Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Dante agus an Gaedhil, Filíocht, Ceachtanna
Title
Dante agus an Gaedhil, Filíocht, Ceachtanna
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1922
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1922_01_09> <L 10> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T An Gaodhal> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> Dante agus an Gaedhil FOCAILIN TOSAIGH Is é Dante Alighieri an file Catolica is mó brí agus is aoirde cáil. Is duine de phriomh-fhilí an domhain mhóir é. Do b'éachtach a shaol intleach- tach, do b'éachtach a shaol coitiannta leis. Bhí cosúileacht idir a mheon agus meon éigeas nGaelach a bhí 'na mbeathaí le n-a linn. Bu dhóigh le duine go mbeadh tora a shaothair ar eolus againn ar fud na hEireann: "La Vita Nuova," "La Divina Commedia," agus a chuid canzoni ar fáil i nglan-Ghaedhilg: Vergilius agus Béatrícé ar ár gcáirde meanman: Parrthas an Tlachta chó geal linn agus atá Tír na nOg. Ní mar sin atá an sgeul, fairíor; níl ach fír-bheagán litríochta dantesca sa nGaedhilg fós. Béidir, dá bhrí sin, go mbainfí feidhm as an alt so leanas, dá shímplí é. Dréacht réimh-sheolach is eâ é cinnte, nú, mar adéarfá, díonbhrollach. Is cuma san, má cuirfear foghluimtí ag machnamh agus ag bailiu éigse dhóibh féin as leabhra an Alighieri (is fada mé ag deunamh amhla, agus saolim nach bhuilim ach ag tosnú fós). Seachas na smaointe agus an fhilíocht ionta féin do-gheobhaid a lán a rachaidh i dtairbhe dhóibh i gcúrsaí na Gaedhilge. Tá an seiseadh centenario de bhás an Alighieri buailte linn anois, agus táthar ag trácht ar a shaol agus ar a shaothar ó cheann ceann na hEorpa. Bu chaillte an mhaise dhúinne faillí do thabhairt ar an centenario sin — agus ar bhun- tsaothar an árd-chumadóra. "Onorate l'altissimo poeta!" Deire Fómhair, 1921. I. Airíthear cosúileacht idir an Ghaeltacht mar atá sí indiu agus stáid an tsluaigh san Iodáil ar eirghe do'n Alighieri. Airíthear an chosúileacht i gcás neithe an ghná-shaeil agus i gcás neithe na hintinne chó maith ceudna. San Iodáil an t-am san bhí árd-spéis ag lucht léighinn sa Laidin agus i litríocht Laidne. Níorbh aon iongna é sar- mheas a bhe' aca ar ar ríomh Vergilius, etc., ach bhí cuid eile dhíobh feallsamhandha, dar leo féin, an- bhriathrach 'na modh liteardha a's 'na modh ráite, agus sean-bhlas aca ar an tsímplíocht. Níor lugha ortha púróga na sráide 'ná canúint na ndaoine — iol-chanúintí bu cheart dom a rá, óir do bhí an-difríocht idir caint Thuscana, caint Lombardia, agus mar-sin dóibh. An teanga a bhíodh 'á labhairt ag na daoine ba mhór an dealú idir í féin agus an Laidean as a dtainig sí, ach ba húr agus ba bhríomhar í do ghná, cuid dí símplí go leor, cuid eile dhí fódúil garbh. Ní raibh sí gan cinéil éigse. Amhráin grá agus amhráin diaga ba mhó a cleachtuíthí inte. Ba gheal leis na daoine amhráin ó Phrionnsíos naofa (d'Assissi) agus ó Jacopone da Todi go háirithe. Is breá mar fhoillsíann cúrsaí Jacopone saol intleachta na tuaithe, nuair bhí Dante 'na óige; cuirid i gcuimhne dhúinn sean-laethe sa nGael- tacht leis: Bhí filí feallsamhandha ann san am ceudna — filí a sgríobhadh san Iodáilis — ach do b'fhillte áibhéiseach a saothar súd go minic. Do réir a láin ni raibh an Iodáilis 'na sás fír-liteardha i n-aon chrích. Na daoine ag a mbíodh sí dá labhairt, mar ghná-teangain, do bhíodar gan mór-léigheann na sean, agus gan nua-léigheann ach chó beag. Gideadh, do bhí beul-oideas aca go flúirseach, agus ba lán-bheo a meanma do ghná. Nach liacht a leithéid súd sa nGaeltacht? D'eirigh Dante. Bhí sean-éigse ar feabhus aige. Bhí sé oilte ar fheallsamhnacht na meadhon- aoíseann (saoíacht na bhfear sgolardha); bhí sé doimhin ar fhilíocht Phrouvènce (Provence) 'na raibh ranntacht go mór i réim ó'n dara haois deug. Do b'fheasach dó an ceol agus an chaoin- bhrí a bhí i dteangain an tsluaigh-seachas an naïveté agus an gharbhacht. Nuair a chrom sé ar sgríobhadh inte sin bhí tús le mór-litríocht na hIodáile i ndáríribh. Is il-ghnéitheach an Iodáilis 'na dheuantúsaí is clumhla: ins an "Vita Nuova" (atá i bprósa agus i bhfilíocht), ins an "Can- zoniere," agus ins an "Divina Commedia." Il- ghnéitheach go dearbhtha: úr, ceolmhar, deâ- chasta, mórdha, sollamhanta, símplí: 'seâ, agus beagán lom, luardha ar uairibh. Tá teanga na ndaoine i n-árd-réim ó laethe Dante anuas. II. Dála Dante féin do bhi sé idir dá chomhairle ar dtús (ar uairibh pé sgeul é) i dtaoibh litríochta 'na theangain dúchais, dá bhreaghacht í, dá dhílse é féin. Tuigtear ó chuid dá ráite san "Vita Nuova" é a bhe' tamall ar an mbarúil gur chuibhe go leor do na filí amhráin grá' do cheapa san Iodáilis, ach gan dul níos fuide san gcumadóireacht inte. D'admhuigh sé níba dhéannaí go mbu cheartí cur i n-oiriúin do rann- tacht um laochas agus suailce. San Laidin a chrom sé ar ríomhadh na "Divina Commedia" de'n cheud uair. D'eirigh sé as an iarracht san. Mhol sé an Iodáilis san "Convivio": tráchtas ar il-chéill a dhréachta grá' a's feallsamhnachta. Mhol sé go mór í, mar shás litríochta i dtráchtas eile, ach as Laidin a bhí an tráchtás féin: "De Vulgari Eloquentia." Do chuir sé síos ar iol- chanúintí na tíre ann. Ní raibh se sásta ar fad le haon cheann aca, i gcóir an sáis litríochta a bhí uaidh. An chaint bhreá a bhi ionta go léir i gcoitchinn bu cheart do na húdaraibh glacadh léi (aduairt sé) ach a rogha féin do dheunamh ar a lán slíthe: focla deasa fileata do thogha,' focla suaracha do sheachaint; agus mar sin de. Do chuir sé síos go clian ar an gceist ar fad, agus ar rialacha fillte méadarachta chó maith ceudna. Bhí sé chó doimhin ar rialacha an tráth san agus do bhíodh lught éigse na hEireann (agus lucht chanzone (óid nú duan) an sás filíochta a b'aoirde. Thárla sé ar athrú intinne le himeacht aimsire: um rialacha, um an chanzone, agus, ar slí, um an árdteangain liteardha, an "volgare illustre" — teanga Thuscana is mó airíthear 'na ranntacht féin. Oll-tora a smaointe agus a shaothair is eâ "La Divina Commedia." Is Renaissance inte féin í. III. Is cínnte nár shaoil Dante (mar shaoileann Gaedhil áirithe) gurab ionann "caint na ndaoine" d'aithsgrí' agus litríocht do chumadh. Bu leamh leis a leithéid do bharúil. Sgríobh sé i dteangain a dhúchais do chionn gur gheal leis í (a furmhór pé sgeul é) agus gur léir dó a brí agus a beodhacht; ach is é an rud is mó a bhíodh ar a aire a stuaim agus a smaointe féin do chur i gcéill. Ba smaointeoir, do b'fheallsamh, do b'fhear poilitíochta é; do b'fhile é tar gach nidh; agus do réir mar shaothruigh sé a mheanma, mar nochtuigh sé a smaointe, mar ríomh sé a oll- ranntacht, chuir sé crut ar chaint na nIodálleach nach raibh uirthe riamh roimhe sin. Is fánach an duine, seachas staruí teangan, atá doimhin ar an gcaint úd fé mar bhí sí san litríocht roimh eirghe do'n Alighieri — 'sé sin, ina na hamhráin gra' agus ins na dánta diaga. Ar an taobh eile de'n sgeul, is gnaoi leis na mílte an teanga mar a ta sí ag rí- chumadóir na "Commedia." Do thaisbeán Dante go soiléir gur sás mór litríochta gurb eâ an Iodáilis. Bhí deire le haon-réimeas na Laidne. Bhí úr-chuacht dá foillsiú i ndomhan na héigse. Bhí tús leis an aois fhreacnaircí gan fhios ag na saoithe. Ní heol dom rí-údar eile ag a raibh an oiread taithí ar chaint a's chanúintí na ndaoine agus do bhí ag Dante. Is cian uatha é i ngach aon tslí eile. Eolus agus eagna, stair agus satíra, feallsamhnacht agus fiosacht is mo ríomhtar 'na árd-dréachta. Airíthear caint na ndaoine agus ciall na suadh ionta; airíthear teachtaireacht ó riacht i bhfad tar ionad na suadh féin trátha. IV. Tháinig Dante ar an saol i gcathair Firenze i mbliain a 1265. Is iontach mar chumasghthar "la realtá" (sa ghná-chéill) agus l'idealismo 'na sgeul ó thosach, nach mór. I mbliain 1274 do leag sé súil ar Bhéatricé de'n cheud uair — bhi sise aon bhliain níba óige 'ná é féin — do réir na "Vita Nuova." I gcaitheamh féile i dtigh a hathar (Folca Portinari) 'seâ do chasadar ar a chéile, do réir Boccaccio. Is feasach do'n domhan sgeul an ghrá' mhóir oidheamaí a thug Dante do Bhéatricé go foircheann a bheathadh. Is cuma pé aca fíor nú nach fíor é; níl ann ach an dá mar a chéile dhúinn Béatrícé a bhe' daonna nú ídéalach; i ndomhan na meanman agus na filíochta is ró-dhaonna glórmhar fíor-bhuan í. Béatrícé ba mhó fé ndeara do'n Alighieri eirghe 'na fhile — nach fileata an tuairisg í! Cuirtar síos ar an sgeul ar modha éagsúla — go símplí agus go saoileach, go leanbhuíoch agus go críonna, go brónach agus go bródach, fa seach — ins an "Vita Nuova"; tráchtadh thar grá agus briongóidí agus eachtraí spioradálta a óige 's a ógáin. Ar slí tá sé cosúil le leabhrán cráifeachta, "un libretto di devozione," mar adeir Benedetto Croce; ach ta cuid de "artificiale," cuid de fáithchiallach doiléir. Duairt an t-údar sa deire go raibh sé ag brath air go sgríobhfadh sé lá éigin um an "benedetta Beatrice" rud nár sgríobhadh um aon mhnaoi riamh, agus blianta 'na dhéi sin do chuir sé bun ar a fhocal ins an "Divina Commedia." Do fuair sé neart oideachais, cuid de i <L 11> n-ollsgoil Bhologna, ball 'na gcleactuíthí filíocht fheallsamhandha an uair sin. Duine dá oidí, Brunetto Latini, do chum sé fís éigseach fhileata, "Il Tesoretto." Gí gurab é Ifreann a ionad síorrúi (dar le Dante) — i ngeall ar pheacadh áirithe — ba mhór ag a chéile iad, agus tá tuairisg a n-agallmha ar na codacha is fearr (agus is caoine) dá bhuil san "Inferno." Sa tsaol do mhúinis dom ó'n uair go chéile. Mar éiríann duine seala 'na dhuine síorruí adeir Dante le Ser Brunetto. Gidheadh, is trom a bhí an saol ar Alighieri, dá dhéine é a smaoineadh ar an tsíorruíocht, agus tá a rian ar a chuid éigse is aoirde. Do bhí sé 'na shaigh- diúir, tráth, agus coga ar siubhal idir Guelfi agus Ghibellini; cuireadh an tír ó rath aca súd agus a leithéidí le náa linn; do-nithear an tagairt dóibh 'na ranntacht. Ba gheal leis riamh an tsaoirse agus an tsíocháin; na repubblica féin (Firenze) agus san "Italia" ar fad. Fairíor, ba mhinic do'n Iodáil a bhe' créachtach céasta i náionad a bhe' 'na "donna di provincie" — bantighearna na gcúigí, banflaith a mbeadh na críocha geala grianda aici (mar duairt sé san "gCommedia"). Mar sin féin do ghlac na hIodáilí leis an teideal úd go háthasach. Donna di provincie! Ba ghnaoi leo aois ar aois, agus is gnaoi leo fós, an tainm agus an pioctúir; a ndúchas i gcosúileacht sár-mhná. Pósadh Béatrícé le Simone de Bardi, agus d'eug sí 'na mnaoi óig (1290). Do cheap a cháirde gaoil go raibh Dante féin i riochtaibh dul i n-eug agus a raibh de chumha air i ndiaidh "la gloriosa donna," agus ba mhinic dóibh ag tafann air pósadh. I mbliain a 1291 do phós sé Gemma Donati, ach do lean sé do shíor de'n ghrá oidhea- mach do Bhéatrícé, "l'anima della sua anima" (anam a anma). Sin mar innistear an sgeul ar fad, agus is geal le meanmain agus le spiorad a chreidiúint: i ndomhan na filíochta is fiór é ó thús deire. Bhí baint ag Dante le gnó puiblí a chathrach- repubblica féin; ar feâ tamaill (1300) bhí sé ar dhuine de na priori nú magistrati supremi. Do rinne sé a chuid gnótha do díl díochrach, agus b'shin é a chuir an chinneamhain chuige. Bhítí n-achrann i n-a chéile go millteach i bhFirenze leis na blianta, agus, do bhárr a chóra 's a dhílse agus é 'na mhagistrato tugadh fogha faoi an bhfile go fíochmhar chó luath agus do fuair dream eile an lámh uachtar (is fillte an sgeul é). Daóradh chun a dhíbirte é. Bhí sé ar fán ó Fhirenze feâ fiche blian — go huair a bháis. Do- níthear dian-tagairt do bhrón na hIodáile — Ahi serva Italia, di dolore ostelle — gan trácht ar an méid ba thinne dhó féin, 'na rí-dheuntús. An "selva oscura," an choill diamhar doi-eoluis ar a dtráchtár i dtosach an "Inferno" ('sé sin, an cheud chuid de'n "Divina Commedia") deirtear go gcialluíann sí (seachas neithe eile) stáid Fhirenze, agus stáid na hIodáile i gcoithchinn, an tan do bhí Dante ar a dhícheall 'na mhagistrato supremo, agus an saol go dúr dulbhar ar gach taobh de. V. 'Seâ, ba dhian-chruaidh a lán dá shaol, agus d'fhoillsigh sé an cruadhtán tríd a rí-dheuntús. Ach is ann atá suaitheantas ábhair seachas an cruadhtán. Tá a shaol rúnda ann; a fhoghluim, a dhiagacht, a fheallsamhnacht; tá fiadhantas, uafás, iol-tsaoíacht na meadhon-aoiseann ann. Gidheadh, is iontach an chó-réir agus an t-órdú caladhantach do-gheibhthear ann do ghná. Airí- thear aigne fileata i mbun an tsaothair uafásaí é. Methuíthear áille sna doimhne doilbhthe féin ar uairibh. Gréagach b'eá Dante ar bhealach (niba ghaolmhaire d'Aristotelés 'na Phlatón, áfach). Bhí sé doimhin ar "la simmetria" riamh. Insan "Divina Commedia" tá suidheamh a's cearcuilí an Inferno, an Phurgatorio, agus an Pharadiso dá dtaisbeánt aige chó chruinn cúramach a's dá mba shaothar céimseata a bheadh idirlámhaibh aige. Taisbeántar an tInferno agus a naoi gcearcuili mar phiramide (nú figura conica) ábhal-mhór, a bheadh bun-os-cionn, i lár an tlachta; céimeanna na bpeacach diadh ar ndiaidh ; na peannaidí ag dul i ngéire céim ar chéim, do réir na gcionntaí, síos go dtí Lucifero, san mball is doimhne agus is uamhnaí dhíobh ar fad. Taisbeántar an Purgatorio ar an dtaobh thall do'n domhan ("antipodo a Gerusalemme"), é mar sliabh atá cosúil le holl phiramide dhírigh (nú figura conica), pianta na spioraidí dá laighdiú go céimseach, cearcuil ar chearcuil, nó go mbuailtear le Parr- thas an Tlachta (il paradiso terrestre) ar bhárr an tsléibhe. Ceapadh bunaidh, nua-cheapadh ar fad, is eâ an Purgatorio dantesco. Sliabh a leigheasann ó'n olc a mbíonn ag dréim air — Lo monte, che salendo, altrui dismala — is eâ an sliabh úd. Foillsíthear oll-chéimeanna an Pharthais Neamhdha (il paradiso celeste), na hórdurthe beannúithe, na hiontáí a bhíos dá ndeunamh ann, céim ar chéim, tré cheol agus tré sholus. Tá deich neamh sa bParadiso dantesco; Neamh na gealaí, Neamh Mercurio. Neamh Venere, Neamh na gréine, Neamh Marte, Neamh Giove, Neamh Saturno, Neamh na Reult, an Primo Mobile, agus an tEmpireo. Is é an Primo Mobile an Neamh is mó gluaiseacht, agus is é bun le ham a's athrú ar fud a bhuil cruthuithe: laghduíann an ghluaiseacht diaidh ar ndiaidh, neamh ar neamh, stáid ar stáid, síos go dtí an talamh, an ball 's lugha gluaiseacht ar fad. Is do-chorruíthe neamh, teoranta an tEmpireo. Stáid áirithe Dé, stáid shíorruí na Naomh is eá é. Timcheall na Brí Diaga tá naoi n-uird na n-aingeal a choiméadann na neamha ar gluaiseacht (ar slí dhiamhra fá leith), iad féin do- chorruíthe. Ní gádh dhom tuille tráchta do dheunamh ar na húird Neamhdha ná ar fheallsam- hnacht 'na gluaiseachta anois. Is fillte an tsaoíacht í. Níorbh é Dante do chead-cheap i. Díreach mar a lucht có-aimseardha do lean sé do theagasg dár fhoillsigh an Nua-Phlatónach a thug "Dionusios Areopagita" air féin. B'é an feallsamh Eireannach Johannes Scotus Eriugena a chuir Laidean ar an mbun-Ghréigis, san naomhadh haois; agus do ríomh sé a lán de'n teagasg 'na mhór-agallaimh, "De Divisione Naturae." Do-chuaidh sé i bhfeidhm go mór ar aigne diagairí na hEorpa, agus do bhí sé lán- bheo i n-aimsir an Alighieri, breis agus ceithre ceud bliain 'na dhéi sin. Dála na "Divina Commedia" níl ins an gcó- réir a's léir-órdú ach tús an sgéil. <L 17> Solas don Mac Leighinn "RENASCENCE." "AGALLAMH LE h-ÉIRINN." Nach deas do shléibhte ag labhairt le chéile; nach uasal árd; Mar éadain lo thréin-fhear, os comhair a laochra s' a dtuairim lán; Nach feas dóibh a dtréithe, ag treabhadh gan faoth- amh, gach uair de'n lá; Go n-éagfaid le claon reacht, os comhair an tsaoghail seo, nó buaidh go bráth. Do ghleannta nach gléasta, le torthaí 's craobha ag Maor na ngrás, Mar ainnir nó spéirbhean; a folt 'na slaoda go féar ag fás; Do phlanndaí ar réidh chnuic ar lorg a méile le tréin a lámh, Is clann an mhéirlig i mbotha aolmhar' go méith ard' scáth. Do choillte nach radhairseamhail, fé bhilleog' is géaga go dathamhail breágh, Mar t-óglaig lán-fagharthamhail, fé óig' is éirim go maiseamhail slán; Go bhfuightear mo ghraidhinn chumha, óigfhear néata laetheamhail tláth; An choill seo, bhí radhairseamhail, ag gabhail na gréine — bhí múchta tráth. Do bhánta nach mín iad, fé fhás ró líonmhar a shásochadh cách, Mar óigbhean an chaoin chnis a chrádh-fadh mílte le gáir an ghrádh; Má's foláin an croidhe 'ci, órnáid í choidhche; is breágh a bádh; Acht tá ál id' chroidhe-se, an fás nach díon 'duit — ál do bháis. Do thoradh, ag borradh, 'na bharraí cromtha le truime bláth, Mar t'fheara, nach cortha, ag fair' a gcoda le fuinneamh lámh, Ag troid dóibh i gcogadh, ag baint na fola; a ngunnaí lán: Do thoradh, ní duit é, go mbainfear cleití as mhurar Sheáin. Do léir-chroth, is néata, is órdha maordha: do mheallais cách; Mar éigeas, ró-léigheannta, 'na róbaí gléasta ag cleachta a chéard, Fé léir-mheas 'gen (agan) saoghal-sa, ag ól do tréithe le gean dod' cháil: Do léir chroth, in éag di, do róbaí leigheannta fé choinnealbhádh. Do chuanta, nach cuasmhar do loingeas luaimneach. Ní'l a mbárr le fáil, Mar t'uaisle fé bhuaidhreamh, 'na mbotháin fuar fluich cois na trágha Ag cuardach a mbuanú fé ghéar chruadhtan i mbéal an bháis. Do chuanta, ba dhual dur, ní leat a ngluaiseacht go dtoghfar Cáit. Má éagfair, id' shléibhte beidh fuath dá chéile, beidh claon 'na mbarr, Do ghleannta, beid séanta, 'na n-uath 'na n-aonar gan braon 'na lár. Do choillte 'na bhféar glas, 'na gcuaillí traochta go faon gan fás: Do bhánta gan féar glas, na h-uain gan méile gan béic gan glám. Do thoradh, má éagfair caillfear na préamha, tréigfidh an bhláth: Do léir choth ba néata, iompochaidh taomnach, beidh tréith liath bhán. Do chuanta, beidh taosctha ní bheidh na mbéal úd gainimh trága Béidh scamall daol bhreac ar fuaid na h-Éirinn; tréigfidh an lon dubh-bán. Má's beo duit, do shléibhte, sroisfidh na spéartha le méid do cháil, Do óleannta, lá gréine, féachfaidh gach taobh díobh mar aon órnáid. Do choillte ba thréith seal, sáróchaidh an ghéag díobh aon tréan-chrann árd Do bhánta, le féar glas, ní bhéidh sa tsaoghal so a leithéid d'fhás. Do thoradh, a préamha, raghaidh i gcré ghlan, ní baoghal don bhfás: Do léir croth, béidh léir ghlan: raghaidh i néatacht: an saoghal lei i ngrádh, Id' chuanta beidh traoslú, árdochaidh an tréan mhuir, beidh fuaim ar sáil, T'eaglais id' chaomhna, cé hé is baoghal duit a raelthan bháin. CUNNTAS CINN LAE. An t-Ochtmhadh Lá. Lorg meacain i bhfuil muice is eadh lorg céard- aidhe gan chleas. ["An Gobán Saor," an Dr. de Hindeberg An Naomhadh Lá. Casgaire Oileáin Mhig Aodha, 1642. An náisiún a sgaras le n-a náisiúntacht, ná a leigeas í bhaint dí gan bhuaidheachas, ná le cleas- uidheacht, caillean sí sin a mbíonn aici … Bhí sin le cur i núil do Éireann. ["Irisleabhar Príosúin." An Deichmhadh Lá. Tigir go fíor ag lúgh-táil A gcoinne gach aon dá n-Gabhan Sráid, Gloinne má thugair do dhuine gan díol San m-bille beidh síos ar an ám-tráith. [Aindrías Mach Craith An t-Aonmhadh Lá Déag. Is dóigh linn gurab oireamhnaighe do Gaedheal- aibh Gaedhealg lá dhonacht ioná an Sacs-Bhéarla dá fhéabhas. [Padraig Mach Phiarais. An Dara Lá Déag. D'éag Art Mach Murchadha in Ros, 1117. Is mairg gan doth do lóchrann andeis an tsaoghail, Fanann 'na smól nó fós má phreabann ar bláeidhm Ar nós an tsneachta i gcéin i bhféarannaibh teo, Lasann uair óg nó dhó agus gabhann i n-éag. ["Omar Khayham" tórna d'aistrig é. An Tríomhadh Lá Déag. Oc! ochón! mo bhrón, mo mhilleadh, Iomarca an óil as póga bruinneal, Chuir mise leam laethibh gan fód gan foithin, Fós gan iomad fuadair. [Slán le Máigh. An ceáthramhadh Lá Déag. Ní h-é "cad é fé dtaobh de'n oidhche?" ach "cad é fé dtaobh de'n mhaidin agus an lá thar gcionn. [Sean Fhocal. GAEDHILGORÍ. NUAIR A BHÉIDH SIBH I nGLASCU, TABHAIR CUAIRT DO SRÁID NA CORÓINE a 54 FEAR AN TIGHE: TOMAS MAC EULIOT <L 27> Ceachtanna Gaedhilge CEACHT A 11. VERB. — PAST TENSE. Bhuaileas Bhuailis. Bhuail sé, sí. Bhuaileamair. Bhuaileabhair. Bhuaileadar. Bhuaileas, I struck. D'eirigheas. D'eirighis. D'eirigh sé, sí. D'eirigheamair. D'eirigheabhair. D'eirigheadar. D'eirigheas, I arose. "Níor" not "ní" is the negative past particle. Bhí ceathrar fear 'na seasamh ar an gcé De Domhnaigh. Chuaidh triúr aca isteach i mbád. Chuireadar anáirde an seol agus chuadar amach ar an bhfarraige. Bíodar amuigh ar feadh trí h-uaire an chluig. Nuair a thángadar isteach bíodar fluich báidhte. Leagadar an seol agus as leo abhaile. Bhaineadar díobh a gcuid éadaig agus chuireadar orra éadach tirm. Annsin théidheadar iad féin leis an teine. Nuair a bhíodar té d'óladar cupán té. Tháinig an ceathramhadh fear isteach agus iad ag itheadh. Bhí sé ag briseadh a chroidhe ag magadh fútha. CEISTEANNA. An mo fear a bhí ar an gcé? Cathoin? Ar chuad go léir isteach sa mbád? Ciaca bád seoil nó bád rámha bhí aca? An raibh an lá tirm? Cionnus a bhíodar tar éis casadh? An fada bhíodar amuigh? An raibh ciall ag an ceáthramhadh fear? GLUAIS. CÉ. quay. CHUAIDH. went. SEOL. sail. CHUIREADAR ANÁIRDE hoisted. FARRAIGE. sea. AMUIGH. out. AR FEADH. during. THÁNGADAR. they came. FLUICH BÁIDHTE. drenched. AG BRISEADH A CHROIDHE. breaking his heart. LEAGADAR. they lowered. AS LEO. off they go. BHAINEADAR DÍOBH. they took off. CUID ÉADAIG clothes. CUIREADAR ORRA. they put on. TIRM. dry. THÉIDHEADAR. they warmed. AN t-ATHAIR MARTAN. "'An Carann adeir tú, a athair,' ars an t-ain- geal agus d'oscail sé an leabhar mhór. D'iontuigh sé bileog, agus annsin chuir sé a órdóg na bhéal chun í d'fhliuchadh, agus chum na bileoga a chur tharais níos inire. Sa deire stad sé agus d'fhéach sé go cruinn. 'A Athair Mhártain,' ar sé, 'is oth liom a rádh leat ná fuil an oiread le h-aoinne amháin ó Charann annso.' "'Ó Dia le m'anam agus Críost,' arsa mise. 'Ní'l duine ón Charann annso. Ó, go bhféacha Dia orainn. Agus ní fheadar cá mbeidís?' "'Anois a Athair, ná bíodh aon charbhuaic ort. Nuair ná fuilid annso caithfidh siad go léir a bheith isna Flaithis. Dar ndóigh ná fuil fhios agat ná fuigheadh muintir an Charainn a bheith in aon áit eile.' "'Uch mhuise, a Dhia Ghléigil na bhfeart nach ósna Flaithis atáim ag teacht. Nach anois díreach d'fágas na Flaithis.' "'Ó … an eadh? … Bhís ann … má's mar sin … agus an bhfeaca tú aoinne aca?' "'An drae duine. Ní'lid ann. Ó, a Íosa, a Mhuire, is … NOTAÍ. BILEOG. Leathanach nó dhá leathanach. CHUM NA BILEOGA A CHUR. Nuair a bhíonn abairt bheag i ndiaidh "chum," &rl., mar seo, ní bhíonn an ainm sa tuiseal geineamhnach. CHUR THARAIS. Chur de siar. D'iompó. GO CRUINN. Go géar. IS OTH LIOM. Is truagh liom. Tá cathú orm. NÍ FHEADAR. An mbeadh fhios ag aoinne? CARBHUAIC. Aon cheist, aon trioblóid. ISNA FLAITHIS. Ar neamh. NÁ FUIGHEADH. Nach éigin do, nach féidir le. AN DRAE DUINE. An riabhach duine, aon samhail duine; aon duine ar aon chor. SLIABH NA mBAN. VI. Tá an Franncach faobhrach is a loingeas gléasta le cranna géara aca ar muir le seal. 'Sé a síor scéal go bhfuil a dtriall ar Éirinn Is go gcuirfid Gaedhil bhoicht arís i gceart; Dá mbadh dhóigh liom féineach go mbadh bhfior an scéal úd Bheadh mo chroidhe chómh éadtrom le lon ar sceach; Go mbeadh claoidh ar mhéirlig is an adharc á séid- eadh Ar thaobh na gréine de Shliabh na mBan. NÓTAÍ. FRANNCACH. Is leis an bhFrainc a bhí a suil. FAOBHRACH. Fonnmhar, tomanta. LOINGEAS. Árthaighe ag longa cogadh; cabhlach. GLÉASTA. I gcóir fé orm, &rl. CRANNA GÉARA. Fé lán sheol; ag teacht go mear. CHÓMH ÉADTROM. Croidheamhail; árd inntin- each, gan mhairg. ADHARC Á SÉIDE. An barr-buadh; comharta buadh. AISTÍ: Scéilín. Comhrádh beirt: "Ithtear na cruacha agus tagtar suas leis na stáca."
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
