Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Guth na nGAEDHEAL Márta 1914
Title
Guth na nGAEDHEAL Márta 1914
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1914
Publisher
The Gaelic League of London
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Guth1914_03> <L a> <B 1914> <C Prós> <M 8> <T Guth na nGaedheal> <U Údair éagsúla> <F Guth na nGaedheal> GUTH na nGAEDHEAL. MÁRTA 1914 <L b> <L i> GUTH NA nGAEDHEAL <L ii> Cumann Éireannach na Liteardhachta. <L iii> <L iv> <L 1> <L 2> <L 3> <L 4> TIG AN BRÚNACH ÓG & A BHEAN ABHAILE. (Blúire as úr-sgéal nár foillsigheadh fós.) Ba mhór an lá, i gCathair na dTrí nUisge é. An té thubhradh cuairt ar an tsean-Chathair aoibhinn an lá sin, cheapfadh sé go mba lá saoire é, acht níorbh eadh. Mar sin fhéin, b' iongantach an lá grinn agus aoibhnis ag an bpobul é, mar nach raibh Daithi Brún an t-é b' ionnuine & b'aoibhinne ag lucht na Cathrach le pósadh … Bhí lucht oibre & lucht maraidheachta, idir bádóirí & mairnéalaigh & iasgairí, ag sráidigheacht thríd an gCathair ó mhoch na maidne & gan ceó le déanamh aca acht a bheith ag gabhail timcheall n-a ndrongaibh beaga ag deanamh grinn & sgléip' dhóibh féin. Bhí cuid aca ag ceóltóireacht & ag gabháil amhrán meidhreach, cuid eile ag trácht ar Dháithi agus ar a mhnaoi: dream a' rádh go raibh sí go ró-mhaith dhó má bhí sí daibhir féin — nach raibh a h-athair sean Cholmán Ó Conaire i n-ann dhá chéad caorach a dhíol ar aonach na Cathrach uair, agus an uair sin céard a bhí i n-athair Dháithi acht saor bád ag obair ar a pháidhe lae? Acht bhí dream eile ann, agus do cheapadar siúd go mba mhór an dochar do Chathair na dTrí nUisge nach bhfuair an t-óigfhear bean le spré mhaith, & go bhfuigheadh dá dtogróchadh sé: nár mór an lear maitheasa d'fhéadfadh sé a dhéanamh leis an airgead — níorbh fhios cé mhéad eile saor bhéad ag obair ar pháidhe aige! Acht idir céoltóirí & lucht dhispóireachta & eile ní raibh aon fhear le fágáil a cháineadh Dáithi Brún; b'é peata mór an phobuil é. Má bhí a leithéid do dhuine deórata san gCathair bhí ciall aige agus an cáineadh a dhéanamh ar a theaghlach fhéin an lá mór seo. I n-aice na duganna is mó bhí na daoine bailighthe, mar is i gCeann Cuain thoir bhí an pósadh le déanamh, & is anall thar cuan i mbádaibh a bhí faoi'n lanamhain óig & a muinntir theacht. Bhí coitíní beaga, céad díbh ar a laghad, & an uile choit díbh de dhéantús na mBrúnach, ag bórdáil ag béal na duganna, ag fanacht go bhfeicfidhe an cabhlach bád a bhí leis an mBrúnach & a bhean a thionlacan anall. Ní raibh bád ná soitheach sna dugannaibh, ná ar an ród gan bratach a bheith ag <L 5> follumhain go h-aérach ós cionn a crainn seóil aici. Go deimhin b' aoibhinn an radharc iad leis an méid bratach & meirg iol-dhathach a bhí i n-áirde aca. Bhí cuid aca níos measa ná an chuid eile. B'iad siúd na h-úcaérí & na trabhlaérí & na sguanaérí, na gleóiteóigí & na púcáin rinne Muinntir Bhrúin & a gCuideachta. An monarca bád bhí ag Muinntir Bhrúin i n-aice leis na dugannaibh is mó chuirfeadh iongnadh ar stráinséar san gCathair. Ní fhéadfadh sé aonnidh dá raibh taobh istigh de na ballaibh árda fheicéal, & ní bhéadh a fhios aige cé'n fáth gur tógadh na ballaí árda sin, nó cé'n fáth gur cuireadh na geataí láidre daingne sin orra, mar ní raibh comhartha céirde ná seilbhe le feiceál ós a gcionn acht bratach mór bán le gaoithe & na focla seo sgríobhta air i litreachaibh móra dearga:— Fáilte romhaibh go Cathair na dtrí nUisge! Acht na teinte cnámh a rinneadh ag ceithre árdaibh na Cathrach! Agus na cleithe árda caola, clúduighte le éadach dearg a bhí 'n-a seasamh, gach fiche slat ó n-a chéile, ar dhá thaobh na sráide ó'n bhfanán go teach an Ghuib mar ar chomhnaigh an Brúnach! Agus na lochráin bhídeacha gloine a bhí ar crochadh as téadaibh caola cnáibe idir gach dhá chleith díbh! San oidhche nuair a las- faidhe na lochráin sin, & nuair a dheargóchaidhe na teinte cnámh bhéad an greann ar fad ann — sin é cheap a lán. Ní lucht oibre amhain a bhí ar na sráideannaibh an lá mór seo. Bhí dream beag de lucht Chomhairle na Cathrach, & daoine measamhla nach iad, ag an bhfanán le fáilte oifigeamhail a chur roimh Dháithi; mar ní amhain go raibh sé ar an bhfear ba mhó maoine san gCathair, acht bhí sé ar an duine ba chríona comhairle & ba chéillidhe breith dá raibh ar Choiste na Cathrach. Bhí an Maor féin ann; slabhra óir faoi n-a mhuineál & anuas ar a bhrollach; fallaing trí-dhathach síoda go sálaibh air, & samhail na h- eochrach nár eirigh le saighdiúiribh Chromaill bhaint de'n maor bhí ann le n-a linn ag giolla le n-a thaobh. Bhí sé go mór-chúiseach uaibhreach; acht má bhí is beag an áird tugadh air: ní h-é Seán Carrach, mar tugadh air, bhéadh n-a mhaor an chéad bhlian eile acht Dáithi Brún an t-óigfhear groidhe a raibh saoghal & sláinte & saidhbhreas — agus bean ar a mhian aige! Bhí an dochtúir Ó Riain ann — goidé an dóigh bhéadh ar aonnidh gan Rianach na coise ádhmuid bheith sa lathair? Ba dheacair cuairt fhada a thabhairt ar Chathair na dtrí nUisge an tráth sin, gan aithne chur ar an dochtúir ó Riain. Féach anois é ag an bhfanán, & obair na cathrach air, má's fíor dá chainnt & dá chosamhlacht. Tá sé annsin i n-aice an mhaoir — sin é é; an firín beag a bhfuil <L 6> an chulaith thabhóide air, & gloine a bhfuil slabhra beag óir as, n-a leathshúil. Tá maide n-a chiotóig aige le cabhradh leis an leath-chois slán. Acht an cnap óir atá ar bhárr an mhaide sin! Nach iomdha duine cheap é ghoid uaidh? Nach é atá gnóthach, nach é tá cainnteach, nach é tá postamhail? Acht ná cáintear é mar gheall ar a mhór-chúis, an lá mór seo ar chaoi ar bith: narbh é an cara ba dhílse & dob' ionmhuine dá raibh ag Dáithi Brún ó cailleadh a athair seacht mbliadhna ó shoin? An fear óg sliochtha deagh-chumtha féasógach atá ar dheir an dochtúra, sin é Seóirse Ó Cathasaigh. Éist leis ag cainnt. Nach é an duine solamhanta gol-ghlórach é? Níl baoghal air — dheamhan deór a shileas sé. Is minic an Dr. Ó Riain & Daithi féin ag déanamh magadh faoi, agus iad ar a suaimh- neas. Ag iarraidh a bheith ag déanamh amach cé mhéad airgid a bhí amuigh air bhíos sé de ghnáth más fíos do'n Dr. Ó Riain. Ní raibh thar beirt de na daoinibh ughdarásacha bhí 'sa láthair ag an bhfanán an lá beannuighthe seo nár chuir sé a ainm ar phaipéar ón mbannc dhó uair éigin. Tá fhios aige go maith nach bhfuil an fear beag beathaidhe dearg-phlucach a bhfuil cuma baraille air, & ar a dtugtar an Gandal, acht ag iarraidh fail fhághail le iarraidh air a ainm a chur le aisge chéad phunnt ón mbannc; má chuireann, beidh & mara bhfuigh' an mac an guth sin, ní bhfuighe sé achrann & ár sa mbaile, beidh a bhean le mire; mara gcuirfidh, ní bhfuighe a mhac guth ón nGandal, an posta inniltheóireachta faoi 'n gComhairle atá de dhith air. Ní raibh éinne do'n dream uasal sin ceanamhail ar an mBrúnach acht amhain an Dochtuir Ó Riain. Is dearbhtha nach raibh Dáithi Brún gan locht; acht an choir is measa dá ndeárna sé níorbh eól dóibh san í. Pé coir, pé droch-ghníomh cuireadh n-a leith, níor thugadar orra acht baois na h-óige ó bhí gádh aca le n-a cháirdeas. Ar mharbhuigh sé an mairnéalach úd fadó? Cé d'fhéadfadh a rádh? Bhí an fear bocht faoi'n bhfód anois ar chuma ar bith. Faoi Shal ní Ghríobhtha & a páisde? Níor cuireadh sin n-a leith ariamh ós árd: dá mbhéadh fhios ag an drong seo é, ní mórán fáilte chuirfidís roimhe … ba bhréagh le n-a bhfurmhor a leithéid de sgéal a chlos — bhéadh sé n-a bhata aca le n-a cheannsughadh, leis an eirghe 'n-áirde bhaint as. Acht “toga fir atá san mBrúnach,” sin a raibh de phort aca an lá mór seo … Bhí daoine eile sa gCathair a cháin an Brúnach, & a rinne tromaidheacht & cúl-chainnt & biodán air. An iongantas é? Ar neamh féin nach ndéarna lucht an uaibhir & an éada achrann tráth? Acht tabhair an leabhar air, cuir geall air, cuir do léine air, nach ar na sráideannaibh & nach sna tighthe ósta, & nach timhceall na duganna bhí an drong seo. Na céoláin! Bhí eagla orra <L 7> srón a chur taobh amuigh de'n doras an lá mór seo. An Brúnach a cháineadh lá a fhéile! Cá bhfuightheá an suarachán i gCathair na dTrí nUisge a leigfeadh do'n dream fíor-íseal sin an Brúnach óg, fear déanta na long, fear canta na n-amhran, fear sgaptha na maoine, an fear a bhí séimh le bocht & le nocht, an fear a chosain an Chathair ar an namhaid istigh, agus ar an namhaid amuigh — cé leigfeadh dhóibh a cháineadh lá a fhéile lá a phósta? Bhí an ghrian faoi nuair a facthas cabhlach an Bhrúnaigh faoi lán tseól & soillse thiar faoi Ghob an Fhaoileáin. Ní raibh acht smathamh beag de'n ghaoith aniar ndeas ann, acht ní túisge facthas an cabhlach ná cluineadh ceól bheidhlíní ar an ngaoith ó lucht an chabhlaigh. Bhí an ceól go bog binn i dtosach, acht i ndiaidh tamaill, tháinic borradh & fuineamh ann; acht níor fhéad aonduine dhéanamh amach ar athruigheadh an port, nó an de réir mar bhí na báid ag druideadh leis an talamh bhí an borradh ag teacht san gceól. Faoi dheire stad ceól na mbád, acht chomh luath is stad thosuigh an bhuidhean ceoltóirí a bhí cruinnighthe ag an bhfanán, agus bíodh gach re dreas ceóil aca go raibh na báid beagnach i dtír. Idir dhá dhreas ceóil thárla comhradh beag idir beirt a bhí le feiceál go soiléir i n-aghaidh na spéire ar bhórd tosaigh an chéad trabhlaére. “Go dtachtar na ceóltóirí sin,” arsa an bhean. “Ámén,” ars an fear a bhí le n-a taobh & é i ngreim laimhe innti. “Lean leat leis an gcainnt a Dháithi,” ar sise, “cuirim spéis mhór sa méid adubhairt tú; go deimhin & go dearbhtha dhuit a Dhaithi,” — agus thosuigh sí ag déanamh aithris air, “is binne liom do ghlór ná aon cheól dár seinneadh ariamh;” agus thug sí féachaint air, ionnós nach mbéadh fhios aige céard eile do cheap sí a rádh. Dubhairt sí an fhírinne, acht bfeárr léithi ná cuid mhaith go gceapfadh a fear gur ag magadh bhí sí — ní raibh an chuthalacht bainte aisti fós. “Éist liom anois a Mhaighréid & ná bí chomh plamásach sin,” arsa Dáithi. “An pósadh dhéanamh i ngan fhios do na truagháin seo bhéas rómhainn ar an gcaladh, thú thabhairt abhaile liom gan gleó gan torann …” Thosaigh an ceól arís. “Ní gleó ná torann atá ar siubhal aca acht ceól bréagh,” arsa Maighréad & fonn uirri chur n-a aghaidh, “ceól chomh bréagh is chualas ariamh. Nach eadh anois? Ó ní chuireann tusa suim ar bith i gceól! Éist leis adeirim,” ar sise nuair a thug sí faoi deara ar a fhéachaint go raibh faoi í mholadh ar bhealach éigin. Acht níor eirigh léithi a chosg, nidh nárbh olc leithi. “Le seacht mbliana go leith a Mháighréid, bhíos ag súil leis an lá seo,” ar seisean; is cinnte go n-abróchadh sé a lán eile marach go ndubhairt <L 8> sise: “Bímís ag bogadh ar seo. Támuid i dtír.” Acht ár ndóigh, ní hé an fear léighinn amhain a thuigeas an leath-fhocal. Nuair a tháinic an lanamhain óg i dtír faoi dheireadh bhí an dubh-oidhche ann, acht bhí an teine cnámh a bhí ar Árd na Gaoithe thoir ag cur lasracha i n-áirde sa spéir; bhí an teme a bhí ar Ghob an Fhaoiléam thiar ag tabhairt soluis bhréagh do thonnaibh na mara; na lochráin bheaga gloine a bhí ar crochadh idir na cleithe árda caola, agus ó bhallaibh na seantighthibh, ba chosamhail le súile ainmhidhthe iad ag taithneamh san dorachadas … Tháinic an Brúnach amach as an trabhlaér; rug sé ar laimh as a mhnaoi nuadhphósta, & d'umhlaigh an bheirt do'n tsluagh a bhí bailighthe le fáilte a chur rómpa. Leigeadar siúd gáir, & gáir eile, a cluineadh treasna an Chuain. Tháinic an Maor sa láthair, & d'umhlaigh do'n bheirt go maordha, & bhronn orra an long bheag airgeadtha a bhí ar iomchur ag giolla. Thug an Brúnach a mhíle bhuidhcheas dhóibh uile, idir uasal & íseal, chuaidh sé féin & a bhean isteach i gcóisde, thug an giolla lasg do'n dá chapall, leig an sluagh gáir eile, agus siúd ar aghaidh an bheirt go tigh an Bhrúnaigh ag Gob an Fhaoileáin. Dubhairt Eoghan Cam go bhfuair sé féin sgilling de'n airgead ghea a chaith an Brúnach imeasg an tsluaigh an oidhche sin, ar an mbhóthar ann i ndiaidh seachtmhaine: acht cé chreidfeadh a leithéid? … Pádraic Ó Conaire. <L 9> <L 10> <L 11> <L 12> <L 13> <L 14> <L 15> <L 16> RÚN-TROID. Tuairim trí ráithe ó shoin do fógradh go h-árd go raibh Connradh na Gaedhilge i nguais a bhasgtha, go raibh dhá namhaid nímhneacha ar a thí, — namhaid aca laistigh de dhóirsibh an Chonnartha féin, agus an namhaid eile lasmuigh. Nídh nách iongnadh, do tháinigh scannradh & uamhan gan mhoill ar a lán daoíne creideamhnacha ar fuaid na tíre, & d'árduigheadar a nglór go bagarthach ins gach áird ghá shiafruighe ciarbh' iad na scriosadóirí úir-ísle seo do bhí tar éis éirighthe suas in Éirinn. Do deonuigheadh an t-eolas dóibh annsan gurbh' é an saghas ainmhidhe do bhí sa chéad namhaid fear duairc dubh-chroidhtheach droch-aigeantach a bhí ró- ullamh & ró-ghnóthach ar fad chun obair na Gaedhilge do chur chun cinn, & go raibh de dhánaidheacht ann a inntleacht féin do bheith aige in ionad ceann do bheith aige ar iasacht ó dhuine eile fé mar is gnáthach in Éirinn; agus gurbh' é saghas beithidhigh an tarna namhaid deamhan politidheachta ar chruth daonuidhe a bheartaigh greim d'fhághail ar an gConnradh chun a chuid droch-oibre féin do shaothrughadh. D'éirigh liúgh fiadhaigh láithreach ó cheann ceann na tíre & ghlaoidh na Gaedhil amach go feargach na fealltóirí úrghránda so do bhí ag teacht idir Éirinn & sábháilt a teangan do dhí-cheannadh gan trócaire, rud do deineadh go tapaidh ar an Árd-Fheis leis an gcéad namhaid le claidheamh “soluis” áirighthe, ach nuair a chuadhthas ar lorg an ropaire eile ní fhuarathas tásg ná tuairisg air: ba mhíorbhúil dá bhfaighfí, mar ní raibh a leithéid ann in ao' chor. Bhí an Connradh sábhálta; bhí an namhaid ar lár. Múineadh ceacht le fonn do scriosadóirí, ceacht millteach do chuirfeadh scáth & smacht iarainn feasda ar aon chreachaire bhaoth a bheadh ró-óg 'n-a smaoínte, nó ró-dhúthrachtach & ró-dhána 'n-a ghníomharthaibh, agus a bheadh ar fiuchadh le feirg dá gcídhfeadh sé teanga a thíre ghá tachtadh ag na Sasanaigh. Bhí na Gaedhil go meidhreach dár ndóigh nuair a chonnaiceadar fuil fhealltach an droch-aicme sin ag gluaiseacht le fánaidh, mar do b'eól dóibh go maith nár bhaoghal do'n Ghaedhilg anois go rabhadar súd fé'n bhfód. Bhí an bóthar réidh chun lucht scriosta na teangan d'ionnsuidhe agus do ghlanadh tar imeall-bhórdaibh na h-Éireann. Bhí rae cródha ag teacht, rae na <L 17> troda & na fearamhlachta, — rae an eiséirighthe. Do b'fhada linn go léir gur léigheamair tuairisg na h-Árd-Fheise laochmhaire seo do chlaoidh lucht feille, ach níor mhór dúinn ár suaimhneas a cheapadh agus bheith foidhneach, mar bhí eagla ar an “gClaidheamh Soluis” go ngeobhfaimís bás leis an aoibhneas dá dtabharfí an cunntas san dúinn san iomlán gan mhoill, agus dá bhrígh sin fuaireamair é blúire ar bhlúire fé mar a thabharfá mísleán do leanbhaidhe, agus caitheadh tímcheall dhá mhí sul ar léigheamair an focal déidheanach de. Go deimhin ba bhreágh an píosa litridheachta é. Rúin? A dhuine, bhí an cunntas ag púsgadh leo, agus is iad do bhí go breágh & go láidir & go bagarthach. Ní dóigh liom go raibh namhaid fealltach ag an dteangain in Éirinn nár scaoileadh rún millteach aca fé n-a cheann, agus is furasta dhúinn a thuigsint cionnus mar do chritheadar go léir 'n-a mbrógaibh nuair airigheadar na focail fíochmhara ag feaduigheal & ag raobadh 'n-a dtímcheall. Bhídhtheas chun an Bhéarla do ruagairt as an nGaedhealtacht & é chur fé smacht sa Ghalldacht; bhídhtheas chun an Ghaedhilg do chur dá múineadh i gColáirtí na múinteóirí & í árdughadh airís 'n-a réim onórach dleaghthach ins gach gnó náisiúnta; bhídhtheas chun cigirí gallda do dhíbirt, agus mar bhárr bagair & tuar dian-chómhraic do fógradh go dána go rabhthas chun an Bórd Gallda do briseadh! Is fíor go raibh drong bheag shuarach sa tír a thosnuigh ag gáiridhe go h-árd & go magamhail nuair ráinigheadar na focail sin i dtaobh an tSeana-Bhúird Shasanaigh, ach tá fhios againn go léir gur dailthíní iad san ná béadh sásta dá mbeadh an t-Árd-Aingeal Mícheál ag riaghlughadh na h-Éireann, & níor chuireamair aon tsuim na gcuid masladh mí-bhéasaigh. Bhí an cogadh mór ag teacht, an cogadh is troime agus is déine dá'r tugadh sa tír ariamh. Bhídhtheas chun ruaig & briseadh & dearg-ár do chur ar an mBéarla duairc ins gach dúthaigh laistigh de cheithre fairrgí na h-Éireann, agus bhí Gaedhil go gnóthach ag cur faobhair ar armaibh i gcómhair an lae do-mharbhtha a leigfaidhe meirge na Gaedhilge le gaoíth. Bhíodar ullamh. Ní raibh uatha ach “an focal” chun an Ghalldachais do stracadh suas as na fréamhachaibh, & d'fhanadar chómh umhal & chómh foidhneach leis an bhfocal san & d'fhan a sinnsir leis in aimsir Dhomhnaill shleamhain-theangaigh Uí Chonnaill. Faraoir! fé mar adubhairt Solamh Saoi fad ó “an rud do bhí sin é an rud a bheidh, & an rud do deineadh sin é an rud a dhéanfar, mar níl aon rud nuadh fá'n ghréin” Bhí alltacht ar na Gaedhealaibh síothcháin do bheith sa tír nuair a fógradh cogadh, fé mar a bheadh ar aon treibh daoine lasmuigh de thigh na ngealt, & ní fheadaradar ó chúig árdaib Éireann cad ba cheart a rádh ná a dhéanamh nuair a tháinigh glór neamh-shaoghalta chúcha ar sgiathánaibh <L 18> na gaóithe & do chogair sé 'n-a gcluasaibh muinighin do bheith aca go fóill beag, mar “go raibh cath- mhíleadh aidhbhseach le teacht as an oirthear” Bhí an scéal ag dul sa mhuileann. “Droch-thromluighe éigin is dócha,” arsa na connradhthóirí scannruighthe n-a n-aige féin, ach tháinigh an cogar uathbhásach airís & airís eile ghá áiteamh go raibh an fuascailteoir uile-chómhachtach ar an slighe. Bhí iongnadh an domhain ortha ciarbh' é an gaisgidheach éagsamhlach so a bhí le éirghe as talamh nó uisge chun fóirsighadh ar Éirinn, ach is beag ná gur léimeadar as a gcorpaibh nuair d'innis an glór diamhair dóibh a ainm ait-Bhéasla — Home Rule. Ba léir do chách annsan nár ghádh d'aoinne sa tír lámh do chorrughadh ar son na Gaedhilge feasda, & chun na h-aimsire do chur isteach chuadhthas ar lorg seana-cháibín an Chonnartha chun é chur anonn go Meiriocá ag bailiughadh déirce d'Éirinn. Is cuimhin linn go léir cad é an scát & an t-uathbhás a bhíodh orainn & sinn 'n-ár ngarsúnaibh óga nuair a raghaimís ar rásannaibh nó ar chruinnighthibh spóirt, agus nuair a chidhmís cad iad na cleasa iongantacha sár-ghasda d'fhéadfadh fear na méarachán nó cearrbhach na gcártaí d'imirt os cómhair a súl ar dhaoine, ach dá bhféadfaimís bheith 'n-ár leanbhaí anois níl aon amhras ná go raghfaimís síos ar ár nglúnaibh óga roimis seadairí tréana Chonnartha na Gaedhilge, atá ábalta ar Sheághan Bhuidhe — rígh- chearrbhach an domhain — do bhualadh & smidiríníbh 'n-a chleasaibh gliocais féin. A dhuine chroidhe, nár chóir gur mithid duit-se & dómh-sa bheith tuirseach de'n amadántacht so, már má h-imreadh cleas díchéillidhe riamh tá sé d'á imirt ag an gCoisde Gnótha le dhá bhliadhain anuas. Do chuireadar a muinighin i bPáirleiméid nár rugadh fós — Páirleiméid a bheidh leath-Ghallda má riaghlui- gheann sé Éire choidhche — agus in adhbhar dlighe ná feadair aoinne anois féin a gcuirfear i bhfeidhm é, nó a mbainfear riaradh oideachais as. Tá aon tsólás amháin ann: tá rae na díchéille beagnach caithte. Scuabfar na scamaill as an spéir sul i bhfad, agus annsan caithfidh an Connradh claidheamh an áir do tharrac airís. Ó cuireadh 'n-a chlúdach é tá léir-scrios déanta ar an dteangain. Do díbreadh í as na mílte scol; tá sí ag imtheacht ar cos-in-áirde chun na h-uaighe ins gach páirt de'n Ghaedhealtacht nách mór; tá lucht Reachta an Urradhais & lucht Pension na sean ghá masladh & ghá tarciusniughadh; agus ní gádh a rádh cad é an namhaid nímhneach atá aici san Eaglais. Mar sin féin níor cailleadh ar fhear an mhisnigh riamh, & má thugtar adhaidh go fearamhail ar a naimhde anois féin ní baoghal do'n teangain. Bhí Éire glórmhar i gcómhrac riamh, & do réir na gcómharthadh is déidheanaighe tá blúire de'n treana-spioraid troideamhail sin ag múscailt i gcriodhthibh Gaedheal airís. Go leigidh Dia é! mar is beag ná táid dreoighte ag síothcháin. Eoghan Ó Súilleabháin. <L 19> <L 20> <L 21> <L 22> <L 23> <L 24> <L 25> <L 26> <L 27> <L 28> <L 29> <L 30> <L 31> <L 32> <L 33> <L 34> <L 35> <L 36> <L 37> <L 38> Éireannach. <L 39> CONRADH NA GAEDHILGE, LUNNDAIN. TAOISIGH AGUS ÁRD-CHOISDE Uachdarán (President): Mac Giolla Bríde (Lord Ashbourne). Leas-Uachdaráin (Vice-Presidents): Seaghán Ó Beóláin (John P. Boland, M.P.) Art Ua Briain (Art O'Brien). Cisdeóir (Hon. Treasurer): Tadhg Ó Ríoghbhardáin (Timothy O'Reardon). Rúnaire Onórach (Hon. Secretary): Máirtín Ó Rodaigh (Martin Roddy). Leas-Rúnaire (Assistant Secretary): Aindreas Ó Maolagáin (Andrew Mulligan). Padruig Ó Gríobhtha. Micheál Ó hAodha. Úna Nic Éil. Seaghán Ó Corcoráin. An tAthair Ó Fearghail. Seaghán P. Ó Ríoghbhardáin. Proinnsias Ó Dálaigh. Brian Brúcs. Máire Ní Fhlannghaile. Eilís Nic a' Bháird. Déirdre Ní Dhubhdáil. Tomás Ó Donnchadha. Eilís Dill Nic Ghabhann. Seán Ua Foghludha. Rúnaire na Féise (Festival Secretary): Seaghán Ó Corcoráin. <L 40> <L 41> <L 42> Cumann na bPiobairí nÉireannach i Lonndain — <L 43> <L 44> <L 45> Píobaí Móra (a) “Caitheamh an Ghlais” (b) “An Sionnach Ruadh” (c) “Dragain Inis Ceithleann” Píobairí — Giolla Easbuig Mac Aoidh. Lughaidh Mac an Uasail, Domhnall Ua Foghludha, Muiris Ó Conaill, Dubhghlas Nuadhat. “Meabhruighidhe Caithréim Bhriain” <L 46> Píobaí Móra (a) “An Diabhal & an Ministéar” (b) “Corn-Phíopa” (c) “Nell Ní Fhlaibheartaigh” <L 47 Píobaí Móra (a) “Caitheamh an Ghlais” (b) “An Sionnach Ruadh” (c) “Dragain Inis Ceithleann” Píobairí — Giolla Easbuig Mac Aoidh. Lughaidh Mac an Uasail (Árd-Phíobairí), Domhnall Ó Foghludha, Muiris Ó Conaill, Dubhghlas Nuadat. <L 48> “An Chúilfhionn.” An bhfaca tú an Chúilfhionn 'f í ag siúbhal ar an bóithre Maidin geal drúchta 's gan smúit ar a bróga? Is iomdh ógánach súil-ghlas ag tnúth le n-a pósadh, Acht ní bhfaghaidh siad mo rún-sa ar an gcúntas is dóigh leó. An bhfaca tú mo bhábán lá breagh 's í na h-aonar, A cúl dualach drisleanach go slinneán síos léithe, Mil ar an oíg-bhean, 's rós bhreagh 'na h-eudan, 'S is dóigh le gach spriosán gur leanán leis féin í. An bhfaca tú mo spéir-bhean 's í taobh leis An tuínn, Fáinní óir ar a meuraibh 's í a' réidhteach a cínn, Is é dubhairt an Paorach 'bhí 'na mhaor ar an luíng Go mbh'fhearr leis aige féin í 'ná Éire gan roinn. (a) “A bhean údh shíos ar bhruach an tsrotháin.” A bhean úd shíos ar bhruach an tsrotháin, Seo hú leó, seó hú leó, An dtuigeann tusa fáth mo ghéaráin, Seo hú leó, seó hú leó, 'S gur bliadhain 'sa lá 'ndiu fuadaigheadh mé dhom' ghearrán Seo hú leó, seó hú leó, 'S do rugadh isteach mé i lios an chnocáin Seó hú leó, seó hú leó. Seó hín, seó hín, seó hín, seó hín; Seó hú leó, seó hú leó. Seó hín, seó hín, seó hín, seó hín, Seó hú leó, seó hú leó. Seo é annso mo theach mór maiseach, Seo hú leó, seó hú leó, Is iomdha leann úr agus leann sean ann, Seo hú leó, seó hú leó, Is iomdha mil bhuidhe agus céir bheach ann, Seo hú leó, seó hú leó, Is iomdha sean-duine ar a nasg ann, Seo hú leó, seó hú leó, Seó hín, seó hín, &ml. Abair lem' chéile teacht amárach, Seo hú leó, seó hú leó, 'S an choinneal ciarach i gcroidhe a dhearnan, Seo hú leó, seó hú leó, Sgian coise-duibhe 'thabhairt n-a láimh leis, Seo hú leó, seó hú leó, 'S an capall tosaigh a bhualadh 'san mbeárnain, Seo hú leó, seó hú leó, Seó hín, seó hín, &ml. <L 49> An luibh a bhuain atá i ndorus an leasa, Seo hú leó, seó hú leó, Mar shúil le Dia go raghainn leis a bhaile: Seo hú leó, seó hú leó, Nó mara dtigidh sé fá'n dtrath sin, Seo hú leó, seó hú leó, Go mbéad-sa am' bhanríoghain ar na mná so, Seo hú leó, seó hú leó, Seó hín, seó hín, &ml. <L 50> <L 51> <L 52> (a) “Eibhlín a rúin!” Do shiúbhalfainn féin i gcomhnuidhe leat, A Eibhlín, a rúin! Do shiúbhalfainn féin i gcomhnuidhe leat, A Eibhlín, a rúin! Do shiúbhalfainn féin i gcomhnuidhe leat, Síos go Tír-Amhalghaidh leat, Mar shúil go mbheidhinn i gcleamhnas leat, A Eibhlín, a rúin! D'ólfainn féin bó leat-sa, A Eibhlín, a rúin! 'S d'ólfainn dhá bhó leat-sa, A Eibhlín, a rúin! Do shiúbhalfainn an saoghal mór leat, Acht cleamhnas d'fhághail óm stór, 'S ní sgarfainn go deó leat, A Eibhlín, a rúin! An dtiocfaidh tú nó n bhfanfaidh tú, A Eibhlín, a rúin? An dtiocfaidh tú nó'n bhfanfaidh tú, A Eibhlín, a rúin? Tiocfaidh mé's ní fhanfaidh mé, Tiocfaidh mé's ní fhanfaidh mé, Tiocfaidh mé's ní fhanfaidh mé, 'S euloghaidh mé lem' stór! Ceud míle fáilte romhat A Eibhlín, a rúin! Ceud míle fáilte romhat A Eibhlín, a rúin! Ceud míle fáilte romhat, Fáilte 'gus fiche romhat, Naoi gceud míle fáilte romhat, A Eibhlín, a rúin! CEARBHALL Ó MÁLAIGH. (b) “Meabhruighidhe Caithréimh Bhriáin.” Meabhruighidhe caithréim Bhriáin le'r ghnáthach buaidh Gidh tá laetha an ghaisgidhigh 'na luidhe, Gidh caillte don Múmhan é agus sínte 'san uaimh, 'S nach bhfillfidh go Ceann-Coradh a choidh'; An réalt úd na faith', a scap solus nach raibh fann Ar a gcath, tá anois baithte fa cheó; Acht tá leór-ruinn d'á lóchrann aig lasadh air gach lann, Lé n-ar dtréorughad chum treise ann gach gleó. A Mhúmhain, nuair do bronnadh ort lé féile neamh-ghann Gach maise, gach áille gus gach séan, Ar saoileadh go bhfuighfídhe air shlíabh nó a ngleann d'lorg fuathmhar oirc foirneartmhair dhéin — Bidheadh aig an lochlannach seanas cinte, fior, Go dtroidfeamoid fa shaoirse go treun 'S gur fearr a bheith bliadhanta faoi chreachda, le bheith saor, 'Ná támh uaire a slabhriadhibh faoi leun. Ná dearmadaidhe na có-laochra dílise, thug toil Bheith fastuighthe go calmach 'sa ngleó; Gidh bhidh caonach an ghleanna dearg lé n-a bhfuil, Níor theitheadar, acht thuiteadar d'éis clóth. An ghrain atá d'ar soilsíughadh, do chonairc iad 'na luidhe Air bháinseachaibh Osruidhe fa lár. Ná bídheadh smúid air, ná brat-bhróin anocht ag dul faoi Fá gur thuiteadar gan cúitiúghadh sa n-ár. <L 53> Píobaí Móra (a) “An Diabhal & an Ministéar” (b) “Corn-Phíopa” (c) “Nell Ní Flaibheartaigh” Píobairí — Giolla Easbuig Mac Aoidh, Lughaidh Mac an Uasail (Árd-Phíobairí), Domhnall Ó Foghludha, Muiris Ó Conaill, Dubhghlas Nuadat. (a) “Maidin i mBéarra.” Is é mo leun gan mise maidin aerach Amuigh i mbéarra am' sheasamh ar an d-tráigh 'S guth na n-éan am' tharraing thar na sléibhtibh Go céim an aitinn mar a mbíonn mo ghrádh. Is obann aoibhinn aiteasach do léimfinn Do rithfinn saor ó anabhroib an tláis Do chuirfinn cúl le sgamallaibh an t-saoghail seo Dá bhfuighinn mo dhóthain d'amharc ar mo cheud shearc bhán. Is é mo dhith bheith ceangailte go faon-lag 'S neart mo chléibh dá thachtadh annso sa t-sráid An fhaid tá réim na h-abhann 's gaoth na fairrge Ag glaodhach 's ag gairm ar an g-croidhe im' lár Is áluinn aoibhinn leathan-bhog an t-aer ann 'S gile ó'n n-gréin go fairsing ar an m-bán 'S ochón! a ainnir uasal na g-craobh-fholt Gan sinne imeasg an aitinn mar do bhímís tráth. (b) “Amhrán an Earraigh.” Go ciúin tigeann ál díl an Earraigh Thar máchraidh míne sgoth a's bláth Ó chodladh trom tá'n domhan ag éirghe Is tiochfaidh arís an Samhradh sámh. Ar feadh dubhluchra ceó is anfa Níor cluineadh guth binn na n-éan; Airís beidh gleannta is coillte ceólmhar A's seinnfidh londubh laoi gan léan Airís beidh gleannta a's coillte ceólmhar A's seinnfidh londubh laoi gan léan. Féach a's solus glan na gréine Ag dealrughadh sliabh a's mágh le h-ór 'S an mín-sruth gáireach glórach greannmhar Ag rinnce léithi tré bhruachaib feóir Do chán an londubh dílis domhsa I laoite Earraigh mín fadó A's measaim nuair a chídhim blatha Go dtiocfaidh airís an londubh leo A's measann nuair a chídhim blatha Go dtiochfaidh airís an londubh leo. <L 54> <L 55> <L 56> “'Slánaidh Dia Éire.” Ar an gcroich ag crochadh bhí Triúr mac óg do b'uaisle croidhe Buailte síos le díoghaltas dian righ, lár a mbláth Acht do sheas siad ós a chomhair Dána 's nós a sinnsear mór A's do chuadar chun báis le croidhe gan sgáth. Curfá. “'Slánaidh Dia Éire,” ar na gaisgidhigh. “'Slánaidh Dia Éire,” a n-aon guidhe. Cuma linn árd-chroich an táir Is Cuma bás ar mhagh an áir Ó nach cuma 's bás fhagháil d'Éirinn, tír ár gcroidhe Chuadar suas an staighre aimhréidh Ghlaodhadar go h-árd chum Dé A's annsin, a's téad na Sagsan gléasta leo Thug siad mar triúr dearbhrathar óg Síos ó'n gcroich le grádh aon phóg Dá dtír féin, dá nDia 's don tSaoirse fíor go deo Curfá. Air gach taoibh bhí an namha dúr Acht go dána sheas an triúr Óir ba chuimhneach leó díl-chroidhthe 'ngar 's igcéin Mílte croidhthe crodha fíor Thár an tsáile tonntach shiar A's na cáirde dílse 'n Éirinn naomtha fhéin. Curfá. <L v> <L vi> <L vii> <L viii> <L iv> <L v> <L vi>
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
