Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Parlaimint na mBan (ar lean.) agus Eile
Title
Parlaimint na mBan (ar lean.) agus Eile
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1900
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1900_04> <L 107> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T AN GAODHAL> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> AN GAODHAL PARLAIMENT NA M-BUN. CÚNTAS AIR GHNO AN PHARLAIMENT CHÉADNA, ANN SO MAR LEANAS (Air Leanamhain.) ORÁID EIBHLÍONOIRE BINNGHLORAIGHE. O An treas lá do shuidheadar na mná, d'éirigh bean aosda on- óireach d'ar bh'ainm Eibhlíon- óir Bhinn-ghlórach, baintighear- na Chaisleáin-an-t-Suaimhnís, agus dubhairt, dá m-badh mhian leo deigh-chríoch do chur air an b-Parlaiment, agus air gach nídh dá labhraidís ná 'r bhfhuláir dóibh a n-úrnaighthe, go díoghraiseach, do chur chum Dé na n-uile-cúmhachtach iad do chur air staid na ngrás, agus na dúbhailcídhe go léir do thréigean agus na súbhailcídhe do mheabhrúghadh agus do leanmhain go díreach. Agus chum san do dhéanamh is ríocht- anach duíbh fios do bheith aguibh cionnas is cóir na h-úrnaighthe do dhéanamh. “A dhearbhshiura ionmhuine, agus a chlann mo chroidhe tugaidh aire go díthcheallach do na bréith- ribh is mian liom do labhairt ann so. An uair beidh sibh ag úrnaighthe is cóir duíbh bhúr n-inntinn d'árdúghadh, agus dógbháil suas chum Dé, de bhrígh go bh-fuilid trí nídhthe riachtanach do thuigsin tím- cheall na n-úrnaightheadh, eadhon, cionnas is chóir dúinn a n-déanamh? cia h-iad do h-éistear anns na h-úrnaighthibh? agus cread iad na nídhthe cuir- eas toirmeasg ortha? An chéad uair is cóir do na h-úrnaightibh bheith úmhal, gan bheith uaibhreach, de bhrígh go m-bídheann cion mór ag Dia air úrnaigh- thibh na n-daoineadh bhídheas úmhal, agus nách tar- cuisníghean Sé iad, fá mar labhras an sailm-ceath- laidh, Dábhaidh: Humiliorum et manifestorum semper tibi placet deprecatio, ‘ionnas go n-abair duine áirighthe a m-beathaidhíbh na n-atharach naomhtha,’ gur mhúineadar bitheamhnaigh do úrnaighthe do dhéanamh air an ádhbhar, an uair smuaineas an bitheamhnach, air an droich-nídh do rinn sé, agus go faiceann an prionós 'nná chóir, iarran agus athchuingeann sé trócaire le sile na n-deór, le doilgeas, agus le cómh-bhrúghadh chroidhe; de bhrígh go bh-fuil a fhios aige go b-fuil sé féin ciontach. Is mar sin badh chóir do'n duine aithrídheach, úr- naigheach, a lochdaighe féin do thaisbéanadh agus do craobhsgaoileadh do Dhia Uile-chúmhachtach, ion- nas go g-corochadh agus go múisgeóladh É cum truaighmhéile do thabhairt dó; agus faoi mar bhídh na daoine bochta ann gach áit ró-úmhal ag iarradh déarca air na daoinibh saidhbhire, sin mar bhadh chóir do na peacachaibh congnamh d'iarradh air Dhia 'nn n-úrnaighthibh. Agus is cóir do na h-úrnaighthibh bheith deiscreideach, agus de bhrígh go n-iarraidh mórán go neimh-dheischréideach, agus dá bhrig sin ní b-fhaghaid siad an athbhuinge, amhail do bhídh- eadar dís mhac ‘Sebedee,’ noch d athchuingidh Dia fá dhuine aca do shuidhe air an láimh dheis, agus duine eile air a láim chlí, go n-dubhairt leo nách raibh a fhios aca cread do bhí aca da iarradh nó mar d'iarr Pól cealg na colna do dhíbirt uaidh féin, agus gur b' é freagrad fuair sé: Sufficit tibi gratia mea, eadhon, ‘badh leór duit mo ghrása,’ nó amhail mar shioras neach air a charaid píosa airgid, agus m-b'fhéidir gur fiche píosa do bhéar- faidh an duine muinteardha san dó. “Mar an g-céadna má iarrann duine onóir, saidhbhreas, nó sláinte air Dhia do b'fhéidir nách iad san do bhéarfadh Dia dhó, acht nídh badh mhó, agus do b'fearr fada mar thug chum críche do buachaillíbh beaga, anns an sgéal, a athchuinghidheas go minic gan iad do bhualadh, agus fá dheoigh go m-buailtear iad, de bhrígh gur a b'é is feárr dóibh; agus mar deir Naoimh Augtstín an uair d'iarr- faidhe na nídhthe do mholas agus d'fhógras Dia duíbh, ann san bheidheadh na h-úrnaighte dlíghtheach agus do bhéarfaidh duibh búr n-athchuinge; gidh an uair d'iarrfaidhe nídhthe timpearálta nó ainmheas- ardha le mó módh agus le h-eagla, air coingiol is cóir duibh a bh-fághail go d-tabhrfaidh Dia duíbh iad, agus má's dochar duíbh a bh-fághail, go coin- bheóchadh Sé uaibh iad, air an ádhbhar gur ab ag an liaigh bhíos fios cread an nídh do dhéanfadh sochar nó dochar do'n othar, agus nách ag an othar féin. (le beith air leanmhain.) <L 108> UILLIAM O MUIRIDHIGHTHE RINCEOIR. O Ni'l aon bhall eíle i n-Éirinn go bhfuil an sean-nós rince cos ar coimhéad ann chómh maith agus tá i g-cathair Chorcaighe, agus san tuaith 'na tím- cheall. Tá fear go h-áirighthe do rugadh agus do tógadh san m-ball so go bh-fuil an buadh faghálta aige ó rinceoiribh na dúithche. Is é sin Uilliam O Muiridhighthe, agus is mór is áth- asach linn gur féidir linn cosamhlacht an fhir cheólmhar so do chur a g-cló d'ár lúcht léighte an mhí so. Bhí sé 'na chomórtasuidhe i mórán d'áitibh ag rince, agus do lean sé go cúramach do'n obair so go d-tí gur thóg sé suim aimsire ó shoin an chead duais i g-Cúige Mumhan le luth a chos agus a colna. Acht níor shásaimh an méid so ár g-cara, mar do lean air go d-tí gur buadh- adh leis an chéad duais i n-Éirinn i m-bliadhna. Badh chóir agus badh cheart a ainm do leathadh ar fud an domhain, agus tá súil againn go m-beidh an sgéal so amhlaidh fá cheann beagán aimsire. Badh cheart ar aon t-slígheeadh meas a bheith ar ins ga ball nach bh-fuil Clanna Gaedheal. Do rugadh an fear lúthmhar so i g-Corcaigh tím- cheall trí bliadhna fichead ó shoin. 'Nuair bhí sé ag éirge suas 'na gharsún bhí dúil gan fuaradh aige bheith is gach áit go m-beadh cruinniughadh a spreagarnach ceoil. Ní gábhadh a rádh ná go m baineadh Uilliam teine chreasa as na clárachaibh ag freagairt do bhinneas an cheoil 'nuair gheabhadh foill air. Badh dhual agus badh dhuthchas do ó n-a athair agus ó n-a shean-athair roimis bheith go cliste ar rince. B' é b'oide dho Tomás O Murchadha, 's é sin an fear go raibh buadh aige ar Éirinn tá suim bhliadhan ó shoin. Badh ró-gheárr a bhí an sgoláire nuadh idir lámhaibh ag Tomás 'nuair bhí sé i b-fad níos feárr 'ná é féin. B'fhéidir ná raibh aon buidh- eachas ag an máighistir ar an sgoláirie ann san. Badh cheart na beadh ar aon chuma. 'Nuair do thosnaigh muintir Chonnartha, na Gaedh- ilge ar Fheiseannaibh do chur ar bun ins gach ball de'n tír 'na d-tímcheall, do bhí glaodhach agus iarraidh mhór ar an bh-fear so ins gach tionól mar go dearbhtha do chuireadh sé áilneacht agus mór- dháil ar aon'ne féachaint ar stáitse air. Is fíor go mothó'far a easnamh ins gach ball 'na m-beadh sé. Fá cheann beagán aimsire bhí árd-mheas go coitcheann air ag na daoinibh, agus is fíor gur thuill san uatha le n-a dheagh-ghníomharthaibh, mar bhí sé modhamhail ceannsa deagh-bhéasach. Gan dear- mad is iomdha gnó maith do-ghein sé do Chonnradh na Gaedhilge, agus do Chumann na b-Píobairídhe, agus mar an g-céana d'Éirinn féin i g-Corcaigh; ní'l dearmad ná go bh-fuilid an-bhuidheach dhe. Is cathúghadh mór anois le muintir Chorcaighe go bh-fuil sé imighthe anois ó n-a measg, agus go bh-fuil tar éis dul anonn go Londuin, acht is áth- as mór leo a fheicsint go bh-fuil sé ag leanamh- aint do'n obair mhaith i g-cómhnaidhe. Ní'l páip- éar againn dá léigheadh ná go b-feicimíd ainm an t-sáir-fhir so i measg ball Craoibhe Londuin. Guidhmíd le deagh-chroidhe go ra' fada chaithfidh sé an crios, (an chéad duais i n-Éirinn i rince), atá tímcheall a chuirp sa chosamhlacht. Saoghal fada agus sonas chughat a 'Liam; gan dochar ná iomárd i d'shlígh go deeo. TADHG O SCANNAIL. SEAN RÁIDHTE. Dhá mheid aireachais agus múinte, Bh-faghann an dúr mac an daoi, Brisean an duthchas tré n-a shuilibh, T'réis a chúrsa chur i g-crích. Súd san chúil é 'gus dhá chéad súil ar. Dé mhéid fód mona dhéinfhead púint deataigh? Bh-fuil an cleitín díreach? 'Se a dhíthcheall a bheith cam. Nuair a bhídheann a cait amuigh, Bídheann an luch ag rinceadh. <L 109> AN GAODAL SGÉALTA Ó IARTHAR ÉIREANN AG “AN SÍOGAIDHE INFHIÚCHTACH.” UIMHIR IV. CEALLTRACH GHALARAIS. Ag an chionn aistigh de chuan Áirt-na-caine, i d-teorainn na trágha idir an Mhuirbheach shoir agus Imil-ádha shiar agus chúig mhíle siar ó thuaidh air Dhaingean-Uí-Chúise, i g-Cor- ca-Dhuibhne, tá an baile fear- ain air a n-gairmthear Galaras. Cad is bunadhas cinnte do ainm an bhaile so ní féidir liom a rádh, óir gídheadh go bh-faca ann áit éigin nách cuimhin liom anois gurab ó'n dhá fhócal Gall agus árus eadh tá an ainm cúmtha, eadhon, Galaras, agus gurab ó'n chaisleán a thóg na Gearaltaigh ann so eadh gairmeadh an baile, is míniúghadh é do nách tug- aim aon ghéille, agus dar liom féin is ó an fhocal galar eadh cumadh an ainm. Ó is andiú é ní fhuil i mórán de thalamh Ghal- arais acht amháin stéig fhliuch, fhuar, ghalarach, agus má tá sé chó h-olc san anois, tar éis áitribh an bhaile do bheith ag gabháil dó ag a bhris- eadh agus ag a thabhairt isteach le s'na céadta bliadhan, is cosamhail gur mheasa ioná san do bhí sé roimhe so, óir do bhi saoghal ann, agus ní ró fhada ó shin leis é, ann a' r' bh'é Galaras múnlach a bh-fuil de thalamh ó bhárr Shlíghe-na- Naomh, i g-cnoc Chille Máil-Chéadair shoir go struicín Cruaiche-Mhárthan shiar, agus is mar so do éirigh an mí-ádh san dó. Air feadh an ama san de aois an domhain so air a ngairmid eolaigh Aois-an-Oighir do bhí talamh Éireann uile, mar aon le furmhór iar- thair Eorpa, fá aon bhró amháin oighir, agus, nídh nách iongnadh, níor dhul as do'n cheanntar iar- tharach so acht amháin có beag le h-aon chuid eile d'Éirinn. Ann san am san do bhídh a bh-fuil ó Chnuc Bhréannain siar go fairrge folaighthe fá throm- mhuir oighir, agus de dheasgaibh gur mhó do bhídh an t-oighear so ag cruinniúghadh agus ag ramh- rúghadh air an g-ceann shoir di ioná as san siar, do bhídh tromán an chinn sin ag meádhachan anuas air an g-cuid eile agus ag a brúghadh roimhe, ann san t-slíghe sin agus go raibh íocht- ar na bró so ag meilt agus ag gearradh úrláir na talmhan fúithe ó Chnuc Bhréannain amach trí Chuan-an-Chaoil. De chionn chnuic Chathair-Sguilbín do bheith ag teanntúghadh agus ag tabhairt ghualann ó thuaidh le h-oighear Chnuic Bhréannain do bris an t-oigh- ear san i g-ceann tamaill amach trí an g-cnoc ó thuaidh air an d-taobh shiar de Bhaile Dháith, agus ann san de bhárr oighir na Cúlach do stad de bheith ag gabháil siar, agus, uime sin, gan bheith ag teanntúghadh agus ag brúghadh an oighir a bhídh ag gabháil anniar ó Mhárthain agus ann- deas ó Leathtaoibh siar chum Cuain-an-Chaoil nídh bhus mó, do lean an bhró so air a h-aghaidh ó thuaidh, mar a bh-fuil an cuan anois, agus amach trí aon bheárna le h-oighear na Cúlach. Dá dheasgaibh sin níor bh'fhada, iar lagúghadh de'n bhrúghadh le n-a chúl gur thuit a raibh d'oigh- ear air an d-taobh shiar de'n chuan anniar air a chúlaibh agus gur lean sé an chuid eile. Is iomdha bliadhain do sheas an t-oighear so, agus is é a thug an chuma air aghaidh na talmhan atá anois le faicsin uirthi; acht, mar nách bídheann air gach aon nídh acht amháin tamall, do tháinic críoch fá dheireadh air Aois-an Oighir. Do thaithin an ghrian amach, d'imthigh an fuacht, do théidh an spéir, agus de leagh an t-oighear. De bhárr gan slíghe do bheith ag an oighear a bhí ag sleamhnúghadh anniar ó Mhárthain air lean- mhain roimhe soir agus go m-b'éigean dó casadh ó thuaidh ag bun Ghalarais, do gheárr sé lag dhoimhin ag an chasadh so, agus ann san lagán so, tar éis na coda eile air fad do bheith leachta, do fhan mullóg mhór oighir. Le cúl na mullóige so, ó an taobh thuaidh do bhailigh na robhartaidhe suas cuid de'n ghrean agus de'n ghainimh a d'fhág an t-oighear ann a dhéig ann san chuan, agus, do bhárr go raibh an cúl-thaca gainímhe so ag méadúghadh le gach líon- adh dé'n tráigh, d'árdaigh cnócáin mhóra gainimhe idir an sáilc agus an t-oighear, ionnas gurab soir chum na muirbhighe do bh'éigean dá raibh do uisge ag an ghréin ag a leaghadh de'n taobh theas de'n bhró oighir so, maraon le a raibh ag sileadh de ó Mhárthain anniar, a shlíghe do déanadh agus ann san casadh ó thuaidh ann chuan. Tar éis na mullóige oighir so air fad do leaghadh d'fhan loch mhór fhairsing ann a h-ionad, agus de dheasgaibh na h-aimsire do theacht úr, brothalach, teith, ann ionad an fhuachta a bhídh ann roimhe sin, d'fhás gach aon chinéal fiaghaile go tiúgh agus go borb, ní h-amháin air an d- talamh tirm acht ann san loch so mar an g-céadna. Chó tiúgh agus do thagadh feodhadh air aon chuid d'fháslach an locha do bhídheadh slamás óg ann a áit ag borradh ós cionn an uisge agus móin ag déanadh air thóin puill de n-a m-bídh- eadh ag lobhadh. Do lean an saoghal do bheith mar sin air feadh tamaill mhaith, agus is amhlaidh do bhídh sé an uair tháinic an duine air an láthair. Do fuair seisean roimhis le fiadhach ní h-amháin an fiadh agus an girr-fhiadh ata fós san dúth- aigh, acht an torac águs an gairbhfhiadh có maith; acht má fuair sé iad so infhiadhachta, badh gheárr go bh-fuair sé amach go raibh malairt na n-eas, na g-cat fiadh, agus na seannach aige le seachain, óir do mhúin a g-coidreamh dó náchar bh'annsa le faol ná le mathghamhain grim d'aon fheoil eile air bith ioná d'fheoil dhuine, agus níor bh'fhada gur tuigeadh dó náchar bh'aon chobh- air chum fad-shaoghail ná chum sláinte baladh an t-smúit-cheóidh a bhídheadh ag éirghe as an loch. Dar liom féin is ó'n ádhbhar so agus ní h-ó chaisleán na nGearaltach eadh h-ainmnígheadh Galarus, óir gídh nách fuil aon loch anois ann is le déigheanaighe eadh d'éirigh san dó, agus is mar so do thuit sé amach. Ó'n bhrothall teith a lean an t-oighear d'ath- raigh na bíaistídhe arís go rabhadar mar tá siad anois. Air theacht do'n atharúghadh so do shéid an ghaoth an ghainimh aníos agus líon sí suas áth-iomal an locha agus d'árdaigh an ghainimh so i g-caitheamh na h-aimsíre ann a dúmhachaibh árda ionnas, fiú amhain ann san bhliadhain-chéad so a ghaibh tharrain, nách raibh aon radharc ó thighthibh Bhaile-an-reannaigh, air an d- taobh shiar de'n chuan, air an Muirbheach shoir. Do bhídh aibhne an Riaisg, Imil-ádha, agus leath- taoibh ag rith asteach ann loch, agus aon abhan amháin fhairsing dhoimhin ag sruthúghadh amach aiste agus ag rith soir ag bun thalmhan Ghalar- ais, mar a raibh droichead iomad súl tháirsi, agus mar sin go Muirbheach ag a raibh coradh chum beartha air na bradánaibh a bhídheadh ann san abhain. Is ag Cathaoir Ó Conchabhair Chille-Máil- Chéadair agus ag Roibéard Ó Céileachair, Baile-nan-ádh eadh bhídh an coradh air an abhain le lin an loca do sgéidheadh an chuan. Do lean an ghaoth air bheith ag séidheadh suas na gainímhe agus air bheith ag gearradh cuas le cobhair na lán-mara ann san duímhich go san m-bliadhain, 1809. Ann san m-bliadhain sin do thuit trom-chioth áirr le h-uisge a r'sgéidh an loch, síos trí an n-duímhich, agus iar ngearradh Gleanna' ann san gháinimh, d'fholmhaigh an loch, agus ní fhuil anois dá cómhartha ann acht an charraig air a n-glaoidhte Carraig-an-Locha. Mar d'imthigh an loch d'imthigh na dúmhacha agus ní fhuil aon dhúmhach anois ag éirghe idir Baile-an-reannaigh agus an Mhuirbheach, agus is fada go raibh, óir sul a' r' thug Clanna Gall árr gortha an droch-shaoghail ann san bhliadhain 1847 air Éirinn ann aon chor do bhídh an áit có béal-osghailte sin agus an nuair do sheinneadh Séamus Ó Daodaigh port air an bh-fidil ag cnocán na Muirbhíghe go rinctí an port i m-Baile-an-reannaigh. Tmh caisleán na nGearaltach ámhthach ann a sheasamh fós i nGalaras, acht, gídh go bh-fuil, ní shé is mó a tharraingear breathnúghadh na n-eolach ná triall lucht-léighinn air an m-baile acht amháin an chealltrach air a ngairmíd muin- tir an bhaile, “Séipéilín,” agus daoine na m-bailte eile ann a thímcheall “Séipéilín Ghalarais.” (Le beith an leanmhain.) COILLTE NA G-CNODH. SÉAMUS O SÉAGHDHA RO CHAN. Dá bh-faighinn-se mo shlíghe 's bheith arís a'm' fhear óg, Do raghainn seal chum síth' mar a m-bínn-sé fad ó, Gan treighid ann mo chroidhe a's gan suím ann mo ghnó, Go meidhreach le Síghle go coillte na g-cnódh. CUR FÁ. Oir tá saidhbhreas gan cóir, A's is Gleoidht' í an cháil,… Acht tá treighid i n-aghaidh 'n t-sógha, 'Gus an óige… 'Sí is feárr. Do shiúbhlas an saoghal… acht badh bhaoth liom ealaidhe, D'úmhluigheas mo mhéinn… acht ní ghéilfinn do'n righ, A's do thabhairfinn gach séad air chéad lae ann san choill! Cur Fá. Bhíodh cnó 's bhíodh caora 'nna slaodaibh ag fás, Bhíodh mór chuid de sméaraibh a's fraocháin le fághail, Bhíodh ceol air na géagaibh ag éanlaith gan trághadh, 'S bhí an óige 'gam féin, a's lem' thaobh bhí mo ghrádh. Cur Fá. Is uaibhreach na daoine ann aoil h-allaibh mór, Na h-uaisl' ann nách saoilfinn aon díth thaacht go deó, Acht ní mór liom dóibh aoibhneas 'nuair shaoilim bheith og, 'S mé ag gluaiseacht le Síghle go coillte na g-cnódh. Cur Fá.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
