Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
The Rule of Tallaght
Title
The Rule of Tallaght
Author(s)
Anaithnid,
Compiler/Editor
Gwynn, Edward
Composition Date
1658
Publisher
(B.Á.C.: Coláiste na Tríonóide, 1927)
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Herm44f2 v-109> <L 2> <B 1927> <C Prós> <M 8> <T The Rule of Tallaght> <U Anaithnid; Eag. Gwynn, Edward> <F B.Á.C.: Coláiste na Tríonóide> TEAGASC MAOIL RUAIN Bíaid phrainntighe na sesamh do candaois san phroinntigh namá agus gabháil éccnairce na marbh na sesamh beos. As tiogh arna cumosg do mhil do gnathaigheadh Maol Ruain oidhche na bpriomh-sollaman .i. an dá nodlaig agus an da chásg - Meadhg-uisgi no deoch feadha agus séalann arna mharach. Lom n-aiss i ndomnachaibh an chorghuis d'aos dúr. pennuide: cidh noicht-sealann imorro i ndomhnachuibh an corguis an erraigh agus an ghemhridh do neoch nach d'aos dúr-pheannuide ni hurchail. Ni caithdís im riamh na iaramh acht im fhél Phátraig amháin, an uair do thigeadh ar la nach aoini no cetaoin, quia tunc lom n-aiss do ghnáth- aighdis gan im: secus, leth-shealann gacha hesparta do dá noin na feili Phatraig féin. Conairleigeadh-siomh da muintir ar uairibh fhollach oidhche domhnaigh ar choimliocht. An tan do cuireathar noin díobh for aoine brochán uisgi agus mine do gnathaigheadh Maol Ruain féin. Ní neach fadesin dobereadh fiach aibhni lasna Céli Dé acht neach oile. Ni biodh iomthórmach fíde aráin leosamh isna solla- mnuibh, acht do dhigh agus d'anlann agus do neithibh eile archena. Braiseach ni thesbhann don acnabhadh aráin gé theg- maidh ní dhi, déigh as anlann leosamh í comuscthe do bainne, ní d'im. Orda éisg agus ní do maothuil, d'im, do cháisi agus ubh thirim, ní tesbhann ni don acnabhadh aráin ar aba na reud sin, acht na comraigit sin uili re ceili an aoinfheacht. Ubhla mar an cceudna, ní theasbhan ni don acnabhadh arain, an tan nach biodh moran diobh aca leis an <L 4> aran: tri hubhla no ceathra hubla an tan do biodís 'na n-ublaibh mora, cuid ubhall gach duine: da madh ubla beaga do theigeumhadh ann, ní sharaigheadh cuid ubhall gach duine nuimir a cuig no a sé d'ubhlaibh. Mas mor an orda eisg theigeamhas docum an Cheili De, ní bfuighe se ní as mo ina an eun-orda. Mas mion-oirdni bhias ann, ni gnath go bhfuighi se ní as mó ina a do dhiobh. Fa ceadaightheach doibh buinne losa no a dó nó a tri an tan do thegmhadh. Ni ceaduigheadh Maol Ruain do Maol Díthreph a desgiopal millsen nó druchtán ge go nden- daois cáisi agus marsin puirsiun don millsén. Acht nir crosta ort<h>a he o tét bláitheach ar a fud nó an gruth do níthi de marsin. Nir crosta buaidren, or as d'arán, núid na huide tiorma, or ni cuireadh briogh a raidtibh aroile toirmisges iatt tre beith na n-adbur eon nó feola. Ni ibheadh medg binde gan chumusg agus ni trieidthi <?> ar leith gan ní goirt eigin. Fiach aibhne aca do gnathaighthi <?> aca o mioncaisg go cingcidhis agus a notluig stéil <.i.> epiphania ar ball .i. gan beith saor uaidi acht idir da caisg agus idir da nodluig. An drong theide do mhiodhnocht, sacramuint amhain do beirthi dhoibh agus ní tugthaoí caileach doibh; agus ní tugthaoí sin féin doibh go ceann mbliadhna. Fa ceann na bliadhna do teigheadh síad do mhiodhnocht, agus do gheibheadh síad corp CRíosd amhain lá casg agus ní tugthaoí caileach dhóibh. An treas bliadhain do theighdís do mhiodhnocht agus do gheibh- eadh siad corp amain fa chaisg agus fa nodlaig. An cethramh- adh bliadhain do geibheadh siad cor<p> amhain fá nodlaig, in epiphania, fa chaisg mhóir agus mion-chaisg agus cingcidhis. An <L 6> chuigeadh bliadhan do gheibhdis corp amhain is na feiltibh remhraite, agus a ccionn gach da fhichead la. An seiseadh bliadhain do gheibhdis corp amhain a ccionn gach miosa. An seachtmhadh bliadhain do gheibdis corp gach dara domh- nach. D'éis naoi mbliadhan do chriochnughadh do theighdis do chom comaoineach gach en-domhnach. Má fhiafraighionn tú ca huair do gheibhdis an caileach ar an adhbhar gurb fada go ttugthaoi dhóibh é? An mhuinntear do dhoirteadh moran fola agus do niodh peacaidh rothroma ní tugthaoí caileach dhoibh ge go ndeindis loirghniomh na peannaide, acht sacramuint amhain. Luireach leiri fá sean-ainm o chein don chrosadh ag na sruithibh. Comhrair chrabhaidh do nídis a ndiaidh chrois- fhighle na paidre, agus as marso do nídis í .i. Paidior do radh, agus a n-aghaidh sair ar tus, agus Deus in adiutorium fa thri go nuigi festina, agus a nda láimh suas go flaitheamhnas taobh amuigh da n-eudach, acht ni dhiongnadaois croisfhighill mar do nidis ag altughadh, agus comhartha na croiche do deunamh soir lena laimh dheis da eisi sin: a letheid ceudna do dheunamh in gach en-aird dona ceithri hairdibh, agus a letheid ceudna do dheunamh agus a n-aighthe crom do chom an talaimh, agus a letheid ceudna do dheunamh agus a n-aighthi suas go flai<th>eamhnas fa dheoidh. Comhrair chrabhaidh fa hainm don tsermonias sin aca. Codladh a leinidh nír ghnath leo, agus nir dhleisdeanach a bheith fa enneach, agus nir bh'ail leis na Ceilibh De an t-edach do bhiodh iompa san la go madh e do bheith iompa san oidhche 'na ccodladh. Feoil fhiadha, ae, no bloinge nir leig Maol Ruaín a ccai- theamh fá chaisg ar feadh fichid mbliadhan <isin proinntigh fein>, above, no gur cheaduigh iad fa deoidh tresan ngorta tainig astir. As é biadh do fhagaibh Flann mac Duibh Chonna aga mhuinntir fa chaisg, feóil fhiadha, ae, agus blonag. Bainne tra fa gnathach leis do thabhairt doib oidche na <L 8> bpriomh-shollamun, an da nodlac agus an dá chasg agus oidche chingcidhis agus samh-chaisge, do brigh gur gnath leo aifrionn agus comaoineacha do beith aca ar na mharach. Ní dligthear fleadhughadh no ol leanna a nen-oidchi dona sollamhnaibh sin do réir riagla Mhaoil Ruain. Fá gnath aige gan caileach do thabhairt don chuid da mhuinntir do theigheadh do mhiodhnocht, an da miodhnocht no a tri thoisioncha, acht an corp amhain do thabhairt doibh: agus an fion do ibhdis d'eis an chuirp ní has an ccaileach do gheibhdis e. Do ghnathuigheadh se iomarcaidh feich aibhne do bhua<ladh> ar na cocairibh agus ban-airghibh agus ar na cuchtroraibh do bhrigh go ndoirtidis an toradh go mór idir bhainne agus arbhar. As cair throm leo an saitheach bhios re haghaidh an bhainne dá tháomadh, agus ara mbí lorg an bhainne, do chur fa uisge arís da thaomadh, acht soitheach ar leith do bheith re haghaidh gach coda dhiobh no an soideac<h> da f.2a mbí an bainne a leanmhain do ghlanadh agus lorg an bhainne do bhuaín de sul fa ccuirthear fan uisge é, no meadhg-uisgi do dheunamh don ní leanas de, no a thuma a meadhg. Dá ttigead domhnach la eigin faoi cheann octaibhe chuca do airmhidis an domhnach ar nuimhir laitheadh na hoctaibhe ge nach í oifig na hoctaibhe do nidís do acht oific ar leith dho fein, ionnus da ttigeadh domhnach an treas la don octaibh gurb e an luan na dhiaidh sin an ceathromhadh la do nuimhir na hoctaibhe ceudna, agus nar bh'eigean an treas lá, ara ttarla an domhnach agus da nach dearnadh oific na hoctáibhi, do ghla- cadh mar threas la dia luaín do chom oifice na hoctáibhi do dheunamh dho, acht a fhagbhail mar sin agus an ceat<h>ramhadh la do dheunamh don lúan. in margin: Tegusg Maoil Ruain do Maoil dithribh a dhes- giobal. Adubhairt Maol Ruain re Máol dithreibh, an tan do fhia- <L 10> fraigh Maol dithreibh dhe cionnas bhudh choir dhó e fein do riaghladh: "Adeirimsi riot," ar sé, "fuireach do chomh- nuidhe isin ait inar gnath let bheith. Na bean re cúisibh saoghalta. Na himidh go tigh an breitheamhnuis le heun- duine, na go haireachtas do thagra ar son enduine, acht an ag urnaigthi, agus ag sgrudadh do leighinn agus gá theagasg da mbeth neach ler mhaith teagasg d'faghail uait." Adeirdís na sean-aithri nar ghnath sacramuint do tabhairt don lucht neamhfhoirbthi a nairteagal bhais ge go ttiobra- daois freitech ris na peacadhaibh, air do mheasdaois nach dá ndeóin acht re heagla an bháis do bheirdis an freitech sin, agus nach d'fhonn cul do chur ris na peacadhaibh, agus nach fidir einneach cred í an inntinn bios aca do chom an fhreitigh sin, muna follas go raibhe se ar deigh-shlighid dreas d'aimsir roimh phunc an bháis. Adeirdis drong oile gur choir sacra- mhuint do thabhairt doibh san phonc dheidheanach, ma mheasaid na cléirigh gurb o chroidhe glan do bheura sé freitech ris na peacadhaibh. Adeirdis cuid dona sean-aithribh nar choir aifrionn do radh ar anmannaibh na muinntire nach ccaithdis comaoineacha roimh bas d'fhaghail doibh. Adeirdís drong oile dhiobh a chontrardha. Legh an leabhar darab ainm Thuara Aithri fán chas sin agus dogheubha tú ann nar gnath oifrionn do radh ar anmannaibh na muinntire do gheibhdis bás gan sacramuint. An mhuinnter nach chaithdis feoil ge go tteagmadh, do choigill an arain a naimsir na gorta, go bfaighdis cead feola d'ithe fa caisg ar uairibh, ní mo ina leithead dearnainne d'aran fá gnath leis do thabhairt doibh f.2b doibh agus fir- bheagán dighe. Nir ghnath leo imtheacht idir an altoir agus an chlais tarsna bhios ar béulaibh na haltóra, agus gibe theid annsin as cuis pheannaide aca é. Nir bh'ail leo peisd ar bith do mharbad ón chrann-saingeal gus an altóir oir as í iodhbairt chuirp CRíost agus a fola amhain fa gnath do dheunamh san ait sin. <L 12> Do ba gnath leo cuid gach en-oidhche go ceann seacht- mhuine do leughadh do leabhar Eoin agus cuid gach oidhche go ceann seachtmhuine oile do leughadh do leabhar apstail. Do fhiafruigh neach do Mhaol Ruaín feacht ann cionnas bhudh choir leabhar Eoin agus leabhar apstail do chantain gach oidhche. Do fhreagair dho marso: "As sean-ghnáth," ar sé, "cuid gach oidhce do radh no do leughadh go ceann seachtmhaine do leabhar Eoin, agus cuid gach oidhce go ceann seachtmhuine oile do leabhar apstail; ní gnath linne sin do laghdughadh. Contrarium interdicimus." 'Na n-aonar fa gnath leo aige sion gabhail na psalm usque ad interposita. Sed non soli .i. sine sociis canebant versus. Secreto canebant et soluebant debita peccatorum. Nir fhiafraighios do Mhaol Ruaín fein an go hard no go hisiol adeireadh se na psailm <ar an t-ugdar.> Nir bh'ail lais eun-duine do laghdughadh en-neith da ualach, da troma da mbeith se aige. "An dlighthear dhiom," ar se, "ni coir dhamh a iarraidh a chur dhiom, acht a dhiol do bhrigh go bhfuil se d'fhiachaibh orm." Do eudromaigheadh sé ualach na sagart an tan do chiodh go ccuireadh se toir- measg orra fa an aifreann do radh. Da tteagmadh don chuid do mhuinntir Maol Ruain do caitheadh comaoineacha gacha seachtmhuine tre chuis no theagmais eigin nach ccaithfidis comaoineacha dia domhnaigh, do ordaigheadh doibh dul do chom comaoineach dardaoin d'eis an domhnaigh inar choir dhoibh comaoineacha do chaitheamh, oir fa rofhada leis iad d'fhuireach gan comaoin- eacha gu domhnach aris. Doba cinnti an da la sin aca re haifrionn do dheunamh innta. Ní hail leis a ndeunaid drong ann do dheunamh dhá mhuinntir féin .i. gan a tteagmhann daibh do pheacadhaibh sologtha, agus do sgrupul mar ata murmur, briat<h>ra diomh- aoineacha agus ithiomradh agus fearg, agus a leithéide oile ar feadh na seachtmhuine do chor a bhfaoisidin go domhnach, acht <L 14> as eadh do ordaigh se dha mhuinntir comh luath agus tuitfead siad ina leitheidibh sin a ccor a bhfaoisidin gan mhaill. An mhuinntear do ní a bhfaoisidin re hanmcharaid airidhe ma choimhli<onai>d siad an bhreith aithrighe do chuir an anmc<h>ara sin orra, ní heigean daib <.i. ni fhuil d'fhiachaibh orra> na peacaidh sin do chuireadar a bhfaoísidin annsin agus agar choimhlionadar a mbreith aithrighe do chur a bhfaoi- sidin d'anmcharaid oile arís, acht a ttarla dhoibh amhain do chairthibh o do rinneadar <a> bhfaoisidin roimhe sin ris an cceud-anmcharaid do chor sios don anmcharaid dedeanaigh. Gidheadh, munar choimhlionadar an breitheamhnas aith- righe do chuir an cheud-anmchara orra, as coir doibh an fhaoisidin cheudna do dheunamh leis an dara hanmcharaid aris, agus an breithiomhnus aithrighe chuirfeas se orra do choimhlionadh. Ní mor an tarbha leis faoiside mheinic agus tuitim go meinic da heis isin pheacadh f.3a gan an bhreith aithrighe do choim- lionadh mar as coir. As uime do chuir Elair an t-aos peannaide do ghlac se uaidhe aris mar ccoimhliondaoís an ni adeirthi riu. Ní hurasa leis comhairle do thabhairt uaidhe fa fheoil d'ithe san chorgas mhor an uair theagmas gorta ann; acht d'eagla duine d'fagháil bhais an tan nach biadh aithearrach feola do bhiadh aige fuilngidh sé duine d'ithe feola san chorghas, acht as deacair leir a chor d'fhiachaibh ar dhuine a hithe na a thabhairt do chomhairle dho a hithe. Tara ceann muna raibhi a haithearrach do bhiadh ag duini san chorgas as maith do ní se a hithe. Luighe bréige, as fiach aibhne a pheannaid sin aige an chéd-uair. Bheith ar arán agus uisge an dara huair. Trosgadh gan enní an treas uair do chaitheamh; as ionann peannaid mhionn mbreige aige o shoin amach agus na muinntire mhallaig- thear. Oidhche dhardáoin na ccomaoineach do mhaithedh sé an chrosfighill don aos peannaide, agus ní buailtí fiach aibhne orra <L 16> an oidhche cheudna. Meadg-uisge agus aran a bproinn an oidhce ceudna. Do bhiodh seanmoir aige fa mheadhon laoi dardaoín na ccomaoineach ar mar do bhí suipér an uaín chasgdha ag CRiosd agus ag na hapstalaibh: da eisi sin do theigh- dís don phroinntigh, agus do chaithdís proinn iarnóine, ionann agus uair airidhe chinnti do bheith aca do chom bidh d'ithe d'eis meadhoin laoí, agus da eisi sin do theighdís do dheunamh an ionnlaid a ccuimhne an ionnlaid do rinne CRiosd ar chosaibh na n-apsdal. Do chandaois biaid an fad do bhidis ag an ionnlad sin, agus na dhiaidh sin do bhiodh seanmoir aige dhoib ar mar do ionnail CRiosd cosa na n-apstal. Da eisi sin do theighdís do radh easbairt. Do mhaitheadh se fiach aibhne, agus crosfigheall, agus psailm urnaigthe dheiridh lae dhoibh idir dha chaisg. Do nidís figheall <mesaim gurb ionann sin agus an chrosfighill> agus sleuchtain ar mhaidin, agus crosfhighe ag biaid o mhionchaisg go cing- cidhis, agus do búailtí an fíach aibne ann. Do nidís lucht na haithrighe figheall ar maidin agus trath nona o deasgabhail go cingcidis. Ni deuntaoí seanmoir aca ag liodanaibh, na aifrionn san oidhche acht ar mhiodhnocht amhain, mar do ordaigh Maol Ruain doibh. As fearr leis duine do dheunamh faoisidne ge nach tioc- fadh leis an breitheamhnas aithrighe budh choir do chur air fa na pheacadhaibh d'iomchar, acht go ttigead leis ní eigin de d'iomchar, ina gan a deunamh ar chor ar bith. Oir o chuireas neach a pheacaidh a bhfaoisidin, ge nach coimh- lionfadh an bhreitheamhnas aithrighe cóir, ata se ar slighe inar coir dho dochus do bheith aige a nDia go slaineocthar é. Foghnaidh an faoisidin fein ar an modh sin do dhuine as nach beire se otrach na bpeacadh gan fhaoisidin ara choin- sias do chom bais. Ase sasadh troisgthi do ordaigh se san Riaghail .i. an tomhas arain da ngoirthi boim, agus buigheun medg-uisgi do lucht fuis. Mas duine tinn é do gheibheadh se da bhoim agus uisge. <L 18> f. 3b An tan do bhiodh duine a bpunc bhais no ar ball d'eís an t-anam da fhagbhail do cantaoi Canticum Salomonis osa chionn. As e dob fhath doibh chuige sin do bhrigh gurb ceangal na heaglaisi agus gacha hanma CRiosduidhe ciall- aigther san chantic sin. Dob eaglach leo enní do ghlacadh o dhaoinibh saoghalta mar tidhlacadh d'eagla go luighfeadh 'na choimhideacht sin peacadh na muinntire dobheuradh doibh e orra, acht amhain muna ghlacdaois uatha e a ngioll ar bheith ag guidhe orra. Oir mar as ar antí ghabhas chuige bit<h>bhineach no an gaduidhe, no dobheir leabuidh no áit comhnaidhe do, thuitid cionta an ghaduidhe, as mar sin leanaid peacaidh na ndaoineadh saoghalta do mhuinntir ghlacas sgrebaill no tiodh- laicthe uat<h>a. Decimnoir .i. ainm don tshoidheach do bhiodh aca ag gabhail na deachmhuidhe, as chuigi do bhiodh se aca dochom deachmuidhe eisg agus gruisle do ghabhail <ni thuigim créad as ciall do ghruisle munab ionann e agus gruth, no munab ar na greamannaibh do ithdis do beirthear e>. Gach orda eisg dá n-ithdis agus gach gruisle do chuirdis da thomhas san decimnóir e ar tus. Do chongmhadis naoí n-oirdni agus naoi ngruisle dhoibh fein, agus do beirdis an deachmhadh ordu agus an deach- mhadh gruisle dona bochtaibh. As uime do bhiodh an decim- noir aca do chom a ccoda do thomhas go cothrom d'eagla go n-iosdaois ní ar bith d'iomurcaigh gan a deachmhaidh do dhiol ris na bochtaibh. Brat<h>air tuata do bhí a ccuideachta meic beathadh la ann adubhairt mar so: "Ní feadar," ar se, "créud an tarbha bhios duinn beith ag sir-radh na biaide agus chantaige Muire 'na coimhideacht tar urnaigthi oile." "Na biodh sin 'na cheisd ort no 'na chonntabhairt," ar an mac beathadh: "Ionn- amhail," ar se, "do bhiadh neach fá bhun croiche do chom a chrochda, an moladh do gheunadh se don righ do bhiadh da chrochadh agus neimheile <.i. tuirsi> do geunadh se ris ag iarraidh a shaort<h>a air, as a letheid sin do mholadh agus do nemeile do nimidne re ri nime annsa bhiaid far sáoradh <L 20> o phianaibh ifrinn. As iomchubhaidh," ar se, "na briat<h>ra do chuaidh as beul Muire inghine iar mbeith torrach on sbiorad naomh le failti an aingil do chur mar chathbharr tuas ar an urnaigthi ina bfuil moladh De agus neimeile <no tuirsi> ris da deagh-mhaisiughadh." An tan do ghabhdaois eccnairc dhuine, a ainm baisde do ghnathaighdis do thabhairt air. Adubhairt Maoil Ruain da tteagmhadh na budh chumhain le neach ainm an tí ara mbiad se ag guidhe, da ccuimhnigheadh se ar an cceud- shiolla de go madh lor sin. Do ordaigh dhoibh gan sgeula d'fhiafraighe don mhuinntir thigeadh ar cuairt chuca no do chaint riu, acht na gnothaighi fa ttangadar amhain do dheunamh, do bhrigh gurb mor an urchoid do nid agus an toirmeasg chuirid ar mheanmain antí da n-aisneidhtear na sgeula sin. f. 4a A mbí d'iomarcaidh ann os cionn choda an choimh- tionoil as é ordaiges sé dona bochtaibh, do bhrigh nach beith a fhios ag an ccoimhthionol ga taobh a ngebadh se d'iarraidh neith muna raibhe se aca féin astigh. Gidhe or- daighidh se gan sen-taisgthe aca do sbolladhaibh saille agus do rúsgaib ime et cetera, agus a riachtanus arna bochtaibh. in margin: Maeldithrivus quaerit ab Hilario alio a magno Hilario et longe recentiore Hilario. Do fhiafraig Maol dithreib do Elair an bhudh choir ní do thoradh na heagailsi do ghlacadh o cleirc<h>ibh na sein-cheall ara bfionnfuidhe nach beith beatha mhaith aca. Do freagair Elair do gur chóir, "do brigh," ar se "nach luigheann enní dia n-olc ortsa muna raibhe cuid agad da ngabhail no da ccongmhail isna ceimionn- aibh a bhfuilid no isna hordaibh, agus ge go mbeiddission coirpthe ar son a ndroc<h>-bheathadh féin, ní coirpthi toradh na cille no an naoimh do bheannaigh innte. As fearr an ceart atá againne ar a ghabhail, má gheibmid é, ina ata aca san ar a bheith aca, agus iad go holc." Here a blank space of about twelve lines in MS. <L 22> Adubhairt Maol Ruain "Do chuala," ar sé, "as í figheall as gnath lé Duibhlitir na tri chaoga psalm do radh ina sheasomh, agus slechtain ar deireadh gach psailm". "Ní mar sin orduighimsi é," ar Maol Ruain, "acht gach re ccaoca no gach re psalm <"gach re ngabhail" ata agan tshein-leabhar> do ghabhail a suidhe agus a seasamh. Da mbeith neach," ar se, "ni as faide na sin 'na shuidhe do bheith a chodladh ag tuitim air, agus dá mbeith se ní as faide 'na sheasamh do beith se cuirthe." As í figheall do niodh Muirceartach mac Olcobhar air- chinneach Cluana Fearta, da bhiaid deug do radh ar son na tri ccaocat psalm, ar an adbar go raibhe a fhios aige gurb lia dona manchaibh, no don aos peannaide, aga mbiodh an bhiaid do mhebhair ina na psailm, agus adeireadh se Magnificad a ndeireadh gach biaide. O mac beathadh fuair se an f. 4b gnathugadh sin .i. Magnificad do radh ar deireadh gach biaide. Adubairt mar so: "Obair do gentaoi do righ," ar se, "as coir a beith ar na horadh agus a breith breaghdha don taobh amuigh. As é oradh na hoibre ud do nímidne do Dhia," ar se, "an chaintic do labhair an sbiorad naomh tre bheul Mhuire." Feusdadha na naomh mór theagmhus ar mhairt no dhar- daoin a n-eugmais an chorghais do nídís leath-annlann inta, agus da bhuigheun leanna no meadhg-uisge, acht do chuir se a ccead Mhaoile Ruain cia dhiobh do hiobthaoí, lionn no meadhg-uisgi. Do fhoghnad an tomhas da ngoirthi cingid <ni fheadar an d'eunduine amhain no dhoibh uile> ar feadh an da la sin <.i. mairt agus dardaoin> lan do lionn, da tteagmadh na feusdadha mora sin orra. Nior hibheadh braon leanna a tTamhlachta re beo Mhaoile Ruain, agus an tan teighdis amach fan tir ni biodh a cead aca <L 24> bráon leanna d'ol a n-eun-ait a tTir Chualann Tir Chualann <ainm na tire a bfuil Tamhlachta>, na a bhfogas do Thamhlacht a n-eun-ait, acht an tan dotheigh<dis> fa thirthibh oile a bfad o Thamhlacht do bhiodh a chead aca a ol annsin da bfagdis e. in margin: Duibhlitir ab naomhtha. Nir hitheadh fos mír feola a tTamhlachta riamh re beo Maoile Ruain, acht feoil fhiadha agus muic allta do beirthi dona haoidheadhaibh, an chuid diobh ler bh'ail feoil. Tainic Dubhlitir do chom Maoil Ruain 'ga fhurail air cead do thabairt dona braithribh lionn d'ol ar na tri primh-shollamnaibh <ní chuirionn se ainm na bpriomh-shollaman sin sios> san mbliadhain. Adubhairt Maol Ruain "An feadh," ar se, "beid fam chumhachtaibhsi agus choimheadfas siad mh'aithne, ní ibaid bráon dermaid De san bhailisi." "Ibhid mo mhuinntersa," ar Dubhlíthain no Dublitir <mar so sgribthar e>, Dublit-, "lionn, agus biaidh siad a bhflaithios De fa re do mhuinntiresi." "Ni fhuil a fhios sin agam," ar Maol Ruain, "acht ata a fhiosso agam," ar se, "gach duine dom mhuinntir eisdfios riomsa agus coimh- eudfas mo riaghail ni bhia riachdanas aca breitheamhnas do bhreith orra na teine bhratha da nglanadh, ar an adhbhar go mbeid siad glan chena. Ní mar sin dod mhuinntirsi: biaidh ni aca ghlanfus teine bhratha." in margin: Caoinchomrag epscup. Do bhí easbag dona Deisibh isin mbaili darab ainm Fionnghlais dar bh'ainm Caoin- comrag, agus as e dob anmchara do Dhubhlitir. Tangadar ar aon la dh'airidhe as an ngort roimh na braithribh tar cheim an fhail <no an claidh> do bhí timcheal an ghuirt <as cos- mhail annso gurb ag buaín an ghuirt do bhí Dublitir agus a mhanaigh>. Do bhí bean bocht ag fuireach re Dublitir ar an bfaithche aga iarraidh air í fein do leigion ameasg na mban riaghalta do bhí faoí. Do bhí sí roliosda ar Dhubhlitir aga iarraidh sin air. Do labhair Dubhlitir go dorrdha ria ag radh "Bí ar siobhal, narab marthain duit." Aga chlos sin <L 26> don easbag do Chaoinchomhrag do shleacht se gan mhaill do chom talmhan. "Creud so a Chaoincomhrag? "ar Dublitir. "As truagh sin," ar Caoincomrag, "as mor an gniomh do righnis, cainead na tróighe <.i. na mna boichte>." Do shleacht Dublitir ann sin. "Do beura misi do bhreithsa don mhnaoí bhoicht agus do Dhia isin ghniomh sin," ar Dublitir. "As í mo bhreathsa," ar f. 5a Caoincomhrag, "an bhean bhocht do leigean asteach ameasg na mban ccrabhaidh, no loilgeach agus eudach do thabhairt le mba heidir fuireach na n-eugmais, agus 'na cheann feuchfa me ar in breith aithrighe as coir do chor ort isin chaineadh mor agus isin tarcaisne tugais don mhnaoi boicht." "Do gheunsa," ar Dublitir, "gach ní dibh sin do choimhlionadh do reir do thoilesi." Fa beus do Mhaol dithreibh Sancte Michael ora pro nobis, Sancta Maria ora pro nobis, idir gach da shalm dona tri chaogad salm, agus maille riú sin adeireadh se ainm an naoimh sa feil do biodh ar an la sin idir gach da shalm; mas feil Patraig i, adeireadh se Sancte Patricii ora pro nobis, mas feil Brighde, Sancta Brigida ora pro nobis, agus marsin gach aon naom oile sa feusda tigeadh aran la. Tri tomhais bheag dar bh'ainm bochtan do lionn agus let<h>- annlann, as í beat<h>a do bhiodh aca tri trath na laitheadh ar a mbidis feusdadha mora. Ní ithdís annlann ime oidche mhairt no dhardaoin no shathairn no dhomhnaig, biodh nach biadh an corgus ann, agus go mbiadh feil ar en-oidche dhiobh sin, acht lom meadhg-uisge as annlann doibh innta. Da tteagmadh nach beth lom meadhg-uisge no lionn aca, agus go tteigeumadh feil ar en-oidche dhiobh, do berthi a chead doib brothcán do dhenamh do mhin agus uisge, agus ní cuirthi don mhin air acht an cet<h>romhadh cuid don chingid <.i. soideach tomais>, agus do ordaigh Maol Ruain gan deoch d'ol de sin, acht bolgama amhain. <L 28> Adubairt Maol Ruain re Maol dithreibh "An tan," ar se, "theigemas soideach dighe chugam ni iobad dhigh acht bol- gama." "As ferr deoch," ar Maol dithribh, "do chosg an tarta." "Ni thiobharsa," ar Maol Ruain, "an chomhairle sin d'eunduine iarrfas teagusg orm, acht bolgama d'ol, oir coisgid sin an ítaidh agus as luga an sians agus an t-aiteas bhios ag neach a n-aimsir tharta isna bolgamaibh ina san digh." Fa gnath leo an cethramhadh cuid uisge do chur san leamh- nacht muna mbeith bainne eile ar a fud. An tan do bruithí í do chuirdis uisge trithe da bruith. Boim don bhairghin boimigh <.i. misur beag arain> agus deoch do bhiodh aca roimh meadhon lae dia domhnaig. Leath na bairgine ceudna agus boim agus liach meala, anuair do chuireadh Dia chucu í, do bhiodh aca d'eis meadhoin laoi dia domhnaig. Tri soidhighe no tomhais dar bh'ainm bochtain do lionn agus leath-annlann, agus dá tteagmadh liach mheala faris sin ann, do cuirthi ar a ccuid brochain. As e sin meudughadh do bhí ara ccuid bidh isna hocht feilibh taobh amuigh do dhomhnach i ngach noin do tri noinib na hocht feili. f. 5b Geir agus usgadh blonag mhuic<e> no chaorach agus ae, ni ithdis íad. Do ithdis iasg agus feoil fiadaigh agus mhuc n-allta agus eis-feoil no enlaith an uair do gheibhdis a n-egmais throisgthe iad. Fa gnat<h>ach leo blaitheach do thabhairt dona manchaibh. Ní faca gur ghnath- ach sin ag Maol Ruain. Fear do sgeeadh ó iomarcaigh d'ithe agus d'ol do chuirdis trosgadh air no seachtmhain ar aran agus uisge. Fear do sgeeadh an sacramuint da fichead la ar aran agus uisge a pheannaid. Madh tenneas do bheuradh air an tshacramuint do sgeith ní cuirthi air acht seachtmhain troisgthe ar aran agus uisge. Mas a tteinidh no a n-uisge srotha do sgeifeadh í do chuirthi ceud psalm air. <Measuim go mbiodh an peannaid sin adubh- ramar faris an cceud salm>. Mas a n-ait in a ttiocfadis coin no madaidh agus go tteigeumhadh doibh sin d'ithe do cuirthí ceud la do throsgadh air. <L 30> Adubhairt Maol dithreibh ri Maol Ruain "As mor an dochar do gheibhim," ar se, "ona bolgamaibh" <measuim gurb uimi do gheibheadh se an dochar sin mar do biodh meud na hiotan ag a bhrosdughadh do chom dighe dh'ol agus marsin go bhfaghadh se saothar ag cur shrein ris fein>. Do fhreagair Maol Ruain é ag rad "Ata a fhios ag Dia nac<h> lugha ina sin an docomal do bhiadh a ndigh d'ol da madh eigion dam é." Annlann fa gnath leo do beith aca dia mairt agus dia dardaoín isin corghas mhor, orda eisg an tan nach biodh annlann oile aca. Gibe do chaitheadh biadh ria na trath iomchubhaidh fein do cuirthi trosgadh air ann. Do chonnairc me isin Pheannadoir gur mhaith a thabhairt air beith ar aran agus uisge an oidche d'eis an bhidh sin d'ithe roimh an am choir. An te chaithios meitheas no saill nach gnath ag an ccuid oile dona braithribh do chuis chráois, trosgadh as e a pheannaid ann, no beith da oidche ar arán agus uisge. An tí do chaitheadh biadh ar en-bhord re duine coin- dealbhaite agus a fhios aige go mbiodh se coinnealbhaite do cuirthi da fhichead la ar aran agus uisge air do pennaid. Ni mholadh Maol Ruain eisdeacht re ceol ar bith. Do bhi ancaire a nDeisgirt Laighean do sinneadh an sort ceoil da ngoirthe cuisleanna inde derivatur <cuisleannach .i. fear feadain no a shamhail>. Cornan ainm an fhir sin, fear e ara raibhe rath De. Do chuireadh Maol Ruain tiodhlacadh chuige do chom charadradh guidhe agus urnaigthe do dheunamh ris. Adubhairt Cornan <.i. re muinntir> Mhaoil Ruain "Do budh maith liomsa," ar se, "ceol do sheinm do Mhaol Rúain, dá madh toil leis." Adubhairt Maol Ruain iarna chlos sin do "Abraidhsi re Cornán nach sasfaidhear na cluasasa agam sa re ceolaibh talmhannaibh no go sasdar iad re ceol nimhe." An chuid don áos ait<h>righe do bhiodh romhillteach a bpeacad na codla agus da mbeirthi clann, do cuirthi seacht mbliadhna peannaide orra. An mhuinntear do dhoirteadh moran fola agus do niodh marbadh daoineadh, do cuirthi seacht <L 32> bliadhna dúir-pheannaide orra. An mhuintear do niodh peacadh f. 6a na codla a tteamplaibh no a n-eaglasaibh coisrigte, seachd mbliadna duir-pheannaide do cuirthi orra; agus an mhuinntear re ndeuntaoi an peacadh nír luga a bpeannaid da madh o thoil do geuntaoí an peacadh riú. Ní fidir se go cinnte ca lion mbliadhan do cuirthi ar an áos peannaide a n-aghaidh gach peacaidh dona peacadhaibh fo leith, an mo no an lugha iad ina seacht mbliadhna, no créud é an t-eidirdhealughadh ata idir pheannaide gach droinge ann do reir a bpeacadh. An mhuinntear ara mbiodh d'fhiachaibh seacht mbliadna pennaide do do bhídis tri cheathrachad la <ionann ceathrachad la agus da fhichead la> ar aran agus ar uisge gacha bliadhna, agus ní measgthaoí bainne na meadhg ar an uisge dhoibh ar feadh na ree sin, agus gan saill gan im gan feoil d'faghail go ceann na seachd mbliadhan, acht brochan mine do dheunamh doibh is na feusdaibh mora agus is na domhnaighibh. Ní bhiodh saoirsi an fhighill aca acht aon noin amhain gach féil dona hoicht-fheilibh. Ní dhiongnadaois ní budh mo ina dhá ceud sleuchtain san lo muna mbeidis ag deunamh oibre, agus maille riu sin adeirdís na tri caogad salm. Da mad don choimhthionol dobeidis ag deunamh, no fa umhlacht, ni dingnadaois acht da ceud sleuchtain. Mas doibh fein dobhidís ag deunamh oibre do nídís na tri ceud sleuchtain. An tí ag nach biodh leighionn do bheirdís obair dho re a deunamh .i. opus manuum. An mhuintear ara mbídh peannaid seachd mbliadhan do leigthí do chom comaoineach iad i ccionn leithe na haimsire fad <.i. a ccionn tri mbliadhan go leith> annsa miodnocht. Muna bfaicthear gurb lan-fhoirbhthi an aithrighe bhías aige idir ghniomhaibh amuigh agus inntinn asttigh, ní leigthear arís do chom comaoineach e go ccuire se na tri bliadhna go leith <L 34> oile do bhiodh roimhe dona seachd mbliadnaibh thairis. Ma do cithí ar a inntinn agus ar a oibreachaibh go mbeith comhartha maith aithrighe aige do leigthi do chom an mhiodnochta e na trí bliadhna go leith deideanacha. Fá gnath le muinntir Maoile Ruaín uile trosgadh do dheu- namh oidche dhomhnaigh a ttosach gacha míosa. Ní fuil a dhearbh aige an ar aran agus ar uisge do nidh siad an tros- gadh sin, no an boim agus bochtan meadhg-uisge do biodh mar cuid aca. Nír ghnath leo dubh-throsgadh do dheunamh .i. gan enni d'ithe. Sagart ar a bhfionntar cair contra castitatem, ni mholadh se a leigean do aifrionn do radh da ndearbthaoí an chair air. Muna dhearbhthaoí an chair air agus nach fuigthi cruthughadh 'na aghaidh ní coir leis a bhacail de aifrionn do rádh. Molaidhse don aos peannaide run daingean do bheith aca gan en-pheacadh do dheunamh agus dubh-dhruim do chor ris agus gan smuaineadh ar clainn na ar mhnaoi na ar mhaoin saogh<alta> an feadh bias siad ag deunamh na peannaide d'eagla go ccuirfidis . . . f. 6b As deacair leis curam na seandaoinedh agus na ndaoinedh easslán do ghabhail air ara dhocra cuidiughadh leo dochom peannaide ar bith d'fhulang: oir ni thig leo saothar na fighill do dheunamh, agus da laighdaigther a ccuid bidh ní foilngid é, agus romhor an peacadh orra. As doiligh leighios na muinntire <sin> muna raibhe contríthio rogheur aca agus aithrighe neartmar ina ccroidhe. Ní fhuil rea dheunamh riú acht an méud as eidir leo d'fhulang do chur orra. As doiligh leis fos leighios na ndaoineadh ndaidhbhir da tteagmhann sacrilegium do dheunamh no a shamhail oile do pheacadh, oir as doiligh dul eidir bochdachd na muinntire sin agus a bpeacadh. Ní hurus trosgadh do chor orra agus gan biadh ar bith d'airidhe aca d'eis an troisgthe, agus go madh eidir go bhfuigdis bás do ghorta muna ithdis na biadha na bud choir do lucht troisgthe, mar <L 36> ta feoil no saill no im, anuair do gheubhdaoís iad. Peannaid shaothair agus oibre do mholadh se do chor orra, agus gan trosgadh ar bith do chor orra, acht adeir se gur choir dhaibh fein trosgadh do dheunamh an méud go mbeith se ar a ccumus. Antí da n-eirgheadh dortadh sil 'na dhusgadh <.i. gan beith 'na chodladh> ab tre feuc<h>ain ar mhnaoí do thaiteonadh ris no tre smuaintigthibh salcha 'na chroidhe, no tre briathraibh neamhghlana, seachdmhuin do ordaigheadh Maol Ruain do chor do pheannaid air. An mhuintear nach itheadh feoil ar feadh na bliadhna, dá tteagmad gorta san tír no nach fuigdis aithearrach feola do bhiadh, do gheibdis cead fa chaisg pars fheola do dheunamh, agus an mhuinntear nac<h> deunadh pars fa chaisg ní bhiodh a chead aca pars do dheunamh go caisg aris. Do chuala me aige <ar ugdar an leabhair, acht ní thuigim cía aga ccualaidh se sin> gur ghnath leis na manchaibh an uair dobhí an Riaghail a tTír Dha Glas teacht on eaglais a bponc an meadhoin lae do chom na cuchdra <.i. na cisdeanaighe> la casg, agus gach en-duine do dheunamh pars feóla fa chomhair na gorta an bliadhain dár ccionn: oir muna ithdis pars fheola san chaisg ní iosdaois í gusan chaisg aris. Nir ghnath leis na fir-chleirc<h>ibh lus do beantaoi dia dom- naigh no praiseach, da mbeanfuidhe, no aran, dá bhfuinfidhe ann, do chaitiomh fa mar do hoibrighead iad san domhnach. An chuid d'aos na tuaithi tigeadh do ghabhail anmchairde, do hordaigthi dhó e féin do chongmail ona mhnaoi oidhchi dhardaoin oidhche shathairn agus oidhche dhomhnaigh, agus da ndeunadh an ní ceudna oidhche luaín agus an tan bios galar miosa ar an mnaoí do ba cóir e do rér anmchairdis Pheadair in libris Clementinis. Da n-iarrduois easbaig no pearsanna onoracha cead dona bráithribh no saoirsi fighle doibh, do ba gnath aca an cead sin do thabhairt uatha da madh la in budh iomchubhaidh <L 38> cead do thabhairt amach e .i. mun bhudh aimsir chorgais do bheith ann agus dá mbeith festa naoimh eigin ar an la: gidheadh munab a n-aimsir iomchubhaidh do hiarrthaoi saoirsi na fighle ge ttiobharthaoí an tshaoirsi amach a bfiadhnuisi na muinntire do iarrfadh í fá gnath . . . f. 7a Do fhiafraigh Maol dithreibh do Mhaol Ruaín an bhudh lór dho caoga psalm do ghabhail, dá tteagmhadh do foirceadal do dheunam san lo maille risan ccáoca sin. Adubh- airt Maol Ruain nar lor dhó gan a raibhe san tshaltair do ghabhail, ag rad: "Fer an chorráin agus na suisdeadh, an fharcha, agus an claidh do deunamh, as í furobair gach duine dhibh na tri chaoga psalm do ghabhail maille rena n-obair féin do dheunamh gach laoí, agus ni theid enduine dibh do chom a choda trath nona no go ccuire se crioch ar na trí chaogad sin; agus an tan do nid sin an uiread sin d'urnaigthe, agus an obair sin oile d'ualach orra maille ris sin, feuchsa creud as coir duit fein, ata ad mhanach, do dheunamh." As amhlaidh adeireadh Maol Ruain ris an muinntir do iarradh air guidhe orra agus soisgeul do thogbhail riú. "Guidh- idhsi orainne ar tus más maith libh sinne do ghuidhe oraibh, oir ap gnath Dia do guidhe ar gach uile bios ag guidhe orainn, ge nach aibeormaoís a ainm an tan do bheimis ag guidhe air." Isin aifrionn do ghuidheadh Máol dithribh ar gach nduine do mheasadh se do beith beannaigthi, ionnus go nguiddis sion airsion, oir do bhí aige gur ghnath guidhe ar gach aon do ghuidheadh orra. Do fhiafraig neach do Mac Uige Lis Moir cia an punc budh fhearr don chleirc<h>eacht, agus adubhairt gurb fos <.i. comh- nuidhe> ball don chleirc<h>eacht ar nach ccuala locht da fhaghail riamh. "Madh deirceach duine," ar se, "adeirthior gur misde é a dheircighe. Madh umhal, adeirthior anní ceudna. Madh troisgtheach e, adeirthior an ní cedna ris, agus cetera. Ní chuala me enduine aga radh riamh re duine eile gur rofhosaidh é no gur meísde e a fhosaidhe; oir," ar se, "gibe ealadha ara ttiobhra duine aghaidh, as í as fearr dhó do chom a beith aige, fos do dheunamh aice, agus go hairidhe agan chrabhadh, mas air do bheura se agaid." <L 40> Adubhairt inghean righ is na tirthibh thair re Fursa: "Créud red cosmhail thú?" ar sí. "As cosmail me re sean-ghobha agus a inneoin ar a mhuin," ar Fursa. "Créud í indeoín an chra- bhaidh?" ar sisi. "Fos ag etla" <.i. ag an ngloine>, ar Fursa. "Da ttugadh Dia dhuit," ar sisi, "ceap ina sáithfeá th'inneoín," ar sisi, "an anfuidthea aige?" "Do bá doigh go ndiongnainn," ar Fursa, agus do iodhbair sí dho an fearann ina raibhe sé 'na chomhnaidhe an uair sin. Do ordaigheadh se gan na sagairt da tteigeumhadh tuitim contra castitatem gan dul choidhche doibh fá ghradhaibh easbaig, oir as é glanadh pheacaidh an tshagairt aca dul fo ghradhaibh easbaig: acht ní coir <adeir se> easbag do beith gan cumhachta aige aifrionn do radh. Do sgar na gradha sagairt ris sin an tan do rinne se an peacadh, agus ni fillid chuige choidhce ge go ndiongnadh se peannaid. Do beirthior a cead dó comaoineacha do caitheamh d'eis peannaide moire. f. 7b An mhuintear doirteas fuil, mas dá ndeoín dogheuna síad sin, ní hail leis a mbeith 'na sagartaibh o shoin amach coidhche dhoibh .i. dul fá ghradhaibh, oir ní hiomchubhaidh leis do dhoirtfeadh fuil do iodhbairt chuirp Chriosd dá eisi sin. Deunadh maith ar ghleus oili tar beith 'na sagartaibh dhoibh agus teighdis do chom comaoineach d'eis peannaide do dheunamh. As í ní as maith leis do dheunamh don tí chuirios ní maith ar bith do dheunamh uaidhe fein, sin do ghabhail o duine, agus a ghealladh 'na fhiadhnuisi go ccoimhlionfaidh anní sin re a bfuil ag tabhairt mhoide. Tainig tuata docum Mocholmóg uí Litain d'fhaghail teaguisg sbioradalta uadha. "Créud í an sdaid ana bfuil tú?" ar Mocholmog ris, "an a lanamhnus ataoí?" "Ní headh," ar eision, "ataid tri bliadhna o do bhí buaín agam ris an mnaoí do bhí agam," ar se. "Nar gheall tú sin d'aoinneach?" ar Mocholmog. "Nír gheallas," ar seision. "As rofhada an aimsir sin re sgaradh ris an diabhal agus gan <L 42> teacht go Dia, oir as ann teid duine a muinnteras Dé, an tan gheallas se an ní chuireas roimhe, agus ghlacas se chuige e o duini oile." Féili naom, v.g. feil Chainnigh, an tan do theagmhadh í ar an satharn a n-eugmais an chorgais, do maithtí an figheall nóine a tTamhlachta a n-onoir Chainnigh agus <mar sin> dona feusdadhaibh oile. Nir fhiafraigh se an ndiongantaoí an ní ceudna san luan an tan tigeadh feasda naoimh eigin ann, no ar an mairt do cuirthi e, acht as í a doigh gur bh'iononn gleus do bhí aca dia sathairn, an tan do bhiodh feasda naoimh air, agus de luain. Feuchdar cionnas a ghnathughadh ag Maoil Ruain. Ní fhaca Maol dithribh go n-ithdis muintear Thamhlachta im oidhche dhomhnaig biodh go mbiadh feil Chainnigh ar an tshatharn. An mhuintear ara ccuirther bliadhain no a dhó pheannaide agus troisgthe ar fheoil, más eigion doibh feoil d'ithe do dhith a haithearraigh, ordaighidh se doibh an gheir agus na hae agus an bhlonag do sheachna, mas eidir dhoibh a n-aithearrach d'fheoil d'fhaghail. Adeireadh se gur peiriaclach cuis an anmchairdiosa, oir ma chuirionn duine an pheannaid dhligtheach agus dothuill a pheacaid ar dhuine, as dócha a briseadh do ina a coimhlionadh. Muna ccuire se an pheannaid air, tuitfid fiacha an fhir sin air. "Bid daoíne agar lor leo do phennaid faoiside amhain do dheunamh," ar se. As innill do dhuine féin comhairle a leasa do sheoladh doibh gan a bhfaoisidin do ghabhail . Do chuir Elair uadha an mheid do ghlac se chuige d'áos na hanmchairde, mar nach diongnadaois a ndícheall agus go cceildis cuid da bpeacaibh san fhaoisidin. Ní fuilngeadh se en-duine do theacht chuige do chom a anmchairdeasa do ghabhail: gidheadh do fhuilngeadh se agus do mholadh sé don aos peannaide dul d'fhiafraighidh neith fa chúis a n-anmann <L 44> don áos fhoirbhthi .i. na manaigh fhoirbhthi aga mbiodh eolas ar theagusg do thabhairt doibh fa chuis a n-anmann: acht ní ghaibheadh se chuige féin do chom comhairle do tha- bhairt doibh daoine ar bith aga measfadh se anmchara do beith aca fein dobheuradh comhairle dhoibh. Do bhí Maol Ruain mar an ceudna: nir bh'ail leis Maol dithribh féin do ghabhail no go bhfionnadh se an raibhe se gan anmchara oile aige ara n-iarrfadh se teagasg, an ceud uair tainig se d'iarraidh teagaisg air fein, ag radh mar so: "An t-áos ceirde f. 8a .i. na goibhne agus na saoír, ní maith leo a ndeisciobail do dhul do chom duine oile d'iarraidh foghlama air, agus créud fa bhudh maith led th'anmcharaidsi do theacht chugamsa?" "Da fhoichill sin," ar Maoldithreibh, "tugusa cead na hanmcarad aga rabhadhus chugad." Annsin do ghlac Maol Ruain chuige an anmchairdeas agus do shleucht Maol dithreibh fana réir. Faoí anmchairdeas Eachdghuidhe <.i. ainm an tí do bhi 'na anmc><h><araid aige> dobhí Maolruain roimhe sin. Adubhairt Maol Ruain re Maol dithribh "Bliadhain ath- ghlanta linne an cheud-bliadhain tig far n-anmchairdeas, agus as eigean duit beith tri cet<h>racha lá ar aran agus uisge, achd lom bainne d'fhaghail a ndomhnachaib agus meadg bainne do chomasg ar an uisge isan sam-chorgas amháin." Adubhairt Maol Ruain re Maol dithreibh "Anuair cuirfeas tú thú fa breitheamhnus no fo smacht duine oile" <measaim gurb anmchara no athair sbioradalta adeir se annso> "an teine as geire mheasfas tú dod losgadh, ionnsaigh í", id est, qui tibi pepercerit. As é gnathugadh do bhí aca a tTamhlacht an tan tigeadh feusda naoim cuca, do ghabhdis na psailm san proinntigh d'eis proinne gan mhoill, agus do nidís oific don fheusda san eaglais da eisi sin, d'eagla go ccuirfeadh an feusda toirmeasg ar oifig na hoidche 'na ttiocfadh se: <tuigim as so go mbiodh oific cinnte aca fa chomhair gach eun-laoí maille re hoifig gach feusda da ttigeadh.> <L 46> Nír ghnath leis na manchaibh codladh san teampall, achd as é gnáth do bhí aca, dias do beith isin teampall go ham iarmeirghe agus na tri chaoga psalm do radh dhoibh an fad sin, agus dias oile do theacht a n-ait na deisi sin ag an iarmeirghe, agus iad sin do beith ann go maidin, agus na tri chaoga do radh dhoibh, agus codladh doibh o shoin go teirt. Fa gnath aca fear ag leugad an tshoisgeil agus riagla agus fearta na náomh an feadh bhid na braithri ar a ccuid no ag caithiomh a bproinne, ionnus nach ar a bproinn bhias a n-aire, agus do ní an fear sin bhios ag an leughthoracht a phroinn fein tráth nona roimhe sin; agus fiafraighthior iarnabharach do gach aon diobh creud do leughadh ann, da fheuchain an raibhe aire aige ar an leughthoracht a n-aimsir na proinne. Adubhairt Maol dithreibh re Maol Ruain "Do bhadar ceithri fuinn agam re fada," ar se. "An ceud-fhonn," ar sé, "do bhaoí agam .i. a ttainig do naomh-leigheann go hÉirinn do leigeadh damh agus suil do thabhairt air. An dara fonn," ar se ".i. me féin do beith ag timthireacht no ag mionasdralacht isin tigh manach as foirbthi agus bhudh mo creidiomh do beith isin tír a mbeinn, as go ttuillinn beannachta na sruithead do bhiadh isin tigh sin. An treas fonn," ar se, "mo shaith cainnte d'fhaghail riotsa, agus go ttuillinn beannachd do mhuinntire, idir an mheid diobh re ndiongnuinn cainnt agus an mhéid nach diongnainn." Ni faghaim an dá fonn oili aige. f. 8b Adubhairt Maol Ruain "As eadh adeireadh ar sruith <.i.> Fer Dhá Chríoch <.i. ar n-athair no ar n-anmc><h><ara> rinne go madh coir a ndeigh-mhíana do cheudughadh dona manchaibh ionnas go ttuilldis an luaighidheacht budh fhiú na gniomha maithe do gheundaois." Biadh do cuirfidhe a bfad do chom duine dia domnaigh nír ghnath aca an biadh sin do brigh go n-iomchairthi san domhnach e. Da mad leasg leis a dhiultadh d'eagla go ccuirfeadh se doilgios ar an mhuinntir do chuirfeadh chuige <é>, doba ceadaigtheach do a ghlacadh agus a roinn ar na boch- taibh. <L 48> An fiach aibhni budh choir do bhualadh oidhche, mar nach biod do ghnath aca a bhualadh oidhce luaín mar onoir don domhnach, dobheireadh Maol Ruain fa deara a bhualadh trath nona dia sathairn, agus as uime do buailtí é san satharn .i. Maol dithraib do fhiafraigh do Maol Ruaín an bhudh cead leis an fiach aibhni na haidhchi luaín do bhualadh de sath- air<n>, "oir," ar se, "ma chluinid áos na sean-cheall morsa do gach leith dinn go mbuailmidne fiach aibhne dia domh- naigh, ni fhuil obair ar bith nac<h> diongna siad dia domhnaig", agus do cheaduigh Maol Ruain an fíach aibhne do bhualadh día sathairn ar an adhbar sin. A ccionn gach miosa dardaoín do bhiodh bearradh aca, agus an tan do theagmhadh dhoibh an dardaoín sin nach diongna- daoís e do bhearrdaois dia haoine no dia sathairn fa neasa: no da leigthi do chom an domhnaigh é ní berrdaoís go haimsir an bhearrtha aris .i. go ceann miosa oile: Maol Ruaín do ordaigh sin. As amhlaidh do ghabhdaois deachmaidh .i. a mbeith d'airnéis ag duini do leigean amach ar bearnaidh agus an deach- mhadh ainmhidhe do thabhairt do Dhia, taobh amuigh dona damhaibh. Ní gabhthaoí a ndeachmhaidh do brigh go ngabh- thaoi deachmhaidh a sáothair .i. deachmaidh an arbha, agus as amhlaidh do ghabthaoí a dheachmhaidh sin, gach deachmhadh carr dhe do thabhairt don eaglais dar choir é no dona bochtaibh. Antí nach eisdeadh aifrionn de domhnaigh fa hí a pheannaid tri chaoga do radh a ttigh druite 'na sheasamh agus a shuile duinte: <ní thuigim an tri chaoga psalm no paidear no créud na tri caoga adeireann se>. Blonag muice no cháorach no feóil fhiadaigh no ainmh- idheadh ar bith oile, nir ith se iad sin o thionnsgain se beith 'na chleireach, achd bradan amhain fa gnath leis do chaitheamh. Do chuala me Cú Eachdge aga radh nach tugthaoi a chead dó eín-fheoil dá ndubhramar d'ithe na hocht mbliadhna do bhí se gan fheoil, agus nach tugthaoí a chead d'eunduine aca a hithi la casg fein ar feadh na n-ochd mbliadhan sin. <L 50> Hymain Mhichil adeireadh se <gibe he> roimh dhul do chodladh dhó agus Imain Mhuiri roimh iarmheirge: Imain Mhichil aris d'eis iarmheirge agus Iomain Muire ar maidin. Cuairt coimhghe Mhichíl agus cuairt coimhghe Mhuire anmanna do bheireadh se ar na himnaibh sin. Imain Mhichil adeireadh se ar an mbíaid agus Hymnum dicat a meadhon laoí dia domh- naigh. Ioman Mhuiri adeireadh se ar an mbiaid oidhche luaín. Do niodh se ced sleuchdaín agus crosfigheall ris an mbiaid agus adeireadh se Hymnum, Unitas agus Cantemus <ni thuigim an isin lá do nídh se an uireadsa, no ag radh na bíaide dhó do niodh se iad>. Gach crosfhighill da ndiongnadh se adeir- eadh se Imain Muire leis an ccroisfighillsi agus Iomain Micheil leis an crosfhighill oile fa seach. Ni dingentaoi fliochadh dhó dardaoin féin isin tsheachd- mhain feadh an chorghais, achd dia domhnaigh. <Ni thuigim an fliuchadh sin, achd munab braiseach no brothchan as mian leis do thuigsin faoí>. f. 9a Nir bh'ail leis iasg do chaitheamh isna laithibh ina mbiodh lagsaine ag na braithribh .i. mairt agus dardaoin, taobh amuigh don domhnach, dá tteagmhadh fesda fein ar na laoithibh sin. Fa gnath aca cet<h>ar-leabhar an tshoisgeil do leughadh a n-aimsir phroinne go ceann mbliadhna .i. uair san mbliadh- ain, agus leabhar dhiobh do leughadh gach raithe .i. leabhar Matha san earrach, agus cetera. Ceithri croisfigle do niodh se san lá maille re ceileabhradh na teirte agus gabhail eugnairce 'na ndiaid agus croisfhighill ris an mbíaid 'na dhíaidh sin agus Hymnum agus Unitas. Adeireadh sé na sailm go ruige an caogad deidheanach. Do niodh se crosfighill ris an ceud chaogad. Do niodh se crosfighill oile a ndeireadh an chaogad mheadonaigh, achd is Cantemus adeireadh leis an ccrosfhighill sin. Do niodh se croisfhigheall oile ag Domine Probasti, achd as Imuin agus Imuin Mhichil adeireadh sé gach re n-uair annsin agus do niodh se crois-fighill fa dheoidh leis an triochad paidear. Bíaid Mhicheil do bheireadh sé d'ainm ar an mbíaid le n-abradh Iomain Mhichil, <L 52> bíaid Mhuiri don bhiaid le n-abradh Iomain Muire. Biaid bheag do bheireadh se d'ainm ar an mbíaid le ndeunamh an chroisfighill deireadh laoí, do bhrigh nach ccantar Unitas no Cantemus uirre no le. Cantar Magnificat uirre, agus Ymnum. Gach uair adeirthior Benedictus ag easbart, ag iarmheirghi agus ceileabhrad anteirt <measuim gurb ar primh do beir se anteirt> eo quod sit ante tertiam adeirthior paidear agus cré, óir ni fagaibthior an chré amuigh gan ghabhail. Gach biaidh ar a ccantar Magnificat agus Imnum agus Unitas agus Cantemus, Ego vero orationem as eadh chantar uirre. Bíaid iarmheirghi, Magnificat agus Averte faciem tuam cantar uirre. Urnaigthi dul do chodladh, Averte faciem tuam cantar uirre. O ro criochnaighthior an iarmeirgi agus na tri Hymnum for lex agus Imnum dicat a ccroisfighill, Ego vero adeirthior ann agus paidear. Parce iarsin, a choisreagad na dhiaidh sin, agus biaid iarsin. Fa gnath leis a choisreagadh sul fa suidheadh se iar ndul astteach dho, da madh san eaglais no san proinnteach no ina theach urnaigthe no ina theach foirceudail do rachadh sé. An tan do theigheadh siad don phroinntigh do chaitheamh bídh do beantaoi cluigin doibh, no do buailti maide sgine ar an mías-chuadh <measuim gurb soideach eigin práis no petair sin ina mbídís na miasa da ccoimhéud> no ar mheis fein, muna raibhe clog ann. Do chandaois paidear iarsin agus Alleluia agus Qui dat escam omni carni, Confitemini Deo coeli agus Gloria Patri, etc., agus Edent pauperes et saturabuntur et lauda-bunt Dominum qui requirunt eum: f. 9b Vivent corda eorum in soeculum soeculi. Gustate et uidete quoniam suavis est Dominus, beatus vir qui sperat in eo: Timete Dominum omnes sancti eius, quoniam non est inopia timentibus eum. Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das escam illorum in tempore oportuno: Aperis tu manum tuam et imples omne animal benedictione. Benedicantur nobis, Domine, omnia dona tua quae de tua largitate sumpturi sumus, etc. Jube, domine, benedicere, etc. Benedicat Dominus haec omnia. Amen. <Aille do bheir se dh'ainm ar an altughadh sin>. Adeirdis paidear d'eis na haille sin. <L 54> Adeireadh an ti do bhiodh rompa <measuim gurb e sin an> Hebdomadarius "Imannaire" Imannaire, ut recolo, erat terminus quo utebantur subditi petentes licentiam superiorum ad aliquid aggrediendum. Adeireadh an dara fear do ba mho ugdardhas do bidh asttigh <measuim gurbh e sin an biocaire maol do bhiodh aca> "Cead" .i. "as cead duibh suidhe do c<h>om bidh." Adeireadh an t-uachtaran annsin "Améun". Adeireadh an tánaise .i. an dara fear sin dob onoraighe dhibh arís "Imanaire." Adeireadh an t-uachtaran "Benedic." Adeir- eadh an tanaisi iarsin "Dia libh." Adeireadh an t-uachtaran "Amen." Adeireadh an tánaisi aris "Imanaire." Adeireadh an t-uachtaran an "Cead." Adeireadh iarsin "Benedic." Adeir- eadh an t-uachtarán "Dia libh." Adeireadh an tanaisi "Améun." Ní labhradh enduine astigh ar an bhfad sin acht an dís sin dob uachtaraighe no fa sine asttigh. Do bhriseadh an t-úacht- aran an t-aran agus do roinneadh se a ccodchannaib beaga e, agus do berthi cuid dibh sin do gach enduine dhiobh ar a bhois, agus do chaithdis an beagan sin agus adeirdis paidear roimh a chaitheamh, agus as é sin ceud ni do itheadh siad iar suidhe dhoibh. An uair fá mithid an deoch do bheannachadh do beantaoí an cluigine no sagh na sgine ris an mías-chuadh no ris an méis, no bascrann. Adeirdís ann sin Confiteantur tibi Domine, etc., as ionann e agus an ní adeirmid fein <adeir fear an leabair>. Ní diongnadaois figheall idir da notluig no dhá chaisg agus ni buailtí fiach aibhne ann. Ni dentaoí croisfighill fri Hiomnum iarmeirge leo agus do maitheadh se na sailm urnaighthi adearthaoi trath nona dhoibh an aimsir cheudna. An tricha paidear do chanadh se a ccros-fhighill a ndeireadh laoí, do ghabhadh se iad idir dha nodlaic agus idir dha chaisg, ge nach diongnadh se crosfhighill maille riú. <L 56> Do nidís an fhighill ar maidin an la d'eis epífania agus dia luain mionchasg agus do nidís an chrosfighill fri Hiomnum dicat ag iarmeirgi an oidche d'eis lae epiphaniae agus aidhche luaín mionchasg. An bhiaid re ndendaoís figill ar maidin, do ghabhdaoís an bhiaid <sin> idir an da shollamain sin, ge nach diongnaidis fighioll na coimhidheacht. As e doba gnath doibh gach ní risa ndiongnadaoís figheall adeirdis an urnaighthi fein, biodh go maithfidhe an fhigheall: acht sailm urnaighthi f. 1Oa mhaittear ag easbart idir dá nodlaig agus dá chaisg acht ní maittear íad o mhion-chaisg go cingcidhis. Gibe la ara ttigeadh teacht Chriost as an Eigipt do onor- aighdhís e mar an domhnach, agus ni chualamar o Mhaol Ruain nar choir fighill noine do dheunamh, an la sin ar a ttiocfad se, da ttigeadh se ar mhairt no ceudaoín oir is iomdha feusdadha ag CRiosd isin bhliadhain. Adeirdis Benedicite idir proinn agus urnaighthi dul do chod- ladh ar ball na dhiaidh sin. Da tteagmhadh do neoch ol dighe no chaitheamh bidh ar bith o shoin amach dob eigean do ceileabhradh faidg <measuim gurbh ar chompletorium dobeir se an t-ainm sin> do radh o Chum invocarem go ruige Nunc dimittis. Ní maith, mar do níd daoine ann, dá teagmhadh doibh longadh d'eis cheileabratha faidhg Benedicite amhain do radh. Da madh mor an ita do bhiadh ar neach, ní ibdis deoch roimh iarmheirgh<e>: do ibhdís í idir iarmheirghe agus ceil- eabhradh dul do chodladh. <Do teighdis aris do chodladh d'eis na hiarmheirge>. As amhlaidh do chanad se na psalma: do roinneadh se gach caogad diobh a cceathair. As í an cheud-ghabhail aige o Beatus uir go Domine quis habitabit. Do shleuchtadh se annsin agus adeireadh se paidear agus Deus in adiutorium meum intende go roiche festina, agus adeireadh se iad sin roimh gach gabhail. O Domine quis habitabit go roiche Dominus illuminatio an dara gabhail, agus paidear annsin agus cetera, mar do bhí túas. <L 58> O Dominus illuminatio go roiche Dixi custodiam, agus paidear agus sleuchtain annsin. An dara caogad ó Quid gloriatur go roic<h>e Te decet, agus paidear ann sin agus sleuchtain. O Te decet go roiche Voce. O Voce go Misericordias. O Misericordias go deireadh. As ann do ghabhadh se cantic na gabhala deidheanaighe ag radh na psalm adeirthear ag iarmheirghi oidhche shathairn, oir as leis na hocht psalmaibh deidheanacha don ghabhailsi do ceileabharthaoí an iarmheirghe oidhche shathairn. An treas caogadh o Domine exaudi go roiche In exitu Israel: o In exitu Israel go roiche In conuertendo: o In conuertendo go Domine probasti: o Domine probasti go deireadh. As ann do ghabhadh se Magnificat ar ball d'eis bhiaide. Gach re ngabhail diob sin adeireadh se 'na suidhe agus an ghabhail oile 'na sheasamh, agus as mar do ba gnath a cantain. An phaidear sin adeireadh se a ndeireadh gach gabhala as as do chuaidh sí a ngnathughadh .i. duine naomhtha do bhí ag Coill Uaithne <ní chuirionn se ainm sís.> Nir ghnath leis eirghi gan paidear do ghabhail roim eirghe, na suidhe gan paidear do radh roimh shuidhe dho. An tan do eirgheadh se do ghabhail na gabhala adeireadh se paidear f. 10b ría n-eírghi dhó. An tan do chuireadh se crioch ar an ngabhail sin 'na sheasamh do shuidheadh se do ghabail na gabhala oile agus adeireadh se paidear ag suidhe dho, agus as as sin do chuaidh an phaidear a ndeireadh gach gabhala a ngnathughadh. Adubhairt Maoldithribh re Maol Ruaín "Do chuala me," ar se, "gurb í fighill as gnath le Duiblitir do dheunamh, na tri caoga psalm do radh ina sheasamh, agus sleuchtain a ndiaid gach psailm." "Ní mholaimsi sin duitsi," ar Maol Ruain, "agus ní mar sin as gnath linn an tshaltair do radh." "Agus cionnas as coir na cantice do ghabhail?" ar Maol dithreibh. "Atad dá mhodh ar a n-abairthear íad: an ceud-mhodh .i. a radh uile d'éis na salm, no tri cantice dhiobh do ghabhail a ndiaidh gach sailm," agus as mar sin fa gnáth le Maol dithreibh a radh. <L 60> Do bhaoí ancaire a cCluain Iraird, fá mor a saothar. Do nidh se dá ceud sleuchtain ar maidin agus ceud gach tratha agus ceud ag iarmheirghe. Seacht cceud sleuchtain uile do niodh sé isna cet<h>ra huairibh fichead. Do hinniseadh sin do Mhaol Ruain. "Dobheirimsi dom breithir," ar se, "biaidh sé dreas d'aimsir roimh a bhás agus ni dhiongna sé eun-shlech- dain." Do fioradh sin, óir do ghabhadh a chosa ris ionnus go raibhe se aimsir fhada roimh a bhas nar feud se ein- tshleuchdain do dheunamh ar an iomarcaigh do righne se cheana. Aighean no coire a ndeuntar ionnlad nó ina comuisgthear fothragadh, nir ghnath leo lionn na feoil do bruith isin choire sin, agus nir ghnath brothcan do dheunamh quod nunc nemo obseruat no go ccuirthear do chom an chearda, agus go mbúailtear tri cuarta timcheal an t-ord greasuidheachta air. Ní hurusa leis tiodhlaicthe ar bith do ghabhail on aos tuaithe: gabaid drong oile íad do chom a ttabhairthe dona bochtaibh, do brigh nach tiobhradaois aos na tuaithe dona bochtaibh íad. Dar lasna tuatadhaibh as lór doibh do chom dola go flaitheas De ní do thabhairt da n-anmchairdibh, agus go mbid na hanmchairde aca ar a ttoil fein o shoin amach. Gidheadh as fearr don mhuinntir chuirios rompa beith foirbthe . . . Gibe do gheunadh ferg ré neach da bhraithribh, taobh amuigh no 'na inntinn astigh, fa gnath aca trisd do chor air, <ni thuigim créud as mian leis san trisd sin>, no da ttugadh se aithis do treusan feirg, do chuirthi trosgadh air ann. As eadh adeireadh Maol Ruain gur choir dó maitheamhnus dh'íarraidh ar an tí ro tharcaisnigh se san fheirg, dá madh nach do mhuinntir an tigi e; agus da madh do mhuinntir an tighe fein, ma do bhudh duine ar a raibhe meas maith e roimhe, adeiread se gur choir dho maitheamhnus d'iarraidh air; agus mas giolla no searbfhoghantuidh é, ní mholann don mhanach do ní an feirg maitheamhnus d'iarraid air, d'eagla <L 62> go ccuirfeadh se a ttarcaisne e, acht trosgadh amhain do san fheirg do rinne. <Muna raibh eagla Día ar a shamhail sin do dhuine no muna raibhe eagla> An giolla ar nach bía eagla Dé, muna raibhe eagla aige roimh an manach, ní mor a ccas do chuirfeadh ann agus ní mór an cás . . .
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
