Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Parlaimint na mBan agus Eile
Title
Parlaimint na mBan agus Eile
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1900
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1900_02> <L 43> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T AN GAODHAL> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> AN GAODHAL PARLAIMENT NA M-BAN. CÚNTAS AR GHNÓ AN PHARLAIMENT CHÉADNA, ANN SO, MAR LEANAS. (Air Leanmhain.) ÓRÁID ANNA NÍ CHIARAMHÁIN. ANN sin do labhair Anna Ní Chiaramháin, Baintighearna Ghleanna an t-Suaimhnis, & is seadh a dubhairt: “Is or- rainn féin is cóir dúinn milleán na ngnóthadh so go léir do bheith, le na mhionca do mhalairtighmíd éadach; air an ádhbhar nách fuil aon t- saghas éadaigh dá g-cuirimíd orrainn nách bidh- eann go fuireach air na mnáibh cómhchoitceanna, óir an uair do chuirid mná uaisle onóireacha línéadach 'na sheasamh suas as cionn chláir a n-éadan, má bhidheann leath bhanlámh ar fhaid ann, ní túsga chídhfid na mná cómhchoitchionna an t-éadach so 'ná chuirfid a leithéid ortha féin. An uair chuirimíd fríngsidhe dúbha air ár n-agh- aidh, gan mhaill do ghnídh siad-san an nídh céad- na ag aithris orrainn. Má chídhfid coisidhthe ag tógbháil ár n-gúnaidhe, ní stadaid go mbeidh coisidhe acu féin ag tógbháil a róbaidhe do'n taobh shiar. Is siad na mná onóireacha do ghnídheadh bean- ughadh le póig roime so; anois an chaile go m- beidh bláth nó croiceann uirri, rithfidh sí chum póige do thabhairt d'aon mhnaoi dá onóirighe; agus fós measaim dá n-déanfamaois cucóil dá'r bh-fearaibh, go n-déanfaidís aithris orra- inn. Ní'l módh na measardhacht dá chongbháil i sácraiment an phósta, air an ádhbhar go b-pós- ann fear uasal, beag, bocht, bean úirísiol, do ghrádh chródh agus costuis: agus bean uasal bhocht, fear úirísiol, de shaint a shaidhbhris, ion- nas gur hybrid é, is sé sin, clann leath uasal, a thig uatha.” “Má curthar srian le mianaibh anshásta, Maithtear fiacha is pianta tiomprálta; Gheobhfar ó Dhia do riagh'las mná breághtha, Ainm cheart, dhiadha, chiallmhar, mhacánta.” ÓRÁID MHÁIGHRÉID NÍ CHEARBHALLÁIN. ANN sin do labhair Máirghréad Ní Chearbhalláin, Baintighearna Dhúna- an-Toirbhirt, agus is seadh a dubh- airt, mar an g-céadna, “Ní'l aon t-saghas datha da onóirighe chídhfidh na mná cómhchoitcheanna nách cuirid air a n-éadaighibh é, an uair badh coir dóibh bheith sásta le duibhleasc crann nó cloch, nó dubh poill, nó dath eile do'n t-saghas san do chur ortha, agus gach aon ghné datha on- óraigh d'fhágbháil ag na mnáibh onóireacha, agus ag na mnáibh uaisle; agus fós ní módh na measardhacht i mnáibh daorchlann so do dhéan- adh, óir an uair bhídhmíd air fhéasta nó air chóimhthionól poiblighe, air an ádhbhar go m-bídh- eann bean bodaigh nó baothlaigh cómh-dána sin go suidheann sí roimh mhnaoi uasail i d-taobh athar agus máthar, 's a d-táinig róimpe riamh, air son má bhidheann lóchán beag saidhbhris aici. Dá bhrigh sin is oirchios dúinn riaghlacha, agus stadúid diongbhálta do dhéanamh tímcheall na nidhtheadh so, agus usaide dhúinn sin do dhéan- amh, de bhrígh gurab leis an g-cinéal beanamhail do bhaineas na gnótha so.” Ann sin do righneadar acht Párlaiment, gan chead do bheith ag aon mhnaoi chómhchoitchionn aon éadach do chur uirthi do bheidheadh a g-cos- mhalacht fashion, ná i n-dath ná i saidhbhreas le h-éadaighibh na m-ban uaisleadh. Do righneadar acht eile, i n-ar' órduigheadar gach aon bhean ag a m-beidheadh triúr inghean ans an bpobal cómh- choitcheann, inghean díobh do chur le céird éigin, do chum go m-b'usaide dhóibh a m-beatha do thabh- airt chum tíre, agus maitheas poiblighe na m- ban do mhéadúghadh, agus do chothúghadh. Do righneadar acht eile, 'n-a dtugadar ríaghlúghadh agus stiúrúghadh clainne mac m-ban uaisleadh dá n-aithreachaibh, & d'órduigheadar a g-clann inghean do bheith fá na smacht féin, agus is mar sin chríochnuigheadar an chéad lá do'n Phárlai- <L 44> ment; agus dubhairt Máirghréad Ní Chearbhal- láin an rann mar leanas:— “I b-flathas i réim beidheam féin go cliste gan mhaíll, Ceannas gach aon rud bhéarfam fuinte d'ár g-clainn; Na baineannaigh aorach' léighfid cruinneas gach slíghe, A's uireasba an léighinn gurab é ár g-cine do mhíll.” ÓRÁID SHAIDHBH NÍ CHOSGARTHA. AN TAN do chruinnigheadar an dara lá is sí céad bhean do labhair Sadhbh Ní Chosgar- tha, Baintigheara Ghleanna Maighir, agus dúbhairt gur “léigeadar na fir an léigh- eann a bh-faillighe cómh mór san, ionnas nách fuil toradh ná beann acu air 'san riogh- acht so na hÉireann; de bhrígh go d-taithnigheadh le clannaib daoineadh uaisle aon t-saghas cómpóird nó caithimh aimsire níos mó 'ná aire do thabhairt dá leabharaibh; agus is dearbh- tha gurab é cúis agus ádhbhar do'n oileán so na h-Éireann bheith bocht, agus cómh gnáthach a g-cog- adh, de bhrígh nách cuirid na daoine uaisle a g-clann re fóghlaim mar badh ghnáth leó do dhéanamh, agus mar badh chóir dóibh, air an ádh- bhar gur mór an neart do ríoghacht air bith, daoine fóghlamtha go maith do bheith innte; agus ó táid ár g-clann inghean faoi ár smacht féin anois, féacham cread is cóir dúinn do dhéanamh riú.” Ann sin do righneadar riaghail Phárlaiment, a g-clann inghean go léir do chur air sgoil nó go m-beidís dá bhliadhain déag d'aois; agus ann sin gidh bé acu badh ghéire inntleacht, a léig- eann air aghaidh anns na “seact n-ealadhna fiúghantacha,” agus “air m-beith cliste anns na h-ealadhnaibh sin, tiocfam.” ar Sadhbh “re h-aim- sir chum bheith níos fóghlamtha 'ná na fir. Do righneadar acht eile Párlaiment, ann ar órdaigheadar a g-clann inghean do chur le Diadhacht, le dlíghe, agus le leigheas d'fhóghlaim, an uair do bheidís oireamhnach chuige “Agus atáim deimhneach,” ar an bhaintighearna sin, “go d-tiocfam chum úghdaráis phoiblighe do bheith againn le h-aimsir, de bhrígh na riaghal- ach so do righneamar. An uair chídhfid na fir sinne, na mná, ag buadh ortha i bh-fóghlaim, agus i n-eolas, b'fhéidir go n-glacfadh náire iad, agus tnúth le dul air a n-aghaidh anns an bh-fógh- laim; nó muna nglacfaidh beidh an t-úghdarás poiblige go léir air ár g-cumas féin; agus fós, is cóir dúinn casaoid do dhéanamh ris na fear- aibh noch chuireas ó gach aon úghdarás phoiblighe sin, agus go n-déanaid féin gach uile nídh faoi mar is toil leo do dhéanamh. Ann sin d'órdaigheadar acht eile d'aonta, is sé sin úghdarás agus máighistreacht do bheith ag na fearaibh air ghnóthaib poiblighe, agus cúram do dhéanamh do nidhthibh a bhaineas re h-eó go ceann deich m-bliadhan, nó go d-tiocfadh a g- clann inghean chum bheith fóghlamtha go maith, agus tímcheall na h-aimsire sin dubhradar go bh-faicfidís cia an taobh air ar chóir armas na m-ban do chur, — air an d-taobh n-deas nó air an d-taobh g-clé; agus fós go b-faicfidís cia'r bh'fheárr ann aoi an bhríste na fir 'ná na mná. D'órduigheadar mar an g-céadna úgh- darás do bheith acu féin tímcheall an uile nídh ar an d-taobh astigh de bhallaidhibh; agus mar sin tar éis chríche do chur air a raibh de ghnó- thaibh acu an lá sin, agus tar éis fógartha dóibh bheith ag an g-cúirt air a deich de chlog air na mháireach, thug Sadhbh an chómhairle so dóibh: “Bídheadh díghdhe ann bhúr g-croidhthibh a's car- thannat naomh Bídheadh díogras 'n bhúr n-ínntin a's bean- nuightheacht béas: Bhúr n-gníomhartha go d-tig' libh gan bhasgadh gan bhéim, A'r bhúr n-inntleacht ná milltear le rach- mas an t-saoghail.” (Le beith air leanamhain.) SEÁGHAN DALL Ó NÚNÁIN CCT. A réir trí m'shuan dam a's mé faoi bhuaidh- reamh, Mo thaobh do bhuaileas air leabaidh a' m' luighe 'S gan aon-ne a'm' thuairim a léighfeadh duain, dam. Act saegheada fuachta ag cur creatha a' m' chroidhe, Níor chian go g-cuala na céadta sluaighteadh, Faoi m' dhéin ag gluaiseacht 'n a marcaigh groidhe, 'S le méin dá d-tuairim do léimeas suas leo 'S tá an cnámh so a' m'ghualainn ó shoin gan bhrígh. <L 45> TUIREADH EIBHLÍONÓRA DE NÓGLA. An t-Athair Eoghan O Caoimh ro chan. Do Rugadh an t-Athair Eoghan O Caoimh i n-Gleann Bhile, ann san m-bliadhain, 1656. Do bhidh sé óg go leór an uair phós sé Eibhlíonóir De Nógla. Do éag ise ann san m-bliadhain, 1707, agus i g-ceann dhá bhliadhan ann a dhiaigh san, is é sin i 1709, do éag a mhac, Art, i m-blás a óige i Rochelle ann san bh-Frainc, mar a raibh sé ag fóghlaim chum a bheith ann a shagart, Tar éis bháis a mhná do ghlac Eoghan O Caoimh órd sagairt, agus is é badh shagart paróiste air Dhún-air-aill, an uair d'éag sé an cúigeadh lá de Abran, ann san m-bliadhain, 1726. Do chaoin an t-Athair Eoghan a bhean agus a mhac go dubhach, deórach, i rannaibh líomhtha le cúmha a chroidhe. Is dóigh linn nách féidir ann aon teangaidh air bith marbhna nídh bhus cúmha-shnoighte do ¬fhághbhail ioná an caoineadh so.] — F. an Gh. MO cheas! mo chúmhadh chúmangach mo chosgar mo chreach, A's m'fhatuirse gan chúntas tug srotha ó m' dhearc, Lá spiúnta mo dhúthchais do m' chosnamh i g-ceas, A bhláith mhúinte tú dlúth-churtha i m-braighdean- as i bh-feart. Mo chrádh an t.odhar iompaighthe air ghorm do dhearc, A's do ráidhte ciuin cúil leam ná'r' chogar tar cheart, Do bhrághaid mar chúbhar dúnta fá chlochaibh is feas, Do fhág me ciuin cúthail gan soirbheas seal. Do lámh gan lúith d'ionsmaigh an obair go deas, A's do bhán-chorp úr ionnraic dár bhronnas mo shearc, Ag táinte dúbha dúra d'á thochailt i g-clais, Do fhág me i b-púir brúidhte go follas ag meath. Ó ráinic tú i n-úir curtha a chogair gan cheal, I g-caoí chonganta ná'r' iompaigh ó bhochtaibh do dhearc, Go bráth do ghnúis dlúth leam nách cosamhail do theacht, Lá cúntais an Dúileamhan go rochair 'n a theach. Gráin chúige ort a thruigh liosda is duibhe air bith dath, A ghraig-ghiúgaigh ghlún-fhada is misde mo rath. A bháis bhrúid-smeartha thúrnas gach n-duine go fras, Pláig chúghat-sa ó dhlúth-sgarais mise 's mo bhean. Ceangal. Ameasg na ngiall a Dhia ná cuir mo chéile, Go teach na b-pian, 'ná 'n-diachair braighde i n- géibheann, Maith a's mian a's diadhacht muirne an Aoin- mhic, Ó áitreabh na bpiast go diamhair sírim saor í. Saor í air fhiach na niamhan n-dubh n-duaiseach, Créacht an chinn an chroidhe agus cneádha na gualann, Ó'n éiric-ghníomh a clí má d'fhan i nguasaibh, Daonacht Chríost gan mhaíll go neamh dá fuas- gailt. (Críoch.) BLODHA. Tar fairrge má rachann tú le cúrsaidhe an t-saoghail, 'S go g-casfar tú ameasg gasra ag sgrúdú- ghadh léighinn, Aithiseach an mhaise dhuit 's is mío-chlúdh é, Gan bheith aibidh clisd' i d-teangaidh chirt do dhúthaighe féin. DONCHADH (Caoch) Ó MATHGHAMHNA Ro chan Ís ise badh bhlasda, badh chneasda, go síor- líonta, Badh oilte, badh aite badh thapa i m-brígh binn- ghuibh, Badh shnoighte badh shnas-ghlaine racaireacht gaois laoitheadh, Ní h-ionnan a's glafarnach gharbh ár bh-fíor- naímhdeadh. <L 46> VOCABULARY. Mall, slow, pro. mawl in Munster, moll elsewhere. Dall, blind, pro. dhawl in Munster, dholl elsewhere. Cill, a church, pro. kyle or keel in Munster, kill elsewhere. Poll, a hole, pro. powl in Munster, pull elsewhere. Donn, brown, pro. dhown in Munster, dhun elsewhere. Fonn, air, pro. fown in Munster fun elsewhere. Trom, heavy, pro. throwm in Munster, thrum elsewhere. Binn, melodious, pro. bying(nasal) in Munster, binn elsewhere. GANN, scarce, LONG, a ship, CAM, crooked, BONN sole. EXERCISE. 1. Ná bí mall ag dul do'n tobar. 2. is binn an fonn atá ar an dán, 3. tá bád trom ag Art, 4. atá crann mór cam ag fás ag an doras. 5. is borb an fear Tomás, 6. tá im úr gann fós. 7. tá long fada ar an linn. 8. tá bonn tinn ag Nóra. 6. tá an capall bán dall. 10. ní'l an capall bán, tá sé donn agus tá bonn cam ar Art óg. cosán, a pathway. arán, bread. Conán, a man's name. bunnán, a bittern. bradán, a salmon. úrlár, a floor. ballán, a tub, a pail. ardán, a hill. follán, wholesome. ordóg a thumb. putóg, a pudding. cailín, a girl. cillín, a little church. plibín, a plover. bábóg, a doll. ag gul, crying. ag dul go — going to —. mol, (imperative) praise. EXERCISE- 1. tá cosán fada ag dul do'n tobar. 2. tá bradán ag Nóra agus tá sé trom, mór, 3. is mór an fear é Conán. 4. tá pilbín ag Úna agus tá sí ag dul go Cill Dara. 5. tá putóg ag Tomás agus tá sé ag gul, 6. ná bris an ballán mar atá an cailín tinn. 7. tá an úrlár glan agus an doras dúnta, agus Nóra ag gul mar atá Conán ar an ardán fós, 8. ná mol an bárd tá sé ag dul go Dúnmhór. 9. tá ord- óg orm agus tá bunnnán ag Cormac óg. 10. ná fan ag an tobar, tá cnocán árd ann. 11. tá babóg ag cailín óg. 12. is fada an lá atá ann.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
