Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Gairmscoil an Airm, Ciste an Chonartha
Title
Gairmscoil an Airm, Ciste an Chonartha
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1922
Publisher
An Gaodhal
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1922_03_27> <L 4> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T An Gaodhal> <U Údair éagsúla> <F An Gaodhal> INDIU AGUS INDE I ngach tír, agus i ngach aois, chomh fada siar agus is féidir le duine dhul, agus go mórmhór i n-aimsir síothchána, bhíodh a bheag nó a mhór de'n achrann idir lucht an airm agus an pobul i gcoitchiannta, nó na daoine bhíonn ag iarraidh gnótha na tíre a stiúradh. O'n gcéad uair ariamh a rug fear ar gheagán crainn le n-a bhean agus a chúram a chosaint bhí an sgéal amhlaidh, agus beidh go deó. An stáit mar stáit, agus an gléas cheapann lucht stiúrtha na stáit leis an stáit a chosain, is minic an dá dhream i n-aghaidh a chéile. Dream aca ag ceapadh sinne chur an gléas cosanta ar bun ar leas na tíre, agus ar leas an phobuil; sinne, lucht na stáite, is siocair leis an arm, agus is searbhóghantach dhúinn-ne an t-arm sin cuireadh ar bun; an dream eile aca ag ceapadh: marach sinne, lucht armtha na tíre, is beag cainnt bhéadh ar stáit ná ar aon rud eile bhaineann le stáiteachas; le cródhacht le neart colann agus le misneach d'eirigh linn an tír a chosaint ar an nemhaid istigh, agus ar an namhaid amuigh, agus ar an adhbhar sin, is mó le rádh sinne ná an stáit, is mó le rádh sinne ná an pobul, is mó le rádh ár dtuairim ná tuairim an phobuil, bhíos ghá athrú ó ló go ló. An Stáit agus an t-Árm: an mó an Stáit ná an t-Arm? An mó an t-Arm ná an Stáit? An mac leis an Stáit an t-Arm, nó sé'n gaol atá eatorra. Caithfidh muinntir na hÉireann freagra thabhairt ar na ceisteann sin gan mórán achair, agus de réir mar bhéas an freagra sin is amhlaidh bhéas an saoghal againn i nÉirinn san am le theacht. GAIRMSGOILE AIRM. Lucht Airm na hÉireann i dTiobraid Árann Theas chuir d'íallach ar an bpobul na ceisteanna seo d'fhreagairt, agus iad d'fhreagairt gan aon mhoill, agus iad d'fhreagairt, agus Stáit bheith i nÉirinn ar chor ar bith. Is dócha nach bhfuil aon duine de lucht léighte an pháipéir seo nár thug faoi deara sna páipéir laetheamhla an fógra atá curtha amach ag lucht an Airm Éireannaigh i dTiobraid Árann Theas: ní dochar ar bith brigh an sgéil a athnochtadh. Seo é deir Cinn Catha na Briagáide sin: (I.) Go bhfuil sé i n-aghaidh dlighe agus nádúir aon iarraidh thabhairt le Saorstáit chur ar bun i nÉirinn; (II.) Go bhfuil Aireachtaí na Dála Éireann, agus formhór lucht ceannais an Airm taobh amuigh de'n tslighe, toisg gur leigeadar do Ríaltas neamhdhléagach iad féin a bhuanú sa tír, agus nach bhfuil de chumhacht aca acht cumhacht tíoránach agus fealltóirí; (III.) Agus dá bhrigh sin, nach bhfuil féidhm le aon ghníomh, órdú, ná riaghail uatha imeasg muinn- tire Thiobraid Árann Theas, nó i n-aon áit eile i nÉirinn, agus go bhfuil sé d'íallach ar gach duine de'n Phoblacht chur n-a n-aghaidh ar an uile bhealach is féidir leis. Agus annsin, iarrtar ar gach buidhean eile san Arm a leithéid eile de ghníomh a dhéanamh, agus ar an mbealach sin, an namhaid istigh atá ag iarraidh an Poblacht agus ughdarás agus saoirse na tire a bhriseadh, a cur faoi chois. Tá an méid sin cainnte sáthach soiléir gan aon bhréag. Tá sé chomh maith againn dhul isteach da sgéal leó. CEART AN AIRM. Ar an gcéad cur síos sé an rud atá ráidhte aca acht go bhfuil an tArm ós cionn na Stáite (ós cionn na Poblachta féin má's maith libh), ós cionn an phobuil, ós cionn baramhla an phobuil ar aon chúrsa poilitigheachta. Agus níl de thoradh ar an mbaramhail sin acht bhfuil sé ceadmhach ag an bpobul ríaltas ar bith bhéadh buanuighthe sa tír a athrú gan cead ón arm. Cuirim i gcás go mbéadh gach aon saighdiúr Gallda ruaighthe as an tír le láimh láidir, de réir baramhla na daione chuir ainm leis an bhfógra seo, ní bhéadh sé de chead ag muinntir na hÉireann rioghacht chur ar bun sa tír i n-áit Poblachta. I n-aon fhocal amháin, séard deir siad acht gur mó an tArm ná an Pobul. Glactar leis an tuairim sin nó ná glactar, sí tuairim cuid mhaith de lucht mhileata na hEórpa í; má glcatar leis an tuairim sin is ionann é 's a rádh go bhfuil democracht marbh, nach féidir aon ríaltas bheith i n-aon tír acht Ríaltas Tíoránach a mbéadh a sheasamh ar neart an Airm. Agus má tá sé de cheart ag arm a thoil chur i bhféidhm ar an bpobul maidir le cúrsaí athruighthe ríaltais, tá an ceart céadna ag arm censoracht a dhéanamh ar aon dlighe cheapfaidhe. Más ríaltas mileata atá i ndán dúinn i nÉirinn, bíodh fhios againn é; aon duine go mb'é a bharamhail go mb'é sin an deireadh sé ós árd é go mbeidh fhios againn uile go léir cá bhfuilimid. UGHDARAS. Acht dear na fir chródha chuir ainm leis an ngairmsgoile seo, gur thréig na fir atá i gceannus na Poblachta, an Poblacht go raibh orra a chogaint. Bhfuil an fhírinne annsin? Bhfuil cuid de'n fhírinne ann, agus má tá cé mhéad? Breathnuightear isteach i n-ar thárla ó cuireadh deire leis an gcogadh. Rinneadh sos cogaidh le réidhteach dhéanamh dá mba go mbéadh réidhteach le fágháil ar aon bealach ceapadh toisgireacht le dul anonn go Sasana leis an gcúis a phlé le uactarán Shasana. Chuadhadar ann. Pléidheadh an chúis, agus nuair thugadar Connradh Síothchána abhaile leó, le duadh agus doicheall, d'aontuigh Dáil Éireann (frighid agus préamh gach ughdaráis dlisteannaigh sa tír seo, leis an gConnradh sin. Anois fiafruighim de na fir chuir ainm leis an ngairmsgoile seo an admhuigheann siad aon ughdarás; an admhuigheann siad go bhfuil sé de cheart dléaghach ag an Dáil glacadh le Connradh, nó mara bhfuil, cé'n comhacht atá ag an Dáil maidir le gnóthaibh eachtrannacha? Tá fhios agam go rí mhaith nach bhfuil sé de chead ag daoine toghadh le obair áithrid dhéanamh, bacadh le aon obair eile taobh amuigh dhe sin; agus admhuighim, ní headh acht fógruighim nach bhfuil sé de cheart ag Páirliméid an Pháirliméid sin chur ar neamhní gan ughdarás cinnte deimhneach na daoine thoghaigh iad; acht tá sé de chead agus de cheart aca é sin a mholadh do'n phobuil. Agus sin é díreach an rud a rinne ag Dáil nuair do ghlacadar leis an gConnradh i ndiaidh na Nodlac. Ba chóir go mbéadh a fhios ag na soighdiúirí chuir ainm leis an ngairmsgoile seo atá i gceist agam go bhfuil an Poblacht ann fós, agus an Dáil, Páirliméid na Poblachta sin, agus Ceannairí an Airm, agus gan d'ughdarás aca acht an t-aon ughdarás amháin, an t-ughdarás atá aca ó'n bPoblacht tríd an Dáil; agus ba chóir go mbéadh fhios aca freisin nach bhfuil ceart ná dlighe ann mara bhfuil sé de chead ag duine de lucht na Dála sin , nó de na Ceann- airibh sin aon nidh is mian leis a mholadh do'n tír dá mb'é briseadh na Poblachta féin é, agus nach bhfuil peaca ná cóir i n-aghaidh na Stáite ann go dtí go n-abrochaidh an pobul de ghlór so-thuigthe marbh é toil an phobuil a leithéid a dhéanamh. Agus táthar le toil an phobuil d'fhágháil. Go dtí go mbéadh fhios ag na fir chuir ainm leis an ngairmsgoile seo toil an phobuil sílfidhe go mba fheárr dhóibh foighid bheith aca, shílfidhe go bhfanfaidís leis an Árdfheis féin. FEALLTOIRI. Sa ngairmscoile seo deirtear nach mbéadh de chomhacht ag ríaltas cuirfí ar bun i nÉirinn faoi'n gConnradh acht comhacht tíoránach agus fealltóirí; na Teactaí Dála atá i mbun an Rialtais Shealadaigh. Acht nach ait an rud é, más tíoránaigh agus fealltóirí iad, go ndéanfadh Eamon de Bhaléara agus a cháirde cáirdeas leó ag an Árd Fheis, go ndéanfaidís socrú leó. Innis dom do chomhluadar agus innseóchaidh mé dhuit cé thú féin: má's tíoránaigh agus fealltóirí an dream fear atá imbun an Ríaltais Shealadaigh, agus atá ag moladh do'n tír glacadh leis an gConnradh le Sasana, tugadh lucht síghneála na gairmsgoile seo ainm ar na daoine rinne caidreamh agus cáirdeas leó. Thar éis an réidhteach agus an socrú rinneadh ag an Árdfheis, an mian leó fós acrann chur ar siubhal san Arm agus é sgoilt n-a dhá leith, ar bhealach nach mbeidh i n-aon leath aca gníomh éifeach- tach dhéanamh ar leas na tíre. Cuimhnidís nach bhfuil an tArm Gallda imthighthe as an tír go fóil, agus ós saighdiúirí iad, is eól dóibh gur easga daingean a choinneál ná daingean a ghábháil. Ná sgoiltear Arm na hÉireann ar aon leithsgéal. MEXICO DEANAMH D'EIRINN. Tá dhá nidh agus ní mór dhúinn ár n-aigne bheith socair orra san am atá le teacht i nÉirinn. An chéad nidh, gur searbhóghanta do'n phobul (nó do'n Stáit más feárr leat) an tArm, agus nach bhfuil aon cheart dlisteannach ag fear armtha seachas aon fhear eile de'n phobul acht amháin mar dhuine d'Arm ldeághthach go bhfuil a ughdarás ó'n bpobul nó ó'n Stáit; agus an dara nidh, gur gléas arm leis an stáit a chosaint ar an námhaid eachtrannach agus le síothcháin a choinneál taobh istigh de'n Stáit má bhíonn gábhadh leis. Tá dlúthbhaint ag an dá nidh seo le chéile, agus má leigtear d'Arm, i dtosach ár oasghail mar stáit, dhul taobh amuigh de theórann ar aon bhealach aca, is measa an chaoi bhéas ar an tír i ndeire na sgríbe ná i dtosach báire. Agus má leigtear d'aon chipe san Arm ughdarás lucht cheannais an Airm a shéanadh, agus ughdarás nua, nach bhfuil a sheasamh ar thoil an phobuil a chur suas, ba chóir an cipe sin a smachtadh de réir dlighe an Airm. Tá meas agus omós agus grádh na daoine ag an Arm faoi láthair, de bhárr a bhfuil déanta ag an Arm, acht bíodh fhios ag cách go bhfuil ceart ag an bpobul agus ag an duine is lugha ar an bpobul nach bhféadfadh aon neart dá mhéid bhaint dhe. Dá leigtí leis na fir chuir ainm leis an ngairmsgoile seo ó Thiobraid Árann Theas, nó le aon dream sa Arm cheapfadh dhul thar ughdarás na Stáite, bhéadh an bhail chéadna ar Éirinn gan aon achar, is bhí ar an bPoláinn san 18adh aois nó — Mexico nuadh bhéadh againn annseo i nÉirinn. Seachnuightear an mileatachas. CEANN CAIT. <L 6> Cabhruighidh le Ciste an Chonnartha. CISTE AN CHONNARTHA. Do Mhuinntear Na hEireann: Do reir coingheallacha an Chonnartha do sighnigheadh i Lonndain ar an 6adh la de Mhi na Nodlag so caithe, idir Teachtai lan-chomhachtacha o n-ar Naisiun-na ar thaobh agus muintir Shasana ar an dtaobh eile, deunfar Togha Genearalta sara fada chun Pairlimint Shaorstait na hEireann do chur ar bun, agus chun Rialtas do cheapadh bheidh freagarthach don Phairlimint sin. An Pairlimint Naisiunta ata le bunu mar sin, is i an cheud Pairlimint Ghaedhlach i ar feadh seacht gceud blian, go mbeidh smacht iomlan gan cur isteach aice ar chursai beatha an Naisiuin. Is uirthi bheidh curam gach sort oibre bhaineas le oideachas agus le leas an naisiuin, obair a chuirfidh i gcumas na hEireann gluaiseacht chun cinn i dtreo na saoirse agus a bhainfidh amach d'ar dtir aris a hait cheart agus a staid cheart i measg naisiuin an domhain. D'fhonn is go mbeidh caoi ag gach bhotalai sa duthaigh ar a thuairim i dtaobh an Chonnartha do thabhairt uaidh raghaidh daoine ata ar son an tSaorstait suas ins gach aon Dail-cheanntar. Beidh udaras ag sna daoine seo uainne. Chun costaisi Toghaidh na daoine seo do dhiol beidh gadh le moran airgid. Ni dhiofaidh Dail Eireann na an Rialtas Sealadach a gcostaisi Caithfear iad do dhiol le sintius airgid on muintir ata i bhfabhar an Chonnartha. DA BHRI SIN TA CISTE NAISIUNTA OSGAILTE, AR A DTUGTAR "CISTE AN CHONNARTHA," CHUN COSTAISI NA NDAOINE A THROIDFIDH AN TOGHA AR SON AN TSAORSTAIT DO DHIOL. Glaodhtar ort mar dhualgas naisiunta sintius fial do thabhairt laithreach do CHISTE AN CHON- NARTHA. Ta seans agat anois ar "an rud ata muintir na hEireann do lorg le sinnsearacht — Saorstat Eireann d'aith-bhreith — agus lan an leanbh do thachtadh sa chiabhan," do thabhairt chun cinn. Deunfar san ach feuchaint chuige gurb iad na daoine cearta a toghfar do Phairli- mint an tSaorstait, na daoine sin go bhfuil geallta aca an tir do thabhairt chun siochana, chun sonais agus chun saoirse o ionnsaighe an eachtrannaigh, nithe gur throid ar sinnsir go calma ar a son tri sna blianta fada dorcha de reim an tSasanaigh in Eirinn. ART O GRIOBHTHA, Uachtaran Dail Eireann. MICHEAL O COILEAIN, Cathaoirleach an Rialtas Sealadaigh. Tabhair do shintius dot bhanncaer indiu, no cuir ag triall direach e ar — LIAM T. MAC COSGAIR, T.D., SEOIRSE NESBIT, PARTHOLAN O CONNCHUBHAIR, Urrai Naisiunta, Ciste an Chonnartha, 3 agus 4 Sraid an Colaiste, Ath Cliath. Bannceiri: Bannc na Mumhan agus Laighean, Teoranta, Ath Cliath. <L 8> NAOMH BRIGHIDH. I dtosach mhi Feabhra, ní míste dhúinn cuimhneamh ar Naomh Brighid, nó ar Mhuire na nGaedheal, mar a tugtár uirrí, uaireannta. Do rugadh í, tímpal aimsir Naomh Pádraig i bhFothart i gconntae lughmhaidhe. Dubhthach a b'ainm dá hathair. Bhí sí an-chráibhtheach i gcomhnaidhe agus bhí grádh mór aice do Dhia, agus dosna ainmhidhith beaga a chrutaigh dé, agus is mó sgeul a innstear mar- gheall ar an truagh bhíodh aici d'aon rud beó a bhí in gábhtar. Deineadh bean siaghalta dí, agus thóg sí clochar i gCill Dára agus chuaidh sí chun comhnaidhthe ann leis na mnáibh riaghalta a bhí fé na chúram. Deirtear gur thaisteal sí Éire ar fad mór 'mó ná aon uair amháin, agus níl áit dá ndeighaidh sí nárbh sheairrde an áit sin í dhul ann. Le dheirc do fuair sí bás, ar an gcéad lá de mhí Feabhra tar éis Comaoine do ghlacadh ó shagart a bhí ceapaighthe aici i bhfad roimhe — Sagart darbh ainm Niunidh. Tá sé de ghnás ag a lán daoine in Éirinn, cros beag luachra a dhéanamh Oidhche Fheile Brighdhe, agus í do dhoiméad go ceann bliadhna. Níl áit sa domhain go bhfuil Gaedheal ann, nach mbionn onóir á thabhairt do Naomh Brighid, agus ní dotha go raibh Naomh ar bith in-Éirinn ba thráibh- thige nó dob aoirde cáil ná í. DONN PIATT, 3 Sr an Chláir, Ath Cliath. <L 10> Ceachtanna Gaedhilge. CEACHT A 20. MEÁDHCHANTAÍ. WEIGHTS. ANNSA. ounce. PÚNT. pound wt. CLOCH. stone wt. CÉAD. hundred wt. TONA. ton. Bhí dhá mhála práta sa mbaile mór ag Seán ó Briain de Satharainn. Mheádhaigh sé iad agus bhí fiche cloch an mála ionta. Dhíol sé le fear siopa iad ar scilling an chloch. Nuair a bhí sé chum teacht a bhaile bhuail sé isteach sa siopa. D'iarr sé púnt té agus leath chloch siúicre, cheithre clocha plúir agus dhá annsa tobac ar fhear an tsiopa. Fuair sé iad. Bhí coróinn ar an bpúnt té; daol an púnt ar an siúichre, trí scillinge an chloch ar an bplúr agus naoi bpingne an t-annso ar an tobac. "'Dé mhéid atá agat orm?" arsa Seán. "Ceathair fichead," arsa fear an tsiopa; "fágann sin sé déag agam le tabhairt duit." "Comhaireamh arís," arsa Seán. "Seo, má seadh, sin ocht déag agat," arsa fear an tsiopa. "An bhfuil tú sásta?" "Tá sin ceart. Go méidighe Dia thú," arsa Seán. CEISTEANNA. Cá raibh Seán ó Briain de Sathrainn? Cad a bhí aige ann. Cad a dhein sé leo? Cad a fuair sé orra? Cad a cheannaig sé? Cad a bhí ar té, an siúichre, &rl? An raibh fear an tsiopa macánta leis. An raibh fios a ghnó ag Seán? GLUAIS. MHÉADHAIGH SÉ. he weighed. SCILLING AN CHLOCH. a shilling a stone. 'DÉ MHÉID ATÁ AGAT ORM? what do I owe you? CEATHAIR FICHEAD. twenty-four shillings. FÁGANN. leaves. SÉ DÉAG. sixteen shillings. COMHAIREAMH. count. GO MEIDIGHE DIA TÚ. may God increase your store. SEÁN STÓCACH. Ní raibh aoinne ag caint. Acht ní ró-shásta a bhí Seán le duine aca súd a bheith 'na luighe ar a leaba agus é cortha traochta agus sáruighthe tar éis an lae. Mar sin féin choimeád sé a bhéal dúnta. Nuair ná rabhdar sin ag caint ní raibh seisin chum caint a chur orra. Acht ní ró-fhada sheasaig an suaimhneas. D'éirigh achrann idir an triúr diabhal. Bhí an scéal an-the eatorra. Chromadar ag bualadh agus ag smalcadh a chéile ar a ndícheal beo agus beathadh. Rith sé le Seán bocht gurbh' leamh an bhraith dho a bheith ag coinne le suaimhneas na h-oidhche agus an obair úd ar siubhal. Bhí buidéal uisce coisricthe 'na phóca aige agus chuimhigh sé air. Thárla gur istig i dteampal a chodail sé an oidhche roimhe sin, agus nuair a bhí an buidéal fiona a bhí aige folamh líon sé le h-uisce coisricthe é. Tharraing sé an buidéal chuige agus bhain sé an corc as. Rug sé ar chodhail an bhuidéil agus d'éirigh sé 'na sheasamh. D'iompuigh sé orra. Ní raibh braon de'n uisce coisricthe nár chaith sé leo. Stadadar de'n troid-díreach mar a dhéarfá leo é, agus chuadar d'aithchuingní na trócaire air. NÓTAÍ. FÁRUIGHTHE. — Buailte amach. Buaidhte air "Ní shárochaidh an saoghal an sean-fhocal." A CHUR ORRA. — Caint a bhaint asta. Tá "neart" ag gabhail le "cur ar." "Chuir an doctúir an buidéal air" .i. chaith sé an rud a bhí sa mbuidéal d'ól don dochthúir. AN-TT. — An-gharbh. Bhíodar ar buile chum a chéile. RITH SE … — Shíl Seán. Mheas sé. LEAMH AN BHRAITH. — Gur bheag an chaoi; gur bheag an mhaith. UISCE COISRICTHE. — Uisce beannuighthe. AN BUIDÉAL CHUIGE. — Fuair sé an buidéal. Lámhaigh sé é. COBHAIL. — An chuid is romhaire de'n mbuidéal. DÍREACH … LEO. — Chómh mear agus dá mbadh órdú stad a tugadh doibh. MÁIRÍN DE BARRA. VIII. Is bean a' leana, bean a' leana, bean a' leana 'sí chráidh me, Luighead a pota is giorracht a cáirde, Bráca mór bata i ndorus tighe an tabhairne Is ní bhfuiginn-se gabhail tharais dá mbeadh fhios mo bhás air. NÓTAÍ. POTA. — An pionta na gloine. GIORRACHT A CÁIRDE. — Deithneas leis an airgead. BRÁCA. — Comhartha tighe tabhairne mar a bhíonn ag bearrbóir. AISTÍ: — Scéilín. Comhrádh. "Tá breac san abhainn nár gabhadh fós." <L 21> AN FAW-ON-YEH. Bhí Béarlóir istigh i measg ceathrair Fáinneach, agus níor bhriseadar geall an Fháinne. Bhí mo Bhéarlóir bocht ag éirghe beagán gruamdha. Chuaidh Gaedhal ón Astraoile thar ar an gcúigear. D'fhéach sé ar an mBéarlóir. "Hard lines," ar seisean — i gcanúnachas an Bhush — yev got the faw on yeh." On Athair Pádraig E. Mac Fhinn, Coláiste na nGaedheal, Via Mazzarino H., Roma 3.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
