus bhí Tadhg Tuigheadóir ó</span>
<lb n="4117"/><span>Thobar na Seacht Seisearach, agus a chongnamh ag tarraing</span>
<lb n="4118"/><span>sceisce agus urluachra; agus Diarmuid Díonadóir ó Dhún</span>
<lb n="4119"/><span>na mBogán ag cur fraoich agus aitinn i gcóir, agus Séamus</span>
<lb n="4120"/><span>na Scolb ó Choill-a'-Dhuibhthir ag gearradh scolb gcuill, agus</span>
<lb n="4121"/><span>Seaghán na Súgán ó na Lionntánaibh ag déanamh méaróg bhféir;</span>
<lb n="4122"/><span>agus sul dtánaig meadhon an lae, bhí ceárdcha shocair shásta,</span>
<lb n="4123"/><span>acht amháin an díon, ag Seaghán Gabha.</span></p>
<lb n="4124"/>
<lb n="4125"/><p><span>"Suidhidh síos, a chomharsana," ar Diarmuid Donn, "tá</span>
<lb n="4126"/><span>barraille leanna ciardhuinne bríoghmhaire blasta, agus</span>
<lb n="4127"/><span>láimhdín lan d'uisce beathadh buile annso ó Ghearóid na</span>
<lb n="4128"/><span>gCarad, ó Challainn-a'-Chlampair."</span></p>
<lb n="4129"/>
<lb n="4130"/><p><span>"Ólfad féin mo charnán de mar dhuine," ar Seaghán</span>
<lb n="4131"/><span>Gabha; agus chromadar uile orra ag slogadh na leanna láidre,</span>
<lb n="4132"/><span>agus ag diúgadh an uisce bheathadh bhuile, ag gáir is ag abhrán</span>
<lb n="4133"/><span>go nár fágadh braon ann oiread is líonfadh gob dreóilín.</span>
<lb n="4134"/><span>"Seo Sliabh na mBan fionn is an t-aor os a chionn," ar Seaghán</span>
<lb n="4135"/><span>na Sál, "is ní bhfuighfaoi bothán do thógain ar choimineas</span>
<lb n="4136"/><span>Challainne gan mo chongnamh." "Is gan do chongnamh</span>
<lb n="4137"/><span>do rinneamar ár ngnótha riamh" ar Brigidh Bhuidhe Ní Bhróithe.</span>
<lb n="4138"/><span>"Dob fhada buidhe uaidh é," ar Seaghán na Sál. "Thugais</span>
<lb n="4139"/><span>t'éitheach," ar Brighid Bhuidhe Ní Bhróithe, ag stealladh lán</span>
<lb n="4140"/><span>scála de uisce na draoibe na aghaidh. Leis sin thug Seaghán</span>
<lb n="4141"/><span>na Súgán leadhb de mhéaróig treasna an ghéill do Sheaghán na</span>
<lb n="4142"/><span>Sál. Ar an nómaint deirg bhí sé na iura eabhra eatartha agus</span>
<lb n="4143"/><span>iad uile tré na chéile mar Aonach a' Ghleanna; gur thuit</span>
<lb n="4144"/><span>Seaghán na Sál san laithigh go brúighte buailte, agus Seaghán</span>
<lb n="4145"/><span>na Súgán san sruthán go n-a shmaosach shmuasach na smúdar.</span>
<lb n="4146"/><span>"Fóill! fóill!" ar Diarmuid Donn agus Calmar noch</span>
<lb n="4147"/><span>do bhí d'éis teachta. "Is olc an fháilte í seo agaibh roimh</span>
<lb n="4148"/><span>Sheaghán Gabha." "Is fíor sin," ar Smísteach. "Cuirimís</span>
<lb n="4149"/><span>caolach agus díon ar an cheárdchain." Siúd síos Seaghán Saor</span>
<lb n="4150"/><span>d'éis an chaolaigh do cheangal, agus siúd suas Diarmuid</span>
<lb n="4151"/><span>Díonadóir ar thaobh di agus Tadhg Tuigheadóir ar an taobh</span>
<lb n="4152"/><span>eile go n-a snáithíbh, agus a méarógaibh, agus a scolbaibh,</span>
<lb n="4153"/><span>agus ba ró-ghearr go raibh ceárdcha ag Seaghán Gabha - teallach</span></p>
</div>
<pb n="222"/>
<div><lb n="4154"/><p><span>agus builg, teanachar agus inneoin, ord agus lámh-ord,</span>
<lb n="4155"/><span>dhá casúr is tairngí do bheith na n-ionad cinnte féin aige, ag</span>
<lb n="4156"/><span>cur crú fá chapall a chomharsan.</span></p>
<lb n="4157"/>
<lb n="4158"/><p><span>X</span></p>
<lb n="4159"/>
<lb n="4160"/><p><span>EACHTRA CHALMAIR.</span></p>
<lb n="4161"/>
<lb n="4162"/><p><span>"Is fada uait Coistsléibhe. Tar liomsa a bhaile," ar</span>
<lb n="4163"/><span>Óigfhear Álainn le Calmar. "Tar leat," ar Calmar; agus</span>
<lb n="4164"/><span>d'imthigheadar. Tharla Ainnir Álainn orra ag doras an tighe</span>
<lb n="4165"/><span>mhuintire. Thug sí barr a baise báine buige do Chalmar ag</span>
<lb n="4166"/><span>cromadh a cinn go h-adhnáireach. "Sé do bheatha is do shláinte</span>
<lb n="4167"/><span>chughainn arís," ar bean-a'-tighe. "Go raibh céad míle maith</span>
<lb n="4168"/><span>agat, a bhean-a'-tighe shéimh," ar Colmar. "Gabhaidh isteach</span>
<lb n="4169"/><span>sa phroinnárus," ar bean-a'-tighe. "Tá proinn ollamh ar an</span>
<lb n="4170"/><span>bhord"; agus do shuidheadar uile ag an bhord. Bhí rogha gach</span>
<lb n="4171"/><span>bidh agus togha gach dighe ann, mar atá: - mairtfheoil mhéith</span>
<lb n="4172"/><span>úrshaillte agus cólais bhán, caoirfheoil le toirnéisibh, cos</span>
<lb n="4173"/><span>mhuicfheola deataigh maille le h-eireógaibh, agus i ndeireadh</span>
<lb n="4174"/><span>arán is cáise chumhra Laoighse; lionn donn láidir agus uisce</span>
<lb n="4175"/><span>beathadh briogha na scáiltín.</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>D'éis chodach d'iarr bean-a'-tighe ar Chalmar eachtra a</span>
<lb n="4178"/><span>bheathadh, má ba thoil leis e. "Is toil go deimhin," ar Calmar.</span>
<lb n="4179"/><span>"Bhí m'athair agus dearbhráthair m'athar na gcéadóiríb fear</span>
<lb n="4180"/><span>gcomhlannach i gcogadh ríogh Shéamuis; agus d'éis tabhairt</span>
<lb n="4181"/><span>suas Luimnighe, d'imthigh dearbhráthair m'athar gus an bhFrainc</span>
<lb n="4182"/><span>d'éis cailleamhna a thalaimh dhúthchais. d'fhan m'athair sa bhaile;</span>
<lb n="4183"/><span>óir ba dhuine dhe na daoinibh é ag a raibh geallamhain ríogh</span>
<lb n="4184"/><span>Uillím. Ní rugadh mise go tamall na dhiaidh san. Téighim gach</span>
<lb n="4185"/><span>bliadhain ag féachain dearbhráthar m'athar, agus ag foghluim</span>
<lb n="4186"/><span>san bhFrainc; óir atá fhios agaibh nach bhfuil cead ag scoil</span>
<lb n="4187"/><span>chaitiliceach bheith ar bun in Éirinn. Chualas beagán laethe ó</span>
<lb n="4188"/><span>shoin go raibh baoghal éaga ar mo deirbhshiair tré fhiabhras.</span>
<lb n="4189"/><span>Siúd abhaile me ó chathair Pairise, tré Londuin, tré</span>
<lb n="4190"/><span>Bhriostomha go Portláirge mar shaoileas; acht chuir mearthall</span>
<lb n="4191"/><span>mara isteach go Loch gCarman mé. Tá fios na coda eile agaibh</span>
<lb n="4192"/><span>cheana.</span>
<lb n="4193"/>
<pb n="224"/></p>
<lb n="4194"/>
<lb n="4195"/><p><span>XI</span></p>
<lb n="4196"/>
<lb n="4197"/><p><span>D'FHÁILTE CHALLAINNE ROIMH GHALL-MHINISÉIR.</span></p>
<lb n="4198"/>
<lb n="4199"/><p><span>Tháinig an gall-mhinistéir ó Phortláirge go Carraig-na-</span>
<lb n="4200"/><span>Siúire. Dob fhear beag buidhe seang é, noch do cuireadh</span>
<lb n="4201"/><span>chughainn mar aon le n-a mhnaoi agus a chloinn, in ionad na</span>
<lb n="4202"/><span>dtighearnaí tíre noch a imthigheann tar sáile ag caitheamh an</span>
<lb n="4203"/><span>chíosa. Bha bean chiarbhuidhe chreatlom chiarmhongach aige, agus</span>
<lb n="4204"/><span>clann drochdhathach amhal capall odhar gualadóra, nó capall</span>
<lb n="4205"/><span>ciar aoladóra. Bha súil fhiarsceo, nó tharradharcach ag an</span>
<lb n="4206"/><span>mac ba shine, noch ba ghall-mhinistéir eile. "Cia aca an</span>
<lb n="4207"/><span>bóthar go Callainn a' Chlampair?" ar an gallmhinistéir,</span>
<lb n="4208"/><span>agus é na shuidhe na chóiste. "Siúd shuas é," ar ceatharnach</span>
<lb n="4209"/><span>caol riabhach noch do thárla air. "Taisbeánfad-sa an t-slighe</span>
<lb n="4210"/><span>dhuit, a dhuine uasail ghallda," agus do chuaidh an ceatharnach</span>
<lb n="4211"/><span>roimhe. Ní fada go dtángadar go gleann doimhin dorcha</span>
<lb n="4212"/><span>coillteamhail, idir dhá chnoc cairrigeacha. "Seo an tslighe</span>
<lb n="4213"/><span>réidh," ar an ceatharnach. "Ar ghabh aon chóiste airiamh an</span>
<lb n="4214"/><span>tslighe seo?" ar an ministéir. "Do ghabh, céad cóiste,"</span>
<lb n="4215"/><span>ar an ceatharnach. Do chrom an cóisteoir ag lascadh na gcapall</span>
<lb n="4216"/><span>ngallda. Sin síos roithleán i ndeirc. Teilgtear an gall-mhinistéir</span>
<lb n="4217"/><span>go n-a mhnaoi sa chloinn ó thaobh go taobh. Sin</span>
<lb n="4218"/><span>guairdeán gaoithe tré ghleanntaibh garbha. Siúd bladhm thóirnighe;</span>
<lb n="4219"/><span>sin sios clagairneach. Siúd gabhair ghiobalacha ó bheannaibh</span>
<lb n="4220"/><span>tar ghleann le geite. Réidhtighthear an cóiste as an deirc,</span>
<lb n="4221"/><span>d'éis an chuideachta do fholcadh go feoil. Sin isteach an</span>
<lb n="4222"/><span>gall-mhinistéir go céasta cráidhte. Seo ar aghaidh iad tar</span>
<lb n="4223"/><span>gharbhógaibh ruadha, tre chaothaibh ploide, tré shruthánaibh</span>
<lb n="4224"/><span>scannramhla, cuarbhána coipeamhla, agus an gharbhghaoth ag luascadh</span>
<lb n="4225"/><span>leabhair-ghéag na gcrann. Pléascann tuailm. Sin síos an</span>
<lb n="4226"/><span>cóiste. Cluintear gaill-liúgh. Pléascthar an doras in aghaidh</span>
<lb n="4227"/><span>ruadh-chairrige. Sin amach an gall-mhinistéir agus é ag crith</span></p>
</div>
<pb n="226"/>
<div><lb n="4228"/><p><span>le fuacht is le h-uamhan, agus ag amharc timchioll air féin.</span>
<lb n="4229"/><span>Bhadar i ngleann uaigneach dorcha, cnuic agus sléibhthe go</span>
<lb n="4230"/><span>h-aer na dtimchioll, coillte donn-daraighe agus giubhaise</span>
<lb n="4231"/><span>dorcha diamhaire ag díoscán os a gcionn; coin allta ag</span>
<lb n="4232"/><span>glamghail; sionnaigh ruadha ag sceamhghail; claodaigh</span>
<lb n="4233"/><span>callóideacha ag garbhgháireadh na dtimchioll agus an</span>
<lb n="4234"/><span>chlagairneach ag tuitim gan traotheadh. Má ba bhuidhe cheana iad,</span>
<lb n="4235"/><span>ba odhar-bhuidhe anois iad le h-uathbhás. Sin teine chreas</span>
<lb n="4236"/><span>aeir. Seo amach grathain ghaodhlach as coilltibh coimhightheacha,</span>
<lb n="4237"/><span>as garránaibh giubhaise dorcha, ó chnocaibh ruadha raithnighe,</span>
<lb n="4238"/><span>ó chnocánaibh aitinn, ó chuasánaibh carraigeacha, ó fhásachaibh</span>
<lb n="4239"/><span>fraoich. "Dia dhíbh" ar fear fadchosach breac-lorgánach</span>
<lb n="4240"/><span>glib-stothach agus sleaghán na láimh. (Die ye! Must we die?</span>
<lb n="4241"/><span>say the strangers). Tháinig dath an bháis ar na gallaibh. "Dia</span>
<lb n="4242"/><span>díbh! Dia dhíbh! Dia dhíbh!" ar an gasradh gaodhalach. "Why</span>
<lb n="4243"/><span>should we die? We are sent by his most gracious Majesty</span>
<lb n="4244"/><span>from England to preach peace to you"; "and to receive</span>
<lb n="4245"/><span>your Reverence's tithes from them. I am your proctor,</span>
<lb n="4246"/><span>Conchubhar na cCeann, and these are your worthy parishioners</span>
<lb n="4247"/><span>come to help you forward on the king's high road."  Má ba</span>
<lb n="4248"/><span>gheoineach geiteamhail roimhe sin é an gasra gallda, ba</span>
<lb n="4249"/><span>ghealgháireach greidhneach anois iad. Baintear an cóiste</span>
<lb n="4250"/><span>briste anuas, agus cuirtear ar chara sleamhain é, agus</span>
<lb n="4251"/><span>tarraingtar le trí gearánaibh gortamhla gaodhalacha ar</span>
<lb n="4252"/><span>comhucht le súgánaibh seisce é féin agus an ghrathain ghallda,</span>
<lb n="4253"/><span>agus tarraingthar an chuid eile de le trí gearánaibh eile.</span>
<lb n="4254"/><span>Bha an gasra gaodhalach roimhe le rámhainníbh agus sluaistibh</span>
<lb n="4255"/><span>ag ísliughadh ardán ag ardughadh agus ag líonadh gearrthuidheacht,</span>
<lb n="4256"/><span>ag cabhrughadh tar chaothaibh agus cnocaibh agus tré ghaisíbh</span>
<lb n="4257"/><span>geoineacha is tré chlaoidíbh callóideacha go dtáinig an gasra,</span>
<lb n="4258"/><span>idir ghall agus gaodhal, láimh le Faithche an Aonaigh, an tan do</span>
<lb n="4259"/><span>chiunuigh an ghaoth. Do stad an fhearthainn. Do ghlan aghaidh na</span>
<lb n="4260"/><span>spéire.</span></p>
<lb n="4261"/>
<lb n="4262"/><p><span>Seo amach gailligh ciara ceirteacha as bothánaibh beaga</span>
<lb n="4263"/><span>bochta deataigh, go ndeatach géar glas-chaolaigh as gach doras.</span>
<lb n="4264"/></p>
</div>
<pb n="228"/>
<div><lb n="4265"/><p><span>Cluintear grágadghail chearc, géimreach ghé agus gandal,</span>
<lb n="4266"/><span>geoin ghadhar, mear-amhastran madraidh, maistín agus measchon,</span>
<lb n="4267"/><span>béiceach asal, uchtghail mhuc, beaguich bhanbh agus clog an</span>
<lb n="4268"/><span>teampuill dhá bhaint go meidhreach ag an chloigfhear. Is ar éigin</span>
<lb n="4269"/><span>gheibheann an gasra gallda gealgháireach agus a gcóiste</span>
<lb n="4270"/><span>agus a gcara sleamhain agus a ngearáin ghaodhalacha, Seaghán</span>
<lb n="4271"/><span>Gabha ar each díobh, Seaghán na Súgán ar cheann eile agus</span>
<lb n="4272"/><span>Pilib na Staile ar an treas each, dul trés an ghramuisc ghránda</span>
<lb n="4273"/><span>so go geata an bhaile, áit ar sheasuigh mion-shuafrao an bhaile,</span>
<lb n="4274"/><span>slat bhán dhíreach chaol i láimh leis agus eochracha an bhaile in</span>
<lb n="4275"/><span>san láimh eile. Bha fear a' chloigín ar a dheis, agus báille ar a</span>
<lb n="4276"/><span>thaoibh chlé; agus Uilliam Táithliubhair agus an chuid eile</span>
<lb n="4277"/><span>de shaoirfhearaibh uaisle onóracha an bhaile taobh thiar den</span>
<lb n="4278"/><span>triúr úd. Ba h-é so an ghné dhuine an suafrao so .i. firín</span>
<lb n="4279"/><span>cam crotach caolchosach caisfhiaclach geanncach leathshúileach,</span>
<lb n="4280"/><span>an tsúil eile ag féachain fiarsceo go h-ionad a céile, go</span>
<lb n="4281"/><span>n-éadan caschlumhach, go sróin shnaoisíneach smugairleach, go</span>
<lb n="4282"/><span>mbéal osgailte ó chluais go cluais ag nochtadh caisfhiacla</span>
<lb n="4283"/><span>gciardhubh. Dar ndóigh, ní bhfuighfeadh aoineach amach créad</span>
<lb n="4284"/><span>an chiall a shamhail do ardughadh gus an ngradam so, muna</span>
<lb n="4285"/><span>mbeadh go mba gall neamhchaitiliceach é. Is é do rádh: - "That</span>
<lb n="4286"/><span>the devil may spin a teetotum on my breast bone and turn</span>
<lb n="4287"/><span>up "Aufer" all for my soul everlastingly, Amen, but</span>
<lb n="4288"/><span>you are welcome to our ancient borough, Rector, honey;"</span>
<lb n="4289"/><span>agus leis seo do scaoileadh na geataí don aigilseach agus</span>
<lb n="4290"/><span>dá mhuintir; is do chuadar tré charnaibh aoiligh agus caothaibh</span>
<lb n="4291"/><span>agus bréanógaibh go tigh an ghall-mhinistéara, áit ar chaitheadar</span>
<lb n="4292"/><span>an gasra gallda an oidhche go súgach somheanmneach, agus</span>
<lb n="4293"/><span>d'imthigh clanna gaodhal gus na bothánaibh bochta a chodladh</span>
<lb n="4294"/><span>d'éis a saothair.</span>
<lb n="4295"/>
<pb n="230"/></p>
<lb n="4296"/>
<lb n="4297"/><p><span>XII</span></p>
<lb n="4298"/>
<lb n="4299"/><p><span>FLEADH I DTIGH THRÉINFHIR .i. ATHAIR CALMAIR.</span></p>
<lb n="4300"/>
<lb n="4301"/><p><span>Suidhtear chum búird. Seachas Tréinfhear agus Calmar</span>
<lb n="4302"/><span>agus Óigfhear Álainn do bhí ar cuaird aca, bhí ann an ministir</span>
<lb n="4303"/><span>marcach agus fear-dlighe; - fear arrachta, néata, gleoite,</span>
<lb n="4304"/><span>cneasta, deaghcóirighthe, aghaidhe breághdha buige, deaghlabhartha</span>
<lb n="4305"/><span>do b'eadh é an fear dlighe se; acht tairis sin féin,</span>
<lb n="4306"/><span>d'aithneochthá ar a shúlaibh go raibh céad casadh in a aigne. Ba</span>
<lb n="4307"/><span>de chlannaibh gaodhal agus den tseanchreideamh a athair: acht</span>
<lb n="4308"/><span>chonnairc sé an saoghal ag iontódh in aghaidh na gcaitiliceach,</span>
<lb n="4309"/><span>agus do mheas sé nár chóir dó féin cailleamhain le nidh chomh</span>
<lb n="4310"/><span>suarach le h-athrughadh creidimh - agus d'athruigh. Duine críonna</span>
<lb n="4311"/><span>céillidhe do b'eadh é. Cuirtí ar choistíbh go minic é; óir</span>
<lb n="4312"/><span>níor bh'fhuras coiste d'fhagháil, bhí lucht an chreidimh</span>
<lb n="4313"/><span>ghallda chomh tearc san; agus, dan ndóigh, do b'ainmheach iad na</span>
<lb n="4314"/><span>caitilicigh uile. Níor dhuine cruadh-chroidheach é le gall ná</span>
<lb n="4315"/><span>fiú féin le gaodhal do bheadh i ngreim nó i ngábhadh i gcúirt.</span>
<lb n="4316"/><span>D'éis chogair agus crathta láimhe ón bpríosúnach, do</span>
<lb n="4317"/><span>mhionnuigheadh sé dhó go n-íosadh sé a bhróga sul má leigfeadh a</span>
<lb n="4318"/><span>crochadh.</span></p>
<lb n="4319"/>
<lb n="4320"/><p><span>Tháinig an t-athruightheóir ar aghaidh go h-iongantach, agus</span>
<lb n="4321"/><span>an fear dlighe seo, a mhac atá i láthair anois ag an bhfleidh i</span>
<lb n="4322"/><span>dtigh Tréinfir. Do phós sé seo inghean fhir dhlighe eile</span>
<lb n="4323"/><span>leathshúiligh noch do bhí pósta le h-inghin tuilidhe nó</span>
<lb n="4324"/><span>tabhartanais do thighearna mór. Do chaill an fear dlighe</span>
<lb n="4325"/><span>leathshúileach a ghúna dlighe, ámhthach, de dheascaibh gur chuir</span>
<lb n="4326"/><span>sé, tráth, a aitheach greise ar an taoibh chaoich de agus an</span>
<lb n="4327"/><span>fritheartaidhe ar thaoibh na leathshúile dhe.</span></p>
<lb n="4328"/>
<lb n="4329"/><p><span>Na dhiaidh so is uile, fuair sé cíos-ghlacadh ó thighearna tíre,</span>
<lb n="4330"/><span>noch do mhair, i Sasana, agus do bhí sé na fhear modhail ag</span></p>
</div>
<pb n="232"/>
<div><lb n="4331"/><p><span>cruinniughadh go cneasta neithe saoghalta na mhála féin; agus</span>
<lb n="4332"/><span>ar tan fuair bás fuair an fear-dlighe so láthaireach an cíos-ghlacadh.</span>
<lb n="4333"/><span>Anois bhí sé ag trácht ar a mhaoin, ar an meas do bhí</span>
<lb n="4334"/><span>ag a thighearna air, agus mar sin de. Adubhairt nach raibh</span>
<lb n="4335"/><span>fear sa dúthaigh gheobhadh gach nidh do shocrughadh chomh maith</span>
<lb n="4336"/><span>leis féin; agus an tan do las an braon a ghruadh, adubhairt</span>
<lb n="4337"/><span>gur mhór an truagh Óigfhear Álainn do bheith n-a scolóig; ó</span>
<lb n="4338"/><span>bhí sé na scoláire chomh maith sin go nglacfadh sé féin am air,</span>
<lb n="4339"/><span>chum fear-dlighe do dhéanamh de, acht go gcaithfeadh sé a</span>
<lb n="4340"/><span>chreideamh do athrughadh. "Acht," ar Óigfhear Álainn, "ní</span>
<lb n="4341"/><span>féidir sin do bheith; óir is caitiliceach comhguasach mé."</span>
<lb n="4342"/><span>"Puh, puh!" ar an fear-dlighe. "Bha m'athair-se féin na</span>
<lb n="4343"/><span>phápaire, agus d'iontuigh sé." "Tá a fhios san ag an dúthaigh,"</span>
<lb n="4344"/><span>ar Óigfhear Álainn; "acht ní leigfeadh mo choguas domhsa</span>
<lb n="4345"/><span>aithris do dhéanamh air." "Ní leigfeadh do choguas duit-se</span>
<lb n="4346"/><span>aithris do dhéanamh ar m'athair-se," ar an fear-dlighe de ghlór</span>
<lb n="4347"/><span>ard feargach, ag féachaint dó go fraochda ar Óigfhear Álainn.</span>
<lb n="4348"/><span>"Créad an chiall go bhfuighfeadh mac scolóige, pápach, trácht</span>
<lb n="4349"/><span>go h-easonórach ar m'athair-se, noch do bhí na dhuine uasal mar</span>
<lb n="4350"/><span>is eol do chách." "I dtaobh t'atar - fear ithte na mbróg -</span>
<lb n="4351"/><span>leigeam tharainn é; agus id thaobh féin, is dóigh liom-sa nach</span>
<lb n="4352"/><span>bhféachfá chomh fraochda feargach san orm-sa, muna mbeadh an</span>
<lb n="4353"/><span>áit 'na bhfuilir i láthair na ndaoine n-uasal so." "Ach,"</span>
<lb n="4354"/><span>ar an fear-dlighe ag maolughadh a ghotha, "níor shaoileas</span>
<lb n="4355"/><span>féachain ort go fraochda, do láthair na ndaoine n-uasal so,</span>
<lb n="4356"/><span>ná labhairt acht go ciuin. Tá súil agam go bhfuil múineadh dá</span>
<lb n="4357"/><span>mhalairt orm." "Leigeam tharainn é," ar Tréinfhear;</span>
<lb n="4358"/><span>"bímís ag ól." "Bímís cheana," ar an fear-dlighe; agus</span>
<lb n="4359"/><span>d'imthigh Calmar agus Óigfhear Álainn amach. Do dhruid an</span>
<lb n="4360"/><span>fear-dlighe le Tréinfhear.  Do chraith lámh go muinteardha leis.</span>
<lb n="4361"/><span>d'ól sláinte agus saoghal chuige, agus adubhairt: - "An</span>
<lb n="4362"/><span>fhaid bhead-sa agat, ní gábhadh dhuit eagla chailleamhna an bhaile</span>
<lb n="4363"/><span>fhearainn sin noch do ghnóthuighis an tan fuair dearbhráthair</span>
<lb n="4364"/><span>t-athar bás. Mise an buachaill nach leigfe do lucht faisnéise</span>
<lb n="4365"/><span>ar fhearanntasaibh pápacha, innsin scéil do dhéanamh os</span>
<lb n="4366"/><span>comhair chúirte ort."</span>
<lb n="4367"/></p>
</div>
<pb n="234"/>
<div><lb n="4368"/><p><span>D'óladar gloine eile. Chrathadar lámha agus bhádar go</span>
<lb n="4369"/><span>súgach. "Acht i dtaobh an mhic scolóige úd - cé gur deagh-labhartha,</span>
<lb n="4370"/><span>is beag í a chiall. Beireann sé sin - mac scolóige</span>
<lb n="4371"/><span>pápach - airm fhaobhair is teineadh leis, in aghaidh dhlighe na</span>
<lb n="4372"/><span>ríoghachta."  D'fhéach Tréinfhear go coimhightheach. "Agus</span>
<lb n="4373"/><span>tusa is duine uasal breágh caitiliceach den fhuil is aoirde</span>
<lb n="4374"/><span>san ríoghacht, ní cóir comhluadar chomh íseal do bheith ag</span>
<lb n="4375"/><span>t'oidhre-si."</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>D'fhéach Tréinfhear go soilbhir; cé gur greadadh tré lár a</span>
<lb n="4378"/><span>scart an chaint se; acht dar ndóigh ba iomdha easmailt is</span>
<lb n="4379"/><span>imdheargadh bhí ar chaitiliceachaibh dhá uaisle a mbrúghadh fútha.</span>
<lb n="4380"/><span>Chrathadar lámha arís. d'óladar gloine eile. Thug an fear-</span>
<lb n="4381"/><span>dlighe cogar na chluais dó, agus adubhairt Tréinfhear: - "Tá</span>
<lb n="4382"/><span>tú ceart go leor. Caithfe sé gan mo thigh-se do thathaighe níos</span>
<lb n="4383"/><span>mó. Inneosad san dom mhac." "Tá an ceart annsan agat,"</span>
<lb n="4384"/><span>ar an fear-dlighe. Chrathadar lámha, agus d'óladar gloine</span>
<lb n="4385"/><span>eile air.</span></p>
<lb n="4386"/>
<lb n="4387"/><p><span>"Agus tá ceangal níos sia ná bliadhan is fiche uait-se ar a</span>
<lb n="4388"/><span>thalamh ag an scolóig phápaigh, ag á athair." "Táim-se cionntach</span>
<lb n="4389"/><span>mar sin," ar Tréinfhear na aigne féin ag féachain go maol.</span></p>
<lb n="4390"/>
<lb n="4391"/><p><span>"Agus tugann an scológ chéadna iostas do shean-bhráthair</span>
<lb n="4392"/><span>liath ó am go h-am." "Táim-se cionntach annso leis," ar</span>
<lb n="4393"/><span>Tréinfhear leis féin ag féachain go h-imníomhach. "Agus a</span>
<lb n="4394"/><span>each marcuidheachta, is fiú níos mó ná cúig púint é." "A</span>
<lb n="4395"/><span>sheanchroch shúgha, is chúghat-sa san fós," ar Tréinfhear na</span>
<lb n="4396"/><span>aigne féin. Go grod na dhiaidh sin, d'imthigh an fear-dlighe</span>
<lb n="4397"/><span>agus Óigfhear Álainn agus muintir an tighe chum leabthan.</span></p>
<lb n="4398"/>
<lb n="4399"/><p><span>Ar maidin go doich d'éirigh Calmar do réir orduighthe a</span>
<lb n="4400"/><span>athar, agus d'imthigh, timcheall gnótha dhlighe gus an gcathair.</span>
<lb n="4401"/><span>Bhá Tréinfhear tinn, an fear-dlighe gnóthach, an freastalthóir</span>
<lb n="4402"/><span>failligheach; agus d'imthigh Óigfhear Álainn abhaile go</span>
<lb n="4403"/><span>Gleanntán Aoibhinn. Is sármhaith do thuig sé adhbhar na mallaí</span>
<lb n="4404"/><span>ngruamdha do connairc. D'aithin a mháthair air gur chuir nidh</span>
<lb n="4405"/><span>éigin fearg air. Chuir sí ceist air gur innis di féin agus dá athair</span>
<lb n="4406"/><span>gach</span></p>
</div>
<pb n="236"/>
<div><lb n="4407"/><p><span>nidh do thárla. "Och," ar a athair, ""ní thuigeann an sáthach</span>
<lb n="4408"/><span>don tseang." Ná h-imthigh níos mó ann; agus, má thagann an</span>
<lb n="4409"/><span>duine uasal séimh sin Calmar, caithfimíd a innsin dó nach</span>
<lb n="4410"/><span>dóig gur comhluadar cóir do mhac tighearna tíre mac scolóige."</span>
<lb n="4411"/><span>Má bhí fearg ar Óigfhear Álainn roimhe sin, bhí cathughadh nó</span>
<lb n="4412"/><span>dobrón air anois, óir ba ró-ionmhuin leis a dhuine muinteardha</span>
<lb n="4413"/><span>Calmar.</span></p>
<lb n="4414"/>
<lb n="4415"/><p><span>An tan tháinig Calmar abhaile, is luath do thuig créad do</span>
<lb n="4416"/><span>chuir abhaile chomh luath san Óigfhear Álainn. Bhá aithméaltas</span>
<lb n="4417"/><span>mór air, agus brón ar a aigne. Acht ba mhaith do bhí a fhios</span>
<lb n="4418"/><span>aige a bheith ar chumas an fhir-dhlighe díoghbháil do dhéanamh</span>
<lb n="4419"/><span>dá athair. Níor leig an náire dhó dul ag féachain Óigfhir Álainn</span>
<lb n="4420"/><span>ná a mhuintire.</span></p>
<lb n="4421"/>
<lb n="4422"/><p><span>Lá dá raibh Calmar ag sealgaireacht i nGleann Droma</span>
<lb n="4423"/><span>Dheirg, cia chidhfeadh sé acht Óigfhear Álainn. Och! ar sé,</span>
<lb n="4424"/><span>"a dhuine mhuinteardha, agus m'fhuascailteóir ón mbás!</span>
<lb n="4425"/><span>is ró-olc lem chroidhe aon nidh do thuitim amach do dhéanfadh</span>
<lb n="4426"/><span>deighil eadrainn; agus ná saoil go ndéanfainn dearmhad</span>
<lb n="4427"/><span>díot." "Ní chreidim go ndéanfá," ar Óigfhear Álainn,</span>
<lb n="4428"/><span>"agus ná smaoin go ndéanfadh m'athair easonóir do thabhairt</span>
<lb n="4429"/><span>duit acht an oiread is thabharfainn-se; acht an fear-dlighe</span>
<lb n="4430"/><span>fealltach san táimíd uile na chomhachta, agus ní leigeann an</span>
<lb n="4431"/><span>eagla dhúinn tuitim amach leis." "Muna mbeadh san," ar</span>
<lb n="4432"/><span>Calmar, "do b'fhada ó thig m'athar do gheobhadh a leithéid</span>
<lb n="4433"/><span>d'fhealltóir."</span></p>
<lb n="4434"/>
<lb n="4435"/><p><span>D'innis Óigfear Álainn dó annsan, cé gur leisc leis é,</span>
<lb n="4436"/><span>créad adubhairt a athair. "Ní h-iongnadh liom e," ar Calmar;</span>
<lb n="4437"/><span>"bhí a fhios agam spioraid fhir aige, agus nach cóir dúinn a</span>
<lb n="4438"/><span>chraobhscaoileadh leis, créad é ár bhfáth ceann do leigean</span>
<lb n="4439"/><span>leis an bhfear-dlighe. Níl agat-sa agus agam-sa le déanamh</span>
<lb n="4440"/><span>acht a chéile d'fheicsin chomh minic agus is féidir é, i ngan-</span>
<lb n="4441"/><span>fhios dár n-aithribh araon. Agus, dar ndóigh, a Óigfhir Álainn</span>
<lb n="4442"/><span>a fhir m'fhuascailte ó bhruid bháis, ní dhiúltochair</span>
<lb n="4443"/><span>m'fheicsin?"  "Chidhfead," ar Óigfhear Álainn, "a chara mo</span>
<lb n="4444"/><span>chroidhe."  "Tá greidhn ar mo chroidhe anois," ar Calmar, "agus</span>
<lb n="4445"/><span>seo mar dhéanfamaíd. Tá túr uaigneach i lár coille diamhaire,</span></p>
</div>
<pb n="238"/>
<div><lb n="4446"/><p><span>cois ghaise sléibhe tamall maith ó thigh m'athar. Caithim mórán</span>
<lb n="4447"/><span>den lá, agus cuid den oidhche annsin go minic ag léigheadh is</span>
<lb n="4448"/><span>ag mactnamh. Ní thagann aoinneach na ghaor acht mo bhanaltra</span>
<lb n="4449"/><span>aosta, dá chur i gcóir go minic. Seo eochair an dorais duit-se.</span>
<lb n="4450"/><span>Tá ceann eile agam féin. Inneosad dom bhanaltra thú bheith</span>
<lb n="4451"/><span>ann, agus mar sin is féidir linn bheith ag comhrádh le chéile,</span>
<lb n="4452"/><span>agus ag dul ag fiadhach is ag sealgaireacht chomh minic is ba</span>
<lb n="4453"/><span>mhian linn: agus aon am is mian linn a chéile d'fheicsin ins</span>
<lb n="4454"/><span>an taobh so dhen dúthaigh, is féidir liomsa codladh ag an bhaile</span>
<lb n="4455"/><span>beag so thíos cois abhann agus teachta do chur chughat." "Táim</span>
<lb n="4456"/><span>sásta," ar Óigfhear Álainn. Do scaradar le chéile an tan</span>
<lb n="4457"/><span>sin. Mar so dhóibh go lá féile Brighde Báine.</span></p>
<lb n="4458"/>
<lb n="4459"/><p><span>XIII</span></p>
<lb n="4460"/>
<lb n="4461"/><p><span>FÍSEANNA A AINGIL CHOIMHDEACHTA</span></p>
<lb n="4462"/>
<lb n="4463"/><p><span>1</span></p>
<lb n="4464"/>
<lb n="4465"/><p><span>Tamall gearr na dhiaidh sin, d'éis lae shealgaireachta, do</span>
<lb n="4466"/><span>shuidh Calmar i ngleanntán aoibhinn cois fhaille. Bhá claodach</span>
<lb n="4467"/><span>cannránach ag callóid tar chiarchlochaibh sleamhaine san deirc</span>
<lb n="4468"/><span>doimhin do bhí fá na chosaibh. Bhá coill bheith-na-meas ar an</span>
<lb n="4469"/><span>gcnocán úrghlas roimhe, - a duilleabhar glas-éadtrom go</span>
<lb n="4470"/><span>niamhrach fá dheallradh na gréine lá bog braonach bealltaine</span>
<lb n="4471"/><span>gréine, agus beagán néalta mar lomraíbh nuaidh-nighte</span>
<lb n="4472"/><span>glégeala san aer liathghorm. Chonnairc bogha ceatha ró-shoiléir</span>
<lb n="4473"/><span>idir é is an choill; agus, i lúib na coille, marar éirigh an</span>
<lb n="4474"/><span>bogha ceatha ón mhuigh uaithne nóinínigh shróill go h-ardaibh</span>
<lb n="4475"/><span>neimhe liathghuirme, ins an lúib sin chonnairc sé a aingeal</span>
<lb n="4476"/><span>coimhdeachta na sheasamh. Phreab sé ar a chosaibh. Siúd de</span>
<lb n="4477"/><span>lingeadh lúthmhar tar chaise channránaigh é, suas tar bhrollach</span>
<lb n="4478"/><span>mín an chnuic go h-ionad an aingil. Ní raibh aingeal ná bogha</span>
<lb n="4479"/><span>ceatha ann!</span>
<lb n="4480"/>
<pb n="240"/></p>
<lb n="4481"/>
<lb n="4482"/><p><span>2</span></p>
<lb n="4483"/>
<lb n="4484"/><p><span>Lá eile do Chalmar na luighe ar phort nóinín ag éisteacht</span>
<lb n="4485"/><span>le cloigínibh caoine na gcaorach ag teacht chum cró um</span>
<lb n="4486"/><span>dheireadh lae, tar bhántaibh míne, agus le fuaim na dtonn ó</span>
<lb n="4487"/><span>eas, do bhí ag teacht chuige ó fhiadhain-ghleann carraigeamhail.</span>
<lb n="4488"/><span>Ar leath-taobh de, bhá oileán coillteamhail cois gharráin</span>
<lb n="4489"/><span>ghiúbhaise, agus sléibhte dorcha ró-arda os a chomhair. Do </span>
<lb n="4490"/><span>bhí gal liathbhán ag éirghe ón eas cubharbhán. Cois chroinn</span>
<lb n="4491"/><span>iubhair do sheasuigh a aingeal coimhdeachta agus í leathcheilte</span>
<lb n="4492"/><span>leis an eas-ghail. Bhá an ghrian ag taithneamh na h-aghaidh um</span>
<lb n="4493"/><span>dheireadh lae le lonnradh iongantach. Chualadh guth ó bhéal ba</span>
<lb n="4494"/><span>mhilse ná cruit Mhananáin, nó guth Dheirdre an tan do tharraing</span>
<lb n="4495"/><span>sí na h-eilite allta chúichi dhá mbleaghadh. "Seo," ar sé</span>
<lb n="4496"/><span>na aigne féin," aingeal ó neamh ag teacht ag scaipeadh</span>
<lb n="4497"/><span>drúchta neimhe na néamhannaibh lonnracha, agus ag canadh ceolta</span>
<lb n="4498"/><span>neamhdha." Ag a rádh so dhó, sin tar shail é. Ceileadh an</span>
<lb n="4499"/><span>t-aingeal leis an ngail, agus níorbh fheas dó cár ghabh.</span></p>
<lb n="4500"/>
<lb n="4501"/><p><span>3</span></p>
<lb n="4502"/>
<lb n="4503"/><p><span>Shuidh Calmar go tuirseach tréith ar charraig ruaidh ó nar</span>
<lb n="4504"/><span>scuab sé an sneachta. Bhá an lá ag druideamhain le</span>
<lb n="4505"/><span>déidheanuidheacht. Do stad cáitheadh an tsneachta, agus d'fhéach</span>
<lb n="4506"/><span>aghaidh neimhe go niamhrach glan gorm. Bhí sé cois ghaise glaine</span>
<lb n="4507"/><span>gárthaighe do bhí ag coipeadh is ag cubhradh ó charraig go carraig,</span>
<lb n="4508"/><span>ó aill go h-aill, ó eas go h-eas, ard is íseal. Bhá coill</span>
<lb n="4509"/><span>uaigneach ard de chrannaibh bheith-na-meas is giubhaise</span>
<lb n="4510"/><span>dubhuaithne, taobh thall den ghaise ghárthaigh, agus cnó-mhuine</span>
<lb n="4511"/><span>choill ag fas fúithe go tiugh. Chonnairc, dar leis féin, an</span>
<lb n="4512"/><span>taidhbhse chéadna do chonnairc sé tré n-a chodladh agus a</span>
<lb n="4513"/><span>dhúiseacht, maidin mharbhtha Pháidín. Preab na sheasamh, dhá</span>
<lb n="4514"/><span>chortha é. Bhí taobh an aingil leis. Seo taidhbhse eile le n-a</span>
<lb n="4515"/><span>taobh, .i. taidhbhse an t-seanóra noch do chonnairc sa mhainistir.</span>
<lb n="4516"/></p>
</div>
<pb n="242"/>
<div><lb n="4517"/><p><span>Bhíodar araon na seasamh ar fhíorbharraibh na gcrann, gan iad</span>
<lb n="4518"/><span>do lúbadh! Chuimil Calmar a shúla. Bhádar araon ann ag</span>
<lb n="4519"/><span>deallradh fá'n ghréin. Shiubhladar araon taobh le taobh gan</span>
<lb n="4520"/><span>barr géige dá laighead do lúbadh. Do chuimil sé a shúla arís.</span>
<lb n="4521"/><span>Do bhí an ghrian ag luighe taobh thiar díobh; corcra ríoghamhail</span>
<lb n="4522"/><span>ar néaltaibh neimhe, iad rocach go gciubhasaibh órbhuidhe</span>
<lb n="4523"/><span>coimeasctha le dealgaibh óir, go n-adhartaibh cróidhearga gréasta</span>
<lb n="4524"/><span>le fabhraíbh órlasta ar ghormliath uaithne is odhar. Do</span>
<lb n="4525"/><span>leanadar orra suas arda neimhe! Sin suas Chalmar taobh</span>
<lb n="4526"/><span>an tsléibhe cois na glaise gárthaighe báine. Chualadh glór</span>
<lb n="4527"/><span>allta éagsamhail taobh thoir de. d'iontuigh ar gcúl. d'fhéach</span>
<lb n="4528"/><span>uaidh ar feadh na sliabh sneachta. Ní fheaca acht néalta liatha</span>
<lb n="4529"/><span>ar aghaidh na spéar. d'fhéach go mear mara raibh na taidhbhsí,</span>
<lb n="4530"/><span>acht bhíodar dofhaicse. Do lean air go lúthmhar thar ghaise</span>
<lb n="4531"/><span>ghárthaigh. Ní fheaca acht daraighe dubha. Ná níor chuala acht</span>
<lb n="4532"/><span>glór gearánach na gcorr iasc ngárthach. Tháinig dubh na</span>
<lb n="4533"/><span>h-oidhche.</span></p>
<lb n="4534"/>
<lb n="4535"/><p><span>d'éirigh an ghaoth gheimhreamhail ag síorluascadh géag na</span>
<lb n="4536"/><span>gcrann. Chuir Calmar a dhrom le bile buadhach. Ar fuaid</span>
<lb n="4537"/><span>sliabh, cnoc, agus cnocán, bhí sneachta scuabach ag imtheacht</span>
<lb n="4538"/><span>le gaoith. "Dar ndóigh," ar sé leis féin, "sé sin m'aingeal</span>
<lb n="4539"/><span>coimhdeachta do bhí thuas san aer os barraibh fiodh. Acht</span>
<lb n="4540"/><span>créad thug ann Rí na Rátha, nó an seanóir, nó an seandraoi,</span>
<lb n="4541"/><span>nó cia ainm eile thaithneas leis na daoinibh a ghlaodhach air."</span>
<lb n="4542"/><span>Ar an aingeal bhí sciatháin ghorma, teimheal-uaithne go mballaibh</span>
<lb n="4543"/><span>órdha agus íochtar cur, agus ceann mar réalt iarballach, go</span>
<lb n="4544"/><span>díreach mar adubhairt Páidín bocht ar an seanóir.</span></p>
<lb n="4545"/>
<lb n="4546"/><p><span>Is amhlaidh do léigheas ainiomad ar íomhághaibh san aer in</span>
<lb n="4547"/><span>aimsir seaca. Bíonn siad ar shléibhtibh seaca an domhain</span>
<lb n="4548"/><span>thiar, in oileánaibh siocamhla san aigéan thuaidh, agus créad</span></p>
</div>
<pb n="244"/>
<div><lb n="4549"/><p><span>an chiall nach mbeidís ar shléibhtibh siocamhla Éireann? Níl</span>
<lb n="4550"/><span>ins an uile acht taidhbhse bhréige!</span></p>
<lb n="4551"/>
<lb n="4552"/><p><span>Tá míniughadh na bhfís se uile le fagháil ag deireadh uimhre</span>
<lb n="4553"/><span>a XVIII infra, lth. 277. Ainnir Álainn an t-aingeal coimhdeachta!</span></p>
<lb n="4554"/>
<lb n="4555"/><p><span>4</span></p>
<lb n="4556"/>
<lb n="4557"/><p><span>D'ÉAGCOSC ÓG-MHNÁ</span></p>
<lb n="4558"/>
<lb n="4559"/><p><span>Do bhí Conn ghá breathnughadh, agus níor mhiste, dar leis,</span>
<lb n="4560"/><span>Ainnir Álainn do ghairm di; óir ní lonnraighe an Chamhaoir</span>
<lb n="4561"/><span>roimh éirghe gréine, san aer gan cheo ná ruithne a rosc righeamhail</span>
<lb n="4562"/><span>ngorm; mala caol ciardhubh uirri ag lúbadh mar an bhogha ceatha;</span>
<lb n="4563"/><span>a h-éadan mar shíoda móna; a gruaig ar dhath an fhiaich na</span>
<lb n="4564"/><span>casáirníbh ag tuitim tar ghuaillibh geala go crománaibh uirri;</span>
<lb n="4565"/><span>a h-ucht mar bhrághaid eala; cabhail leabhair lánchaol aici agus</span>
<lb n="4566"/><span>géaga glaingheala; roisín lúthmhar chaolailt; fiacla néamhanda</span>
<lb n="4567"/><span>agus puisíní mar sceachóiríbh scoth-aibidhe; agus í uile mar</span>
<lb n="4568"/><span>an bhainríoghain óig ón nGréig.</span></p>
<lb n="4569"/>
<lb n="4570"/><p><span>Ar a cabhail chaoimh chaoil bhí fuamhain nó ionar de shról</span>
<lb n="4571"/><span>uaithne, agus ar a muinéal maiseach mín bhí giallbhrat de</span>
<lb n="4572"/><span>mhuislín mhín tanaidhe.</span>
<lb n="4573"/><span>XIV</span></p>
<lb n="4574"/>
<lb n="4575"/><p><span>DE "BHÉAL BINN" AGUS DÁ CLÁIRSIGH</span></p>
<lb n="4576"/>
<lb n="4577"/><p><span>Lá geimhridh dá rabhadar an dias ag siubhal tré mhóintibh</span>
<lb n="4578"/><span>fuara fiadhaine ag bun Sléibhe na mBan, Calmar ag dul</span>
<lb n="4579"/><span>abhaile agus Diarmuid Donn mar aon leis ag dul ar cuaird</span>
<lb n="4580"/><span>chum a mhuintire siúd, thárla gur</span></p>
</div>
<pb n="246"/>
<div><lb n="4581"/><p><span>"Dhruid an lá le déidheannuidheacht is an sionnach ó Choill an</span>
<lb n="4582"/><span>tSléibhe.</span></p>
<lb n="4583"/>
<lb n="4584"/><p><span>Chrom an cat croinn ag fiadhaidheacht, obair oidhche is aite</span>
<lb n="4585"/><span>léi."</span></p>
<lb n="4586"/>
<lb n="4587"/><p><span>Seo síos trom-néalta dubha na dtrom-ualach o bharr go bun</span>
<lb n="4588"/><span>ar Sliabh na mBan. Seo guairdeán gaoithe tré cheartlár na</span>
<lb n="4589"/><span>coille le cloichshneachta coimhightheach agus clagairneach chumasach.</span>
<lb n="4590"/><span>Thuit an oidhche orra agus í chomh dubh le Poll-a'-Phúca. "Nach</span>
<lb n="4591"/><span>fliuch fuar anródhach an oidhche í seo?" ar Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4592"/><span>"Ní h-éifeacht é," ar Calmar. "Tá eolas an aithghearra</span>
<lb n="4593"/><span>agam. Siúbhlam síos cois na claodaighe se; annsin tar</span>
<lb n="4594"/><span>chabhas anonn, thuas tar an ngarbhchnoc, annsin síos le faill,</span>
<lb n="4595"/><span>na dhiaidh sin suas Bóithrín na nGabhar, cois an chlaidhe aitinn</span>
<lb n="4596"/><span>bhuidhe-bhláthaigh, agus annsin treasna báin réidh agus beimíd</span>
<lb n="4597"/><span>ag tigh m'atar." "Go dtagair slán!" ar Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4598"/><span>"Is bog réidh atá sé agat! d'éis bheith ar feadh an lae ag</span>
<lb n="4599"/><span>sodar, ag rith is ag léim tre choilltibh is currachaibh, tré</span>
<lb n="4600"/><span>mhóintánaibh is mór-sléibhtibh nach dóigh leat go bhfuiltear</span>
<lb n="4601"/><span>corrtha traothta?" "Éist," ar Calmar, is é d'éis éirighthe</span>
<lb n="4602"/><span>as cuas in ar thuit sé; "is gearr uainn anois foscadh agus</span>
<lb n="4603"/><span>foithin, teine agus teas, bord bidh is dighe." Siud síos</span>
<lb n="4604"/><span>Diarmuid Donn i ndíg uisce. "Tar slán," ar Calmar.</span>
<lb n="4605"/><span>"Maise, ní fheadar sin," ar Diarmuid Donn; "beir ar</span>
<lb n="4606"/><span>láimh orm, nó fanfad annso go maidin." "Ní fheicim thú,"</span>
<lb n="4607"/><span>ar Calmar, "le dorchadas na h-oidhche." Seo splanc tar</span>
<lb n="4608"/><span>shúlaibh gach n-aoin aca. "Dar ndóigh, chidhir anois me,"</span>
<lb n="4609"/><span>ar Diarmuid Donn. Seo bladhm thóirnighe. Siúd síos</span>
<lb n="4610"/><span>clagairneach choimhightheach, agus seo suas Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4611"/><span>"Má bheitheá i ngrádh ní gábhadh go mbeadh fuacht ort."</span></p>
<lb n="4612"/>
<lb n="4613"/><p><span>Is iomdha bóithrín cam caol clabair, agus branar ruadh</span>
<lb n="4614"/><span>righin agus fál dúir-dhriseach agus garbhóg chruaidh chloiche is</span>
<lb n="4615"/><span>leac láin-liath do chuireadar thársta go bhfeacadar solas</span>
<lb n="4616"/><span>suairc tríd an dorchadas duairc agus gur chualadar glamghail</span></p>
</div>
<pb n="248"/>
<div><lb n="4617"/><p><span>ghadhair. "Nach é sin mo ghaidhrín giobalach?" ar Calmar.</span>
<lb n="4618"/><span>Seo gaidhrín giobalach ag buig-líogradh baise Chalmair san</span>
<lb n="4619"/><span>dorchadas. "Aithnigheann an gadhar go bhfuil duine éigin</span>
<lb n="4620"/><span>aithnid annso." Castar an cnap dorais agus siód isteach</span>
<lb n="4621"/><span>an dias deaghfhear go ceartlár an halla.</span></p>
<lb n="4622"/>
<lb n="4623"/><p><span>"Is é bhur mbeatha agus bhúr sláinte," ar Tréinear, athair</span>
<lb n="4624"/><span>Chalmair ag crathadh láimhe le Diarmuid Donn go lághach. "Is</span>
<lb n="4625"/><span>é seo an duine uasal noch d'fhuascail ó mhúchadh sa tsneachta,</span>
<lb n="4626"/><span>agus ó shracadh as a chéile le mac tíre millteach malluighthe</span>
<lb n="4627"/><span>mé, agus thug iostas na h-oidhche 'na fhochair sin dom, ag an</span>
<lb n="4628"/><span>nGleanntán Aoibhinn ar Calmar. "Fáilte is fiche</span>
<lb n="4629"/><span>romhat," ar ógh na mallrosc, .i. Béal Binn, deirbhshiúr</span>
<lb n="4630"/><span>Chalmair. "Gabhaidh araon isteach gus an suainlios agus</span>
<lb n="4631"/><span>cuiridh éadaighe tiorma oraibh; óir is léir go bhfuaireabhar</span>
<lb n="4632"/><span>folcadh fíochmhar." Ar n-athrughadh a n-éadach, chuadar chum</span>
<lb n="4633"/><span>an phroinnleasa mara raibh teine thréan sa teinteán, agus</span>
<lb n="4634"/><span>mairtfheoil mhéith fá ghail ar mhéis agus potátaoi plúracha ar</span>
<lb n="4635"/><span>mhéis eile. Is ró-ghearr do bhí Tréinear ag cur stéille</span>
<lb n="4636"/><span>maithe chum gach nduine ag an mbord. "Seo braon beag</span>
<lb n="4637"/><span>biatáille dhuit, a duine uasail," ar Tréinear. "Ní ólaim</span>
<lb n="4638"/><span>go gcaithim proinn," ar Diarmuid Donn. "Ól braon d'éis</span>
<lb n="4639"/><span>oidhche na h-anacra," ar Béal Binn, ag féachaint go banamhail</span>
<lb n="4640"/><span>ar Dhiarmuid Donn d'ól.</span></p>
<lb n="4641"/>
<lb n="4642"/><p><span>"Seo beir uainn an t-éadach cláir, a ghiolla," ar</span>
<lb n="4643"/><span>Tréinear, "agus tabhair chughainn buidéal eile uisce bheathadh</span>
<lb n="4644"/><span>bhríoghmhair, go n-ólam cornán scáiltín, láidir le h-uisce</span>
<lb n="4645"/><span>beathadh agus lag le h-uisce te, milis le siúcra agus géar</span>
<lb n="4646"/><span>le liomóid"; agus d'óladar i dtriúr cornáin bhlasta</span>
<lb n="4647"/><span>bhríoghmhara the thaithneamhla, go rabhadar go súgach, sámh,</span>
<lb n="4648"/><span>sultmhar. "Seo sláinte is cabhair id chabhail isteach," ar</span>
<lb n="4649"/><span>Tréinear. "Sláinte nár fhága thú," ar Diarmuid Donn.</span>
<lb n="4650"/><span>"Is caoin liom ceol," ar Tréinear. "Faigh do chláirseach,</span>
<lb n="4651"/><span>a mhala mhín." Fuair sí an chláirseach, agus an tan do chrom</span>
<lb n="4652"/><span>sí ghá seinm go séiseach sidheamhail, d'éist an sidhe gaoithe:</span>
<lb n="4653"/><span>do ciuineadh an gharbhghaoth: do scaipeadar néalta neimhe,</span>
<lb n="4654"/><span>agus d'féachadar reanna neimhe síos go suairc soineannda.</span>
<lb n="4655"/></p>
</div>
<pb n="250"/>
<div><lb n="4656"/><p><span>Do claoidheadh croidhe Dhiarmada Dhuinn. "Is binne liom,"</span>
<lb n="4657"/><span>ar Tréinear, "soin chaoine na cruite, ná siansán na sreabh</span>
<lb n="4658"/><span>maidin mí-mheadhoin, ná dordán beach mbinn, maidin bhealltaine,</span>
<lb n="4659"/><span>ná glam gadhar bhfiadh, maidin mheirgeach mhárta, ná ceol na</span>
<lb n="4660"/><span>n-orgán, is ná aon cheol eile fá'n domhan braonach."</span></p>
<lb n="4661"/>
<lb n="4662"/><p><span>Ní raibh focal ag Diarmuid Donn acht ag síoramharc na</span>
<lb n="4663"/><span>réaltan míne milse cumhra ceolmhaire. Bhádar a géaga</span>
<lb n="4664"/><span>glégeala sínte amach ar an chláirsigh, ag rith ar feadh na</span>
<lb n="4665"/><span>dtéad; a rosca rinn-reamhra gorma mar shálchuaich i</span>
<lb n="4666"/><span>gcaol-anduirne ag amharc síos ar an gcín ceoil; a muinéal mín</span>
<lb n="4667"/><span>mar chlúmh na géise is gile na fhulang dá ceann cochallach</span>
<lb n="4668"/><span>ciardhonn fiadhan-fháinneach do bhí ag feacadh is ag filleadh</span>
<lb n="4669"/><span>ar a brághaid eala agus ar a brollach do bhí chomh bán le sneachta</span>
<lb n="4670"/><span>scuabach, lá grianmhar geimhreamhail sneachtamhail. Bhí a</span>
<lb n="4671"/><span>h-aghaidh go mílightheach d'éis a taoma thinnis. Bhíodar a</span>
<lb n="4672"/><span>malaí donna cuartha mar bhogha ceatha; agus a béal binn</span>
<lb n="4673"/><span>blasta mar chaoraibh caorthainn. Bhí claig nó clais in gach</span>
<lb n="4674"/><span>leicin agus in a smeigin chruinn. Bhíodar a cluasa go cailce.</span>
<lb n="4675"/><span>deaghchumtha; a com slim sleamhain chomh seang le seangán,</span>
<lb n="4676"/><span>fá ghuailleannaibh geala cóirghreanta. Bhí leasa leabhaire</span>
<lb n="4677"/><span>agus troighthe teanna caola aici; agus an tan do ghabhadh sí</span>
<lb n="4678"/><span>abhrán, ba bhinne a béal-ghuth na ceol a cláirsighe féin.</span></p>
<lb n="4679"/>
<lb n="4680"/><p><span>"Is ní miste cláirseach do ghlaodhach uirri; óir is clár</span>
<lb n="4681"/><span>sidhe go fíor í; agus dá raibh an sluagh sidhe go h-uile ar aon</span>
<lb n="4682"/><span>bharr amháin ceoil agus cantain, ní bhéaraidís barr ceoil ar</span>
<lb n="4683"/><span>m'inghin aoibhinn se."</span></p>
<lb n="4684"/>
<lb n="4685"/><p><span>"Seinn goltraighe," ar Calmar, agus do sheinn sí í, is</span>
<lb n="4686"/><span>do chan scéal truaighmhéileach Blaithnide, noch do céasadh</span>
<lb n="4687"/><span>chum báis, tré éad mná Chormaic Ulfhada; agus géarchaoineadh</span>
<lb n="4688"/><span>Dheirdre tré bhás Naoise aindlighidh; agus órdain is Oidheadh</span>
<lb n="4689"/><span>Clanna Tuirean, agus Oidheadh Clanna Lir. "Can," ar</span>
<lb n="4690"/><span>Tréinear, bás Fhéile tré náire a fir phósta féin dá feicsin</span></p>
</div>
<pb n="252"/>
<div><lb n="4691"/><p><span>lomnochttha, agus í ag teacht ó shnámh. "Seinn geantraighe</span>
<lb n="4692"/><span>dhúinn," ar Tréinear. Do chan sí geantraighe inghine</span>
<lb n="4693"/><span>Mhaoilsheachluinn, an tan do chuaidh sí i gclódh fir do</span>
<lb n="4694"/><span>threascart an tréangoill Tuirgéis.</span></p>
<lb n="4695"/>
<lb n="4696"/><p><span>"Seo! líonam gloine eile dhen scáiltín se," ar Tréinear,</span>
<lb n="4697"/><span>"agus ólam chum sláinte na cláirseóirín caoine." "Ólam</span>
<lb n="4698"/><span>cheana!" ar Diarmuid Donn: "seo sláinte agus saoghal</span>
<lb n="4699"/><span>chughat-sa, a chláirseóirín chaoin chumhra! "ar Diarmuid</span>
<lb n="4700"/><span>Donn. "Sláinte gan slaodán chughat!" ar Béal Binn</span>
<lb n="4701"/><span>"Is maith adubhrais "Sláinte gan slaodán,"" ar Tréinear,</span>
<lb n="4702"/><span>"do dhuine do bhí anocht féin tar a ascaillibh i ndíg uisce</span>
<lb n="4703"/><span>leath-reoidhte! Is clos dom go gcanair abhrán go maith, a</span>
<lb n="4704"/><span>Dhiarmuid Dhuinn." "Cia maith olc é, ar Diarmuid, dar</span>
<lb n="4705"/><span>ndóigh níl dul as anois agam ar an chuideachtain chaoimh</span>
<lb n="4706"/><span>cheanamhail so, gan a chanadh, agus do chan an t-abhrán breágh</span>
<lb n="4707"/><span>bog san, Éadhmonn a' Chnuic. "Seo," ar Tréinear, "olam</span>
<lb n="4708"/><span>deoch eile sa timcheall agus cuiream críoch ar ár scéal go</span>
<lb n="4709"/><span>maidin amáireach. Is mithid dul a chodladh.</span></p>
<lb n="4710"/>
<lb n="4711"/><p><span>XV</span></p>
<lb n="4712"/>
<lb n="4713"/><p><span>DE DHUINE FÍOR-UASAL GAODHALACH</span></p>
<lb n="4714"/>
<lb n="4715"/><p><span>An tráthnóna úd ar ar críochnuigheadh fiadhach an chairrfhiaidh</span>
<lb n="4716"/><span>chorta chalma chúig-bheannaigh ag doras tighe Thréinir, an tan</span>
<lb n="4717"/><span>chuir an fiadh anacal a anma in iocht Béil Bhinn agus a h-athar;</span>
<lb n="4718"/><span>d'éis do na gall-uaislibh cuiduighadh leis an bhfiadhaidhe agus</span>
<lb n="4719"/><span>le giolla na ngadhar na gadhair do chur chum a gconchró, agus</span>
<lb n="4720"/><span>an cairrfhiadh coiséascaidhe do chur ar shlighe tharrthála - "Sé</span>
<lb n="4721"/><span>bhur mbeatha agus bhur sláinte chum mo thighe-se," ar Tréinear,</span>
<lb n="4722"/><span>"gabhaidh isteach. Tá sturaic nó lón réidh agam." "Gura</span>
<lb n="4723"/><span>céad míle maith agat," ar duine uasal gallda. "Is mór</span>
<lb n="4724"/><span>theasduigheann sé uainn, cia nár fheacamar mórán den</span>
<lb n="4725"/><span>bhfiadhach." "Tar cheana, a mhinistéir mharcaigh." Seo</span></p>
</div>
<pb n="254"/>
<div><lb n="4726"/><p><span>iad uile isteach san bproinnáras acht Calmar agus Diarmuid</span>
<lb n="4727"/><span>Donn, noch do lean Béal Binn chum an árais chulaithe, marar</span>
<lb n="4728"/><span>chuireadar éadaighe tiorma orra féin, agus as sin gus an</span>
<lb n="4729"/><span>bproinntigh, marar shuidheadar síos chum rogha gacha bidh agus</span>
<lb n="4730"/><span>togha gacha dighe; sé sin, ára mhairtfheola teinbhruithte, easna</span>
<lb n="4731"/><span>mairtfheola úrshoillte maille le cól geal, cois chaoirfheola</span>
<lb n="4732"/><span>bruithte mar aon le tuirméisibh maotha, cois mhuice deataigh</span>
<lb n="4733"/><span>agus eireóga, geirrfhiadh fíonbruithte maille le n-a anbhruith,</span>
<lb n="4734"/><span>oisfheoil, éin sciobóil, naoscaigh, creabhair, srl. "Ní</span>
<lb n="4735"/><span>fuláir nach suaidhte sibh d'éis an lae," ar Tréinear, "mar</span>
<lb n="4736"/><span>ba ghnáth me féin, seal gearr ó shoin, an tan bhí fuinneamh agus</span>
<lb n="4737"/><span>lúth ionam; acht anois is anamh mé ag cur míl-mhuighe ó mhuine,</span>
<lb n="4738"/><span>fiadh fionn ó fhál fiadh, cairrfiadh ruadh ó ruadh-chnoc nó</span>
<lb n="4739"/><span>mórshliabh, ná an eilit mhaol no an ruadh ó n-a laogh. Ní</span>
<lb n="4740"/><span>chuirim, acht go h-anamh, an madradh ruadh ar saothar, an</span>
<lb n="4741"/><span>mactíre ón dtréada, an fiadhaintorc ón scaoth amach, an broc</span>
<lb n="4742"/><span>ón gcuasán cam, an fiolar ón uan sa ghleann, an dobharchú</span>
<lb n="4743"/><span>ó phort na h-abhann, ná an toghán ó chrann go crann."</span></p>
<lb n="4744"/>
<lb n="4745"/><p><span>"Seinn suas a phíobaire, "Tóir an tsionnaigh."" Do</span>
<lb n="4746"/><span>sheinn sé an maidrín ruadh ar saothar, na daoine uaisle a</span>
<lb n="4747"/><span>gabháil an abhráin ar chomhghuth. "A mhaidrín ruaidh nach raibh</span>
<lb n="4748"/><span>tú fé bhuaidh srl."</span></p>
<lb n="4749"/>
<lb n="4750"/><p><span>Ní raibh duine uasal sa tír ba fhlaitheamhla ná Tréinear</span>
<lb n="4751"/><span>ag a bhórd féin. Fear breágh ard lúthmhar leabhair-ghéagach,</span>
<lb n="4752"/><span>dhá dhorn mór dúr daingean aige, ceann liathbhán, gruadh dearg,</span>
<lb n="4753"/><span>gnúis oscailte, é úrchroidheach fial farsaing, séimh, sámh</span>
<lb n="4754"/><span>sitheoilte, gan arc gan amhgar gan imreas le duine ná</span>
<lb n="4755"/><span>daonnaidhe. Ba thaoiseach céad é in arm Sheamuis Ríogh</span>
<lb n="4756"/><span>agus ag tabhairt suas Luimnighe do shaor sé fuigheall a dhúithche</span>
<lb n="4757"/><span>nar sladadh ó n-a shean-athair in aimsir Cromuil. Bhíodh céad</span>
<lb n="4758"/><span>míle fáilte aige roimh gach uile dhuine uasal, go h-áirighthe</span>
<lb n="4759"/><span>uaisle clanna Gaodhal, cia lag láidir iad, agus ba ró-bheag díobh</span>
<lb n="4760"/><span>do bhí go láidir re n-a linn. Chiomáid sé tigh oscailte dá</span>
<lb n="4761"/><span>scológaibh, dá gcloinn agus don tír uile. Bí conairt ghadhar</span>
<lb n="4762"/><span>bhfiadh agus eachraidh álainne aige. A bhean noch do bhí den</span>
<lb n="4763"/><span>fhuil dob uaisle airde de chlannaibh gaodhal, fuair sí bás trí</span></p>
</div>
<pb n="256"/>
<div><lb n="4764"/><p><span>bliadhna roimhe seo. Ní raibh aige acht triúr cloinne: - Béal</span>
<lb n="4765"/><span>Binn, Calmar agus Tadhg noch do bhí le seal gearr i gcathair</span>
<lb n="4766"/><span>Londuinn ag socrughadh gnótha a athar, tar éis bheith sealad i</span>
<lb n="4767"/><span>gcathair Phairise ag foghluim. Dá mhéid a chuid, ní raibh acht</span>
<lb n="4768"/><span>caitheamh agus fagháil aige; óir do chrean sé mórán le n-a dís</span>
<lb n="4769"/><span>mhac i bPairis, agus le n-a inghin ar scoil Ógh-nDubh san</span>
<lb n="4770"/><span>gcathair chéadna. Ní raibh foghluim dá fheabhas is da uaisle</span>
<lb n="4771"/><span>nár chuir sé rompa a dtriúr; so agus a úrchroidheacht na thigh</span>
<lb n="4772"/><span>féin agus in gach baile mór agus cathair in a ngabhadh sé féin</span>
<lb n="4773"/><span>sa chuallacht. Glaodhadh Tréinfhear air na óige; óir ba chrodha</span>
<lb n="4774"/><span>é ná aon fhear dá raibh in Eirinn le n-a linn, gall nó gaodhal,</span>
<lb n="4775"/><span>agus ba chroidheamhla mar an gcéadna. As so do rinne</span>
<lb n="4776"/><span>Séamas taoiseach céad de, .i. fear comhlainn céad ar an</span>
<lb n="4777"/><span>trom-shluagh. Acht ba bheag an mhaith a threise ná a chrodhacht</span>
<lb n="4778"/><span>do chlannaibh gaodhal in aimsir Sheamais, Ríogh shasanaigh an</span>
<lb n="4779"/><span>chroidhe chirce. An tan do chonnairc sé an fear do chaill Éire</span>
<lb n="4780"/><span>ar n-imtheacht leis tar lear, tháinig abhaile go dtí a thalamh</span>
<lb n="4781"/><span>dúthchais agus do chaith a aimsir le fiadhach, le sealgaireacht,</span>
<lb n="4782"/><span>ag éisteacht le gearánaibh a scológ agus a lucht oibre, - nidh</span>
<lb n="4783"/><span>do b'anamh -, ag déanamh maithe do gach uile dhuine dá</span>
<lb n="4784"/><span>mb'fhéidir na chomharsanacht. Ní chaitheadh a bheag ná a mhór</span>
<lb n="4785"/><span>dá aimsir i mBaile-átha-cliath ná i Londuinn; óir ní féachfaoi</span>
<lb n="4786"/><span>ar fhear dá chreideamh i ngaor dá righ ná dá fhear ionaid seo</span>
<lb n="4787"/><span>acht le súil amhrais.</span></p>
<lb n="4788"/>
<lb n="4789"/><p><span>XVI</span></p>
<lb n="4790"/>
<lb n="4791"/><p><span>DE THEICHEADH DHIARMADA DHUINN ÓN gCONNTABHAIRT</span></p>
<lb n="4792"/>
<lb n="4793"/><p><span>In am is i dtráth, d'imthigheadar na daoine uaisle gallda</span>
<lb n="4794"/><span>abhaile, agus d'fhan Diarmuid Donn i bhfochair Thréinir. Ba</span>
<lb n="4795"/><span>iomdha smaoine do rith tré n-a inchinn. Bhíodh Béal Binn mar</span>
<lb n="4796"/><span>scáil idir é agus gach nidh. Chluineadh sé ceol a cláirsighe</span>
<lb n="4797"/><span>tré n-a shuan mar cheoltaibh neimhe, agus guth a béil mar ghuth</span>
<lb n="4798"/><span>aingil. d'fhág sí, dar leis, teach a h-athar lá brothallach</span>
<lb n="4799"/><span>buidhemhis, agus lean sé féin í i ngan-fhios. Chuaidh sí, dar</span></p>
</div>
<pb n="258"/>
<div><lb n="4800"/><p><span>leis, go coill diamhair cois shléibhe ar charraig chaonaigh fá</span>
<lb n="4801"/><span>scáth na gcrann, gur thuit na codladh le siansán na mbeach,</span>
<lb n="4802"/><span>le sian sléibhe agus le fuaim na n-eas. Tháinig gall-fhear,</span>
<lb n="4803"/><span>dar leis, agus d'fhuaduigh leis í. Do scréach sí agus do ling</span>
<lb n="4804"/><span>sé féin dá caomhnadh. Leis seo do mhuscail sé agus allus</span>
<lb n="4805"/><span>fuar le n-a éadan. "Och!" ar sé, "níl ann acht brionglóid;</span>
<lb n="4806"/><span>acht níor buaireadh m'inntinn riamh le h-aon nidh dár thárla</span>
<lb n="4807"/><span>dhom am chodladh ná im dhúiseacht, chomh mór so. Is léir nach</span>
<lb n="4808"/><span>ionad cóir dom so. Inghean duine mhóir í Béal Binn, agus</span>
<lb n="4809"/><span>ní dóigh go mbeidh ionam-sa go bráth acht scológ. Éireochad</span>
<lb n="4810"/><span>agus imtheochad abhaile."</span></p>
<lb n="4811"/>
<lb n="4812"/><p><span>D'eirigh ag fáinne an lae agus d'fhág slán ag Tréinear</span>
<lb n="4813"/><span>dá lán-aimhdheoin seo. d'iarr air a leithscéal do ghabháil</span>
<lb n="4814"/><span>ag a mhuintir. Níor ainmnigh aon aca, ámhthach. Do bhuail</span>
<lb n="4815"/><span>amach agus trasna an bhadhbhdhuin. Ón dtaoibh thall den</span>
<lb n="4816"/><span>bhadhbhdhun d'fhéach ar ais ar an ngrianán. Bhádar na fuinneóga</span>
<lb n="4817"/><span>ar lasadh le deallradh na gréine do bhí ar na leithéirghe fá'n</span>
<lb n="4818"/><span>am so. Bhí ciuineas na thimcheall acht amháin "cá, cá" na</span>
<lb n="4819"/><span>bpréachán ndubh agus iad ag fágain an gharráin dorcha taoibh</span>
<lb n="4820"/><span>thiar den tigh, agus an uiseóigín uasal noch do bhí ag fáiltinghadh</span>
<lb n="4821"/><span>roimh ghnúis na gréine. Sheasuigh sé os comhair an ghrianáin.</span>
<lb n="4822"/><span>Bhí an taobh thuaidh go dorcha le n-a scáil féin, agus an taobh</span>
<lb n="4823"/><span>thoir go h-órdha le deallradh na gréine. Chonnairc sé, dar</span>
<lb n="4824"/><span>leis, an mhaighdean óg tré fhuinneóig leathoscailte. Do</span>
<lb n="4825"/><span>bhreoidh a chroidhe; acht d'iontuigh go grod ar a sháil agus do</span>
<lb n="4826"/><span>chuir an t-ard is an bogra tarais go bun Sléibhe na mBan;</span>
<lb n="4827"/><span>agus é ag machtnamh in a aigne féin gur bhaoth a thuras gus</span>
<lb n="4828"/><span>an ngrianán; óir "ní cabhair domhsa," ar sé, "bheith ag</span>
<lb n="4829"/><span>smaoineamh ar ainnir an bháinchnis. Dar ndóigh, níor leag</span>
<lb n="4830"/><span>sí siolladh dá súil orm, agus, rud eile, créad fáth leagfadh?</span>
<lb n="4831"/><span>Créad é an chiall go dtiocfadh sí ó ghrianán álainn go bothán</span>
<lb n="4832"/><span>dearóil, ó charbad órdha go cara sleamhnáin, ó shocracht go</span>
<lb n="4833"/><span>docaracht, ó shaidhbhreas go daidhbhreas, ó dhuine uasal gallda</span></p>
</div>
<pb n="260"/>
<div><lb n="4834"/><p><span>ar a sméideann an saoghal, go h-adhbhar scolóige gaodhalaighe</span>
<lb n="4835"/><span>ar a bhféachtar le tarcaisne? Oc! och! dar ndóigh do chailleas</span>
<lb n="4836"/><span>mo chiall agus bheith ag smaoineamh ar a leithéid. Imtheochad</span>
<lb n="4837"/><span>abhaile agus ní thiocfad níos mó go bhfuaraidh m'inchinn, agus</span>
<lb n="4838"/><span>go mbeidh mé sásta ar fhanamhain im dhuine dearóil."</span></p>
<lb n="4839"/>
<lb n="4840"/><p><span>Do threasnuigh sé bealaigh baoghail agus conairí coimhightheacha i</span>
<lb n="4841"/><span>ngan-fhios dó féin. Níor mhothuigh an ghaoth gháibhtheach ag</span>
<lb n="4842"/><span>scuabadh a fhuilt fhiair fháinnigh ó n-a ghualain go n-a</span>
<lb n="4843"/><span>bhrághaid, ná an cloichshneachta do bhí ag bualadh ar a aghaidh.</span>
<lb n="4844"/><span>Níor chuala guth gáibhtheach an fhiaich dhuibh san anfadh, ná guth</span>
<lb n="4845"/><span>an fhiolair ar an Sliabh Ruadh, go bhfuair sé é féin ag doras</span>
<lb n="4846"/><span>tighe a athara agus a mháthara ag crónughadh lae. "Ach! sé do chéad</span>
<lb n="4847"/><span>míle fáilte," ar Ainnir Álainn, "an bhfuilir beo ar aon</span>
<lb n="4848"/><span>chor? Táir báidhte fuar fliuch," ag baint a chaipín fiadhaidhe</span>
<lb n="4849"/><span>dhe. "Siubhail, a chara chumhra mo chroidhe gus an áras</span>
<lb n="4850"/><span>éadaigh, agus cuir umat éadaighe tiorma." Do ghluais a</span>
<lb n="4851"/><span>mháthair roimhe, agus ba ghearr go raibh sé san proinntigh ag</span>
<lb n="4852"/><span>bord maith bidh agus teine mhaith chonnaidh.</span></p>
<lb n="4853"/>
<lb n="4854"/><p><span>d'éis phroinne chuaidh fear a' tighe ag féachain ar an eallach,</span>
<lb n="4855"/><span>féachain an rabhadar na ba go ceart ar nasc, na caoirigh san</span>
<lb n="4856"/><span>gcró is na capaill go seascair san eachlanin. Chuaidh bean-</span>
<lb n="4857"/><span>a'-tighe go teine na cistineach ag cur orduighthe ar a mnáibh</span>
<lb n="4858"/><span>abhrais noch do bhí ag sníomh ann is ag abhrán. "A Ainnirín</span>
<lb n="4859"/><span>Álainn," ar Diarmuid Donn, "bhíos ag tigh Chalmair ó shoin</span>
<lb n="4860"/><span>i bhfochair Tréinir, do dhuine-mhuinteardha." "Is beag</span>
<lb n="4861"/><span>an muinteardhas bhíos de ghnáth idir an lag agus an láidir,"</span>
<lb n="4862"/><span>ar Ainnir Álainn. "Is fíor sin," ar Diarmuid Donn;</span>
<lb n="4863"/><span>"agus, dar ndóigh níor mhiste leat duine uasal breagh</span>
<lb n="4864"/><span>gaodhalach bheith mar chomhluadar agam." "Ba dhóigh gur</span>
<lb n="4865"/><span>mhaith dhuitse é," ar Ainnir Álainn. Ní dhubhradar focal</span>
<lb n="4866"/><span>eile, acht a rún féin ghá chiomád ag gach duine aca. Ba mar</span>
<lb n="4867"/><span>sin chuaidh Ainnir Álainn i gcionn a gnótha thighis agus</span>
<lb n="4868"/><span>Diarmuid Donn i gceann a leabhar.</span></p>
<lb n="4869"/>
<lb n="4870"/><p><span>Tárla soineann i ndiaidh na doininne, agus oidhche sheaca</span></p>
</div>
<pb n="262"/>
<div><lb n="4871"/><p><span>i ndiaidh an chloichshneachta. An mhaidin ar na mbárach,</span>
<lb n="4872"/><span>d'éirigh an ghrian go glan glórmhar. Bhí an spéir liathghorm gan</span>
<lb n="4873"/><span>néal gan cheo. Bhí Stuagh Laighean gan bairéad, agus Sliabh na</span>
<lb n="4874"/><span>mBan gan chaipín ceo. Bhíodar cnuic is sléibhte tart thimcheall</span>
<lb n="4875"/><span>chomh glan san go bhfuighfeá gach cloidh do chomhaireamh.</span>
<lb n="4876"/><span>Is beag nach bhfaicfaoi na buachaillí ag aodhaireacht a mbó ar</span>
<lb n="4877"/><span>a dtaobhaibh i bhfad i gcéin gan aon ghloine fhaicsiona. Chuaidh</span>
<lb n="4878"/><span>athair Dhiarmada i bhfeighil na mbó; Diarmuid Donn agus</span>
<lb n="4879"/><span>Ainnir Álainn ag tréadaidheacht na gcaorach, agus bean-a'-</span>
<lb n="4880"/><span>tighe i gcionn na mban n-abhrais; agus is iomdha lá garbh is</span>
<lb n="4881"/><span>mín tháinig as so gu tosach mí na márta, - agus ní tháinig</span>
<lb n="4882"/><span>Calmar d'éiliughadh Ainnire Álainne ná Diarmada Dhuinn.</span></p>
<lb n="4883"/>
<lb n="4884"/><p><span>XVII</span></p>
<lb n="4885"/>
<lb n="4886"/><p><span>DE CHÓISIR AN FHIRDLIGHE AGUS AN MHINISTÉARA MHARCAIGH</span></p>
<lb n="4887"/>
<lb n="4888"/><p><span>Dála an fhirdhlighe agus an fhiadhaidhe mhinistéara, - thárladar</span>
<lb n="4889"/><span>i dteannta a chéile ar chuireadh cóisire go tigh an mhinistéara.</span>
<lb n="4890"/><span>Ar an feardlighe: - "nach ard arduigheann Óigfhear Álainn,</span>
<lb n="4891"/><span>mac scolóige, pápach, a cheann annis?" "Is ard," ar an</span>
<lb n="4892"/><span>ministéir. "Dá raibh a lán dá ghné in Éirinn, bheadh an</span>
<lb n="4893"/><span>eaglais i nguais. Cá bhfuair sé an fhoghluim, ó nach bhfuil</span>
<lb n="4894"/><span>aon scoil phápach ins an dúthaigh so?" "Och! go bhféaca</span>
<lb n="4895"/><span>Dia ort!" ar an feardlighe. "Táid go leor. Níl tor as</span>
<lb n="4896"/><span>a mbuailfá eilit, ná buailfeá oide scoile as. Bíonn siad</span>
<lb n="4897"/><span>seachtmhain san gcoill se, agus seachtmhain san gclais úd.</span>
<lb n="4898"/><span>As sin go cloidh-fáis ar thaobh na gréine de choill san geimhreadh,</span>
<lb n="4899"/><span>áit i mbíonn scailp aca mar chró caorach, agus dá dhearóile</span>
<lb n="4900"/><span>a bhféachain is foglamtha cuid díobh i ngréigis, i laidin, agus</span>
<lb n="4901"/><span>in gach géig d'foghluim na suadh anois ná anallód. Agus, i</span>
<lb n="4902"/><span>dtaobh Foras Feasa na h-Éireann, - tá sé de glan-mheabhair</span>
<lb n="4903"/><span>aca: - mar do gabhadh le Hanraoi a dó, - mar do rinne sé</span></p>
</div>
<pb n="264"/>
<div><lb n="4904"/><p><span>deich míreanna d'Éirinn dá bronnadh ar a thaoiseachaibh d'éis</span>
<lb n="4905"/><span>síthe agus caradais do dhéanamh le taoiseachaibh gaodhalacha, -</span>
<lb n="4906"/><span>mar do creachtaoi iad ó am go h-am le sasanachaibh, - cineadh</span>
<lb n="4907"/><span>ar a bhfuil deargghráin aca. Dá chruthughadh so ní beag a rádh</span>
<lb n="4908"/><span>nach bhfuil d'ainm aca ar dhuine den chreideamh naomhtha sa</span>
<lb n="4909"/><span>acht sasanach; óir ní beag leo so mar ainm fuatha agus</span>
<lb n="4910"/><span>mímheasa. Ní abraid go coitcheann Protastúnach, Lúitearánach,</span>
<lb n="4911"/><span>Cailbhíneach srl.: - agus i dtaobh a gcreidimh féin, - táid</span>
<lb n="4912"/><span>ardeasboig, sagairt agus bráithreacha ag imtheacht ó áit go</span>
<lb n="4913"/><span>h-áit ag síolrughadh an chreidimh Rómhánaigh, cia go dtuigtear</span>
<lb n="4914"/><span>san dlighe nach bhfuil Rómhánach tuaithe ná cille in Éirinn."</span>
<lb n="4915"/><span>"Och," ar an ministéir marcach, "nach bhfuilid na dlighthe</span>
<lb n="4916"/><span>dian go leor na gcionn?" "Táid," ar an fear dlighe,</span>
<lb n="4917"/><span>"acht má rinneamar sciúirse ghéar throm na gcoinne, níl</span>
<lb n="4918"/><span>sé ar ár gcumas iad do bhualadh léi, tá sí comh trom san.</span>
<lb n="4919"/><span>Dá raibh buabhall binnghlórach i mbéal gach Protastúnaigh sa</span>
<lb n="4920"/><span>dúthaigh seo, agus iad uile dhá seinm i bhfochair a chéile, ní</span>
<lb n="4921"/><span>chluinfeadh Protastúnach a chéile. Acht, i dtaobh na bpápairí,</span>
<lb n="4922"/><span>níl cnoc ná sliabh, cúil ná cearn, coill ná foraois, i nach</span>
<lb n="4923"/><span>bhfaghfá iad féin, a mná is a gclann, i lag-bhothánaibh agus i</span>
<lb n="4924"/><span>scailpíbh, noch thógfaid in aon lá amháin, nó i níos lugha d'aimsir;</span>
<lb n="4925"/><span>- agus i dtaobh bidh, - thógfadh toradh leathacra potátaoi</span>
<lb n="4926"/><span>muintir mhór díobh. Is mór do shíolruigheadar ó chromadar</span>
<lb n="4927"/><span>ar photátaoi do chur go coitcheann. Níl sé chomh furas iad</span>
<lb n="4928"/><span>do chur i ngorta anois is do bhí in am earan nó boltán easbog."</span></p>
<lb n="4929"/>
<lb n="4930"/><p><span>"Ar bh'fhéidir," ar an ministéir, "aon dlighe eile do</span>
<lb n="4931"/><span>chumadh, do dhéanfadh iad do lagughadh?" "Och, níl gábhadh</span>
<lb n="4932"/><span>leis. Tá dhá dhlighe do rinneadh le déidheanuidhe chuirfeas</span>
<lb n="4933"/><span>ar fán iad. Níl cead aca anois ridire seanaide do thoghadh;</span>
<lb n="4934"/><span>agus, dá brigh sin, cuirfear a n-urmhór amach as na bothánaibh.</span>
<lb n="4935"/></p>
</div>
<pb n="266"/>
<div><lb n="4936"/><p><span>Níl aon ghnó ag na tighearnaibh tíre dhíobh níos sia, chum a</span>
<lb n="4937"/><span>gclann agus a gcumhaltas do chur san tseanaid. Agus, ó</span>
<lb n="4938"/><span>baineadh an deachmhadh de thalamh inbhir, ní baoghal nach gcuirfear</span>
<lb n="4939"/><span>deachmhadh trom ar thalamh saothruighthe. Lagócha so na pápairí,</span>
<lb n="4940"/><span>óir is iad is mó shaothruigheas an talamh, agus beidh an fiadh-fhál</span>
<lb n="4941"/><span>agus bán na mbeathaidheach reamhar saor." "Ba olc an</span>
<lb n="4942"/><span>dlighe é sin," ar an ministéir, "d'eaglais Dé; acht ó</span>
<lb n="4943"/><span>luigheann sé chomh trom san ar phápairíbh, is lughaide an</span>
<lb n="4944"/><span>díoghbháil é. Acht i dtaobh na sagart, na mbráthar agus na</span>
<lb n="4945"/><span>n-oidí scoile, caithfear a ruagadh." "Ruagtar iad," ar</span>
<lb n="4946"/><span>an feardlighe, "acht casann siad. Is deacair sagart nó</span>
<lb n="4947"/><span>bráthair d'aithin ó dhaonibh gaodhlacha eile; imthigheann siad</span>
<lb n="4948"/><span>chomh uiríseal sin. Agus i dtaobh na n-oidí, má ruagtar ó</span>
<lb n="4949"/><span>thor nó ó scailp iad, mar an sionnach ruadh, beid i dtor nó i</span>
<lb n="4950"/><span>scailp eile fá aithghearr. Agus cuid de na sasanachaibh</span>
<lb n="4951"/><span>féin, ní h-ait leo bheith ag faisnéis orra." "Is ró-olc na</span>
<lb n="4952"/><span>Protastúnaigh iad san," ar an ministéir.</span></p>
<lb n="4953"/>
<lb n="4954"/><p><span>XVIII</span></p>
<lb n="4955"/>
<lb n="4956"/><p><span>D'ANFADH AGUS DE THARRTHÁIL Ó BHÁIDHEADH</span></p>
<lb n="4957"/>
<lb n="4958"/><p><span>Bhá Calmar cortha.  Ba h-é an oidhche é.  Chuaidh i gceart-</span>
<lb n="4959"/><span>lár na coille. "Ní raibh gal ann den ghaoith do croithfeadh</span>
<lb n="4960"/><span>barr croinn ná bláth." Bhá an ré is na réaltana suas. Do</span>
<lb n="4961"/><span>luigh síos cois chroinn, agus bhí ag machtnamh ar bheartaibh an</span>
<lb n="4962"/><span>tsaoghail mheabhlaigh, - a lámh chlé fá n-a ucht agus an chéad mhéar</span>
<lb n="4963"/><span>dá láimh dheis ar a chamóig ara.</span></p>
<lb n="4964"/>
<lb n="4965"/><p><span>Siúd teine spéire tar a shúlaibh! Sin bladhm thóirnighe i</span>
<lb n="4966"/><span>gcéin! Seo caortha teintidhe tré ghéagaibh na tiugh-dharaighe</span>
<lb n="4967"/><span>os a cheann. Critheann an choill le tóirnigh tréin. Phreab</span>
<lb n="4968"/><span>Calmar ó bhun a chroidhe. Shearg an tóirneach i measc na</span>
<lb n="4969"/><span>gcnoc: d'at arís: shearg arís agus chuaidh as i measc na</span>
<lb n="4970"/><span>ngleann. Sin bladhm uathbhásach uailleach eile. Do scoltadh</span></p>
</div>
<pb n="268"/>
<div><lb n="4971"/><p><span>ó bharr go bonn an crann daraighe duinne, noch d'fhág Calmar</span>
<lb n="4972"/><span>nóimint roimhe sin. Tá neamh ag tuitim chum talmhan! Crithid</span>
<lb n="4973"/><span>na cnoic agus na sléibhte. Buailtear a mbeanna so le</span>
<lb n="4974"/><span>caorthaibh. Gáireann na gleannta: crithid le h-eagla.</span>
<lb n="4975"/><span>Cannránaid, - táid na dtost! Sin síos clagarnach agus</span>
<lb n="4976"/><span>dortadh na díleann! Siúd gaoth gheoineach tríd an gcoill ag</span>
<lb n="4977"/><span>crathadh seanchrann chum talmhan agus ghá sracadh suas ó na</span>
<lb n="4978"/><span>préamhachaibh.</span></p>
<lb n="4979"/>
<lb n="4980"/><p><span>Do sheasuigh Calmar ar mhullán glas láimh le lochán. Ní</span>
<lb n="4981"/><span>leigfeadh an eagla dhó dul fá scáth na gcrann. Ní raibh</span>
<lb n="4982"/><span>taoinnte air nach raibh fliuch tríd is tríd. Éirigheann an</span>
<lb n="4983"/><span>ghaoth níos aoirde. Cluin mar gháireann sí, mar bhúithreann</span>
<lb n="4984"/><span>sí, mar ghlamann sí! Badh! badh! raobann anfadh uathbhásach</span>
<lb n="4985"/><span>na sean-bhilí ghá dtréantrasgairt. Shaoil Calmar imtheacht</span>
<lb n="4986"/><span>acht ní bhfaghfadh. Caochadh é le clagairnigh coimhighthigh. Nach</span>
<lb n="4987"/><span>uathbhásach an oidhche í, le clagadh gan traothadh! Siúd tuiltí</span>
<lb n="4988"/><span>na dtréanruathar ó Shliabh Ard-achaidh na ndubhghualta agus</span>
<lb n="4989"/><span>ó mhóintibh na Mumhan, ó chnocaibh Crannaighe crann-áluinne</span>
<lb n="4990"/><span>Laighean, ó ghaisíbh giubhais-ghleannta Gabhalmhuighe, o shrothánaibh</span>
<lb n="4991"/><span>siansánacha Shíol-Faolchair shár-oibrighthe, ó Shliabh Díle na</span>
<lb n="4992"/><span>sianshreabh. Siúd Gaise-an-Ionathair na dian-ruathar dásachtach</span>
<lb n="4993"/><span>chum Abhann Righe, noch, mar oll-phéist uathbásaigh,</span>
<lb n="4994"/><span>sloigeann í siar na dubh-chraos doshásuighthe, ná níor dhearmaid</span>
<lb n="4995"/><span>an Abh Bheag bhuartha a bailiughadh forbhuidhe ó ruadhbhogaibh</span>
<lb n="4996"/><span>báidhte do chur san gcomhchruinniughadh coimhightheach so.</span></p>
<lb n="4997"/>
<lb n="4998"/><p><span>Tá an tír thuilte na h-aon sceathán amháin: Abhainn Ríogh</span>
<lb n="4999"/><span>Néill ag coipiughadh, ag cubhradh, ag tuitim tar easaibh,</span>
<lb n="5000"/><span>ag fuaidreadh, ag raubadh puirt. . . . Féach an bothán</span>
<lb n="5001"/><span>íseal úd ar bhruach na ruadháirde gainmhe úd, nach uathbhásach</span>
<lb n="5002"/><span>bhuailid na tonnta tréana fá na bhun agus iad ag cur coipe</span>
<lb n="5003"/><span>tar a bharr! Siúd lucht an bhotháin ag sceinneadh amach le</span>
<lb n="5004"/><span>h-eagla is sceimhleadh is sceoin orra. Féach an t-athair agus</span>
<lb n="5005"/><span>a bhuachaillín bachallach ar a dhruim agus comharthaí geite na</span>
<lb n="5006"/><span>ghnúis. Féach an mháthair agus a bunóicín bán na bacla, -</span></p>
</div>
<pb n="270"/>
<div><lb n="5007"/><p><span>báine na h-aghaidh, a curp uile ag baillchrith, - sin as iad.</span>
<lb n="5008"/><span>Siúd a mbothán d'aon phleist amháin síos san abhainn idir</span>
<lb n="5009"/><span>bhonn is barr. Cluin meigeallach an ghabhairín ghil úd is a</span>
<lb n="5010"/><span>mionán i measc caolaigh an bhotháin. Sloigtear síos iad sa</span>
<lb n="5011"/><span>ruadhbhainne ró-aidhbhéil ró-uathbhásach. Táid caillte! Ní raibh</span>
<lb n="5012"/><span>d'eallach ag lucht an bhotháin acht iad. Créad dhéanfas an</span>
<lb n="5013"/><span>buachaillín bachallach ná an bhanaltra bhán gan bainne ar feadh</span>
<lb n="5014"/><span>an tsamhraidh bhrothallaigh? Cluin an tréan-taoide anois</span>
<lb n="5015"/><span>ag uaill tar easaibh, ag búithreadh tré bhorb-gharbhógaibh, ag</span>
<lb n="5016"/><span>gárthadh tré ghleanntaibh, ag fuaimeadh cois fhaillibh, ag</span>
<lb n="5017"/><span>scannradh scataí mion-eallaigh, ag ruagadh móir-eallaigh ó</span>
<lb n="5018"/><span>mhóinfhéaraibh míne atá anois fá aon ruadhthuile abhann.</span>
<lb n="5019"/><span>Scéitheann sí. Líonann sí gach cuas, gach cloidh, gach log,</span>
<lb n="5020"/><span>gach lag. Sin anois chum gleanna an dá fhaill í. Cé fiadhain</span>
<lb n="5021"/><span>í, luigheann sí siar le leisce dul tríd an mbeárnain bhaoghail</span>
<lb n="5022"/><span>sin. Cuarduigheann sí timcheall tré gach clúid agus tré</span>
<lb n="5023"/><span>gach cloidh. Níl slighe eile imtheachta aici. Sin síos idir</span>
<lb n="5024"/><span>an dá fhaill í, agus í ar buile is le báinidhe agus coipe le na</span>
<lb n="5025"/><span>béal. Scréachann sí. Gáireann sí.</span></p>
<lb n="5026"/>
<lb n="5027"/><p><span>Bhá Calmar cois na faille. chidheann sé an taidhbhse</span>
<lb n="5028"/><span>thaobh-gheal tré ghéagaibh glasa os cionn ceartláir na tuile</span>
<lb n="5029"/><span>tréine. Bhíodhg a chroidhe na chliabh. Cluineann raobadh</span>
<lb n="5030"/><span>droichid adhmuid. Ritheann go ró-lúthmhar ar aghaidh.</span>
<lb n="5031"/><span>Cluineann scréachadh scannramhail agus chidheann iad, idir</span>
<lb n="5032"/><span>chlárachaibh agus cló geal na n-aon phleist amháin fá thonntaibh</span>
<lb n="5033"/><span>tréana búirtheacha na borb-bhóinne. Cloiseann Calmar</span>
<lb n="5034"/><span>scréachach scáthmhar bean-a'-tighe thall ar an bport, agus</span>
<lb n="5035"/><span>chidheann cló geal ag éirghe tré choipe ghil. Sceinneann de</span>
<lb n="5036"/><span>phreib isteach san tuile thréin challóidigh do bhí craos-oscailte</span>
<lb n="5037"/><span>chum a shloigthe. Rug ar urla caschraobhach ar an chló geal;</span>
<lb n="5038"/><span>chuir a h-ucht ar a ghuaillibh galacha. Do choimeád suas a corp</span>
<lb n="5039"/><span>glégeal ar a dhrom le n-a láimh chlé, agus rug leis an bhean</span>
<lb n="5040"/><span>deas tríd an choipe cheannbháin, ag bualadh na tuile tréine</span></p>
</div>
<pb n="272"/>
<div><lb n="5041"/><p><span>le n-a dheasláimh luinn agus ag scoltadh na dtonn dtortamhail</span>
<lb n="5042"/><span>dtromghárthach gcubharbhán gcraosach gcasfhuaideartha le n-a</span>
<lb n="5043"/><span>ucht álainn go ráinig talamh tirm go caithréimeach le n-a</span>
<lb n="5044"/><span>ualach uasal-luaich, ghá leagain síos go mín marbh.</span></p>
<lb n="5045"/>
<lb n="5046"/><p><span>Bhá bean-a'-tighe anois mar leacht liathchloiche. Thuit sí</span>
<lb n="5047"/><span>ag cosaibh an chló ghil. Ní dubhairt acht "uch! mo leanbh!"</span>
<lb n="5048"/><span>Siúd fear-a'-tighe chum ionaid na marbh. "Och! mo bhean!</span>
<lb n="5049"/><span>och! m'inghean!" ar sé. Annsan do stad sé. Bhá sé go</span>
<lb n="5050"/><span>ciuin na sheasamh gan mothughadh, mar leacht ciarchloiche. Sin</span>
<lb n="5051"/><span>Óigfear Álainn as ucht a bhróin ag féachaint go fiadhain:</span></p>
<lb n="5052"/>
<lb n="5053"/><p><span>"Oc! mo mháthair! uch! mo deirbhshiúr! ar sé. Thángadar</span>
<lb n="5054"/><span>na comharsain agus iad go cumhach. Rugadar leo an mháthair</span>
<lb n="5055"/><span>agus rug Calmar na bhaclain an cló geal mín marbh - a ceann</span>
<lb n="5056"/><span>caomh na luighe ar a gualainn do bhí chomh glégil leis an chloigín</span>
<lb n="5057"/><span>sneachta; a cosa cailce ag tuitim chum talmhan, a folt.</span>
<lb n="5058"/><span>fáinneach ag sileadh na thuiltibh, snuadh an bháis ar a mín-aghaidh</span>
<lb n="5059"/><span>mhilis. Do bhíodar Óigfhear Álainn agus a h-athair ag leanamhaint</span>
<lb n="5060"/><span>an dá chorp caomh go cráidhte ciuin croidhe-lag.</span>
<lb n="5061"/><span>Do líon lucht an tighe an áit uile de ghrádh-ghárthaibh guil agus</span>
<lb n="5062"/><span>d'osnaibh arda.</span></p>
<lb n="5063"/>
<lb n="5064"/><p><span>Rugadar na mná corp caomh Cló-ghil isteach in a suainlios</span>
<lb n="5065"/><span>féin marar bhaineadar di a h-éadach fliuch agus marar</span>
<lb n="5066"/><span>chuireadar éadach tirm uimpi. Rug fear-a'-tighe bean-a'-</span>
<lb n="5067"/><span>tighe suas leis gur leag cois na teineadh í is an phroinn-áras,</span>
<lb n="5068"/><span>áit i raibh teine thréan chonnaidh ins an teinteán. Níorbh</span>
<lb n="5069"/><span>fhada gur oscail sí a súla. Do phreabh ar a glúnaibh gur chrom</span>
<lb n="5070"/><span>ag pógadh gnúise báis a h-inghine, ag uaill is ag gol-ghárthadh</span>
<lb n="5071"/><span>is ag caoineadh a leinbh. "Och," ar sí, "och m'aindirín</span>
<lb n="5072"/><span>álainn; m'aindirín álainn! och! mo leanbh!" Do stad sí. Bhí</span>
<lb n="5073"/><span>sí go ciúin, agus í chomh bán le cairt gan breacadh. Do </span>
<lb n="5074"/><span>bheireadh sí ar a méaraibh laga leabhaire, is ar a basaibh míne</span>
<lb n="5075"/><span>marbha. Annsan do bheireadh sí ar chaol liath-ghorm craobhach</span>
<lb n="5076"/><span>a geal-láimhe ceartchumtha ag mothughadh a cuisleann.</span></p>
<lb n="5077"/>
<lb n="5078"/><p><span>Idir an dá linn, fá ordughadh ó Chalmar, rugadar na mná</span></p>
</div>
<pb n="274"/>
<div><lb n="5079"/><p><span>Cló-geal ón suainlios gus an bproinnáras anuas. Agus ar n-a</span>
<lb n="5080"/><span>beith annsan aca: - "Seo, a mná," ar sé le h-osna,</span>
<lb n="5081"/><span>"cuirtear béal fúithe cois na teineadh í, agus a dhá geal-láimh</span>
<lb n="5082"/><span>le teinidh. Téidhtear uaibh a dhá geal-bhonn. Do rinneadh</span>
<lb n="5083"/><span>amlaidh. Chromadar ag leigean an uisce amach tar</span>
<lb n="5084"/><span>a béal déadbhán, agus ag téidheamh a dhá gealbhonn agus ghá</span>
<lb n="5085"/><span>cuimilt go mear gan sos gan traothadh. Tháinig Calmar</span>
<lb n="5086"/><span>agus chuir a ghlún fá n-a h-ucht ag leigean dá ceann sileadh</span>
<lb n="5087"/><span>síos, acht ó am go chéile chromadh sé a chluas chum a béil</span>
<lb n="5088"/><span>bhánghlais féachaint an dtiubhradh sí comharthaí beathadh. Fá</span>
<lb n="5089"/><span>dheireadh thiar, thug sí comharthaí nár scar a h-anam ainglidhe</span>
<lb n="5090"/><span>le na corp geal. Tharranig sí osna fada. Iarsan d'oscail</span>
<lb n="5091"/><span>sí a súla go mall marbhánta, fá n-a malaíbh dubha do bhí ag</span>
<lb n="5092"/><span>lúbadh mar bhogha ceatha. Na súla laga leathghloinidhe so, ba</span>
<lb n="5093"/><span>lonnraighe de ghnáth iad ná an ghrian ag briseadh go h-obann</span>
<lb n="5094"/><span>di ó chiarnéaltaibh troma. Agus do labhair go lag anbhfann,</span>
<lb n="5095"/><span>ó bhéal do bhí go liathghorm mílightheach fós acht bheas ar ball</span>
<lb n="5096"/><span>chomh dearg arís le caor caorthainn na gcruach n-ard. Annsan</span>
<lb n="5097"/><span>do thost sí; acht, ar a shon so, ba ghealgháireach a muintir anois</span>
<lb n="5098"/><span>an tan d'amharcadar a h-ucht fá n-a h-éadach ag luighe is ag</span>
<lb n="5099"/><span>eirghe mar thonnaibh Abhann Righe, lá lughnasa. Tháinig luisne</span>
<lb n="5100"/><span>ar a gruaidh mar richis ghreadhnaigh fháinne an lae san spéir</span>
<lb n="5101"/><span>thoir d'éis oidhche duibhré, néaltruime dorcha. d'airigheadar</span>
<lb n="5102"/><span>an chuisle ghorm agus a preabaireacht ag síor-dhul i dtreise i</span>
<lb n="5103"/><span>gcaol na láimhe glégile.</span></p>
<lb n="5104"/>
<lb n="5105"/><p><span>Iomthúsa bean-a'-tighe, níorbh fheas di créad do dhéanfadh</span>
<lb n="5106"/><span>sí le Calmar. Ba h-é a grádh é. Ba h-é fuascaltóir a</span>
<lb n="5107"/><span>h-inghine é. Rug sí ar bharr a bhaise agus chrom ghá pógadh</span>
<lb n="5108"/><span>go mear is go minic. "Fan go lá againn," ar Óighfhear</span>
<lb n="5109"/><span>Álainn. "Fanfad cheana," ar Calmar. Chuadhadar araon</span>
<lb n="5110"/><span>ag spaisteoireacht.</span></p>
<lb n="5111"/>
<lb n="5112"/><p><span>Tháinig an oidhche. Shuidh Calmar agus muintir an tighe chum</span>
<lb n="5113"/><span>buird san phroinntigh. d'oscail an doras. Cia h-í an</span>
<lb n="5114"/><span>óigbhean arrachtach so, agus í éaduighthe go h-órnáideach i</span>
<lb n="5115"/><span>gcorcra ríoghamhail gréasuighthe. Do bhi gearrfhalaing shíoda</span></p>
</div>
<pb n="276"/>
<div><lb n="5116"/><p><span>liathghuirm, go dteimheal uaithne, go mballaibh órdha, ghá coimeád</span>
<lb n="5117"/><span>le dealgaibh órdha, ar a guaillibh amhail sciatháin aingil. Do </span>
<lb n="5118"/><span>bhí rotháin deargán ndeallraidheach um a muinéal mín ard</span>
<lb n="5119"/><span>eala, agus iad ag sileadh síos ar a brollach bán. Féach a</span>
<lb n="5120"/><span>cuacha casta ghá gcongbháil le coróinn de chíoraibh órnuighthe</span>
<lb n="5121"/><span>le néamhannaibh lonnracha noch atá in iomaidh agus i gcomórtas</span>
<lb n="5122"/><span>le n-a súlaibh neamhdha gorma bugha-dhatha bealltaine. Cia</span>
<lb n="5123"/><span>h-í féin? Shid í Ainnir Álainn do ba ornáid do ríogh-chathaoir.</span>
<lb n="5124"/><span>D'éirigh Calmar. Shaoil labhairt acht do dhiúltuigh a theanga.</span>
<lb n="5125"/><span>"Seo, a mhúirnín dílis, t'fhuascaltóir milis." Thug</span>
<lb n="5126"/><span>Ainnir Álainn gearr-shilleadh súl, lán de bhuidheachas, do las</span>
<lb n="5127"/><span>a snódh le luisne; d'fhéach chum talmhan ag síneadh dhá bhánbhais</span>
<lb n="5128"/><span>mhín chuige. Do phóg sé barr a méar agus do chuir rian</span>
<lb n="5129"/><span>gilmhéire i gcroidhe cailce a deárnan dile.</span></p>
<lb n="5130"/>
<lb n="5131"/><p><span>d'éis codach shuidheadar cois teineadh connaidh. Is iomdha</span>
<lb n="5132"/><span>scéal d'innis bean-a'-tighe ar Ainnir Álainn ó n-a naoidheantacht</span>
<lb n="5133"/><span>gus an uair sin. "Innis scéal an fhiolair dúinn," ar</span>
<lb n="5134"/><span>sí le fear-a'-tighe, agus d'innis. Bhá gadhar ag Ainnir</span>
<lb n="5135"/><span>Álainn an tan do bhí sí na bachlóigín. Tharraingeadh an gadhar</span>
<lb n="5136"/><span>so í ar thrucailín nó carbad, noch do rinneas di, tríd na</span>
<lb n="5137"/><span>bántaibh. Lá dár ghabh sí amach in a truacailín tar Fhaithche</span>
<lb n="5138"/><span>na Nóinín go fuarán fíoruisce, chrom an cailín banaltra</span>
<lb n="5139"/><span>ag bailiughadh bláth agus ag déanamh blaithfleasc don</span>
<lb n="5140"/><span>bhachlóigín. Siúd fiolar ó fhaillibh Sléibhe na mBan anuas</span>
<lb n="5141"/><span>ar mo bhachlóigín, gur shaoil breith ar a h-ionar uaithne síoda</span>
<lb n="5142"/><span>uirri; acht d'ionnsuigh an gadhar go dian dásach é. Do liúigh</span>
<lb n="5143"/><span>mo bhachlóigín le neart scannraidh. Do ghlaoidh an cailín</span>
<lb n="5144"/><span>os ard ar chongnamh, agus í ag cuidiughadh ar a dícheall leis</span>
<lb n="5145"/><span>an ngadhar dána. B'é deonughadh Dé go rabhas féin ag</span>
<lb n="5146"/><span>treabhadh is an ngort ba ghiorra dhóibh agus eadarainn i dtriúr</span>
<lb n="5147"/><span>do ruagamar an fiolar fuilteach fiar-chrágach.</span></p>
<lb n="5148"/>
<lb n="5149"/><p><span>d'imthigheadar chum leapthan; acht do b'fhada go dtáinig</span>
<lb n="5150"/><span>codladh ná suan ar Cholmar. "Is í seo," ar sé in a aigne,</span>
<lb n="5151"/><span>"an t-aingeal noch do chonnarcas is an suanáras so in a</span>
<lb n="5152"/><span>bhfuilim im luighe anois. Is í do chonnarcas os cionn na</span></p>
</div>
<pb n="278"/>
<div><lb n="5153"/><p><span>gcoill ar an Ráith Aird. Is í do chonnarcas san mainistir.</span>
<lb n="5154"/><span>Is í do chonnarcas im aislingibh oidhche ag sméideadh orm; is</span>
<lb n="5155"/><span>anois, dar ndóigh, beidh sí na gnaoi gan gruaim romham.</span></p>
<lb n="5156"/>
<lb n="5157"/><p><span>Do ghlaoidh an coileach agus thuit a chodladh air. In aisling,</span>
<lb n="5158"/><span>chonnairc sé, dar leis, í cois fhuaráin, agus í ag bailiughadh</span>
<lb n="5159"/><span>an bhuidheacáin bhuidhe, an tseibhirín shéimh, na salchuaiche guirme</span>
<lb n="5160"/><span>agus ag déauamh bláithfleasc; gur shuidh sí síos cois an</span>
<lb n="5161"/><span>fhuaráin, gur thuit na codladh fá scáth na gcrann; gur rith</span>
<lb n="5162"/><span>mactíre mire chum a sciobtha leis; gur rith féin dá tárrtháil,</span>
<lb n="5163"/><span>- agus leis an ngeite do mhúscail sé.</span></p>
<lb n="5164"/>
<lb n="5165"/><p><span>XIX</span></p>
<lb n="5166"/>
<lb n="5167"/><p><span>LÁ AR NA BÁNTAIBH</span></p>
<lb n="5168"/>
<lb n="5169"/><p><span>D'éirigh Calmar go doich. Bhá drúcht mar néamhannaibh ar</span>
<lb n="5170"/><span>gach craoibh ghlais, is ar bharr an fhéir. Chuaidh suas ar chnocán</span>
<lb n="5171"/><span>aoibhinn aorach glas, mara raibh dath odhar-uaithne ar dhuilleabhar</span>
<lb n="5172"/><span>óg beith-na-meas. Chonnairc, tré chnó-mhuine Ainnir Álainn</span>
<lb n="5173"/><span>na seasamh i measc na gcaorach ar bhán mín do bhí foilighthe le</span>
<lb n="5174"/><span>féar glas agus le nóiníníbh niamhracha. Tháinig Calmar dá</span>
<lb n="5175"/><span>h-ionnsaighe. D'fhéach sí go mín maordha air. "Is</span>
<lb n="5176"/><span>aoibhinn aorach an mhaidin gheal ghréine drúchta í seo," ar</span>
<lb n="5177"/><span>Calmar. "Is aoibhinn, míle buidheachas le Dia," ar Ainnir</span>
<lb n="5178"/><span>Álainn. "Caithfe mé aire do thabhairt don uainín lag so</span>
<lb n="5179"/><span>go bhfuighfe a mháthair do dhiúl."</span></p>
<lb n="5180"/>
<lb n="5181"/><p><span>Bhá uainín lag aici, noch do bhí sí tar éis tarraingthe as díg</span>
<lb n="5182"/><span>uisce in ar thuit sí. Bhá an chaora bhocht ag méighligh go</span>
<lb n="5183"/><span>truaighmhéileach os cionn a h-uainín ghil. "Shaorais ó bháideadh an</span>
<lb n="5184"/><span>t-uainín geal san," ar Calmar, "agus tá a mháthair ag</span>
<lb n="5185"/><span>méighligh go truaighmheileach, ag caoineadh a h-uainín, noch is</span>
<lb n="5186"/><span>dóigh léi bheith marbh." Chuir Ainnir Álainn an t-uan geal</span>
<lb n="5187"/><span>na sheasamh, agus chuir a bhéal bán blasta chum útha a mháthara</span>
<lb n="5188"/><span>an tan do chrom ag ól go dícheallach, agus é ag crothadh a</span>
<lb n="5189"/><span>iarbaill chomh mear le bille bogadán. d'fhéach an chaora suas</span>
<lb n="5190"/><span>go neamhurchóideach in aghaidh Ainnire Álainne agus í ag méighligh</span></p>
</div>
<pb n="280"/>
<div><lb n="5191"/><p><span>go mín. "Is gearr idir a gol is a gáire," ar Calmar, ag</span>
<lb n="5192"/><span>féachaint suas in aghaidh Ainnire Álainne, is ag breith ar</span>
<lb n="5193"/><span>bharr a baise in a ghealghlaic féin. Siúd na deora glasa</span>
<lb n="5194"/><span>go neamhaonta ó n-a súlaibh, agus do shil ceann nó dó ó shúlaibh</span>
<lb n="5195"/><span>Chalmair.</span></p>
<lb n="5196"/>
<lb n="5197"/><p><span>D'imthigheadar síos cois cloidh-fáis sceiche gile do bhí</span>
<lb n="5198"/><span>clúduighthe le bláthaibh bána boladh-chumhra. Bhá an uiseóg</span>
<lb n="5199"/><span>uasal ag sírsheinm is na h-ardaibh dóibh. Chualadar guth caoin</span>
<lb n="5200"/><span>cuaiche ar ghéigín glas. Rinne Calmar rothán de nóiníníbh</span>
<lb n="5201"/><span>niamhracha agus de shalchuachaibh gorma, gach le ceann, ghá chur</span>
<lb n="5202"/><span>thar a ceann cuachach ar a muinéal mín ag sileadh síos go</span>
<lb n="5203"/><span>brollach uirthe. Thángadar, ar an gcosán chum na h-abhann,</span>
<lb n="5204"/><span>gus an ionad in a raibh an tsail noch do scuaib an tuile léi.</span>
<lb n="5205"/><span>Do chriothnuigh Ainnir Álainn ag féachaint di air gur fhóbair</span>
<lb n="5206"/><span>di tuitim i laige. Do thrialladar leo gus an droichead feadha</span>
<lb n="5207"/><span>noch do rinne an tuile dhóibh ag raobadh na bport ar gach taoibh</span>
<lb n="5208"/><span>gur thuiteadar dhá chrann arrachta donn-daraighe trasna na</span>
<lb n="5209"/><span>h-abhann ag greamughadh dhóibh agus ag dul in achrann i ngéagaibh</span>
<lb n="5210"/><span>a chéile go h-ard san aer go ndeárnadar droichead aidhbhéil</span>
<lb n="5211"/><span>ard aorach donn-daraighe dos-leatan ar an abhainn. Do rith</span>
<lb n="5212"/><span>Calmar go h-athlamh éadtrom ar an droichead. Rug ar</span>
<lb n="5213"/><span>bharr baise ar Ainnir Álainn, ag cabhrughadh léi, agus sheasadar</span>
<lb n="5214"/><span>araon ar a lár, - géag mhór le n-a n-ucht mar shlait droichid</span>
<lb n="5215"/><span>agus géag eile le n-a ndruim.</span></p>
<lb n="5216"/>
<lb n="5217"/><p><span>Dob áluinn radharc na tíre ón droichead feadha so. "Shin</span>
<lb n="5218"/><span>é Gleanntán Aoibhinn soir láimh linn," ar Ainnir Álainn,</span>
<lb n="5219"/><span>"agus an Abhainn ag sníomh tríd. Féach ar an aill ard úd ar</span>
<lb n="5220"/><span>ar dtaobh thuaidh, agus í foilighthe le gach crann dhá áille -</span>
<lb n="5221"/><span>cuid aca fá dhuilleabhar agus cuid eile ag gobughadh amach.</span>
<lb n="5222"/><span>Siúd coinín ag rith, tré bhuaibh agus caoiribh geala m'athar,</span>
<lb n="5223"/><span>ón abhainn álainn gus an gcoinicéar san bhfaill. Sin, ar sí,</span>
<lb n="5224"/><span>ardán aoibhinn ar an dtaobh theas, agus é uile foilighthe le</span>
<lb n="5225"/><span>gortaibh geamhair, an chruithneacht go h-ard is an coirce d'éis</span>
<lb n="5226"/><span>ghobuighthe. Chidhir an céachta cam ag h-aithiontodh guirt na</span>
<lb n="5227"/><span>bpotataoi.  Chidhir an bráca fiaclach ag fuirseadh na h-eornan</span></p>
</div>
<pb n="282"/>
<div><lb n="5228"/><p><span>bige nuadh-churtha. Ramhat, ar do thaoibh chlé, ar Ainnir Álainn,</span>
<lb n="5229"/><span>atá caisleán noch do tógadh leis an gcéad ghall tháinig chun na</span>
<lb n="5230"/><span>tíre se, nár ab é a mbeatha ann! chidhir a láidre atáid na</span>
<lb n="5231"/><span>ballaí fós. chidhir na caisleáin chúinne, na bardachta</span>
<lb n="5232"/><span>bagarthacha, comhluighe na ndoras agus an droichead arduighthe.</span>
<lb n="5233"/><span>Nach láidir é an badhbhdhun, nach doimhin an cladh mór agus é ar na</span>
<lb n="5234"/><span>líonadh d'uisce na Craosóige!</span></p>
<lb n="5235"/>
<lb n="5236"/><p><span>Chidhir ar do dheis ar an dtaobh eile, cnoc aoibhinn aorach</span>
<lb n="5237"/><span>urghlas coillteamhail, agus ráth ard aoibhinn ar a bharr, agus</span>
<lb n="5238"/><span>caisleán ard aoibhinn i lár na rátha. chidhir an lubhghort, an</span>
<lb n="5239"/><span>bláthghort, an abhalghort leath timcheall ar chosán an chaisleáin</span>
<lb n="5240"/><span>thuaidh, agus an ráth theas ar an áth sin thíos." "Do ghallaibh,</span>
<lb n="5241"/><span>is dóigh liom," ar Calmar. "Go díreach," ar an teagascthóir</span>
<lb n="5242"/><span>caomh. "Féach eatartha araon. chidhfir níos sia soir caisleán</span>
<lb n="5243"/><span>láidir eile ar bharr aille ag cosnamh an bhealaigh mhóir ar a</span>
<lb n="5244"/><span>ngabhaid uaisle ó dheisceart Éireann go Baile-átha-cliath.</span>
<lb n="5245"/><span>shoir idir thalamh agus aer chidhir na sléibhte ar muin a chéile,</span>
<lb n="5246"/><span>ag tógbháil a gceann chum féachaine ar an ghleanntán aoibhinn</span>
<lb n="5247"/><span>seo." "Is aoibhinn an radharc é," ar Calmar. "Féach síos</span>
<lb n="5248"/><span>san abhainn ghlain ghainmhe se," ar sí, "agus chidhfir an breac</span>
<lb n="5249"/><span>ag cuilearacht, an gailliasc gortach ag iascaireacht, agus an</span>
<lb n="5250"/><span>bradán ballach . . ." Do stad Ainnir Álainn.  D'imthigh</span>
<lb n="5251"/><span>an radharc as a súlaibh. B'éigin di géag do ghreamnughadh</span>
<lb n="5252"/><span>chum a congbhála suas. Tháinig siolladh gaoithe aniar cois</span>
<lb n="5253"/><span>abhann agus tháinig sí chúichi fein go grod.  D'imthigheadar ón</span>
<lb n="5254"/><span>droichead. "Ná bí ag smaoineamh," ar Calmar ar an</span>
<lb n="5255"/><span>dtubaist úd." "Ní féidir dom a cur as mo cheann an tan</span>
<lb n="5256"/><span>chidhim an abhainn." d'imthigheadar abhaile. "Nílir go ró-mhaith.,</span>
<lb n="5257"/><span>a leinbh," ar bean-a'-tighe. "Níl," ar Calmar, ag</span>
<lb n="5258"/><span>innsin gach nidh dár thárla an mhaidin sin. Chuaidh Ainnir</span>
<lb n="5259"/><span>Álainn chum suain aithghiorra do dhéanamh, agus chuaidh Calmar</span>
<lb n="5260"/><span>ag iascaireacht cois na h-abhann.</span>
<lb n="5261"/>
<pb n="284"/></p>
<lb n="5262"/>
<lb n="5263"/><p><span>XX</span></p>
<lb n="5264"/>
<lb n="5265"/><p><span>AN LIATHRÓID BHEALLTAINE</span></p>
<lb n="5266"/>
<lb n="5267"/><p><span>Cm.30.iv, 28:3. v.29</span></p>
<lb n="5268"/>
<lb n="5269"/><p><span>Tháinig leath na dúithche chum an liathróid Bhealltaine do</span>
<lb n="5270"/><span>thógain. Thug Ainnir Álainn as a gealláimh do Chalmar í, noch</span>
<lb n="5271"/><span>do thug d'Óigfhear Groidhe í. Beirtear amach ar an bhfaithche</span>
<lb n="5272"/><span>í fá rothánaibh bláth agus glasra. Cuirtear go h-ard ar bharr</span>
<lb n="5273"/><span>croinn í, agus cromaid an t-aos óg ag rinnce n-a timcheall</span>
<lb n="5274"/><span>ar an bhán glas le ceol na cláirsighe - na daoine críonna na</span>
<lb n="5275"/><span>suidhe go socair sámh cois srutháin channránaigh fá scáth na</span>
<lb n="5276"/><span>gcrann nglas. Sin cailín gleoite cúl-chas coislúthmhar cailce</span>
<lb n="5277"/><span>súl-ghorm ag fuaidreadh tríd an rinnce fada leis an óigfhear</span>
<lb n="5278"/><span>lúthmhar láinéascaidh úd, lámh i láimh, cúl le cúl, aghaidh le</span>
<lb n="5279"/><span>h-aghaidh. Och! nach éadtrom iad! Ní lúbann siad an féar!</span>
<lb n="5280"/><span>Siúd bruinnioll bhéalmhilis, a folt scáineach ag imtheacht le</span>
<lb n="5281"/><span>gaoith. Nach socair, nach séimh lúbann a com, a cosa, a lámha,</span>
<lb n="5282"/><span>ó ghuaillibh geala síos, agus ní táire don óigfhear atá ag</span>
<lb n="5283"/><span>rinnce léi agus ghá leanamhaint tríd an damhsa doilbhthe.</span>
<lb n="5284"/><span>Tuiteann an rothán bláith dá muinéal mín. Cuireann an</span>
<lb n="5285"/><span>t-óigfhear suas é ag sileadh síos go n-a brollach bán.</span></p>
<lb n="5286"/>
<lb n="5287"/><p><span>Siúd gasra grinn eile ag rinnce móinín, cois an chroinn</span>
<lb n="5288"/><span>bheith-na-meas. Nach cleasach, nach lúbach iad, ag imtheacht le</span>
<lb n="5289"/><span>luathas fainleóige tríd an rinnce-sidhe le ceol píbe na bport.</span>
<lb n="5290"/><span>Nach milis an bháibín bhéildearg úd atá ag blasadh beorach</span>
<lb n="5291"/><span>cubharbháine!</span></p>
<lb n="5292"/>
<lb n="5293"/><p><span>"Cuirim ort," ar Groidhe-fhear. "Leigim leat!" ar</span>
<lb n="5294"/><span>Óigfhear Álainn. Baintear an liathróid órdha as an chraoibh</span>
<lb n="5295"/><span>bhealltaine. Siúd suas san aer í ag cur geite ar fháinleógaibh</span>
<lb n="5296"/><span>fiadhaine agus ar fhuiseógaibh uaisle, go nár fhéach sí ní ba</span>
<lb n="5297"/><span>mhó ná cnó coill. Sin síos í go luathas fiolair shléibhe do </span>
<lb n="5298"/><span>bheadh ar tí uan geal do sciobadh. Buailtear le righin-chomán</span></p>
</div>
<pb n="286"/>
<div><lb n="5299"/><p><span>fuinnseóige í ó láimh Groidhe-fhir taoisigh an láir Mhuimhnigh</span>
<lb n="5300"/><span>ghá cur tar cheannaibh laoch Laighean. Cluintear glam. Do</span>
<lb n="5301"/><span>chrith na spéartha.</span></p>
<lb n="5302"/>
<lb n="5303"/><p><span>XXI</span></p>
<lb n="5304"/>
<lb n="5305"/><p><span>DEN bhFOCHRACH CILLE.</span></p>
<lb n="5306"/>
<lb n="5307"/><p><span>Bhá cill gan cheann acht ar an dtearmann (naoimhiosta) amháin</span>
<lb n="5308"/><span>noch do bhí foilighthe le díon liathchloch ar n-a ndaingniughadh</span>
<lb n="5309"/><span>le moirtéal tanaidhe. Bhá garrán uaigneach idir í agus an</span>
<lb n="5310"/><span>bláthghort do bhí láimh leis an tigh mór cois fhaille. Bhá eas</span>
<lb n="5311"/><span>cannránach ag tuitim láimh léi, agus coill donndaraighe</span>
<lb n="5312"/><span>timcheall uirri dá folchadh ó ghallaibh. Ag crónughadh lae chuaidh</span>
<lb n="5313"/><span>Caoimhghin d'urnaighe Dé mhóir Uile-chomhachtaigh san gcill</span>
<lb n="5314"/><span>uaignigh ró-álainn seo. Bhá colamhna caola arrachtacha ghá</span>
<lb n="5315"/><span>roinn i dtrí codchaibh, sé sin, i naoi agus i ndá eite. Bhá</span>
<lb n="5316"/><span>fuinneóga caola arda gotamhla ar a taobhaibh, agus iad</span>
<lb n="5317"/><span>foilighthe ar an dtaobh amuigh le géagaibh na gcrann ar chor gur</span>
<lb n="5318"/><span>ar éigin do leigidís solas na gréine gile isteach i meadhonlae</span>
<lb n="5319"/><span>samhraidh. Bhá altóir ard aoibhinn innte de mharmar dubh</span>
<lb n="5320"/><span>snoighte go h-eisdealbhach ealadhanta. Os cionn na h-altórach,</span>
<lb n="5321"/><span>bhá íomháigh Chríost dá chéasadh - go n-an ré láin agus an ghrian</span>
<lb n="5322"/><span>fá urdhubhadh agus Sliabh Cailbhre go dorcha dubhach.</span></p>
<lb n="5323"/>
<lb n="5324"/><p><span>Bhá íomháigh óighe duibhe ar an eadarscar, agus í ag imirt ar</span>
<lb n="5325"/><span>chláirsigh, is ag adhradh an Dé Mhóir Uile-chumhachtaigh. Íomáigh</span>
<lb n="5326"/><span>aghaidh-mhílíghtheach, cheann-chrom, dhubh-éaduighthe í an íomháigh</span>
<lb n="5327"/><span>seo, leann uimpe chomh tana san go bhfaicfaoi go soiléir a</span>
<lb n="5328"/><span>gnúis tríthe. Bha a géaga geala sínte amach ag imirt na</span>
<lb n="5329"/><span>cláirsighe. Bhí an íomháigh seo ar n-a leath-cheilt le h-aon de na</span>
<lb n="5330"/><span>colamhnaibh; ar chuma, an tan do sheasfadh duine láimh le</span>
<lb n="5331"/><span>doras na cille ní fheiceochadh ar aon chor í; acht do chidhfeadh</span>
<lb n="5332"/><span>go soiléir í an tan do dhruidfeadh suas cois an eadarscair</span>
<lb n="5333"/><span>agus na páile noch do dheighil na daoine amach ón naoimh-iosta.</span></p>
<lb n="5334"/>
<lb n="5335"/><p><span>Thagadh sólás dubhach ar chroidhe Chaoimhghin ag smaoineamh dó</span></p>
</div>
<pb n="288"/>
<div><lb n="5336"/><p><span>ar chéasadh Chríost ar Shliabh Cailbhre. Chuireadh siansán na</span>
<lb n="5337"/><span>sreabh agus crónán na gaoithe, tréas na fuinneóghaibh, sólás</span>
<lb n="5338"/><span>cumhach fós air. Shaoileadh go gcluineadh ceol caoin na cláirsighe</span>
<lb n="5339"/><span>dhá seinm ag an óigh dhuibh, agus ní fhágadh an chill go h-am</span>
<lb n="5340"/><span>codalta, agus ba leasc leis a fágain an t-am san féin.</span></p>
<lb n="5341"/>
<lb n="5342"/><p><span>2</span></p>
<lb n="5343"/>
<lb n="5344"/><p><span>Oidhche chiúin ghealaighe chuaidh Caoimhghein tréas an bhláthghort</span>
<lb n="5345"/><span>gus an gcill uaignigh. Bhá a aigne go buartha brónach. d'oscail</span>
<lb n="5346"/><span>doras na cille go h-aireach, ciuin. Bhí mar bheadh dordán</span>
<lb n="5347"/><span>cuileóige le clos tréas an gcill. Bhá an ghealach lán na suidhe i</span>
<lb n="5348"/><span>meadhon-ardaibh neimhe glaine dubhghuirme réaltleathta, gan</span>
<lb n="5349"/><span>néal gan cheo. Bhá cannrán na gaoithe go ró-chiuin tré chrannaibh</span>
<lb n="5350"/><span>ag at agus ag seargadh gach re seal go gcluinfaoi dordán na</span>
<lb n="5351"/><span>cuileóige. Cluintear arís siansán na sreabh sléibhe go ciuin</span>
<lb n="5352"/><span>ag at, ag ardughadh, ag crith, ag laigheadughadh, ag seargadh.</span>
<lb n="5353"/><span>Cluintear arís an chuileóigín éagsamhail úd. Do shuidh Caoimhghein</span>
<lb n="5354"/><span>ar shean-chathaoir go ndrom ard óirnáideach. d'uidh</span>
<lb n="5355"/><span>ar n-uidh tháinig sáimhe ar a anam. Chuala, dar leis, ceol nimhe.</span>
<lb n="5356"/><span>d'éist. Shearg an ceol. Chuala ceol na sreabh sléibhe arís go</span>
<lb n="5357"/><span>ciuin caomh caoin ag at. Chuala sian neamhdha go socair séimh</span>
<lb n="5358"/><span>ag crith, ag at is ag borradh. Sheairg sé is d'imthigh ar ceal.</span>
<lb n="5359"/><span>Cluintear an chuileóigín oidhchidhe arís. Bhá solas na gealaighe</span>
<lb n="5360"/><span>go fann ag taithneamh tré dhuilleabhar na gcrann gcannránach,</span>
<lb n="5361"/><span>is ag criothnughadh ar an urlár dubhchlochach ngrábhálta. d'fhéach</span>
<lb n="5362"/><span>acht ní fheaca aoinneach. Shiubhail sé treasna ó bhalla go balla.</span>
<lb n="5363"/><span>Ní fheaca acht íomháigh na h-óighe duibhe ag an gcláirsigh. d'fhág</span>
<lb n="5364"/><span>an chill agus d'imthigh chum suain gus an túir uaignigh.</span></p>
<lb n="5365"/>
<lb n="5366"/><p><span>3</span></p>
<lb n="5367"/>
<lb n="5368"/><p><span>Chuaidh Caoimhghein gus an gcill oidhche dhuibhré. Bhádar na</span>
<lb n="5369"/><span>réalta mar bhallaibh órloiscthe ar aghaidh neimhe. d'oscail</span></p>
</div>
<pb n="290"/>
<div><lb n="5370"/><p><span>an doras go ciuin mar ba ghnáth. Shuidh na chathaoir aird</span>
<lb n="5371"/><span>órnáidigh dhonn-daraighe. Bhá dorchadas agus ciunas ag suidhe</span>
<lb n="5372"/><span>sa chill. Cluintear guth cumha amuigh san choill. Bhá ceann</span>
<lb n="5373"/><span>Caoimhghein na luighe ar chroidhe a dheárnan, agus a uille ar</span>
<lb n="5374"/><span>bhraic na cathaoireach. Cluintear sian na sreabh sléibhe agus</span>
<lb n="5375"/><span>cannrán na gaoithe tréas na crannaibh go ciuin soineamhail</span>
<lb n="5376"/><span>ag at, ag seargadh, ag imtheacht as. Cluintear ceol neamhdha</span>
<lb n="5377"/><span>ag crith, ag at. Freagrann an macalla é. Cluintear ceol</span>
<lb n="5378"/><span>arís agus guth aingil ag canadh rann den triamhain. Bhíodhg</span>
<lb n="5379"/><span>croidhe Chaoimhghein. Sheairg an ceol. Chuaidh as. Bhá</span>
<lb n="5380"/><span>tiugh-dhorchadas ann. Níor cluineadh oiread agus cuileóg oidhchidhe.</span>
<lb n="5381"/><span>Go h-obann siúd teine thréan tréas an gcill na lasrachaibh</span>
<lb n="5382"/><span>dearga ó bhonn go barr. Do líon boladh láidir ruibhe an t-aer</span>
<lb n="5383"/><span>agus d'aon urchar bídhge amháin bladhmanna bagartha tórnaighe</span>
<lb n="5384"/><span>truime agus fearthainn trom ag briseadh ar dhuilleabhar na</span>
<lb n="5385"/><span>gcrann agus ag stealladh ar urlár na cille. Critheann an</span>
<lb n="5386"/><span>chill ó cheann go ceann. Bhíodhg croidhe Chaoimhghein. Siúd</span>
<lb n="5387"/><span>teinntreach ag lasadh na cille agus na gcoill ndubh. Bhlaidhm</span>
<lb n="5388"/><span>an tóirneach arís go bagarthach baoghalach. Sin síos báisteach</span>
<lb n="5389"/><span>bhorb, sin caor eile fá'n gcoill agus casarnach san gcill</span>
<lb n="5390"/><span>chrithigh. Táid na flaithis ag scoltadh, ag raobadh ag tuitim</span>
<lb n="5391"/><span>chum talmhan. Sin casarnach arís. Tá cuma truaighe ar íomháigh</span>
<lb n="5392"/><span>óighe duibhe na cláirsighe. Seo síos clagairneach choimhightheach.</span>
<lb n="5393"/><span>Táid croinn agus duilleabhar ag coimhchrith.</span></p>
<lb n="5394"/>
<lb n="5395"/><p><span>Do mhaoluigh fearg agus fraoch na bhflaitheas. Stadadar</span>
<lb n="5396"/><span>bladhmanna na tóirnighe. Do stad an chlagairneach choimhighteach.</span>
<lb n="5397"/><span>Do ghlan aghaidh na spéire, agus d'imthigh Caoimhghein gus an</span>
<lb n="5398"/><span>tuir uaignigh le solas réalta neimhe.</span></p>
<lb n="5399"/>
<lb n="5400"/><p><span>Níor chrith aon nidh anois acht an crann critheach amháin.</span></p>
<lb n="5401"/>
<lb n="5402"/><p><span>4</span></p>
<lb n="5403"/>
<lb n="5404"/><p><span>Bhá Caoimhghein ag dul gus an túir uaignigh san bhfaraois,</span>
<lb n="5405"/><span>oidhche ghealaighe. Bhá néalta neimhe na lomraíbh liathbhuidhe.</span>
<lb n="5406"/><span>Chaill sé a shlighe ar chuma narbh fheas dó cá raibh sé. Chuala</span></p>
</div>
<pb n="292"/>
<div><lb n="5407"/><p><span>sé siansán na sreabh agus chonnairc an chill tré thiugh-ghéagaibh</span>
<lb n="5408"/><span>na coille. Do stad ag an doras. Bhá ciúnas ann. Do shuidh</span>
<lb n="5409"/><span>san tseanchathaoir ag an doras. Bhá solas na gealaighe ag</span>
<lb n="5410"/><span>crith tré dhuilleabhar crann agus tré fhuinneógaibh, agus cia</span>
<lb n="5411"/><span>gurbh é an oidhche do bhí ann, bhí an cróidhearg, an dearg, an</span>
<lb n="5412"/><span>cur, an buidhe, an uaithne, an gorm, an dubhghorm agus an</span>
<lb n="5413"/><span>corcra ag crith go h-aidhbhéil-iongantach, ar an urlár, agus</span>
<lb n="5414"/><span>ioldatha eile ag teacht is ag imtheacht, mar bha le draoidheacht.</span>
<lb n="5415"/><span>Bhí Caoimhghein ag féachaint, maille le h-alltacht chroidhe.</span>
<lb n="5416"/><span>Cluintear glór caoin na sidhe ngaoithe amuigh ag teacht</span>
<lb n="5417"/><span>ón sliabh tréas an gcoill. Cluintear duanghail na gaoithe</span>
<lb n="5418"/><span>tréas na fuinneógaibh. Do stad an sidhe gaoithe. Do stad an</span>
<lb n="5419"/><span>duanghail. Cualadh an ceol neamhdha go ciuin caoin, ag at</span>
<lb n="5420"/><span>chum dromchla ornáidigh an dín, is annsan ag seargadh go</span>
<lb n="5421"/><span>ndeachaidh as. Cualadh an ceol arís, agus an rann so: "Ar</span>
<lb n="5422"/><span>uisce na Babalóine. . . ."  "Ní h-í an ógh dhubh acht aingeal</span>
<lb n="5423"/><span>atá ag canadh," ar Caoimhghein in a aigne féin. d'fhéach chum</span>
<lb n="5424"/><span>na h-altórach. Chonnairc an ógh dhubh is a lámha leabhaire glégeala</span>
<lb n="5425"/><span>ag imtheacht ar théadaibh na cláirsighe, a méara laga, meara</span>
<lb n="5426"/><span>ghá seinm go caoin. Bhá an ghealach ag taithneamh uirri. Bhíodhg</span>
<lb n="5427"/><span>croidhe Chaoimhghein.</span></p>
<lb n="5428"/>
<lb n="5429"/><p><span>Tháinig dorchadas agus cioth clagairnighe coimhighthighe.</span>
<lb n="5430"/><span>Tháinig ciunas agus solus na gealaighe. D'éirigh Caoimhghein</span>
<lb n="5431"/><span>agus chuaidh tré dhoras na páile de throigh shocair éadtruim</span>
<lb n="5432"/><span>mir tréas an naoimh-iosta. Chuir a lámh ar lígh-dheilbh na h-óighe</span>
<lb n="5433"/><span>duibhe agus na cláirsighe - ní raibh ann acht dathanna ar éadach</span>
<lb n="5434"/><span>cnáibe!</span></p>
<lb n="5435"/>
<lb n="5436"/><p><span>D'imthigh leis ag dian-mhachtnamh gus an tóir uaignigh.</span></p>
<lb n="5437"/>
<lb n="5438"/><p><span>XXlI</span></p>
<lb n="5439"/>
<lb n="5440"/><p><span>OIDHCHE GO MAIDIN.</span></p>
<lb n="5441"/>
<lb n="5442"/><p><span>Is iomdha taidhbhreamh do thárla an oidhche sin do Bhruinnill</span>
<lb n="5443"/><span>an Ór-fhuilt. Idir na taidhbhreamhaibh so, chonnairc sí, dar léi,</span>
<lb n="5444"/><span>longbhriseadh ag bun faille is í féin ar a bárr. Shaoil sí go</span></p>
</div>
<pb n="294"/>
<div><lb n="5445"/><p><span>bhfeaca sí Conchubhar ag snámh, idir bás agus beathaidh agus</span>
<lb n="5446"/><span>a anam féin dá h-imirt san dubhaigéan. Do sceinn sí síos,</span>
<lb n="5447"/><span>dar léi, le faill agus thug sí iarracht ar a fholt do ghreamughadh;</span>
<lb n="5448"/><span>acht do slogadh síos san dubhaigéan cuthaigh cubharbhán dá</span>
<lb n="5449"/><span>h-aindeoin díchill é. Leis seo do scréach is do dhúisigh sí.</span>
<lb n="5450"/><span>"Créad atá ort?" ar a deirbhshiúr léi. "Brionglóid</span>
<lb n="5451"/><span>ró-bhuartha do thárla dhom." "Leig tart í agus codail,"</span>
<lb n="5452"/><span>ar a deirbhshiúr. Chuaidh sí chum suain go fáinne an lae, an tan</span>
<lb n="5453"/><span>d'éirigh sí go h-éascaidh éadtrom go ndeachaidh i mbun a</span>
<lb n="5454"/><span>h-oibre lae.</span></p>
<lb n="5455"/>
<lb n="5456"/><p><span>Ag breacadh an lae do bhí Conchubhar agus Conn san choill</span>
<lb n="5457"/><span>agus iad ag lámhach creabhar. "Tá aimsir lámhach na bpéarlóg</span>
<lb n="5458"/><span>imthighthe anois," ar Conchubhar. "Má tá níl aimsir na naoscach</span>
<lb n="5459"/><span>do lámhach imthighthe," ar Conn. "Siubhlam siar gus na</span>
<lb n="5460"/><span>líonntánaibh cois na dtiobrad bhfíoruisce; óir is ann is gnáth</span>
<lb n="5461"/><span>iad in aimsir sheaca." "Siubhlam cheana," ar Conchubhar;</span>
<lb n="5462"/><span>agus do chromadar ghá lámhach is na riascaibh i lúib choille.</span>
<lb n="5463"/><span>"Céad míle fáilte," ar guth ó chrann cuilinn. "Shid í</span>
<lb n="5464"/><span>Damhnait Ní Ghráinne ar Conn, "ár gcomharsa bhéil dorais."</span>
<lb n="5465"/><span>"Fáilte is fiche romhat," ar guth eile ó mhóinfhéar taobh thall</span>
<lb n="5466"/><span>den chladh fáis. "Shid é guth Caitlín Ní Chaingne, comharsa</span>
<lb n="5467"/><span>eile," ar Conn. "Táid ghár lorg chum céadlongaidh."</span>
<lb n="5468"/><span>Nómait na dhiaidh san bhí "an druidín binn" agus "an</span>
<lb n="5469"/><span>spideóigín spiaca" ag eitil go h-áthasach timcheall Chonchubhair</span>
<lb n="5470"/><span>agus Chuinn. "Téanam go céadlongadh ar iad uile"; agus</span>
<lb n="5471"/><span>is gealgháireach do bhí Ainnir an Chúil Chraobhaigh agus a</span>
<lb n="5472"/><span>h-athair is a máthair rompa uile.</span></p>
<lb n="5473"/>
<lb n="5474"/><p><span>XXIII</span></p>
<lb n="5475"/>
<lb n="5476"/><p><span>OIDHCHE IS MAIDIN I DTIGH SCOLÓIGE</span></p>
<lb n="5477"/>
<lb n="5478"/><p><span>Siúd Caitlín Ní Chiardhubháin ag bróntóireacht, gur líon sí</span>
<lb n="5479"/><span>mála na mine go mba dingthe. "Slán libh go maidin," ar</span>
<lb n="5480"/><span>Bearnán Buidhe. "Slán is beannacht Dé libh," ar Caitlín</span>
<lb n="5481"/><span>agus d'imthigheadar féin agus an chuid eile den chuideachtan,</span></p>
</div>
<pb n="296"/>
<div><lb n="5482"/><p><span>Go nár fhágadar na ndiaidh acht muintir an tighe agus Calmar.</span>
<lb n="5483"/><span>"Is mithid duit-se," ar bean-a'-tighe leis seo, "dul a</span>
<lb n="5484"/><span>chodladh, óir ní mór duit bheith tuirseach d'éis do shiubhail</span>
<lb n="5485"/><span>lae." "Is mithid," ar Calmar, ag imteacht leis go dtí a</span>
<lb n="5486"/><span>sheomra mara raibh leabha chaomh-chnaiste chluthmhar réidh ar a</span>
<lb n="5487"/><span>chionn, in a raibh colcaidh suaimnighe agus tocht breágh clúimh</span>
<lb n="5488"/><span>anuas uirri. d'éis a choisreacain agus a urnaighthe do chur</span>
<lb n="5489"/><span>suas chum Dé mhóir uile-chomhachtaigh, do luigh sé síos fá bhraitlín</span>
<lb n="5490"/><span>mín agus trí súsaíbh sár-olna agus brothrach buidhe. Do bhí</span>
<lb n="5491"/><span>cearcaill ruaimnighe agus adhairt bhog chlúimh fá n-a cheann,</span>
<lb n="5492"/><span>ar chuma gur chodail go socair sámh gur dhúisigh gliadar na</span>
<lb n="5493"/><span>ngealbhan tighe ar maidin é.</span></p>
<lb n="5494"/>
<lb n="5495"/><p><span>Do chlúdaigh, do nigh agus do choisrigh Calmar é féin, agus</span>
<lb n="5496"/><span>do bhuail amach gus an gcistin, áit i raibh bean-a'-tighe ag</span>
<lb n="5497"/><span>ullmhughadh na céadphroinne agus inghean an tighe ag crúdh na</span>
<lb n="5498"/><span>mbó taobh amuigh dhen táirsigh.</span></p>
<lb n="5499"/>
<lb n="5500"/><p><span>"Is aoibhinn aorach an mhaidin sheaca léith spéarghlan gan</span>
<lb n="5501"/><span>néal gan cheo í seo," ar Conn ag teacht agus tuagh na láimh</span>
<lb n="5502"/><span>noch do bhí aige ag gearradh adhmuid chonnaidh ar chearchall</span>
<lb n="5503"/><span>amuich san macha. "Cuirtear chughainn ar gcéadlongadh."</span>
<lb n="5504"/><span>"Cuir cheana, a inghean," ar bean-a'-tighe.</span></p>
<lb n="5505"/>
<lb n="5506"/><p><span>d'éis céadlongadh do ghluais Conn chum a chéachta ag treabhadh</span>
<lb n="5507"/><span>caoinligh. "Muna ndéana an t-oireamh ar san earrach, ní</span>
<lb n="5508"/><span>bhainfe sé sa bhfoghmhar," ar Conn. "Is fíor san," ar Calmar.</span>
<lb n="5509"/><span>Leis sin chrom Conn ag gléasadh a sheisrighe le súgánaibh agus</span>
<lb n="5510"/><span>amaíbh, drománaibh agus fallaibh. Do ghléas sé na slabhraí,</span>
<lb n="5511"/><span>an choistéad agus an slabhra fada; agus do chuir an soc agus</span>
<lb n="5512"/><span>an coltar ar an chéacht. Iarsin do chromh Tadhg Tiomanaidhe,</span>
<lb n="5513"/><span>go n-a phriocaire ghá dtiomáint ag rádh: - Hob! a chéirín:</span>
<lb n="5514"/><span>ha! a láir cheannainn: caoin, caoin, a ghearráinín ghiobalaigh!</span>
<lb n="5515"/><span>Srac leat go domhnach é, mar adubhairt Diarmuid Ó Domhnaigh</span>
<lb n="5516"/><span>le n-a mháthair, a chapaillín stadaigh! agus do leig glam as,</span>
<lb n="5517"/><span>is do chan go caoin, is do h-iontuigheadh an fód ar deis san</span>
<lb n="5518"/><span>tseathach ón bhfód fuaghála gus an gcaolfhód go nar fágadh</span>
<lb n="5519"/><span>in gach clais acht an grianán.</span></p>
<lb n="5520"/>
<lb n="5521"/><p>
<lb n="5522"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin IV

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
