Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin II
Title
Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin II
Author(s)
Ó Súilleabháin, Amhlaoibh,
Compiler/Editor
McGrath, Michael
Composition Date
1828
Publisher
(Londain: I.T.S., 1936)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N L054> <L 2> <B 1828 19T> <C Prós> <M 8> <T Cinnlae Amhlaoibh Uí Shúileabháin II> <U Amhlaoibh Ó Súilleabháin; eag. Michael McGrath> <F I.T.S.; Londain> CINNLAE AMHLAOIBH UÍ SÚILEABHÁIN MEADHAN FOBHAIR 1828, MI NA FEIL' MICHIL. Gach la line. An cead la .i. dia luain. Maidin aoibhin ciuin: ceo chomh tiubh san nach ar b'feidir Muilean Ui Briain d'fheiceann o Droichead na nGabhar. Chidhim coirce da gearradh le speal. Is mo de fobhannaibh fothannán, feochadán, agus de cadás an fhobhanain ann na de thuibhe agus de coirce. Ni leasainm coirce crón críon caol do glaodh air. Is cosamhail go ngoil- eann an ceo air an spideoigín, oir ni cloisim a cheol am siubhalta air Bothar na nGabhar, na cois na h-Amha Bige. Cluinim an gearraguirt ag Ceann a' Fatha ag fuid-fuide. Ta sgreachog nó scréachog, i ccliabhan éan ag Micheal Ó Maolala. Is sgreacach a glór, acht is roidheas a chlumh agus a chleitighe. Is cneasta an ainm cabhog .i. cág don ean dubh so leis na h-asain h-asáin dearga ag na leanaibhe, oir is ro-cabach e. La breagh brothallach greine nealtana. Taid na gearraguirt ag labhairt air gach taobh diom: ag deire laoi, chidhim garsún ag iasgaireacht ar lis ain. uath. lios, Cill Cuinnigh no gailliasg .i. lús nó liús ag Poll-Seaghain. d'eirig na nealta mar an airgid beo. <L 4> An dara la .i. dia mairt. La breagh brothallach greine: speir gan ceo gan neal an uiread mo bhaise o radarccrios go barr. Chuadhas gus an Amha Big noch ata da deanamh doimhin. Baintear clochaoil ag Ath Micoda Mic Óda (ta droicead adhmaid ann anois le seachtmhain), o se troighthe air doimhneacht, chomh dubh chomh min le clocha dubha an coileir duibh a cCill Cuinnigh cuig cead meadhachan agus fe n-a bhun; clocha cruinne iad. Faightear fo-chloch guail agus beagan colmais agus sligeich duibh 'n a bfochair, no laimh leo, san doimhneacht ceadna ameasg criadh bhuidhe agus márla gorm, no boirchriadh boirr- chré. Ta gainimh a bhfoigseacht beagan slabhra dho, síos an Amha Big agus san bhfearann ceadna. Ni feidir gur ab fulachta Fiann ata ann, oir da ma mba he, ni biodh bheadh an sligeach dubh; agus go mormhor o ta Druim a' Ghuail a bfoigseacht se mile den ait .i. Cill-an-Aill Cill-do-Náile, ag Lios na mBroc, ag Baile Uilliam, agus ata gual a mBaile Ui Chaolain, cia na baintear e. Do géaruigheadh no do gríos- aigheadh gadhar, beagan laethe o shoin a ndiaidh crain cránach trom a mbanaibhe. An tan rug sí an t-al, fuair dá banabh bás, agus ata an crioth air naoi ccinn eile. Ni feidir leo an sine do diul gan a mbeal do choimead leis an t-sine ...léi d'oidce is do ló: gaot ciuin attuadh. An treas la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin druchta speirghlan. Leighim a cCairt cCeannuightheadh Baile-ath'-cliath go bhfuil aimsir breagh a Sasana agus a n-Albainn, mar ata againn fein on ttara la déag de mi lughnasa se gabh thorainn, agus go bhfuil an fobhar sabhalta aca, mar ata againne, agus <L 6> lionmhar go leor. Da bhrigh sin, ni bheidh luachanna air arbhar mar shaoileamar é. Nior cailleadh moran den bhfoghbhar, acht a ndeisceart Sasana mara rabhadar da ghearadh air feadh fearthuinn na Feil' Suitin, .i. o la Feil Suitin, an cuigeadh la deag den Buidhmis, gus an dara la deag de mhi lughnasa, an tan thosadh thosuigh an aimsir bhreagh. Nil acht olbhaois a radh go mbeidh se ag fearthuinn ar feadh da fichiod lá ma fearthanuigheann se la Feil' Suitin. Ni rinn (sic) se acht seacht la fichiod fearthanna a cCalainn, agus, dar ndoith, nior bheag sin. Leighim a ndeismireacht o Chathair Dun-Éidín, go bhfuil gach barr chomh lionmhar aca timchioll Dun-Eidin, is bhi se riamh aca. Beid potataoi lionmhar againn fein. Do bathadh a lan de toradh na Fraince san aimsir fliuch. La aoibhin greine brothallach speirghlan: gaoth roichiuin, ni furas a aithinnt cia an ard as a seideann si, ma seideann si air aon chor. Bionn drucht trom gach aon maidin o stad an fearthuinn: oidhche speirghlan realt solas. Ta Máirt ag druideamhuinn soir go mear. Ta an canach ag imtheacht le gaoith den fobhanán feochadán. Taid siad da gearradh ag bochtain le h-aigheadh teinne. Chidhim beart nó eire diobh air bean bocht chomh mor le cro cranach. Bionn boireain (borán) bóithreán, buairtheán mar teinne aca mar an cceadna (.i. bualtrach tirm). An ceathramha la .i. diardaoin. Maidin ciuin ceo druchta. Ta an ceo chomh tiubh sin nach bfaicim go maith an chuinicéar air talamh na Mionain o Bothar na nGabhar .i. faid cheithre slabhra (céad lúb no sine san t-slabhra). Is iomdha lion dubhain machaire ag liubarna as gach craobh sa cladh; agus is iomdha péarla drucdáin air gach lion aca. Is amhail amhlaidh ataid cumtha .i. ainiomad rad on lár gus an timchiol, agus fidhe iomdha thart thimchiol air na radaibh se mar inneach faoi dluth. Ta an damhan alla a ccead uiread an damhan-machaire: is ar eigin chidheann an t-súil e gan gloinne iomaduigheachta, na an lion go mbionn na péarluidhe druchta air, no feachann <L 8> go h-isiol air feadh an bhfeur an fhéir la brothallach samhra. Do sgaip an ceo um naoi a chlog: la greine nealtana go buile a chlog, an tan thuit cioth fearthanna, la siltheanach as sin go ceathair; la tirm dorcha as sin go deire laoi, an tan chromadar na gearraguirt ag fuid-fuide go mear agus go minic, timchioll Ceann-a'-Fatha. Do ghriosadh me ceann aca: eun mor donn e. Gaoth roichiuin anoir ndeas: ainiomad fainleog tighe bolgriabhach ag eitioll timchioll na sraide a bhfogas den talamh, airdeacht fir on talamh go minic. Ni eitiolladh na fainleoga ciara nios isiola ísle na barr tighe no caislean' agus go minic bidis cead troidh on ttalamh. Cluinim dordan na ccuileog slat suas om cheann. Is da leanmhuin ataid na fainleoga tighe. Is fada na feacas na fainleoga ciara. An cuigeadh la .i. dia haoine. Maidin ciuin, ceo tiubh. Ni feicim faid da shlabhra (cead sine sa t-slabhra): Cia gur gearr is ceolmhar an fead beag ata aig an siobhainin glas. Is iomdha cearc-uisge ruadh san Amhain ag Muileann Ui Briain, agus is iomdha colam coille san gorán giubhaise agus fear-noige is na h-oileanaibh. Taid ceithre hoileáin ann, agus gorain air da oilean aca. Is furas féar do sabhail on dara la deag den mhi se ghabh thorainn. Ni tuisge as an buille sraith e na bionn se leath deanta: gaoth ciuin andeas da ard soir. An seiseadh la .i. dia satharn. La dorcha nealmhar: gaoth beodha anoir ndeas: da mhionceathan le fo-bhraon eattora: gaoth laidir anoir ndeas um deire laoi: oidhche dorcha fearth-anna go breacadh lae. Caileadh moran potataoi a n-iarthar Sasana le tuiltibh mora marbha. Nil rith uisge le fána ann mar ata a n-Eirinn, buidheachas le Dia. Bhi la ann ion a deireadh Sasanach Paddai Potato, le drochmheas air clanna Gaodhal; acht taineadh an la in ar maith leo fein potataoi d'ithe amuich ar an machaire. An seachtmhadh la .i. dia domhnach .i. La Feil' Muire. La <L 10> breagh bog greine nealtana: gaoth ciuin anoir ndeas: oidhche nealtach ciuin. Ta an trioch air Seamaisin, mo leinibhin, air feadh da mi, acht ta se ag teacht uadh saor go leor. Bhi se air ainiomad leanaibhe air feadh an t-samhra 's a' fobhair so. Is guasachtach an tinneas sa ngeibhre é. An t-ochtmhadh la .i. dia luain .i. an la deigheanach an .i. den bhliaghain Iuil. La breagh dorcha neal tiubh: gaoth beodha fionfhuar andeas: oidhche tirm tiubhnealtach. Ta an tárlódh ag tosach, agus cruacha da dheanamh (sic) de stacaighibh cruith- neachta. Is iomdha cruach féir tirm ann anois, is beag de amuich air na moinfhearaibh. An naomhadh la .i. dia mairt. Maidin breagh greine neal- tana: gaoth beodha andeas: trathnona agus deire laoi mion- ceathain o am go h-am. An deichmhadh la .i. dia ceadaoin. Fearthainn trom ag breacadh lae: ceofrán no fearthuinn as sin go trathnona, no tri a chlog: deire laoi greine speirghlan: gaoth andeas da ard soir: oidhche ceathánach siltheanach. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Cioth trom ag breacadh lae: la ceathanach go trathnona no tri a chlog, as sin suas la gealain is nealta: tirm go dorchadas na h-oidhche, an tan do thuit cioth trom: oidhche nealtach agus realtsolas tirm. Biodhas ag ionntodh eornann do Tomas O Niulán ag Loch-a' Grantaigh. Muna ttiormochaidh an aimsir beidh si a mbaoghal braith braich do deanamh di air an sraith. Ta a trian na stuaga aige. Foraoir! nach bhfuil an cuid eile dhi mar sin aige. Beid talmhaintighe fuara fliucha ag buinniughadh aníos anois. An dara la deag .i. dia haoine. La breagh bog greine nealtach: na nealta go trom air sliabhaibh: ag ceathair a chlog clagairneach trom air feadh ceathramha uaire. Cuir seo eorna Tomais Ui Niulain gan ard. Is faillighteach d'fhág se cuid de (sic) san sraith agus cuid eile na stucaibh gan cannaibh gan <L 12> cludach. Gaoth ciuin aniar: la tirm acht an t-aon chioth sin: fuaras folca fíormhór. An treas la deag .i. dia satharn. La mionceathain nealmar: gaoth ciuin aniar. An ceathramha la deag .i. dia domhnach .i. la pátruin na Cuailighe .i. an domhnach d'eis la Feil Muire. La breagh tirm greine nealtana: gaoth beodha fionfuar attuad. Shabhail Tomas Ua Niulain a chuid eornan: 's iomadh bean ceangail agus fear cárnadh agus staca bhidh ag congnadh leis. Caith ceatrar againn proinn leis an t-Athair Seamus Ua Heine- buire. Bhidh cois caoirfheolach bruite le meacain agus turneisighe; bhi ge rosta le pis uaithne glas agus potóg. Bhi mias striopaisighe muchta a leamhnacht; bhi fion Pórt agus sgailtín, bhi té agus abhrain binne Gaoidhilge againn' agus chathamar an oidhche gus an t-aon buile déag go sugach solasach somheanmnach suairc seimh sultmhar. An cuigeadh la deag .i. dia luain. La breagh greine foneal- tana speirghorm: ta suil le Dia agam go bhfuil Samhra beag na Feil' Micil ag tosach linn. Ta Mars Máirt ag triall soir go mear: oidhche speirghlan realtsolas: gaoth roi-ciuin attuadh. Nil aoin iarball air corriasg: deineann a cosa fada a n-ionad iarball iarbuill chum i threorughadh tres an aer. Tosaigheann an bliaghain Iuil Iúbhail .i. Iúdach ag luidhe greine air an t-ochtmhadh la den mhi se meadhan-fobhar. Bhi an cinne Iuil a Longduin na sionagogaibh o luidhe greine go naoi a chlog dia luain, an t-ochtmhadh la. An la na dhiaidh sin .i. an naomhadh la .i. dia mairt se ghabh thorainn an cead la den bliaghain nua Iuil 5589. Bhi Feil na Stoc aca a ccuimhne <L 14> iobartha leinibh Abraham Abarám - leabhar Niumhir Geinis caib.xxii .i. a dó fichead. Ag deich a clog do seideadh na stoic. Ni ithtear proinn na biadh air beith bith go seideadh na stoc. Is cuimhin liom Crois Challain san Sráid Shiar, laimh le combhrac cómhrac-na-mbothar. Bhi se (sic) ag comhbhrac-na mbóthar; acht aistrigheadh é an tan crom Coiste-an-Mala ag rith. Bi se dealbhtadh mar barrachaol na h-Eigipte, de clocha gearrtha snoidhte. Bhi se ceathair-thaobhach le ceimionaibh air a suidheadh daoine ag diol potataoi, bainne etc. go m-barr comhcrainn. Mar so air talamhradharc. "Crois Cállain." An seiseadh la deag .i. dia mairt. La breagh greine neal-tana fionfuar: gaoth ciuin anoir ndeas. An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin .i. la trosga. La breagh greine nealtana fionfhuar: gaoth beodha aniar ndeas: ag deire laoi ciunas mór: oidhche aorach gealaighe ciuin nealtana. Cualas fuiseog aniomh. Nior chualas ceann le <L 16> ni-fheadar-ca-fhad: b'fheidir le da mi nó mar sin; drea (nó di ar e) londubh no smolach cualas le ciantaibh. Taid uile ciuin no balbh o tosac a n-aitheitiughadh. An t-ochtmadh la deag .i. diardaoin. La breagh greine nealtana speirghorm. Se seo an cead la tainidh na beacha capaill chum Maire Ni Niulain, a' luidhe air a cuid siucra. Do marbhadh si cead beach capaill diobh. Is ciuirialta na cuasnoga bionn aca, acht ni deineann siad ceir na mil. Samhra-beag-na-Feil-Michil go ceart e aniomh: gaoth roiciuin anoir ndeas. Rugas fein agus Flóra, mo soichin beag' ar puisín fiadhain ag Tinnil na Mionan. Ta an caitín og chomh reamhar le broc. Ni feadar cread air a beathuigheadh í muna ar lacht a mathara agus ar mioneanla as sin go nuige se. Taid cruacha da ndeanamh de na stacaighibh: ocht fichiod air cruithneacht. An naomhadh la deag .i. dia haoine, la trosga. Maidin aoibhin aorach ceotana nealtana greine druchta: an spideoigin go siansach air gac craoibhin cruim. Cluinim fo-fhuiseog ag breith buidheachas is na hardaibh ttaobh a culaidh nua le h-agaidh an geimhre. Nior thaithneadh taithn an ghrian o meadhan lae suas: na hainleoga tighe go h-iomarcach go h-ard agus go h-isiol ag cuilireacht um deire laoi. An fithcheadh la .i. dia satharn .i. la trosga. La nealtach ceofrán, um deire laoi gaoth beodha anoir ndeas. Cluinim míog ag Ceann-a-Faithche d'eis tuitim oidhche. Ni fheadar an iad na filbinigh míog ata ann no na feadoga. Taid siad air fuaid an fatha: cluinim a n-eitiol, cia nach chidhim iad. Leighim a cCairt Cille Cuinigh go bhfuilid na hainleoga ag cruinniughadh anois na sgataibh a nDorset a Sasana, reidh chum imtheachta chum tiortha budh dheas. Is comhsamhail gurab iad na h-ainleoga mora ciara, noch nach bfeacas le dá mhi annso, ata air ti <L 18> imtheachta, oir chidhim na h-ainleoga tighe go h-iomadamhail beodha a cCallain fos. An t-aonmhadh la air fichiod .i. dia domhnach. La ceofrain trid amach: gaoth ciuin andeas. An dara la fichiod .i. dia luain. La aoibhin bog nealmhar, "gan gal ann den gaoith do chroithfeadh barr croinn na blaith." Bhádar nealta boga leithe na ttromluidhe ar na mor-sliabhaibh. Bhidh cioth gearr um se a chlog air maidin: oidhche aoibhin, aorach nealtan: re lán: gaoth roichiuin andeas da ard siar: na filbínighe no na feadoga ag míogadh ag Ceann-a-Fatha na sgataibh: daoine ag imtheacht ag naoi a chlog a ttosach oidhche gus na gualtaibh (go digh sna gualta mar adeirid): daoine da ccur fein a ccoir chum imtheachta go Cill Baoithin no Baile-an-Garaidh, dia domhnach se chughainn le meirge uaithne agus eadach uaithne chum caradras do dheanam idir clanna Gaodhal. Go ttugadh Dia nach eireochadh na Sasanaig na ccoinne faoi dheire. Bhi cruinniughadh a bFiodh- ard a cCaisiol, agus iomad d'aitibh eile o aimsir Donald Ui Connaill a nDail Caise no condae an Clair no Tuadhmumhain ag cur a n-aidheadh aghaidh Fighgearailt. An treas la fichiod .i. dia mairt. La nealmhar dorcha: gaoth ciuin andeas da ard siar: ceofran no silthean no ceathain o trathnona no tri a chlog go dubhadh na h-oidhche. An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin. La nealtrom ceathánach ceofranach go trathnona, tirm nealtach as sin suas; gaoth ro-threan andeas ar feadh an lae agus na h-oidhche: gach gne graine ag eirghidh a margadh Longduinn. An cuigeadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin nealtana: gaoth ro-threan andeas da ard siar. Ta croch cróch-an- fhobhair go lionmhar a n-Inis-na-h-Aimeirioca, laimh le Talamh <L 20> na Mionain. Is iongantach an blaith e seo, gan duile gan blidhe gan sgoth gan fosg. Den treibh seisir, den ord tríbhean. Ta se ocht n-ordlach air aoirdeacht; teidhean an cuid buinean de sios troidh a ttalmhain, agus annso ata an siolpuchán air a' chuma na milleadh sioc agus sneachta an geimhre é. Is ann san earrach se chugainn thiocfadh se suas le toradh agus duilbhear duilleabhar. Is beag luibh mar é seo, oir tugann se a bhlaith a meadhan-fobhar agus a thoradh san earrach na diaidh san. Ni aithnighim-se luibh mar e. Anchuid colaim coille a n-Innis na Fearnoige, laimh le h-Innis-na-Giuibhise laimh le Muileann Ui Briain. An seiseadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin aoibhin greine nealtana tirm: cioth trom um tri a chlog, le gaoth ciuin andeas da ard siar: tosach oidhche ciuin bog duibhré. Is dubach dobronach an oidhche í ag clann Padruig Deibhriús noch do marbhadh aniomh le lamhach pileir no pilear ag Cluan-Ui-Geara' laimh le Moin Poill-a' Chapaill, ait air thog se ferann da fichiod acra no mar sin, os cionn cuig muintear' noch do chur se as na bothain, da mhi o shoin. Bios ann an dara la fichiod de mi lughnasa se ghabh thorainn: d'eis imteacht ann cois na h-Amha Bige, saoileas teacht abhaile slighe nios dirighe, nios reidhe. Ghabhas chum lagbhotháin dearoil' cois na mona, ag fiafraighe an na slighe. Taineadh bean bocht- coslomnochtaighthe ard lantruaighe cearteach ceirteach, ciar- mhongach deargshuileach, gruaghstathach, gan bioraed, gan filéad, gan faice air a drom acht ceirt subhdathach salach, agus í ag gol go géar. Ca bhfuil an t-aithghearr go Callain? ar me fein. Taisbeanfad fein sin duit agus cead mile failte ar an bean bhocht. Gluaisiom tresan gardha potataoi se air an cosran (.i. cos-rian) se cois an cladhfais. Ba mise do chur na potataoi se, acht bainfeadh Padruig Deibhriús iad. Ar ngabhail tre gort cruithneachta, ar sí, is iad mo chlann-sa do chur an siol, acht is e Paidin Deibhriús do bhain an fobhar, mo mhallacht do. Ar ngabhail tres an clos, Ba liomsa na coluir-inighe coille se, acht is a bpota an Deibhriusach (sic) fiuchfadh <L 22> siad. Ba h-e m'fear-sa do thoig an tigh sin: is mise do chur sugh air cleacha an tigh(e), acht do bain mac inghine Paidin-na- cCeann an comhla ón ursain, na tuislighe de na bocanaibh. D'fhag se an bothan gan doras, an fuinneog gan gloinne, an teintean gan teinne, an deatachan gan deatach, cro na muc gan crain gan ceis gan banabh gan culach gan muc, mor no mion, meith na truadh. Ni cloisfead go brath aris buaithre mo bho air a laogh na air a gamhain, na siotrach mo lair lárach air a siorrach na air a bramach, na meighileach mo caoraighe chaorach air a h-uan, na gaigiol mo ghabair air a mionain, na gragaduighiol mo cheirce da h-eireoga na da cearcacha, na glaodhach mo chuiligh. Ni fheicfead mo lacha bán na mo bardal breac, na mo ghe guir na mo ganndal glegeal. Ni feicfead loch na mona. Ni cloinfead gair an correisg, na sgreach an ge fiadhain na miog ón bhfilbin miog, na fead na feadoige, na meigiol an mhionain aeir, ni chidhfead an duibhéan. Ni cloisfead plubarna na circe uisge. Ni traghfad an linn den eascú na don gailliasg no liús. Is fada uatha chuirfear mairbhte Peig Nic Seafraidh .i. me fein, is m'fear bocht craite is mo clann bocht cloidhte. Ni fasfadh cartloinn cumhra an chinn bhain am moinfhear cois linn, na an seamrog ban na dearg am moinfhear tirm. Ni chuirfead an ros: ni bainfead an líon, ni bhaithfead é san linn, ni bhain- fead táinte om thuran túirne na om choigeal. Ni déanfad amhras abhras. Ta mo thuran lion agus ollaine nó olna sa dig, mo cofra a cclas na gainimhe mo bord air an maolchloidh mo pota fan bfasach mo cathaoir fe an bhaisteach mo sop leapthan gan cludach gan braithlin gan súsa, mo ceann <L 24> gan caidhip mo drom gan fallainn gan folach. Rug fear an culchíosa leis iad, foraoir cruadh craite! An seachtmhadh la ficiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin aorach ciuin greine speirghlan, ceo tana idir me agus an radharcchrios noch do glan suas gan mhoill. Is trom e an drucht na niamhain lonnracha air gach luibh agus craoibh. Is niamhrach croch-an-fhobhair. Ni cluinim an fuiseog cois Amha Bige na Amhain-a-Righ cia go bhfeicim iad. Chidhim an cearc uisge truisc ar an bport ag Linn Ui Briain. Do eitioll san uisge an tan d'airigh si ag teacht me, éan ciar í. Cioth gearr um meadhan lae: as sin suas la breagh greine gan neal gan ceo: gaoth ciuin fionfhuar andeas da ard siar. Do shuidh cuiste dafeardheag agus dis fear-cirt air corp an Deibhriúsaich aniomh. Is comhsamhail gur le tuadh do briseadh a chloigeann agus do spréachadh a inchinn amach. Bhi urchair guna da lamhach thimchioll na h-aite ceadna, acht is le lucht sealgaireachta air pearlogaibh .i. peatruisgibh do lamhadh na h-urchair guna. Ni fios fos cia do marbadh é acht ata amhras ar an muintir do caitheadh amach as a ttighthibh. Luigheann an corriasg air crann san oidhche. Ni neamh-bhinn a ciuinglor cia gur garbh a gair. Cualadh cois na h-amhan dordan ag dorbhlus .i. dobhar-sholas. Saoileas gur beach mor do bhi ann, acht ni headh, acht daol leathcruinnfada. Is ón bfocal so "dordan" deirthear dordan nó daran le dos mor na pipe. Is bocht an radharc Padruig Deibhriús leagaithe amach ar sop tuibhe faoi braitlín. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La nealtrom: cioth um ceathair a chlog le gaoth aniar ndeas: deire laoi agus urmor na h-oidhche siltheanach. Is luath air maidin do griosadh lucht siothchana Ui Chonaill air droma do buadhladh chum cruinn- ighthe le h-aigheadh imteachta faoi dhain (.i. dail) lucht siothcana contae Tiobraid-aran. Beidh muintir Ui Sculaigh <L 26> agus muintir Fuinnsion ó ár ttaobh fein ann. Ta siad coirighthe go h-ornaideach le filleaduige uaithne, buidhe dearg bán gorm corcra donn croidhdhearg crón agus gach dath sa domhan acht cur .i. buidhe-dhearg amhain. Is ar comhairle Ui Conaill ta an t-athmhuintearas agus an t-síothchain so da deanamh idir clanna Gaodhal: acht ni h-ait leis na Sasanaig é; oir is doith leo gur fusa doibh buadhadh ar lucht imris na ar lucht caradrais, agus is fior sin. Acht ni thaithnigeann liomsa, na le daoine tromdha eile mna agus garla agus dromaigh agus lucht ceoil agus meirgeigh .i. brait uaithne le deilbh Ui Conaill etc. orrtha, do beith aca, oir griseochadh se lucht Rí-Uilliam .i. na Horains, nar ccoinne. Do cuireadh Padruig Deibhriús ag ceathair a chlog um trathnona. Chathas an trathnona agus cuid den oidhche ag tigh sagairt a poraiste .i. an t-Athair Seamus Henebeire. Bhi tri miasa againn .i. ionnathar bo .i. strapaisighe muchta a n-ím agus leamhnacht: bagún le dubhan mairt agus cólais bán: lacha tinnbhruite le pis glas. Bhi sgailtín agus abhrain go deich san oidhche againn. "Siud nós do bhí san Mumhain liom linn do ghnáth Cruinniughadh ar dhaoine ag suidhe a n-aontigh amhain Ceolta sidhe aca, laoithe ple gus dain 'S a' meid do ólfaidis go ndiolfadh aon amhain." Ta gorán correisg cois na Siurach, idir Caraig na Siuire agus Portlairge. Ni hann sna liontainibh agus na moin- teanaibh do ghorann siad mar saoiltear. An naomhadh la fichiod .i. la Feil Michil nua .i. dia luain. La breagh nealmhar: gaoth ro-laidir aniar ar maidin: do ciunadh se beagan, um deire laoi. Taineadh an seiseadh cois- sluadh ar seasgaid asteach. Ba breagh a n-aois-ciuil .i. a <L 28> n-oirfide. Bhi an gaoth chomh laidir sin ar maidin nach bhfaigheadh cabhoga na ccaislean eirghidhe na choinne (sic). An deichmheadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin nealtana greine: gaoth beodha aniar. Nil aon ait timchioll Callain is mo in a bhfuil fuiseoga na san gleanntán, cois na h-Amha Bige, o Comhais na Cuailighe go Comhais Cille Minic. Da bhrigh sin glaodhaim-se gleanntán na bhfuiseog air. La breagh fionfhuar: do ciunadh an gaoth um deire laoi. Taid daoine ag tosach ar siolcur le h-obair raimhne rámhainne. Ta gach uile gne graine ag eirghidhe na luach ar margadh Longduinn. FUIDHEALL-FOBHAIR 1828: gach lá line. An cead la .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine gan neal gan ceo: nealmhar agus ceathainin um naoi a chlog, acht do glan se suas gan mhoill. Is niamhrach an t-einin an gealbhan lín glas buidhe, agus is milis a cheol: daoine ag cur branar fliuch faoi ramhan rámhainn agus sluasad: mioncheathain o meadhan lae go tri a chlog: gaoth ciuin aniar: deire tirm fionfhuar: tosach oidhche realtsholas duibhre tirm. An dara la .i. diardaoin. La aoibhin greine speirghorm fo-nealtach bog: gaoth ro-ciuin aniar. Is ar eigin chidhfeadh chidhfeá na nealta ag corughadh: oidhche speirghlan realtsolas ciuin. Ni feicim na h-ainleoga tighe ón ficeadh la do meadhan- fobhair. Is comhsamhail gur leanadar na h-ainleoga ciara. Slan leotha araon gus an earrach seo chugainn! Taimid craite ag saighdiuirighe ag teacht tres sa baile aniomh, .i. cuid den seiseadh coissluadh (nó coischath) ar ochtmhadhad gan airm ag dul ag cobhrumhadh cabhrughadh leis an ccuid eile den chath ceadna, noch ata san India Shiar. <L 30> Nior cluineas an gearraguirt on ceathramha la den mhi si gabh torainn. An treas la .i. dia hAoine. Maidin siltheanach: la bais- tighe agus clagairnighe le gaoth beodha andeas. Fuaradar na saighioduirighe folca fiormhor ag teacht o Cill-do-Náile. Ni bhfaigheadh an oirfide seinneamhainn, ag teacht asteach fa an bhaile dhoibh. Ba cuid den dara coschath ar triochaid iad. Taineadh cuid den t-aonmhadh coschath ar nochaid asteach gan arm ag imtheacht chuin an India na h-India Shiar. An ceathramha la .i. dia satharn. La breagh greine nealtana go deire, an tan d'ionntadh se dorcha fionfhuar: fearthuinn ag naoi a chlog san oidhche le gaoth aniar. Taim ro-gnothach le seachtmuin da chur a cceill do lucht Ui Conuill nach coir doibh siubhal le h-eaduighibh uaithne, na le deilbh Ui Conuill agus le ceol. Geall catailicighe Callainn nach siubhalfaidis nios mo. Leigid na Sasanaigh orrtha go bfuil eagla romhor orrtha, acht ba greidhn le n-a ccroidhthibh bheith ag dortadh fola na ccaitlicibh. Bhi coimeasgar idir na pileirighe agus lucht Ui Conaill ag Caislean an Locha laimh le Aonach Urmumhan. Do doitheadh tigh pileirigheadh. Do cuireadh Conn Ui Neil, fear fuasgladh o Cloichin a' Mhargadh go priosun Cluana-mealla: so tosach le drochobair, muna stadfadh na caitili- cighe ann am. Ta suil le Dia uilechomhachtach go stafaid, agus nach ccuirfuid athas air a ndeargnamhaid .i. na Sasanaigh agus na diabhail. An cuigeadh la .i. dia domhnach. La siltheanach ceathanach: gaoth laidir aniar ndeas go ceathair um trathnona. Do ghabh <L 32> an seachtmhadh marcsluadh eattrom trid an bhaile go Cluain- mealla aniomh. Deinid siubhal da la ann aon lá chum beith ann an am; acht ta suil le Dia agam nach beidh gabha leo. O ceathair o chlog la greine speirghorm ciuin. Bhi proinn ro-bhreagh ag tig an t-sagairt poraiste againn. Bhi mor-sheisear suairc dinn ann d'fiorgionnaibh, agus aon ogmhnaoi (sic) amhain. Bhi cois caoirfheolach, bagún, eireoga agus cabaiste ban, agus da lachain rosta agus pis glas. Bhi fionn fíon fionn agus fion Pórt agus sgailtin go leor gus an t-aon buile deag. An seiseadh la .i. dia luain. La nealtach: ceathain agus gealain air uairibh: gaoth beodha aniar ndeas. An seachtmhadh la .i. dia mairt. La nealtach: ceo ar Sliabh na mBan: gaoth ard aniar ndeas. Ni cluinim agus ni fheicim a ngleanntan na bfuiseog, cois na h-Amha Bige, acht aon fuiseog amhain ag eirghighe a ccoinne na gaoithe gairbhe. Is geimhreamhail an cuma a ta air an la. Nil acht fo-ean le faicsin. Imtigheann na h-ein leathtaobh lá gaoithe airde; oir, nil siad laidir go leor chum imteacht na choinne (sic), agus ni bfaigheadh siad, no ni b'ail leo imteacht leis (sic); oir d'ardochadh sin a cclum agus a ccleitighe o n-a ccorpaibh. Gach gne graine ag eirghighe go h-iongantach: da fichiod sgilling ar baraille cruithneachta san chontae se: cead is deich sgill-inge ar ceathramha de sean-cruithneacht a margadh Longduinn. (Da bharaille tomhais nó ocht mbuiseil miaigh, is ceathramha ann). Agus cloisim go ndeantar a lan calaois air cruith- neacht boicht, go hairighthe da bhoradh le taise chum tomhas mor do bheith aige, agus is follas do gach aon gur mo an tomhas beidheas a ccloich do cruithneacht bhocht seirgthe na a ccloich de cruithneacht saidhbhir lionta, mar is mo an tomhas do bheidh bheadh a ccloich brain na a ccloich cruithneachta. Is comh-samhail gur baraille tomhais (nó cheithre buiseil) bhi air gnath-ughadh againn analód, agus gur shaoileadar go raibh fithche cloch meadhachan a lan baraille cruithneachta no potataoi; <L 34> agus se clocha deag a lan baraille eornan, beag no mor; agus cheithre clocha deag a lan baraille coirce, mar chidhfir go soileir sios ann sa clár so: - clocha baraille 14½ ,, 1 ,, pluir 20 cloich 1 ,, pise, ponaire, siogal, cruithneachta no measga diobh, agus potataoi 16 clocha 1 ,, eornan, beag nó mór 14 ,, 1 ,, coirce 18 ,, 1 ,, mine coirce A cCluain-mealla agus a lan d'aiteannaibh eile is do réir na cloiche dioltar gach nidh diobh so, agus is ceart é. 12 ,, 1 ,, braiche 8 ,, 1 ,, brain An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin. La nealtach tirm: gaoth ard aniar ttuadh. Is mo do marbhadh mharbhann, mharbhas corriasg na an t-iasgaire is fearr air an amhain le slat ias- gaireachta. Da bhrigh sin, ba choir a lamach, cia nach bhfuilid innighthe in-ithte, oir nil ionnta acht croiceann agus cnamh. Ta croch-an-fhobhair nach beag luighthe briste bruighte feoighte faoi cois ag na buaibh, idir muilleann Callain agus na Mionain (.i. oilean Aimeirioca Tuadh). Nil siad a n-aon ait eile timchioll Callain, darab eol damh acht ag tiníl na Mionain. Ta an bil .i. an blath, go beodha niamhrach san cuid nach ar saltaradh faoi cois. An naomhadh la .i. diardaoin .i. La margadh na muc. La nealmhar bog: gaoth ciuin aniar ndeas: ceanach maith air muca cead go leith no mar sin; da fhichiod sgilling ar an ccead: ni raibh air muca ramhra .i. da cead go leith no mar sin, no os a chionn thar do déag air fichid, air an chead: oidhche breagh duibhre. Diolas fein muc cead go leith ar tri punt. <L 36> An deichmheadh la .i. dia haoine .i. la aonaigh na Feil Michil. Maidin go moch nealta duba air sliabhaibh: ceo ar cnocaibh: ceofrán (.i. ceobhraon) le gaoth beodha andeas. "Fógraim féirín ort": no "m'féirín ort" a mbeal gach n-aon. Chidhim a lan bó maola air an aonaigh (sic); acht saruightear an seanfhocal noch adeir: "na ceannaigh bo maol, na diol bo maol, na bi choidhche gan bo maol": oir ceannuightear agus dioltar iad anois. Ceannuigheas da shlipe firgionn coillte air tri punt aon sgilling déag, agus se pingine, agus tuistiun custuim. Is mó earradh agus airneis air an aonaigh (sic) mar a ta capaill ba caoire muca turcaighe gedheanna lachain cearca cuilighe eireoga gearrcacha (sicinighe) oiniuin abhla mionearaighe soichighe adhmuid agus criadh, líon, ollan olann. Bhi luach maith air gach nidh, go hairighthe ar ba agus caoire ramhra. Mioncheathain le gaoth andeas go meadhan lae, an tan d'ionntadh an gaoth aniar ndeas, agus na dhiaidh san aniar, agus do ghlan an speir suas. La breagh greine speir- ghorm, o meadhan lae go luighe greine. Ni raibh bruigheann, achrann buille na biseog ag fear bean na buachail air an aonach. An t-aonmhadh la deag .i. la Feil Stafán-an aonaigh .i. dia satharn. Maidin greine nealtana. Chuadhas fein (ar lair a' tsagairt), agus Micheal arsadh Ua Athiarain, go Butler Clerce gus an Baile Nua, ag iaradh air a ainm do cur le 'Rádh-na-Sasanach ' chum saoirse do thabhairt do na caitili- <L 38> ceachaibh. Cuir se leis e agus do chur Hannrai óg Bacer o Cill Corain, agus Artur Bushe, mac an bhreitheamh (sic), a anmanna mar an cceadna. Caithfead ainm gach Sasanach (sic) sa phoraiste d'faill leis, mas feidir liom é. Nach mor an truadh clanna Gaodhal ag iaradh saoirse mar dheirc ion a ttalamh dilis fein; acht is iad fein do thoill an daoirse dochraideach se bheith orrtha ag eachtrain gallda tre a n-easaon- tas fein o aimsir Briain Boirbe go Siothcháin Ui Conaill an la heile. Deire laoi ceathánach le gaoth aniar ndeas. Is iomdha meitheall ag siolchur cruithneachta faoi arán rámhainn agus sluasad: fo-meitheall ag ramhradh potataoi; sgilling sa ló d'fhearaibh oibre. Ni holc an tuarastal é an la gearr so den bhliaghain. An dara la deag .i. dia domhnach. Maidin nealmhar: gaoth beodha andeas: trathnona agus deire laoi greine ciuin speir- ghlan: oidhche tirm. An treas la deag .i. dia luain. La nealtach breagh bog: gaoth roi-ciuin aniar ttuadh: daoine go ro-gnothach ag siolchur cruithneachta. Nil acht fo-sgolog ag ramhra potataoi fos. An ceathramha la deag .i. dia mairt. La ciuin nealtana greine: ceo air maidin. An cuigeadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin ciuin ceo: la nealmar. An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin ciuin dorcha: la dorcha tirm breagh: gaoth ciuin aniar ndeas. An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. La ciuin breagh tirm dorcha: gaoth roichiuin attuadh um cronughadh lae. An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin bog tirm dorcha ciuin; ceofrán le gaoth andeas d'eis meadhan-lae: daoine ag romhra potataoi. Nilid na potataoi noch do cuir-eadh go deaghanach a mi mheadhain, abaidh fós, cia gur breagh é an aimsir chum obair agus gnotha. Is uaigneach me gan guth cuaiche air chraoibh chruim, gan aic-aic na traonaighe sa neantog, gan fuid-fuide an gearraguirt sa gort, gan scolgaire an <L 40> londuibh san sgeach geal, gan sian na smolaighe air sgath na ccraobh, gan ceileabhradh na ceirsighe san sgailp, gan fuidhe faoidh na fuiseoige a bfiorghlinntibh an aeir, gan ceol caoin an ghealbhain lín san garbh-lios. Acht nior threig an spid- eoigín sianamhail mé, na an dreoilín donn, an tan do imthigh an fainleog fuaidreach uaim. An naomhadh la deag .i. dia domhnach. La mioncheathain: gaoth ciuin andeas. An fithcheadh la .i. dia luain .i. la cruinnighthe caitiliceach Coige Laigean a cCill Chuinnigh na Mumhan. La aoibhin aorach greine speirghorm ciuin: gaoth andeas: oidhche gealaighe nealtana bog ciuin breagh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mairt. An camhaoir Uenir go lonnrach san ard shoir roimh breaca an lae: maidin aoibhin ciuin, as sin.go naoi a chlog air maidin ceo tiubh: as sin go deire laoi speir gan teas go tri a chlog na trathnona: gaoth beodha andeas as sin deire laoi. Bhiodar na h-éin go ceolmhar o sgaipe an ceo go meadhan lae. Bhádar triur fear ag bain potataoi agam ar sgilling sa lo do gach fear, agus aon bhean cruinnighthe air se pingine, agus asal trucaile chum a ccur abhaile air ceithre pingne deag. Taid tri baraille deag no os a chionn agam: oidhche speirghlan gealaighe: d'athradh an ghaoth anoir ndeas. Ba aoibhin feacainn air ba agus capaill treas an cheo tar gleanntán cois amhain, agus iad os cionn tiníl na Mionain. Ta Mars ag imtheacht soir go mall. Taid daoine ag gearán nach bfuil na branair samhra trom go leor chum a ccurtha, acht na mointeain amhain. Chidhim sgata druid: se an cead sgata. An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. Nealta trom le gaoth glorach andeas roimh breaca an lae. Maidin clagair- nighe. Beid na branair trom go leor anois chum a siolchur: meadhan lae dorcha: o trathnona sas bhádar nealta eattroma faoi an speir: oidhche nealtana gealaige: gaoth aniar: ceadta feadog ar an bhfaithche san oidhche se. <L 42> An treas la fichiod .i. diardaoin. La aoibhin greine speir- ghlan: gaoth ciuin aniar: cheithre pingine déag do lucht oibre ag bain potataoi, agus ag romhradh clasa ag siolchur cruith- neachta: an talamh eattrom go leor chum potataoi do bhain agus fliuch go leor chum siolchur. Is mor an mhaith do rinne fearthainn na maidne ande: tri pingine ar pont mairtfheola, da pingin go leith ar an bpont den spola de (sic). Ceannuigh- eann daoine mora spoilin an marga a n-ionad a mart fein do marbhadh: oidhche speirghlan gealaighe: gaoth aniar. Cluinim an feadog air an bfaithche. Ni miste feadog do glaodhadh air, oir is ionnan a fead agus fead an duine. An ceathramha la fichiod .i. dia haoine. Maidin ciuin greine nealtana: fobhraon ag an t-aon buile deag le gaot andeas. Chidhim fa blath croch-an-fhobair fos idir muilleann Callain agus Talamh na Mionain san oileán: ta cuid aca beodha, agus cuid eile ag feodhadh uatha fein' gan basga na brudha o bo na capall. Taid sgataighe druid .i. ein dorcha agus meid circe loin duibh .i. ceirsighe. Is cneasta an ainm druid, oir is drúid a canaid os mo chionn san aer. Deir an nath .i. gnáthfhocal "chomh binn le druid"; acht ni ceart a radh acht le leanabh bhionn ag radh druid, druid: la dorcha ceofranach: cioth trom ag cuig um trathnona. An cuigeadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin ciuin ceo: la dorcha: potataoi da mbain ar saothar, cia nach furas a dheanamh a seantalamh. Nil urmhor potataoi na duthcha acht idir a mbeith comhsamhail agus caoibheasach: gaoth ciuin anoir ndeas. An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. La dorcha: maidin siltheanach: gaoth ciuin andeas. Bhi proinn ro-bhreagh againn ag tig sagairt a' poraiste. Bhigh Margraedin binn de Bar ag amhrán ann. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin siltheanach: meadhan is deire laoi tirm: oidhche ciuin gealaighe. Cuadhas fein agus sagart a' poraiste le Tomas O Flanagain go Cnoc- a'-Tochair ag griosughadh lucht a choimininisán, mar do ghriosa- <L 44> mar ceana a cCallain iad chum cur a n-aigheadh tireanaigh na contae se noch a ta air a ttí chum a ccoiminis do baint diobh. Is iongantach an coileir clochaoil ata ag Cnoc droinge, laimh le Cnoc-a'-Tochair: gaoth ro-ciuin andeas. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. La ciuin dorcha tirm: daoine ag baint potataoi: gaoth ciuin anoir ttuadh: ceitre canoin no gunaighe mora ag teacht treas an bhaile; acht buidheachas le dia, ni raibh Leath Modha Mogha chomh sioth- chanta ariamh ins ta se anois: da bhrigh sin, nil gabha leis na gunaighe mora a ccoinne clanna Gaodhal theas; acht ata Sasanaigh Coige Uladh agus Sasana .i. na Brunsuiceirighe. ar gabhair mar madraighe fola chum na caitilicighe do slugann. An naomhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine: gaoth ciuin attuadh: daoine ag baint potataoi: ta an talamh eattrom go leor aniomh: rith ar daoine ag imtheacht chum Cille Cuinnigh le notaoi Banca Coigighe na h-Eirionn. Is mor an diobhail seo; oir deanfadh se airgid, .i. notaoi, tearc air feadh tamaill: daoine eile . air sodair cum eachcoimhling Dun Feart, cuig mile o Callain. La aoibhin ciuin greine gan oiread mo bhaise de neul, na gal ceo: tosach oidhche duibhré realtsholas gan neal gan ceo. An deichmheadh la fichiod .i. diardaoin. Oidhche aorac geal- aighe roimh faithinne an lae: Beandheas Uenir go ro-lonnrach: speir glan realtach: maidin geal greine ciuin: siocainin liath, leacoidhre rothana ar lochanaibh: daoine go ro-gnothach ag baint potataoi, is da ccur abhaile chum tighthe na bpotataoi. d'eirigh ceo as an sioc ag naoi a chlog noch do sgaip ag a da bhuille déag. Ta suil le dia agam nach bfearthannochadh se go mbeidh saothar an tsiolchuir deanta d'eis na potataoi do baint. La breagh tirm le gaoth ciuin anoir ttuadh. Taid na duilleoga ag tuitim go mear no ag feodhadh: da bhrigh sin, chidhtear na h-ein ann gach sgailp no air gach crann no craobh. Taid na loin dubha agus na ceirsighe go garoideach. Ni h-ionnan a nglor anois agus a ttus a tsamhra. Chidhim an <L 46> smolach, an dreoilin etc. ann sa dos: an spideoigin, an gealbhan lín, an gealbhan tighe, an gealbhan breac no garuidhe an ghuib chaoil, an gealbhan buidhe, an gealbhan lín, an lasair coille, seaghan a' chaipin etc., air barr an chraoibh (sic). Chidhim na priacain dubha go garoideach san aer a ndiaidh an bain-spiarig no seabhac. Taid na cearca uisge go ro-iomadamhail timchioll Muilleann Ui Briain agus Muilleann an Ucaire. Chidhim iasgaire an righ .i. an cruidín an druim uaithne, bolg-ordha cos- bhuidhe etc. idir tigh an Crosach agus Muilleann an Ucaire. Is athasach an aimsir e ag duine agus ag ainbhidhe. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia haoine. La trosga .i. Oidhche Samhna .i. Oidhche Naomh an domhain .i. Oidhche an Coimh-bleide. La breagh tirm bog nealmhar: gaoth ciuin aniar ndeas, nealta anoir ttuadh. Is iomdha tuairgin ag brughadh coimh-bleide no cailceannain. Is iomdha abhal da itheadh agus cno da doitheadh, mar adeir Cuirt-an-Meadhon-Oidhche san. MI SAMHNA 1828. Gach lá line. An cead lá .i. dia satharn. Oidhche Feil na Marbh .i. La Naomh an domhain .i. La Saoire .i. La Samhna .i. La na gealaighe .i. an cead la den geimhre mar ba he la bealtuinne, .i. la na greine, an cead la den samhra. Is ionnan samhan agus gealach, mar is ionnan beal agus grian. Maidin ciuin ceobhrain: gaoth agus nealta aniar ttuadh: gach sliabh agus cnoc um thimchioll faoi cheo, acht bonn Sleibhe na mBan amhain, noch ata glan: maidin aoibhin é: la nealtach, gan gal greine, bog breagh sliabhghlan, acht a mbuaicibh amhain noch ata nealfhoilighthe: oidhche duibhre nealtach dorcha ciuin. <L 48> An dara la .i. dia domhnach .i. la fheil na marbh. Maidin ciuin nealtach trom bog: gaoth chomh ciuin sin nach aireochainn e (sic) go siubhalfainn na choinne: gaoth rochiuin andeas: nealta go romhall ag triall attuadh: o meadhan lae go deire la nealtana greine roiciuin. Ni fheacas la chomh breagh le fada: an baile lan de lucht oibre chum potataoi do bhaint agus siol cruithneachta do chur. Bhi deire ande le h-each-coimhling Cille Cuinnigh. Nior sheasadh sé (sic) acht cheithre laethe. Cia go raibh lathair-an-choimhling lionta le daoine, ni raibh buile na biseog na an uiread le "tug tu t'eitheach" ann. Bhi tigh-seasaimh agus botha chum ithe agus oil ann go leor. Bi lucht prioc-ansa-lub agus lucht mearacan-na-pise, lucht sguaibin agus lucht roth-an-miodhá mhí-áidh ann, lucht cleas agus lucht mala-an-miodhá, agus cead cleas eile nach fiu a bhfaisneis. An treas la .i. dia luain .i. Oidhche an aonaigh. La dorcha; fobhraon le neal agus gaoth ciuin anoir ndeas: drochaonach ar mucaibh mora agus miona: oidhche ciuin tirm dorcha; gaoth andeas. An ceathramha la .i. dia mairt. La an aonaig. Aonach a' mhaga go ceart é. Dhiolas gránan muice, ba holc le togann í: drochluach ar muca miona is mora. La nealtach siltheanach; fearthuinn um meadhan lae le neal agus gaoth andeas. Ni raibh fiu fear recte fir prioc-an-sa-lub air an aonach. Ta lucht na Ruisiath agus na Fraince ag dul air aigheadh go maith san Tuirceis. Go mbuadhadh dia leo! An cuigeadh la .i. dia ceadaoin. La nealtrom: gaoth ro-neartmhar andeas da ard soir: fearthuinn o meadhan lae suas. Is geimhreamhail an la e. Is ro-deacair potataoi do bhaint as so suas. An seiseadh la .i. diardaoin. Maidin fearthanna le gaoth laidir anoir ndeas. Teasduigheann o gach díg a dhiugadh, oir taid siad barclionta o fearthainn an lae ande agus na h-oidhche araeir, agus na maidne andiumh. Is anrodhach an maidin í. Seo an t-am ann a ndeineann na Sasanaigh feinmharbhadh, mar <L 50> adeir an finnsgeal Francach. Is garbh geimeann an gaoth tre crannaibh gan duille no feoidhte. Is borb do buireann si tre seanceallaibh gan ceann agus tre caisleánaibh beanna glasa. Is fuideach an spailpín fánach, agus a dhrom leis an ttor ag iaradh fosgadh a n-ionad nach bfuill sé. Taid na hein go ciuin bronach, faoi sgath sgailpe na sgeirde: o meadhan laoi suas tirm nealmhar: tuile faoi port san amhain: oidhche duibhré realtsolas tirm ciuin: gaoth rochiuin andeas: "d'eis anfa tagann ciunas." An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin tirm, dubh-ceo: gaoth ciuin: an talamh rofliuch: sior-fearthainn on t-aon bhuile déag air maidin air feadh an lae is an (sic) oidhche, le gaoth aintréan anoir. Is fada go bhfaghtar potataoi do bhaint, d'eis fearthanna na d-tri la se: oidhche anrodhach dorcha gailingeach gonoideach gairbhtheach. An t-ochtmhadh la .i. dia satharn. Maidin anrodhach dorcha duairc gruama, gairbhtheach: gaoth gonta garbh geoineach anoir: ceo air cnocaibh, ceofran air bantaibh: tuile trean ag teacht o moin agus morshliabh (.i. Druim-a'-ghuail) ag sgeith tar moinfhearaibh cois amain: is sgeathanach, scéith- teach go ceart andiomh iad. Is anrodhach an chuma ata air spailpínibh aniomh, gan obar gan gno le deanamh. Taid siad diomhaoin glan le cheithre lá. Is beag nach bhfuil an glaiseog, .i. siobainin glas, chomh dána ar an duine is ata an spideoigin broinndearg, Do sheasadh ceann aca a bfoigseacht slaite diom air an mbothar: la tirm anfhuar: na nealta ag sgaipe um deire lae: "deabhad leat," "deabadh leat." ag daoine ar a cheile ag dul a bhaile on marga: da phingin ar cloch potataoi; tri pingne air pont mairtheola; tuistiun is leathpingin ar point caoirfheola; cuig pingne air pont muicfheola; tri pingne ar pont ceann muc; ocht bpingne déag air gé reamhar, tuistiun no cuig pingne air eireog, se pingne air lacain reamhar; da sgilling air Turcaoi reamhar <L 52> etc. Oidhche duibhre speirghlan realtsolais: gaoth roghonta anoir. Is geimhreamhail an oidhche i. An naomhadh la .i. dia domhnach. Maidin geal greine fonealtana: gaoth gonta anoir: "d'eis anfa tagann ciunas": ciothan um trathnona, an tan do bhog an la go mor: oidhche bog ciuin nealtach realtsolas. Is romhor do tiormadh an talamh le dá lá: glaodhac mor air lucht oibre air se sgillinge sa tseachtmhain: seacht bpingine sa lo do mnáibh cruinnighthe potataoi. An deichmheadh la .i. dia luain .i. Oidhche Feil' Martan. "Naoi n-oidhche agus oidhche gan aireamh ó Oidhche Samhna go h-Oidhche Fheil' Martin." Maidin geal greine speirghlan: gaoth ciuin attuadh. Is iomdha meithioll ag baint potataoi ann. gach ard am thimchioll. Ta an talamh caoibheasach suighte. Saoileas nach beidh mbeadh se chomh suidhte sin go mi na marta se chugainn, muna ttiucfadh sioc. Chidhim aon bhlaithin amhain de croch-an-fobhair, a n-Oilean-a'-Mhuillinn, idir muilleann Callain agus Talamh na Mionan, mara deirid na druideanna "druid," "druid." Do bhain Siabhra Samhna den cuid eile de croch-an-fobhair, Oidhche Samhna, noch d'fheoigh iad. Ciothan d'eis tuitim oidhche le gaoth ciuin attuadh. An t-aonmhadh la déag .i. dia mairt .i. La Feil' Martan. Ni cuireann muileoir roth air siubhal aniomh, ni mo do chuirfeadh bean-amhrais turan tuirne air imtheacht, agus ni cuireann an sgolog a sheisireach ag treabhadh. Ni deintear aon gno ion ar gábhadh casadh. Ni feadar cread e an ciall ata leis, ma ta aon ciall air aonchor leis. Bhidheas ag posadh areir. Taim tartmhar aniomh. "Da fhada e an t-ol, is tart e a dheire." La breagh bog greine nealtana: gaoth ciuin attuadh: tosach oidhche gealaighe: daoine ag baint potataoi. An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh ciuin greine speirghlan fonealtana: gaoth ciuin aniar ndeas, um deire. Laoi gaoth beodha gonta aniar ndeas: nealta ciardonn le ciubhasaibh ruadha timchioll luidhe greine. Taid na faoilein d'eis teachta na sgataibh ar an Damhaisc. <L 54> An treas la deag .i. diardaoin. Maidin nealmhar gal- greineach: gaoth ciuin aniar ndeas. Taid na sacain (.i.siocain sneachta) ag teacht re linn dubhluachair na bliaghna na sgataibh: is olc is fiu a marbhadh iad. Is fearr a bfad an fiodóg, an naosgach an pearlog an creabhar, an cearc fraoich an cuileach coileach feadha, an lacha fiadhain etc. Is iongan- tach a bhfuil ag baint potataoi, idir fear, bean is buachail. Ta geabhar ag teacht suas go maith ar branar samhra agus an in aithseamrog dearg: curdath air an aer um Sliabh na mBan ag luighe greine: tosach oidhche gealaighe speirghlan ciuin: "Gan gal ann den ghaoith do croithfeadh barr croinn na blaith": ceathan um deich san oidhche. An ceathramha la deag .i. dia haoine. Maidin ceathanach roimh breaca lae agus na dhiaidh: la dorcha: deire laoi fliuch: gaoth beodha anoir: spailpinighe briste o n-a lae (sic) oibre: is geimhreamhail an la é: oidhche dorca, anfach: fobhraon, ceobhraon, ceathan, fearthuinn, baisteach no clagairneach ar feadh na h-oidhche anrodhach (sic) so, go maidin no breaca an lae. An cuigeadh la deag .i. dia satharn. Maidin anrodhach fliuch, clagairneach uathbhasach roimh breaca an lae le gaoth garthach anoir: bhi sigh-gaoithe ann: dearfadh lucht piseoga gurab iad an sluag-sighe bhi ag garrtha go borb: meadhan lae cuibheasach tirm: trathnona, deire lae agus oidhche anrodhach, fliuch la hanfa anoir agus anoir ndeas: tuile tréan san abhain. An seiseadh la deag .i. dia domhnach. "Nior chuadh sdoirm tar domhnach na róta rabharta tar ceadaoin"; seanfhocal e seo nach ar saruigheadh aniomh, oir is aoibhin aorach ciuin speir- glan an maidin gealgreine í seo; an la mar an cceadna; gaoth rochiuin aniar ttuadh: "Nil gal ann don gaoith do chroithfeadh barr croinn na blaith." An seachtmhadh la deag .i. dia luain. Maidin geal greine speirghlan ciuin: gaoth ciuin aniar ttuadh: o meadhan lae suas <L 56> nealtach: oidhche gealaighe nealtana ciuin. Chidhim fear ag baint potataoi: ta an talamh rofliuch rotrom. An t-ochtmhadh la deag .i. dia mairt. Maidin nealtach ciuin tirm. Leighim go raibh ceo ro-tiubh a Longduin dia mairt agus dia ceadaoin san seachtmhain se ghabh torainn. Ba gruama an da la iad a Longduin, cia go rabhadar breagh annso. Ta an fiabhras buidhe a Gibraltar Calp no Sliabh Cailp: marbhann se cheithre fichiod duine sa ló. Bhi uireasba uisge orrta; acht thaineadh fearthuinn. Ta suil go ccuirfeadh se (sic) deire leis. Ceobhraon a ndeire laoi: oidhche gealaighe nealtana: gaoth ciuin aniar ttuadh. An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine speirgorm, fonealtana, gaoth ciuin aniar. Chidhim druid- eanna na sgataibh go doith moch ar maidin os cionn Callainne. La breagh tirm nealtana o meadhan lae suas. An fithcheadh la .i. diardaoin. Maidin nealtana tirm: gaoth beodha aniar ndeas: deire laoi ceobhrán le gaoth beodha aniar ndeas. Is iomdha meithioll ag baint potataoi le fear, bean agus buachaill. Is iomdha ceachta ag siolcur: oidhche nealtach gealaighe: gaoth rogharbh aniar ndeas. Is ceolmhar a duanuigheall timchioll na seancaislein. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia haoine. La nealmhar tirm: gaoth rogharbh aniar ndeas; is beag nach anfa é (an .i. ro agus fá .i. badh .i. gaoth; anfa .i. anghaoth). Ni bfaigheann an gealbhan buidhe na an gealbhan tighe na an dreoilín donn na an buachaillín seang, na an glasog, na aon mionean eirghidhe o sgat na ttor, san ccladhfais. Ta an druid go hard san aer. Is iongantach gnothach ataid daoine anois ag baint potataoi, agus ag siolchur. Nior fhagadh fear bean na buachaill gan togbhail on ccrois ar maidin. Ta an crann feoruis (.i. fidh- abhruis) go niamhrach air thalamh an Chrosaigh anois. Fearthainn <L 58> eattrom o tri a chlog no trathnona go hocht; as sin suas o oidhche ciuin gealaighe nealtana tirm. An dara la fichiod .i. dia satharn. Maidin geal greine, gan neal gan ceo: speir geal gorm glan. Is roileir Sliabh na mBan, Sliabh Ardach, na Gaillti, na Cumaracha, Sliabh Laighean, na Staidhrighe dubha, Cnoc Breandain .i. Breandaill, Sliabh na Leac etc. etc. Taid moran daoineadh ag baint potataoi; acht cia lanaoibhin an la is trom an talamh. Taid na iothracha da siolchur le ceacta go h-iomadamhail. La aoibhin bog go deire: gaoth ciuin aniar ndeas; oidhche neal-eattrom gealaighe tirm. An treas la fichiod .i. dia domhnach. Maidin nealtach gaoth-mar tirm: anfa andeas da ard siar o trathnona no tri a chlog go deich san oidhche. An ceathramha la fichiod .i. dia luain. Fearthuinn trom o buile a chlog ar maidin go breaca an lae: tuile faoi port robuartha san amhain, d'eis eirghe an lae: maidin bog neal-mar: gaoth ciuin andeas da ard siar: deire laoi greine nealtanna: oidhche ciuin bog gealaighe o seacht a chlog suas: nealta dearga um luidhe greine. An cuigeadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin aoibhin geal greine fonealtana: gaoth ciuin aniar ndeas. Is iomdha ceachta ag siolcur talamh athpotataoi: foduine ag baint potataoi. Ta tarbh bocht da bhualadh le da la (mo thruagh é) ag grathain grana na sraide, agus ag madraidh an bhaile. Is meir milaochda an coimhtional iad. Deire laoi nealmhar tirm: tosach oidhche duibhre dorcha: fearthuinn ag seacht a chlog le gaoth laidir: cuma anrodhach air an oidhche. An seiseadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin gaothmhar: fearthainn trom o cuig a chlog go breaca lae: la tirm na diaidh san le gaoth ciuin aniar ndeas. Ni raibh "gein-mhic- a-luain" ag obair machaire air maidin; acht an tan d'eir-ghideadar na nealta suas, bhi fodhuine ag siolchur a ttalamh <L 60> tirm: deire laoi nealtana: gal greine anois is arís: is fann do dheallraigheann sé: tosach oidhche dorcha nealtach; ag seacht a chlog do sgaipeadar na nealta: oidhche breagh realtsholas ciuin o deich a clog suas: oidhche gealaighe ciuin tirm. An seachtmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin tirm ciuin nealtana. Is fann do dalloraigheann an grian. Is iomdha ceachta ag siolchur cruithneachta: foduine ag baint potataoi. Chuadhas ag spaisteoireacht go Cill Brighde ag Ath-an-Uir. Chsiubhalas o droichid Ath-an-Uir cois na h-Amha Bige tre Coimineas Cille Minic. Is salach laibeach na boithrínighe brocacha ata idir na bothain bochta cois na Coiminisighe; is, dá bhoichteacht iad, ata an tighearna Clifden agus tighearnaighe agus daoine uaisle eile ag iaradh iad do chur fa chios doibh fein. Nach ar eirghidhe a n-obair leo! Amen. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia haoine. La nealtrom tirm foghal greine ag teacht go fann achranach treas na sgamaill: deire laoi dorcha: fodhuine ag baint potataoi, agus ag siolchur: ta an talamh rotrom uisgeamhail: oidhche tirm. An naomhadh la fichiod .i. dia satharn. La breagh nealtach tirm: gaoth ciuin aniar ndeas: ta saothar ar siubhal. An deichmheadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin tirm nealtach: meadhan agus deire laoi aoibhin aorach grianmhar speirghlan gorm: gaoth ciuin aniar ndeas. Ni fheacadh, san t-am so den bhliadhain airiamh la ba breaghtha: oidhche. duibhre. Is maith an t-am duibhre na samhna chum cruithneachta do chur. MI NODLAG .i. MI MEADHAIN A' GHEIBRE AGUS MI DEIRE NA BLIAGHNA. An cead la .i. dia luain. La greine nealtana bog ciuin go do a chlog, an tan do foiligheadar nealta eattroma aigheadh na speire: gaoth ciuin ón ard thuadh, acht do athradh se (sic) gus an ard shoir teas: an glasog no bricín- baintighearna go gobach L.S. <L 62> An dara la .i. dia mairt. La nealtach tirm: gaoth laidir andeas: bean cleas ag siubhal air tead neamhtheann, ag deanamh cleasa goile agus gaisge le cloidheamh, ag seasamh ar an tead, ag ardadh inneoin trom inneona truime ceardcha le n-a fiacla agus le n-a gruaigh agus fear ag seasamh air, ag togann baraile uisge agus leanabh ag suidhe air le n-a folt, ag fulgann tri buile d'ord mor ceardchan air an inneoin, noch do bhi leagaighthe air a hucht agus iliomad cleas nach airmhím: oidhche borb duibhre dorcha tromnealtach. An treas la .i. dia ceadaoin. Is breagh dorcha tirm an mhaidin í. Is maith an t-am ata an Oirchinn ag tabhairt do lucht siolcura, agus potataoi deaghnacha do bhaint: la tirm dorcha bog. Is iomdha naosgach agus cearc uisge ar bruachaibh na h-amhain. Is iomdha éan, mion is mor, ag suil le n-a ccuid den siolchar. "Samhra gach sine go Nodlag (sic), is ni fuacht go feil Brighde": gaoth bog ciuin aniar ndeas: oidhche bog dorcha ciuin. An ceathramha la .i. diardaoin .i. La aonaigh Muilleann Ui Chuan. La aoibhin aorach, speir ghlanghorm bog greine: gaoth ciuin aniar ndeas. Is aoibhin Cnoc-na-Caraige agus Cnoc na Ratha faoi a ngoranaibh garránaibh giubhaise. Is aoibhin Tigh- na-h-Inse agus a coillte dura daraighe. Is aoibhin sliabh: is aoibhin tir: is aoibhin daoine: is aoibhin airneis: is aoibhin eanlaith an aeir is iasg an uisge: is aoibhin gach dul fa nimh, o tug an Duileamh air gnuis na greine taithneamh orainn a n-aimhdheoin ar mallaightheachta: oidhche duibhre ciuin: airightear gur maith an t-am duibhre na samhna chum cruithneachta do chur. An cuigeadh la .i. dia haoine. Sonnadh gaoithe roimh breaca an lae: maidin nealmhar: gaoth beodha tirm andeas. Is comhsamhail an la andiumh le la tirm nealmhar marta. Ba chomhsamhail an la ande le la grianmhar bog tirm abrain. Ta gach aon duine ag cur cruithneachta. Is beag de talamh <L 64> athphotataoi d'fagfar le h-aigheadh cur coirce no eornan air, an t-earrach se chugainn. Da bhrigh sin, is comhsamhail go mbeidh siad daor an bliaghain se chugainn, muna seasochadh na sleibhte duinn. Geobhadh an duine is luaithe bhainfeas cruithneacht an bliadhain se chugainn luach maith air, oir beidh an seancruithneacht imighte fan am sin; acht, is ag Dia ata an breis do tabairt: is ag an duine ata an siolchur do dheanamh: la nealmhar acht foghal greine um meadhan lae: oidhche duibhre. Is iomdha ainm ata air an gaoith, mar ata, (1) ainmnughadh on ard as a seideann sí .i. gaoth attuadh, gaoth aniar, gaoth andeas, gaoth anoir: gaoth anoir ttuadh, gaoth aniar ttuadh: gaoth anoir ndeas: gaoth aniar ndeas . . . (2) Ainmnightear o n-a neart no o n-a laigeacht í, mar ata: - siola no siola gaoithe .i. gaoth rociuin: gal gaoithe: sonnadh .i. seideog gaoithe obann laidir: anfa .i. stoirm: guairdean gaoite: sidheán gaoithe .i. sidhe gaoithe: rota na Feil' Michil rabharta: gailbhe .i. gailbhín .i. gaillinge .i. anfa le nealta, gaillshionn, gaillshionnach, gairbhshion .i. gairbhsin. "Samhra gach sine go Nodlaig, is ni fuacht go Feil Brighde." nó, "Samhra gach sine go Nodlaig, is gairbhshín na bliaghna an Feil Brighde" gaorsta .i. guairdeán nó guairneán .i. eachan gaoithe. An seiseadh la .i, dia satharn. Ceathain le seideogaibh andeas roimh breaca an lae: maidin dorcha: ceofrán agus mionfearthainn le gairgshín andeas um an t-aon bhuile déag go se a chlog; anfa no gaoth garbh garthach na dhiaidh sin. Is air éigin do gheobhainn gabhail na coinne. "Ni anfa go gaoth andeas." Chrom se ag trom-feartainn ag se a chlog san oidhche duibhre. Is garbh bheiceann an t-anfa andeas chugainn o Bhearna na Gaoithe. Ni leasainm so, oir is gaothmhar an bearna anocht e (sic): clagairneach le h-anfa uathbhasach um seacht agus ocht a chlog: clagairneacht agus fearthainn o am go h-am air feadh na h-oidhche le gaoth gonta garthach garbh, noch do athraidh gus an ard aniar ndeas um buile a chlog ar maidin. An seachtmhadh la .i. dia domhnach. Teinnteach re linn na fearthanna ag ocht a chlog: clagairneach agus fearthainn roimh <L 66> breaca an lae, mar adubhras cheana le h-anfa aniar ndeas: maidin nealmhar go deich a chlog, an tan do ghlan se suas. La breagh ciuin greine speirghlan gan neal gan ceo: "d'eis colloid ciuineas." Is aoibhin aorach an la e: do tiormadh gaoth na maidne an talamh go h-iongantach. Ba dhoith leat nach ar rinn se braon fearthanna areir: oidhche gaothmhar clagairnighe, o ocht gus an t-aon buile deag: oidhche gaothmar, teinnteach le linn na fearthanna. An t-ochthadh la .i. dia luain. Maidin tirm gaothmhar roimh breaca an lae: la nealtach greine go buile a chlog: gaoth ciuin aniar ndeas. Do doitheadh tri botha air maidin andiumh air faithche an aonaigh. Is iomdha bothán do bhog anfa an tsathairn o bhonn go barr. Is iomdha díon do dhian-raob sé. Is iomdha crann do chairt se air lar le n-a baragh-alach barrghalach feidheanan eidhneán. Do cuireadh ande a reilg Tulaigh Maoine, Seaghan Grás o Bhaile Mac Adhamh, noc do badhadh da la roimhe sin ag -. Ta eagla orm go raibh se air meisge. "Ni thagann meisge gan mi-ghreann." O buile a chlog go deire laoi nealtach: gaoth fuar aniar ndeas: oidhche ciuin realtsholas speirghorm. An naomhadh la .i. dia mairt. Ceathain roimh breaca an lae: maidin geal greine speirghlan: gaoth ciuin fuar aniar ndeas ta maoilin Sleibhe na mBan Fionn agus is fionn go ceart andiumh í, oir ta sí foilighthe o bhonn go barr le sneachta glegeal noch do tuit areir uirthi. Ta morsgata do eunaibh riabhacha ar fuaid an Faithche ag eitiol go h-isiol, agus ag sgréacadh mar bainibhinidhe oga. Creidim gur ab iad na reafoga (.i. riabhoga): o meadhan lae suas nealtana grianmhar tirm. An deichmhadh la .i. dia ceadaoin .i. La trosga an Adbhent na Teadachta. Do leigh an sneachta ar Sliabh na mBan. La dorcha tirm geimhreamhail: gaoth laidir gear aniar ndeas. Taid na sacain ag imtheacht go mall na sgataibh air Talamh na Mionain (éan donn le h-ucht liathbhán): anfa .i. gaoth garbh gartach aintréan aniar ndeas, o ceathair a chlog sa <L 68> trathnona go seacht a clog .i. air feadh tri h-uaire. an cluig. Leighim gur bathadh bádhadh loingeas agus daoine láimh le Corca agus Portlairge, agus iliomad d'aitibh eile, dia satharn se ghabh torainn, san anfa adhbhalmhor: oidche geimhr-eamhail garthach tromnealtach braonach bogartach bagarthach borb buartha go meadhan oidhche, an tan do ardadh an t-anfa go mor go tri a chlog ar maidin, an tan do ciunadh chiunuigh se go mor. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Roimh breaca an lae ciuin tirm realtsolas: maidin fannghreine speirghorm: gaoth ciuin fionfuar anoir. Ni fheicim duine na daonaidhe ag saothrughadh na talmhan acht aoinneach amhain. Ta saothar na bliaghna criochnuighthe go rathamhail, mile miliun buidheachas le dia Mor uile comhachtach. Beidh sgologa ag bualadh, ag margáil, ag diol ciosa, ag riaradh airneise, ag dionadh tighe muintire, sgiobol etc. etc., eachlann, cro na ccaorach etc., ag cur leasuighthe amach ma thagann sioc, ag glanadh dioga, ag deisiughadh fal etc. etc. go ttiocfadh mi faoileadh no fabhra, an tan thoiseochadh obair earraigh. La ciuin greine bog breagh tirm: gaoth andeas um luighe greine. Foiligheann Sliabh na mBan an grian uaim ceathramha uaire sul na luigheann si faoi an radharccrios: tosach oidhche ciuin gealaighe; deire oidhche dorcha seideogach. An dara la deag .i. dia haoine. La trosga. Maidin tirm gaillingteach gaothmhar, d'eis oidhche seideogach. Nil caor dearg air an bpeite buinionn anois, cia go rabhadar go lionmhar air an t-am so an uraidh (.i. iar-eadh .i. iaram .i. an bhliaghain se ghabh torainn). Gleann na seideog is ceart do ghlaodhadh anois air gleanntan na bfuiseog; oir do ruaig na seideoga siocamhla o Sliabh an tSneachta .i. Sliabh na mBan uadh na fuiseoga go gleanntainin eigin eile, go n-athrochadh an ghaoth on ard tiar teas: tosach oidhche gealaighe tirm ciuin. Chrom se ag fearthainn go dian ag naoi a chlog, agus do lean air go ---. An treas la deag .i. dia satharn. La aonaigh na muc. Maidin ciuin fearthanna: meadhan is deire laoi tirm <L 70> trom-nealtach dorcha duairc gruama: tosach oidhche gealaighe nealtach. Do eirig an Seanain an t-Sionann le h-anfa an tsathairn ag seide le taoide an recte na ré nuadh, ina thulchaibh toirteamhla ag sgeitheadh tar moinfhearaibh agus boithribh, ag stad coiste-an-mhala agus gleasa iomchair eile. Bhi toir-neach blaomanach a cCeatharloch. Do sgoilt se cloigtheach Nuirne Na h-Urnaidhe o bhonn go beann, go h-uathbhásach iongantach. Do raob se obair admuid an teampoil, oidhche dia domhnach se ghabh thorainn: gaoth andeas da ard soir le ceo agus nealtaibh. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. Maidin ciuin dorcha gruama: o meadhan lae suas, la breag bog, an grian ag taithneamh go fann tre tananealtaibh: tosach oidhche gealaighe speirghlan gorm: ciuin-ghaoth anoir ttuadh; ag naoi a chlog d'fhoiligheadar nealta an speir. An cuigeadh la deag .i. dia luain. La an aonaigh, oir aistrigeadh on domhnach (14adh) e, mar is gnath. Maidin trom-nealtach bog tirm: gaoth ciuin anoir ttuadh: la breagh bog nealtach: ceannach mear ar mucaibh miona agus meadhonacha. Dhiolas muc drochgoile agus ceannuigheas muc eile in a h-ionad. An seiseadh la deag .i. dia mairt. La nealtach, trom-fhearthainn um cronughadh lae le gaoth laidir andeas, da ard siar: ciuineas um naoi a chlog le reidhleis. An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin .i. La trosga. Maidin ceathanach: la nealtach: gaoth aniar: oidhche fear-thanna: gaoth laidir borb. An t-ochtmhadh la deag .i. diardaoin. Clagairneach roimh breaca an lae: la geal greine speirghlan ghorm: ceo ag ceilt Stuadh Laighean agus ag leathceilt an Staidhre duibh: siola gaoithe aniar ndeas. Tuile tréan faoi phort san Amhain. Do dorchadh go h-obann an speir glan ghorm ag tri a chlog le nealta ciara agus le mionfhearthainn: tosach oidhche gealaighe nealtana. Do doitheadh tigh-atha-an- <L 72> potadora a Lana-an-Mota, ag naoi a chlog san oidhche le lasair an atha do lasadh andian, oir ba tigh cinntuibhe -tuighe é. Is maith mar tharla a n-aimsir fliuch no doithfidhe gach tigh- amuich a Sraid-a droichid-bhig. Nil thig na bothan na seasamh a Lana-an-Mhota anois, oir do theilg Hanri Ua Riain, cíosghlacathoir an Tighearna Clifden sios cum talmhan iad, leathbhliadhain o soin, ag cur lucht na mbothan cum fadhain fáin. Ba hi tigh-atha-an-potadora mo tigh-scoile-si, timchioll -- bliadhain o shoin. Bhi cead agus triochadh sgolaire agam ag fodlaim foghlaim, on aibcidir suas go tórmuidheachta mar ata thall. An naomhadh la deag .i. dia haoine. La trosga. Maidin nealtana ceobhrain, d'eis oidhche anfa ceathanach. Taid na sleibhte a bfogas leathceilte agus na sleibhte a ccein muchta a cceo: la nealtach braonach: gaoth fuar beodha aniar ndeas o Sliabh na mBan Fionn. Taid na gealbhain buidhe na sgataibh air an bhfaithche. Do marbh an sealgaire Maindeamhail (guth-bhéil Maideamhail) da cinn (sic) deag de na luatharánaibh le h-aon urchar amhain. Is comhsamhail le mionain aeir iad, acht gur lugha iad. Do mharbh se ocht bhfeadoga: oidhche gaothmhar tirm. Is clos dom gur mheath morchuid sil cruithneachta cheana leis an siorfhearthainn ann aiteannaibh fliucha. "Is fearr sioc na siorfhearthainn." An fithcheadh la .i. dia satharn .i. la trosga. Maidin ceathanach tromnealtach dorcha. Lamhann na sealgairighe an gearraguirt sa ngeibhre agus cluinim iad sa samhra agus sa bhfoghbhar: da bhrigh sin, ní fhagann na gearraguirt sinn, no ni iltírigh iad foirtir, tairimteachtach, imirceach mar do shaoileas, no do b'eidir go n-imthigheann na cinn laidre, agus go bhfanann na cinn laga. La nealtach dorcha tirm: gaoth beodha aniar ndeas. Is iomadh ramharach .i. mart ramhar air an margadh <L 74> aniomh. Ta tri pingine go leith air an bpont de: tuistiun is leathphingin ar an caoirfheoil, cuig pingine ar muicfheoil. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach .i. an la is lugha solas greine sa mbliaghain. Maidin tromnealtach tirm: gaoth beodha bog aniar ndeas. Chidhim na nealta nios iochtar- aighe ar Cnoc Breandain (coitcheann Breandail) na barr Cnoic Copana laimh leis budh thuadh uadh, agus gan aon neal ar Cnoc Copana. Da bhrigh sin, is íochtaraighe luigheann na nealta air taoibh na gaoithe de cnoc no sleibh na san aer na timchioll mar so: - Agus is furas so do tuigsin, oir an tan bhionn cnoc no sliabh nios aoirde ná na nealta, tiomargthar ar a ceile na nealta an tan stadtar iad ar taoibh na gaoithe, na ttromualach, agus da bhrigh sin, tuitinn tuiteann siad: oidhche tirm. An dara la fichiod .i. dia luain. La nealtana tirm: gaoth beodha aniar ndeas: oidhche ciuin nealtana gealaighe. An treas la fichiod .i. dia mairt. Gaoth ciuin andeas: maidin bagarthach: la breagh tirm: an grian ag taithneamh go fann tre nealta tana. Is iomhda reamharach air an margadh aniomh. Tri pingine air pont mairtfheola; tuistiun ar caoirfheoil, tuistiun is leathphingin no cuig pingine air muicfheoil. <L 76> An ceathramha la fichiod. La trosga. Oidhche an (sic) Nodlag. Maidin nealtana: gaoth ciuin aniar ndeas: la breagh greine speirghorm, chomh breagh le la buidhe bealltoinne. Is iomdha gríscín muicfheola agus ceann muc; is iomdha spoillín a' mhargadh de spadalach mairtfheola; is iomdha spolla mor meith de blein seanachranach; is iomdha greidhm gearr de seinreithin, da cceannach ag daoine bochta; oir do ceannadh cheannuigh na daoine sasta saidhbre feoil air foghnamh cheanna: "Biodh an fear deireannach diobhalach," mar is gnath. Ta beagan d'fheoil air foghnamh air an margadh aniomh: oidhche speirghlan realtsholas: gaoth ciuin aniar ndeas. An cuigeadh la fichiod .i. La anolag. An gealach ag taith-neamh roimh faithinne an lae, o speir gan neal gan ceo ag failtiughadh an deigh-Leinibh Iosa. Druma mor da bhuala ag cuig a chlog, fideoga agus feadain da n-imirt ag aosog an bhaile: la breagh greine speirghorm, acht timhcioll deich a chlog air maidin, an tan d'eirigh siocainín liath a nealtaibh tana, noch do thuit gan mhoill na cheofrán. Chidhim siocan leith air mullach Suidhe Finn Sleibhe na mBan, an cead siocan do chonaircas an geimhre se é. Seo la sealgaireachta an dreoilín. Ta faithche an aonaigh foilighthe le fuiseoga ag eitioll cois talmhan na sgataibh. Ta eagla orm gur air na fuiseoga so glaodhas réafoga .i. riabhoga roimhe seo: oidhche speirghlan realtsolais: gaoth ciuin aniar ndeas. An seiseadh la fichiod .i. dia haoine. La Feil' Steaphán. Chrom se ag fearthainn ag se a chlog roimh breaca an lae: clagairneach o seacht a chlog go deich air maidin, le laobaibh no fliuichsneachta trid, agus gaoth ciuin anoir ndeas. Is deacair do lomair chon chonairt dul ag fiach fiadhach aniomh, nó is rodeacair do na fiagaitibh a leanamhain, oir ata an tir rofhliuch. Ta sneachta ar Sliabh na mBan Fionn, o bhonn go mullach Sighe Finn (Suidhe Finn) .i. barr Sleibhe na mBan. Grathain an bhaile ag imtheacht o doras go doras, le dreoilin a ccrann cuillin, ag iaradh airgid chum bheith ar meisge um deire laoi. Is olc an nós a thabhairt doibh é. Is beag an pobal ata a cCallain andiu tre fliucras na maidne: ni mar sin a <L 78> ccomhgairm an lae andiomh tri bliaghna o shoin, an tan do marbhadh ceithre duine deag air an lathair ag seipéal na mBrathar, agus do meilleadh cead duine. Ba ceasta an cas é. An seachtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La aoibhin greine speirghlan, d'eis oidhche seaca leithe: leacoidhre tana ar lochanaibh: gaoth ciuin attuadh ar maidin go deich a chlog: gaoth ciuin andeas an cuid eile den la: oidhche nealtiubh dorcha. Do chrom se ag clagairneach ag naoi a chlog, agus do gread se leis go buile a chlog an tan do sgaipeadar na nealta, no do thuiteadar a bhfearthainn, oir do bhi aigheadh na speire glan dubh-gorm go maidin. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach. La aoibhin ciuin greine speirglan, gan uiread le meid mo bhoise de neal na ceo air an speir glan gorm: "Ni raibh gal ann den ghaoith do croithfeadh barr croinn na blath." Ta Faithche an Aonaigh foilighthe le gealbhanaibh buidhe, fuiseogaibh, agus gealbhanaibh cuillin agus gealbhanaibh lín agus glasogaibh ag priocadh piast. Is mor theastuigheann ein anois, oir ataid piasta leabhaire. caola, dearga no ruadha, tre fliuchras na h-aimsire, ag ithe sil na cruithneachta. Ni h-iad na torain iad .i. piasta beaga buidhe noch a tagann a mi na marta. Um luidhe greine, d'eirigh nealta tana le gaoth rochiuin andeas: oidhche bog ciuin dorcha nealtach. An naomhad la fichiod .i. dia luain. La breagh bog nealtan greine: gaoth laidir tirm andeas: an cead marga seachtmhain- eamhail muc d'eis na Nodlag: droch-mharga é. Is robhog rofliuch an aimsir i se. Chidhim an feirrdris .i. an earraidh- reas .i. an crann rós ag gobughadh amach anois, agus an feith- leog ag gobughadh mar an cceadna: oidhche duibhre trom- nealtach tirm: anfa andeas. An deichmheadh la fichiod .i. dia mairt. Anfa andeas roimh breaca an lae agus na diadh: maidin tromnealtach ceofrain. Is air eigin do gheobhainn siubhal a gcuinne na gaoithe ar Faithche an Aonaigh. "Ni anfa go gaoth andeas." Oidhche anfa <L 80> duibhre tromnealtach fearthanna anrodhach. "Samhra gach síne go Nodlaig." An t-aonmhadh la deag ar fichid. La deireannach na bliaghna .i. Oidhche an Nodlag Beag. Roimh breaca an lae siorfearthainn: maidin dorcha: gaoth ciuin glasfhuar aniar le ceofrán um naoi a chlog: la breag bog greine speirghorm na dhiaidh so. Taid piasta ruadha agus ciara agus breacbhuidhe ag itheadh sil na cruithneachta, agus da thanadh go mor. Is on bfliuchras d'fhás siad. La aoibhin aorach greine speirghorm ciuin: oidhche ciuin speirdubhghorm reilteanach aoibhin. Is álainn an deire leis an bliaghain e amhail agus mar do dearadh se: "Cia go raibh me a bfearg leat air feadh tamaill, maithim duit anois: crotham lamha: na imthighmis o na ceile faoi feirg: go ttugadh Dia uile-chomhachtach an bliaghain se chugainn nios aoibhne duit agus nios rathamhla: slan leat go siordhuighe suthain, oir ni chasfa mise go brath na beatha ".i. an bheatha. <L 82> <B 1829 19T> CINN LAE UÍ SUILLEABAIN DEN BLIADAIN d'AOIS CRÍOST MILE OCHT CCEAD AGUS NAOI MBLIADHNA FIChIOD (1829). Cromas ar Cinn Lae Ui Suilleabain do sgriobad an cead la de mi abrain, 1826, 1827 iar gceart acht is ag Dia amain ata fios cathain cuirfead deire leis: mise Amhlaoib O Suilleabain o Loch Lein na bfearann bfearmar oileanach aoibhin aorach, im comnuide a cCallain a' clampair a ccontae Cille Chuinnuigh anois. Gach la líne Mi Gionbhar .i. dorus na bliadhna Gionbhar gruama dorcha duairc No sneachtamhail siocamhail sleamhain suairc. An cead la den bliadhain nua .i. diardaoin .i. La Nodlag Beag .i. la saoire. Deas Dé sa bliadhain duinn! Go dtugaidh Dia bliadain nua faoi sean agus faoi sonas duinn! Is aoibhin aorach alainn an maidin geal greine i: speir gan neul gan ceo: gaoth beodha aniar. Is mor do theasduigheann aimsir tirm uainn. Chim ar Faithche an Aonaigh fuiseoga agus riaboga: is ionann dath doibh nach beag, acht gur lugha faoi do an riabhog. Is cneasta an ainm riabhog air - is riabhach é; agus is cneasta an ainm titlarc, oir se glor bionn aige agus e ag eiteall. cois talmhan "tit, tit, tit, tit." Deirtear liom gurab <L 84> e an t-éinín-cois-bó an mudlarc, agus deireann daoine eile gurab é an riabhog mona an titlarc, agus gur gealbhan uaithne no gealbhan raibe is ainm don green. O meadhon lae suas neultana glasfuar. An dara la .i. dia haoine. La ciuin bog neulmhar dorca: na macairighe chomh glas le giobhar: na gealbhain tighe ag siubhal na scataibh ar craobhaibh: taid na lona dubha na scataibh anois, agus na druideanna, na sacain, na fuiseóga, na riabhoga, na gealbhain buidhe agus nach beag gach gne ean acht na h-ein feoil-ithteach .i. na seabhaic, na fiolair, priacain na ccearc. an fionnog etc., etc. Bionn siad so mar lucht dunmharbhadh na luighe go h-uaigneach chum feall do deanamh: beagan fearthanna a ttosach na h-oidhche, le gaoth ciuin aniar ttuadh. An treas la .i. dia sathairn. Maidin greine foneulta. gaoth beodha aniar ttuadh: an la mar an cceadna, acht aon uair amhain san meadhon lae, an tan chuir sé cuma gruama geimhreamhail air fein: da pingin ar cloc potataoi: tri pingine go leith no tuistiun ar buiseal colmais: naoi bpingine ar cead guail: oidhche ciuin tirm duibhre realtsoluis: is mor teasduigeann aimsir tirm. An ceathramha la .i. dia domhnach. Cioth roimh breaca an lae, le gaoth garbh garoideach aniar ttuadh: maidin tirm tromneultach geoineach garbh gaothmar: ceathain le anfa aniar ttuadh o deich a clog ar maidin go deire laoi. Is geimhreamhail an la e go dearbhtha. An cuigeadh la .i. dia luain .i. luan-na-mban-maith. Marga muc, - drochmharga. Maidin geal greine: speir gan <L 86> neul gan ceo: gaoth ciuin attuadh: realt na maidne go lonnrach le faithne fáinne an lae: an la mar an maidin. tirm speir-glan beodha: oidhche speir-glan realtsholais duibre ciuin seaca leithe. An seiseadh la .i. dia mairt .i. La-cinn-an-da-la-deag .i. la saoire. Ta coisceim coiligh leis an la: la bog braonach, tromneultach ciuin: an siocan ag teacht anuas 'na mion-feartuinn: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. La ciuin neultach dorcha: siocan areir: sneachta ar Sliabh na mBan Fionn o muillach Suidhe Finn go da dtrian sios. Ni feicim acht ceithre blathanna .i. blath an aitinn, an noinin, an praiseach buidhe, agus an fiacail leomhain. Taid na macairighe com glas le giobhar. Ni gad na ba do cur isteach fos: potatai ar da pingin an cloich; is saor iad. Beagan fliuchsneachta ar maidin go doich moch, agus um naoi a clog san oidhche: sioc cruadh idir Durlas agus Baile an Garadh no Cill Baoithin: do b'eigin cruidhte na ccapall do gearughadh san duthaigh sin. An t-ochtmhadh la .i. diardaoin. Maidin neulmhar: o naoi a clog go buille um trathnona, la greine neultana: gaoth ciuin anoir: deire laoi neultach tirm ciuin: speir or-buidhe agus dearg-buidhe, no cur siar o Sliabh na mBan deis: sneachta ar gach ardsliabh im' thimchioll, mar atá, Sliab na mBan Fionn, na Gaillti, na Cumaracha, Cnoc Breanduin (.i. Breandaill), Sliabh an Staighre Dubh, agus Stuadh Laighean. Ni feicim sneachta ar aon sliabh, na cnoc eile, na ban, na machaire. Imthigheann na druideanna agus na sacain 'na sgataibh le ceile: "druid, druid," ag an druid dorcha. Is comhsamail le glor an maigbreac glor an tsacain breacuchtach, dromdorcha. Chím aoin-bhean amain ag romradh caoinligh. An naomadh la .i. dia haoine. La breagh tirm seaca; <L 88> leac-oidhre ar lochanaibh, ceathramha ordlaig ar tiughacht: sneachta eattrom ar gach sliabh dar airigheas andé. Ni feicim sgeacoire na caor ar an bpeithe buineann. Chím fior-beagan de sgeachóiribh muc giobaigte go lom le mionaonlaibh: is proind doibh na siolta beaga do itheadh 'na n-ionad no maireamhain ar piastaibh beaga. Ni chluinim ceileabhra an loinduibh na na smolaighe san ccraoibh, cia go cceileabhraid go binn 'na ccliabhanaibh. Is comhsamhail gur fearr ceol na n-eun i ccliabhanaibh san ngeimhre, na ar an ccraoibh, oir is fearr beathuightear leis an duine iad na mar is feidir leo fein iad fein do bheathughadh i measg na dtor agus na sgairt. Taid na fuiseoga ag eiteall go h-iseal 'na sgataibh; na druideanna agus na sacain agus na seideoga feadóga go h-ard. Ni chím (sic) gé na lacha fiadhain: gaoth ciuin anoir ttuadh ar maidin: anoir ndeas um cronughadh lae. An deichmeadh la .i. dia satharn. La neultrom ceatana tirm: ball dearg thiar theas um luighe greine: gaoth ciuin gear aniar ttuadh: oidhche ciuin bog néaltach. An t-aonmhadh la deag .i. dia domnach. La néaltach fuideach ceofranach le gaoth ciuin attuadh: beagan fliuchsneachta le gaoth ciuin fuar anoir ttuadh ag ceathar a clog um trathnóna: proinn breagh againn ag tigh an tsagairt. An dara la deag .i. dia luain. Maidin geal greine: gaoth geur anoir ttuadh. Bhí Sliabh na mBan mar sliabh luadh ag breaca an lae, agus mar sliabh airgid ar sgaipe na neul d'éis eirghe greine: la breagh tirm greine neultana: droch-mharga muc: tosach oidhche ciuin tirm gealaighe: buidheacain breaca corcra agus uilbhlathach i lubhgortaibh ar feadh an geimre, cia nach bfoicim an buidheacan buidhe ins na cloidhthibh. An treas la deag .i. dia mairt. La dorca neule attrom: <L 90> sneacta ar gach sliabh dar áirmheas an t-ochtmhadh la, agus ar maoilin Sleibhe Breathnach os cionn Baile an Chaisleain, agus ar maoilinibh Sleibhe Ui Duach: gaoth geur ciuin tirm anoir ttuadh. Is ro maith an aimsir don tuadh e: mor-cuid cruith- neachta ag imtheacht on Spainn go Sasana, gus an bFrainc, gus an Iodail etc. Ta si o seacht sgillinge an baraille go h-aon sgilling deag ann: oidhche ciuin neultach. An ceathramha la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog tirm dorcha neuleattrom: sneachta ar sliabhaibh, mar ande. "Ni raibh gal ann den gaoith, do chroithfeadh barr craoibh' na blath." Do thánadar na neulta ag luighe na greine ag an ccuinne tiar de Sliabh na mBan. Ba glormar griosamail a agaidh i measg trusgan na spear. Seo an cead la o an - de mi --- do conairc me an grian ag luighe di; oir d'foiligh Sliab na mBan uaim i: oidhche speirglan ciuin gealaighe reilteanach: gaoth ro ciuin andeas: na fo-neultana go ro mall attuadh. An cuigeadh la deag .i. diardaoin. Neulta or-bhuidhe um eirghe greine ar speir neultana thoir: la breagh tirm neultach glas: gaoth beodha geur andeas. Do leigheadh an sneacta de maoilin Sleibhe Breathnach, laimh le Baile an Caisleain, acht chím ar gach sliabh eile dar airmheas andé é. Is aoirde Sliabh Breathnach na Sliabh Ardach, oir nior luigh aon tsneacta ar Sliabh Ardach leis na laoitheannaib seo. Imthigheann na druideanna agus na sacain na sgataibh re ceile, cia nach do aon dath na d'aon glor, na d'aon chineil cinéal iad. Ni mar so don duine, - is ro olc tagann da aicme no cineadh diobh re ceile ar aon chor: farthainn eattrom ciuin o cronughadh lae go breaca an lae, no ar feadh <L 92> na h-oidhche: ciothain troma idir da linn. Ta eagla orm go bfuil se ag casadh ar an fhearthainn aris, agus más é an t-athcasadh is truime, beimid dona go leor: acht is ag Dia ata. An seiseadh la deag .i. dia haoine. Maidin aoibhin, ceo no fearthanna fuidig: gaoth geur ciuin attuadh. An tan adeirim fuideach no fuar, is mar airigheann daoine eile e adeirim e agus ni de reir mo ceadfa corpordha fein adeirim e; oir is annam fuideach na fuar me, ma bionn amlaidh ar aoncor. Is ar eigin chím na cnuic is foigse dom le ceo: la ceofrain no fearthanna fuidighe tríd amach: oidhche neultach fuideach. An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin fuideach neultiubh tirm: gaoth ciuin mall anoir: is ramhanta an la e (ramhanta .i. ro-amh): oidhche neultana ciuin gealaighe, gan fuacht, gan fuide, gan gaoth, gan gaibhtigh gan geoin. An t-ochtmad la deag .i. dia domhnach. Maidin seaca duibh: gaoth gear ciuin anoir ttuadh: la neultach dorca beodha: na daoine ag comharthughadh athchuingighe cum an t-seanaid, san seipeal poráiste ag iarraidh saoirse Caitilicigh: sneachta um naoi a clog san oidhche: fearthainn ar feadh urmoir na h-oidhche 'na dhiaidh san. An naomad la deag .i. dia luain. La margadh muc a cCallain, Sliabh na mBan ag eirghe greine mar oilean ag eirghe as fairrge ceo: la aoibhin aorach greine: gaoth ciuin anoir: oidhche aluinn gealaighe speirglan. An ficmead la .i. dia mairt. Sioc daingean d'eis na h-oidhche. "Bail o Dia is o Muire ort! is doich moch atá tu ad suidhe," ar sean-bean liom roimh eirghe greine agus me ag siubhal. Is ionann "suidhe" annso no gan beith ar mo leaba. La aoibin greine speirglan, gan gal gaoithe. Is ar eigin d' aithneocadh-sa gur anois do bi na neulta ag <L 94> gluais-eacht: oidhche ciuin speirglan gealaighe: leath-ordlach ar tiughacht san leacoidhre: "is fearr sioc na sior-fearthainn." An t-aonmad la fichiod .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach speirghlan ciuin greine: sioc daingean; ordlach ar tiughacht san leacoidhre: daoine ag sleamhnughadh ar lochanaibh: gaoth ro ciuin anoir: oidhche speirglan, gealaighe: gaoth ciuin anoir ndeas. "Is fearr sioc na sior-fearthainn": ein da ngabhail a ccliabhanaibh le luban gablog agus maidin bradach agus graine beag arbhair da mbreagadh asteach sa cliabhan. Is furas cur ar an ngorta granda gruama gairgeach. An dara la fichiod .i. diardaoin. La seaca duibh: ordlach go leith ar tiugacht san leacoidhre. Taineadh leath-ordlach go direach de tigheacht tiughacht gac oidhche le tri oidhche: gaoth gonta anoir ndeas: sealgairighe ag lamhach go mear. Is furas an naosgach d'fail amach anois; oir, do ruaig an sioc on gcnoc gus an fioruisge, no uisge gan leacoidhre e. Chím na luath- aráin cois na h-Aba Bige. Is comhsamhail leis an mionar aeir é, acht gur lugha faoi dho e, agus gur baine a bolg, agus ná deineann se meigaoladh mar a naosgach ag eitioll do. Ag deire laoi d 'athradh an gaoth da mionard soir on ard anoir ndeas .i. gus an mionard anoir se mionard andeas. Chím ag ceathar a clog deatach mor ag eirghe 'na tulcaighibh o tig sgoloige eigin noch ata timchioll Baile an tSagairt. Chím na caortha lasracha um cronughadh lae, no cuig a clog. Is dubhach an deire laoi don sgoloig seo agus da muintir e, a ndoigheadh amach as a dtighthibh oidhche chomh gonta leis seo: oidhche speirghlan reilteanach gaothmhar garóideach. An treas la fichiod .i. dia haoine. Maidin seaca duibh dearmhor: gaoth gonta anoir se ard andeas. Taineadh ordlach ar tigheacht tiughacht ar an leacoidhre (vulgo leacachoill) aréir agus leath-ordlach gach oidhche le tri n-oidhche roimhe sin,-se sin, ta da ordlach go leith san leacoidhre andiu. Is e géireacht <L 96> na gaoithe noch do cuir ordlach leis areir, a n-ionad leath-ordlach gach n-oidhche roimhe sin noch do bi ciuin. Taid sacain, druideanna, agus filbíní-miog 'na gceadaibh ceann a ngleann-tan na bfuiseog. cois na h-Abha Bige. An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. Maidin geal greine speirghlan ciuin, gan neul uiread mo bhaise le faicsin: leath uachtarach Sleibhe na mBan, Stuaidh Laighean, an Staidhre Duibh, na cCumarach. agus na nGaillte, foilighthe le sneachta: gaoth roi ciuin anoir: deire laoi mar an cceadna. Cia gur gealgaireach na daoine, is fann faoidh na fuiseoige, oir ata an gorta ag dul 'na mbeul. Is binn bronach "fib, fib" on ngealbhan garadh gobchaoil. Cím na faoilein; ni tagann siad on bhfairrge, acht le h-aimsir anro .i. sioc dearmhor dubh daingean. Is comhsamhail gurab e an gealbhan cáithe ar ar ghlaodhas an gealbhan cuilleann. An cuigeadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin seaca duibh daingean dearmhoir: gaoth gonta anoir ndeas. Is mo sneachta ar Stuadh Laighean, agus ar an Staighre Dubh na ar Sliabh na mBan Fionn, cia gur ionnan airde doibh nach beag. Is comhsamhail go bfuil sleibhte ann ar a luigheann an sneacta níos mó na a cheile do reir naduire na gcloch da bfuilid cumtha mar atá cloch graine, cloc ruadh cloch gainimhe, cloch sligig, cloch teine, cloc leac, cloch slinn, cloch aoil: agus is ar an ccloich aoil, agus ar an gainimh aoil, is lugha luigheann sneachta. Chím na faoilein bolg-bhana andiu 'na sgataibh: is mor e m 'eagla go millfidhear moran potataoi leis an sioc. Do thosadh sneachta mioncruadh sguabach ag tuitim le gaoth gonta laidir ag an t-aon bhuille deag ar maidin; agus do meadadh mhéaduigh an sneachta agus an gaoth go mor ag buille a clog d'eis meadhon lae an tan do thuit se 'na leathóga boga. Is iomdha gne sneachta ann, mar ata, cloichsneachta, fliuchsneachta, cruaidhshneachta sneachta leathógach, sneachta sguabach. Foileachadh foileochaidh an sneachta so na clasa potataoi on sioc agus bogfaidh se <L 98> an t-aimsir go mor, cia go ccuirfeadh se na h-ein beaga bochta a ngorta. Is maith mar tharla go leor feir tirm ag daoine da n-airneis. Ta se ag cur, no ag caitheadh sneachta go deire laoi. Aosóg an baile ag cathamh liathroid sneachta le na cheile mar caitheamh aimsire: oidhche anrodhach: sneachta ag tuitim go mear: chrom sé ag fearthainn ag deich a clog treas an tsneachta, fearthainn trom go leor, morchuid do deire oidhche. Cluinim an sneachta ag sleamhadhadh 'na mhadhm de slinn na ttigh agus ag breith an slinn (sic) fein leis do thigh. Cluinim gar gatain,-is dóigh leis gurab e deire an domhain ata ann; acht cread e seo láimh le madh sneachta sleibhe Alp, an tan múchtar lucht bailte mora agus beaga agus a n-eallach faoi madhm sleibhe sneachta? Gaoth geoineach ar feadh na h-oidhche ag garthadh mar sluagh sidhe ag iarraid teacht asteach. An seiseadh la fichiod .i. dia luain. Margadh maith muc. Maidin, ceathanach; clagairneach ag an t-aon bhuile deag: ceatha troma as sin suas: sneachta ag leigheadh go mear, cia go bhfuil sé ar gach cnoc agus sliabh, agus an gach deirc no díg. Chualas smolach cliabháin ag canadh ar maidin go doich moch le h-athas an tseaca agus an tsneachta do leigheadh, nídh nacar rinn' si o thosadh thosuigh an sioc so. Is garoideach na geallbhain mar an cceadna: ta biadh le fail anois aca; is feidir leo a rádh go gealgaireach, "Siúd amach an gorta," mar adeirid na mna tighe Oidhche an Nodlag Beag, ar rádh. "Siúd amac an gorta o 'nocht go bliadhain o 'nocht, agus anocht féin," ag caitheamh builin nó bulog arain leis an dorus: gaoth anoir ndeas, agus neulta aniar ndeas ag deich ar maidin: is iongantach so ag daoine áirighthe, acht ni h-ion-gantach liom-sa. Cia go raibh an la ceathanach níorbh fhuar le moran é d'eis na an t-sneachta dearmhair: gaoth ro ghonta um deire laoi aniar, le ceofran agus neulta aniar: oidhche ciuin bog dorcha; tuile mor san abhainn, le léigheadh sneachta agus briseadh leacoidhre. <L 100> An seactmad la fichiod .i. dia mairt. Maidin neultach, sneachta ar gach cnoc agus sliabh, an gach deirc agus gach díg: gaoth gonta aniar ttuadh: o buile a clog go deire laoi, la greine neultana beodha. Ag ceathair a clog andiu do cuireadh an urlachas Ui Hannain a reilg Challain, Tomas Robinson, Sasanach do réir creidimh agus dúchais, noch do aistreadh aistrigh le beagan laethibh roimh a bhais cum an creidim Caitiliceach Romhanach. Ni raibh Sasanach ag a socaraid acht aoinneach amain .i. Seagan Smit. Ta an dearg-grain aca air, i dtaobh ionntodh o n-a eiriceacht. Tuile trean faoi port san abhainn: gearr-aimhne na Breataine faoi leacoidhre laidir: an Tamhaise tachtaighthe le garbhoga mora leacoidhre. An t-octmhadh le fichiod .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach greine fo-neultana: gaoth ro-ciuin aniar ttuadh. Cia go bhfuil sneachta ar sliabhaibh, ta an grian teith agus an t-aor bog ar taobh na fosg agus na greine den chladh: an fuiseog ag moladh Dé is na h-ardaibh: oidhche ciuin duibhre neultana realtsolais seaca. An naomad la fichiod .i. diardaoin. Maidin seaca leithe: an grian ar maidin ag feachainn go fann tre neulta tana, ar sleibhtibh seaca, ar deirceanna sneachta: gaoth fionnfuar anoir: deire laoi dorcha. Chuireamar mathair seaghain Paor o Sraid a' Droichid Big, i cCill Malua. d'eag si da la o shoin. Cuir na tuiltighe, noch do bhí a mi na Nodlag agus roimhe, na francaigh as gach port gus na h-iothlannaibh. Taid siad go h-iomadamhail, agus na lucha mar an cceadna, ag milleadh an arbhair. Badar na francaigh an aitibh an iomairighe potataoi, mar cuinninighibh a ccuiniceir: oidche ciuin dorcha. An deicmad la fichiod .i. dia haoine. Maidin liaith-siocain: la aoibin aorach greine speirglan: gaoth anoir ttuadh ar maidin: na fuiseoga chomh ceolmhar is do bheidis la buidhe Bealtaine. Ni miste gleann na n-eun do glaodhadh <L 102> ar gleanntan na bfuiseog, cois na h-Abha Bige, oir is iomdha eun agus gné ein ann andiu. Ni chím (sic.) duine na daonaidhe ag saothrughadh na talmhan. Ta leacoidhre ar gach lochan fos, acht ata sé ag leigheadh go mear. Ni chím aoinneach ag sleamhnughadh air andiu. On meadhon lae suas gaoth ciuin gear attuadh, gan uiread mo baise de neul ar aigheadh na speire: oidhche speirglan duibhre. realtsolais ciuin seaca. An t-aonmhadh la deag ar fichiod fichid .i. dia satharn .i. an la deire den geimhre: .i. oidhche Feil' Brighde .i. La na mBrighdeog. Maidin geal greine seaca leithe dain-gean, gan gal gaoithe: daoine ag sleamhnadhadh ar leacoidhre. Ni feicim im siubhalta aon blath acht blath an aitinn agus an searbhan .i. caisearban na muc .i. fiacail leomhan: la greine gan uiread mo baise do neul, acht aon neul amain um deire laoi. Ar se .i. air seo aithnigim go bfuil gaoth ro ciuin anoir. Is ro aoibhin an deire leis an geimhre, mile miliun buidheachas le Dia, e. MI FAOILEADH no FABHRA. An cead la .i. dia domhnach .i. La Feile Brigde. "La Feile Brighde baine tigeann ailne ar gach sín An breac 's a' bradan ban do shnámh go Tig Maoiling." Deireann daoine eile "athrugh" no "athrughadh," in ionad "ailne" san rann so tuas, agus tagann se leis na focail se: - "Le gach la go h-aoibin aluinn O la Fheile Brighde go la Feile Padraig." <L 104> Agus "Is iomdha athrughadh an la earraigh." Cia cuma e, is fior an rann, oir is ban La Feile Brighde agus an mi na dhiaidh: oir muna mbionn sneachta ann, is gnath laethanna ailne glegeala; agus bionn an breac 's an bradan ban as so suas an gach linn no sruthan a n-Eirinn, chomh maith le sruthainin Tighe Moiling a ccontae Cille Dara, budh thuadh o Caislean Diarmada; acht is ar sean-La Feile Brighde adubhradh so. La tromneulta dorcha e seo o tosach go deire: gaoth fuar anoir ndeas: an sneachta agus an leacoidhre ag leigheadh; cia go bfuil go leor de ar cnocaibh agus sliabhaibh. Is comh-samhail go raibh gearraibhne na h-Eireann tachtaighthe le leacoidhre chomh maith le marbhaibhne na Breataine. Leigim nach bfuil baid ag snamh orra go Baile Atha Cliath mar ba gnath: oidhche ciuin bog dorcha duibhre. An dara la .i. dia luain .i. marga na muc. Drochmharga muc. La neultrom dorcha tirm: gaoth fionfhuar andeas: oidhche tromneultach ciuin bog. An treas la .i. dia mairt. La neultrom ciuin bog tirm oidhche duibhre mar an cceadna: gaoth ciuin andeas. An ceathramha la .i. dia ceadaoin. La breagh bog neultach: an grian ag do a clog ag feuchainn go fann tre tananeulta: an sneachta leighte acht fiorbheagan ar mullaighibh na morshliabh, noch ata foilighthe nach beag le neulta: gaoth ro chiuin robhog aniar ndeas. "Is teo siolla den gaoith andeas na teine ceap an domhain." Deire laoi dorcha ciuin tirm. An cuigeadh la .i. diardaoin. Do no tri mion-ceathain idir meadhon oidhche agus maidin: la breagh bog tirm trom-neultach dorcha: gaoth ciuin aniar ttuadh. Daoine ag tosach. ar an talamh do shaothrughadh, le romhradh agus treabhadh - is dar ndóith, is mithid e: oidhche ciuin bog dorcha. <L 106> An seiseadh la .i. dia haoine. La aoibhin aorach neultana tirm: gaoth ciuin aniar: ní feicim act fiorbheagan sneacta ar taoibh thuadh maoilin Sleibe na mBan, cia go bhfuil go leor ar na taoibhibh thiar agus theas de sliabh an Staighre Duibh agus Stuadh Laighean: daoine in gach ard agus gach machaire ag romhradh agus ag treabhadh; is breagh briosg do sgoilteann an ceachta an talamh. Taid na fuiseoga i ngleanntan na bfuiseog, cois na h-Amha Bige, go ceolmhar 's na h-ardaibh. Taid mion-aonlaigh éanlaidh an aeir go gliadrach. Is binn an smolach ar an ccraoibh. Chím sgata sacan siocán agus druid ag eiteall tar an gleanntán. Ní cluinim éan is mo athruigheann a ceol na an smólach. An seachtmhadh la .i. dia satharn. La aoibhin bog neultana: gaoth ciuin attuadh se ard siar. Is iongantach ard eagcosmhail guth na smólaighe. Cluinim ar gac tor agus sgeach i, o d'imthig dubhluachar na bliadhna; acht, gradh mo chroidhe an spideog broinn-dearg noch nachar thréig me in aimsir an anro! Ta fiorbheagan sneachta ar maoilin Sleibhe na mBan. Ta nios mo ar sliabhaibh Locha Garmain: oidhche duibhré ciuin bog. Leighim gur loisgeadh Cill an Easboig (an chuid thoir de) in Eabhrac Shasana. An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach. Ceo agus ciunas agus ceofran ar maidin: la breagh bog: na neulta mar lomairighe ar feadh na speire: gaoth ró-chiuin anoir: an smolach agus an spideog ag canadh tre cronughadh an lae go dubh na h-oidhche, nach beag: oidhche duibhre dorcha bog ciuin. Leighim i n-Oraid <L 108> an righ go ccaithfighear an Coimhthionol Caitiliceach do chur sios, agus an Teampoll Gallda do chomhad suas, agus annsin do b'fheidir go ndeanfaighedh ndéanfaoi réad éigin do na Caitilicigh bochta; acht nil ann acht ' do b'féidir.' An naomhadh la .i. dia luain .i. marga na muc, drochmharga. La breagh bog neuleattrom. Chím fiorbheagan sneachta ar Sliabh na mBan, agus ar binn na nGaillti. Ta mórcuid ar Stuadh Laighean, agus ar an Staighre Dubh. Chím an blaith buidhe ar a nglaodhaid . . . an cróch, b'fhéidir. An deichmhadh la .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach greine neultana bog tirm. Leighim gur shodar, le carbaidin agus tiomanaidhe, capaillín Aimeiricánach cead míle Sasanach i ndeich n- uaire an chluig agus seacht moment (uulgo noment) i Sasana, laimh le Staines. Is iongantach an sodar so: deire laoi dorcha tirm: gaoth ciuin aniar. Taid daoine agus capaill ag saothrughadh na talmhan anois. Do cuir Seaghan O Riain o o Sraid a' Muillin, siol potataoi 'na gardha andé. Ta go leor den . . . faoi blaith i ngleanntan na bhfuiseog, cois na h-Amha Bige anois. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin .i. Sean-Oidhche Feil Brighde Baine. La dorcha tirm breagh bog: gaoth ciuin aniar ttuadh: giobhar meathtadh da fuirsidh fuirseadh suas agus <L 110> siol nua cruithneachta da chur ag Micheál Citing andiu. Nil acht seachtmhain o do bhain Seaghan Smit a ghardha potataoi. Oidhche ciuin neultana gealaighe: an re seacht la d'aois. An dara la deag .i. diardaoin .i. Seanlá Fheile Brighde Baine. La aoibhin dorcha neultrom tirm: gaoth ciuin aniar ttuadh. Taid na sacain fos againn, acht is gearr go n-imtheochaid tar saile go h-Albain. Tagann siad chughainn d'eis na Feil Michil. Is maith le n-ithe iad i n-aimsir seaca agus i ndubhluachar na bliadhna, an tan bíd reamhar; acht ní fiu trumpa gan teangain iad aon am eile, oir bíonn a bhfeoil searbh. Bíos ag feuchainn ar - O Donnabhain, an stanadoir, .i. tincéir, ag teilgin suic miotail: ní 'na caortha dearga acht 'na caortha bana bhi an miotal san adhanán. Tá tri gné teasa ann, adeirid na gaibhne: mar ata, teas dubh, teas dearg, agus teas ban. Is e is teas dubh ann teas gan solas mar a bhíonn i n-iarann tamall ag fuarughadh. An treas la deag .i. dia haoine. La breagh tirm neultana: gaoth ciuin aniar. Do mharbh Labhras Graoin coileach pearloige laimh le Tobar S. Seam. Bhi mar cru capaill de clumh donn ar a ucht. Ni h-e seo am ceart na bpearlog do lamhach: oidhche ciuin bog neultana gealaige. An ceathramha la deag .i. dia satharn. Maidin ciuin bog neultana: meadhon agus deire laoi, gaoth beodha aniar ndeas: oidhche ciuin gealaighe néaltana. An cuigeadh la deag .i. dia domhnach. La breagh bog neulmhar: gaoth ciuin aniar ndeas. Chím fiorbeagan sneacta ar Stuadh Laighean, acht ni feicim a bheag na a mor ar aon sliabh eile: oidhche ciuin gealaighe. An seiseadh la deag .i. dia luain .i. marga na muc, droch- marga. La breagh bog neultach: gaoth ciuin aniar ndeas. Chím an gealbhan cuilinn; is einin le ceann mor dubh, agus cúl fionn e. Ceist agam ort: - cia aca araon is ceirt. cirte mar ainm - gealbhan cuilinn no gealbhan cuilfionn? <L 112> Oidhche ciuin neultach gealaighe: deire laoi glas: gaoth beodha andeas: oidhche neultach gealaighe. An seachtmhadh la deag .i. dia mairt. La neultach ceo: gaot ciuin anoir ndeas: ceofran no ceobhraon um deire laoi: oidhche ciuin neultach. An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La neultach dorca: ceofrain .i. ceobhraoin: gaoth beodha bog anoir ndeas: daoine ag treabhadh 's ag romhrad. Cluinim aon fhuiseog amain ag canadh 's na h-ardaibh ameasc neulta neimhe. Is e an deifir ata idir gealbhan cuilinn (.i. cuilfhionn) agus gealbhan caiche (.i. cul-uaithne) go bhfuil cul fionn ar ceann aca, agus cul uaithne, no liath ghorm ar ceann eile aca. Ta ucht dearg ag gach n-aon aca. Ta ceann dubh ar an ccuilinn agus ceann riabhach ar an gealbhan caiche: oidhche ceobhraoin: gaoth beodha. An naomhad la deag .i. diardaoin. Roimh breaca an lae agus go grod na dhiaidh ceathanach le gaoth ciuin andeas: la aorach mar la aoibhin bog breagh Abrain, neultana greine le gaoth ciuin aniar ndeas: eunlaith abhráin an aeir ag canadh ceolta caoine mine molta. Cluinim agus chím aon feadog amain ag Ceann a' Faithche: tuile buidhe faoi port san amhain; da brigh sin, bhi fearthuinn cuibheasach trom ar Sliabh Ardach o na ngluaiseann Amhainn a' Righ agus an Amha Muimhneach: deire laoi agus oidhche speirglan aoibhin. An ficheadh la .i. dia haoine. Maidin speirghlan seaca: gaoth gonta andeas: deire laoi ceathanach: oidhche ceobhraoin. An gaoth andeas bionn sí glas is cuireann sí rath ar síolta: An gaoth aniar bionn sí dian is cuireann si iasg i líonta: An gaoth attuadh bionn si cruadh is cuireann si fuacht ar daoine An gaoth anoir bionn si dubh is cuireann si sioc i n-íochtar. I seoladh an rainn se ba cora, is doith liom-sa, i n-ionad, "bionn sí glas," "bionn sí tais" do sgriobhadh, óir "is teo siolla den gaoth andeas na teine ceap a' domhain," cia <L 114> go raibh an gaoth andeas glas go leor andiu, agus is gnath léithe bheith amhla i ratha ráithe an geimhre, agus morcuid de ratha an earraigh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia satharn. Fearthuinn trom, o meadhon oidhche go breaca an lae: maidin fearthanna: la dorcha ceobhrain no fearthanna: tuile buidhe faoi phort san Amhain: gaoth ciuin andeas: oidhche neultach dorcha ceofrain. An dara la fichiod .i. dia domhnach. La dorcha tirm; gaoth ag athrughadh on ard thuadh gus an ard thoir thuadh: oidhche ciuin dorcha tirm. An treas la fichiod .i. dia luain. Drochmharga muc. La dorcha tromneultach tirm: gaoth glas anoir ndeas. "Gaoth andeas binn si glas, is cuireann si rath ar síoltaibh." Chím an buidheacan buidhe, .i. puidheacan buidhe andiu i n-aon ait amain. Connarc me e ar feadh an geimhre i ccladh an Crosach san mbliadhain 1726-7 1826-7. Glaodhtar primula, primrose air san Laidin agus Bearla Sasanach, mar is doith leo gura é an cead blaith noch a tagann amach san earrach; acht dar ndoith chonnarc mise an grannarcáin cocigheas o shoin. An ceathramha la fichiod .i. dia Mairt. La dorcha neultrom tirm: gaoth ciuin anoir ndeas. An cuigeadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La neultrom dorcha: mionfhearthuinn roimh breaca an lae: gaoth ciuin anoir ndeas: tosach oidhche ceofrain. An seiseadh la fichiod .i. diardaoin .i. Diardaoin Meith na h-Inide. Clagairneacht o meadhon oidhche go h-idir a naoi 's a deich ar maidin, le gaoth ciuin andeas: as so go deire laoi, tirm le gaoth ciuin aniar: o meadhon lae go deire neultana grianmhar. Cím an-iomad cuileoga beaga ag eiteal san aer. Cluinim ain-iomad cnadan in gach dig ag cnadanadh: oidhche ciuin, reultsolas: tuile trean tar port san Amhain. Is iomdha móinfhéar min 'na sgathana andiu. <L 116> An seachtmhadh la fichiod .i. dia haoine. Taineadh Margraed St. John ar tuarasdal cugam andiu do reir seacht sgillinge sa ratha ráithe. Mion ceathain roimh breaca an lae. La aoibhinn aorach tirm neultana greine: gaoth ciuin aniar: deire laoi, gaoth glas andeas: oidhche duibhre reultsolais ciuin tirm. An t-ochtmad la fichiod .i. dia satharn .i. satharn Inide. La neulmhar dorca tirm: gaoth glas andeas, MÍ NA MÁRTA. - "Muna mbeidh mbeadh na linnte lan ria Mi na Márta líonfadh an Mairt fein iad." An cead la .i. dia domhnach .i. Domhnach Inide. La meirgeach gaothmhar cruadh. Is breagh an la tirm e, agus is mor do theasduigheann se; oir ata na linnte lan; acht ataid na bóithre agus aigheadh na talmhan ag tiormughadh go mor le gaoith biogamhail anoir ndeas: deire laoi greine: speir liathghorm foineultach: gaoth gonta tirm anoir ndeas: oidhche tirm. An dara la .i. dia luain .i. Luain Inide. drochmharga muc. La breagh neultana: gaoth tirm ciuin anoir: na daoine ag treabhadh 's ag romhradh caoinligh etc. Taid na sacáin againn fos. Ni cluinim an feadog na an druide na an faoileann na an luatharán acht cluinim "An spideog grinn, an smolach binn: an gealban lion: An fuiseog fiadhain in ngleann na Siann: An lasair coille san tor is goire: An dreoilin donn is e ar fonn: An gealbhan buidhe 's an gealbhan tighe: 'S an gealbhan garuidhe go binn sa chloidh." agus cead eun beag eile na tagann im chuimhne. Oidhche ciuin tirm duibhre neultach. An treas la .i. Mairt Inide. La aoibhin aorach: speir liathghorm foneultach, chomh breagh le la buidhe bealtaine: gaoth ro-chiuin anoir ttuadh. Beagan feola ar an marga, agus <L 118> an beagan san go h-olc agus go daor, .i. cuig pingine ar muicfheoil leath-shoilte; cuig pingine go leith ar caoirfheoil craite; tuistiun is leathpingin ar mairtfheoil conablaigh; tri pingine ar cinn muc. Is garóideach binn na gealbhain cuilinn 'na sgataibh ar crannaibh ag itheadh an blaith óig noc ata ag gobughadh amach; is díobhálach an dream iad. Ta ceol in gach ard agus ar gach tor. Taid na ba ag léimeadh le h-athas. An ceathramha la .i. Ceadaoin a' luaithre. "Ceadaoin a' Luaithre is mor an buaidhre bainne d'ól." Maidin seaca leithe; as sin go meadhon lae, an grian ag taithneamh tre neulta tana, agus ceo tana gan siolla gaoithe: o meadhon lae suas gaoth glas anoir. Ni mó an t-aistriughadh, no deifir, idir coll agus cuillean, is ata idir tosach agus deire an laoi andiu. An cuigeadh la .i. diardaoin. Maidin seaca léithe: la aoibhin greine: speir liathghorm foneul tana: gaoth geur tirm anoir: daoine ag treabhadh agus ag romhradh; is breagh an t-am obair earraigh e: ta daoine ag romhradh clas a mban; ni fulair seo do dheanamh oir ni ionntuigheann an ceacta acht an croiceann den talamh. Is eun robeag an finnín; ta se i mead an dreoilin agus ar dath an gealbhain uaithne, nac beag. Is on bhfocal "fionn" .i. finn .i. beag agus "eun" tagann finnin; mar is o "dearoil" .i. beag, tagann dreoilin. Is o "mion" .i. beag, tig miontan, ainm ein big eile. Deire laoi neulmhar glas: gaoth gear tirm anoir: is iomdha aistriughadh ann la Márta: oidhche ciuin tirm duibhre. An seiseadh la .i. dia haoine. La neultach tirm: gaoth cruadh dubh tirm anoir: maidin seaca duibhe: chím tri sgata feadog; is trean eiteallann siad: chím da sgata sacain <iocán; is sacanta mall eiteallann siad. Is on bhfocal <L 120> "sacán" .i. aon nidh mall mithreorach marbh mar sac goir-thear an ainm sacan diobh. Ar maidin aindiu fuair Ristead O Luingsigh, ceannaidhe laidir, bas obann. Ni raibh se tinn acht le tri la .i. dia máirt se ghabh tarrainn do buail taom tinnis marbhthach e. "Is mairg do labhrann go trean, is a giorracht bionn an lean ag teacht." Ba seimh socair an fear e acht do bi se tugtha do ól. Is on bhfocal "uas" (.i. uaois .i. uasal; thuas) tagann uiseog .i. fuiseog, oir is thuas i neultaibh nimhe do chanann si a ceol uasal. An seachtmhadh la .i. dia satharn. Maidin dorca, gan sioc dubh na liath: la neultiugh tirm: gaoth glas anoir: obair earraig dá dhéanamh. An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach .i. an cead domhnach den Carghas. La aoibhin ciuin neultach dorca tirm, gan gal no siolla gaoithe. Chuadhas le sochraid mo cardas, no cairdeas, Criost, Risteard O Luingsigh go Leaca na Cuailighe mara bhfuil a urlachas. Tangas abhaile de Croslaigh an Comaoinis, agus tres na garaidhthibh; acht "cia fada gearr an bothar is e an bealach mor an t-aithghearr." Ta an caistsearbhan, an grannarcain, an buidheachan buidhe, ag teacht suas anois. Ta duilleabhar ag teacht ar an feithleog, ar an spionan ar an draighneog donn, ar an driseog. Ta beagan noinin suas. Ta an blaith puisinighe go lionmhar ar an soileog bán, an crotal ar an ccoll, agus an crotal ar an bhfearnog. Oidhche ciuin duibhre: na neulta go ró-mhall attuadh. An naomhadh la .i. dia luain. drochmarga muc. Maidin seaca leithe: ceofran mion 'na dhiaidh sin ar maidin: la aoibhin neultana mar la abrain bog breagh. Ta an blaith ar suibh na talmhan (uulgo suibh na stalmhan), agus ar (ranunculus) <L 122> "Níl gal ann den gaoith: Do chroithfeadh barr crainn na blaith." Neulta ro-mhall attuadh. An deichmhadh la .i. dia mairt. Maidin seaca leithe: la aoibin greine speirghlan liathghorm: gaoth ciuin anoir. Cia go ccluinim an fuiseog ud thuas faoi an gealaigh i meadhon aeir i meadhon lae, ni chím é (sic) acht a meid cuileoige. Oidhche speirghorm gealaighe. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La neulmhar dorca: gaoth cruadh geur dubh anoir. Ta cuma feoidhte ar mor-chuid giobhair. An dara le deag .i. diardaoin. An cead la de sean-Mhi na Marta: la dorca cruadh earraigh: gaoth ruadh gonta geur laidir anoir: Ta crotal na fearnoige ruadh-dhóite ag tuitim 'na ceathaibh do na crannaibh. Nior goill se ar crotal an coill, na ar puisinighibh na soilioige baine. Chím sgata feadog; cluinim iad ag feadghail in aoinfeacht. Nior chualas acht ceann aonranach riamh roimhe sin. Ta cuma bocht craidhte ar urmor giobhair cruithneachta na duithche. Is eaglach liom gur bocht an foghmhar bhias againn, um mi Lughnasa se chughainn. Ni miste Marta meirgeach on gaoth ruadh siocain leithe: luaithrean le gaoith cruadh. An treas la deag .i. dia haoine. La marta meirgeach an gaoth ruadh: siocain leithe, luaithrean da seideadh le gaoth gonta anoir, acht nil se chomh nimheamhail is do bhi se ande: la neultach le fo-gal greine: aradh da deanamh. An ceathramha la deag .i. dia satharn. Maidin seaca leithe, greine: deire laoi greine, ciuin: o meadon laoi go trathnona neultach: gaoth ciuin attuadh. Chím, no mothuighim, um deire laoi, tri srothain san aor aer; mar ata srothan nealtadh adtuadh san glinn uachtair, srotan nealtadh andeas san glinn meadhoin, agus gaoth attuadh san glinn iochtrach .i. ar aigheadh nó tuinn na talmhan: deire laoi agus oidhche ciuin. <L 124> An cuigeadh la deag .i. dia domhnach. La breagh greine nealtana: gaoth geur ciuin athruigheach on ard thuadh den ard shoir gus an ard teas: deire laoi agus oidhche ciuin. Breath-nuighim o thosach Marta gur ciuin gach deire laoi , cia garbh no min an la. An seiseadh la deag .i. dia luain. Oidhche Feil Padruig: drochmargadh muc. Maidin dorca nealtach ciuin ceo. An seachtmhadh la deag .i. dia mairt. La feil Padruig .i. la saoire. Clagairneach le gaoth aniar roimh breaca an lae: beagan sneacta leathogach ag ocht a chlog ar maidin: la geal greine as sin go deire. D'ol gasra grinn againn ar bpota Padruig ag tigh an tsagairt poraiste, .i. an t-Atair Seamas Henebuire . Bhí ceann truisc úr nó feilteoige, long soillte maochta, bradan deatach-thirm agus bric úra againn le caise cumhra agus coilis glas mar proinn. Bhí fionn fionn agus fion port agus uisge beatadh agus sgailtín go leor againn. Bi morcuid sneachta ar na Gaillti, beagan sneachta ar Sliabh na mBan. Nior chonarc (sic) me a beag na a mor de ar aon sliabh eile. An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La ceathanach nealtach: gaoth fuar andeas: oidhche fearthanna: gaoth giuineach garbh andeas. Is mor do theasdadh teastuigh an fhearthainn se o giubar agus feur. An naomhadh la deag .i. diardaoin. Doineann roimh breaca an lae, .i. fearthainn, baisteach agus clagairneach, le gaoth garbh giuineach andeas: maidin doininne .i. fearthanna, baistighe agus clagairnighe le garbh-shín agus mar sin go trí a clog le hanro agus anfa andeas, an tan do stad an clagairneach: deire laoi ceathanach: oidhche fliuch fuar gaothmhar: tuile trean donn-bhuidhe faoi port san amhain. An fithcheadh la .i. dia haoine. Is ionann la agus oidhche andiu. An sighe gaoithe ag osnadhal ag duanuighiol duanghail agus ag glamuighiol le gach linn .i. gach ré linn, nó feacht roim breaca an lae: cuma geibhreamhail <L 126> geimh- ar an maidin , acht do eirigh an la suas cum a beith tirm nealtana: gaoth ciuin aniar: meadhon agus deire laoi aoibhin aorach bog greine; speir liathghorm fo nealtana. Ta por giobair maith ar gort Micil Ceiting, noch do ath-chuir se faoi siol cruitneachta an t-aonmhadh la deag de mi Fabhra se ghabh torainn. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin seaca leithe: la tirm nealtach: gaot ciuin gear anoir. An dara le fichiod .i. dia domhnach. La spearnamhail, tirm .i. la nach fios ca shoin beidh se na doinnionn , cia go bhfuil se 'na soinionn anois .i. la gaothmhar ag tuaradh fearthanna: gaot gear gonta anoir: cuma geimhreamhail dorca duairc ar deire laoi, le gaoth roghonta anoir: mionfeartainn agus tromnealta san oidhche. An treas la fichiod .i. dia luain. drochmarga muc. Ceathain roimh breaca an lae: maidin ceobhraon le gaoith fuinneamhamhail fuideach anoir: meadhon agus deire laoi nealmhar dorca tirm: boithre pluideacha: oidhche tirm dorcha. An ceatramha la fichiod .i. dia mairt. Oidhche feil Muire na feil Padruig: La dorca tirm: gaoth gear anoir: oidhche dorcha tirm. An cuigeadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La feil Muire na feil Padruig. Maidin seaca leithe, aoibhin, greine: speir liathghorm glan, gan neal gan ceo: gaoth ciuin anoir ttuadh: la aoibhin mar an cceadna: gaoth ciuin anoir. An seiseadh la fichiod .i. diardaoin. Sioc liath: la aoibhin greine: speir gorm fo-nealtana: um deire laoi agus trathnona gaoth ciuin anoir ndeas. An seachtmadh la ficiod, .i. dia haoine. Maidin dubh: gaoth gonta cruadh anoir ndeas. Ta an crotal ruadh-dhoite go foirlionta nach beag ar an ccrann fearnoige, on t-aonmhadh agus an dara la deag den mhi si na márta. Ta beagan de crotal an choill ruadh-doite on am cceadna. Ta puisinighe na soileoige baine bog glas-bhuidhe <L 128> ar dhath gedín óig: o meadhon lae go deire laoi mion ceathain: oidhche dorca bog ceathanach ciuin. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La aonaigh Cille Cuinnigh: la nealtach tirm: gaot geur anoir ndeas: potataoi ar tri leithpinginighe agus feorlain an cloich: oidhche ciuin dorca. An naomhadh la fichiod .i. dia domhnach. La ceofrain le gaoth geur anoir ttuadh: deire laoi agus oidhche ciuin ceomar dorcha. An deichmheadh la ficiod .i. dia luain. Drochmargad muc. La neal-tiubh, ceathain ceobrain le gaoth gonta anoir ttuadh. Bhí cuma rógeimhreamhail ar an la: an oidhche mar an cceadna. An t-aonmhadh la deag ar ficiod, .i. dia mairt. La geal greine fo-nealtana tirm: gaoth ciuin geur attuadh ar maidin: teas maith ar an taobh cluthar don cladh: gaoth gonta laidir attuadh um deire laoi: neulta órbhuidhe, dearga, ruadha, forruadh, corcra, ciara, donna etc. um luighe greine: la marta cruad gaothmar e: oidhche ciuin speirglan, duibhre, reultsolais, breag. MÍ ABRÁIN. -- "Abrán braonac meighileach nua." An cead la .i. dia ceadaoin. Nior leigheas agus nior chualas ariamh go dé an ciall ata le hAmadan Abrain do <L 130> dheanamh de dhuine aniomh andiú; acht cread e an ciall do b'feidir do bheith le nidh amadanta andiu iná an aon la eile. Maidin aoibhin aorach speirghlan, liathgorm, greine, seaca leithe caoin caomh ciuin: ceo tana ar cnocaibh a ccein: siocan liath ar mullach Sleibhe na mBan: gaoth ciuin aniar ttuad: meadhon lae neulmar glas cruad: ccathainin cloicsneachta um ceathair d'eis trathnona: deire laoi mar an maidin. Is minic oirfideach ag seinm tréas na sraidionnaibh. Oir-fideach .i. or .i. fuaim agus fid .i. feadog; oir is comhsamhail gur ceol fideoige an cead ceol ar talamh acht ceol beoil an duine amhain: ag luighe greine fo-neul tana ór-lasta, orbhuidhe, buidhe, dearg, croidhearg, ruadh foruadh agus luaidh-lí: oidhche ciuin; speir dubhghorm, glan reultanach duibhré. An dara la .i. diardaoin. Maidin geal greine speir gan ceo, gan neul: sioc liath le leacoidhre tana ar lochanaibh: siocán liath so-fhaicsiona ar Sig Finn Sleibhe na mBan, agus na timchioll; na Gaillti geal le sneacta, cia nach faicim sioc na sneacta ar aon cnoc na sliabh eile, da aoirdeacht a mbinn. Is comhsamhail go raibh sneacta san ard san ande an tan do bi an cloicsneachta againn-ne. Mas coir "Sliabh na mBan fionn" do radh, dar ndoith is ceithre cora "Gailltí Gealla an Gheimhre" do radh anois san earrach: gaoth ciuin geur aniar: im do chur abhaile o Longduin go Corca, go Port Lairge, agus go Tir-fa-tuinn agus gus an Alamaing no an Gearmáin, - nidh nachar tharla leis na ciantaibh roimhe sin. Is daoire im ann aon de na h-áiteannaibh reamh-ráidhte na a Longduin. Ta ceird .i. fidheadoireacht, sniomh, gaibhneacht etc. etc, go dona a Sasana anois. Ní feidir do lucht céirde im na feoil do ceannach. Ni almaingeach an sgeal e seo le tri bliaghna is ratha ráithe aca, .i. on Nodlaig 1825 an tan do meathadar na bancaighe a Sasana. <L 132> Neulta troma um trathnona; cioth cloichsneachta um sé a clog le gaoth aniar, noc d'foiligh Sliabh na mBan fionn o bhonn go barr le sneacta. Ta Cnoc Breanduin geal mar an cceadna. Ni raineadh ráinig an cioth Stuadh Laighean ná an Staighre Dubh. Ta cuma meirgeach ruadh-dhóite ar bántaibh. Nil feur glas ag buaibh agus ni tugann feur tirm bainne dhóibh; agus nil fios fos acht ag fiorbheagan de clanna Gaodal ar barraibh glasa geimhre do chur suas; da brigh sin nil acht pionta bainne geur ar pingin anois: oidhche duibhré speirglan gorm réilteac aorac ciuin. An treas la .i. dia h-aoine. Maidin aoibhin, aorac, greine, seaca léithe, speirghlan, gan neal gan ceo gan leacoidhre: - gaoth ró-chiuin aniar. Ta sneacta ar binn na nGaillti, agus ar Cnoc Breandainn; ta fiorbeagan ar mullach Sleibhe na mBan, faoi bhun mullach Sighe finn. Ta sneacta an deirceanaibh na cCumarachaibh mar snathaigh airgid ar brat sróill dubghorm. Ta cuma lom ar an duthcha fós, acht -- "Marta cruadh gaothmhar, is Abran bog braonach is Bealtaine beileac do lionfas na sgiobóil." Is gearr go mbeidh gruth nuais nó nuadhais againn go flúirseach. An ceathramha la .i. dia satharn. Maidin tromnealtach; cioth trom ag ocht a clog ar maidin. La siltheanach fuar le gaoth ciuin andeas. An cuigeadh la .i. dia domhnach. La Abráin breagh bog fobhraonach: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seiseadh la, .i. dia luain. drochmargad muc. La foceathain: gaoth ciuin fionfhuar aniar ttuadh. Chidhim an salcuach cois na h-Amha Bige aniomh indiu. Ni miste salchuach do ghlaodhadh air, oir is gearr d'eis a fheicsionn go labhrann an cuach, .i. tagann an cuach le n-a sháil. Bhí coimheasgar aniomh idir Seoirse Uacar agus Padruig Mhic (sic) Eochadh, fear an Chusduim. Adeir Seoirse Uacar nac íocfadh íocfa, íocfaidh se Cusduim as <L 134> muca, na aon read eile. Bhí dlighe eatorra le déanuigheacht, noch do buadhaidh Seoirse Uacar ar Padruig Mhic Eochadh, agus ar Hanrai Ó Riain, suabhre Challainn a ttaoibh Cusduim ceithre cathaoir. Ta dlighe eile eatorra a ttaobh Cusduim da ghé no da gandail. Deire laoi braonach ceathanach: oidhche ciuin ceathanach dorcha duibhré. An seachtmhadh la .i. dia mairt. La greine nealtana, foceathain: gaoth ciuin aniar. Ni cluinim an smolach anois acht go h-anamh. Is comhsamhail gur imthig aimsir an gradh, agus go bhfuil cúram a n'al óg dá togann orra a cciúnas. Ni feicim an cruidin .i. cuirdín .i. alcyon, acht go h-anamh. Cuirrdin .i. corr diun .i. éan beag de ghne an corriasg: mar adeirmid luidín .i. mear beag nó lugh: laidin: bricin diun, .i. an t-iasg is lugha in ar srothaibh gaodlacha: reidin diun .i. nidh fiorbeag: uisge diun: lurgadán: diunlaoch .i. laoch óg no beag. Is iomdha eun ar a nglaodhaid corr .i. éan le gob fada noch a mhaireas ar iasg, mar ata cuirridín, corriasg, corrmhonadh corr greine .i. bunan léana .i. pollán léana, corr bhan, corr ghlas; acht ni gnath an corr mhónadh annso act a sioc dearbhar, agus ni dóith liom go dtagann an corr ghlas annso ar aon cor. An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin. La néalmhar bog dorcha: nealta aniar: gaoth ciuin attuadh um meadon lae: deire laoi mionceathanach: oidhche ciuin dorca. An naomhadh la .i. diardaoin. Cluinim an smólach cliabháin ag abhrán, cia nach ccluinim an smólach fiadhain. Taisbeanann so go bfuil curam a n-ál óg do thogann a cciunas ar na h-éin fiadhaine, nach bhfuil ar na h-éin cliabháin. Tugann an smolach trí h-ál sa mbliaghain, -- a ttosach Abrain, a mBealtaine agus a mi Meadhan. Cromann sí ar a nead do déanam, a bhfior-thosach mi Marta ar smutan sean-croinn, no a ccladhfais an ait a furas biadh d'fail. Deineann sí a nead cruinn <L 136> doimhin le caonach no feur feoidhte, agus cuireann si líonáil criadh go ciuirialtha astigh ann. Fágann si toll do gnaith a meadhon-bun a nide cum an fliuchras do leigean tríd: deire mí Márta no tosach Abráin, mi Maoi no Bealltaine agus mi Meadhain aimsir na n-ál nóg. An deichmheadh la .i. dia haoine. La neultach, mionceathain: gaoth ciuin aniar ttuadh. Chuadhas go sochraid - Uí Luinsig go fearann Cúirt na Buailighe, tre oirthear móinteán na Ceisighe. On Buaile chuadhas leis an ccorp tre Bóithrín an Aifrinn go Leaca na Cuailighe, ait a bhfuil úrlachas muintir Luinsigh. Gabhas fein aithgreaf de Sgeich a' Duailín. Is ceart an ainm Sgeach a' Duailín, oir is iomdha duailín nó dual beag olainne fagann na caoire agus na h-uain ar an sgeach so. Óir nil talam so duthaigh so is fearr cum caoire do reamhradha agus uain do thógann. Ba ceart an ainm Cnocan na cCaorach ar Cnocan Sgeiche an Duailín. Thángas abhaile de Crann Bhachail agus de Droichidín Uisge Diun. An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. La cruadh tirm nealtach; gaoth bhíogamhail anoir. Chuadhas le sochraid Caitilín Ní Riada mo cardas Criosd go Leaca na Cuailighe. Ta na grannarcáin, padhacán buidhe buidheacán, caistsearban dearg, salchuach agus blath eile mar an caistsearbhan dearg, - act go bhfuil a cos lannach chomh maith leis an bleidhe, agus nach bfuil aon duile leis, tá se go líonmhar cois na h-Amha Bige, ni fheadar a ainm - go líonmhar anois. Deire laoi baistighe: oidhche clagairnighe go maidin. An dara la deag .i. dia domhnach. Domhnach an Uir, nó na Pailme .i. an cead la de sean-mhí an Abrain .i. an cead la de tri laethaibh na sean-riabhaiche .i. an t-seanbho riabach. Clagairneach ar fead na h-oidhche roimhe maidin. Maidin ceathanach; clagairneach um meadhon lae le h-anfa andeas: <L 138> la fliuch tríd amach, idir sirshilt no clagaireach: tuile faoi port san Amhain, dubhbhuidhe mar is gnath: sosadh o fearthuinn um deire laoi: oidhche soinnshionna. An treas la deag .i. dia luain: drochmhargad muc. Maidin aoibhin aorach greine neultana: gaot ciuin aniar ndeas: gach cnoc agus sliabh a ngar 's a ccein glan o neul is o cheo. Chidhim beirt ban ag teacht gus an margadh le banabh ag gach aon aca a mala ar a muin. Is minic cualadh me "muc a mála," acht ni feacadh e gus andiu: deire laoi ceathanach: tosach oidhche speirghlan gealaighe. An ceathramha la deag .i. dia máirt. Maidin breagh bog neultana: gaoth ciuin andeas. Cuadhas o chioth a meadon lae a suil tiniolach ar Talamh na Mionan. Ta an grannarcáin agus an noinin go lionmhar ann gach moinfhear anois. Is gearr go bfoileocaidh an feur glas iad araon. Ta an paidheacán buidhe go lionmhar, agus an salcuach, lus na ccoinle gorm .i. bugha-muc, ni feicim acht aon ceann amain. Biadh biaidh, beidh siad go líonmhar an mi se cughainn ar Talamh na Mionain, cois cladhfais mor noch ata ann. Ta blaith suibh na talmhan go niamhrach umhal cois gach cloidh anois. Ta an t-athar lus .i. adhaineán eidheanán talmhan go líonmhar cois cloidh anois. Ta boladh mismín de nach beag. Chidhim aon blaithín amháin fadcosach, timchioll troidh, ar dath blath na n-abhall nach beag .i. ban agus corcra, an cuid is mo ban, den ord aon-bhean, den aicme ceathar-fhear fad agus da fhear gearr. Ni fheadar a ainm. O meadhon laoi fliuchras. Cluinim an smólach andiu. Creidim go bhfuil sí ag tosach arís ar suirighe chum ál óg eile do bheith aici. Tuig gurab e an cuileach do chanann don chearc: deire laoi agus tosach oidche clagairnighe. Chualas an colam coille ag "cumha cumha" a nGorán na Giubhis láimh le Muileann Uí Briain: oidhche trid amach, d'eis sosa gearr, ag clagairneac go liath-maidin: an gaoth ag duanuighail duanghail go truaidhmheileach. <L 140> An cuigeadh la deag .i. Ceadaoin a' Bhrath'. La 'na phraisidhe: maidin fearthanna d'eis oidhche clagairnighe: o meadon lae go se a clog la greine: um deire lae agus tosach oidhce, beagan fearthanna: oidhche ciuin: la gaothmhar: gaoth aniar. An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin breagh greine: deire laoi ceathanach: gaoth ciuin andeas. An seachtmhadh la deag .i. Aoine an Cheasdadh. Maidin geal greine bog: ceathan cloichshneacta ag do a clog um trath-nona, le gaoth roichiuin aniar ttuadh. Is boct an biadh "aran eornan, biolar is caoil-deoch" agus ni taise do potataoi bruite, sgadan ruadh-dhóigthe múchtadh a mustard maochta: da bhlaodhm tóirnighe um sé a clog: oidhche ciuin speirghlan gealaighe. An t-ochtmhadh la deag .i. Satharn Cásga. Maidin greine nealtana: uisge na Casga da choisreagann ag an Séipeil Poraiste. O meadhon lae suas go deire laoi ceathanach le gaoth beodha aniar: tosac oidhce ciuin nealtana gealaighe: deire oidche ceathanach. An naomhadh la deag .i. Domhnach Cásga. Clagairneach ag breacadh an lae. d'itheadar na leomhain buimpeis mo stoca noch do bhi ag luighe ar dhruim seana-arg. Maidin nealtana eattrom greine: gaoth geur aniar ttuadh: beagan sneachta ar beann Sleibhe na mBan timchioll mullach Sighe finn. Ba fuar an la e cum rince fada mar adeir an t-abhrán. "Ar mullach Sighe Finn beidh rince fada againn Ag fáiltiughadh abhaile ruimh cara mo cleibh." Cioth cloichshneachta ag buile a clog: neulta agus gealain agus ceathain go se a clog, an tan tainead tromcioth cloichsneachta: gealain agus neulta as sin go deire laoi, le gaoth beodha geur aniar: oidce breagh. An fithcheadh la .i. Luan Cásga: La tirm greine: gaoth ciuin aniar. <L 142> An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mairt. La tirm neultach: gaoth ciuin andeas. An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. La neultrom: gaoth fuar laidir anoir le mionfhearthainn. Caitheas an la agus an oidhche se a cCill Chuinigh. An treas la fichiod .i. diardaion. La neultrom ceathanach: gaoth fuar attuadh. Chathas an la so a cCill Chuinnig. An ceatramha la fichiod .i. dia haoine. La ceathanach: gaoth fuar anoir ttuadh. Thangas abaile o Cill Chuinnigh um meadhon lae. Ba beag e mo gnodh, agus ba olc e m'obair, oir cathas da la ag ól agus an treas lá teinn go leor. An cuigeadh la fichiod .i. dia satharn. La breagh tirm neultana greine: gaoth beodha anoir ttuadh. Ta cuma maith ag teacht ar giobhar: saoileas nach beidh mbeadh se chomh mait. "Márta cruadh gaothmhar: Abrán bog braonach, agus Bealltaine béil-fhliuch líonfas na sgiobóil." An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh greine neultana tirm: gaoth beodha fionfuar andeas. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. La breagh tirm neultuibh foghalgreine: gaoth beodha fionn-fhuar a ttuadh. Bionn na priachain dubha on gorán ag an Droichead Beag, agus na cabóga muineul duibhliath o sean-caisleain na ceill agus na teampoill, le breaca an lae, sul bionn se lantsolas ag eitioll ar fuaid na sráideanna ag iarradh a ngreama ameasg otrach capaill, mar teachtairighe o sluagh na marbh. Is clos dom gur cualadh an cuach coicigheas ó shoin. Chualadh féin í, dar liom, acht ni raibh me deimhnightheach de. Is fuar an aimsir i seo dhi bheith ag labhairt. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin tirm dubh gaothmhar garóideach: la geal greine speirglan: anfa aniar ar maidin agus aniar ttuadh tréas an ló. Slinn da sguabadh o ceannaibh aniomad tigh. Cidhim na h-ainleoga droma-ciara <L 144> bolg-riabhacha cois na hAmhan laimh le Poll Seaghain ag cuilear-acht. Bhí me san ionad ceadna coicigheas o shoin, .i. an ceath-ramha la deag, agus ni feaca ceann diobh. Is comsamhail gur o shoin thangadar o tiorthaibh teasuighe a ccein. Mo truagh an cuilog boct, cois na h-Amhan! Ta an breac ar a ti san uisge agus an ainleog san aer. Taid na smolacha go balbh sna cladhthaibh fais le h-eagla an anfa. Ni cluinim eun act aon uiseogin uasal amhain. Mo truadh iad! An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La tirm sliabhghlan speirneultach: gaoth goinideach attuadh. Ta cuma la cruadh mi Marta air, agus cia go bfuil se ratha raithe dian direach o chonnairceas duileabhar ag gobughadh amach ar an bfeithleóig, is beag an duileabar fos ar crann na cladhfais. Is beag den obair earraigh deanta fós, cia go bhfuillmid a mbeul an t-samhra nac beag. Ba cruadh anrodhach an t-earrach é. "An uair labharfas an cuach ar chraobh gan duileabhar, Díol do bhó is ceannuigh arbhar." An deichmheadh la fichiod .i. diardaoin. Oidhche Bealltaine. La cruadh dorcha neultach: gaoth fuar aniar ttuadh: gaoth garóideach um deire laoi, le ceofran fuar aniar ttuadh. Ta cuma cronughadh lae Gionbhair gruama dorcha duairc air; is neamhchomhsamhail le h-Oidhche Bealltaine e: daoine ag deanamh saothair earraigh .i. ag cur leasuighthe amach, agus ag aith-ionntodh talamh potataoi. Dubhairt me gurab e an ciall salchuach do ghlaodh ar an violet, i ttaobh an cuac do labhairt go grod d'éis a cead-fhaicsiona; act creidim anois gurab e an ciall go bfuil sal ar an ccuach .i. ar an bhlaith gorm mar copan no cuach .i. go bfuil an nectarium mar sal amach as an bleidhe "Nuair labharfaidh an cuach ar crann gan duileabhar Díol do bhó is ceannaigh arbhar." <L 146> MÍ BEALLTOINNE: "Bealltoinne bua-bhreith liuirigh laoi." An cead la .i. dia haoine. La buidhe Bealltoinne .i. La Bealtoinne .i. La aonaigh Muillean Uí Chuan. Maidin fuar gaothmhar neultach dorcha: craobhaibh glasa faoi bhlaith ar capallaibh cóiste an mhála, ag leath-uair d'éis a sé ag teacht o Baile-Ath-Cliath. Imthigheann an mála o Baile Ath Cliath go Corca ann uair agus fiche, cia nach bhfuil tar caogaid bliadhain, o bhiodh cóiste ag imtheacht o Chill Cuinnigh go Baile Ath Cliath agus do ghabhadh se da la cum a dheanta, cia nach bhfuil Cill Chuinnigh leath-slighe o Baile Ath Cliath go Corca: da bhrigh sin ghabhadh an cóiste úd -: "Eitioll" do ghlaodaís air, - ceithre la chum obair aon lae. Eitioll mall ba cheart do ghlaodh air; acht ni air "Eitioll" bí an locht acht ar an Seanaid Sasanach, noch d'fhág Éire gan cóir imtheacta acht bóithre pluide no rail gharbha, athanna gan droichidibh, suas maoil-chnoic agus síos garbhghleannta: an ionad an slighe socair reidh gan cuas gan carraig, gan ardan, gan islean, gan cor cam ná bóithrín caca, mar ata anois againn o Baile Ath Cliath go Corca, agus as sin go Beanntroighe theas; go Luimneach, agus as sin go Cill Áithirne agus Oilean Daraire Dairbhire theas agus go Deangean Uí Chúise: go Baile Fearsad Béal Feirside, agus as sin go Carraig Fearguis agus Cuil Rathain thuad go Doire Calgach thuaidh: go Dun na nGall thiar thuaidh: go Slioga thiar agus as sin go Cliumhail: go Loch Gorman agus go Port Lairge shoir. Taid na ceadta choiste, cara agus carabhán o Baile Ath Cliath gus na bailte seo, agus bailte eile nach airmhin: agus o bhaile go baile, o cathair go cathair anonn 's anall tre na chéile; - acht go raibh maith ag na ceannaighthibh. <L 148> La geimhreamhail: gaoth fuar aniar: is beag de chuma an t-samhra air. Ta an draonan donn gan duileabhar 's ar beagan blaith: an sgeach geal gan bláith ar beagan duileabair: an cuach gan cloisin: an féar gan faicsin acht beagan; obair earraigh ar deire: an sgológ ar mire: an bo gan bleacht gan bainne. An dara la .i. dia satharn. La aonach na muc; luach beag ar muca. Maidin tromneultach tromceathanach; fo-ceathan o meadhon lae go tri a clog le gaoth bog aniar: deire laoi tirm bog. Cuireamar mathair Maire agus Eilís Ni Niúláin ag Tigh an Mhála aniomh i cCill Brighde. "Cuirfear mé féin i cCill Bhrighde mhaisigh Mara mbeidh aigheadh na greine ar mo leaba." An treas la .i. dia domhnach. Maidin siorfheartanna: gaoth laidir aniar: deire laoi speirglan greine: gaoth ciuin aniar. Do toigeadh da liathróid Bealltoinn (.i. craobh Bealltoinn foilighthe le síoda, ribínighe, blatha etc., agus an liathróid na lar ar liubarna no silleadh, síos, foillighthe mar an cceadna le hoiarnáid): ceann o muintir Gronta a cCulalong agus ceann o muintir Breathnach ar Faithche an Aonaigh. D'iomáin-eadar na fir óga ceann diob 'na diaidh san. Ni mó an diobhail do rinn an t-abal t-ubhal ordha noch do thóg Paris Pairid ameasg na m-baindéithibh, na deineann cuid des na liathróide Bealltoinne se. Gus an la so nior toigeadh liathróid Bealltoinne le caogaid bliaghain, o do marbhadh fear ar crois Callain ag togbhail liathroid Bealltoinne ministeara nua-pósta .i. Dochtoir Lampart. <L 150> An ceathramha la .i. dia luain. La aonaigh an mhaga. La breagh tirm neultana: gaoth beodha fionn fhuar aniar: muca oga ar leath an luach a bhi orra ratha o shoin. Is breagh an la saothair e, agus is mor do theastadh theastuigh. An cuigeadh la .i. dia mairt. La fuar fliuch neultrom dorcha trid amach: gaoth beodha andeas da ard siar. Taim ag múnadh sgoile anois agus ag sgríobh' eactra san teanga gaodalach. Ní tugann se morain am damh cum siubhail amach. An seiseadh la .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine gan neul gan ceo: gaoth rochiuin aniar ndeas: cioth trom ag meadon lae: cioth trom cloichsneacta ag buille a clog: deire laoi ceathanach, ceofranach. An seachtmhadh la .i. diardaoin. La tirm neulmhar dorcha, - agus is mor theasduigeann tiormacht anois. An t-ochtmhadh la .i. dia haoine. La tirm nealmhar: gaoth ciuin aniar: neulta troma ciardonna le ciubhasaibh ordha, agus neulta eattroma mar lomaraidhe tana orbhuidhe shiar timcioll na gréine d'eis luighe. An naomhadh la .i. dia satharn. La breagh neultana eattrom tirm: gaoth beodha andeas, da ard siar: oidhche ciuin gealaighe neultach. An dheichmheadh la .i. dia domhnach. Maidin neultach dorcha. Cidhim coluir ag teacht timchioll an cloigtighe. Creidim gur ag neadughadh ataid ag teacht. Nil siad comh mor leis na cuilm coille noch a chidhim a nGoran na Giubhaise ag Oilean <L 152> Ui Bhriain. Deir siad san .i. na cuilm coille "cumha, cumha." Ni fheadar cread adeir siad so fos. Taid na cabhoga cabacha agus na gealbhain tighe san ccloigtheach mar an cceadna. Nior thangadar na h-ainleoga ciara ann fós. Is comhsamhail gur mor an t-ionad coimhnaight do aonlaithibh an aeir seanchloigteacha agus seancaisleáin eile. Ta an sgeach geal gan gile gan blath agus an draonog donn faoi fiorbeagan blaith gan duileabhar. Ni cloisim an cuach, act ni siubhlaim moran anois, o tharla sgoil agam. d'eirig potátaoi ar margadh an lae ande go trí pingine an ionad na dtrí leath-phinginige noch do bhí mar luach orra ar feadh urmhoir a' gheibhre; is anois ata a lan daoine ag aithionntodh talamh potátaoi an ionad bheith da ccur no curtha. "Nuair a labharfaidh an cuach ar craobh gan duileabhar Díol do bhó is ceannaigh arbhar." Deire laoi aoibhin aorach neultach bog ciuin: iomáin bhreagh ar Faithche an Aonaigh. An t-aonmhadh la deag .i. dia luain. Ní bhíonn margadh an luain againn acht on Nodlaig go Bealltoinne: la breagh neultach tirm: gaoth fionn fhuar attuadh. An dara la deag .i. dia mairt. La breagh greine neultana; gaoth ciuin bog anoir: daoine ag cur eornan, cuid de, recte di an ionad síol cruitneachta noch do mheath san geimhre se gabh torainn. Cluinim guth na traonaighe agus an gearraguirt: cia nach ceolmhar is aoibhin, oir tagann siad leis an samhra. Ceist agam ort: cá mbionn siad san geibhre? Is comhsamhail go bhfanaid againn cia go mbíonn siad ciuin. Deireann sealgairighe go mbionn na gearraguirt againn sa geimhre: deire laoi aoibhin aorach greine bog, brothallach nach beag. Is e an chead la ar a nglaodfuinn la samhra: cronughadh lae aoibhin bog, gan gal gaoithe: an smolach a' seinm , na corriasg ag sgreachadh cois na h-amha, an traonach ag "aic, aic" treas na móinfhéaraibh. An treas la deag .i. dia ceadaoin. La breagh tirm brothallach greine foneultana: gaoth ciuin anoir: oidhche aorach speirglan gealaighe. Is aoibhin taitneamh liathbhuidhe na <L 154> gealaighe, o speir neultana, ar duileabhar na ccrann. Is aoibhin an macalla o Aill na Tiniolach, laimh le Poll Seaghain ag freagra do "aic, aic" na traonaighe; is comhsamhail le glor gainimhe da hionntodh timcioll a soitheach stáin é. An ceathramha la deag .i. diardaoin. La breagh neultach tirm: gaoth ciuin aniar. Tháineadh an dara coissluagh ar nochaid asteach. An cuigeadh la deag .i. dia haoine. La breagh neultach tirm. Is breagh an cath tháineadh andé. Chuadhas sgathamh den bothar leo. Ag trí a chlog ar maidin bha a n-oirfide ag seinm. Cath de Clanna Gaoidhil Alban é, acht is mo de Sasanacha na Galldachta ata ann na de Clanna Gaodhal. Is cogamhail an fhéachainn ata orra leis an fillebeag, an beannead etc. etc. Is aoibhin an deire laoi ata ann: neulta dearga shiar, gan gal gaoithe: oidhche aorac gealaighe: is aoibhin guth na traonaighe culruadha agus a macalla: is aoibhin feachainn tré géaga giubhaise ar an geallach odhar: is aoibhin duileabhar glasbhuidhe beithe na meas, faoi taithneamh na gealaighe. Nílid na neulta ag coruighe, ta ciunas chomh marbh san ann. Cidhim laogh ban le cluasa dearga; coimeas "earca-iuchna" ag O Raghaillig. An seiseadh la deag .i. dia satharn. La aoibhin aorach greine neultana. Is ar eigin coruighaid na neulta leis an siolla beag ata aniar ann. Cluinim an cuach ar mo thaobh clé: nil act radh geasrogach ann, a rádh nach bfuil sé amhárach ádhmharach a clos an chead uair ar an taobh clé. Cidhim da eun móra ruadha: ta ceann aca (an cuileach is dóit liom) ag radh "cuid-a-cuid-a-cuid-a-cuid" chomh mear le imtheacht no crothadh iarbaill uain deoil. Dearfadh file gur Gaoidhilge labhrann an coileach ag radh "cuid-a-chuid" leis an ccearc, oir adeirimíd fein "a chuid" le haon nidh ceanamhail. Ta an blaith ag briseadh amach ar croinn na n-abhal ubhal. Taid na spionain cruinnighthe, agus na curains dearga, acht nilid na curains dubha. Chidhim <L 156> colbhlath go breagh. Is e an gearraguirt adeir "cuid-a- cuid-a-cuid-a-" go mall go ttagaid le teas graidh a ngar da cheile ar fód glas cinnfearn cinnfhearainn, no mar sin a ngoirt cruitneachta, agus "chuid-a-chuid-a-chuid-a-c chuid . . ." mear an mbid laimh le chéile ag deanamh grádha. An seachtmhadh la deag, .i. dia domhnach. La breagh brothallach greine, gan siolla gaoithe. Is ar eigin chidhim na neulta ag teacht go rómall aniar. Bha seanmhóir róbhreagh againn andiu san seipeal paraiste, leis an t-Atair Macnamara no Maconmara o Luimneach, ag comhrughadh leis an seipeal, acht is róbheag airgid fuaireadh. Bha easbog comharta conganta ann; ba h-é adubhairt an t-Aifreann Canntaireachta. Bha ceathair sagairt eile ann o Luimneach. Chidhim bláithín ban glegeal, an garbh-lus ameasg na sgeach an gach cladhfais. An t-ochtmhadh la deag .i. dia luain. Maidin breagh bog tirm neultach ciuin: gaoth ciuin aniar ndeas. Chidhim na h-ainleoga ciara ag eitioll go mall cead troigh o thalamh. Taid d'éis teacta ón Aifric, tréis an Spainn an Frainc agus Sasana. Ní h-iongna iad a bheith bocht cortha, acht d'éis a socaracht, agus biadh go leor d'fhaghail, beid nios laidre, nios mire. Thaineadh na h-ainleoga amhain abhann a mi Marta se ghabh thorainn. Ni eitiollann siad chomh ard leis an ainleog ciar, agus is e an ciall, go bhfuillid na cuilleoga ar a mbeathuighid laimh leis an uisge go h-isioll. An naomhadh la deag .i. dia mairt. Ar maidin go doich fearthuinn breagh bog fiall: is maith rachaidh sé (sic) do gach gné giobhair agus feur glas, agus plurochaidh sé talamh na bpotátaoi: la breagh greine neultana bog: gaoth ró-ciuin aniar: neulta shiar go niamhrach um luidhe gréine. An fithceadh la .i. dia ceadaoin. La breagh greine tirm: gaoth beodha fionn fhuar anoir ttuadh. <L 158> An t-aonmhadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh brothallach greine: gaoth ciuin anoir ttuadh. Is aoibin ceol eun um deire laoi. An dara la fichiod .i. dia haoine. La breagh greine: gaoth beodha andeas: saothrughadh potataoi da dheanamh go dicioll. An treas la fichiod .i. dia satharn. La tirm neulmhar: gaoth beodha andeas ar maidin; gaoth laidir fuar aniar um deire laoi. Bhadhas ag tuargann cnapain garbha air bheagan talmhan potataoi, agus bean ag cur an tsíl damh. Is deaghanach bheid ambliaghna. An ceathramha la fichiod .i. dia domhnach. La fionnfhuar neultana tirm: gaoth ciuin attuadh. An cuigeadh la fichiod .i. dia luain. La fionnfhuar greine: gaoth ciuin attuadh ar maidin: gaoth anoir ttuadh um deire laoi. Bhadhas ag tuargan cnapai agus ag cur síol potátaoi. Chidhim seiletheidighe bo adharcacha gan eide seile, acht is doith liom go bfuil se ag tosughadh aig an iarball. Ta poll air taoibh deis gac cean cinn aca, leath-ordlach o n-a h-adharca. An seiseadh la fichiod .i. dia mairt. La tirm greine: gaoth beodha attuadh. Ta an sgeach geal ag cur a blaith amach anois, acht ni go lionmhar. Cluinim an smólach go binn um deire laoi. An seachtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog greine speirglan ciuin. Is ar eigin airightear gaoth ró-chiuin attuadh. An t-ochtmhadh la fichiod .i. Diardaoin Deasgabhala. La <L 160> breagh greine: gaoth ciuin attuadh: beagan daoine a cCallainn. Táid siad ag Aonac a' Gleann' cois Siurach. An naomhadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin fionnfhuar neultach: deire laoi bog neultana: gaoth róchiuin attuadh. An deichmheadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin neulmhar fionnnfhuar: la breagh bog brothallach greine spéirghlan: gaoth roiciuin attuadh. Ta gach fionmhóin dóighte anois. Is ionann fionmhóin agus móinteán no riasg. Is iad is gnaith do dóithead cum beidhteinne, oir ni ceart talamh suighte tirm do dóiteadh acht fionmoin .i. mointean .i. riasg cum gach preamh luachra agus fiadhaille eile do losgadh as an ttalamh. Is aoibhin aorach an deire laoi é. Beid <L 162> potataoi go leor curtha an tseachtmhain se chugainn. Is clos damh go bhfuil crom-leac, ar a nglaodhaid Leac an Scail, tri mhíle o Cill Mhic Eanda ar an t-aithgearr idir e agus Port Láirge. Tá sé chomh mor le beanntighe, leagaighthe ar tri no ceathair do garbhógaibh cloch, mar is gnath le cromleacaibh. An t-aonmhadh la deag ar ficiod .i. dia domhnach. La breagh greine tirm bog: gaoth ciuin attuadh. MI MEADHAN A' tSAMhRA. An cead la .i. dia luain. Maidin greine: meadhon agus deire laoi neultach: gaoth fionnnfhuar aniar. Bhadhas ag prioca nó ag glanadh crobh- priachain agus bruimfhéar as an talam potátaoi, sul do chuirfidh cuirfaoi an faoidhleach aoileach air. Is tubaisteach a bhfuil de bruimféar ann. Nil fiadhaille nios measa le faigil. An dara la .i. dia mairt. Maidin neulmhar: gaoth fionn-fhuar aniar: deire laoi gréine, neultana: gaoth beodha brothallach aniar. Chidhim blaith beag go nduile trí-chluasach (trefolium) go mbleithin buidhe an uachtar agus dearg-bhuidhe faoi. "Im socar" glaodhtar air, acht ni fheadar a ainm Bearla, acht gur don treibh trefolium e. Ithid na ba go milis é, agus tugann im go h-iomarcach dóibh. <L 164> Ta Iopatar anois an aigheadh na greine .i. ag eirghidhe san ard shoir theas an tan bhionn an grian ag luidhe san ard shiar thuadh. Is ro-lonnrach anois e gach oidhche cia nach bfuilid dorcha, óir nil aon oidhche dubh ann anois, act idir-solas no - agus is follas gur mó feachann Iopatar anois na an tan bhíonn an aon cuid eile da ciorshlighe óir is fuigse dhúinn e go mor na an tan bhíonn leis an gréin, na ann a ceathramhna, na in aon ionad eile. An treas la .i. dia ceadaoin. La neultana greine: gaoth laidir aniar: smuideann da sguabadh o boithribh go h-iomarcach: ceo tana odhar .i. idir liathbhan agus liathbhuidhe, ar gach sliabh, cnoc agus magh. An ceathramha la .i. diardaoin. La neultach: gaoth róláidir colóideach aniar: smuid da séide: ceo ar cnocaibh; ceofrán go doich ar maidin. An fada uainn feartuinn? An cuigeadh la .i. dia haoine. Maidin mionceathain agus ceofran: gaoth ciuin aniar ttuadh: tromneulta ar sliabhaibh: ceo ar cnocaibh agus maghaibh: deire laoi greine neultana: gaoth ciuin attuadh: chuireas faoileach ar mo talamh potátaoi. An seiseadh la .i. dia satharn. La aoibhin gréine speirghlan: gaot fionnfhuar ar maidin anoir ttuadh: meadhon agus deire laoi brothallach. Bha beirt fear agam ag gearradh clas. Ta gal iongantach ag eirghe as an ttalamh. Beidh an faoileach chom tirm le fadharcán, .i. adharcán, nac foileochar le criadh gan mhoill. Is mor an bliaghain curta potátaoi í: innistear dhamh go bhfuillid da ccur a cContae Tiobraid Aran agus Corcaighe go h-iomadamhail agus is dóith go bfuillid ann gach aon áit eile mar an cceadna. An seachtmhadh la .i. Domhnac Cingcíse. La breagh brothallach greine spéirghlan: gaoth richiuin .i. sioladh gaoithe attuadh. <L 166> Chidhim domharchú .i. madra uisge, marbh. Ta sé tri troidhte ar fhaid o srón go bun iarbuill agus troidh go leith san uarball .i. ceithre troidhte go leith ar faid: dath ciar ata ar a clumh. Is mor an chuid éisg do marbhann. An t-octmhadh la .i. Luan Cingcíse. Lá Aonaigh Cille Baoithin .i. Baile an Gharradh. La breagh brothallach greine: siolla gaoithe ró-ciuin attuadh. Is ar eigin choruigheann an foneul atá ann. An naomhadh la .i. Máirt Cingcíse. La Aonaigh Carraig na Siuire, nó La Aonaigh na Carraige. La breagh brothallach gréine speirglan go cuig a clog, an tan d'eirigh neulta ciara eattroma san ard toir teas, le fobraon agus ciuin-shiolladh gaoithe andeas: ag seacht a clog, bha aighead na speire foilighte le ciar-neulta eattroma óir. Bha Sliabh na mBan, agus gac sliabh agus cnoc eile glan, gan neul gan ceo. Bha mionceathan ann. Is e seo an chead uair chonnairc me neulta ciardubha agus na sléibhte glan. Badar fainnleoga ag cuilearacht nios aoirde ná connairceas riamh roimhe sin. Taisbeánann san go raibh an t-aor breagh bog go h-ard agus cuileoga ann. An deichmheadh la .i. dia ceadaoin. La trosga. La breagh brothallach greine ciuin: siolla gaoithe andeas. Is ró-bheag de chuma na fearthanna air. Is aoibhin aorach cois na h-amhan ag feachain a gal ag eirghidhe as móinfhéartaibh ísle le h-idirsholas: an gealach ar speir gan ceo ag taitniomh tre crannaibh bheith' na meas orm, agus Iopatar ag deallradh go lonnrach: an macalla ag freagra don traonach ag "aic aic" gan eagla san móinféar: boladh cumhra na sgeithe sgeiche gile ar gach cladhfais tre a bhfeicim an gal ag eirghidhe mar deatach púdar-catha a ccéin. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. La aonaigh na muc, drochaonach: maidin ceo: ni fhaicfeadh faid macaire: gaoth fionnfhuar beodha aniar: la brothallach greine. Cluintear <L 168> an cuach, an traonach agus an gearraguirt gach aon la agus oidhche anois ón cead la de mhí Bealltoinne. Ta an sgeach geal go cumhra faoi bhlaith anois: is deaganach e ambliadhna. Beidhteinne da doitheadh fós. Níor cuireadh an oiread potátaoi an Eirinn ariamh is do cuireadh an t-earrac agus ar samhra so An dara la deag .i. dia haoine. La aonaigh an mhaga. Maidin brothallach greine neultana: gaoth róichiuin aniar ttuadh: deire laoi neulmhar: gaoth ciuin aniar. An treas la deag .i. dia satharn. La neulmhar: gaoth róichiuin aniar. Le beagan de laethaibh ceatha troma ar na sliabhaibh 'n-ar ttimchioll, acht nior thaineadh cugainne acht iarbail shiar na cceathain fós. Gorán .i. teas uisge sul a fiuchann sé: as so goirtear "gorán" ar an ccuipe nó an cumhbhar bhíonn ar uisge potátaoi sul a fiuchtar iad. As so deireann daoine otartha gearán bán an ionad gorán ban agus White Horse a mBéarla. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh neultana ceo-tana: gaoth beodha aniar ndeas. Ta blaith bánbhuidhe .i. odhar ar an bpeithe buinnionn (.i. peithche buinnionn), cois na h-Amha Bige: cioth trom ar fead sealad gearr um meadhon oidhche. An cuigeadh la deag .i. dia luain. La neultach: gaoth beodha fionn fuar andeas go cuig a clog um trathnona, an tan do crom clagairneach trom ag tuitim le gaoth aniar, noc do athradh on ard theas le hiontodh na baise. Fearthuinn fiall go maidin amárach, agus, dar ndoith is mor do teasdadh sé (sic). Beidh creat nua ar an duthaigh a mbeagan laethaibh le cumna congnamh Dé, noch do h-impigheadh dia domhnach .i. andé, o altoir Dé, ag iarraidh air go h-umhal, ma ba hé a thoil naomhtha e, fearthuinn do tabhairt do na criostaighthibh, agus, dar ndoith do thug a mbeagan uairibh 'n-a dhiaidh san. An seiseadh la deag .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach gréine: gaoth fionn fuar aniar. Is ró-álainn radharc na tire le feartuinn an oidhche areir. Is niamrach an giobhar <L 170> glas anois: la neultach ceathanach: deire laoi speirghlan greine ciuin aoibhin giobharglas. Ta cruitneacht branar samhra d'éis easgar le deich lá: ta cruitneacht talaimh photataoi ag easgar anois. Ta an tuibhe tuighe gearr. Ta móin-fhéarthaibh luathara go ró-éattrom an Eirinn agus a Sasana, mar ataid da ngearradh anois. Acht ata suil le Dia agam go mbeidh móinféartuighe deaghanacha níos truime agus go ttiucfaidh futhcha. Bha cuig no sé blaomanaibh tóirnighe a ccéin, um cuig a clog a ttrathnona. Nior thuit fearthuinn a cCallain leo. Ni raibh braon andiu timchioll Ceannanais. Cluinim um cronughadh lae eun ag radh "aoidhead, aoidheadh, aoidheadh" go fada garbh: ní fheadar a ainm: cioth cloichshneachta, An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine: gaoth fionnfuar ciuin aniar. Meadhan laoi ceathanach: deire laoi greine: gaoth ciuin attuadh. Ta an blath buidhe ar feilistrom: dá blaodm tóirnighe andiu: cioth róthrom cloichshneachta ar Bóthar an Marga da mile ó Challain siar uadh. Tuit sé timchioll an t-aon bhuile deag. bhi cioth trom fearthanna 'na dhiaidh gan mhoill. An t-ochtmhadh la deag .i. Diardaoin Alainn .i. Abhlainne .i. La Aonaigh Cille Chuinnigh, .i. saoire. La breagh neultach: gaoth ciuin andeas. An naomhadh la deag .i. dia haoine. Maidin ceathanach ceofranach: gaoth laidir andeas: deire laoi siorfhearthanna: oidhche clagairnighe tríd amach, gan sosadh gan traochadh. Is rómhór do theasdad theastuigh, acht is ar láim Dé ata leigheas gacha nidh. Ni raibh fearthuinn ar ard na ar éifeacht on seiseadh la de mi Bealltoinne gus an cuigeadh la deag de mi si laithreach, .i. ar fead se seachtmhainne mine dirigh; acht anois ta an talamh folcaighthe go maith. An ficheadh lá .i. dia satharn. d'éis oidhche fearthanna, maidin clagairnighe agus baistighe go meadhon laoi, le gaoth laidir aniar ndeas: mioncheathan o am go h-am treas an la. Nil tuile san amhain; bhi tart rómhór ar an ttalamh cum aon <L 172> bhraon do leigeann chum na h-amhan. Is mor do lub an cruithneacht leis an ghaoith. An t-aonmhadh la ficiod .i. dia domhnach. La neultach tirm: gaoth fionnfuar beodha anoir ndeas. Chidhim ar maidin da seiletheide-bó-adharach a cumasg no a ccomhceangal le n-a chéile. Bha biach gach n-aon aca a ttoll mor noch ata a muineal gach ceann aca ar an ttaobh deis. Ba buidin beag bideach ar barr uirlise gac n-aon aca, an deichmheadh cuid de ordlach ar fhaid agus ar ttiubhacht snáthaide caoile. Da bhrigh sin is comsamhail go bhfuil gach n-aon aca dá-inscne dé-inscne .i. fir-inscne agus beininscne bain-inscne an aonacht. An dara la ficiod .i. dia luain. La ceathanach tromneultach: gaoth fionnfhuar anoir ndeas An treas la fichiod .i. dia máirt. Oidhche Feil Seaghain: la trosga. La tirm neultach: gaoth ciuin andeas: deire laoi ceathanach. An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin. La Feil Seaghain. La breagh neultana gréine tirm: gaoth ciuin andeas. An cuigeadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh tirm neultana: gaoth ciuin andeas. An seiseadh la fichiod, .i. dia haoine. Maidin aoibhin aorach greine ciuin: la mar an ccéadna go ceathair a clog, an tan thainead clagairneach caoitheach le blaodhm tóirnighe trean. Bha claodach trean ag folcadh Sraid Faithche an Aonaigh, agus an Cloidin. Ni cloidín acht claoideach trean anois e. Nior sheasadh an clagairneach tar ceathramha uaire. 'Na diaidh san, chuadas go Faithche an Aonaigh ag féachainn air ag tuitim soir uaim na columhain dubha idir da roinn bogha ceatha. Ba aoibhin radharc na tire; go minic, cladhfais dubuaithne idir clagairneach ar taoibh de, agus gal greine ar taoibh eile dhe, go ttighte gealla faoi lonradh no taitneamh na greine ameasg coillte cumhra glasa agus gortaibh giobhar de gach gne. Ba caislean uisge ródorcha <L 174> o neamh go talamh, acht ni fheacadh e: an clagairneach ag rith timcioll tres an duthcha, le gaoith guardean: ta áiteanna a bfoichseacht míle de Callain nachar tuit braon de ann: na fainleoga ciara ag sgreachadh, mar banaoibhigni bainbhíní beaga, um crónughadh lae, is iad go gliadhdarach san aer ag fiadhach a chéile le macanais. An seachtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La tirm neultana: gaoth ciuin fionnfhuar attuadh. An t-octmhadh la fichiod .i. dia domhnach. Oidhche Feil Peadair is Póil. Maidin biogamhail glas tromneultach dorcha: gaoth beodha fuar attuadh: deire laoi nios buige, níos ciuine: oidhche tirm ciuin neultana. Stadas siar .i. suigheas suas ar feadh na h-oidhche lem mnaoi, noch ata tinn. Is uaigneach guth na traonaighe. An naomhadh la fichiod .i. dia luain. La Feil Peadair is Póil: saoire. Maidin aoibhin aorach greine neultana: na cnoic is na sliabhaibh chom glan san go mb'fheidir gach deirc is cladh do comhaireamh orra: la neultach ciuin: gaoth andeas: ceofrán is mionceathan um deire loí. An deichmheadh la fichiod .i. dia máirt. Mioncheathan ag tri a clog .i. ag breaca an lae, le gaoth ró-chiuin andeas: mo bhean go ró-theinn: go leigheasadh Dia mor uilechomhachtach í! Is mor cailleamhaint mo leanaibhe beaga bochta, má gheibheann sí bás go h-obann. "Deire an duine a shuan, is bean ag faire a cuirp féin." Ní chodlann sí acht go h-olc. Cois teinn ata aici. Atá si da cnaoidheadh go mór. d'fhan sí suas do no tri oidhceanna seachtmhainn o shoin, agus fuair si fuacht. Tháineadh allus rotrom lé annsan ar feadh da la agus oidhche, noch do lagadh go mor í: tá cosachtach trom uirrthi. Go bhfoireadh Dia í! Clagairneach beagan roimh seacht a chlog: cuir sé claodach sios an Cloidin agus Sraid Faithche <L 176> an Aonaigh: clagairneach eile ag naoi a chlog gan gal gaoithe. Níor sheasad act beagan momentighe: fearthuinn un meadhan lae: tuile ruadhbhuidhe faoi port san amhain: o meadhan lae go se a chlog tirm, an tan thaineadh cioth trom. Bha lucht aiste ag cleasuigheacht ar Faithche an Aonaigh. Is lúbhach leimneach rinnceach ceoltach na h-aisteoirighe iad. Oidhche neultach. BUIDHEMIS. An cead la .i. dia ceadaoin. Maidin siorbháistighe o breaca an lae go deich a chlog: gaoth ciuin anoir ttuadh: meadhan lae tirm: deire laoi siltheanach, le gaoth beodha fuar aniar ttuadh. Anois .i. anois féin ag an t-aon bhuile deag san oidhche, d'éag mo bean pósta d'eis ola agus aithrighe do fhaghail, le toil Dé. An dara la .i. diardaoin. La breagh neultana greine: gaoth ciuin aniar. Ni rabhas ariamh am aonar gus an la so. An treas la .i. dia haoine. La baistighe gan traocha go cuig a clog, le gaoth ciuin attuadh. Cuireas mo bhean an Uachtar Ratha. Deire laoi breagh bog tirm neultana ciuin. Ni rabhas aon la am aonar go la déantadh na h-uamha. Is dubhach dobrónach Donnchad mo mhac is sine, acht i ttaobh an triúir eile, Anastás Amhlaoib agus Séamus nil fios a gcailleamhain aca 'n-a ndithleachtaibh. An ceathramha la .i. dia satharn. Ta triúr dom dithleachtaibh ag súgradh 's ag gáire: la breagh tirm neultana: gaoth ciuin aniar: is uaigneach me le tamall. An cuigeadh la .i. dia domnach. Maidin geal greine, <L 178> spéir gan ceo, gan neul: meadhan agus deire laoi tromceatanach neultach: gaoth rochiuin aniar. Is uaigneach dínnear domhnach gan Maire, mo bhean. Is beag nach (sic) marbhadh an mac as óige agam andiu le buile de chloich san ccamoig ara. Le leanbh gan ciall eile do bualaidh e. Is anamh mí-ádh an aonar. An seiseadh la .i. dia luain. La breagh bog ceathanach: gaoth ciuin aniar. An seachtmhadh la .i. dia mairt. La ceathanach: blaomanna tóirnighe um meadhan lae,-ni raibh teinne aeir leis: deire laoi brothallach ciuin: gaoth anoir: Donnchadh go dubhach: an triúr eile go subhach. An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin. La ceathanach brothallach: gaoth ciuin aniar ttuadh. An naomhadh la .i. diardaoin. La Aonaig na muc, drochaonach. La breagh bog tirm neultach: gaoth ciuin aniar: a lan bothanna ar Faithce an Aonaigh. An deichmheadh la .i. dia haoine. La Aonaigh na Feil Seaghain .i. sean-la Feil Seaghain beag. Togha an drochaonaigh. Maidin tromneultach ceo: cioth eattrom ag cuig a clog: la breagh tirm tan-neultach bog ciuin le gaoth aniar: deire laoi dorcha tromceathanach: gaoth andeas. Ni raibh buille na biseog ar an aonach. Bha na pileirighe reidh chum sginneamhain ar na daoineibh. An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. Tromfeartuinn um meadhan oidhche: maidin tromneultach: deire laoi greine brothallach: gaoth ciuin andeas. An dara la deag .i. dia domhnach. La breagh brothallach gréine neultana: gaoth ciuin aniar: oidhche breagh. An treas la deag .i. dia luain. La ceathanach neultana greine: gaoth ciuin aniar ndeas. An ceathramha la deag .i. dia mairt. La ceathanach: clagairneach um meadhan lae, le gaoth beodha aniar ndeas. <L 180> An cuigeadh la deag .i. dia ceadaoin. La Feil Suitín. La breagh bog gan braon fearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas. An seiseadh la deag .i. diardaoin. La breagh bog: foceathain gan ard: gaoth ró-chiuin aniar ndeas. An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Mionceathain gan ard ar maidin, le gaoth ciuin anoir: tromneulta ar sliabhaibh: clagairneach ag cronughadh lae le gaoth ciuin andeas: clag-airneach um meadhan oidhche. An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. La ceathanach tromneultach: gaoth ciuin aniar ttuadh: cuig pingne go leith ar cloich potataoi. An naomhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin ciuin neultana greine foceathanach: gaoth ciuin aniar ttuadh: cioth trom ag meadhan lae: gaoth beodha aniar ttuadh. An ficheadh la .i. dia luain. La breagh tirm neultana gréine: gaoth ciuin tirm attuadh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mairt. Tuit potataoi pingin san cloich .i. go tuistiun is leathphingin. La breagh bog neultana: gaoth ciuin aniar. Is comhsamhail go bfuill an aimsir tirm ag teacht. Is beag nach raibh fearthuinn gach aon la le cuig seachtmhuinne .i. on ccuigmheadh la deag de mhí Meadhain, gus an naomhadh la deag .i. iarbhadh ndé. Is mor teasduigheann teas agus tiormacht o gach barr .i. arbhar, fear etc. etc. An dara la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh tirm neultana: gaoth ciuin aniar. Ta mo cailín aimsearach ag glanadh fiadhaille as talamh photátaoi sul na curfar an t-athlan orrta: min bhuidhe na h-Aimeirioca ar tri pinginne an pota. <L 182> An treas la fichiod .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach neultana greine ag cuig a clog. Tighthe gealla ar taoibh Sleibhe na mBan mar caoire gealla Chnoic na Carraige. Níl gal gaoithe da luighead ann. La brothallac: gaoth róchiuin aniar ndeas: neulta eattroma tana ag luighe ar sliabhaibh le tanacht nó luigheacht an aeir on tteas: deire agus cronughadh laoi aorach róchiuin, gan gal gaoithe. An ceathramha la ficiod, .i. dia haoine. La neultach dorcha tirm: gaoth fionnfuar attuadh: an cailín aimsearach ag bogadh na cclas. An cuigeadh la fichiod .i. dia satharn. La Feil Seam. La breagh tirm: gaoth laidir fionnfuar attuadh. Is comhsamhail le la earraigh é: fear agam ag cur atlan ar talamh potátaoi. An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. La Feil Seam .i. La Patrúin Tobar Sanct Seam, láimh le Callainn. La breagh brothallach gréine neultana ciuin: "Gan gal ann don gaoith: Do croithfeadh barr croinn na bláith." La samhra go ceart e, agus is mor do teastuigheann sé, oir bhí an la andé agus iarbhandé comh fuar le laethannaibh mí Márta, nach beag. Chuadhas fein agus an triúr cloinne is oige agam gus an patrún. Bhí spionáin agus curains agus silínighe do leinibh ann: arán sinseara do chailinighe oga: leann laidir agus uisge beatha buille do lucht eacrainn agus eadragain: bothanna béalosgailte líonta le lucht suirighe; piobairighe an mála agus lucht sgrioba-sgraba ag deanamh ceoil d'aosog ann: agus daoine crábhacha ag tabhairt turais timcioll an tobair. d'fhagas féin agus mo clann an tobar ag sé a chlog. Bhí na táinte ag triall ar gach ard go deigheadaighthe deartuil. An seachtmhadh la ficiod .i. dia luain. Maidin gal greine breagh brothallach ciuin: la amhla sin. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin neulmhar: lá fearthanna o deich a chlog ar maidin go sé um deire laoi: gaoth ciuin andeas. <L 184> An naomhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach ciuin greine: gal os cionn an Amhain sios ar fad go feoir mar ceo airgid: la dorcha neulmhar ceofranach: gaoth laidir attuadh um deire laoi. An deichmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin greine neultana ceo-tana breagh bog: la breagh greine: gaoth ciuin attuadh. An t-aonmhadh la deag ar fhichid .i. dia haoine. Oidhche Lughnasa. La breagh bog geal gréine foneultach: gaoth róciuin attuadh. Is mor an mhaith do rinn feartuinn an dia mairt se gabh torainn: is ro-aoibhin radharc na tíre. MI LUGHNASA .i. an chéad mhí den bhFobhar. An chéad la, .i. dia satharn .i. La Lughnasa .i. an chéad la de mi an fobhair. La breagh bog neultach, gan gal gaoithe da luighiod. An dara la .i. dia domhnach. La breagh nealtach: gaoth roichiuin aniar. An treas lá, .i. dia luain. Ceobrán le gaoth ciuin aniar ag breacadh an lae: fearthuinn gus an t-aon bhuile deag: meadhan agus deire laoi tirm speirglan greine: gaoth geur aniar ttuadh: luighe-greine glórmhar. An ceathramha la .i. dia máirt. La tirm speirghlan gréine: gaoth laidir fionnfhuar aniar ttuadh: smúid da séideadh. An cuigeadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog ciuin neultach: deire laoi bog braonach: aon cioth amhain trom um cronughadh lae. An seiseadh lá .i. diardaoin. La breagh bog tirm neultach: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seachtmhadh la, .i. dia haoine. La breagh bog neultana gréine: gaoth róciuin aniar ndeas: tuistiún ar cloich potátaoi nua: tuistiún agus leath-phingingne ar cloich sean-photátao: da phingin go leith ar pota min bhuidhe mine buidhe na <L 186> h-Aimeirica: da tuistiun uirrthi coicigheas o shoin: muna beidh mbeadh í, beidh bheadh gort gorm sa tír se na h-Eirion. An t-ochtmhadh la .i. dia satharn. Maidin geal gréine: la breagh neultana bog tirm: gaoth ciuin aniar ndeas: tuistiun ar potataoi. An naomhadh la .i. dia domhnach. La Patruin Chill Mhalua. Maidin dorcha; fearthuinn trom go leor o deich ar maidin go do um trathnona, le goath beodha aniar ndeas: deire laoi neultana greine. An deichmheadh la .i. dia luain. Cioth ag breacadh an lae: la breagh neultana ciuin tirm. An t-aonmhadh la deag .i. dia máirt. La breagh neultana ciuin, gan gal gaoithe da luighiod: oidhche aoibhin aorach neultana gealaighe: is álainn an oidhche fobhair í: aosog ag spaisteoir-eacht ar Faithche an Aonaigh: tuistiún ar cloich potátaoi nua. An dara la deag .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach neultana greine. Spailpinighe .i. lucht oibre .i. lucht corain ar an cCrois: is róbheag an togann ata orra fós, acht ata an cruitneacht ag aibiughadh go mear,-is gearr go mbeidh cruitneacht na mbranar samhra da ngearradh. Meadhan lae tromneultach, le gaoth fionnfhuar andeas: deire laoi tromneultach ceofranach, le gaoth fionnfhuar anoir. Do bhuadh Seoirse Ualcar dlighe an dá ghé ar Hanraoi O Riain, suafrae an bhaile, no ar Phádruig Mic Eochadh, oir is ann a ainm bha an dlighe. Chailleadar . . . guineadh leis an dá gé. Dar ndoith bha an clumh ceannaighthe comh maith leis an bhfeoil! An treas lá deag .i. diardaoin. Maidin tromneultach: fairthuinn le gaoth beodha anoir. "Ta ciach ar na riasgaibh 's ar sliabhaibh dubha." Is dubhach an maidin fobhair í. Ta an sgológ go cráite agus an buanaidhe go buartha: la síor-fhearthanna agus clagairnighe; nior tháineadh a leitheid on la <L 188> ar cuireadh mo bhean an Uachtar Ratha .i. an treas la de Buidhemis se ghabh torainn. Is uaigneach an cuimhniughadh é, is ar c-ceathrar cloinne am thimcioll gan máthair: clagairneach go meadhan oidhche. Teilgeadh cum báis Sean Ruiseall ar son báis .i. marbhadh a Deibhriusaich. An ceathramha la deag, .i. dia haoine. Oidhche Feil Muire Mor sa bhfobhar .i. trosga. Maidin ceobhranach: la tirm néaltach: gaoth fionnfhuar beodha attuadh: gal greine um luighe greine. An cuigeadh la deag .i. dia satharn. La Fheil Muire Mor sa bhfobhar: saoire. La aoibhin aorach tirm greine foneulta: gaoth ciuin tirm attuadh. Chidhim o Faithche an Aonaigh cruitneacht bainte cois na h-Amha Bige. Is sona an la e. Teilgeadh dís cum báis .i. Sean Ruisealach agus Tomás Mic (sic) Odo, ar son marbhadh a deibhriusach. Ta triur eile cum a ccur air luingeas síor. Chidhim cárnadh agus stacaighe. An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La aoibhin aorach breagh bog neultana greine: gaoth róichiuin attuadh: beagan togbháil ar lucht corán. An seachtmhadh la deag, .i. dia luain. La breagh neultach tirm: gaoth beodha aniar ndeas: ceobhran um deire laoi. An t-ochtmhadh la déag, .i. dia máirt. Beagan glaodhach ar lucht coráin: la breagh neultach tirm go ceathair a clog um trathnona: deire laoi ceathanach: gaoth beodha aniar ndeas. Leighim gur rinn clagairneach agus anfa moran díobhála an Albain agus an áiteanna eile: oidhche garbh geimhreamhail. <L 190> An naomhadh la deag, .i. dia ceadaoin. Maidin garbh: gaoth garoideach aniar: deire laoi fearthanna, le gaoth beodha aniar. An fithcheadh la, .i. diardaoin. La aonaigh na muc i gCallainn. Maidin bagarthach; acht is minic dorchughadh mór le beagan fearthanna: la breagh gréine foneultana: gaoth ciuin aniar ttuadh: ceannach mear ar mucaibh meadhanacha: dhíolas muc mor meith ar tri puint coróin . An t-aonmhadh la fichiod .i . dia haoine. La aonaigh Callainn. La Feil Labhráis sean. La breagh bog ciuin tirm. Cheannuigheas muicin ar naoi fichiod is rael. An dara la fichiod .i. dia satharn. Maidin agus meadhan lae neultrom síorfearthanna: gaot andeas: deire laoi tirm neultach breagh bog: gaoth andeas. An treas la fichiod .i. dia domhnach. Maidin tirm neultach; la mar an cceadna: gaoth ciuin aniar: beagan tógbháil ar fearaibh. An ceathramha la ficiod .i. dia luain. La neultana tirm: gaoth ciuin aniar ttuadh: beagan tuarasdail d'fhearaibh. An cuigeadh la fichiod .i. dia máirt. La breagh bog gréine foneultana: gaoth róichiuin aniar ttuadh: deire laoi aoibhin aorach ciuin. An seiseadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Síorfearthuinn no clagairneach o bhreaca an lae go trathnona .i. idir a tri is a ceathair le gaoth láidir an ard na fearthanna .i. andeas. Is geimhreamhail an la e: is anrodhach an la fobhair e. Leighim a "cCairt Calaire Baile Atha Cliath" gur rinneadh dochar mor an Albain laimh le h-amhain Sbeadha agus Inbhear Nois. Do sguab tuile trean le h-anfa uathbhásach droichid agus bóithre leis. Do leag sé arbar, ag carnadh gaineamh, garbheal agus garbhóga da throidh ar aoirdeacht ar ithreachaibh agus ar machairighibh. Do rinneadh luach leath- mhiliún puint (sic), d'airgid Sasana, de díobháil don tir <L 192> don turan se. Ciuineas agus feartuinn o thrathnona go cuig a clog, an tan d 'ionntadh an gaoth aniar ttuadh go borb: tosach oidhche anrodhach fearthanna: an oidhche uile anfach giuineach garbh geimhreamhail. Is rodheacair fobhar do shábháil. Is e an cuma ata mórchuid di deas abadh, agus dar ndóith beidh anchuid comh glas le giubhar, caillte go h-iomlán. An seachtmhadh la fichiod .i. diardaoin. La anfa allta: slinn da seideadh de ceannaibh na ttigh. Is uathbhásach beith ar fairge andiu, agus is sgannramhail bheith ar taoibh thiar thuadh d'Eirinn .i . ar thrádh tráigh Condae Muighe-eo agus Contae Dun na nGall, oir is aniar ttuadh atá an anfa. Aon cruitneacht ata 'na seasamh anois, geobhaidh sé (sic) sgaipeadh sgathmhar: bainfear an síol as, an chuid is lugha de. Gheobhaidh eorna agus coirce abadh rúsgadh rói-thiubaisteach: la neultach le foceathan. An t-ochtmhadh le fichiod .i. dia haoine. Anfa aniar ttuadh d'eis oidhche anfa. Ta urmhór arbhair an contae .i. an ngleann se chidhim ó Faithche an Aonaigh, bainte. Glac bothán Seamais Soinsion .i. aithir mo cailín aimseareach (sic) Margraod Soinseon, ar Ceann a' Fatha teinne ag leathuair d'éis a deich. Ni raibh sé ceathramha uaire dá dhóith cum na talmhan: saoradh an cearc an banabh, na breallain .i. urthuighe sughadaithe, seancathaoir toin-tuibhe, carcan gan cois, báisín agus pigin lub a pota: dódhadh cipín na croiche agus an croch féin. Gaoth laidir ar feadh an lae aniar ttuadh: la neultana tirm: fobhar dá gearradh. An naomhadh la fichiod, .i. dia satharn. La aoibhin aorach greine ciuin, d'éis oidhche breagh ciuin. Is aoibhin neulta tana san ard thiar ag luighe greine. Is comhsamhail leis an la go bfuill an aimsir socair arís, agus is mor do theas-duigheann sé. An deichmheadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh ciuin neultach tirm: gaoth roichiuin attuadh. An t-aonmhadh la deag ar fichiod .i. dia luain. La breagh <L 194> ciuin neultach tirm: gaoth roichiuin attuadh. D'fágas Callainn um deire laoi ar cara an Iodaileach (sic) Bianconi agus chuadhas go Cill Chuinnigh ar 1/8 sgilling is dá thuistiún. d'fanas annsin go naoi a chlog san oidhche, an tan chuadhas ar Chóiste an Mála. Bhí an oidhche bog ciuin: gaoth attuadh: leath uair d'eis a dó ar maidin thuit ceo trom noch do sheasadh ar feadh da uair a' chluig. Bhadhas ag seacht a chlog ar maidin a mBaile Atha Cliath. MEADHAN-FHOBHAR. An cead la .i. dia máirt. d'éis teacht o Challain san oidhche cuadhas ag ceannach earraigh go Tigh Dubhthaigh a Sraid a' Droichid Íochtarach agus go tighthe eile. La breagh greine neultana ciuin. <L 196> An dara lá .i. dia ceadaoin. La breagh greine neultana ciuin. Caitheas an la ag ceannach leabhar etc. An treas la .i. diardaoin. La breagh bog greine neultana ciuin. Caitheas an la ag ceannach agus ag cur mo last a mála mór .i. paca. An ceathramha la .i. dia haoine. Gaoth beodha aniar agus aniar ndeas. Thangas o Baile Atha Cliath go Cill Chuinnig an aon uair deag ar se sgilling agus se pingine ar Coiste Laoi. Shiubhlas ó Cill Chuinnig go Callain ar mo socharacht. Badhas san bhaile a bfochair mo dhithleachtaibh ag naoi a chlog a ttosach oidhche ciuine . An cuigeadh la .i. dia satharn. Maidin breagh bog neulmhar: la siorfearthanna agus clagairnighe go róthrom tréan on t-aon buile deag go ceathair a chlog um trathnona: deire laoi spéirglan; gaoth róichiuin aniar ndeas. An seiseadh la .i. dia domhnach. Maidin geal greine: speir gan neul gan ceo: dorchughadh agus cioth trom le cloich-sneachta ag meadhan lae .i. ag an da bhuile deag: deire laoi ceathanach. An seachtmhadh la .i. dia luain. Maidin tirm neultach gal-gréineach: la mar an cceadna: gaoth roichiuin aniar ndeas. An t-ochtmhadh la .i. dia mairt. Maidin greine neultana tirm breagh bog: gaoth ciuin . An naomhadh la .i. dia ceadaoin. La breagh gréine néaltana: gaoth róichiuin. An deichmheadh la .i. diardaoin. La ciothanach: gaoth ciuin attuadh. An t-aonmhadh la deag, .i. dia haoine. La breagh greine neultana: gaoth róichiuin. An dara la deag .i. dia satarn. La focheathanach ciuin. Tri pingine go leith ar potataoi. An treas la deag .i. dia domhnach. Maidin geal greine ciuin caoimh: deire laoi nealtach: blaodhmann tóirnighe ag se a chlog: an grian ag luige le gnuis fraochda feargach am neulta cur .i. crónbhuidhe .i. buidhe buadhartha: clagarnach go <L 198> grod d'éis na tóirnighe, ciunas rómhór: na néalta go mall ag triall aniar ttuadh. An ceathramha la deag, .i. dia luain. La breagh neultach tirm ciuin: cioth cloichshneacta ag an dó, agus cioth fearth-anna ag crónughadh lae: gaoth ciuin attuadh. An cuigeadh la deag .i. dia mairt. La breagh neultach greine ciuin tirm: gaoth ciuin attuadh. An seiseadh la deag .i. dia ceadaoin. La trosga. La breagh gréine neultana ciuin: deire laoi spéirghlan: gaoth ciuin attuadh. An seachtmhadh la deag, .i. diardaoin. Maidin breagh neultana ciuin: la neultrom: deire laoi ceofrain: tosach oidhche clagairnighe: gaoth róichiuin andeas: meadhan oidhche fearthanna: tuile san Amhain. An t-ochtmhadh la deag, .i. dia haoine. La trosga. Maidin ciuin ceobhrain: la geibhreamhail neultach ceathanach: gaoth ciuin attuadh. An naomhadh la deag, .i. dia satharn . La trosga. Maidin greine neultana ciuin: deire laoi aoibhin aorach spéirghlan ciuin. An fithcheadh la, .i. dia domhnach. La siorfearthanna: gaoth andeas: deire laoi tirm: oidhche speirghlan reult-solais: gaoth ciuin aniar. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin geal greine foneultana: gaoth ciuin aniar. An dara la ficiod .i. dia mairt. La breagh greine neultana ciuin tirm. An treas la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh greine neultana ciuin tirm. An ceathramha la ficiod, .i. diardaoin. La breagh greine neultana ciuin tirm . An cuigead la fichiod .i. dia haoine. La breagh neultach tirm: gaoth beoda andeas. An seiseadh la fichiod, .i. dia satharn. La breagh neultach tirm ciuin. <L 200> An seachtmhadh la ficiod, .i. dia domhnach. La neultach focheathanach: gaoth fionnfuar beodha aniar ar maidin, aniar ttuadh um deire laoi. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia luain. La néaltac tirm: gaoth beodha fionnfuar attuadh. An naomhadh la ficiod .i. dia mairt. Lá Feil Michil na Cíosa. Maidin fionnfuar neultach: gaoth ciuin attuadh. An deichmheadh la fichiod, .i. dia ceadaoin. La breagh ciuin neultach greine: samhra beag na Feil' Michil. FUIDHEALL FOBHAIR. An cead la .i. diardaoin. La breagh ciuin tirm néaltach greine: samhra beag na Feil Michil. An dara la, .i. dia haoine. La breagh ciuin tirm neultach greine: samhra beag na Feil Michil. An treas la, .i. dia satharn. La fionnfhuar neultach trom: gaoth laidir aniar ttuadh. An ceathramha la .i. dia domhnach. La breagh fionnfhuar tirm neultach gréine: gaoth laidir aniar. An cuigeadh la .i. dia luain. Ceofrain go grod d'éis meadhon oidhche: fearthuinn fial go breacadh an lae: la breagh. neultach greine: gaoth laidir, nach beag anfa, aniar. Is maith racas beagan fearthanna do lucht síolcur na cruitneachta. An seiseadh la .i. dia máirt. La breagh tirm neultana. gréine: gaoth laidir aniar ttuadh: síolchur da deanamh go mórleitheadach tréas an dúthca: deich bpingine agus gloinne uisgebeatha do lucht oibre. An seachtmhadh la, .i. dia ceadaoin. La breagh neultana gréine; gaoth laidir, nach beag anfa, aniar ttuadh. An t-ochtmhadh la, .i. diardaoin. Maidin seacainín léithe, geal greine, speirghlan: gaoth laidir fuar aniar ttuadh: deire laoi neultach tirm . An naomhadh la, .i. dia haoine. La aonaigh na muc, droch-aonach. La breagh neultach ciuin: maidin ceofrain: ceofrán um meadhan lae. <L 202> An deichmheadh la, .i. dia satharn. La an aonaigh .i. Aonaigh na Feil Michil: tobha togha an drochaonaigh. La breag néaltach ciuin tirm. An t-aonmadh la deag .i. dia domhnach. La breagh tirm neultach: gaoth laidir, nach beag anfa, aniar um deire laoi. An dara la deag .i. dia luain. La breag neultach ciuin: trí pingine go leith ar cloichín potataoi. An treas la deag, .i. dia máirt. Maidin neultrom dorcha: meadhan lae ceofrain: trathnona mionfearthanna: deire laoi trom-fearthanna agus aon cioth clagairnighe le gaoith laidir aniar. An Iubhail da déanamh ag urmhor an poráiste: seanmóir gach trathnona ag an t-Athair O Deoran O Deoráin. An ceathramha la deag, .i. dia ceadaoin. La breagh gréine spéirghlan: gaoth gonta aniar. An cuigeadh la deag, .i. diardaoin. Maidin seaca léithe: la breagh greine spéirghorm: gaoth geur andeas. Is gearr go mbeidh na potátaoi abadh o na siocainaibh se, agus ni misde, oir is mithid é. An seiseadh la deag, dia haoine. Fearthuinn eattrom roimh la: la breagh greine neultana: gaoth ciuin aniar ndeas. An seachtmhadh la deag, .i. dia satharn. La breagh greine neultana tirm: gaoth ciuin aniar ndeas. An t-ochtmhadh la deag, .i. dia domhnach. La deigheanach an na Iubhaile. La aoibhin greine speirglan: gaoth ciuin aniar ndeas. An naomhadh la deag .i. dia luain. La néaltrom: mion-fearthuinn um meadan agus deire laoi: gaoth ciuin fuar aniar ndeas. Fuair urmhór an poraiste se faoisidin agus caoim-aoine, agus tora na Iubhaile le cumhna Dé mhór uilecomhachtach. An ficheadh lá .i. dia máirt. Fearthuinn on t-aon buile deag san oidhche aréir go dó a chlog ar maidin: maidin neultana gréine: meadhon lae ceofranach: gaoth ciuin aniar ndeas. <L 204> An céad la fichiod .i. dia céadaoin. La siltheanach ceathanach: gaoth laidir aniar ttuadh, um deire laoi, - anfa nach beag. An dara la fichiod .i. diardaoin. La breagh fionfhuar neultrom dorcha ciuin tirm. An treas la fichiod .i. dia haoine. La breagh bog neultana róichiuin tirm. Is breagh an la potataoi do bhuain é. An ceathramha la fichiod .i. dia satarn. La neultrom dorcha ciuin: deire laoi ceobhranach ceathanach: tosach oidhche ceathanach. An cuigeadh la fichiod .i. dia domhnach. La breagh greine speirghlan ciuin. Is róaoibhin an la e: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seiseadh la fichiod .i. dia luain. Maidin seaca léithe: la aoibhin greine, gan neul gan ceo: gaoth ciuin aniar ttuadh. An seachtmhadh la ficiod .i. dia máirt. La neultrom dorcha breagh tirm ciuin. An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia ceadaoin. La breagh ciuin tirm neultach: daoine go gnodhach ag baint potataoi: gaoth aniar. An naomhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin breagh neultana ciuin: la speirghlan gréine: gaoth ciuin aniar. An deichmheadh la fichiod .i. dia haoine. La breagh neultach tirm: gaoth ciuin aniar. An t-aonmhadh la deag ar ficiod .i. dia satharn. La trosga. Oidhche Samhna. Maidin breagh ciuin neultana tirm: la mar an cceadna: gaoth ciuin aniar. MÍ SAMHNA. An cead mi den geibhre. An cead la .i. dia domhnach. La Samhna. Maidin ciuin neultach: la breagh tirm greine néaltana: gaoth ciuin aniar ttuadh. An dara la, .i. dia luain. La breagh greine speirghorm glan ciuin aoibhin aorach samhramail san ngeibhre. <L 206> An treas la, .i. dia máirt: drochmhargadh muc. La trom-neultach: gaoth fuar beodha andeas: ceofran um meadhon lae, act cia gnath fearthuinn le gaoth fuar andeas no gaoth bog attuadh, ni dóith liom go ndéanfaidh sé fearthuinn andiu, oir ata fuinneoga na bhflathas osgailte faoi na tromneulta. Baineas mo potataoi andiu; táid go mor maith, buidheachas le Dia, agus tarnguigheas abhaile iad chum mo tighe nua, noch do glacas ar da púnt deag sa mbliaghain o Padruig O Sealbhadh Sealbhaigh. Is dá mhó é 'ná an tigh bhi agam roimhe se o Seamas Mic Uir Mac Uidhir ar dá nginighe deag sa mbliaghain: a Sráid a' Faithche ataid araon. An ceathramha la .i. dia ceadaoin. La aonaigh a mhaga: da ceathain troma roim breaca an lae: maidin tromneultach: la greine neultana: gaoth róichiuin aniar. An cuigeadh la .i. diardaoin. La breagh neultana ciuin. An seiseadh la .i. dia haoine. La breagh neultana tirm ciuin. An seachtmhadh la .i. dia satharn. La breagh neultana ciuin. An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach. La breagh neultana ciuin tirm. An naomhadh la .i. dia luain. La breagh neultana ciuin tirm . An deichmheadh la .i. dia máirt. La fliuch: gaoth ciuin aniar ndeas. An t-aonmhadh la déag, .i. dia ceadaoin. La siorfhearthanna: gaoth ciuin andeas. An dara la deag, .i. diardaoin. La fearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas. On dara la deag gus an ceathramha la fichiod, aimsir aoibhin síolchuir ciuin tirm neultach bog, acht trí maidin seaca. Ní fheacadh mi Samhna com breagh ariam o rugadh me. An ceathramha la fichiod .i. dia máirt. La breagh neultach tirm; gaoth bíogamhail fuar anoir. An cuigeadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin breagh neultach tirm: gaoth gonta anoir ttuadh. mionsneachta roim meadhan lae: la ródubhghonta: potataoi an na dúthcha bainte, <L 208> agus síolchur dá dheanamh fós a nduibhré na Samhna, do reir an t-seanfhocail: ceathan ag seacht san oidhche. An seiseadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin neultana greine: gaoth fuar anoir. An seachtmhadh la fichiod .i. dia haoine. La bog ciuin neultrom dorcha tirm. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La bog ciuin néaltrom dorcha tirm. An naomhadh la ficiod .i. dia domhnach: an cead domhnach den Adbhent Teadacht .i. to-in-tiag. La neultrom, dorcha, mionceathanach ceofranach: gaoth fionfuar beodha andeas. An deichmheadh la ficiod .i. dia luain. La neultrom fuar; gaoth beodha anoir. MI NA NODLAG .i. MI MEADHAIN A' GEIBHRE. An cead la .i. dia máirt. La neultrom dorcha bog: gaoth ciuin anoir: ceathain san oidhche. An dara la, .i. dia ceadaoin. La aonaigh na muc a Muillean Uic (sic) Chuain. La ceofranach ciuin: deire laoi mion-fearthanna bhoig: cronughadh lae agus tosach oidhche trom-fhearthanna: gaoth ciuin anoir ndeas. An treas la .i. diardaoin. La aonaigh Muilleann Ui Cuain: drochaonach: la breagh bog tirm neultrom: gaoth ciuin andeas. An ceathramha la .i. dia haoine. An chead aoine san Adbhent Teadacht: ciothain troma roimh breaca an lae: maidin dorcha: ciothan ag a naoi: an grian ag taitneamh go fann tre fuinneogaibh na bflathas ag leathuair d'éis a deich. An cuigeadh la .i. dia satharn. La breagh neultach tirm: gaoth ciuin andeas. An seiseadh la, .i. dia domhnach. La breagh neultach tirm: gaoth ciuin andeas. An seactmhadh la .i. dia luain. La breagh neultana: an grian ag taitneam o am go h-am: gaoth ciuin andeas: ceofran ciuin go doic ar maidin. <L 210> An t-ochtmhad la .i. dia máirt. La breagh bog greine speirghlan mar la buidhe bealltoinne: gaoth rochiuin andeas: obair earraigh da deanamh go coitchean .i. caoinligh da treabhadh is da romhradh: potataoi da mbuain ar na cnocaibh. An naomhadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog neultach: gaoth ciuin aniar ndeas. "Is teo siollad den gaoth andeas na teinne ceap a' domhain ." An deichmheadh la .i. diardaoin. La breagh bog neultach: bogbhraon ar feadh beagan moimeint go doich air maidin: gaoth roichiuin aniar ndeas. Caith an t-Athair Simon Breatnach sgathamh den mhaidin am fhocair. An t-aonmhadh la deag .i. dia haoine. La bog braonach: gaoth ciuin aniar ndeas dá árd: clagairneach ag naoi a chlog san oidhche: gaoth ard 'na diadh san. An dara la deag, .i. dia satharn. La marga na muc: marga maith: la clagairnighe no síorfhearthanna d'eis oidhche garbh gaothmhar (sic). "Samhra gach síne go Nodlaig." Is mór do phlandáil giobhar san mi si gabh torainn, acht ata deire plandála leis anois, go mi abráin se cugainn. Gheobhadhfaoi seanariabhach ar dafhiciod sgilling. Is iomdha ainm ar bho o laogh go seanarabara mar atá laogh, gabhain, gabhain ruadh .i. gabhain a mbeidh mbeadh laogh innti, seacfhaid .i. bo go mbíonn a cead laogh aici: ath-bho .i. bó ar an dara laogh, loilighteach loiligheach .i. bo nuadh-bearta, gabhnach .i. bó a mbíodh a laogh na gabhain, no bo bionn da bhliaghainn ag tabhairt <L 212> bainne uaithe gan dair; foragach .i. bo no agh ag tabhairt bainne, tri bliaghna, gan dair. (Agh .i. bo: as so an focal for-agh-ach). An treas la deag .i. dia domhnach. Maidin fearthanna d'éis oidhche fliuch (sic): meadhon lae soinninne; deire laoi doinninne: oidhche tirm ciuin: gaoth ciuin aniar ndeas. An ceathramha la deag, .i. dia luain. La aonaigh Callain: maidin dorcha tirm ciuin d'éis oidhche ciuin tirm: la breag dorcha róiciuin. Banaibe diúil ar margadh Murcha .i. o sgilling go leathchoróin an ceann: ba go leor act beagan ceanaightheoirighe agus drochluach: gac gné áirnéisi mar an cceadna. Cionas a dhéanfar cíos? An cuigeadh la deag .i. dia máirt. La breagh bog ciuin greine speirghlan, gan siolla gaoithe: oidhche seaca leithe. An seisead la deag, .i. dia ceadaoin. La trosga: maidin seaca léithe: leacoidhre róthana ar lochanaibh: neulta troma ar sliabhaibh: ciothan éattrom ar feadh trí moimein ag ocht a chlog ar maidin: an grian ag taitneamh go fann tre tean-neultaibh: o meadhan laoi go luighe greine, spéir gan neul gan ceo: ag cronughadh lae, ciunas agus ceo rothrom: is ar éigean chidhfidh chidhfaoi leathfhad na sráide: seasadh, sheasuigh sé go d'éis dultadh a codla duinn, ní feadar ca fada. An seachtmhadh la deag, .i. diardaoin. Tromceatha roimh breaca an lae le ciunas: drúcht ar fo-phána, an chuid eile den fuinneoig gan drucht, gan taisleacht: maidin fearthanna: deire laoi tirm salach faoi cois: gaoth aniar: oidhche seaca. An t-ochtmhadh la deag .i. dia haoine. Maidin seaca: leacoidhre tana ar lochánaibh: an grian ag taitneamh ar spéir gan ceo: gaoth attuadh. An naomhadh la deag .i. dia satharn. Maidin seaca cruadh leacoidhre leathordlach ar tiubacht ar lochánaibh: la neultana d'éis maidin greine: gaoth attuadh da ard siar. An fithcheadh la .i. dia domhnach. Maidin seaca: la neultana greine: oidhche neultach: ordlach ar tiubacht san leacoidre <L 214> ar lochánaibh: gaoth attuadh da ard siar: mionfearthuinn san oidhche. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin geal greine speirghlan seaca: niamhánaibh seaca ar an fordris .i. dris sgeachóir na muc. Chuadhas gus an cCuailigh le breaca an lae: bha neul dearg san ard shoir theas. An dara la fichiod .i. dia máirt. Maidin seaca duibhe cruaidhe le gaoth ciuin aniar: crom se ag cur mionshneachta ag an naoi ar maidin: sneachta da cháthadh na leatogaibh leathna mora ag a deich le ciuineas mor: deire laoi breag sneachtamhail. An treas la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog ciuin speirghorm foneultana: gaoth ciuin anoir ttuadh. Is bocht atáid na héin beaga, oir atá a mbiadh foilighthe le sneachta acht focaor ar sgeacaibh: beagan sneachta ag naoi a clog san oidhche. An ceathramha la fichiod .i. diardaoin. Oidhche an Nodlag. Maidin cruaidh: an speir dorcha: an talamh ban le sneachta, se ordlach ar doimhneacht: gaoth beodha fuar attuadh. An cuigeadh la fichiod .i. La an Nodlag Mór. La breagh bog ciuin spéirghlan greine: gaoth rochiuin anoir ttuadh: nil se ag toineadh tineadh, tionadh, ná ag sioc, cia go bfuill an talamh agus an tír uile foilighthe le sneachta. Ni cuimhin le h-einneach dá maireann la seaca agus sneachta com breagh leis. Tá dá ordlach ar tiubheact san leacoidhre an aiteanna fosgaighthe on ngréin agus ordlach go leith an aiteanna gréine. An seiseadh la fichiod .i. dia satharn. La Feil Steaphán. Maidin ciuin neultach bog: sneachta ar aigeadh na tíre gan leigheadh gan toineadh; gan sioc dá chur. An seachtmhadh la ficiod, .i. dia domhnach. D'fhágas Callain d'éis Aifrinn an naoi a clog. Fuaras capailín ciar sodarach o Seamas O Luingsigh ag droicead na nGabhar, Ghabhas tre Cathair Leisg, tar an Camuisg, tre Barr Sguab, tre Dún na mBogán, tar Sruth na Glóire, noch a fhásas o Dhrom <L 216> Dearg láimh le Gráig-Ros Uí Neana, tre Baile Ruibín ag bun sléibhte Breatnaigh, tre Baile Hugún ar an sliabh. Ag aimsir Aifrinn bhi sneacta ar gac taoib diom, ar mag, ar cnoc, ar sliabh; acht nior airigheas rófhuar é go dtángas go Baile Ruibín cos t-sléibhe, áit ar ólas gloinne biotáile .i. leathchnagaire ar trí leathphinginighe. Téighean an bothar taobh shuas budh deas o Baile Húgún tar drom cnuice de cnocaibh Sléibhe Breatnaigh, oir atá ceadta cnoc a Sléibhtibh Breatnaigh. Is annso d'airigheas an fuacht go rógeur. Bí mionsneachta chom geur le snáthadaighe ag tuitim. Ní raibh cuma morain sneachta dho thuitim ar na sliabhaibh, oir thuit sé comh cruadh sin nach raibh toirt ná taisbeánadh aige; acht bhí ceithre ordlach ar tidheacht san leacoidhre, agus ni raibh acht da ordlach nó trí, an cuid is mo dhe, ar tideacht ann innte a nGleann a' Righ cois Amhain a' Righ, áit ar thuit an sneachta 'na bogleatógaib mothallacha. Do leanas orm os cionn gleanntán garb garbogach gan crann gan duileabhar gan feur gan fásach act giolcach sleibhe, raithneach ruadh, fraoch feoite no aitean gearr geur goinideach. Leanas orm cois an Móin Ruadh (sic). Is iomdha ruadh-cnoc ruadh garbogach tort timchioll air. Leanas orm tar srothánaibh seirgte on sioc, cois lochaibh leacoidhreamhla nach cuimin liom a n-ainm; an sneachta snáthaid-eamail ag siorcathad orm fein agus mo ghearáinín staideach,. le gaoth geur goinideach anoir ndeas tar broinn Sleibhe Greidhn, an sliabh is aoirde am radharc. Thángas faoi deire go Muillean a' Bhata, tar an Amh Dubh, áit ar chuadhas go teinne maith mona ar dearglasadh san teinnteann, agus fuaras gloinne d'uisge beatha cum me coimhead am beatha. Dar ndóith, ní leasainm uisge beatha aniomh indiu air. Gluaiseas cois na h-Amha Duibhe, noch a fhásas ó Thobar na h-Amha Duibhe. Bhí fosgadh annso agam on gaoth anoir ndeas, oir bhí Sliabh Greidhn idir me agus é (sic). Is garbh an amhain an Amh Dubh ó iomad na ngarbhóga ruadh noch a ttuiteann thuiteas ann innte ó na ruadhchnocaibh, agus ritheas le tuile <L 218> uisge le fana n-a n-iomad sruth siansánach, sreabh sárghárthach, sruthan seang ag sníomh tre fiadhainghleann, gaise gartach an aimsir clagairnighe agus siorfhearthanna; agus claodach caloideach garoideach; acht aniom indiu is ciuin iad, óir ataid suidhte seargtha o dearbhaireacht na seaca. Leanas orm go Muillean a' Bhró, áit nachar thuit acht beagán sneachta leis an seactmhainn se agus atá an leac- oidhre tana. As so is iontuigte gur dearbhaire fuacht suas ar na sliabhaibh agus a nGleann a' Righ, cois Amhain a' Righ ag Callain a' Chlampair, na sios laimh le Port Lairge, áit a bhfuaras céad mile fáilte on t-Athair Siomon Breatnach agus a mhuintir. Bha proinn róbreagh ollamh reomham .i. sliosda mairt fheoil úr-shoilte agus coilis ban, gé teinn-bruite, agus putog aráin inti, cois caoirfheolach agus tuirn-eisighe, bagún agus eireóga agus naosgach rósta. Bhí fionn Port-na-nGall an Phoirtingéil agus uisge beatha deanta 'na sgailtín; agus bhí nidh eile ann .i. Máire Breatnach, bean breagh ard gruadh-dhearg gruaig fionn-ruadh, go t-tóin triopallach, go m-brollach ard, go c-cíocha cruadha cruinne cailce. Tá sí timchioll cuig mbliagna deag ar ficiod d'aois, agus nil a h-aighead roimhín, oir atá ionad na bolgaighe go h-eattrom ann innte; act ta si modhamhail maorga ciuin cneasta caoin. Is ar eigin d'fheachadh sí orm, na do leigfidh leigfeadh sí dhom rian mo mhear do cur na banbais, oir atá fios aici go ttangas da feucainn ar cuireadh suirighe, nó cum "guala muice d'fhaghail," mar adeir an gnathfocal: act tiocfaidh deire na sgeul an aisge. An t-ochtmhadh la ficiod .i. dia luain. La breagh neultach ciuin bog tirm seaca. Cath me cuid den la a' feachainn Cathair Phuirt Lairge agus an luingeas luingis, agus cuid eile dhe ag suirighe le Máire mín Breathnaigh a' Bhreathnaigh . Is doith liom go bhfuaras an t-slighe cum a croidhe do bhogadh, óir thug sí le tuisginn dom go ttiucfaidh sí abhaile liom. <L 220> 'S iomdha sgeal bog binn d'inniseas di an uaigneas, oir d'fhan an t-Athair Siomon agus an baintreabhach Ui Murchadha agus a dís inginn óga deasa as an slighe dénodham. Níl le déanamh act fanamain le la-cinn-da-la-deag-na-Nodlag cum sinne do phósadh. Dá .i. tá spréidh maith agam da faghail lé, agus is doith liom go mbeith sí na leasmáthair maith os cionn mo ceatrar dithleachtaibh, oir atá cuma gradhmhar reidh uirrthe, mar ata ar a dearbrathair, Siomon an sagart. Cathamar proinn maith ag tigh na baintrighe Ní Murcadha. Cuadhmar .i. mise agus an t-Athair Siomon abhaile ag deich a clog san oidhche des na Clocha Breaca go Rath Nuadh, áit ar codlamar. Ma bhadar Sléibhte Breatnach go borb bagarthach caoitheach mío-carthach reomham, Bha Maire Breatnach go mín modhamhail caoin cneasta gortha gradhmhar reomham. An naomhadh la fichiod .i. dia mairt. d'éis ceadslogan do briseadh, do gluaiseas abaile tar broinibh Sliabh Breatnach borb. Bhí an gaoth geur am aigheadh attuadh, agus mionshneachta dá cathadh go caoitheach cruadh orm. Is í an bhean ceannaighthe domh í, acht ni bfaghthar aon nidh ar foghnamh gan a luac, act go hanamh. Ag fagann na sliabh dom ag Baile Ruibín do bog an la agus thainead beagán fliuchshneachta. Conairceas potataoi da mbuain ar an sliabh idir Baile Ruibín agus Baile Hugun. An deichmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La neultach ciuin: mionsneachta fliuc ag tuitim morcuid den la. Ta Séamuisín mo leanabh go mí-lighteach. Go ttugadh Dia nach gearr-shaoghalach é! An t-aonmhadh la deag ar fhichid .i. diardaoin. An la déaghanach den bliaghain. La neultach ciuin, gan sneachta gan sioc dá chur; act ata go leor díob araon ar an ttalamh agus ar an uisge. <L 222> <B 1830 19T> MI GIONBHAR. An cead la .i. dia haoine: la timciollgearra ar tTighearna Íosa Criost. Maidin neal-tana: gaoth ro-ciuin anoir: la speirglan, ro ciuin greine Ta se ag cur seaca go ro-dian ar feadh an lae agus na h-oidhce, ciuin gealaighe, realtsoluis speirgorm. Deas Dé sa bliadhain duinn! Go ttugadh Dia bliadhain nua duinn faoi sean is faoi sonas! An dara la .i. dia satharn. Maidin breagh greine: speir ceo-tana: ta ceithre ordlach ar tigheacht san leacoidhre ar Faithche an Aonaig: taineadh ordlach de leacoidhre areir air ait ar a briseadh an leac andé: is dearbar dearmhór an sioc e, acht nil gal gaoithe ann do croitheadh croithfeadh barr giolcaic glas na feidhnean eidhneán fiorglas air binn seanclogais clogcháis An treas la den bliaghain nua .i. dia domhnach. La ceobrain ciuin: na braoin ceo com mion sin gurab ar eigion citear iad ar maidin: mionfearthainn foth-uair ar feadh an lae le gaoth andeas, anoir ndeas; an sneachta ag leigheadh; an sioc ag tainneadh tionadh, agus an leacoidhre ag briseadh suas: tosach oidhche bog gealaighe neultana (neamh-ball .i. ball air neamh); sioc neam-cruad ar deire oidhche. An ceathramha la .i. dia luain. Maidin nealtach sioc neamh-cruadh d'eis na h-oidhche; sneachta ar aigheadh na tire cia go bfuil Sliabh na mBan glan uadh, acht fiorbeagan da mullach, an uirread oiread is beidh bheadh d'eis oidhche seaca leithe: is comhsamhail as so go raibh an fuact com dearbar ann la an t-sneachta gur tuit se chomh cruadh le h-iarann, mar do breathnaig me e ar Sliabh Breathnach; agus, da brig sin, nach <L 224> raib toirt na taisbeana aige. La breag bog ciuin: oidhche ro ciuin nealtana gealaighe. An cuigeadh la .i. dia mairt. Maidin siocain duibhe: ceo air cnocaibh: ballaibh sneacta ar aighe na talmhan. La aoibhin aorach speirglan greine ciuin, gan gal gaoithe do croithfeadh an craoibhin lom leith: oidhche aoibhin aorach speirglan gealaighe ciuin. An seiseadh la .i. dia ceadaoin, la-cinn-a-da-La-deag La saoire. Maidin aoibhin aorach fo-nealtana greine ciuin: deire laoi nealtach: tosach oidhche ceobhrain mion-ceathanach: oidhche nealtach ciuin go naoi a clog, an tan d'eirig gal gaoithe aniar go h-obann, agus nior theasadh sheas se act uair no do, an tan do ciuineadh chiunuigh se aris. Is aoibhin an aimsir Nodlaig (sic) i. An seachtmad la .i. diardaoin. Maidin ciuin greine nealtana: crom se ag sioc an t-octmad la deag de mi na Nodlag, agus tosadh thosuigh sneachta mor an dara la fichiod den mi ceadna. Tosadh an toinneadh tineadh an treas la de mi Gionbhar: o meadan go deire laoi dubh-nealtach: gaoth gonta attuadh: oidhche gealaighe. An t-octmhadh la .i. dia haoine. Maidin geal greine seaca duibhe: gaoth geur attuadh. an naomhadh la .i. dia satharn. La neultach ciuin: gaoth fionfuar attuadh. An deichmhadh la .i. dia domhnach. La breagh tirm neultach: gaoth geur laidir attuadh. An t-aonmhadh la deag .i. dia luain. La breagh tirm neultach: fo-gal greine: gaoth bog aniar. An dara la deag .i. dia mairt. La breagh tirm speirglan <L 226> greine: maidin seaca duibhe cruaidhe: gaoth gonta anoir ttuadh. An treas la deag .i. dia ceadaoin. Maidin fuar dubh tirm gan sioc: gaoth gonta anoir ttuadh. Chualadh rann o Baoghlach Mac Eagain Baothghalach Mac Aodhagáin, ni fheadar an abradh ndubhradh go ceart e: - "Do dealbhadh samhra geag-glas giobhrach agus Foghbhar brothamhail cnosaghleach Do dealbhadh earrach fuar fliuch agus Geimhre siocach ro-thoinneach" tineach Ag naoi a clog air maidin taineadh mion-sneachta ar feadh ceathramha uaire: ta Stuadh Laighean, na Stadhairighe Dubha, Cnoc Breandain (.i. Breanaill) foilighthe o bhonn go barr le sneachta: nil acht fiorbeagan ar mullach Sleibhe na mBan, nior raineadh an cioth sneachta e, is comhsamhail: daoine agus airneis ag saothramhadh saothrughadh caonligh' etc. La mar la marta meirgeach gaothmhar cruadh e. Fuair Uilliam Mic Gearailt, o Cul Tig an Marga, bas le h-adhairt, le h-ola is le h-aithrighe, ag seacht a clog anocht. Ni feacadh ariamh duine is mo da raibh a toil do reir tola De chum bais no eirighe. Bi a dothcas go h-iomlán a n-Iosa Críost ceasta air crois. Crom se ag cur sneachta ag naoi a clog go h-eattrom 'na leathogaibh móra. An ceathrama la deag .i. diardaoin. Crom se ag sneachtadh. go ro-throm ag tri a clog air maidin agus go ceathar: sneachta trom ar aigheadh na talmhan go h-uile le ciunas mor: maidin greine fo-neutana: an ait d'ar sguabadh an sneachta le gaoth anoir air Faithche an Aonaig, ta sioc dubh laidir cruadh. Taid ná deirceanna lan. Ni miste "chomh geal le sneachta sguabach" da radh le nid roi-geal: ta cnoc, sliabh, beann, magh agus macaire sior-foilighthe le sneachta: gaoth ciuin geur anoir. <L 228> An cuigeadh le deag .i. dia haoine. Cuadhas le socraid Uilliam Mic Gearailt gus an cCuaileach Mor. Ta aigead na talmhan go h-uile foilighthe le sneachta: la bog neultach ciuin gan fuacht e. An seiseadh la deag .i. dia satharn. La breagh neultach bog, cia go raibh beagan de leathogaibh sneachta ag tuitim ar maidin: gaoth ciuin attuadh. An seachtmhadh la deag .i. di domhnach. La breagh bog neultach: cuid maith den talamh saor o sneacta, cia go bfuil sneacta go leor ar cnocaibh agus sliabhaibh, agus ionadaibh fosgamhla: gaoth ro ciuin attuadh. An t-octmhadh la deag .i. dia luain. La neulmhar: gaoth fuideach anoir ttuadh: marga maith muc. Ceannuigheas muc ar ocht sgillinge deag. An naomhadh la deag .i dia mairt. Maidin seaca duibe: leic oidhre ar lochanaibh: an grian ag eirighigh nios sia na a leithead o ardbriseadh na ngath greine treas an t-aer: sneachta air sliabhaibh agus cnocaibh agus a ndeirceannaibh Gleann-a'-Righ: gaoth gonta anoir. An fithcheadh la .i. dia ceadaoin. Sioc daingean dubh ar maidin: daoine ag sleamhnughadh ar lochaibh andiu, an ait nach raibh leicin oidhre da luighead andé: gaoth ciuin geur attuadh: an grian ag taithniomh tre lan-meamhballaibh neamhballaibh (.i. neul .i. ball-ar-neamh): mion-sneachta mall da cur ag ceathramha uaire roimh an da buille beag: leathoga malla mora ag meadhan lae: leathoga meara mora ag buile a clog: nior tuit tar leath-ordlach sneacta ar feadh da uair a cloig, le gaoth geur attuadh. An t-aonmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin seaca cruaidhe: gaoth ciuin andeas: aighead na talmhan glegeal o sneachta an lae 'ndé: Sliabh na mBan Fion ban-bhuidhe o deall-radh na greine ag eirghighe di: maidin geal greine speirglan: deire laoi neultach: crom se ag mion-fearthainn ag se a clog san oidhche: fearthainn fuar le gaoth laidir ar feadh urmor na h-oidhche. <L 230> An dara la fichiod .i. dia haoine. Fearthainn roimh breaca an lae: maidin aoibhin aorach fo-neultana greine: gaoth ro-ciuin anoir ndeas: daoine ag romhradh caoinligh ag Ceann a' Fatha. Is comhsamhail le la abrain boig braonaig e: tuile faoi port san Amhain: is comhsamhail go raibh fearthainn trom ar Sliabh Ardach: deire laoi neulmhar: oidhche dorcha ciuin. Chidhim beagan sneachta ar Talamh na Mionain. An treas la fichiod .i. dia satharn. La breagh bog ciuin neultach, fo-gal greine. Chidhim fior-beagan sneachta air Talamh na Mionain. Ta an leacoidhre imighthe as na lochanaibh agus na díogaibh, cia go raibh se sí ann andé: seasadh sioc cuig seactmaine, agus sneacta urmor na h-aimsire ceadna. An ceathramha la fichiod, .i. dia domhnach. La breagh bog neultach roi-ciuin, gan sioc, gan sneacta, gan doinneann. An cuigeadh la fichiod .i. dia Luain: marga muc. Maidin aoibhin aorach speirglan greine: sicin leithe, leicin oidhre: gaoth ro chiuin andeas. Ta maoilin Sleibhe na mBan Fion liath air an taoibh thuadh. An seiseadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach speirglan greine: sicin leithe, leicin oidhre: gaoth sochiuin aniar: deire laoi neultach: oidhche mionfearthanna: gaoth aniar. An seachtmad la fichiod .i. dia ceadaoin. Sioc agus sneachta roimh breaca an lae: chidhim gach cnoc agus sliabh glegeal um morthimchioll: la neultach acht an maidin, noch do bi grianmar: mionsneachta um deire laoi: oidhche seaca speirglan realtsolais. Leighim a "cCart Trathnona Baile- ath-cliath" go bfuil sioc agus sneachta dearbhar san bFrainc, agus a Sasana: ni bhfaghadh bfaghfadh coistidhe an mhála teacht go Longduin Londuin an t-aonmhadh la fichiod se ghabh thorainn. An t-octmad la fichiod .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach speirglan greine seaca laidre: leacoidhre laidir air lochanaibh: sneachta ar sliabhaibh agus cnocaibh: la glegeal gan gal gaoithe. <L 232> An naomhad la fichiod .i. dia haoine. Maidin neulmhar, seaca duibhe laige: Sliabh na mBan Fionn, na Cumaracha, na Gaillte agus gach sliabh eile glegeal o sneachta, act taid na maighe saor o sneacta: la bog pluide ar sraideanna: oidhche bog neulmar roiciuin, gan gal gaoithe. An deichmad la fichiod .i. dia satharn. Maidin bog neulmar ciuin mar an oidhche: la neulmhar ciuin. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia domhnach, la deire an geibre gheimhridh. La bog neultach fo-bhraonach: gaoth ciuin attuadh: oidhche neultach. FAOILEADH NO FABHRA FEABHRA. An cead la .i. dia luain. La Feil Brighde báine. La geal greine speirglan: gaoth biogamhail attuadh: na brighdeoga ag toicighe beaga ag bailiughadh leathphinginighe o doras go doras: beagan sneachta timchioll trathnona, .i. ag tri a clog: oidhche speirglan gealaighe. An dara la .i. dia mairt. Maidin seaca duibhe: beagan sneachta ag ocht a clog le gaoth gonta attuadh: mionsneachta cruinn ar feadh lae fuair: oidhche neultach: na cnuic agus na sleibhte foilighthe o radharc le ceo sneachtamhail. "Samhradh gach sine go Nodlaig, is ni fuacht go Feil Brighde." Nior saruigheadh an seanfhocal andiu. An treas la .i. dia ceadaoin. Maidin seaca duibhe: mionshneachta cruinn le gaoth ro gonta anoir ttuadh ag ocht a clog: sneacta leathogach o naoi go do um trathnona, cia go raibh an grian ag taithniomh go fann on t-aon bhuile deag go meadhon lae: deire laoi dubh neulmhar. "Ni fuacht go Feil Brighde": oidhche neamfuar neulmar: an sneacta noch d'foilligh gach magh mín air feadh an lae ag toinneadh tineadh no ag leigheadh leaghadh. An ceathramha la .i. diardaoin. Maidin seaca duibhe laidre láidir; leacoidhre laidir ar lochanaibh: Gleann a' Righ reidh glan o sneacta: na cnoic agus na sliabhaibh iosla. ísle liath: Sliabh na mBan Fionn glegeal mar cioc aindear <L 234> og aluinn chích ainnire óige álainne: gaoth ciuin gear anoir ttuadh. "Ni fuacht go Feil Brighde." An cuigeadh la .i. dia haoine. Maidin cruadh seaca leithe. Crom se ag cathadh mionsneachta ag buile a clog, le gaoth gonta anoir ndeas. Is e an la is fuaire d'airigh me fos ambliadhna. "Ni fuacht go Feil Brighde." Sneacta chomh mion le gaineamh traigh trágha, chomh cruadh le gran grán, chomh tirm le min loisgrean loiscreáin, da sguabadh leis an gaoth gonta air feadh ló lae go n-oidhche: is anrodhach an oidhche aisdir aigheadh soir budh dheas i. Nil toll tighe da luighead a ccoinne na gaoithe glanfuaire nach tagann an sneachta síor chaithteach se asteach trid. Go bhfeachadh Dia ar lucht bothain fuara bothán bhfuar gan teinne! An seiseadh la .i. dia satharn. Maidin gaibhtheach gonta geimhreamhail: gach clais, gac dig, gac cladh gac deirc da doimhneacht barclionta le sneacta sguabach: gaoth gonta anoir ndeas ag tiomain an mionsneachta air feadh boithreadh duibseaca mar smuid samhraidh no ceo cnuic greine: speir sgamalamhail go fuar feargach ag feachainn go fraochdha orainn: gealbhain tighe ag imtheacht 'na n-ealtaibh o ait go h-ait ar iarraidh bidhe, an nidh nach bhfuil le faigail aca: dromán no iomaire sneacta ag Bearna an Cusduim laimh leis an seipeal ceithre troidhthe ar doimhneacht. "Ni fuacht go Feil Brighde": mionfearthainn um meadhon lae: doin-eann dearbhmhar dearmhór um deire laoi: clagairneach um tosach oidhche le gaoth laidir andeas go h-ocht a clog, an tan do iontadh 'na soineann, le gal gaoithe gaibhthig andeas da ard siar. Do crom se ag fearthainn go grod da eis sin, agus do lean air gus an t-aon bhuile deag, an tan do crom se ag sioc le ciuineas. An seachtmad la .i. dia domhnach. Fearthainn ag eirghighe lae: an sneacta glan o Gleann a' Righ: la neultach ceathanach: gaoth andeas da ard siar. An t-octmad la .i. dia luain: marga maith muc. La breagh tirm: gaoth ciuin aniar: gealain agus sgailinighe (.i. sgail na nelta-beaga): sneacta fos a ndeirceannaibh <L 236> na morsliabh, mar ata Sliabh na mBan, na Cumaracha, Stuadh Laighean, na Staidhrighe Dubha etc. Is e seo an cead la den earrach da bfuil cuma earraigh air: oidhche ciuin breagh neultach. An naomhadh la .i. dia mairt. Da uair breise air an la: maidin neulmhar: gaoth fuar geur ciuin aniar: la speirgorm foneultach greine: sneacta ann gach log ar gach morsliabh, na Staighrighe Dubha go h-aithridhe áirighthe: oidhche ciuin realtsolais seaca: na potataoi is fearr air da pingin go leith an cloich. An deicmead la .i. dia ceadaoin. Maidin geal greine speirglan gan neul gan ceo: leicin oidhre air gach liontan: liathsioc ar gac glasban agus gach morsliabh breac bhán. Ni miste, dar mo baramail Staidhirigh Dubha do glaodadh ar an sliabh ud soir uainn, oir is comhsamhail ar na ballaibh bána agus dorcha úd gur amhail staidhire garbh ata. La aoibhin aorach geal greine speirglan: urtosach oidhche speir-glan realtsolais seaca: meadhon oidhche bog neultach: a n-aimsir seaca agus fuachta, is gnath gaoth os na h-ardaibh shoir, oir is soir uainn ata Corp na h-Eorpa, agus is fuaire talamh na uisge na fairge san ngeibhre ngeimhreadh, oir gabann talamh an sioc agus ni gabhann an t-aigcian leac-oidhre: da brigh sin is soir ata an t-aor is truime a n-aimsir seaca, agus beireann se buadh ar an aor .i. gaoth, is eattruime noch ata siar os cionn an Aiccian Atlan na h-Aigéine Athlainn, agus, da brigh sin, seideann an gaoth anoir a n-aimsir fuachta; a n-aimsir teasa is teo talamh na uisge, agus da brigh sin, is eattroime aor na Sasana agus na Fraince na aor an aiccein shiar .i. an t-Aiccein Atlan na h-Aigéine Athlainn; da bhrigh sin, beireann an t-aor, .i. an gaoth fion-fuar trom siar buadh air an t-aor .i. an gaoth brothallach eattrom shoir, agus seideann an gaoth aniar; acht da barra so, seideann an gaoth anoir do gnath idir na sul-stadaibh grian-tairiseamhaib, grian-stadaibh, agus seacht <L 238> ceimeanna taobh amuith amuigh diobh .i. go deich cceimeanna fichiod de leithead; agus, da brigh sin, ni fulair gaoth aniar do bheith is na leitheadaibh is aoirde, oir baineann an t-aor, .i. an gaoth, comhar da ceile mar an t-uisge agus gach nidh eile sogluaisteach air aigheadh na talmhan chum cechruinneachta comhchruinneachta do gabhail, is as so is gnáthuighe gaoth aniar na anoir. "Gaoth anoir bionn si dubh is cuireann si sioc a n-íochtar." An t-aonmadh la deag .i. diardaoin. Maidin neultach: fo-ghal greine: gaoth fionfhuar aniar ndeas: la neultach siltheanach: oidhche dorcha siltheanach fionfuar. An dara la deag .i. dia haoine. Fearthainn roimh breaca an lae: maidin mionfearthanna gaillingeach gaill-síneach gaothmhar: anfa andeas: is cumhach an cuma ata air an maidin: o meadhon lae suas breagh tirm néaltana greine ciuin. An treas la deag .i. dia satharn. Maidin geal greine speirglan: gaoth ciuin andeas da ard siar: o meadhon lae suas neultana, gealain agus scailinighe. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. Maidin neultan: greine ciuin bog breagh tirm. Do glaodhadh fithche cupla ag an seipeal andiu. Beidh faghaltas maith ag sagart a' poraiste ag posadh cuid aca; acht ata cuid eile aca bocht agus is beag gheabhadh gheobhaidh se eattorra acht: "Cruinnigheann brobh beart: cruinnigheann cloch carnán." O trathnona go dearanach deireannach san oidhche siltheanach, dorcha. An cuigeadh la deag .i. dia luain. Maidin greine: gealain agus sgailinighe ag snam go mall le gaoth anoir tar gach magh min agus mioncnoc: neulta air na morsliabhaibh: la greine speirglan: gaoth ciuin attuadh: oidhche ciuin duibhre realt-solais. An seiseadh la deag .i. dia mairt. Maidin ciuin: ceo chomh tiubh sin nac bfaicim cead coisceim uaim ar aon taobh: <L 240> La breagh greine: gaoth roi-ciuin attuadh: gealain or-bhuidhe ag taitneamh ar Cill Corain, Teampul Loisg, Baile Nua an Durlaegh, agus beagan d'aiteanna eile: is ro-aoibhin an la earraigh e go deimhin fein: oidhche ciuin. An seactmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin trom neultach dorcha: gaoth ro-ciuin attuadh: daoine ag romhradh caoinleach ann gach ard: is tirm ata an talamh anois. An t-octmhadh la deag .i. diardaoin meith na h-einide. Maidin aoibhin aorach speirglan greine: gaoth roi-ciuin bog aniar ttuadh: meadhon agus deire laoi neultana greine cruadh, mar la márta meirgeach gaothmhar cruadh: gaoth gonta aniar ttuadh: oidhche realtsolais seaca. An naomhadh la deag .i. dia haoine. Is iongantach an nidh chidhim a Sraid an Fatha .i. sneachta ar an cuid uactarach o Tig an Margadh suas, agus an cuid íochtarach as sin gus an cCrois saor o sneacta: ta leacoidhre ro-tana air urmhor gach lochan ar an bFatha: ta Sliabh na mBan Fionn foilighthe le liath-sneacta acht a bonn amain: an cioth seachranac sneacta tuit ar cuid de Sraid an Fata, no an ísleacht cuid coda dhe tar cuid eile de tug do leigheadh leaghadh sul do tarladh do tuitim chum talmhan? Creidim an cead fath. An fithcheadh la .i. dia satharn, satharn innide. La aoibhin aorach ciuin greine: gaoth ciuin aniar ttuadh. Do luidh an grian da ceim taobh siar de maoilinn na nGaillti. Fuair an t-Athair Seafradh Ceiting bas ag meadon oidhche d'fiabhras: ba mor a meas ag Gall agus Gaodhal, oir ba duine uasal ro-sheimh ro-cneasta ro-galanta, ro-maordha, ro-fodhlomta ro-crabhaidh e. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach, domhnach inide La fuar fuideach: ceobhrain le gaoth ciuin anoir ndeas. An dara la fichiod .i. dia luain, luan innide. marga maith muc. Maidin seaca duibhe: mionsneacta le gaoth <L 242> geur ciuin anoir ndeas: an t-Athair Seafradh Ceiting da thóramh a seipeal a' poraiste o ceathar a clog ar maidin, an tan do baineadh an cling do. Do crom se ag sneacta go dian ag oct a clog ar maidin agus do lean air go meadhon lae, an tan do crom se ag fearthainn, agus do lean air, beag agus nach (sic) gan traochadh go ham codlata. Ba anrodhach an la e ag dul go Leaca na Cuailighe le sochraid an t-Athair Seafradh Ceiting. An treas la fichiod .i. mairt inide. Maidin greine neultana: la dorcha: gaoth ciuin aniar ndeas: tosach oidhche, gaoth laidir: feartainn fuar ag naoi a clog le garbh gaoth aniar ndeas. An ceathramha la ficiod .i. dia ceadaoin, ceadaoin a' luaitre. "Ceadaoin a' luaithre is mor a' buaire buaidhreadh baine d'ól." Maidin neultrom: gaoth fuar aniar ndeas. Is ar eigin cidim Carraig Miclear. Ni chidhim Sliabh na mBan le ceo. Is fliuch an cuma ata ar an duthcha dúthaigh on dara la fichiod: la neultach, cia go raibh gal greine um meadon lae. Cluinim an fuiseog agus an smolach. Ni faicim blaith act an noinin agus blaith buidhe an aitinn agus fo-chaistsearbhán agus fo-ghranaircin a ngleanntan na h-Amha Bige. Tabharfadh tabharfaidh an t-Athair Ua Deabhrán Deoráin suibhsgeal. gach deire laoi ar feadh an corghas chorghais uadh. An cuigeadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin neultrom dorcha bog: anfa aniar ndeas le fearthainn o meadhon lae go fuineadh. An seiseadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin neultrom dorcha: gaoth laidir aniar ndeas: gach diog lionta le h-uisge o fearthainn an lae andé. An seachtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La neulmar dorca: deire laoi agus oidhche siltheanach: gaoth beodha aniar ndeas. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach, an cead domhnach den chorghas. Maidin siltheanach ciuin: ceo ar cnocaibh: <L 244> gaoth ciuin aniar ndeas: gealan um meadhon lae: domhnach na nDeoirin e seo, .i. deoirinigh na ccailin n-og nach-ar pósadh ar an innid se: o meadhon lae go fuinne fuineadh gealain agus morsgaileanna ar feadh Gleanna a' Righ: cuileoga go gnothach um trathnona agus deire laoi. Is gearr go mbeidh na h-ainleoga chughainn ag cuilireacht: taid na breic amhla cheana. ' ' "Muna mbeidh na lionta lan roimh mi na márta lionfa an márt fein iad." Is lan gach linn, líontan, loch agus lochán anois. MI NA MÁRTA. An cead la .i. dia luain. Maidin neultrom bog dorcha: gaoth ciuin aniar ndeas; gealain agus sgailinighe ag triall go mall um meadhon lae agus trathnona: is ro-bhog an cead la de mi marta e; acht is reomhainn ata fos: deire laoi bog neultach. An dara la .i. dia mairt. Maidin gaillingeach gaill shíneach: gaoth beodha andeas i: ceo tana ar cnocaibh: is breagh beodha tirm an maidin márta i: is garoideach ge agus gandal anois: ni cogadh na ccarad ata idir na gandalaibh ag iarraidh taoisigheachta ar sgata ge: is garoideach gliadh na ngandal, acht ni fuilteach mar cogadh caointeach na mban. Taid ein 'na sgataibh fos; acht is gearr go mbiadh mbiaidh, mbeidh siad ag imtheacht san uaigneas ag ceiliughadh .i. ag cupladh. Ni fheicim an failleog fos: seo an cuileog, siud an giolog, cá bfuil an fhaileóg? An treas la .i. dia ceadaoin. La tirm meirgeach márta: gaoth beodha andeas: sgamail eattroma ar feadh an lae, gan gal greine: oidhche ciuin speirglan gealaighe. An ceathramha la .i. diardaoin. La breagh tirm: gaoth ciuin andeas: la neulmhar. An cuigmheadh la .i. dia haoine. La breagh bog: ceath cioth um do a clog: la neulmhar: gaoth andeas. <L 246> An seiseadh la .i. dia satharn. La breagh bog neulmhar: maidin mionfhearthanna: gaoth ciuin attuadh: mionceathán um meadhon lae. An seachtmhadh la .i. dia domhnach. Maidin druchta, ceo ar cnocaibh: gaoth ciuin attuadh: la neultrom: gaoth ciuin anoir. An t-ochtmhadh la .i. dia luain. Maidin tromfearthanna roimh breaca an lae agus 'n-a dhiaidh, le gaoth laidir andeas. "Muna mbeid na lionnta lan roimh mi na márta,. lionfaidh an márt fein iad." Fearthainn trom go meadhon laoi: tuile sgeitheanach san Amhain: deire laoi bog bracach tromneultach: fearthainn trom ag naoi a clog san oidhche. An naomhadh la .i. dia mairt. Maidin ciuin tromfearthanna roimh breaca an lae agus na dhiaidh: la ceathanach: gaoth andeas ar maidin: gaoth aniar ttuadh um deire laoi: oidhche tirm: tuile sgeitheanach. An deicmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin soineanna tromneultach d'eis oidhche tirme. Ni fheicim duine na daonaidhe ag saothrughadh na talmhan, - ta an duthca dúthaigh chomh fliuch sin: gaoth beodha aniar ttuadh. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin geimhreamhail gaothmhar soininne tromneultach dorcha: gaoth beodha aniar ttuadh. Ni fheicim duine na daonuidhe ag saothrughadh na talmhan: is roi-fliuch ata an talamh fos: gal greine ar feadh moimeint ag meadhon laoi: fo-gal greine um deire laoi. An dara la deag .i. dia haoine. Maidin neultana gan gal greine: cuma leath-tirm ar aigheadh na tire, cia go bfuilid na deirceanna agus na digeanna lan d'uisge fos: gaoth ciuin aniar: chidhim fo-duine ag saothrughadh na talmhan: ta cuma maidin marta air: deire laoi gaothmar: cioth troin ag cuig a clog; cioth trom eile ag ocht a clog le anfa fiochmhar aniar: nior sheasadh se acht sealad gearr. An treas la deag .i. dia satharn. Tri pingine ar an cloich <L 248> des na potataoi is fearr: la breagh tirm néaltana: gaoth beodha aniar. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La anfach gailingeach gaill-shíneach: gaoth glorach garg aniar. Is i seo robhadhta (guthbéil romhta) na Feil Padruig: oidhche garbh gaothmhar ceathanach dorcha dian: Badh ag búithre búirfeadh go borb tre coillte dubha daingne. An cuigeadh la deag .i. dia luain. droch-marga muc. Maidin geal greine go h-ocht a clog d'eis oidhche ceathanach: gaoth gonta aniar ndeas. Ni feicim duine na daonuidhe ag saothramha saothrughadh na talmhan tre Gleann a' Righ. "Muca ruadha rathamhla: Muca dubha dathamhla: Muca breaca lionann cro: Muca glasa nil aon gradh leo." Acht, ni do réir datha d'imthigheann na muca anois; acht muca mine dromleathna cruinne cinnbeaga coisgearra. Is bán atáid a n-urmor go toin leatan is muineal neamhmor. "Ibh Uíbh Eirc na nDurnán is fearr muca faoi an ccruinne go lán." Sneachta leathogach ar fead leatuaire um buile a clog san ló le gaoth gonta aniar: la neultana greine as sin go deire. Ta Sliabh na mBan Fionn breac-ban on tsneacta, acht ata gach cnoc eile am radharc glan o sneacta, agus gach magh mar an cceadna, oir do leigheadh leagh se go grod d'eis tuitme do: tosach oidhche realtsolas speirglan , acht do tosadh thosuigh se ag cur sneacta ag deich a clog san oidhche. An seiseadh la deag .i. dia mairt: Oidhche Feil Padruig. Maidin speirglan greine: gaoth ciuin aniar ndeas: ta aigheadh Gleann a' Righ foilighthe le sneacta, acht is gearr go leighfeadh leaghfaidh se le teas na greine: ta gach cnoc agus morsliabh ban, nach beag glegeal. Ta sileadh mear o dion gach tighe. Ta arda agus maoilin Sleibhe na mBan Fionn, <L 250> .i. mullach Suige Finn, glan glegeal. Nior cluthar cluthmhar an t-ionad rinnce fada andiu e mar adeir an t-alban: - "Ar mullach Suidhe Finn beidh rinnce fada againn, Ag failtiughadh abhaile roimh cara mo chleibhe" Oidhche dorcha neultrom siltheanach. An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. La Feil Padruig. Maidin neultrom: anfa anair: is e seo robhadhta na Feil Padruig go ceart; acht mar adeir an seanfhocal: - "Ní theigeann anfa tar domhnach na robhadhta tar chéadaoin. La anfach: deire laoi neultach: an grian ag taithniomh go fann triotha o meadhon lae suas: is e seo an La Feil' Padruig beannuighthe, oir ni feicim duine na daonuidhe, fear, bean na buachail ar meisge, mile milliún buidheachas le Dia! Is tré seanmona an t-Athar Tomás Ua Deabran Deoráin tarla so, le grása De tre Iosa Críost. An t-ochtmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin neultana: an grian ag taitneamh go h-anamh go fann tríotha: gaoth ciuin aniar: ba ar tTighearna easboig, agus morcuid sagart ag cuimhniughadh míosa an t-Athar Seafrun Ceiting. Ba ord mor agus aifreann cantaireacht aca do: la breagh greine foneultana. An naomhadh la deag .i. dia haoine. Eirigheann an grian andiu ag se a clog ann gach ait san doman, ag deanam lae agus oidhche ionann ann gach ionad san ccruinne cceatharda. Maidin neultana: an grian ag taithneamh go fann triotha. Ciothan ag deich a clog. Chidhim pabhail (guth-béil páil), ag Ceann a' Fatha noch do leaghadh ann cianta o soin; ba garbh mar bothar e, acht do b'fhearr e na bothar pluide buidhe: ta brat de clocha mionbriste da cur os a cionn anois: beidh an pabhail le feicsin fos, an tan caithfidheas an cóta cloch so: <L 252> ta ceithre airimh (.i. ceithre ficid coisceim no slat) ar fhaid ann: meadhon agus deire laoi neultana greine ciuin caoin. An fitheadh la .i. dia satharn. Maidin geal greine speir-glan d'eis oidhche ciothanach: gaoth beodha geur aniar: deire laoi neultach. d'eirigh luach potataoi go tri pingine go leith an cloich ar sacaibh móra. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin go doich .i. moch bog neultach ciuin: 'na diaidh sin maidin geal greine speirghlan: meadhon agus deire laoi neultach: gaoth geur beodha aniar ndeas um deire laoi. An dara la fichiod .i. dia luain. Maidin agus meadhon lae neultach: gaoth geur aniar ndeas le fo-bhraon nó ceofran: trathnona agus deire laoi geal greine speirglan ciuin: roimh luighe greine fo-neultach: gaoth geur beodha aniar ndeas: oidhche speirglan realtsolais. An treas la fichiod .i. dia mairt. Maidin geal greine slamneultach: gaoth geur beodha aniar: Sliabh na mBan Fionn glan o bonn go barr, o cos go ceann mullaig Suidhe Finn. An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin: Oidhche Feil Muire na Feil Padruig. La geal greine ciuin speirglan mar la brothallach samhraidh. An cuigeadh la fichiod .i. diardaoin: la saoire: La Feil Muire na Feil' Padruig: ceann Feile na cíosa gcíosa(nn). La aoibhin aorach ciuin greine bog breagh, mar an la andé. Is comhsamhail le la buidhe bealltoinne é: deire lae go niamhrach grianach: daoine tuatha ag teacht ag eisteacht le seanmoir. "Is mór gur fearr na an t-ol é": an granarcáin mar realtaibh ordha ar fuaid magh, macaire, cladh, ban agus bainseach mar go ttuiteadh siad aréir o ardaibh neimhe. Is gliadarach glorach gach einin ceoil anois ar fuaid gach cladhfais cladh-fháis agus fasach fiadhain. Creidim gurab é bláith an spoinnc chidhim anois an gach coinleach gan treabhadh: <L 254> ta se buidhe mar an caistsearbhan dearg acht go bfuil a cois lannach. An seiseadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin aoibin: ceo ar Faithche an Aonaigh ag seacht a clog. Ni fheicim leath faid an Fatha, acht cidhim mullach Sleibhe na mBan ag eirghighe mar oilean as an aiccein. D'eirigh an ceo go grod da eis sin, an tan do taithneadh thaithn, thaithnigh an grian go lonnrach lasamhail. Cidhim bláithadhain .i. blaith buidhe an spuinnc agus an duileog ag fás ar aon cois. Ni raibh me dearbhtha andé gur ar aon chos no o aoin preamh d'fhasadar. Is iomdha ceachta cam ag treabhadh andiu: dar ndóith mas maith e is mithid e. Nil obair earraigh deanta; is ar eigion ata tosach air: ta caoinligh gan treabhadh, coirce gan cur, talamh potataoi gan aithionntodh; fuidhleach aoileach agus leasughadh gan cur amach ar cinn fhearan. Nil uiread baise le faicsin de neul ar aigheadh neimhe do taisbeanfadh ard na gaoithe: gaoth beodha: oidhche speirgorm realtlonnrach aoibhin aorach ciuin. An seachtmhadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin ciuin ceotana bog brothallach, mar maidin lae buidhe bealltoinne. Nil uiread baise de neul ar aigheadh neimhe. Ceolta neimhe da ccanadh go fior-caoin: saothar da deanamh ann gach ard: la aoibhin go deire gan gal gaoithe do croithfeadh barr craoibhe ná bláith: oidhche realtsolais: an ré nua ceithre laethe d'aois. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach, domhnac na Páise. La aoibhin aorach mar an la andé, agus mar an seachtmhainn se gabh torainn. Is aoibhin gach mín-mhagh agus macaire reidh gach cladhfais agus maol-cladh le bláitheannaibh cumhra caomha .i. suibh na talmhan, an puidheacan buidheacán an salcuach an granarcain, an caistsearbhán, an blaith-adhan adhainn ann gach coinnleach. Ta puisinighe ar gach soileog agus crann coill cuill. Is aoibhin ceol binn na n-eun <L 256> nglorach, ngliadrach ag ceileabhradh go fiorcaoin. La ceo tana ar feadh magh cnoc sliabh agus speir: gaoth bog andeas: oidhche realtsolais ciuin: tosach oidhche gealaighe. An naomhadh la fichiod .i. dia luain. La aonaigh Cille Chuinne. Maidin geal greine ciuin caoin bog brothallach, mar maidin buidhemis brotallach biadhgann; gan gal gaoithe da luighead, ná siolla da saimhe do croithfeadh duille croinn crithigh: la márta nios áille ná mar do thaineadh tháinig lem ré se, nó le cuimhne aon neach da maireann. An deicmheadh la fichiod .i. dia máirt. La aoibhin aorach greine speirglan, gan uiread mo bhaise de neul: gaoth roichiuin anoir. Is iomdha ceachta cam ag saothrughadh na talamhan. Má bhí meadhon an mhi romhtach, ta deire an mhi foghantach: oidhche neultana. An t-aonmhadh la deag ar fhichid .i. dia ceadaoin. Ciotháinín ag seacht ar maidin, le gaoth ciuin anoir: maidin neultana: mionceathain agus ceobhraon le gaoth attuadh o meadhon go deire laoi: oidhche neultach ciuin tirm: is breagh bog an deire ar mi márta é. MI ABRÁIN. An cead la .i. diardaoin: la an Leamhais. Maidin neultach fuar: sneacta ar Sliabh na mBan o meadhon go mullach Suidhe Finn, agus ar ardaibh Cumarca Puirtlairge le gaoth gonta anoir ttuadh: ni feicim sneachta ar cnoc na sliabh eile, ard no isiol: is comhsamhail go bfuil se ar taoibh na gaoithe de Stuadh Laighean agus des na Staidhrighe Dubha. Is mor an t-athrughadh o samhradh deire mi márta go geibhre geimhreadh an abrain (do reir teasa agus fuachta). Ni fheadar cread an ciall amadan abrain do deanam do duine andiumh .i. la an leamhais. Ciothan sneachta um meadon lae: deire laoi agus oidhche tirm ro-fhuar: gaoth gonta anoir ttuadh. An dara la .i. dia haoine. Maidin múchta le mionsneachta da cathadh go caoitheach. Ta slinn gach mortighe agus dion <L 258> gach lagbothain foilighte le brat bán. Is dubhach an t-aor milighteach. Is gonta an gaoth geibhreamhail, biogamhail beodha ag teacht o ardaibh Alban anoir ttuadh. "Ta geibhre gaibhteach a mbeul Bealltoinne buidhe, - Go mba sloga slán iomlan dí!" - ar an fathach fuar fealltach, oir táineadh se mar gaduighe an am luathgháire. Nil fosgadh san bfasach fiadhain, na san ccoill cumach cumhach calaoideach, na san sliabh sneachtamhail ná san ccnoc fraoich fíochmhar ná san ccnocan aitinn blaithbhuidhe, ná san doire dubh dorcha, ná san ccladhfais colgach. Nil fosgadh ar magh min, na ar macaire mór. Ta aigheadh neimhe glas-bhán mar snuadh seanóra crionn craite a ccroilighe an bais baoghalach bagartach. Cá bfuil an blath buidhe anois? Múchta faoi brat ban basgaighteach. Ni cluinim ceol caoin na n-eun ag ceileabhrad da ceile. Nach brónach buithre an bo geimrig! Nach gaibteach golgair an gabhain na gabhna ruadh giobalach gortach! Uch, Uch! futh, futh! is fuar e." Mionsneachta da cathadh ar feadh an lae go beag nach luidhe greine, le gaoth ro-gonta giunach garbh anoir ttuadh. "Gaoth anoir ttuadh, uch! mo truadh. Is í fuaire sa ngeimhreadh." Oidhche neultach fuar. Nior airigheas ariamh lem ló, la ba fuaire, ba gonta' na an la andiu. B'féidir go raibh la ann ba fuaire ann féin; acht d'eis samhra beag brothallach deire na marta se ghabh torainn bi tiachra an chuirp osgailte ionamhail reidh chum fuachta do gabhail: o meadhon lae suas fliuchsneacta noch do leaghad com mear is do thuit se. An treas la .i. dia satharn. Gaoth geoineach roimh breaca an lae: sneacta ar slinn agus dion gach tighe, ar eirighe domh air maidin: gach cnoc cailceamhail, agus gach sliabh sneachtamhail on sneachta noch do thuit an oidhche se gabh torainn. Ta Sliabh na mBan Fionn ar com-dat le cinn na mban o ar ainmnigheadh i. Is comhsamhail i le h-ainfear ainnir caomh-corp cailce, brollach ban ceann lion-scothach. Ta beagan sneachta tirm ar gach magh: ta gaoth gonta attuadh. <L 260> "Gaoth attuadh bionn si cruadh, is cuireann fuacht air daoinibh." Maidin neultana greine: nil se leath com fuar leis an la andé. Tá tri pingine go leith ar cloichín potataoi (ceithre puint deag sa chloich), agus sac mor do cheannach. La breagh greine fo-neultana: mionceathain mionsneachta um cuig a clog, le gaoth gonta aniar ttuadh: deire laoi ciuin bog, cia gur sneachtamhail gac sliabh agus morchnoc: aigheadh na spéire réidh glan gorm, acht foneul dearg siar: an gealach go h-aoibhin a n-ard neimhe: is stuadhma stuamdha Stuadh Laighean laoghmhar; is geal an Staighre Dubh; is ban Cnoc Breanduinn; is airgideach ardaibh Déis' Mumhan (.i. Sleibhte na cCumaracha): is glegeal Gailltí na nGall ngarg ngranna: oidhche aoibhin aorach ciuin: speir dubh gorm realtsolais gealaighe. An ceathramha la .i. dia domhnach. Maidin seaca bige: la aoibhin aorach speirgorm foneul lomrach geal greine: gaoth ciuin aniar ttuadh. Tá morcuid sneachta ar Stuadh Laighean, agus ar an Staidhre Dubh, ar na Cumaracha, ar Cnoc Breandain (.i. Cnoc Breandaill), ar leath shiar thuadh Sléibhe na mBan Fion, agus maoilin na nGailltí. Do brigh gur mar sin do sheid an gaoth, ta deirceanna no dígeanna Sleibhe na Leac agus Cnoic Copana, agus Sleibhe Breathnaigh ban o sneachta, acht atá Cnoc na Carraige agus Cnuic na Crannaighe, agus Druim a' Guail nó Sliabh Ardach saor o sneachta: oidhche aoibhin aorach speirglan gorm gealaighe ciuin. An cuigeadh la .i. dia luain: marga maith muc, acht beagán luach ar ceiseanna. Maidin aoibhin aorach speirgorm glan greine seaca leithe, lice oidhre tana: gaoth roiciuin andeas: sneachta ar gach mor-shliabh. An seiseadh la .i. dia máirt. La breagh neultach ciuin, bog: Na sgiatháin leathair .i. ialtóga iathlaí, ialltóga, míoltóga ag eitioll go fuadrach ísiol am timcioll, um crónughadh lae: na h-ainleoga bolgbhreaca ag cuilireacht <L 262> h-imchioll na h-aman, acht nior thángadh na h-ainleoga ciara cum na sean-caisleain fós. An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin .i. ceadaoin a' Bhrath'. La neultach tirm: gaoth ciuin andeas: - "Ceadaoin a' Brath' is mor an cradh baine d'ól." An t-ochtmhadh la .i. diardaoin. La breagh bog braonach Abráin: gaoth ciuin andeas. An naomhadh la .i. Aoine an Chéasta. Maidin neultach galgreineach: gaoth bog beodha andeas. Is ard do géimeann an gaoth tré coillte agus doirighe, um meadhon laoi. Nil puisinighe ar an ccrann fearnoige fós. Is dubh an la trosga é. Is e bhiodh a n-alód aca mar bhiadh a ccomhghairm an lae andiu, "Arán eornan, biolar is caol-deoch": deire laoi agus oidhche ciuin neultach. An deichmad la .i. satharn Cásga. La breagh tirm néaltana greine: gaoth bog beodha andeas. An t-aonmadh la deag .i. domnach Casga. Maidin breagh tirm: deire laoi neultach ceathanach: gaoth aniar ndeas. An dara la deag .i. Luan Cásga .i. la na comhoboige. Marga muc. La breagh bog: ceathain agus gealain le gaoth ciuin aniar: an cead la de tri laethanaib na sean-riabhaiche. Ni raibh comhobog da caitheamh ag ógánaibh agus aindearaibh a ccomhluadar ná a ccuideachtain a ceile: ni raib súgra na gáirighe na ól na rinnce. d'fhan an urmhor sa bhaile, oir ni la saoire luan Cásga feasta; oir do baineadar na h-easboig an tsaoire de, óir is dóith leis na h-easbogaibh gur diobhail saoire a ttir eiriciteach mar Eirinn, oir bíonn aonach agus marga ag na Sagsanaibh air laethanaibh saoire d'aonomham cum iad do thabhairt fá drochmheas. An treas la deag .i. dia mairt .i. an dara la de tri laetha na seanriabhaiche. Maidin aoibhin aorach: gealain agus sgailinighe: gaoth ciuin aniar: meadhon agus deire laoi <L 264> neulmhar, gan gal greine, acht ciuin, bog, aoibhin: cuma róghlas ar giobar geamhar agus ar inbhir inghir: nil uireasba feur féir glais ar boin nua-bheartha .i. laoghloigheach loiligheach, loilgheach, lalghach, laoghlach. Chuadhas cois na h-Amha Bige on cComhais go Cillminic: is ceolmhar na h-éin: is aoibhin an granarcain, an buidheacan, an caistsearbhan, an blaithadhain, an salchuach, an draodhan draighean. An ceathramha la deag .i. dia ceadaoin. Maidin neultrom: Sliabh na mBan Fionn, agus gach ardbheann foilighthe le caipinighe ceo: gaoth ciuin andeas: deire laoi bog braonach aoibhin: oidhche tromfhearthanna. An cuigeadh la deag .i. diardaoin. Maidin tromneultach d'eis oidhche dorcha sior fearthanna: gaoth roichiuin aniar: Sliabh na mBan Fionn foilighthe o bonn go barr: ni feicim na sleibhte shoir; ta ciarneulta ag gorradh orrtha o cois go ceann, o bun go beann: ta Sliabh Ardach glan, agus Cnoc na Carraige faoi caipín ceo. Créad an chiall gur truime luigheann neulta ar cnoc na air cnoc eile? An e gur mó tiumargthar leis an gaoth iad ar cnoc na ar cnoc eile de reir ard na gaoithe? Ta an tir uile chomh glas le giobhar geamhar, acht na branair amhain. An seiseadh la deag .i. dia haoine. Maidin aoibhin aorach neultrom go doich moc, acht neuleattrom galgreineach, um naoi a clog: gaoth ciuin andeas: is aoibhin ceol na ccliar aordha agus faoi faoidh na fuiseoige fiadhaine a n-ardaibh na neul (.i. neamhbhall): la speirgorm greine: oidhche, ó urthosach suas, garg gaothmhar geoineach neultach tirm. An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin neulmhar. galgreineach tirm: la mar an cceadna: gaoth ciuin aniar. An t-ochtmadh la deag .i. dia domhnach. Maidin neulmhar .i. sgilinighe agus gealain: deire laoi ceathain agus gealain: <L 266> gaoth beodha aniar. Fuair dá spailpín bochta bas obann a cCallain le seachtmhain: is bocht an cor toraimh do bhí orra. An naomhadh la deag .i. dia luain. Maidin sgailinighe agus gealain: gaoth beodha fuar aniar. Cluinim an gearra-guirt ag radh a "chuid chuide." Sé seo an chéad ean eachtrann, más ean eachtrainn é, cualadh me san earrach seo: ta giobhar agus fomóinéar ard go leor chum a bhfolchadh anois. Cioth trom ag naoi a clog. Ni ean eachtrainn an gearraguirt, oir chidhtear treas an geibre é. Anfa ard geoineach aniar ó maidin treas an lae: do ciuineadh sé beagán um deire laoi, act do crom se ag seideadh arís go grod, agus do lean air treas an oidhche. Is ró-anroghach an aimsir ag eachtrainn Talaimh an Éisc é; oir ata an garbgaoth na cceart-coinne. Go bfeucaidh Dia orrtha! Is iomda an anró gabhann clanna Gaodhal bochta tríd, ag iarraidh arain macánta a ttíortha iasachta, ó tarla clanna Gall go h-Eirionn. An fithcheadh la .i. dia máirt. Anfa fíochmhar aniar ag deargmaidin agus 'n-a diad, le cioth trom: maidin gaillingeach gaothmhar gonta garg gaibhteach. Is geoineach an garbhgaoth tre pollaibh eochrach agus fodhairsighibh foirgreamh folamha fasamhla fo-áirsíbh foirgneamh. Is mairg doras iadhta dona, a n-aigheadh na gaoithe: is mairg bothan faoi drochdion gan sgolb gan sgáth o cladfais nó coill cluthar: is mairg fuireann loinge luasgach. Tá Seaghan Ua Bruin, mac mo dearbhseathrac, Eilís, agus Mícheál Mic Oistigin Mac Costagáin, fear mo dhearbsaethra deirbhshéathar, Síle, ar Mor-Muir Atlantaic Athlainn anoir, ag triall ar Talamh an Éisg. Go saoraidh Dia mor uile-comactac iad o bruid bóchna! Do ciunadh se go mor um naoi a clog le galgreine, agus gaoth fionnfuar aniar ttuadh. Ta barraighe na maol-cnuic glas le giobhar geamhar nó macairighibh mine an ionad <L 268> beith na ruadhcnoic garbha granna gan do biadh orra acht do ruadhcearcaibh: meadhon agus deire laoi neulmhar breag bog: oidhche ciuin. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin síor-fearthanna: gaoth ciuin beodha aniar ndeas. Is dardalach deardal-ach, cm. deardan ag duir dúr an aimsir ag eachtrainnigh Talam an Éisg é. Ni maga acht darfíre gur deirc le n-a n-urmhor bheith san bhaile no a ccaladhpuirt eigin mar Giolla an Amaráin no Donnchadh Ruadh Mac na Mara. Meadhon lae agus trathnona mionceathanach no bogbhraonach: deire laoi soinninne, sraid-salach: gaoth ciuin aniar. An dara la fichiod .i. diardaoin. Maidin soininne, sraid-salach, sper-sgamalach: la ceathanach ceobranach: gaoth ciuin aniar ndeas. Táineadh trúp .i. cuideachta den dara muc-sluagh marcshluagh trom. bi aos ciuil aca, acht nior imrigheadar port: deire laoi soininne. An treas la fichiod .i. dia haoine. Maidin soininne, go h-ocht a clog, an tan do crom se ag ceofran le gaoth ciuin aniar ndeas. Do crom an grian ag taithneamh go teith roimh naoi a clog. Cluinim an gearraguirt ag radh a "cuid cuide" ag Ceann a' Fatha. Ta an tir com glas le giobhar. la gealain agus ceathain, go se a clog, an tan do crom se ag clagairneach le hanfa aniar ndeas: deire laoi sior-fearthanna: oidhche tirm gaothmhar. An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. Maidin gealáin agus sgailinighe le hanfa aniar ttuadh. Nach fuar é! La gealain agus sgailinighe, acht do maoladh an gaoth beagán. Ta cead arm-marcach san mbaile ag triall go Sasana. La breagh tirm, agus is mor do teasdhuigheann se ó lucht saoruighthe saothruighthe na talmhan. Cluinim an gearraguirt ag "chuid chuide": aimsir fhliuch adeir na garlaigh leis. An cuigmheadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin neultach tirm: gaoth beodha aniar ndeas: la mar an cceadna: is geoineach garóideach gac goran le gear-garthaibh <L 270> na ngearrcach agus na seanpriacan. Ta an seibhirin buidhe go gleoite i mbeagan d'áiteannaibh anois. Cia go bfuil gaodhal fogas aige leis an buidheacan, nil se an ceadmhadh cuid chomh fluirseach i móinfhéarthaibh: ni feicim i ccladhfais ar aonchor e. Ta an baile líonta le h-arm-marcaigh an righ. Cluinim go bhfuil righ Seoirse an ceatharach i nguais bais: go seolaidh Dia a anam chum an creidimh choir, chum deaghbhas ola agus aithrighe d'fháil! - acht is ro-beag mo suil leis. An seiseadh la fichiod .i. dia luain. La neultach tirim ceobhótharach .i. smuitean da sheoladh le gaoth gonta garbh beo a andeas. Is dubh an cuma ata ar an la, acht is breagh más tirm anois e. An seachtmhadh la fichiod .i. dia mairt. La neulmhar tirm: gaoth fionnfuar beodha andeas: maidin glas go leor. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin fo-neulta, geal, greine, tirm: gaoth beodha andeas: la greine: gaoth beodha andeas da ard soir: oidhche tirm. An naomhadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh tirm greine speirglan: gaoth laidir anoir ndeas. An deichmheadh la fichiod .i. dia haoine .i. Oidhche bealltainne. La cruadha neulmhar: gaoth beodha anoir ndeas: marga muc i Muillean Ui Cuain: luach maith ar muca ramhra, acht beagan luaich ar muca truagha: ainleoga bolgbhreaca na cceadaibh ag cuilearacht cois Amhain troidh on ttalamh: ní fheicim na h-ainleoga ciara fos. MI BEALLTAINE 1830. An cead la .i. dia satharn. La aonaigh Muilleann Ui Cuain. Meadhon-luach ar airneis. La ceathanach: gaoth beo andeas ar maidin: gaoth aniar um cronughadh lae: d'athradh se go ceimeamhail: coiste an mhala greasuighthe le craobh Bealltainne: na capaill greasuighthe le mionsgotha ailne. Is greidhnach le feuchainn iad: cioth cloichsneachta um trathnona: cluinim an traonach ag aic aic, agus an gearraghuirt ag cuid chuide. <L 272> An dara la .i. dia domhnach. La ceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas. An treas la .i. dia luain. Margadh muc a cCallainn, drochmargadh. Maidin aoibhin aorach geal greine nealtana: gaoth ciuin anoir ndeas. Is la Bealltainne go ceart e. Is greadhnach glor eun ar gach craoibh cruim, agus in ardaibh neimhe. Nior chualas an cuach fos. La geal greine speirglan. An ceathramha la .i. dia mairt. La aonaigh Callain. Maidin geal greine speirghorm: gaoth roichiuin anoir. Cluinim na h-ainleoga ciara mar banaibhe oga ag gliadhdradh go h-ard san aor: is e seo an cead la do chonnairceas iad san bliadhain se. Taid na h-ainleoga bolgbhreaca agus na h-ainleoga tighe againn le da mhi. Is brotallach an maidin í: la breagh nealtana: oidhche ciuin nealtana gealaighe aoibhin aorach. Cluinim gliadh gragaduighiol na bpéarlog um deire laoi. An cuigeadh la .i. dia ceadaoin. La breagh ciuin nealtana: oidhche ciuin nealtana gealaighe: gaoth roichiuin andeas. An seiseadh la .i. diardaoin. La aoibhin aorach greine nealtana: gaoth roiciuin aniar andeas. Cluinim an cuach an cead uair a mbliadhna. Ar mo taobh cle cluinim í: acht, dar ndoith, is cuma sin, oir nil acht leamhas a radh go mbeidh sonas a ndiadh a cloisin ar an taoibh deis ar ttus. Is mor an eas-ccoinne eascaine ar duine "nachar cluinir an cuach" do radh leis. An seachtmhadh la .i. dia haoine. Maidin ceobhrain: deire laoi ceathanach: gaoth beodha anoir ndeas. An t-ochtmhadh la .i. dia satharn. Maidin clagairnighe: gaoth beodha andeas: trathnona agus deire laoi breagh nealtana greine: is mor foighneas fhoghnas an fearthainn se do giobhar geamhar: "Márta cruadh gaothmhar: abran bog braonach agus bealltainne beilfhluich lionas na sgioboil." Ta tuistiun ar an ccloich des na potataoi, - ar sacaibh <L 274> mora: ni furas clocha gearra d'fhaghail ar aon chor. Ta daoine ag ceannach sil cum iad do sathadh sa tseachtmhuin se cugainn; oir, is idir an da bealltainne is gnath urmór potataoi an duthcha se do cur. Cur seanmhar cuchta, Amen a Thighearna. Ta uamh mor fada faoi talamh ag Baile-na-Sighig, da mile siar o Callain, ar a nglaodhaid Poll-na Ropairighe. Is comhsamhail go mbiodh siad da bhfolach fein ann d'eis aimsir Cromuill, agus Righ Uilliam. Is iomdha fear breagh alainn maith macanta do chur an dis Sasanaigh se le ropaireacht, no le deirc, no le deoruigheacht a ttiortaibh tar lear, noch do toigeadh tógadh go macnaiseamail meidhreach. An naomhadh la .i. dia domhnach. La ceobhrain agus ceathain: gaoth beodha attuadh. An deichmhadh la .i. dia luain. La nealmhar: gaoth beodha anoir ttuadh: fo-ghalgreine um deire laoi. Cluinim an cuach. An t-aonmhadh la deag .i. dia mairt. Maidin nealmhar fionfuar tirm: la mar an cceadna: gaoth ciuin attuadh. An dara la deag .i. dia ceadaoin. La breagh tirm nealtach: fo-ghalgreine: gaoth biogamhail attuadh: daoine ag cur sil potataoi go mear: dar ndoith mas maith e is mithid e. An treas la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach nealtach tirm: fo-ghalgreine: gaoth ciuin andeas: la mar an cceadna. Ta blaith niamhrach gorm ar an lochal. An ceathramha la deag .i. dia haoine, chuir me siol potataoi andiu. Maidin nealtach glas: gaoth fionfuar andeas: ceofran o meadhon lae go trathnona, le ceathan: deire laoi tirm nealtach ciuin. An cuigeadh la deag .i. dia satharn, cur me siol potataoi andiu. Maidin aoibhin aorach geal greine gan neal gan ceo: drucht rothrom ar giobhar geamhar glas. Is maidin buidhe bealltainne go ceart e le buigeacht, le breaghthacht, le h-aileacht le h-aoruidheacht. Is iomdha bean ag sathadh potataoi; is iomdha fear agus capall ag cur <L 276> leasuighthe amach agus ag treabhadh 's a' fuirseadh talamh potataoi: gaoth ciuin aniar ndeas air maidin: gaoth beodha aniar o meadhon go deire laoi: is roibhreagh an aimsir potataoi do cur e: fo-cheatháinín um tráthnona. An seiseadh la deag .i. dia domhnach. La breagh tirm nealtana fionfuar: gan galgreine: gaoth beodha aniar: oidhche ciuin. An seachtmhadh la deag .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach druchta nealtana greine: la fionfhuar: gaoth beodha aniar. Churas siol potataoi andiu, laimh ris an Amha Big. Baisteadh leanamh inghine dhom dearbrathar, Donchadh O Suiliobhain, Maire Ni Shuiliobhain is ainm di .i. ainm ar mathara, go ndeanadh Dia trocaire uirrthe, Amen. An t-ochtmhadh la deag .i. dia mairt: lá breagh tirm nealtach: gaoth fionfhuar aniar: tuistiun agus leath-phingin air potataoi bidh: tuistiun air cloich potataoi: ta airceachan ag iarradh cuig pingine orrtha: nachar seoladh cuiche e, oir ba gortamhail an luach e cuig pingine. An naomhadh la deag .i. dia ceadaoin. La breag nealtach Chuadhas cum faoisidin na Casga andiu, le cumhna Dé Moir Uilechomhachtaigh. Bidhteinn da doigheadh laimh leis an Amha Bhig. An fidhcheadh la .i. diardaoin Deasgabhála no Freasgabhála. La breagh nealtana greine: gaoth beodha andeas se arda soir. "Is maith puicin air ceann bo bradaich." Cread an gne siabhra puca? Is comhsamhail gur a bpollaibh talmhan, no a bfollach cathaidis a n-aimsir. An ó púca thagan puicin, no an ó puca .i. mala tigid araon? Deirthear pucaighe Poill-Rath-a'-Puca. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin nealtach fionfuar: smúid .i. ceo bothar da sguabadh le gaoith anoir ndeas: bidhtinne da dhoitheadh, laimh ris an Amha Big, ag Druimin: fearthuinn gan traochadh ó trathnona, tres an oidhche le gaoth anoir ndeas. An dara la fichiod .i. dia satharn. Maidin aoibhin aorach <L 278> greine tirm, d'eis oidhche fearthanna. Do muchadh bidhteine an Druimin. la nealtana greine: gaoth ciuin anoir ndeas. An treas la fichiod .i. dia domhnach. Maidin mionfearthanna le gaoth anoir ndeas: la nealtach, fo-ghalgreine ag deire an laoi ag deallradh go fann, tre tan-bhruachaibh tromneal. Cluinim an cuach ag mear-chuachaireacht air eitioll tres an aor. Ta da cuach eile na fochair. Do labhair si go mall min na dhiadh san air craoibh cruim budh deas on Druimin. An ceathramha la fichiod .i. dia luain. Maidin ciuin dorcha breagh bog: tromnealta na ttromualach air gach mionchnoc agus morsliabh um urtimcioll: deire laoi clagairnighe le gaoth laidir anoir ndeas. An cuigeadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin soininne: deire laoi doininne le gaoth beodha aniar ndeas. An seiseadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin ceathanach le anfa aniar ttuadh: meadhon agus deire laoi soininne, le anfa aniar ttuadh. Is fliuch an mi bealltainne i: beidh curadoireacht potataoi deaghanach, agus cur leasuighthe amach mall go leor. An seachtmhadh la fichiod .i. diardaoin. La soininne: gaoth ciuin fionfhuar aniar ttuadh. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia haoine. La ceathanach: gaoth aniar. An naomhadh la fichiod .i. dia satharn. La nealmhar: gaoth beodha aniar. An deichmhadh la ficiod .i. dia domnach. La ceathanach: gaoth beodha anair. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia luain. Cuireadh leanabh an Collatánach a reilig Teampoll Loisg. Maidin tirm geibhreamhail: gaoth ard aniar: deire laoi bog ceathanach. Is ceathanach nealmhar an mi Maoi no bealltainne e. Acht taineadh gach gne giobhair geamhair agus feur ar a n-aigeadh go h-iongantach. Is doith le sgologa go mbeidh aniomad <L 280> tuibhe aca; acht is Dia mor Uilechomhachtach ata an toradh do chur na ceann. Ta potataoi da ccur go lionmhar fos. Ta suil le Dia agam go ma torthamhail an bliadhain í. MI MEADHOIN A tSAMRA 1830. Callain a Chlampuir. - An cead la .i. dia mairt: gealain agus ceathain ar maidin la .i. le gaoth aniar: la breagh nealtana. An dara la .i. dia ceadaoin .i. la trosga. La aoibhin aorach nealtana ciuin go cuig a clog, an tan do chrom se ag clagairneach le ciunas mor. Do lean se air go deireanach san oidhche: is mor an moille chuirfeas seo ar lucht leasuighthe do chur amach. A ttaobh beidhtinne do doitheadh, ni doith liom gur feidir a dheanamh: gaoth roiciuin andeas. An treas la .i. diardaoin. Maidin bog ciuin nealtana soinninne: la mar an cceadna: gaoth ciuin attuadh. An ceathrama la .i. dia haoine .i. la trosga. La nealtana greine: gaoth ciuin fionfhuar attuadh. Fion .i. fin .i. in díoghabhthach, dá bhrigh sin fionfuar, finin féir, gilfhin .i. buachailín. An cuigeadh la .i. dia satharn. La breagh greine nealtana ciuin. Cuireas mo cuid potataoi faoi trinseaghail andiu, is, dar ndoith, ba mithid é. Ta cuig pingine go leith ar cloichin potataoi: is rodhaor e. An seiseadh la .i. dia domhnach .i. domhnach na Trionoide. Maidin ceathanach: gaoth ciuin aniar: la breagh. An seachtmhadh la .i. dia luain. Maidin greine nealtana: la greine: gaoth fionfhuar attuadh. Chidhim fuiseoigin da ionfuirt fein san luaithrean air an bothar. Is cum a clumh d'osgladh da fionfuaradh fein deineann si e, amail mar deanann an chearc. Posadh Seoirse Glindiún Mag Lionnáin agus Maire Ni Mheachair andiu, agus Uilliam Lathlughar le Maire Ni recte Nic Gearailt. <L 282> An t-ochtmhadh la .i. dia mairt. Maidin geal greine fo-nealtana: gaoth biogamhail anoir ttuadh: meadhon agus deire laoi breagh bog speirghlan samhramhail ciuin. An naomhadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog speirghlan samhramhail ciuin. An deichmadh la .i. Diardaoin Álainn Abhlainne. La breagh nealtana: gaoth ciuin aniar. An t-aonmhadh la deag .i. dia haoine .i. aonach na muc a cCallain. La breagh nealtana ciuin: gaoth ciuin attuadh: drochaonach muc. An dara la deag .i. dia satharn. La aonaigh an mhaga: la breagh nealtana: gaoth ciuin aniar ttuadh go trathnona an tan do eirig gaoth laidir fionfuar, noch do seasadh air feadh an lae agus na h-oidhche. Ta beidhtinn da doitheadh ann gach ard. An treas la deag .i. dia domhnach. La sgeirdeamhail tirm: gaoth laidir aniar ttuadh: tromnealta ar sliabhaibh: is martamhail an la e. An ceathramha la deag .i. dia luain. La nealtana: gaoth solaidir aniar ttuadh: ta an gaoth laidir se le tri laethibh againn: is beag nach anfa í. An cuigeadh la deag .i. dia mairt. Maidin nealtana: gaoth geur aniar ttuadh: meadhon agus deire laoi gruama dorcha duairc: gaoth garoideach gonta attuadh. Is comhsamhail le la marta meirgeach gaothmhar cruadh e: gaoth gonta garaoideach san oidhche. An seiseadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin meirgeach: gaoth gonta garoideach attuadh: "Gaoth attuadh bionn si cruadh, is cuireann si fuacht ar dhaoinibh." Ma sheasuigheann an gaoth gonta so abfad beidh feur chomh feoidhte, suidhte suighte le fadharcán. Beidh luibheanna chomh críon suidhte le cipin na croiche, duileabhar crann agus craobh chomh ruadh-doite le copóg ruadh a mi-mheadoin gheibhre: acht is ar laimh Dé ata leigheas gach lot. An seachtmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin <L 284> aorach nealtana greine ciuin, gan ceo gan ciach gan fuide gan fuaire. Is caoin ceileabhradh na n-eun san aor agus ar craoibh cruim, is dordan beach ar mionsgothaibh gac magh mor agus mionmhacaire: la mar an cceadna: gaoth ciuin attuadh. An t-ochtmhadh la deag .i. dia haoine. La breagh nealtana: gaoth cruadh beodha aniar ttuadh. An naomhadh la deag .i. dia satharn. La breagh nealtana: gaoth cruadh beodha attuadh: cuig pinghine go leith agus se pingine ar cloichin potataoi: tuistiun ar pota de min India, no buidhe, agus cuig pingine ar pota mine coirce. Is gearr on gorta gorm bochtain, muna bhfoirthe Dia iad. An fithcheadh la .i. dia domhnach .i. an la is sia san mbliadhain .i. la feil cros. La breagh greine nealtach: gaoth beodha attuadh. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach greine bog ciuin druchta: deire laoi nealtana: gaoth beodha anoir. Ta se sgathamh maith o bhi maidin druchta againn roimhe seo. Bhi me ag Amha Beag le h-eirghidhe na greine ag cur athlan ar potataoi, le ramhan agus sluasad. Cluinim soin samhramhail na sbeile. An dara la fichiod .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach slamnealtach greine: gaoth glorach bog beodha anoir: fear is bean agam ag cur athlan ar potataoi le ramhan is sluasad. Is cumhra boladh na ccoca feur nuadhbainte: se pingine ar cloichin potataoi. La breagh nealtana greine. An treas la ficiod .i. dia ceadaoin .i. la trosga .i. Oidhche feil Seaghain. Maidin aoibhin aorach slamnealtach ciuin greine. Is maidin samhra go ceart e. Ta rioghacht na Fraince ag dul cum cogthadh la le Fodhlaighe foghlaidhthibh Afraice .i. la Fomharaice Algiers. Ta suil le Dia agam na staonfadh fian na Fraince go ccurfadh siad na millteoirighe mara so ar a ccul ar muir is ar tir; go mbeidh <L 286> "tuitim cuislean a' churraigh" orrtha .i. tuitim fada gan togbhail, no luighe gan eirghighe mar adubhairt adubhart. Tadhg Mac Roighrighe do shiubhail Tomas Puirseal (o cathair Cille Cuinnigh) agus Uilliam Mac Unugha Mac Conmheadha, Ó Connmhaigh ó Contae Cille Cuinnigh, o droicead Puirtlairge go cathair Cille Cuinnigh, ar gheall ar son geill mhoir. Do shiubhladar an cead ceithre míle deag (gaodhlach) an uair agus tri ceathramhna .i. o droichead Phuirtlairge go Baile Heile. Do fanadar deic momeintighe annso, agus, d'eis beagan bidhe agus dighe do glacadh, do shiubhladar taobh re taoibh, go troigh-eattrom luthmhar go Dun Feart, ait ar oladar beagan uisge beathadh agus fioruisge. Shiubhladar cuibheasach mall as so go Cloich na tTri Mile, ait ar chromadar orra na ttreunratha ag coimead na marcaigh na ccosanairde go mear. Do ghabh sluagh mor na ccoinne on ccathair. Do bhuail dailtin aca an aigheadh Uilliam Mic Conugha, ag tabhairt sunc ann agus da treasgairt ar lar. Da los so, bhi Tomas Puirseal roimhe ag tigh Giolla Phoil, san Sraid Aird a cCill Cuinnigh. Shiubladar araon da mile deag ar ficid Sasanach a cceithre uaire a chluig .i. ocht mile san uair ar feadh ceithre uair. Tarla anfa aibheil uathbhasach ag Achadh-an-tul Achadh-an-tsabhail agus Faithche-lón a bpraiste Marnoc an Albain. Bhi an maidin brothallach tromnealtach: gaoth laidir ag trathnona .i. tri a clog; taineadh dorchughadh mor sa ard teas ag ceathair a chlog. Taineadh beagan fearthanna; siud teinne speir biogamhail na caorta cama, seo toirneach fraochda, sin sios cloichsneachta na cioth caoitheach calcaighthe, le fuaim easa Tonn Toime d'eirigh se se troighthe o talamh, le baothleim eattrom. Nior seasadh se tar ceathramha uaire, acht bhi se na asair aird air tuinn talmhan, cuig n-ordlaighe deag ar doimhneacht. Briseadh gloine a ngearaighe air tightibh teinne. Bhris se duileabhar agus beanganaibh. Toll se cabaiste mar ba le grán guna. Bhi gaoth guairdean ag gartha treas. an talamh ceadna ag cruinniughadh leis locáin uisge, tuibhe, <L 288> feur tirm, dion tighte, cruacha mona, na chuaird marbhthach millteach. Ba doith leat gur priochain preacháin dubha na foid mona ag eitioll fres an aor, cuig mile deag ón áit ar eirigheadar. Ta carraighe gail ag imtheacht a Sasana chuig mile fichiod san uair le ualaighe troma agus daoine taisdil. Nil aon teine cnamh a cCallain anocht ar bfiu tracht air, oir marbhadh fear, oidhche a cruinnighthe, an t-am so aniurra .i. a ccomhghairm an oidhche areir; acht is iomdha sop Seaghain chidhim ar lasadh o Cnocan an Eithigh ag ceann a fatha. Ta caortha ar gach cnoc, sop Seaghain ar gach sliabh, gartha an gach gleann glas um teinnte treine. Bionn teinnte aca Oidhche Bealltainne, a ccontae luimpre Luimnighe. Is an onoir Beal .i. Baal .i. an grian deintear iad. Bi teinne Beal, no Bealltoinne, air lasadh, Oidhche Bealltainne, ag Teamhar na Righ ag teacht Padruig, aimsir Laoghaire, Righ Eirionn. An ceathramha la fichiod .i. diardaoin .i. la feil Seaghain .i. Eoin Baiste, la saoire. Maidin cumhra ceathanach, fialfhearthumn o se a clog ar maidin go meadhon lae: na h-ainleoga ciara ag cuilearacht idir da linn: gaoth ciuin caoin anoir ndeas: soinneann o meadhon lae go deire: nealta na ttromualach ar sliabhaibh: fearthumn fial o cronughadh lae, tres an oidhche le gaoth andeas da moinard soir: "feartuinn fial na feil Seaghain" e seo. An cuigeadh la fichiod .i. dia haoine. Maidin mionceathain no ceobhraoin: gaoth ciuin caoin anoir ndeas: "Gaoth andeas, bíonn sí tais, is cuireann sí raith ar shíoltaibh." Ceo tiubh um timchioll. Is urglas aigheadh na tire: is maith do rachadh an fearthuinn se do cruithneacht, coirce, eorna, feur glas, potataoi, torthaibh agus glasaraibh na tire; acht do feur nuadhgearrtha amhain. Bi croiceann bo agus capall doite <L 290> on gaoth ruadh, noch do sheid anoir no attuadh le deanuigheacht Bhi ba ag dul a ndisg. Bi creat ruadhdoite air bhantaibh agus ionadaibh eile inbhir; acht anois, beidh siad chomh glas le giobhar. Is gearr go mbeidh potataoi nua a ccroithtinibh, agus eorna mor a ngortaibh ag foirthin ar bochtanaibh, - go bhfoireadh Dia mor uilechomhachtach orrtha! Ta an gorta gorm orrtha a cCill Cumnigh, a cCluain Mealla etc. etc. .i. a mbailtibh mora agus cathracha; acht a mbailtibh beaga mar Callain agus ar an ttuaith, ta an deirc le faghail nios flursighe o sgologaibh. Is romhaith an dream daoine iad na sgologa, is iad bheathuigheann bochtam na h-Eirionn nach beag. Is beag da mbeathughadh gheibhtheas o daoinibh mora; oir is a ttiorthaibh imciana, nó tar lear caitheann an dream diabluighe sin a n-aimsir, ag caitheamh a cciosa noch do sgiobann siad o gabhaltathaibh na h-Eirionn da bfasgadh a ccantaoir na bochtainne le ciosglacathoirighe. Is maith iad cearduighthe agus lucht siupaighthe, no ceannaighthe mar an cceadna, cum an deirc do thabhairt uatha do bhochtaibh De. Chidhim lubh mar duileasg ar a nglaodhuid Caraigin; is mor cuirthear a miasanaibh milse e le cocairighe, ag tabhairt taithiceacht doibh. Meadhon is deire laoi soinninne; acht fo-ceathainin cumhra: tromnealta ar Sliabh na mBan, agus ar gach sliabh eile um mortimchioll. An seiseadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin cumhra ceobhrain: gaoth ciuin aniar. Nior staonadar na Francaigh o gleo na nguna, mor is mion, na o leadradh na lann, na o ropadh na ropairighe baigineití agus pící. Chuadhadar a ttir laimh le h-Algiers. Is gearr go mbeidh briseadh na mballadh aca. Ta an gorta gorm a cCiarruighe: naoi bpingine go leith ar cloichin potataoi ann; agus gan tuarastal le faghail ag lucht oibre. Is maith muna mbeidh se chomh dona le gorta gonta na bliadhna dó fichiod. Ta contae an Cláir .i. Tuadhmhumhain .i. Dail cCaise chomh dona, agus ni fearra as Baile-átha-cliath e, oir ata deich bpingine ar cloichin potataoi ann agus <L 292> beagan tuarasdail. A ccontae Sligigh, ta duais da thabhairt air son mine coirce do thabhairt o Shasana, noch do fuair muintir Sasana o Shligeach roimhe se, - se sin ag tabhairt mona chum na mona. Ta muintir na ngearramhain ag coimead bidhe siar o Baile-ata-cliath, ar eagla an gorta grana do lonughadh longughadh, lonnughadh na measg fein. Ta sé cruadh go leor a cCallain bocht se againne; acht buidheachas le Dia, nil tar se pingine air cloichin potataoi, agus ta cuid aca ar cuig pingine go leith; acht ni fiu sin fein iad. Ni fiu a h-ú iad. La breagh nealtana, fo-galgreine, idir da uainn no linn; cioth trom um cronugadh lae, le gaoth ciuin andeas. Is sona na ceathain iad: cioth ro-throm d'eis meadhon oidhche, no ag buile a clog. An seachtmhadh la fichiod .i. dia domnach. Cioth trom ag buile a clog ar maidin: sheasadh sé os cionn uaire: cioth trom eile ag se a clog ar maidin; níor tuit acht sprúdar a' cheatha shoir ó Callain. La breagh nealtana greine; gaoth ciuin andeas: fearthain fial deis cronughadh lae, agus tréas an oidhche le gaoth ciuin andeas. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia luain .i. la trosca .i. Oidhche feil Peadair is Póil. Maidin sona seanmar fearthana feile o meadhon oidhche go seacht a chlog ar maidin, an tan do taineadh gal greine: gaoth ciuin bog andeas: "gaoth andeas bionn sí tais is cuireann sí rath ar shíoltaibh." Tosuigheann eachcoimhling andiu ag Rathchloch, laimh le Dunfeart budh dheas ó cathair Cille Chuinnigh. Ta súil le Dia agam go mbeidh na banta bog fa cosaibh capall coimhlinge, cia na ait le lucht na coimhlinge féin é: acht is measa liomsa na potataoi nua dar ndith na soilbhireacha uaire air bán-choimhlinge. An naomhadh la fichiod .i. dia mairt .i. la saoire .i. le feil Peadair is Póil. Maidin néaltana: la aoibhin aorach greine breagh bog: gaoth roichiuin aniar. Ta céad míle <L 294> duine ar machaire an coimhlinge; agus is grianmhar greadhnach an ionad e. D'eag Seoirse an ceathair ag leith-uair d'eis a tri ar maidin dia sathairn, agus do dearbhadh Uilliam an ceathair a dearbhrathair na righ an la ceadna do lathair an tseanaid no feise Sasanasch, noch do dearbhadhad san am ceadna beith dilis do san, da righe agus da choróin. Ba ghearr an linn se idir da righ .i. leath lae nó mar sin. D'eag se de galar uisge. An deichmhadh la fichiod .i. dia céadaoin. Maidin aoibhin aorach ciuin breagh bog gréine speirgorm gan neal gan ceo: la mar an cceadna go trathnóna an tan d'eirig tan-nealta le gaoth fionfhuar andeas. BUIDHEMHIS 1830, CALLAIN. An chéad la .i. diardaoin. Maidin nealtach tirim glasfhuar: gaoth biogamhail anoir ndeas; fearthain o buile a clog d'eis meadhon laoi go deire lae, clagairneach go minic. A ccomhgairm an lae se fein; bliadhain sa t-am so, fuair Maire Ní Dhulathanta .i. Dhulchaointigh, mo bhean .i. mo chéile cumhra, bas. Is deoir fhliuch ba ceart domhsa, agus dom clann, do bheith; acht ní ceile do dhuine beo duine marbh; acht créad do dheanfas mo ceathrar dithleachtaibh bochta, ma phosaim aris, agus créad do dheanfad fein, ná iad san, ná mo gratha muna bpósfad. Táim idir dhá chomhairle: go seoladh Dia me ar an slighe is fearr dom fein, is dom leanaibhe bochta! Amen. A Thighearna troicireach. An dara la .i. dia haoine. Maidin fliuch d'eis oidhche ceathanach, clagairneach ag seacht a chlog le ciuineas mor. Taid na nealta ciara na ttromluidhe air tuartaibh troma. Ta eagla orm go ndeanfadh se diobhail don chruithneacht, noch ata faoi blaith: sheasadh an cladadh air feadh uaire; gealain agus sgailinighe na dhiaidh san go deire laoi: ciuineas. An treas la .i. dia satharn. La breagh nealtana greine ciuin; cuireadh andiu an t-Athair Padruig Gras d'ord Naomh <L 296> Augustin a ccill na mbrathar (a mainistir na mbrathar budh thuaidh o tobar na mbrathar). Bi se nochad, .i. deich mbliadhna agus ceithre fichid, d'aois, noch do chaith sé le naomhthacht. Ba neamhurchóideach soilbhir seimh subhailceamhail an fear é. Ba dompupa .i. maighistir scoile é ann a oigeacht, sul do ghabh sé gradh eaglaiseach air féin na bhrathair Naomh Aguistin. Ni feacadh aoinneach riamh ag craosóg e; bhí se mar leanabh ainglidhe ameasg an pobail. Nior cuireadh aoinneach leis na cianta roimhe so, san seanchill o do rinneadh tig draguin de thig Dé. Is amharach amharcach naomtha coisricthe an chill an a bhfuil corp an naoim se. Ba do daoinibh dearshúla deallramhla o Ceapa-Mhic-Eidin e, scologa noch do thaineadh o Pobal a Grasa, san cuid thiar thuaidh de contae Cille Cuinnigh a mbaramhantacht Crannaigh. Is iongantach an sgeal innistear ar ceann na nGrasa an aimsir Oilibhéir Chromuill. D'iarr Cromuill ar an Grasach biadh agus lon do thabhairt cum a foslongphort le h-aigheadh a cuid saighdiuirighe dearga. Adubhairt an Grasach leis nach tabharfach, agus go raibh muirin go leor air fein cum a mbeathighthe. Do ghlac dasacht mor an tioranach, Cromuill, oir shaoil se nach leigfeadh an eagla d'aon caitiliceach e dhiultadh. An la na dhiaidh san connairc Cromuil sluagh ar eacaibh bana ag triall cuige. Sin namhaid ar Cromuil, le aon da oifigighe, beir leat marcshluagh agus gearr sios na sgoip iad. Ni tuisge an focal as a bheal na seo sluagh na n-each ban cuige. Cia sibh féin, ar Cromuill. Mise an Grasach ar a cceann, seo mo clann .i. mac is fiche agus a ngiolladha, agus dar ndoigh ni beag dom mar muirir iad agus gan do chuid se saighdiuirighe dearga do bheathughadh. Ceart go leor, ar Cromuil: ca bhfuil sibh ag dul? Go Aifreann an domhnach, ar an Grasach. Nior bhac Cromuill iad, cia gur fuath leis an t-aifreann; acht ba ó Shasana na Grasaig do reir a mbunudhas, agus is é seo do shaor iad. <L 298> Ma ba caitilicighe gaedhlacha iad, ni rachadais as chomh maith sin. Tuig gur an aimsir Cromuill do tosanadh saighdiuirighe sasana eaduighe dearga do chaitheamh, agus as se deirthear saighdiuirighe dearga leo. O mharga potataoi; thuiteadar o se pingine go cuig pingine an cloich. An ceathramhadh la .i. dia domhnach. La breagh greine nealtana: gaoth ciuin aniar ttuadh: oidhche aoibhin aorach nealtana gealaighe. An cuigmhadh la .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach nealtana greine ciuin: sgailinighe agus gealain: gaoth ciuin aniar ndeas: la neal-eadtrom gan grian, acht breagh bog. Ta an eaglais agus daoine mora cum mine do ceannach ag foirthinn bochtain, go ttiucfadh na potataoi asteach. Go ttugadh Dia a luach doibh! Amen, a Thighearna. An seimhadh la .i. dia mairt. Maidin, mion-cheathain meithe maithe: la slam-nealtach breagh bog brothallach. Nil acht beagan potataoi san margadh andiu: ta se pingine ar an ccloich diobh. Is mor an tuitim fuaradar potataoi agus biadh bochtán a Luimneach Mumhan. Taid matha na cathrach da ttabhairt amach saor. Taid muintir contae Corcaighe (an chuid bhocht diobh) ag teacht suas ar neantog agus glasairuighe agus fiadhaille, go bhfoireadh Dia orrtha on gorta gorm. Gaoth beodha aniar: oidhche fearthanna feile. D'olas trí nó ceathair de cornanaibh sgailtin a bhfochair an sagairt paroiste. An seachtmhadh la .i. dia ceadaoin. Maidin nealtach: gealain agus sgailinighe, um trathnona: gaoth fionfuar aniar ndeas. An t-ochtmhadh la .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach nealtana greine: gaoth fionfhuar aniar. Taim ag glanadh fobhthanáin .i. feochadáin agus adhainn .i. capog spuinc as mo chuid potataoi. Is iomdha saothar ag sgologa da dheanamh anois, .i. ag doidheadh aoil, ag taraing colmuis o <L 300> Druim a' Guail .i. Sliabh Ardach, ag gorail no ag aithiontodh branair samhra. Is iomdha saothar ar talamh o bhaintear an barr de go mbionn barr eile air, .i. ag treabhadh caoinligh cum branair samhra, gorail .i. treabhadh treasna, ag aithiontodh ag fuirseadh, ag síolchur. Ní feadar preamh an fhocail se "gorail." B'fhéidir gur garbhail é, oir is garbh an treabhadh treasna. Ni deantar le talamh eattrom acht treabhadh agus aithiontodh. "Is é an t-aithiontodh is truime," agus deirtear "is é an t-aithiontodh is truime" le daoine deineann athchasadh ar ceannaighthe ag reic no ag ceannach. Dorchadas mor le beagan braon, agus gaoth gonta aniar uni deich a chlog. An naomhadh la .i. dia haoine. La aonaigh na muc: beagan muc. Dhíolas mo muicin fein: la nealtach tirm: gaoth fionfhuar beodha aniar ttuadh. An deichmhadh la .i. dia satharn. La feil Seaghan an aonaigh .i. seanla feil Seaghain. La breagh bog cium nealtach, gan gal gaoithe o aon ard. Ceannuigheas muc nior ar ocht sgillinge deag is fiche. Is beag an ceannach bhi ar airneis. Ba aonach a mhaga e go dairfhiribh. Cia go raibh moran daome ann, ni raibh bruighean na acran eattortha. An t-aonmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin trom-nealtach dorcha ciuin bog: ni feicim acht aoinneach amháin ar bogmeisge d'eis na h-oidhche; ni mar so ba gnathach. Is iomdha tinceir na sgríbe, agus spaillpin na dríbe badhbocht baoth, agus dailtin tinn treith bhiodh againn ag sraidean salacha Caillain a' Clampair: fearthainn fial le gaoth roiciuin anoir ndeas o seacht a clog go meadhon lae, clagairneach trom idir da linn. d'athradh an gaoth anoir ttuadh, agus leis sin taineadh soinneann. Is romhaith rachas an fearthainn fial so na feil Seaghain beag, do potataoi, agus do gach uile bharr, acht do chruithneacht faoi blaith agus do moinfhear nuabhainte: gaoth beoda fionfhuar attuadh um deire agus cronughadh lae: oidhche soinninne. <L 302> An dara la deag .i. dia luain. La breagh greine caoin ciuin, gan neal gan ceo. Min bhuidhe da thabhairt do bochtanaibh ar da pingin an pota: la speirghlan go deire, oidhche mar an cceadna. An treas la deag .i. dia mairt .i. la aonaigh Ceannanais. Maidin aoibhin aorach speirghlan, acht foi-neilin slamach geal ag snamh go mall, le gaoth ciuin fionfhuar andeas: o trathnona suas tromnealta le fo-bhraon. Is clos dom go raibh cioth rothrom clagairnighe ag an aonach; tobha togha drocaonach: oidhche tromnealtach. An ceathramha la deag .i. dia ceadaoin. Maidin fearthanna d'eis oidhche fliuch: gaoth fionfhuar beodha andeas, ceofran no fearthainn go deire laoi: clagairneach ag ceathair a clog. Is rogheibhreamhail an la e: deire laoi gaothmhar clagairnighe, "fuar gach fearthain"; "fuar gach fliuch"; "guirt (dubh) gach deaghanach, searbh gach siorgnathach, milis gach seanadh." Is dothallach doicheallach bodachamhail an rann e se, oir is comhsamhail nach gaodhal glan, acht gall granda do can e; oir nior guirt le gaodhal a chara, no an deoruidhe d'fanamhain go deaghanach na thigh agus nior searbh a theacht go fiorgnathach, agus nior mhilis leis go seanadh se a thigh na a chlar-bhidhe. Do sgapadar na tromnealta um cronughadh lae. An cuigeadh la deag .i. diardaoin. .i. la feil Suitín. Maidin gealain agus sgailinighe: gaoth beodha brothallach andeas: la greine speirghlan: gaoth aniar ndeas o meadhon lae suas. An seiseadh la deag .i. dia haoine. Maidin nealtach tirm: gaoth ciuin aniar ndeas: la geal greine, fo-nealtana, fionfhuar. Ni buidhemis brothallach e seo, cia go bhfuil biadh ghann, do réir an rainn "Buidhemhis brothallach biadhghann." Seo mo chead la ag caitheamh na broga nua, agus bhest agus casog dubh. Ni fheadar cia an ainm gaoidhilge ata ar bhest .i. comhchasog ionar, fuamhain. An seachtmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin clagairnighe. <L 304> caoithighe: gaoth fuar andeas: "fuar gach fliuch." Mas fior an seanfhocal "ní anfa go gaoth andeas," ni miste liomsa a radh "ni clagairneach go gaoth andeas." Is trom codluigheas ar maidin andiu. "Céile don leaba an uaigh: céile don uaigh an bas, ceile don oidhche ifearn ifreann fuar, feach fein gur cruadh an cás" "Fadughadh teine ar loch, no cathadh cloch le cuan, comhairle thabhairt do bhean borb, no buile ruibe ar iarann fuar." "Fuar gach fliuch, dubh gach deaghanach, mairg do bionn a ttir gan gaodhalta. Gan bean mic na mathair ceile, na dearbhráthair chum do gearán leis do dheanamh." An t-ochtmhadh la deag .i. dia domhnach. La breagh nealtana greine: cioth trom um deich a clog ar maidin. Cuadhas go Cill Cuine am chois. Bhi broga laidre nua orm, mhilleadar mo troidhthe. Caitheas an la ag ol 'sa rangacht. Is dona an ceird sin. Is olc an leaba bhi agam: bí míolta cumha ann; nior chodlas neal. An naomhadh la deag .i. dia luain. La bog nealtach: gaoth ciuin aniar ndeas. Bhios abhaile ó Cill Cuinnigh ag leath uair d'eis a cuig ar maidin. Bhi an grian ag taithneamh go h-aoibhin tre fo-neal, na h-ein ag canadh go caoin binn ceolmhar; mise ag siubhail coslom, oir ta na broga ro-laidir, gearr dom fos go ttiucfadh me na ttaithidhe. Cuireadh triur andiu noc do fuair bas tre geurnimh, noch do bhí tre mitheis' san anbruith noch d'oladar. Ta ainiomad tinn treas an ccuis cceadna. Is tre deirc do thug an Déan Mac Stíbhin doibh e; acht is i an deirc doite í, an t-athair, an mathair an leanabh da ccur an aon la an aon uaimh. Is cumhach an cuma ata ar bochtanaibh na h-Eirionn anois; acht do sgiorr an gabha bocht an bruid bliadhanamhail noch do bhionn ar bochtanaibh na h-Eirionn a mbuidhemhis biadhghann. Ni sgiorradh do rinn se, acht sgioba sgannramhail sanntach do thug an bas air tre geurnimh gonta. Is maith mar tharla a bean sa leanabh ar aon imtheacht amhain leis, nachar fhanadar go cumhach craite <L 306> dubhach dearach doilbh dobronach ag feuchain ar a uirlis ceardchan gan lamh a gcurtha a bhfeidhm, cum aran laetheamhail do thabhairt doib. Ni cluinfidhear go deo aris a ord mor na a lamh-ord go caoin ceolmhar ag bualadh iaran dearg lasrach ar einsheon inneoin. Ni thiocfadh an deor dorcha le n-a ghruadh dubh, a lamh leabhar ag lamadh an teanachar teann os teinne treun dá siorseide ag builg bolgmor ag borradh 's ag buirtha ag siatadh ag seargadh le gach linn. Ni cuirfeadh a lamh, lamh lan-laidir, cru casta ar stal siomach, ar lair leimneach, ar gearran giobalach na ar bronnach builleamhail borb. Bi na tri coifíní taobh le taobh a ttrucail, faoi braithlinibh bana; fearaibh go ceanncrom ag tarang na trucaille le teadaibh cum an Aras deaghanach, ait ar cuireadh an gabha go doibhin doimhin ar taobh na fuachta; a bhean mhuirneach le n-a thaoibh, agus a leinibhin ar a h-ucht mar ba gnath leo na leaba posta: "ceile don leaba an uaigh; ceile don uaigh an bas." Uch! uch! is fada codla an trir go la an breitheamhnais, an tan eireochaid an aoinfheacht go h-alainn athasach le cumhna Criost, ag dul cum cathair na gloire ag canadh ceolta nios binne na chuala cluas daona fós. An ficheadh la .i. dia mairt. La breagh bog nealmar galgreineach: gaoth roichiuin aniar. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealmhar: gaoth ciuin aniar. An dara la fichiod .i. diardaoin. Chidhim coirce da bhuain laimh le Droichead na nGabhar. La breagh brothallach greine: gaoth roichiuin aniar. D'fhagas fein agus mo mhac Donchadh Ua Suiliobhain, .i. oganach se bliadhna deag d'aois, Caillain ag cuig a clog ar maidin a ttrucaill asailin beag biogach' noch do cuaidh go cos-eattrom na sodar linn go Baile Mhic Andain. Bhi Paidin an Asail da tiomaint, agus, dar ndoith, nior gabha dho laisg do leagadh air a leasrach cum gear-gluaiseacht. Ba alainn aoibhin aorach an maidin í. Ta an cruithneacht ar a h-aidheadh go maith: ta sí buidhe: ni miste Buidhemis do glaodhach ar an mi se. Talamh eattrom <L 308> gainimhe ata o Ceannanain go Baile mhic Andain. Is maith do chuadh na ceathain do. Ta an cruithneacht eattrom, acht nior rinne an gaoth a cos do briseadh. Ta an coirce agus an eorna go h-alainn. Is trom an coirce Tartaraoi; ar aon taobh amhain tuibhe ataid na grainighe. Chidhim coirce da buain ag Droichead na nGabhar, laimh le Callain. Is truime an cruithneacht gruagach na an cruithneacht eile, acht mas truime, ni fearr, oir ata rí brantrom. Taid na potataoi ar a n-aigheadh nios fearr na timcheall Callain. Is breagh faoi blaith iad. Is comhsamhail gur taosga .i. túisce cuireadh na potataoi timcheall Callain, oir is tiorma an talamh. Ta an t-ath-untodh .i. -ionntodh da tabhairt do branaraibh samhra anois. Is furas a treabhadh go fadhb, .i. go bonn an cre bheatha. (Is o Paidin an Asail fuaras an focal so "fadhb".) Is scollta an áit tigh cúirte, la brothallach, go n-iomad daoine ann. Chuadh proiseas liom ar aigheadh a ccoinne Sheaghain a' chaisleáin .i. Seaghain mhic Cormaic na Cuaillighe; acht an ceann a ccoinne Eadhmond na mona Ui Meachair, cuireadh ar ccul le calghaois e. Go deimhin is fada an mhoill e, ma bheidh a toil ag Eadmond na móna. Um deire an laoi glaodh a thurnae ar fiadhnuise breige; acht níor fuaradh e cum dearbhughadh go raibh trí puint ag Eadhmond na móna orm-sa, cia gur cuireas proiseas cuige sin ar seacht bpuint se sgillinge deag. Chuadhas féin agus mo mhac a ccodla a leaba bhreagh cluimh le peidhre braithlínibh geala glana, agus gach cóir eile leapthan dá shámhacht, da ailneacht i, acht bhi piobaire an mhala, .i. an Coltannach, ag seinm, ag tiomaint, ag bruigheadh, ag accrann le daoine meisge: chuireadar mo chodla amugha orm. D'eirigheas féin agus mo mhac agus cuadhmar go tigh Mhaingin, agus do chodlamar go trom ann go se a chlog ar maidin. An treas la fichiod .i. dia haoine. Maidin aoibhin aorach greine. Cuadhas ag seacht a chlog sios cois na h-amhan (. i. an Fheoir). <L 310> Is eadoimhin anois í. Ta cora cum bradan agus breac do gabhail, laimh leis an bhaile. Is aoibhin coille cumhra agus garain geanamhla, siubhalta breaghdha agus tighthe deasa cois na h-amhan. Ni thuigim cionas do b'fhéidir bad mor na fos curach caol do sracadh suas a ccoinne na h-amhan ans na h-ionadaibh meara eadoimhne, acht in aimsir tuile. Ni feaca féin bad mor na mion a mBaile Mic Andain, acht curach beag nó do. Is baile beag bocht é. Taid na tighthe muintire ag tuitim chum talmhan: tighthe taisgthe gan cruithneacht gan coirce gan eorna, gan min gan im gan muicfheoil meith, gan mairtfheoil maith. Taid comhlainn na ttighthe taisgthe ag tuitim da ttuislibh, na fuinneoga gan gloinne, an feur ag fás ann a cclosánaibh, agus ann a ppoirsighibh. Má tiocfadh an sionach ruadh ón caraig, níor bhaoghal do moran do mhusgladh an sna seomraidhe dorcha folmha. Ta muillean no dho ag meilt. Ni raibh rath ar Bhaile mhic Andain e toigeadh droichead Puirtlairge: roimhe sin bhi marga maith a mBaile mhic Andain, agus cuirthaoi an t-arbhar agus an fheoil agus an t-im sios le badaibh go Ros agus go Portlairge; acht anois o toigeadh na droichid, ní dhíoltar a bheag na a mhor a mBaile an candain, baile an canráin. Ni fheaca do mharga ann acht da cuinneaigin bleidar nuisc .i. da mheadar de bleidar-an-uisge .i. da bhleidh lan de bainne agus uisge. Tangas abhaile: oidhche bog breagh. An ceathramha la fichiod .i. dia satharn. La breagh bog nealtach ciuin: beagan potataoi ar marga Callainne. An cuigeadh la fichiud .i. dia domhnach. La breagh brothallach greine nealtana: gaoth ciuin andeas. "Is teo siolla den gaoth andeas na teinnte cheap an domhain." Is gearr, le cumhna De go mbeidh potataoi go leor ag bochtanaibh na h-Eirionn. An seiseadh la fichiod .i. dia luain. Maidin brothallach greine nealtana: gaoth ciuin aniar ndeas: se pingine ar cloichin potataoi nua no sean. Taid na bochtain ag priocadh na potataoi as bruachaibh na n-iomairighe. Ta an gorta gorm <L 312> ag dul na mbeul. Is deacair a radh go n-agarfadh Dia orra e; acht, na dhiaidh sin is uile, is olc an t-athuighe e; oir ma thosuigheann bochtain ar braduigheacht ar beagan, is baoghlach go leanfadh ar morbhraduigheacht, ar gaduidheacht, ar slad, ar creachadh, ar bruid, ar breith ar eigion. Ma bhriseann duine aon aithne amhain, da luighead, nil fios ca stadfadh se. Iúil na gorta goirthear ar an mi se anois. Buidhmis a ainm dílis a ngaodhailge, agus is coir an ainm e; oir mas buidhe na guirt, is glasbhuidhe aigheadh na mbochtan on ngorta gorm, oir ataid ag teacht suas ar cabaiste glas agus ar droichbhfuidhleach eile den gne sin. La breagh brothallach. Chuadhas fein agus Amlaoibhin agus Seamuisin, mo dis mac is oige, ag snamh; ba bhog uisge na h-Amhan. Biodar moran aosog a' bhaile da bfothrughadh fein. An seachtmhadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine: ceo tana mar olan nighte ciorta, ar aigheadh an morghlinn; acht ata gach cnocan caoin, cnoicin ciuin, tulach taobh-uaithne, druimin diansaothair, cnoc ceannruadh, sliabh sliosgharbh agus beann borb-blaomanach, gan ceo cailce, gan neal da luighiod orra. Ta mo chailin aimsearach ag glanadh mo cuid potataoi: is e an fiadhaille is mo ionta, capog an spuinc .i. adhan, fothanain, brobhattoin agus feur. Ni micneasta an ainm "catstail" ar brobhattoin, oir is comhsamhail le h-iarbail cait a ceann. Is comhsamhail go bhfuil da gne brobhattoin ann, oir deirthear brobattoin na luachra, cia nach comhsamhail le luachra e. Ta lucht oibre ar bothar Amha Big a cceann an Coiminis ag déanamh obar raimhne agus sluasad agus piocoid ar naoi bpingine san lo, agus daoine eile ag briseadh cloch ar tri <L 314> pingine san ló .i. tri pingine ar carnan, ualach tri ccapall, do bhriseadh. Is dona an deilt se idir lucht oibre .i. muintir Muiris Read o Cill Mic Eanna ar naoi bpingine agus lucht oibre Coiminis Callain ar tri pingine. Acht deanfad-sa gearan cruadh ar an leathtrom so le daoine eigin móra deanfas ceart do muintir Coiminis Callain. La breagh brothallach. Níor airigheas aon la chomh brothallach leis on mbliadhain se fichiod. Taim fein agus mo sgolairighe ag leigheadh le teas; taid deighilte agam o cheile. Ta leath a' bhaile ag snamh; se agus seacht bpingine ar cloicin potataoi. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La breagh brothallach greine nealtana: gaoth beodha anoir ndeas go deire laoi, an tan do bhi ciunas romhor agus brothall anmhor: oidhche brothallach gan puth gaoithe da luighiod: potataoi nua ar se pingine an cloich. Thugas fein agus beirt daoine uaisle moran mine buidhe amach do bhochtanaibh Callain ar leath-luach .i. ar da pingin an pota. Is mor an foirthin se. An naomhadh la fichiod .i. diardaoin. La breagh brothallach nealtana greine: gaoth beodha anoir ndeas go deire, no cronughadh, laoi, an tan do chiuineadh si go mor "Ní raibh gal ann don gaoith do croithfeadh barr craimn na mblath": oidhche ro-ciuin brothallach; potataoi nua ar cuig pingine an cloich. An deicheadh la ficiod .i. dia haoine. Fearthainn na Feil Seain. Maidin nealtach breagh bog: gaoth beodha aniar ndeas. Ceofran um deich ar maidin, nior sheasadh se acht beagan moiment. Is e biadh bhionn agam fein agus ag mo mhuintir .i. biadh teith .i. leite mine coirce deanta ar bainne ar maidin, aran cruithneachta agus baine ag buile a clog; is fionfhuar an proinn meadon-laoi so, agus potataoi agus feoil, no im, um deire laoi mar chuid san bfiunnfuaire: cioth trom leathuair d'eis an deich, le da bhlaodhm toirnighe: feachaid na nealta go dorcha: clagairneach trom on t-aon bhuile deag go meadhon lae .i. ar feadh uaire; brothall na dhiaidh san: ciunas romhor, nil gal gaoithe ann: seo na ciothain agus na <L 316> trom-cheatha tabharfas biadh nua asteach gan mhoill: potataoi, nua agus sean, ar chuig pingine an cloich: is mor an tuitim se an aon seachtmain amhain o seacht bpingine go leith: blaomana toirnighe, teas agus tromchlagadh um ceathair a clog ar feadh leathuaire gan gal gaoithe: deire laoi greine nealtana: gaoth ciuin aniar. Is niamhrach aigheadh na tire anois. Deantar na carnain cloch nios lughadh anois do muintir a' Choiminis, tuillean siad se pingine sa lo. Ni raibh diobhail san ccala- ghaois gcalaois do chur an iul ar an maor mallaighthe noch do bhi ag faghail allas a ccroidhe 's a maillighe gan luach saothair. Taid mo chuid se potataoi ag fas go h-iongantach. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia satharn .i. oidhche Lughnasa. Maidin geal greine; speir gan ceo gan neal ar neamh do thaisbeanadh ard na gaoithe: beag-tuile buidhe san Amhain. Potataoi nua ar tuistiun; sean-photataoi ar cuig pingine go leith an cloich: deire laoi slamnealtach: gaoth ciuin aniar ndeas Seo deire le Buidhemis na gorta, iúl na gorta: Amen. Oidhche mion-fearthana on t-aon bhuile deag suas. MI LUGHNASA. 1830: Lughnasa lionmhar lanteann. An chéad la .i. la Lughnasa .i. dia domhnach. Maidin tromnealtach d'eis oidhche siorfearthana caoin cneasta ciuin: gaoth aniar ndeas. Si seo fearthainn na feil' Seain, agus is e a beatha agus a slainte cugainn; oir is i an fearthainn fial failteamhail fior-oinneachamhail i; si cuirfeas fuinneamh a bfear, feile a mban; ciuineas a ccailleach cannranach, caoineas a ccaille drantanach, caoimhe a ccaillin cailce ciabhlag, laidreacht a lan-aos liath lag, brigh i mbuachail baramhail, lig a leinibhin geanamhail, bainne ag bo bleacht; an saoghal faoi shogha go h-aoibhin; agus mise féin ag sgribhinn: braoighilleadh .i. clagadh .i. goth trom ag seacht a clog; gal greine go grod na dhiaidh san: la geal greine nealtana sliabhghlan: <L 318> gaoth beodha um meadhon lae aniar ndeas, deire laoi seidteach nealtach tirm fionfhuar: gaoth nach beag anfadh aniar ttuadh. Cuirfeadh seo cruithneacht luidhte tre na cheile: cioth ag naoi a chlog le gaoth garoideach. Do sgaipeadar na nealta, siud an re an ardaibh neimhe. Do maoladh an anfa. Is caoin e an ciuineas: clagadh le gaoth glorach aniar ndeas um an t-aon bhuile deag. Nior seasadh se go meadhon oidhche. An dara la .i. dia luain. Maidin soinninne nealtach galgreineach: gaoth glorach beodha fionfhuar aniar ndeas. Is iongantach bogadh agus lubadh arbhair da chrothadh ag an ghaoith: cuig pingine go leith ar cloichin potataoi nua: deire laoi geibhreamhail gaothmhar. An treas la .i. dia mairt. Maidin geal greine gan neal gan ceo: la breagh bog tirm: gaoth ciuin aniar ndeas: deire laoi nealtana greine ciuin. An ceathramha la .i. dia ceadaoin. Maidin nealtrom dorcha fliuch ciuin, d'eis oidhche siorfearthanna: clagadh ag se a clog ar maidin: claodach ag rith treas an rianan, cia go bhfuil rianan faoi talamh ar gach taobh den tsraid: gaoth ciuin anoir le ceofran ag seacht a clog ar maidin, braoighealladh ar feadh na h-oidhche, o meadhon-oidhche suas: gal greine ag an t-aon bhuile deag, acht do tiubhadar na nealta go grod da eis sin: deire laoi nealtach geimhreamhail: gaoth fuar beodha attuadh. An cuigeadh la .i. diardaoin. Maidin geal greine gan neal gan ceo, go h-ocht a clog, an tan d'eirigheadar tan-nealta: gaoth fionfhuar aniar ttuadh le ceofran um naoi na clog. La tirm fuar nealtach: moran daoine mora ag teacht abhaile o cathair Pairis na Fraince. Ta coga idir Righ na Fraince agus a daoine. Deirthear gur ab e an Righ ata san eaccoir. Ta bliadhain is da fichid o d'eirig coga idir lucht <L 320> na Fraince agus a Righ lear chaill se a ceann. Laoiseach .i. Lughadh an se deag dob ainm do. Ba ceart go mbeadh ciall nios fearr ag an Righ se .i. Cathaoir an deich. Bhi lucht Pairis agus Fiann na cathara, agus da cath ar taobh na ndaoine; agus an Fiann Rioghdha ar taobh an Righ. Bhi marbhadh mor eattarra. Deirtear liom go bfuil siothchain anois aris a bParais; acht ta eagla mor orm gur gearr do beidh ma cuirean an Righ roimhe a saoirchairt do chur sios. Do chuir se daoirse ar an ccairt-cantaoir. Chuir seo ar buile na daoine. Go seola Dia ar a leas e sin agus iad san. Is mor an diobhail do deanfadh coga don creideamh caitiliceach mar do rinn ceana, oir do caill na milte sagart agus daoine naomhtha eile a ccinn, re linn an coga meirleachamhail sin Righ Laoisigh. Bha sgolairighe na n-ard-sgoil ar taobh na ndaoine, mar ata, abhar leagha agus abhar taithliag: is fiadhain faobhrach na h-oganaigh iad so. An seiseadh la .i. dia haoine. Maidin nealtana breagh bog aoibhin aorach ciuin caoin cneasta cumhra: daoine mora ag dul tar braghaid. Is comsamhail gur ab on bFrainc ataid ag teacht ar cosanairde ar eigionn o coga na ccarad. Se sgillinge deag ar bairle coirce nua. An seachtmhadh la .i. dia satharn. Maidin tromnealtach: gaoth ciuin andeas; fuaire na fearthanna san gaoit: maidin ceofrain go meadhon lae: clagadh ag buile a clog, ar feadh leathuaire: daoine mora ag dul tar braid ag rith ar eigin on bhFrainc. Cioth trom ag tri a clog: cuig pingine ar cloichin potataoi nua: taid siad ar tri pingine go leith a cCill Cuinne: baile beag gann Callain a' clampair andiu: deire laoi ceathanach ceofranach: gaoth ciuin anoir: cioth trom ag cronughadh lae: oidhche ciuin ceathánach bog. "Leitir caoil mar d'fhasas coll, Agus sos abhan do <L 322> chreacadh air ló, Deanta ar uaisle an mhiotail bhuidhe. Bain as ainm an Ríoghmná sa cló" .i. Eibhlionor .i. l-lion-or. "Giolla geal gabhan dubhdeoch, íoraoi an ghuib-ceoil gallda Mac den ghiolla glas fadphipeach: is deimhin ar druim laoi labras" .i. cleite gé .i. peann sgribhin (ni tuigim fo-fhocal san rann so). Leighim gur ab eigin do Righ na Fraince, Cathaoir an Deich rith o Pairis. Ta se ar sodar cum Sasana. Ni bacfar leis an Frainc d'fhagann chomh luath agus is feidir leis. Beidh Taoiseach Oirlean (tá se na ard-ceann ceana) na righ an a ionad, is doith liom. Is iongantach an aistriughadh se. Marbhadh tri mile ar taoibh an Rig, agus se mile fear ar taoibh na ndaoine, .i. naoi mile fear ar fad a bParais. Bi an marbhadh so ar siubhail ar feadh tri la agus da oidhche, an 27adh, 28adh agus an 29adh de Buidhemis .i. dia mairt, dia ceadaoin agus diardaoin. Nior chuadh lagadh urra acht ag troid d'oidhche agus de lo ar feadh na tri la sin. Is ar feadh an da oidhche is fearr do theigheadh muintir na cathrach ar a n-aigheadh a ccoinne na saighidiuirighe, oir is aca is fearr do bhi eolas na sraideann cama, agus na lanaighe salacha agus na cuinnighe caca, agus na poirsighe dorcha. Do bhriseadar suas na sraideanna cum clocha pabhail d'fhaghail, cum a ccaitheadh leis na saighdiuirighe, o fuinneoga, o cuinnighibh o ballaightibh deanta trasna na sraideanna leis na clocha pabhail. Bhi ocht mile deag guna ag muintir na cathrach, i bhfochair picighe, cloidhte cloidheamh, sgeana, clocha agus gach uile gne arm dob fheidir d'fhaghail. Is iad gunaighe mora na saighidiuirighe is mo do leag mu intir a' bhaile do ló. An t-ochtmhadh la .i. dia domhnach. La aoibhin aorach ciuin <L 324> lomarnealtach bog: gaoth roichiuin attuadh. Is mor an la aibithe arbhair é; is ni taire dos na potataoi e. An naomhadh la .i. dia luain. La breagh bog lomarnealtach dorcha ciuin tirm: gaoth ciuin anoir ttuadh: cuig pingine go leith ar cloichin potataoi nua. Nil aon duine uasal ag cur cise potataoi nua asteach anois cum luach na bpotataoi do leagadh: deire laoi slamnealtach ciuin: gach dath da niamhraighe ar nealtaibh. Ta cuma breagh socair ar an aimsir. An deichmhadh la .i. dia mairt .i. le Feil Labhrais. Maidin geal greine gan neal, gan ceo, gan gal gaoithe. Cuig pingine go leith ar cloichin seanphotataoi; tuistiun agus leathphingin ar potataoi nua: meadhon lae slamnealtach: trathnona lomarnealtach; deire laoi slamnealtach greine caoin ciuin aoibhin aorach nealdearg: gaoth ciuin anoir ttuadh. Is ro-breagh an la aibighte e, is ni taire don oidhche e a caoineas a ciumeas a caomhas. An t-aonmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin dorcha ciuin tromnealtach, an gaoth an ard na fearthanna .i. budh dheas, agus fuacht na fearthanna ann. Crom se air ag fearthainn ag ocht a clog, agus do lean air gan traocadh go meadhon lae, an tan do taineadh soinean le gaoth ciuin aniar ndeas. Is mor chuirfeas an fearthainn se ar ccul na barraighe, acht potataoi amain: gaoth glorach beodha fionfuar aniar ndeas um cronughadh lae. Is mor ata cruithneacht na luighe agus tre na ceile. Ma tagann nios mo anfa, beidh si treasgarthadh cum talmhan; acht is ag Dia ata leigheas gac lot. An dara la deag .i. diardaoin. Maidin tromnealtach dorcha d'eis oidhche fearthanna: maidin greine d'eis ocht a clog le lomarnealtaibh 'na ttulchaibh: gaoth ciuin aniar ndeas le gealain sgailinighe agus ceathain: deire laoi soinninne, deargnealta roailne san ard siar thuadh d'eis luighe greine; is comhartha breaghacht so. An treas la deag .i. dia haoine. La aoibhin aorach speir-ghorm lomarnealtach greine: gaoth ciuin aniar ndeas: la <L 326> mar an cceadna go cuig a clog an tan thuit cioth trom ar feadh ceathramha uaire. An ceathramha la deag .i. dia satharn .i. oidhche feile Muire mor sa bfobhar. Maidin aoibhin aorach greine lomarnealtach: gaoth ciuin aniar: la mar an cceadna. An cuigeadh la deag .i. dia domhnach .i. la Feil Muire mor sa bfobhar. Maidin breagh bog nealtana greine: gaoth ciuin aniar: ciothainin ag do a clog um trathnona: la breagh fionfhuar go deire: gearadh cruithneacht ande. An seiseadh la deag .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach greine slamnealtach ciuin. Is breagh an maidin fobhair i. Ta fo-dhuine ag gearradh aniu. Gearr Uilliam Ua Aithiaruin cruithneacht dia satharn se gabh tarainn, laimh leis an Amha Beag. Seachtmhain gnothach i seo le cumna De, ma bionn si teith tirm: deire laoi ceofran: cronughadh lae tromnealtach ciuin: oidhche tirm soinninne. An seachtmhadh la deag .i. dia mairt: cuig pingine ar potataoi. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine, gan neal gan ceo: la lomarnealtach greine tirm: gaoth ciuin aniar ttuadh: deire laoi ciuin caoin speirglan greine. An t-ochtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine, gan neal, gan ceo, gan gal gaoithe do croithfeadh barr croinn no bláith. Chidhim o Cnocan an Eithig ag Ceann a' Fatha tri staca cruithneachta ar ghort Uilliam Ui Aithiaruinn, cois Amha Bige. Ta fo-ghort 'na stuagaibh agus fo-ghort da ghearradh. Is teith e cia nach brothallach: la breagh mar an cceadna. Chuadhadar na sgolairighe ag snamhadh ag do a clog: fo-neal eattrom ag deire laoi: buanaidhe .i. fear corain ag imtheacht ar dha thuistiun san la. Is ro-bheag an tuarastal so, la fobhair. (Hybla .i. ibh blath ainm tri aiteanna an oilean Sisil Sicile mara mbion ainiomad meala. Is ionann Hybla .i. ibh bhláith agus tir-na-mblath, ait ar gnathach mil do bheith:) <L 328> (Hymettus .i. ibh meadh .i. tir meala, oir is o mil deantar meadh.) An naomhadh la deag .i. diardaoin. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine gan neal, gan ceo, gan gal gaoithe. Ta an gluineach .i. galar na nglun ar cuid den cruithneacht a mbliadhna, agus an galgorm ar an lion. La aoibhin aorach. ciuin speirghorm slamnealtach greine. Bhi fearthainn trom a cCallain seachtmhain is la ande .i. dia ceadaoin, an t-aonmhadh la deag; acht ni raibh ann acht ceofran a ccomhsamhlacht le dorta na dilionn noch do bhi idir Inis-Ceathlain agus Sligeach san oidhche. Do sguab se feur na moinfearthaibh guirt potataoi, arbhar, lion, etc., o portaibh na n-amhan, na cclaodacha agus na ngaisibh. Do sguab se tri droichid leis ar bothar Sligeach, agus ainiomad droichead ar bothar -------- acht foraoir cruadh craite, do sguabadar na claodaighe cuthacha na daoine beo leo, agus na corpaibh marbha as an reilg ar a nglaodhaid Pobul. Do rug se muilleann leis bun barr ag Cleigín. Bhi blaodhmana toirnighe agus teinnte aeir ann. Da tuistiun sa lo ag spailpinighe bochta. An feichmheadh la .i. dia haoine: marga na muc, nior dioladh acht aon mhuc amhain. Maidin aoibhin aorach sgamall eattrom ciuin gan gal greine, gan gal gaoithe: la mar an cceadna: deire laoi bog brothallach dorcha. Is mor an la aibighthe e. (sgamall .i. sgath-bhall .i. néal .i. neamh-all .i. ball ar neamh, noch do ghnid sgath no sgail no sgailin) ceofrán um naoi a clog san oidhche. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia satarn .i. la aonaig Callain .i. aonach na Feil' Labhrais; oir is e se sean-la-feil Labhrais: bhi agus ta tri sean-aontaigh a cCallain, mar ata: aonach na feil' Seaghain ar la Feil' Seaghain beag, .i. sean-la Feil Seaghain beag .i. an deichmadh la de buidhemis na gorta: an <L 330> dara aonach, i ccomhghairm an lae se .i. sean-la Feil' Labhrais, agus an treas aonach .i. aonach na Feil' Michil, .i. sean la Feil' Michil .i. an deichmheadh la d'Fuidheall-fobhair. Taisbeanann so go rabhadar na h-aontaighe reamhraighte se ar bun sul nachar aistrigheadh na h-amanna on sean-aireamh gus an aireamh-aimsire nua. Maidin aoibhin aorach nealtana ciuin; la min marbh ciuin nealtach. An dara la fichiod .i. dia domhnach. Maidin aoibhin aorach caoin ceobrain: gaoth ciuin aniar ndeas; tromnealta ag eirghidhe 'na ttulchaibh um ocht a clog: fearthainn caoin na dhiaidh sin: deire lae nealtach tirni ciuin. An treas la fichiod .i. dia luain. La breagh bog nealtach ciuin. An ceathramha la fichiod .i. dia mairt. La breagh bog nealtach ciuin: ceathan um do a clog: gaoth ciuin aniar ndeas. An cuigeadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach nealtana greine ciuin: ceathan um do a clog: gaoth beodha aniar ndeas. Nil acht se pingine sa lo do lucht coran, agus tuistiun do mnaibh ceangail. Ta an aimsir se fionfhuar cum an fobhar do aibiughadh go h-obann grod; agus ni gnathach tuarastal maith d'eis samhra gorta, oir glacaid réaduidhe bochta aon tuarastal tairgthear doibh. An seiseadh la fichiod .i. diardaoin. La nealtach; ceofran agus ceathan um ceathair a clog. Bhi coinntinn Creidimh idir Mac Uí Dhuibheannaigh ministeir agus an t-Athair Seaghan Ua Deabhran san sgoil bocht. Thug an Deabhranach nios mo na a leor-dhoithin don Dobaineach. An seachtmhadh la fichiod .i. dia haoine. Fearthainn ar feadh na h-oidhche: maidin clagairnighe go seacht a chlog le gaoth ciuin andeas: na dhiaidh san la greine nealtana; deire laoi speirghorm lomarnealtach ciuin caoin. Is roighean an fobhar e, agus is bocht do lucht oibre: tuistiun is leath-pingin ar cloichin potataoi. <L 332> An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia satharn. La nealtac tirm: gaoth fionfuar attuadh. Is fionfhuar an fobhar so; ni raibh se chomh fionfhuar leam cuimhne, acht san mbliadhain 1817, an tan do bi seacht seachtmaine deag d'fhearthainn gan traochadh againn, nach do rinn brath den arbhar sa déis ag fas, no do dreodh e na luidhe, no d'fhag gan aibiughadh e. Chonnarcas fein coirce gan aibiughadh da bhuain an cead la den bliadhain nua, sa mbliadhain nua 1818 .i. bliadhain na plagha agus na taimhe, ionar chuadh na milte daoine cum bais, de dheasga biaidh dreoighte leathaba. Biodh siog gorm a lar an bhuillín agus do bhiodh an bairghinn ag rioth den greidiol an aindeoin na mna tighe leir bailleach, agus bhadar na potataoi leamh lag fliuch tamalta gan fuinneamh. Bha sraideanna a cCorca na gCuan chomh lionta le galar, plagha agus taimh gur ab eigion balla do togan ag gach ceann diobh, cum nach geobhadh na daoine slana triota, mar do-gniodhtar san Tuirceis an aimsir plagha. (Na Criosdaighthe do dheineann e san tTuirceis). Acht mile milliun buidheacais le Dia mor uile-chomhachtach, nil aon diobhail ar barraibh na h-Eirionn a mbliadhna, cia go bfuil a ccruinniughadh mall. An naomhadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin aoibhin aorach greine: gaoth ciuin aniar: la mar an cceadna. An deichmhadh la fichiod .i. dia luain. La aoibhin aorach greine slamnealtach: gaoth ciuin aniar. Chidhim o Cnocan-an-Eithig, ag Ceann a' Fatha na millte staca arbhair ar na coinnlighibh loma. Chidhim fo-mhithil ag gearadh. Is beag gearrtha ar na barraighibh glasa amach fos; is beag nach bhfuil se gearrtha ar gach magh is maolchnoc. Bhi neascoid mor dearg orm le naoi la: ta se briste o diardaoin, acht ta se tinn fos. An t-aonmhadh la deag ar fichid .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach greine slamnealtach speirghorm: gaoth ciuin aniar: daoine ag tarlodh .i. ag tarang arbhair abhaile cum na h-iothlanna. Is aoibhin adhbarach an deire fobhair fionfhuar <L 334> e: duistiun is leathphingin ar cloichin potataoi: cuig pingine deag sa lo do lucht corain, dia satharn ande is andiu; mas maith e, is mithid e do na bochtanaibh. MI MEADHAIN AN FOBHAIR .i. MEADHON FOBAIR 1830. An cead la .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach nealtach gan gal greine: gaoth ciuin aniar: cia go bhfuil barraighe na sliabh glan gan neal gan ceo: gach gort timcheall Callain gearrtha; acht ni chidhim aon gort ar na barraighibh glasa, .i. ar na cnocaibh, gearrtha fos: la nealtach dorcha ciuin: lucht oibre coimhccrich ag fagbhail na h-aite se, ag dul ar na barraighibh glasa amach; deire agus cronughadh lae nealtach ciuin. An dara la .i. diardaoin. Maidin tromnealtach dorcha: fo-bhraon le gaoith fionfuar aniar. Nil acht beagan spailpinighe ar crois an mharga, agus beagan tógbhála ar an mbeagan so fein: la mar an cceadna: ceobhran san maidin, un meadhan lae agus trathnona: do glan aigheadh neimhe beagan d'eis an tri. Ta suil agam go mbeidh oidhche speirghlan againn cum urdhubhadh na gealaighe d'fheicsin, noch do seasochas tri h-uaire go leith, .i. o - moimein d'eis a h-ocht go - moimeint d'eis an t-aon bhuile deag: oidhche lomarnealtach slamnealtach agus tromnealtach. Is olc an oidhche i cum feachainn ar an ngealaigh da h-urdhubhadh: gaoth fionfhuar aniar. An treas la .i. dia haoine. Maidin nealtach tirm: gaoth fionfhuar beodha aniar ttuadh: meadhon lae lomarnealtach greine: deire laoi slamnealtach greine: oidhche ciuin speir-ghlan gealaighe. An ceathramha la .i. dia satharn. Maidin aoibhin aorach greine slamnealtach speirghorm ciuin. Ata suil le Dia agam go bhfuil samhra beag na feil Michil ag teacht anois: meadhon laoi greine: trathnona agus deire laoi nealtach <L 336> ceofranach ciuin: cronughadh lae agus tosach oidhche mion-ceathanach: gaoth glorach aniar. An cuigeadh la .i. dia domhnach. Maidin ceathanach nealtach: gaoth beodha fionfuar aniar: la gaothmhar, oidche gaothmhar garoideach tirm nealtach. An seiseadh la .i. dia luain: tugas deich sgillinge do lucht an coiste. Maidin nealtach garoideach d'eis oidhche gaothmhar: gaoth fionfhuar aniar ttuadh. Taim ag imtheacht go Baile-atha-cliath andiu ag ceannach earraigh. Go seoleadh Dia ar mo leas me! Amen, a Thighearna. La ceathanach go deire. Bios a mBaile-ata-cliath ag naoi a clog san oidhche d'eis Callain d'fhagann ag naoi ar maidin: coirce da ghearradh. An seachtmhadh la .i. dia mairt. La aoibhin aorach nealtana greine: gaoth ciuin aniar. Ceannuigeas earraidh andiu. An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin. La aoibhin aorach nealtana greine go cronughadh lae an tan d'eirighidheadar tromnealta le gaoth ciuin aniar ndeas: oidhche siorfearthanna. An naomhadh la .i. diardaoin. La aoibhin aorac nealtana greine d'eis oidhche mionfearthanna: gaoth ciuin aniar. Cathas mor-cuid den la ag feachain ar luingeas. Is iongantach na tonnta noch a eirgheas le rothaibh na gal-luingeas; is mor a ndeatach, agus is borb fuaim garbh an gail ag imtheacht d'eis stadtha don luing. Oidhche breagh bog ciuin tirm. An deichmhadh la .i. dia haoine. La breagh: gaoth fionfhuar aniar ndeas. Tangas abaile ar coiste go Cill Cuinne ar se is raol: siubhlas abhaile o Cill Cuinne go Callain. Bios am thigh ag naoi a clog d'eis Baile-atha-cliath d'fhagann ar seacht ar maidin. An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. La nealtach: gaoth fionfhuar aniar ndeas: fearthainn ag ceathair a clog: ceofrain um deire laoi: oidhche ceathanach. Chuala, diardaoin se ghabh tarainn fonn da imirt ag aoisciuil san ccaislean a mBaile-atha-cliath, noch ba comhsamhail le ceol <L 338> diabhluidhe. Bhiodar na dordáin mar cráin ag cronan da cloinn: bhi ceol an pipin ceolgothach mar sgreadadh bainibhinighe oga; bhi ceol an feadain mar breim muchta, na stuic agus na buabhaill mar gartha diabhail agus an piastdubh mar osnadhal na ndeamhain, an trombhuabhal mar gair garbh na ccorr. Ni raibh se caoin mar comhgaidhiol na ccorr; agus badar na morfheadain mar sgreadadh filibinighe miog agus traona; nior comhsamhail le ceol caoin binn croidh-coraighteach na ngaoidhal e. An dara la deag .i. dia domhnach. La nealtach: gaoth beodha a ttuadh da ard siar. An treas la deag .i. dia luain. La ceathanach nealtach: gaoth ciuin aniar: deire laoi agus tosach oidhche ciuin neal-eattrom: moran tuibhe, beagan tora a ccruithneacht an a lan d'aiteannaibh: ta si cuibheasach an a lan d'ionadaibh: ta an coirce go maith. An ceathramha la deag .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach speirghlan greine: meadhon agus deire laoi ceathanach ceofranach: gaoth ciuin aniar ndeas: potataoi matha ar tri pingine go leith an cloich: cruithneacht nua ar ocht fichiod an baraille a cCillchuinnigh. An cuigeadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin nealtach galgreineach ciuin: la mar an cceadna: gaoth ciuin aniar ndeas. An seiseadh la deag .i. diardaoin. Maidin greine lomar-nealtach: gaoth ciuin aniar ndeas. La slamnealtach fionfhuar. Bhi mo mhac is sine, .i. Donnchadh Ua Suiliobain, tinn le dunntacht o domhnach. Tug me purgoid sgaoilteachta dhó ar maidin ande, noch do chaith se suas gan mhoill. Thugas purgoid eile areir do noch do chomhad se ar a ghoile, acht nior dhein se aon comhair do. Tugas clistar do um naoi a clog anocht, agus do sgaoil se air faoi dhó. Bhi aosog <L 340> a' bhaile ag teacht na daill (vulgo dainn no doinn), agus is maith an naoi air, oir is e an t-oganach cneasta seimh e fein. Tangadh na h-earraidh abhaile andiu chugam o Baile-atha-cliath; is breagh an last iad. An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Maidin nealtach tirm ciuin: la ceathanach o buile a clog suas: gaoth ciuin aniar. Is beag de bhlaith na sgeimh na h-oige ar an mac is sine agam le mighlightheacht. An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin aniar. Donnchadh mo mhac go tinn. An naomhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin siorsteallaidh fearthanna: gaoth giuineach andeas; meadhon lae agus trathnona siorstealla: deire laoi slamnealtach greine: gaoth ciuin aniar. Ni misti-dhe na potataoi an folca so d'fhagháil. An fithcheadh la .i. dia luain: is ionnan la agus oidhche andiu. Maidin speirghlan ciuin go h-eirghidhe greine, nealtach 'na dhiaidh san: ceatha o am gu h-am ar feadh an trathnona agus deire laoi: gaoth ciuin aniar ndeas. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mairt. La ciuin ceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas. An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. La ciuin ceathanach: gaoth andeas: oidhche siorsteallaidh. An treas la fichiod .i. diardaoin. Maidin anfa aintrean aniar: lomarnealta da sguabadh ag an gaoith; an grian ag taithneamh. Si seo romhta na Feil' Michil (romhta .i. robhadhta): deire laoi speirglan ciuin: oidhche ceathanach. An ceathramha la fichiod .i. dia haoine. Stealla ag breacadh an lae: la tirm gaothmar aniar na dhiaidh sin. An cuigeadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin tirm slamnealtach ciuin. Ta suil le Dia agam go bfuil robhadhta na Feil' Michil tarainn: gaoth beodha aniar ttuadh: mion-ceathain o am go h-am: Donnchadh ag tearnodh o na taom tinnis go mall: oidhche tirm ciuin. <L 342> An seiseadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin bog nealtach ciuin tirm: gaoth ciuin aniar ndeas: la nealtach ciuin. Ta an cuid is mo den tarlodh deanta. Is ar eigin bhios ar fatha an aonaigh tri uaire le cuig seachtmhainne. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. La mar an la ande .i. breagh bog tirm ciuin. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt .i. oidhche Feil' Michil na ngeadh. La breagh bog lomarnealtach ciuin: oidhche aoibhin aorach ciuin. An naomhadh la fichiod .i. dia ceadaoin .i. la Feil' Michil na Ciosa; oir ata an cios bainte andiu ar urmhor na h-Eirionn. La breagh bog nealtana greine: is e seo samhra beag na Feil' Michil. An deichmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin breag bog ciuin nealtach: la mar an cceadna: gaoth ciuin andeas um cronughadh lae, le ceofrainin caoin. FUIDHEALL FOBHAIR 1830. An cead la .i. dia haoine. Maidin ciuin bog nealtach: la greine: oidhche aoibhin aorach gealaighe: urmhor a duthcha ag sgothbualadh cruithneachta; an-bhile de ag a diol a cCluain Mealla, a bPortlairge, a cCaraig na Siuire, agus a cCill Cuinnigh agus is na muiltibh ar gac amhain. Nil gal gaoithe ann do chroithfeadh barr croinn na mblaith. Cluinim an feadog san oidhche ag ceann a fatha. An dara la .i. dia satharn. Maidin ciuin bog nealtrom; fearthainn ciuin mall gan traochadh o mheadhon lae suas go cronughadh lae: oidhche nealtach gealaighe: gaoth ciuin aniar. An treas la .i. dia domhnach. La breagh bog nealtach; oidhche tan-nealtach gealaighe: gaoth fionfhuar aniar ndeas. Cluinim an fheadog ag Ceann a Fatha. An ceathramha la .i. dia luain. La breagh bog nealtana ciuin: oidhche mar an cceadna: samhra beag na Feil' Michil. An cuigeadh la .i. dia mairt. La breagh nealtach ciuin <L 344> tirm bog. Ta cogadh millteach idir Righ na Tire-iochtarach agus cuid da mhuintir, noch ata 'na ccaitilicighe. Is Protestant .i. Cailbhineach e an Righ agus an cuid eile da muintir, noch a chomhnuigheas a tTir-fa-tuinn, .i. a mBaiteamaigh. Bhi bualadh borb ar feadh tri la eattartha a ccathair Brusel an ceathramha la fichiod an cuigeadh la fichiod agus an seiseadh la fichiod de mhi se ghabh tarainn .i. mi Meadhain-an-fobhair .i. dia haoine, dia satharn, dia domhnach; dia luain dob' eigin do saighdiuirighe an Righ an toir do ghlacadh a ceann Aintuerp. Bhuadhadar na daoine ar muintir an Righ ag Ostend agus an iliomad d'aitibh eile le bualadh (bello) borb. Ta cuid den Arm ag ionntodh cum na ndaoine. Taid na h-oifigighe ag rith le n-a n-anam. A ccathair Brusel marar thosnaidh se, bhi clocha na sraide da ccaitheamh amach as fuinneogaibh. Bhi ola tinnteach da stealladh, aol beo da seideadh, agus da sgaipeadh. Bha sop ar seide an gach sraid oir do leagadh tuibhe agus baruighealach ann sna sraidibh noch do cuireadh tre teinne faoi cosaibh na saighidiuirighibh. Bha falai cloch agus diogai lionta le h-aol treasna na sraidibh. Ta stiuireathoirighe os cionn na ndaoine anois agus Cisteoir ag bailiughadh airgid cum an cogadh do coimhead suas a ccoinne an Righ Gallda Uilliam Oirins. Ta muintir Hanobher Brunsuic agus Sasana, ag eileamh a ccirt .i. saoirse. Is iomdha fear ag ardughadh a gotha le Domhnald O Connaill anois, treas an Eoruip, shoir shiar thuadh agus theas. Go mbuadh' Dia leis! Ta "treabhadh beag" da dheanabh anois ag sgologaibh ar branaraibh samhra, ag crothadh suas na talmhan roimh siolchur faoi ramhan. Si seo an ceathramha treabhadh noch do gheibheann branar samhra: .i. an cead treabhadh, treabhadh as coinnleach; an dara treabhadh .i. gorail no treabhadh treasna; an treas treabhadh .i. aithionntodh; an ceathramha treabhadh .i. an treabhadh beag roimh an siolchur raimhne; agus faigheann se fuirse <L 346> andiaidh gach treabhadh, acht an treabhadh beag amhain. Muna le ramhan cuirtear e, cuirtear an siol faoi an treabhadh beag; acht is siolchur faoi ceachta goirtear den treabhadh beag ann sin: a ttalamhaibh bochta roighne cruaidhe craite, tugtar treabhadh is fuirse no do eile dho. Is mor an saothar so ar sgologaibh agus ar a n-eallach oibre. An seiseadh la .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealtach ciuin. An seachtmhadh la .i. diardaoin. La aoibhin aorach speirghorm greine, breagh bog ciuin: samhra beag na Feil' Michil e. An t-ochtmhadh la .i. dia haoine. Maidin bog ceofrain: La breagh bog ciuin nealtach. Nil gal da luighead ann: tosach oidhche. ciuin duibhre: deire oidhche gealaighe: moran ceannuightheoirighe muc againn. An naomhadh la .i. dia satharn; la aonaigh na muc: drochaonach, oir ni raibh na muca ann. An deichmhadh la .i. dia domhnach. La nealmhar: gaoth fion-fuar ciuin anoir ndeas. An t-aonmhadh la deag .i. dia luain: la aonaigh na Feil' Michil. Maidin tromnealtach: gaoth fionfhuar ciuin anoir ndeas: la breagh bog tannealtach: luach maith ar gach earra, agus ceannach mear. An dara la deag .i. dia mairt. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin andeas. An treas la deag .i. dia ceadaoin. La breagh bog nealtach: gaoth ciuin andeas: daoine ag tosach ar potataoi do bhaint agus do chlasughadh: beagan tuarasdail do lucht oibre; oir is feidir siolchur faoi ceachta do dheanamh a ttalamh trom, mar ba gnath roimhe seo siolchur faoi ramhan. An ceathramha la deag .i. diardaoin. La breagh bog nealtac: gaoth ciuin andeas. An cuigeadh la deag .i. dia haoine. Maidin speirghlan: gaoth ciuin anoir ndeas: meadhon agus deire laoi nealtana fionfhuar: gaoth ciuin anoir: samhra beag na Feil' Michil. An seiseadh la deag .i. dia satharn. Maidin nealtana <L 348> ciuin bog: la mar an cceadna: gaoth ciuin anoir ndeas: da pingin go leith ar cloich potataoi: ceofran um urtosach oidhche. An seachtmhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin nealtana; la mar an cceadna: gaoth ciuin anoir ndeas: ceathair is raol sa tseachtmhain do lucht oibre. An t-ochtmhadh la deag .i. dia luain. La nealtach: gaoth ciuin andeas. Ta an siol noch do cuireadh ag meath d'iuireasba uisge no fearthanna. Ta eagla ar daoine potataoi do chur asteach, oir nil aon criadh an eachrann doibh da mbaint. Is mor theastuigheann fearthainn, agus is gearr uainn í; oir chidhim tromnealta dubha ag eirghidhe le gaoth andeas. An naomhadh la deag .i. dia mairt. La go n-oidhche fliuch .i. la siorfearthainn d'eis oidhche siorbhaistighe: gaoth ciuin andeas. "Gaoth andeas bionn si tais, is cuireann si rath ar sioltaibh." Oidhche bog noch do chaitheas go solasach a ttig Michil Ui Icidhe, ag ithe mairtfheola meithe agus caoirfeola cumhra, agus ag ol sgailtin milis laidir go meidhreach, go meadhon oidhche, a bfochair sagairt a' pharoiste, agus Risteird Codlatan .i. Ui Codlatáin nó mhic Chodlatáin, agus fear a' tighe agus a bhean noch is siur don tsagart. An fithcheadh la .i. dia ceadaoin. Maidin caoin ciuin, fearthainn go meadhon lae, an tan do taineadh soinneann la gaoth ciuin aniar ndeas: taid na nealta ciara 'na ttrom-luidhe ar Sliabh na mBan Fionn, agus ar gach cnoc is sliabh um timchioll. An t-aonmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin baistighe d'eis oidhche fearthanna: gaoth ciuin aniar ndeas: taid na ciarnealta 'na ttromluidhe ar gach sliabh is cnoc: soinneann o deich a clog suas, acht ataid na ciarnealta go n-a n-iarballaibh ag liobarnadh ar na mor-sliabhaibh ag triall go min mall aniar ndeas. Ta tuille trean go bruachaibh na bpairc san Amhain. An dara la fichiod .i. dia haoine. Maidin ciuin ceofrain d'eis oidhche siorfearthanna. Ni feichim ceathramha mile le <L 350> neart ceo. Ta fearthainn go leor anois againn: an t-easbog againn andiu. An treas la fichiod .i. dia satharn. La breagh bog ciuin nealeattrom tirm: gaoth ciuin aniar ndeas. Chidhim aon mithilin beag amhain ag baint potataoi. Cheannuigheas se clocha deag potataoi lumpai ar da phingin an cloich, agus ceithre clocha cupaoi ar tri pingine an cloich. Bhi an t-easbog caitiliceach againn ande .i. an t-ollamh diadhachta Cinnsille O Cinnsealaigh, ag reidhteach idir an sagart paroiste Seamus Heinneibeire de Henebre agus an t-Athair Sean Ua Deabhran Deoráin, noch do chuir nidhte airighthe a leith a shagairt paroiste le spreagughadh Risteird Ua Meachair, fear siopa; acht do chuir ------ agus maithibh an bhaile an Deabhranach ar a chul a lathair an easbuig, noch adubhairt go raibh cion is meas ag muintir a paroiste ar a sagart paroiste .i. Seamus Heineibeire, agus gur thuill se uatha e. Is mín modhail an duine e ar ttighearna easboig. Bhi cruinniughadh eile againn a ttaobh na sgoile no an sgoil bhocht, agus do socair an t-easbog idir na caitilicighe agus na sasanaigh a ttaobh na sgoile. An ceathramha la fichiod .i. dia domhnach. La nealtach tirm: se sgillinge no coroin is raol sa tseachtmhain do fear raimhne ag trinseaghail cruithneachta: la ciuin sraid-salach. An cuigeadh la fichiod .i. dia luain. La tirm acht ceathan no do. Bhadar na spailpinighe ag troid ag an crois a ttosach an lae so luain. Bi tarbh da bualadh ag conairt agus greathain grana an bhaile. Caitheas ceadlonga no ceadshlogan breagh a bfochair Lomhras Grén: gaoth ciuin aniar. An seiseadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach speirglan greine: gaoth beodha tirm aniar ttuadh: la mar an cceadna. An seachtmhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. La nealtach tirm: gaoth ciuin aniar. An t-ochtmhadh la fichiod .i. diardaoin. Maidin nealtach tirm: gaoth glorach beodha aniar: deire laoi ceofranac <L 352> siltheanach. Chuadhas fein agus fear eile ag iarraidh deirce cum bean bhocht o contae Ceatharloch do chur san uir. Nil cuma eile cum comhfrainn caoin clair do chur ar coigcrigheach bocht i ccrich so na nGaodhal, o thangadar clanna gall innti; nachar fhada slan ann iad! Is iad do leirsgrios crioch Eirionn agus clanna Gaodhal. An naomhadh la ficiod .i. dia haoine. Maidin nealtana greine d'eis oidhche gaothmhar speirghlan reult solais. La mar an cceadna: gaoth geur aniar go deire laoi, an tan d'ionntadh si aniar ttuadh le ciothan. An deichmhadh la fichiod .i. dia satharn .i. la trosga. Gnuis na greine go fraochmhar feargach ag eirghidhe di: la nealtach tirm: gaoth beodha aniar: ta ceathan ag trathnona. Beaneas agus tugas a bhaile mo cuid potataoi. Ta cuig bairille deag agam, mor is mion (fiche cloch cum an bairile). Is maith milis iad. An t-aonmhadh la deag ar fichiod .i. dia domhnach .i. oidche Samhna. La aoibhin aorach nealtana: gaoth ciuin aniar. Is ionann Samhain agus samh-fuinne no samh-mhuin .i. fuinne no muin .i. deire an tsamhra .i. ratha ráithe na greine; oir is ionan samh agus grian no Beal. MI SAMHNA 1830: an cead mhi den geimhra. An cead la .i. dia luain: La Samhna .i. oidhche Feil na marbh .i. an cead la den geimhra. La aoibhin aorach greine fo-nealtan: gaoth ciuin aniar. Sgilling sa lo d'fhear raimhne. Caitheas cuid den oidhche a ttig an sagairt paroiste, ag ol is ag aoibhneas. Is mor a cion orm a ttaobh a namhaid do chur ar ccul a laithir ar ttigearna easboig. An dara la .i. dia mairt. Maidin aoibhin aorach bog nealtana: gaoth ciuin aniar ndeas. <L 354> An treas la .i. dia ceadaoin: drochmarga muc. La siorfhearthanna: gaoth ciuin andeas. Um luidhe greine bhi gal greine ar feadh uainn beag: urtosach, tosach agus meadhon oidhche speirghorm realtsolais: glaodh na ccoileach .i. an cead glaodh agus an dara glaodh mar an cceadna; mion cheathain um deire oidhche. An ceathramha la .i. diardaoin .i. la aonaigh Callain: aonach a' mhaga. Ceathain roimh breacadh an lae: dearg-maidin speirghorm: maidin mar an cceadna, go ham cruitheadh na mba, an tan taineadh ceofrán le gaoth ciuin aniar: meadhon lae greine: beagan banaibhe agus muca miona: fiorbheagan ba agus caoire ar faithche an aonaigh: aonach a' mhaga go fior e: trathnona agus deire laoi nealtach: urtosach agus tosach oidhche mar an cceadna: nealta geala san ard thuadh ag cur gealain oidhche suas uatha (um oct a chlog). An cuigeadh la .i. diardaoin. Mioncheathan roimh breacadh an lae: maidin nealtana, galgreine um naoi a chlog le gaoth ciuin bog aniar ndeas. Is iomdha miothal ag baint potataoi, agus ag cur cruithneachta faoi clasughadh. (Seo mar a roinnid muintir na tuatha trathanna an lae agus na hoidhche I (1) breaca an lae .i. solas "faer le tor": (2) an chead camaoir don lae: (3) deargmaidin .i. faithinne an lae: (4) eirghidhe greine: (5) la glan .i. an la geal: (6) am ceadshlogan do bhriseadh (céadlongadh) vulgo aimsir bricfeast agus am cruite na mba: (8) maidin .i. o breaca an lae go meadhon lae: (9) meadhon lae: (10) am proinne, vulgo aimsir dinear (um bhuile a chlog) (11) trathnona (um tri a chlog) (12) deire lae: (13) luidhe greine: (14) cronughadh lae: (15) solas "fear le tor": (16) aimsir chodach (um ocht a chlug). II (1) oidhche: (2) urtosach oidhche: (3) tosach oidhche: (4) <L 356> (a bhfad san oidhche, no laimh le meadhon oidhche: (5) meadhon oidhche: (6) cead glaodh an choiligh (7) an dara glaodh den coiligh: (8) deire oidhche nó teacht an lae.) An cuigeadh la .i. dia haoine. Maidin tromnealtach: clagairneach coitchean (vulgo coitchionnta) on t-aon bhuile deag ar maidin go urthosach oidhche: oidhche soinninne: gaoth andeas. An seiseadh la .i. dia satharn. Cioth rothrom um naoi a chlog ar maidin, le gaoth andeas: la soinninne na dhiaidh san. Tuile trean san Amhain. An seachtmhadh la .i. dia domhnach. La tirm nealtana ciuin. Caitheas an oidhche go h-aoibhin, me fein agus morsheisear eile ag itheadh, ag ol, ag rinnce is ag abhran i ttigh an tsagairt: oidhche ciuin tirm. An t-ochtmhadh la .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach, seaca leithe, greine speirghorm ciuin: leicin oidhre ar lochanaibh. Cuireas casoigin comhlach ar mo mhac Amhlaoibhin, agus ceann eile ar Seamuisin, soisear na cloinne. Gabhamar seilbh san sgoil bhocht andiu. Bhi maighistreas fughala san cuid shuas de. Ni leighfeadh si asteach sinn go mba eigion duinn bala bric do leagann, agus doras do shathadh asteach d'aimhdheoin a glais. Is colgach namhadach neimhneach an cruiteachan i Fainnche Ni Faolain, an maighis- treas fughala. An naomhadh la .i. dia mairt. Maidin breagh slamnealtach ciuin: la nealtach tirm. An deichmhadh la .i. dia ceadaoin .i. oidhche Feil' Martan. Maidin clagairnighe caoitheach le gaoith ciuineach aniar ndeas claoidighe ag cruaidh-rith sios Sraid Fatha an Aonaigh: ein go ciuin faoi sgath na ccrann is na ccraobh. Is gnathach fuil do dhortadh, oidhche Feil Martan; mar ata, fuilge no gandail, circe no cuilighe eireoige no gearcaighe, lachan no bardail, muice meithe no mor-mhairt maith, molit muilt moir no mionain meigiolaigh, no lubhain luthmhair, no caoran caorach <L 358> caoimhe nó gabhar gioballach, no feola maithe (?) eigin eile. Is maith an seannos e, agus ba coir a coimhead suas, ann gach aon ait nach biaidh feol buabhaisteara le faghail, agus ba ceart do gach sgolog laidir, agus do gach duine uasal caora no mart no muc, do mharbhadh, agus a roint ar lucht bothan agus ar bochtaibh De. Ta an spailpin bocht andiu agus a drom leis an tor; b'fheidir gan a ceadshlogan chéad-longadh do briseadh. An t-aonmhadh la deag .i. diardaoin. La nealtach: gaoth ciuin aniar ndeas. An dara la deag .i. dia haoine. La ceathanach: gaoth ciuin aniar ndeas. An treas la deag .i. dia satharn. Clagairneach caoitheach le gaoth glorach andeas o meadhon oidhche go naoi a clog ar maidin: um deire laoi do ghlan an speir le gaoth ciuin aniar ndeas. An ceathramha la deag .i. dia domhnach. La breagh greine nealtana: gaoth ciuin aniar ndeas. An cuigeadh la deag .i. dia luain. La tirm go trathnona, an tan do chrom se ag fearthainn le gaoth ciuin andeas. An seiseadh la deag .i. dia mairt. Maidin nealmhar: gaoth ciuin aniar ndeas: daoine ag baint potataoi, cia gur trom an talamh: la speirghlan greine: oidhche ciuin realt-sholais. An seachtmhadh la deag .i. dia ceadaoin. Maidin nealtach tirm: gaoth geur aniar ttuadh: la greine tirm speirghlan. An t-ochtmhadh la deag .i. diardaoin. Maidin geal greine seaca leithe. "Is fearr sioc na siorfearthainn." Daoine ag baint potataoi. Is mor teasduigheann aimsir tirm anois, cum siolchur agus potataoi do bhaint: ta an talamh cuibeasach briosg, tirm anois. Is aoibhin an la greine go deire e: oidhche dorcha ciuin. An naomhadh la deag .i. dia haoine. Maidin nealtach go naoi a clog, an tan taineadh gal greine: gaoth roiciuin aniar ndeas: la nealtach tirm beodha. Is iomdha miothal ag baint <L 360> potataoi; is iomdha capall agus asal da ttarang abhaile: oidhche ciuin dorcha. An fithcheadh la .i. dia satharn. Ceannuigheas 5 .. 3 .. 7 potataoi ar da pingin an cloich: deire oidhche gaothmhar garoideach: anfa anba aniar idir da glaodh an chuiligh le cioth trom: maidin aoibhin aorach speirghlan greine: gaoth fionfhuar aniar: deire laoi nealtach gaothmhar garoideach ceathanach. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia domhnach: gaoth ciuin aniar ndeas. La nealmhar tirm os cionn, acht pluideamhail faoi chois. Ta tri gne arain ag daoine tuatha, .i. aran togbhala; bairgin breac; aran síl. Caitheas cuid den oidhche go suairc a bfochair an tsagairt ag baiste. An dara la fichiod .i. dia luain. Maidin nealtana greine: gaoth ciuin aniar ndeas: oidhche nealtach dorcha. An treas la fichiod .i. dia mairt. Maidin ciuin nealtach: la mar an cceadna: oidhche ciuin dorcha nealtach. An ceathramha la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin nealtach dorcha: gaoth fuar fuideach andeas le ceofran: la geimhreamhail mionfearthanna: oidhche mar an cceadna. Leighim go raibh anfa anba aniar a nGailibh, noch do sgaip arbhar iothlanna mar sop caoinligh. Do leag se deatachan noc do bhris agus do raob tre tri clarlar. Do thiomain se an taoide asteach a soilearaibh noch do bhadhadh moran daoine a nGaillibh. Ni raibh an anfa so againne a cCaillain go maidin dia satharn, idir da glaodh a chuiligh. Is mear do gluais se aniar a nGailibh ó Ghaillimh chughainn. Bi anfa anba mar an cceadna a Luimnigh. An cuigeadh la ficiod .i. diardaoin. Gaoth garoideach le fearthainn andeas ar feadh deire oidhche: maidin anrodhach geibhreamhail garbh gaothmhar giuineach siorbhaistighe: la mar an cceadna go h-oidhche, noch do bhi tirm os cionn. Caitheas cuid den oidhche a bfochair an tsagairt. <L 362> An seiseadh la fichiod .i. dia haoine. Deargmaidin garoideach: maidin dubh: gaoth gonta anoir ndeas: is fuar e: da pingin ar an bpont den mairtfeoil is fearr a cCallain: ceofran um meadhon lae: trathnona mionfearthanna: oidhche tirm fuar. An seachtmhadh la fichiod .i. dia satharn. Maidin dorcha: gaoth fuar andeas: la mar an cceadna. Ceannuigheas cuig bairille do potataoi dearga ar tri sgillinge an bhairille: oidhche ciuin dorcha. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia domhnach. Maidin dorcha: meadhon agus deire laoi clagairnighe: gaoth garbh anoir: oidhche nealtana gealaighe. Caitheas proinn a bfochair sagairt a' paroiste. Bi seisear daoine uaisle na fochair. Tangadar cuigear mna uaisle cum te. Cathamar an oidhche go súgach samh go deic a clog, ag ithe, ag ol, ag abran, ag aoibhneas. An naomhadh la fichiod .i. dia luain. Deire oidhche ciuin gealaighe: cioth ag breaca an lae: maidin breagh bog ciuin: la mar an cceadna: oidhche ciuin bog: gaoth anoir. An deichmhadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin ciuin dorcha bog: la mar an cceadna. MI NA NODLAG .i. Mi Meadhon a' geimhre 1830 gach la line. An cead la .i. dia ceadaoin. Maidin ciuin bog lomarnealtach: la mar an cceadna: oidhche tirim. An dara la .i. diardaoin .i. la aonaigh Muilleann Ui Chuain. Maidin tromnealtach: gaoth fuar anoir ndeas: deire laoi fearthanna: gaoth anoir: oidhche clagairnighe trid amach. Ta duibhre na samhna da caitheamh gan siolchur da dheanamh. Ta eagla mor orm go mbeidh potataoi go leor gan baint agus siolchur gan deanamh d'eis na Nodlag. An treas la .i. dia haoine .i. la trosga. Maidin mion-fearthanna d'eis oidhche clagairnighe: gaoth anoir ndeas. An ceathramha la .i. dia satharn. La fearthanna trid amach: gaoth anoir ndeas. <L 364> An cuigeadh la .i. dia domhnach. Maidin soinninne: gaoth beodha anoir: meadhon lae fearthanna: deire laoi ro-anrodhach: clagairneach caoitheach agus siorstealla le gaoth glorach garbh giuineach ag seideadh dion agus slinn o ceannaibh tighe ar tuat agus a mbaile mor. Ni feidir potataoi do bhaint na siol do chur, agus ata eagla mor orm go ndreothadh an siol sa talamh. An seiseadh la .i. dia luain. Maidin geibhreamhail soinninne d'eis oidhche anrodhach clagairnighe. Ta tuille borb trean san Abhain. Ta na moinfearaibh cois amhain foillighthe le tuille buidhe borb, acht ta ri ag tuitim anois ag deich a chlog: ta si tuitighthe troigh no cuig n-ordlach deag: fearthainn um deire laoi agus tosach oidhche, le gaoth anoir ndeas. An seachtmhadh la .i. dia mairt. La tromnealtach dorcha, fobhraon o am go h-am. Cheannuigheas cheithre baraille potataoi cupaoi, ar da pinginn go leith an chloich, agus baraille go leith potataoi dearga agus lumper ar pingin agus tri feoirlingighe an chloich: uidhche ciuin dorcha. An t-ochtmhadh la .i. dia ceadaoin: nealta dearga san ard theas, um luidhe greine: nealta dubha san ard thiar theas. Maidin ciuin dorcha soinninne: la mar an cceadna: gaoth anoir ttuadh. An naomhadh la .i. diardaoin. Maidin nealtach go h-ocht a clog: an grian ag taithneamh go h-aoibhin o ocht go buile a clog .i. ar feadh cuig n-uaire: an read rud is anamh is iongantach: is fada o do bhi la geal greine againn roimhe seo: deire laoi agus trathnona nealtac tirm: oidhche tirm: gaoth geur aniar ttuadh. An deichmhadh la .i. dia haoine. Maidin geal greine nealtana: gauth geur aniar ttuadh: daoine ag baint potataoi agus da ccur abhaile. Ba deirc leo la breagh d'fhaghail. cum a mbainte. D'eirigh muintir na Beilge amach (Firbolg) a ccoinne muintir Tire-fa-thuinn an seachtmhadh la fichiod de mi na Feil' Michil. Ta an Eoruip uile na ccimil-a'-mailin 'na ttaobh. Adeir impire na Ruisiath agus impire na <L 366> Gearmáine, agus Righ Pruisiath gu gcaithfeadh muintir na Beilge strioca do Righ Uilliam na Holland; acht adeir muintir na Fraince go seasochaid no go ttuitfid ar taoibh na bhFearbolg; acht ata muintir Seasana ag seasamh go ciuin caoin calcaighthe eattartha. An t-aonmhadh la deag .i. dia satharn. La breagh greine nealtana: gaoth ciuin aniar ttuadh: gealain iongantach san ard thuadh san oidhche: mionshneachta da chur roimhe sin: daoine ag baint potataoi. An dara la deag .i. dia domhnach. La breagh geal greine speirghlan: gaoth geur attuadh: oidche ciuin: gealain oidhche san ard thuadh ar an t-aer: sneachta ar maoilinibh Sleibhe na mBan, Stuaidh Laighean, an Staidhre Duibh agus na nGaillti. Is mo ar maoilin Stuaidh Laighean agus na nGaillte na ar aon maoilin eile. Taisbeanann so gur aoirde Stuadh Laighean agus maoilin na nGaillti na aon maoilin eile am amharc. Caitheas proinn agus sgailtin a bfochair sagairt a' paruiste. An treas la deag .i. dia luain: marga maith muc a cCallain. Maidin breagh seaca. La breagh bhog nealtach: ni bfaigheadh ceachta siolchur do dheanamh go meadhon lae, an tan thosuigheadar go luthgaireach ar siolchur na samhna do dheanamh: potataoi da mbaint: tosach oidhche bog braonach: gaoth bog aniar ttuadh. An ceathramha la deag .i. dia mairt: la aonaigh Calainn. Maidin breagh bog nealtana le fathainne an lae: gaoth beodha aniar ndeas: ceannuigheas muc o Seaghan O Meachair o Sgeach a' Chloitreann ar naoi sgilling deag is fiche. An cuigeadh la deag .i. dia ceadaoin: la trosga. La nealtrom dorcha: gaoth beodha aniar le fo-bhraon um meadhon lae: daoine ag siolchur agus ag baint potataoi. An seiseadh la deag .i. diardaoin. La breagh bog ciuin nealtach: daoine ag siolchur. <L 368> An seachtmhadh la deag .i. dia haoine. Maidin nealtrom; la breagh speirghorm greine: gaoth geur aniar ttuadh. An t-ochtmhadh la deag .i. dia satharn. Maidin seaca duibhe; acht, nil gobsgoilb ar coinnle cuisne fos. Ta an grian ag taithneamh go h-aoibhin, cia fann, tre tan-nealta. An naomhadh la deag .i. dia domhnach. Maidin breag nealeattrom: gaoth beoda aniar. Do rinneadh moran maitheasa an tseachtmhain seo ghabh tarainn: do cuireadh moran sil, agus nil acht fior-bheagan potataoi le baint. Ma fhanann an tseachtmhain seo chughainn breagh bog, beidh siolchur cruithneachta criochnuighthe tre righeacht na h-Eirionn. Is saor mairtfheoil maith anois - da pingin go leith ar an bpont de. An fithcheadh la .i. dia luain. Maidin aoibhin aorach speir-ghlan greine: la mar an cceadna: gaoth geur attuadh. Is aoibhin an la siolchuir e. An t-aonmhadh la fichiod .i. dia mairt. La breag bog nealtach: gaoth aniar ttuadh: siolchur da dheanamh: potataoi da mbaint. An dara la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin fuar soinninne d'eis oidhche ceathanach: gaoth geur aniar ttuadh: trathnona ceathanach: siolchur da dheanamh: potataoi da mbaint: deire laoi agus oidhche soinninne. An treas la fichiod .i. diardaoin. Maidin seaca cruaidh: leac laidir ar gach lochan: gaoth geur attuadh da ard siar. Ta glas ar aon potata nach bfuil bainte; acht is fiorbheagan ata mar sin anois. Ta deire le siolchur na bliadhna so, ma seasaidheann an sioc daingean laidir se: nil ceannsgoilbh ar an scoith reo fos .i. coinnle cuisne .i. coinnle seaca. An ceathramha la fichiod .i. dia haoine .i. Oidhche an Nodlag. La aoibhin aorach seaca: gaoth geur attuadh da ard soir: leacoidhre ordlach ar tigheacht ar gach loch: mionshneachta ag meadhon lae: deire laoi ag bogadh is ag breaghughadh: beagan sneachta ar gach sliabh cnoc ardan magh agus machaire: oidhche ciuin. <L 370> An cuigeadh la fichiod .i. dia satharn. La an Nodlag mor. "Domhnach casga is la an Nodlag, an da la is fearr don bholg." Deargmhaidin aoibhin aorach nealdearg seaca. Ord Mor .i. Aifreann canntaireach ag se a clog roimhe breaca an lae: sneachta ag buile a clog agus ar feadh an lae, acht aon gal greine amhain ag trathnona .i. ag tri a clog: liathroide sneachta da ccaitheamh san sraid ag brusgar an bhaile: gealain oidhche san ard thuadh: oidhche gealaighe. An seisead la fichiod .i. dia domhnach .i. la Feil' Stafan. Maidin nealtach: o meadhon lae suas sneachta agus ciuineas mor. An seachtmhadh la fichiod .i. dia luain. Nealta buidhe taoibh soir den Staidhre Dubh. Ba doith leat go mbeidh na Gaillte i bfuigseacht cuig mile diot cia go bfuilid deich mile fichiod uait. La aoibhin greine, speirghorm. Ta barr sgoilbh ar sgoith reo ar taoibh na sgaithe de gach tigh cinntuibhe: ta an tsraid ro-sleamhain. An t-ochtmhadh la fichiod .i. dia mairt. Maidin nealtach: beagan fearthanna: la aoibhin aorach speirghorm, greine: gach sliabh, cnoc, magh agus machaire foilighthe le sneachta: gaoth ciuin aniar. Do luidh an grian ar chul Sleibhe na mBan. Bha neal corcra le ciumhais orbhuidhe, agus radhaibh glormhara mar coroin rioghamhail air maoilin Sleibhe na mBan roimh luidhe greine. Nior fheuch Sliabh na mBan chomh mordha ariamh am shuilibh, is d'feach roimh luidhe greine. Bhi a sgail tre condae Cille Chuinn condae Ceatharla, agus go bun Stuaidh Laighean. d'eirigh maoilin Stuaidhe Laighean as an sgail mar oilean banbhuidhe as fairge dorcha: oidhche seaca speirgorm gealaighe: an re lan, oir d'eirigh si ag luidhe greine go glormhar os cionn Stuaidh Laighean airgideach alainn oll. An naomhadh la fichiod .i. dia ceadaoin. Maidin aoibhin aorach speirghorm greine ciuin. Cia go bfuil Tigh-na-hinnse tri mile gaodhlacha uainn, do coimreochainn gac crann agus gach geug nach beag ar gach crann, ata an t-aer chomh glan san <L 372> agus ba doith leat go bhfuilid ro-fhogus duit. Taid na mor-sleibhte accein ró-sofoigse tre n-a ngilleacht agus tre glanneacht an aeir. Is tre seo do chuirid learg-chlodhairighe clodh leathtaoibhe duthad air canbhas no cairt, oir an chuid den leirg noch ata laimh leo, deineann siad so-faicsiona e, agus gach cnoc gach tig gach crann etc., da mbionn air; acht an cuid den leirg bhionn a bfad uatha, deineann siad dorcha dubhghorm, nac beag do-faicsiona e; an sliabh do bhionn a bfad uainn, bionn cuma dorcha air an aimsir gan sneachta, acht an sliabh bhionn a ngearr duinn, bionn gach gardha, gach cladh, gach crann gach sgeach sofaicsi. Gach leargchlodhaire ceart is o naduir ba ceart do fodhlaim foghluim. Ta cheithre ordlach air tigheacht san leacoidhre ar lochanaibh. Nil oganach idir cheithre choraibh Callain nach bfuil ag pleracadh le liathroid coise, no ag samh-sleamhnughadh no ag caitheamh liathroide sneachta. Sliabh na mBan go ro-ghlormhar ag luidhe greine, na Gaillti go glormhar na dhiaidh san: oidhche seaca gealaighe. An deicmadh la ficiod .i. diardaoin. Maidin tromnealtach; sneachta ar gach sliabh, magh is machaire. Do chrom se ag fliuchsneachtadh ag deich a clog ar maidin le gaoth geur a ttuadh da ard soir. "Is fuar gach fliuchsneachta," is do lean an fhliuchsneachta so air treas an lae agus na h-oidhche. Is ró-deacair na sraideanna do shiubhal ataid chomh sleamhain sin. Tuit moran daoine. An t-aonmhadh la deag is fithce .i. dia haoine .i. an la deire den bliadhain tá an "den" crosta agus "na bliadhna" os cionn na líne. Deargmhaidin breagh d'eis oidhche seaca; is ro-deacair siubhal gur glanamar taoibh na sraide le racan agus sluasad. Maidin aoibhin aorach speirghorm greine: gaoth ciuin aniar: ata beagan le n-itheadh ag eunlaith an aeir anois, oir ata cuid den talamh saor o sneachta. Is oll aibheil fheachann Sliabh na mBan Fionn, agus an t-aor os a chionn. Is glegeal gach cnoc, sliabh, beann, drom, tulac agus ardan. Is dorcha gach coill, faraois, doire, agus garan. Ta blas seaca ar moran potataoi anois.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
