Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ailt éagsúla
Title
Ailt éagsúla
Author(s)
Údair éágsúla,
Composition Date
1884
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1884_10> <L 405> <B 1884> <C Prós> <M 8> <T An Gaodhal> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> bárd, a bard, buachaill, a boy, capall, a horse, cath, a battle, clár, a table, fear, a man, fíon, wine, focal, a word, manach, a monk, pobal, a people, an bhaile, of the town; an bháird, of the bard; an bhuachalla, of the boy; an chap- aill, of the horse; an chatha, of the bat- tle; an chiste, of the chest; an chláir, of the table; an fhíona, of the wine; an fhir, of the man; an fhocail, of the word an ghnó, of the work; an ghaduidhe, of the thief; an mhála, of the bag; an mhanaigh, of the monk; an phobail, of the people. Exercise IV. cleas. craft, dorn, a fist. glas, a lock, lán, the full, log, a hollow, mac, a son, ór, gold, sráid, a street, teach, a house, 1. sráid an bhaile. 2. mac an bháird 3. dorn an bhuachalla. 4. log an chatha. 5. glas an chisde. 6. cos an fhir. 7. cleas an ghaduidhe. 8. lan an mhála. 9. teach an mhanaigh. 10. ór an phobail. Ceithre muca dubha dul Cathair Í Bhrain, Gad air do ghiall mar d-túisigh tú iad? <L 406> Harlem, an Séamha la Fichead de Aug. Chum an Onórach Doncha Ua Búrn. A Shaoi; Chuasa tré an g-caithir so go minic am aonar, Uaireanta aig tadhailleadh agus uair- eanta air pléisiúr, Thaisbeánaigh me go minic do thíorghrádh- thóirighe, An Gaodhal; agus d'iarras orra a bheith faoisgríobhnóirighe: D'feuch cuid aca orm mar cat air luch. Agus dubhairt cuid eile 'ca le focaluibh dúbhach,--- "Cad é n mhaith é? Iarruíghim ort: pá- peur Gaedhilge, mo chás! Is goirid go b-fhádhaidh an páipéur sin bás." Mar sin do labhair siad anns an tráth, Faidheadóireacht do 'n Ghaodhal dólás 's mí-ádh: Bu bheag do smaoin siad an aigne mór, A g-ceann an feadhmanach maith, --- an Foilsitheoir. Níor smaoineadar air na smaointe árd Do rith tré ínnchinn an neac mór agh; Níor thug siad fa ndeara an pian 's díombha; Théideas tré a chroidhe 'nuair thigeas air chrádh, Mar ní'l fhios aguinn-ne in ar rocht, Cad é 'n obair bhídhean aig foilsitheoir bocht- Le gaibhtheachd mhór d'feuch sé air an b- páipeur, Agus do leag sé chuige a thoiche go léir, Chum é chuir a g-cinn bhíodh sé 'san oídhche, Nuair a bhíomar 'nn a g-codla, aig oib- readh choidhche, Aig cuardughadh a g-cómhnuighe góir neithe nuadh, Chum a obair ionmholta a dheasughadh. B'ard do rith a shaoileachta lé áthus mór, 'S do smig sé mar leanbh, --- leanbh bog óg; Nuair do thóg an paipeur go súgach saimh, An cheud cheann clóbhuailte in a lamh, A's d'fhás lé bród a chroídhe breágh caomh, Nuair chonairc sé iomláineacht air gach taobh. D'éirigh a chroidhe mar bhí a dhóchusa chó laidir, Le tonna na mara aig éirighe 'n áirde, Brón no duairceas leis, níor thainic air féin, Nuair a cháin an spilpín sin é, ---"Gaban Saor," Ach d'árduigh sé a ghuth breagh suas go binn, Mar conairc sé an Gaodhal dul a gcinn. D'oibre sé leis mar budh chuma leis féin: Cad dubhairt madra chonuig nó bunnán- leun; Le anbheag maoin ach le ínntinn faláin, Chuir sé roimhe a theanga shábháil, Mar do thug sé fa ndeara a breágheacht go mór. An chaoi ta sí aig imeacht, aig feodh,--- Do shaothruigh sé go calma, agus tá rian air, Ta'n Gaodhal na sheasamh gur iolurraim air, Ta liacht daoine aig léigheadh--beag agus mór, An teanga bhinn ársa (dar ndóigh) mar budh chóir; Do shaothruigh sé, deirim é,---- chuige fad saoghal, Agus sgríobhfuim-se mo sharchuiteadh.---- glóire do 'n Ghaodhal! Achoibhinn. Glossary. Díomba, grief; deasughadh, titivate; saoileachda, thoughts; iomlaineachd, perfection; caomh, gentle, fine &c. ; madra chonuigh, a rabid dog; bunnán- leun, bittern; inntinn, intellect; aig feodh, fading; do shaothruigh sé, he strove ta rian air, lit sign is on, it is plain to be seen; iolurraim, great respect; liacht, multitude; toice riches; sar- chuiteadh, best respects, gratitude &c. ; bród, gladness; fa ndeara, note, no- tice; feadhmanach, any one holding off. ice. <L 407> Acoíbhínne. A chara mo chroidhe 'sa rúin. Is baoghal liom gur dheinis do bhotún; 'Dtaobh an meid eitigh & breúga dubhadh, Do chuir tú air Ghaedhilge Chúige Múmhan. Bhí úird naomhtha gus bárdaibh léighanta Gach am le fághailt, A ngleannta 's air shléibhte 'gur air fuaid na dtíortha A g-Conntae an Chláir. Agus treis an an mheidsin nach dealbh 'n sgeul dúinn Éisdeacht led' leithidse de chnamhdán; Ag tarcuisnuigh'dh Gaoghailge do theanga féineach, Agus san a d-tíortha fáin Diarmuid Ó Corruidhe, Ó Chonntae an Chláir. Stat Phenn. Ochtmhadh la deug Ocht mhíos. A Fhoilsightheóir: Do shiúbhalas a lán de Chúige Múmhan Ag baint phrataidhe 'sag gearradh 'n fhó- ghmhair; Agus ó thainic ciall dam, caint a's mo- thúgh'dh, Do chualasa trácht air "Saghsana Nuadh." Bhí buadh foghluim féile 'gur feilídhe, Le fada riamh aig Conndae Chiarruighe; Agus níor chluin me riamh duine cháin sinn Ach an ceolán gan cheil sin ó HÁRLEM. Bíon go leor lucht léighin ag trácht ead- tartha féin Air an éaguin suarach ó Nemh Ghorc, York; Agus 'sé 'd-tuairim gó léir gur chóra é Bheith le fada a nGleann-na-nGealt! CIARRUIGHEACH. Cathair Naomh Phroinsias. Chum Achoibhínne: Ní beag don Déiseach bheith 'g pléig le aenne 'mháin* 'Sgan a bheith d'a chuir trí na chéile le gach breall amadáin; Má bíon triail feir uait aon lá dhe ‘d shaoghal, Cuir sgeula di Mhicheál Ualógáin do Chonán Maol. Da bh-faighinn-se thusa lá breágh Fóghmhair 'Sa mbaile i n-Éirinn ag baint arbhair; Do bhainfinn-se allus go h-úr as do cnámhna, 'Sa t-slighe na mbeach aon fhonn ort bheith cabarnach dána CONÁN MAOL. *Conán. CATHAIR NAOMH LOUIS ACOIBHÍNNE Bhí ollaimh 's báird agus feilídhe Ann gach áit de Chonntae Luimnídhe; 'Tá tusa gan muine gan eolas acht le fonn bruíghine, 'N ár g-cáine 's ag deunadh acharuinn a- measg na ndaoine. Is truagh gan tú chuir ad thost go ciuin, 'Dtaobh bheith ag cáine Gaedhilge Chúige Múmhan; Is truagh gan an t-éitheach ag chuir síos ad sgornach, Le faíghaib de bhata no le dóirne. Tabhair fe ndearra cad do thá me rágh, Tabharthad fós duit tachta bhreágha; Da bh-faíghinn greím am ghabhtha air do mhuinéal, Do bheach sé am dhiaigh cho dubh le daol. Luimneach. <L 408> D'Fhilídhe* An Ghaodhail 1 A cháirde gaoidhil gan teimheal gan béim, Air taoibh na Gaedhilge atá gach am, Is cásmhar luídhe gach líne léír, Dá fígheadh le fraoch a bhus is thall. 2 Dob' fhearr dar línn bheith caoin le h-aon, Na sgríobhan deagh-Ghaedhile le n-a pheann; Oir ca bh-fhuil aon neach, bídheadh tailc no faon, A g-cumas glaodhadh, "Is mise an ceann." 3 Tá 'n Ghaedhilge síos le suím 'sa' t-sao- ghal, Faoi mhasladh dhaor, ó reacht na nGall; Tá ag eirgheadh 'rís le saoithibh Gaodhal, Achd deasúghadh is éigean di 'sis call. 4 A éigse an ghrínn, dá bhrídh sin éighim, Bhúr g-claoidh' le chéile 'nis le fonn, A' deasúghadh fíor bhúr g-caon ghuth béil 'S ná bídheadh bhúr bh-fhraoch a' sileadh ó 'n b-peann. 5 Má bhídheann aon neach a' dul da chéil, Na lasgaidh daor é, no go trom; Tóg air tais agus truaighmhéil; Is maith an té bhídheas ceart gach am. 6 Le cian mo dhíth, tá naoimhde a' sgéith; Le fíoch-nimh dhaor d'ar ngearradh lom; Ní beag dúinn sin, guídhim libh bheith réidh, Is beannachd Dé go raibh 'nn bhúr g-com. Aodh Beg. Ochtmhí an chéad lá, 1884. *Iad so, le tréimse, atá a' bearradh a chéile, is gan mórán tairbhe le teacht as. <L 409> The Address. DO N ATHAIR ROMH ONÓRUIGHE A n- DIA, PÁDRUIC IOSEPH Ua RUAIGHÍN. A Shaoi Ro Onóraigh: Ameasg na g-comann a tháinic in do láthair. a tharlaidh in ar measg thú, le onóir a thabhairt dhuit mar Phrionnsa naoimh-chreidimh, & le fáilte chuir romhat mar athair & mar áird-threudaidhe os ar g-cionn, tá súil againn go d-tabhar- faidh tú cluas chineálta, thoilteanach, air feadh móimente, do na foclaibh teotha, fáilteacha seo a d-teangain Inse do dhúthais. Tá na comanna eile seo roimh-ionmhol- ta, do bhrigh go bh-fuil siad tugtha chum craibhtheachta, measaireachta & deágh-oib- reacha críostamhuile de gach h-uile chin- eál a bhrosdugh'dh ann tosuigh ameasg ar ndaoineadh. Is féidir nach bh-fuil ar g comann-inne, in inntinn a bhunadhais, cho h-árd no cho naomhtha leo seo i radhairc Dé, ach fós, támuid cinnte a athair ro- onóraigh, go bh-fuil se ionmholta go romh- árd, & tá dóchus againn gur be sin do bharamhuil-se 'na thimchioll. 'S é ar n-amasudh ar n-dithchioll do dheunadh teangan ar sinsear do chonbháil ó eug- adh, & ma 's féidir í d' aithbheodhughadh & í dheunadh coitchean airís--an chian theang' ann ar labhair ar n-aithreacha, ce b' acha air a d-teallaibh siothchana féin, i thallaibh an bhreitheamhnais, a seomra comhairle na righ, no air na maghaibh cogaidh air ar bhuail siad síos namha a g-creidimh 'gur a d-tíre. Air feadh chúig-cheud-deug bliadhan níor cluineadh aon teanga ach í air cnocaibh ghlasa Inse na naomh 's na n-ollamh. Foillsigheann tusa, a Shaoi romh-onór- aigh, focla naomhtha Dé, mar is feadhma- mhuil 's an d-teangain atá coitchion & is so-thuigseona do phobal na tíre seo a ndiu, & tríd seo a dheunadh umhaluighean tú croidhthe fear, go h-umhal, faoi umhadh mhilis an t-sioscéil: & labhaireann tú i m-beurla cho blasta, bhinn-bhriachrach sin, 's go d-táirraingeann tú chugat. Ní shé amháin, croidhthe "teallaidhe an chreídimh'. Ach fós, buaidheann tú spéir & moladh, na "muintire atá air an taobh amuigh." Amsuighidh muidne an sean teangain d' aithbheodhúgh'dh ann ar thuit na focla fíor- a ceudna ó theangthaibh Phádruic, Cholm- Cille, & ó theangthaibh eílé ó'n t-slán- aidh, & thug ar n-aithreacha asteach i d- treud an chreididh. Anns a ndithchioll seo támuid lán-dhóchusach go bh-fuighmid uaith- se sár-uchtach & cabhair. Fáilte, din, ceud-míle fáilte romhat, a athair romh-onóraigh, na fairce seo, an macaire in a bh-fuil tú le h-oibriug'dh go h-apstolach ó seo suas. Go d-tigeann an fháilte seo ó fhíor-dhoimneacht ar g- croidhe, is mian linn a chruthugh'dh, thríd chomh-oibriugh'dh dlistionach lé 'r m-braith- ribh, mar pháisdibh umhala ma,cánta dhuit in oibreachaibh air bith a mheasas tú in do thuigse & in do theas-ghrádh a bheith riacht- anach, & a ghlacfas tú a láimh le craibh- theacht & carthanas a mheudugh'dh ameasg dho pháisdidh in d' easboigeacht nuadh. <L 410> Baile Fíon-uísge, 12adh lá Baeltaine, '84. A Sheághain Dhílis. --- Chuir do leitir náire orm mar n'ar thug me freagradh air do leitir dhéighíonach, ach bhí rún liom sgríobh chugat 'san t-seachnmhain so, an chuid is móide. Agus níor chuireas an t-Iris- leabhar na Gaedhilge chugat mar bhí na h- uimhre déighionacha 'nna g-ceithre h-uimhre speiséalta le h-ullmhughadh sgolaire air an sgriudadh i sean-Ghaeghilig 'san mhí le theacht. Níor thainic liom féin d'a léigh- eadh ach beagán mar ta na focla litrigh- the 'san t-sean mhodh. 'Siad na sgeulta atá ionnta "Loingeas Mac h-Uisnigh," "Oidhe Cloinne Tuirean." Fuair me mar an g-ceudna "Oidhe Cloinne Lir." Do cheannuigheas a n-Duiblinne é. Goir- thear leo, "Trí Stáir Doilghiosa Éir- eann." Béidh an t-Irisleabhar 'san am le theacht mar bhí sé air d-tús agus cuir- fead chugat iad, ma thoil Dia. Ní dhearmadann mé thú; mar deireann ar bh-file mhilis féin, Ua Móra, mar chuir mé go Gaedhilig:---- "Tabhair cuimhne dhuit! seadh fad as mhaireann mo chroithe, Ní bhéarfad dearmad duit-se a choidh- che; Níos dílse ndh' dhíbhreas ad' bhróin 'sad' dear, 'Na fuighle an t-saoghail 'nna sonas go mór." Is dóigh liom go n-aithneann tú an dán sin, agus beireann cuimhne na h-athais a bhéitheadh againn 'san tír sin 'nuair bhí tú ag fóghluim Gaedhilge a leigheadh a's sgríobhadh. Deir Ua Móra air an b- punc so:--- "Bhídheadh deunta a bh-fuil measa le cinneamhuin cruaidh, Tá muinintidhe sannach' a thearnuigh- eas uaidh; A thig anns an oidhche dubh ag labhairt go ciuin, De'n aimsir ta tharrainn, gidh tamuid a m-bróin." Cad é a mheasann tú air an treas- bheurlughadh sin? Fuair me sean leabhair luachmhaire san Geimhreadh chuaidh tharrainn. Is dóigh liom d'innis me timchill ceann díobh; ta 'nna laimhsgríbhinn, leis an Athair Cucho- nas MacAodh, san m-bliadhain d'aois an Tighearna, mar a deir an sgíobhnóir reumhráidhte,---- Míle Seacht Ceudcuis bliadhna Deug agus Fiódhthe, So é an famhail in a sgríobhthar é, agus baineas le neithe na h-Eaglaise é. Ta 549 leath- anuigh sgríobhtha cho dlúth mar clódhbhuail- tear iad, agus leannan se a Fhíorfreumh no a Gheinealach suas go h-Eachaigh Dubh- léine, Árdrígh Eireann. Is mór an leabh- ar sin. Is mian liom go d-tiocfadh leat a fheiscint Ta leabhar eile díob, Teag- asg Críosduighe, clodhbhuailte in 1654. Fuair me mar an g-ceudna na soisgeul- ta agus na h-Epistlidh uile clodhbhuail- te in 1829. Ach tá me cuir buaidhreadh ort leis an g-caint so. Tamuid ag deunadh go maith anois a bh-Féis Shacsain, ach má's áill le Dia béidh Féis againn d'ar g-cuid féin a n-gar. Tá dlighe aga dheunadh ag tabhairt togha <L 411> do gach fear aga bh-fuil teach ionnus, tar éis an toghail gheinearálta so, béidh Fir-in-ar-n-ionnad cho mór sin a's ní fheudfaidh na Sacsain mhallaighe, santaigh driltidh a thábhairt dhúinn. Tá na daoine músgailte anois. Fosgailtear a súile le Micheál Dabhit agus le h-Onrí Seorse. agus a samhail Ins na néithe is lúgha bidh- eann spiorad na Náisiúnta. San aim- sir ta tharainn do b'fhearr le nar b-po- baileudach Sacsan a caitheamh in a g-cul- aidhibh 'na eudach Gaodhalach, gidheadh go rabh sé níos feárr ceud uair. Anois an cheud cheist fiafruighthear san t-siopa, "An eudach Gaodhalach é seo." Anois congbhuighthear ar n-airgead sa m-baile in áit a chur go Sacsan. San g-caoi cheudna, bhí am ann nar léigheadh irisleabh- ar ach iad so bí clodhbhuailte i Londuin; anois ta irisleabhair d'ar g-cuid féin againn, agus gach h-uile nidh mar sin.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
