Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Naomh Pádraic agus a Chuid Oibre i n-Éirinn agus Eile
Title
Naomh Pádraic agus a Chuid Oibre i n-Éirinn agus Eile
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1900
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1900_03> <L 75> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An Gaodhal> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> AN GAODHAL NAOMH PÁDRAIC AGUS A CHUID OIBRE I N-ÉIRINN. LÁ FÉILE NAOIMH PÁDRAIC arís 'ga choimhéad; agus gidh go d-tigidh sé gach bliadhain, ní bheidh an t-am ann go deó nách m-beidh fáilte mhór fhial' againn roimhe. An luathgháir a's an gáirdeachas le a líon- ann sé ár g-croidhthe ní laghdóchaidh go bráth, acht beidh i gcómhnaidhe chó nuadh chó taithneamhnach a's do bhí sé in aimsir ár n-óige air thaobhaibh cnocán, agus a n-gleann- taibh, agus le cois abhan n-álainn, nglan-uisge- mhail Oileáin na Naomh. Acht ní dúinne amháin a rugadh i nÉirinn bhinn atá míniúghadh mór san lá so, acht do gach uile fhear agus mhnaoi a shíolraigh ó'n g-cineadh sin, gidh bé áird faoi an spéir ann a m-bídh- idh. Tá na mílte eile ann a bhfuil a g-croidh- the ag rith tar bruach le buidheachas do Dhia air an lá so, óir cuiridh sé i meabhair dóibh gur ghlacadar ó Naomh Pádraic, tré na chlainn spioradálta, an bron tanas is mó agus is breághtha a thug Dia dúinn air talmhain, — eolas air féin, air a shlíghe, & air na meódh anaibh tré'r féidir linn aoibhneas suthain do ghnódhochan an uair fhágbhamaoid an saogh- al so. Coraigheann sé, mar an g-céadna meabhracha grádhacha, truaighmhéileacha ann gach díbirtheach Ó Éir- inn, óir cuimhnigheann air an tír a d'fhágbhaidh sé gan dhóthchas go bh-fillfeadh sé air a ais. Beiridh an lá so d'ár meanmain na smuainte is naomhtha i d-taobh ár g-creidimh, agus is caoimhe, láidre a d-taobh an ghrádha a dhlíghimíd d'ár d-tír dhúthchais bhunaidh. Luaisgeann ár g- croidhthe le uabhar náisiúnta 'n uair chuireann sé i g-céil dúinn arís an t-iomad glóire a lonruigheas air Éirinn ó n-a stáir onóraigh, áird-chéimigh. Atá sé ós cionn cheithre chéad déag bliadhan ó tháinic Naomh Pádraic go hÉirinn; agus is buan- sheasmhach daingean atá fós agus a bheidheas go bráth an eaglais a d'árdaigh sé suas san oileán. Cia an chuma ann a bh-fuair sé an náisiún? I d-taobh léighinn agus bhéas dhúthchasach bhí Éire i bh fad i d-tosach air an m-Breatainn, amhail mar do bhí sí cheithre chéad bliadhan roimhe sin, i n-aimsir Tacitus, an stárthóra Rómhanaigh a sgríobh sgéal beatha Agricola, an chinnféadhna a chlaoidh na Breathnaigh. * Thug an sgríbhneoir ársa fóghlamtha so an chliú sin d'Éirinn, gídh nách raibh sé ariamh san tír sin, acht go m-badh í sin cáil na h-Éireann trí an n-domhan san am sin. Fuair ár Naomh an náisiún i g-céim an-mhór ard sibhial- tachda; na healadhna béasacha, modhamhla g á g-cleachtadh; thár- la sé ameasg daoine a bhí árd-mheanmnach glan-inchinneamhail, tuigsionach, & gan amh- rus badh mar gheall air an n-géire tuig- sionna a bhí san g- cineadh Éireannach, ag cabharúghadh le grásaibh Dé, do chlaon siad chó hiomlán do'n teagasg míorbhuileach árd-iongantach a mhínigh Pádraic dóibh. Badh mhór a cleacht- dh in Éirinn san am sin filidheacht, agus eolas dlíghe nó breith- eamhnais, agus sean- chas, agus ceol d'á n- goiridís oirfideacht. Ní raibh pobal faoi an n-gréin ag a raibh níos mó fóghm- óir do'n fhóghlaim & do lucht oideachta ioná bh'í ag ár sinsir. Shuidheadh an t-oide shamhlaigh do bheith san bh-fóghlaim badh mho, air láimh dheis an righ. Cia an t-eolas a bhí aca air Dhia 'n uair a tháinic Pádraic? Ní rabhadar gan iarrachta do bheith déanta aca chum eolais d'fhághbhail air an Aon Neach Uilecúmhachtach. Níor chluinn acht beagán aca ainm an t-Slánuightheora Níor dhealraigh fós solas an t-soisgéil trí * The ancient Britons. <L 76> an oileán. Bhíodar ag adhradh íodhal, ag adhradh na gréine agus na gealaighe agus na reult; agus ní raibh abhainn álainn ná gleann ná cnoc coillteach fá an tír nach raibh lán do réir a meanman de spioradaibh neamh-fhaicsionacha ag a raibh cumas éigin dírighthe & treoraighthe air bheathaibh na n-daoineadh. Ó an phágánachd so — & badh ghlan an phágánachd í — d'árdaigh an naomh iad; agus an uair do bhí sé trí fichid bliadhan ann ameasg, bhí neulta an dorchadais so éaluighthe leó; bhí ainm an t-Slánuightheora mar aon le ainm a mhathar mhaighdheanamhla, ann gach beul, agus an t-Aifreann ag a léigheadh ag na míltibh d'altóraibh fá'n tír. Do ghnóthaigh sé do Chríost iomlán tíre a bhí roimh a theacht beagnách uile págánach. Badh gheárr gur dheal- raigh trí an Eoraip lóchrán na fóghlamtha Críostamhla agus solas an Chreidimh a bhí las- ta leis i n-Éirinn, agus gur goireadh air thal- mhain dhúthchais ár sínsear oileán na Naomh agus na saoi. D'imthigheadar easboig agus sagairt agus mná riaghalta ó chuantaibh na h-Éireann agus leathnaigheadar eolas Chríost i mórán de thíorthaibh na h-Eorpa agus chong- naigheadar go h-an-mhór cum cosga do chur air an mhaidhm eiriceachta a bhí ag déanadh a bheal- aigh tre na tíorthaibh Críostamhla. Air feadh trí chéad bliadhan bhí an spéir lon- rach le síothcháin agus le sógh. Acht an uair do ghlac Éire creideamh an t-Slánuighteóra ghlac sí mar an g-céadna air a guailnibh an chroch; agus is tréan glórmhar an nós ar iomchuir sí í ó shoin anuas. Do lean sí go dúthrachtach a g-coiscéimibh Chríost mar do bhí sé i n-dán doi, do réir thola Dé, an chroch sin d'iomchur agus do craobhsgaoileadh ann gach áit ann a soillsigheann an ghrian. Má tá amhras air bith agat, a léightheoir, air na nidhthibh so, tabhair fá d'aire gur díbireadh ár muintir fá'n domhan le inghreim creidimh agus le ocras, agus gur thugadar leo creideamh Naoimh Pádraic, agus gur árduigheadar teampoill agus eaglaisidhe breághtha, agus gur chuireadar an chroch, air dhaith an óir, go h-árd san aer, air thúraibh na d-teampoll ag dealrúghadh go deó i solas na gréine. Gach uile lá d'a bhith do ghuidh go dian ár n- apstal go d-thabharfadh Dia buaine agus seas- mhachd do'n chreideamh san oileán. Inniseann stáir na h-Éireann dúinn cia an nós ar clos agus ar deónuigheadh dó a athchuinghe. Is ró ion- gantach go deimhin an nídh chidhmíd andiú, an uair chuímhnighmíd air an am chuaidh thart — túr cruaidh adamaint an chreidimh a tugadh d'ár sínnsir fós na sheasadh, gidh gur buaileadh chó minic sin faoi leis na géirleanmhaintibh badh fhraochmhaire dá b-fuil aithris ortha i stáir an domhain mhóir air fad. Do bhánaigh agus do sgrios na Lochlannaigh an tír le cogadh dearg air feadh trí chéad bliadhan agus dhírígheadar a bh-fuath air an eaglais leis an n-déineact céad- na lé'r lámhadar cuing na daoirse do chur air an b-pobal. Fá dheire d'árdaigh Brian san aer an chroch, air Máigh Chluana Tairbh, agus dubh- airt le na chuid fear gur bh' air a son so mar aon & air shon a d-tíor-bhrait ghlais ghlórmhair do bhíodar ag cómhrac, agus do briseadh go bráth cúmhacht na Lochlann i n-Éirinn, tháinic tamall beag síothchána, acht badh thamall beag é. Bhris neul an chogaidh arís, agus gídh go bh-fuil seact g-céad bliadhan thart ó thosaigh sé agus gur fearadh é tré iomlán na g-ciantadh sin air an g-caoi so nó air an g-caoi siúd tá cinnte nár tháinic sé chum críche fós. Níor chogadh é air feadh an ama so go h-iomlán air son saoirse na tíre amháin, acht san seis- eadh céad déag, agus ó shoin anuas, do thaobh- aigheadar eaglais na hÉireann do thoghladh. Do shaoileadar obhair Naoimh Pádraic do leagadh agus do mhilleadh acht do chliseadar uile go léir. AN T-ATHAIR MÍCHEÁL Ó MUCHÁIN. BLODA. An bhean tar lear bídheann ba aici, spré agus púint, 'S an bean tar lear bídheann iomadamhlacht ós a cionn, an bhean tar lear ta chance go meallfaidh tú, 'S na buaibh tar lear bídheann faid 'n a n-adh'- arcaibh súd. is í an bhean badh mhéin liom féin do mhaoidhfinn leat, Bean shúgach léigheannta, sheunmhar, chaoinmhear thais, Gan cham, gan chlaon, gan sgléip, gan phoímp, gan chleas, 'S cé gur bheag í an spré ní éileoighinn choidhche a leath. Feuch gur cré do bheul gidh dearg a sgáil, A's feuch gur cré do baoth-fhuilt chasta mar bhláith, Feuch gur cré do thaobh mar eal' air an tráigh A's feuch gur cré go léir tú a dhuine gan áird. <L 77> LAOIDH NA GAISGE. Lá d'á raibh Pádraic ag adhradh Dé 'san uaigneas, do chuaidh Oisín mac Fhinn go nuige: agus chuir Pádraic fáilte roimhe. Agus d' fhiafraighe Pádraig d'Oisín cad é an cás is teo nó badh cruadhálaighe 'nn a raibh an Fhiann riamh? Inneosad féin sin duit, a Chléirigh na Salm Sámh, ar Oisín. An cás is cruaidhe 'nn a raibh ar an Fhiann, ó do rinneadh Fianna Fáil díobh Fleadh agus feasta do bhí ag Fionn mac Cumhaill do sheacht g-cathaibh na gnáith-Fhéinne a n-Almhuinn luachmhar, lán aoibhinn Laigheann, & do dearmadadh leis táin de'n Fhéinn gan cuir- eadh do thabhairt dhóibh; mar a tá, Cronchair, mac Rónáin, agus Áile mac Criomhthain. Do ghlac fearg mhór na fir uime sin, ionnas go d-tuga- dar luidhe agus móide gan teacht a bh-fiann- uigheacht go ceann bliadhna. Iar sin do chuireadar a long ar muir, agus níor stadadh leo, go rángadar críoch Lochlann, Iar m-beith sealadh ann sin dóibh thug bean Righ Lochlann grádh éagsamhuil do Áile mac Criomh- thain, gurealaidh leis as an Ríoghacht, agus níor stadadh leó go rochtain Éireann dóibh. Cruinnigheas righ Lochlann maithe a mhuintire mar aon re h-ocht righthe deug go n-a sluagh, agus níor stadadh leó go rochtain Éireann; agus cuirid teachta go Fionn mach Cumhaill dhá fhios an chuige do gheabhadh an bhean go tulaigh Laigh- eann. Ro thairg Fionn cumhtha móra do righ Lochlann, agus a bhean do léigean leis; eadhon, seacht d-tonna d'ór ghlan. Do h-obadh na cúmh' tha ag an Airgtheach mór, eadhon, righ Lochlann agus d'iarr cómhrac air an bh-Féinn. Do cuir- eadh seacht bh-fithchid de na Fiannaibh dá chómh- rac, agus do marbhadh iad uile leis. Fiafraigheas Fionn de mhaithibh na Féinne, cia do chómhracfadh righ Lochlann? Mise do chómh- racfaidh é, ar Goll, agus seoil-se mé air chleas- aibh lútha. Beir leat ar Fionn, cath cródha de'n Fhéinn, agus caogad de chlannaibh Móirne, agus Osgar air gach taobh ded' sgéith, dod' iomchos- namh air bhéimeannaibh an fhir mhór; ní rachaidh aon duine aca liom, ar Goll, go n-deargthar mo lann ann a chneasaibh. Tig Goll & an fear mór air an d-tráigh, agus bhádar ocht lá agus ocht n-oidhche ag cómhrac, gur torcradh righ Loch- lann re Goll, agus a mhuintir uile leis an bh- Fhéinn, ionnas nár imthigh neach aca beo go críoch Lochlann air ais. SEANCHUS GEARR O CHONTAE PHORTLAIRGE. Micheál O Broin Ró-sgríobh. (Críochnaighthe) I gcionn tamaill 'na dhiaidh san tharla go chuaidh baintreabhach Labhráis Uí Chorcoráin agus duine muintreadha di 'nna fochair isteach chum tighe air- ighthe deáramhla 1 i g-cathair Phortláirge le h-oidheacht a ghlacadh, agus ag feachaint tímcheall di chonnairc sí cas- óg mhór a fir a crochadh 'sa chuinne. Chuaidh sí anonn as do aithinn sí í ar an láthair. “Si d-í casóg mo fhir phósta goid- eadh as mo thigh.” ars an bhean. Tháinic fear an tighe anall a clos do na cainte so, agus do dubhairt sé lei go m-badh é sin casóg mhór a fir gan ámhras a goideadh a bh-fochair mórán eile an oidhche robáladh a tigh beagán aimsire ó shoin. Ins an t-seanchas bhí aice le fear an tighe leig sé amach neithe chur a d-tuigsint di go raibh fios a thuille aige dhá m-badh mhaith leis é ínnsint. 'Na dhiaidh sin dubh- airt sé, “dhá spionnfaidhe 2 eidir so agus Ros (New Ross, below Waterford), go bh-faghfaidhe lán rudaidhe churtha faoi an talamh.” Le na linn sin tháinic bean an tighe isteach 'nuair a chualaidh sí an chaint agus dubhairt sí: cia nos a bh- féidir é sin a bheith fíor muna m-beidhís a m- bosca nó a g-cómhra? Chuir na focail sin fosd ar an bh-fear mar thuig sé ó'n mnaoi nách raibh sé oireamhnach a thuilleadh rádh. Theastaigh ó'n m-baintrigh go d-tabhradaois di casóg a fir, acht dhiúltaighdear uirthe í. Dubhairt an bain- treabhach go m-beidheadh sí 'na casóg daor ortha Ní dubhairt sí a thuille nách ghabhadar amach i 1 Dearamhla. respectable. This word seems to be confined to East Waterford. 2 Spionnfaidhe, This expressive verb and means to search. The difference between spionnadh and lorg is well observed by Irish speakers. The latter means searching after something that has been lost, as bhí sé lorg a coda airgid do caill sé as a phóca; or as it or as it means search in general, as bhí sé a lorg an t-slíghe go Portláirge, whereas the former indicates that the thing sought has been placed under cover or hidden, as in the present in- stance, spionnadh means to spy, as in the early part of our story. <L 78> bh-feidhil 3 a ngnótha. 'Na dhiaidh san bhí tásg imeasg na g-cómharsan go m-badh ceann de's na roparaidhe mac na mná so; cé go m-bhadh daoine iad bhí gho h-anmhaith 'sa t-saoghal agus faoi árd-mheas agus urram. Chuireadar chum siubhail an mac as an áit, thar fairrge, is dóiche, mar bhí eagla ortha go raibh droch-amhras 4 ar. Níor dhein na Corcoránaigh a thuille i dtaobh na casóige. Dubairta daoine muintdheadha féin leis an m-baintreabhaigh gan dul chum dlíghe leó mar gheall ar mar b'fhéidir go n-dóithfidís an tigh ós a ceann, agus lean sí a g-cómhairle. I g-cionn dó nó trí de bliadhantaibh 'na dhiaidh sin thug an bhaintreabhac suas an fheirm ag Carraigh Curra agus thóg-sí feirm eile i gailltír gar de'n Phasáiste (Passage),acht níor fhan sí acht beagán aimsire innte. Bhí cúram óg-chlainne uirthe 'n uair a fháig sí Carraig Curra. Níor fhan sí acht beagán bliadhantadh sa n-gailltír nuair tháinic sí ar ais le n-a cliamhain go Bán a bhuiteach, agus t'réis béag- áin bliadhantadh mar an g-céadna thug sí suas an fheirm sin. Chaith sí trí bliadhna a m-Bun- Abha, Anglice Annestown, agus as san chuaidh sí tar sáile í féin agus a chlann, agus shocruigh- dear ar fheirm lámh le Lake Champlain agus a bh-fógus teórnuigheachda Stait Nuadh Eabhrac agus Canada. Fuair sí bás thimcheall deich m- bliadhna agus dá fhichid ó shoin agus tá a clann go léir t'reis bháis mar an g-céadna. Tá cuid de clainn a clainne san áith chéadna i n-Éirinn fós, agus bhí cuid aca faoi mheas mhór. Badh cheann de na Chaoirthiuinnighibh (The Ahearns), an bhean so, Alís Ní Chaoirthiuinn dob' ainm di, agus badh cheann de shliocht Sheághain na Nodhlag í mar an g-céadna. Do mhair Seághan thimcheall dá cheud bliadhan ó shoin, badh fhile blasda é, agus tá cuid mhór d'á sheanráidhtibh ar cleacht- adh fós imeasg na sean dhaoine i g-Contae Portláirge. 3 A bhfeidhil seems to be an adverbial phrase, not found in dictionaries. It means, attending to their business, A bh-feidhil na m-bó, minding the cows. 4 Amhras, means doubt. Droch-amhras, suspicion There are several words which if prefixed by droch get a meaning contradictory to themselves, as droch- mhisneach, cowardice. Da maireadh ar mharbh an marbh-so fút-sa a líog. Is mairg do'n mharbh do mhairfeadh le rún a chroidhe. A mhairbh do mhairbh na maribh's na r' ionntoigh slíghe. Is marbh an marbh tú i n-Aicearan súidhte síos. SLÁINTE NA M-BOER. Sláinte na m-Boer, atá slán agus saor, Sláinte na Laochra do throid air a d-tir; Sláinte 'gus saoghal ólam' uile go léir; Sláinte na d-tréinfhear anois a's a choidhch'. Cantar an t-abhrán, seinnthear an ceol ann, Chum buaidh na d-treon do mholadh go glé: Ní glór garg árd na bagairt d'á bhárr, Do bhuaidh dhóibh an lá acht saothar ró-thréan. Is ceart bhí ag-cúis acht ní thugann ceart buaidh Muna d-tig leis an chúmhacht a's rún daing- ean díl, Is ceart agus cúmhacht do bheannuigheas Dia shuas, 'S is cómhartha rúin dúthrachtaigh saothar gan scíth. 'Sé neart a lámh láidir do shaor ó n-a náimhdibh A m-bailte sa m-bánta, a gclann a's a mná, Sé neart a láimh láidir do choingeabhas go slán iad, 'S choiseoinidh go bráth iad a n-aghaidh gach gábha. Ádhbhar luathgháire sé so do na cáirdibh A m-bídheann aca grádh air an t-saoirseacht go deo, Ádhbhar luathgháire do chlainn Ínse-Fáil é, Óir sé uabhar a námhad féin d'ísligheadh san n-gleó. 'S iad na Sacsannaigh chéadna, na sladthóiridh céadna, Do chleachtamar féin a's do rinn orrainn feall, Acht nár mealltar na Boera mar mealladh ár n-Éire. A Luimhnigh na laoch le bréig-gheall na n-Gall Sláinte na m-Boer, atá slán agus saor; Sláinte na laochra anois a's a choidhche; Sláinte 'gus seun go deireadh an t-saoghail; Sláinte na d-tréinfhear cia bé áit a m-bíd. PÚDAR. Mo thuirse an bás atá faoi m'chómhair ag triall, D'fhúig cluiche air na tuintibh 's d'fhag an Fiann gan rian. Mo chortha le 'n-áireamh, mo chás! is mór é a d-trian Ag tarraing faoi d' dhail-sé 'Áird Mhic chómh- acht na g-cliar. <L 79> VOCABULARY MAOR, a steward. FAOR, edge. DAOR, dear. SAOR, cheap; free. CAOL, slender. CAOR, a berry, pl, caora. CEOL, music. FEOL, meat. SEOL, a sail, DEOR, a tear. BEOR, beer. SEOD, a jewel. SEUN, happiness. EUD, jealousy. SGEUL, a story, SGEULA, news. SEUMAS, James. FUADAR AN UILC, determination to do wrong. GO H-OLC, badly, disposed, etc. understood. GRIAN, the sun. SRIAN, a bridle- DIALLAID, a saddle. UILLIAM, William. NIALL, Niall. SUAS, up of motion. DUAN, a poem. GRUAG, hair. SEOLTA, pl. of seol, sails. FUAR, cold. FUADAR, determination. GUAL, coal. FONN, intention. TREAD, a flock. OLC, badness, gen., UILC. N.B. — Fonn and Fuadar are almost synonyms, the former is internal or mental determination, the latter supposes external preparation or appearance in the placing of such determination. FONN is al- ways followed by the preposition, sr. Example — TÁ FONN MO MHARBHUITHE AR, = he intends to kill me. whereas, FUADAR always takes the preposition FAOI, ex. — IS OLC AN FUADAR ATÁ FAOI, he (from exter- nal appearance) is badly inclined, — an illustration of the wonderful power of expression of our lang- uage. Note the difference between CAOR, a berry, and CAOIRE, a sheep. CAOR, a berry, pl. CAORA. CAOIRE, a sheep, pl. CAOIRE. The dictionaries are wrong as regards caoire, there is no such sing- ular form as caor, meaning a sheep. EXERCISE. 1. TÁ AN MAOR GO H-OLC, AGUS IS FUAR AN LÁ É. 2. TÁ FAOR AR MO SGIAN (my knife is sharp). 3. TÁ SEOL MÓR CAOL AG UILLIAM. 4. TÁ BEOR GO LEOR AGAM FÓS. 5. ÍS OLC AN FUADAR ATÁ FAOI NIALL. 6. TÁ GRUAIG FADA AR TOMÁS. 7. TÁ EUD ORT (you are jealous). 8. NÁ H-ÓL BEOR, AGUS NÁ BRIS AN SEOD MAR IS OLC MÓR É SIN, (that thing emphatic). 9. TÁ CAPALL GAN SRIAN, GAN DEALLAID AGAM. 10. TÁ CEOL BINN AG COR- MAC, AGUS TÁ FEOL SAOR AGUS MILIS AG NÓRA. 11. IS MÓR NA CAORA ATÁ AG FÁS AG AN TOBAR. 12. TÁ BÓ AGUS CAPALL AGUS CAOIRE AG DUL SUAS AN RÓDH. 13. TÁ FONN ORM DUL DO'N TOB- AR MAR ATÁ NA CAOIRE AG ÓL ANN. 14. DEÓR MÓR TROM. 15. TÁ DUAN BINN AG AN MAOR. 16. TÁ OCRAS AGUS TART ORM. (To be Continued.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
