Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Átha-Cliath, Lúghnas, 1900
Title
Átha-Cliath, Lúghnas, 1900
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1900
Publisher
Patrick O'Brien
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Európ1900_08> <L 41> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An t-Európach> <U Údair éagsúla> <F Patrick O'Brien> AN T-EURÓPACH. IRISLEABHAR IL-THEANGADH NA HEURÓPA. Leabhar I. Vol. I. Uibhir 6. No. 6. ÁTHA-CLIATH, LÚGHNAS, 1900. DUBLIN, AOUT, 1900. DÁ PHINGHIN. 20 CENTIMES. SLÁN AGUS BEANNACHT AG ÁR LÉIGHTHEOIRÍBH. Mo chúig céad slán leat go cúirt na n-ainglidhe, Muna bhfuil sé i ndán dam thu fheiceál choidhche. — (Sean-abhrán). Tháinig an t-am, a léightheoiridhe! uch! nach dubhach dobhrónach an sgeul é, sgaramhaint? Tá ár gcúrsa rithte, agus ár gcluithche imrighthe, agus ní'l dada againn feasda le deunamh acht ár slán d'fhágbháil ag ár léightheoiribh. Nuair a thángamar ar an tsaoghal seo i dtosach bhíomar aigeantach, aorach, lán de ghriongal agus de ghreann na h-óige, mar is dual do mhalrach; acht faraor! d'imthigh an lá sin, agus tháinig an lá so. Anois tá an spreach sin imthighthe as ár gcroidheachaibh; tá an galar creathach d'ár dtraochadh gach uile lá; tá ár leath-chois 'san uaigh, agus sul bheidheas an uimhir seo i lámhaibh ár léightheoireach beidhmíd fá'n gcréafóig. Acht, tá súil againn gur fhágamar lorg ár gcos n-ár ndiaigh ar "ghainimh na h-aimsire," mar adubhairt an file Faddhuine, cé go raibh ár gcoiscéim- eanna pas cam annso agus annsúd, mar do shiúbhalfadh fear ar meisge, ag iarraidh dhá thaoibh an bhóthair d'fhreastail. Na dhiaigh sin agus uile do shroiseamar cuan agus caladh, agus rachfa- muid isteach i suaimhneas síorruidhe le haigneadh sásta agus le coinsias saor. Ní gádh dhúinn a rádh gur olc linn sgaramhaint libh, a lucht na Gaedhilge. Is iomdha lá breágh fada do chaith- eamar i n-aoinfheachth, agus bhí cion mór againn ar a chéile an fhad agus bhíomar annso. Cluini- míd an fháir chugainn aniar ó Thír na n-óg. Tá na draoithe a d'imthigh romhainn ann ag glaodhach orainn, agus ag rádh linn — "Leigidh bhur sgith, a cháirde!" Bheirimíd trom-osna uainn nuair a deirimíd é — acht slán agat a Éire! Slán agaibh, a Ghaedhilgeoirí! Slán agaibh a chomh-dhraoithe! agus go raibh beannacht buan ar chúis na Gaedhilge ó'n lá so go bruinne na brátha. Sinne, le grádh mór, bhur gcara, AN T-EURÓPACH. <L 42> CODEX DIABOLI. (Leis an Siodhbhra.) (Tuilleadh.) "Do thúrlaing, mar thagann machtíre ar an gcró," mar adeir an file Boighreán. B'fhánach san gur éirigh an sean-ollamh ealaidh- eanta Mac U. suas, agus gur rug ar an bpáipeur. Do chur sé a speuclaí, geura, gasda, gabhtha, gléigeala, gruadh-órdha ar a choincín; d'infhiuc go geur an sgríbhneoireacht, agus dubhairt:- "Ní chuirfinn-se thar Teaghlacha 2 ná gur b'é dhein na comharthaí seo nuair thug sé deich mbliadhna fichead ag iarraidh comh-cheathair do dheanamh dé'n chearcall. 3 Feuchaigh ar an bhfioghair so — is deas cúmtha é! chomh deagh-dhéanta le héinnidh atá i gcruach-roinnte Bhradáin! 4 Ní beulradh ar bith é acht ealuidhe!" ars an sean-dhochtúir. Seadh! do chaitheadar an lá mar sin, agus bhí cruiniughadh eile ar an ath-lá aca; agus 'san deire thiar thall do cheap a bhfurmhór gur sean- sgríbhin diadha bhí ann, de theanga éigin nachar thuig éinneach anois, agus d'á bhrigh sin gur cheart uirim agus onóir mhór do bheith air. Do thug an dochtúir fáidheamhail eolghaiseach Mac Thafan óráid uaidh — óráid cruin céilidhe, deagh-ríomhtha, deas-bheulach mar is dual do. Dubhairt sé (i measg mórán de neithibh eile) — "A dhaoine uaisle! tá a fhios agaibh gur bh'é preumh-riaghail ár gcoláisde an fhírine atá suighte anns na foclaibh seo: "An nidh is tuigthe ní toghtha." Dá mbadh sgríbhneoireacht é seo do thuigfeadh cách, cad dobh' fhiú é? An rud do thuigeann gach n-aon ní fiú piuc; an rud do thuigeann mórán ní fiú puin; an rud nách tuigeann acht an fíor-bheagán tá mór-luach, agus à fortiori, an rud nách tuigeann éinneach d'á maireann beo, is fiú an uile é. Dá bhrigh sin cuirimís an sgríbhin míorbhaileach so i dtaisge, níos cúramaidhe ná Cloch Mhoabh, 5 agus ná Heabhar Cealladh6 agus na (leabhair eile ná tuigeann duine) gleusaireacht Chulbharbhaill.7 Déinimís cúmhdach glainne do, agus glaoidhmís "Codex" air!" Do dheineadar gach a ndubhairt an t-Ollamh Mac Thafan. Bí ceisd orra ar dtús cad é an t-ainm budh cheart thabhairt air. Fá dheireadh shiar thall do thángadar i n-aon aigne go mbaist- fidís "Codex Dubliniensis" air; nó mar ghíor- rughadh, "Cod. Dubl." Maiseadh nuair chualaigh Diabhal an Chlódhadóra an oíde d'imthigh ar a "Mhagaire Críochnuighthe," dubhairt sé gur córa é ainmniughadh 'na dhiaigh fein, agus i n-ionad "Codex Dubl.," gur badh chirtisidhe, "Codex Diaboli," nó "Cod." Diabl. do ghlaodhach air. "Do thugadar iarracht mhaith air," ar seisean liom-sa "óir is "Cod" agus magadh a raibh ann uile; acht tar éis m'imshníomh budh cheart ainm m'oifige, pé sgeul é, do chur ann — gidh, dar Crom Duibh, níor bh'olc an amhus uatha é, agus a laighead de chéil agus tá aca!" COMHAIRLE AN "EORPAIGH" D'Á CHOMHARBA. (Noch d'fhág le hudhacht báis.) Mo chómhairle dhuit, a mhic — Tráth is dóigh leat bheith glic, Fan cois calaith go bhfeicfir Gach cabhach d'á dtigeann ar mhuir! Mo chomhairle dhuit, a mhic — Tá caint saor i nGaedhilg, Acht is beag daoine i n-Eirinn Do chaithfeadh rael ar a Teangain. Mo chómhairle dhuit, a mhic — Is árd spreachann muidheamh indiu, Acht go dtí 'márach b'feárr fanacht, — Cion 's ceannach ní hionann. Mo chómhairle dhuit, a mhic — Bíonn óige dóthchusach; 'S nuair chluineann "tír-ghrádh" d'á spreagadh Ní thuigeann gur magadh san! Mo chómhairle dhuit, a mhic — Is furus moladh teangan; Acht b'fheárr liom-sa neach ag obair, Ná ceud ag moladh gan tuigsint. Mo chómhairle dhuit, a mhic — Is iomadh amadán 'san mbith, Acht an duine chreideas Gaodhal-mhuidheamh, Ní'l splanc, saoilim, aige sin! Mo chómhairle dhuit, a mhic — Feuch ceo na gcnoc — s sgamal aoibhin geallamhaint Ghaoidhil, S is deas í — feadh tamaill! Mo chómhairle dhuit, a mhich — A chomharba an "Eorpaigh," Anaoibhin duit cách ad' mholadh, Ós glór folamh a spiorad. Mo chómhairle dhuit, a mhic — Lean lorg an chirt, 'S cuma cia uaidh a dtigeann, Acht toghaigh duine 'ga bhfuil. <L 43> Mo chomhairle dhuit, a mhic — Tabhartas Dé inchinn, Má's seasamh tuitim duit sa' chluithche, Ní'l riaghail ag duine acht sin. Mo chomhairle dhuit, a mhic — Comhairle déighionach, dúthrachtach — Bíodh do mhuinighin ionnat féin, 'S de dheoin Dé buaidhfir, An Síodhbhra FÍONÓL AGUS TAE. Dán ro sgríbh Connall Cernach, ard druí na h-Eirend, do chum Aengusa, ind sgribhnóra, ar gcloistin do co ro thréicsium int ól. 'S a Aonghuis dhílis, Nár bh'olc an smuaineadh Do sháruigh t'íntinn, 'S do chlaoidh do mhéin, A's *léir mar mhuithighim, A shéad na ndraoithe, Do thréig tú fíonól Ar son an tae. Do b'fheárr dhuit ceud uair, A bhláth na dtréin-fhear, Do cháil 's do réasún Do bháthadh i ndigh, Ná bheith go preuchta, 'Do phleist mí-chéillidhe, Go seirgthe, tréith-lag O easbaidh braoin. Má tháinig geur-chrádh Ná pláigh go h-Éirinn Ó aimsir Eibhir Go dtí lá indiu, 'Sé an luifearnach ceudna é, Dá bhruith i d-taypots, A mhilleans céadfádha, 'S a bhriseas cliú. Dá nglacfá cómhairle O charad dóigheamhail, Ní fhanfá móimeid As seo amach; Acht bhuailfeá an bóthar A's bonn 'do dhóid dheis, Le pionta beorach Do thabhairt isteach. 'S é an "châ"† míoshúghmhar, Gan bhárr, gan chubhar air, Is fáth do'n bhuaidhreadh Tá ar siubhal 'sa tSín, Acht ó tá na Rúsaigh Os cionn na sluagh ann 'S é an "Vodka." * bhuaidhfeas Ar tae Phé-Cín. 'Nois a dhuine chneasda, Cuir suas dó feasda, 'S ná bí 'do chraistín Le maigibh cinn; Nó béidh tú fágtha, 'Do thúirling tráighte, Go dubhach 's go cráidhte, 'S gan cabhair 'do líon. *Léir = do réir †châ = tae i Sinís CLÓ AN "EUROPAIGH." Anns an uibhir deighionach de "Irisleabhar na Gaedhilge," fuair an fear-eagair locht ar roinn de'n chló le ar clóbhuaileadh Uibhir 5 de'n "Europach." Is mar so do thrácht sé air — "Is urghránda cuid mhór de'n chló an turus so. Faire, a chlódhadóir, agus mór-chuid de chló deas agat!" Admhuighim gur fear foghlumtha an fear-eagair, acht is é mo bharamhuil gur ró-fhuraiste leis locht agus droch-mheas do bheith aige ar shaothar dhaoineadh eile, muna bhfuil sé go beacht do réir a bhreathnuighthe. Acht ar a shon sin agus uile, is deas, dearbhtha cuireann sé síos dúinn, i bhfocalaibh briocht-snoighte, i n-a ghnáth-chaint fein, gach locht a shamhluighthear dó. Bíodh a fhios aige go bhfuil ceithre sóirt clódh Gaodhalach anns an "Európach," agus gur b'in rud nach bhfeudfaidhe do rádh i dtaoibh aon irisleabhair, páipéir, ná leabhair d'ár cuireadh riamh fós i gcló i dtean- gaidh na h-Éireann. Ní raibh aon tráth i "nIris- leabhar na Gaedhilge" acht dá shóirt nó cinéil clódha, agus ní raibh a mhalairt chlódha anns na hoificibh in ar clóbhuaileadh é, Acht farrais sin — an cló air ar rinneadh an gearán truaigh- mhéileach úd do bhain stair leis do b'fhiú innsint, dá mbeidheadh slighe ná am chum a dhéanta, Is do Philib Barún do cumadh agus do cóirigheadh an cló sin, agus bhí sé i n-a oific ar feadh tréimhse fhada. Dearfaigh mórán daoineadh — Cia'r bh'é Pilip Barún? Dob'é Pilip Barún an duine do b'iongantaighe i n-a chomh-aimsir féin i n-Éirinn agus dá Rithfeadh leis a rún do chur i ngíomh, is mó an Ghaedhilge ioná an Sacs-bheurla bheidheadh d'á labhairt i n-Éirinn andiu — An Clódhadóir. *vodka = biotáile Rúsach. <L 44> TRÍ TRUAIGHE AN OIDEACHAIS. Le Aonghus. "An té mhéaduighios eolus méaduigh sé dobhrón." — Eccl. i. 18. 1. Ní'l an capall ins an Leuna; tá sé ar seachrán. O Gramhna, 297. 2. Dhíol Art an capall ar an aonach. O Gramhna, Leabhar I. 3. Cuir d'ainm síos 'san leabhar; ná cuir síos ainm eile. O Gramhna, 359. 4. Ní'l Art in Éirinn fós; tá sé i dtír eile. O Gramhna, 368. <L 45> TEACHT NA NGAEDHILGEOIRÍ I GCEANN A CHÉILE. Seadh, a bhiudhe-se le Dia, ó thánig linn cuan do shroistint, gan aon trucail áidhbhleach do leagadh, ná ár rothair-ne do bhriseadh i gcoinne gheata na páirce, Go deimhin duit, a Phádraig, gur mheasas- sa go rithfimís i gcionne na mná uaisle sin ó chian- aibh. D'aithneochadh éinneach ná fuil puin fhoghluma déanta aici fós ar an rothar. Do bhuailfeadh sí isteach díreach orainne mura mbeadh go bhfacamar i n-am í. Ó, a tiarcuis, acht nár bh'éachtach na dréimrí d'fhág sí 'n-a diaidh ar an mbóthar. Nach breágh d'fóirfidís mar sholuidí ar cheárdruigheacht Ghaedhealaigh? P. — Cuir uait, a Thórna; taoi ró-geur ar na tosnuightheoiribh. Ná deárnais féin tosnughadh uair éigin, agus go deimhin gur dhoigh liom nachar mhaith leat go mbeifí ag magadh fút. Dia 's Muire dhíbh, a bhuachaillí. An Réamonach — Dia 's Muire dhuit is Pádruig, a Chaptaoin. Bhfuil liathróid agat, a Thórna? T. — Tá. Amach libh anois, Sin agaibh í, agus ná gortuighidh a chéile. Cá rabhais aréir, a Phádraig? P. — Bhíos thíos ar an nGleann. T. — Cionnus tá Conn? P. — Beagnach as a mheabhair. T. — Ach, mo lom! P. — Seadh, seadh; ná bac a thuilleadh dhe; ní'l aon chiall ann. (Sgeartaid ag gáiridhe) Nach é seo Micheál Cíosóg chugainn aníos? Go mbeannuighidh Dia dhuit, a Mhichíl. M. — An easgaine chéadna ort-sa, a mhic ó, Tá an sgoilteach ag gabháil do mhéir mhóir mo choise clé, agus is ar éigin is féidir liom siúbhal, acht ní fhan- fainn ó na Gaedhilgeoiríbh. Cia 'n bhail a thá oraibh, a gharsúin? T. — Táimíd go háluinnn, go raibh maith agat. An dóigh leat go mbeidh sé fliuch an tráthnóna so? M. — Ní dóigh liom go mbeidh, agus níor mhaith liom go mbeidheadh, mar tá beirt nó triúr againn ag dul síos fá'n dúthuidh i mbáireach chum beagán comh- airle do thabhairt do na daoinibh. Agus geallaim- se dhíbh-se go mbeidh focal nó dhó i dtráth le labhairt ag Micheál Cíosóg. Tabharfaidh sé sin comhairle dóibh. Cuirfidh sé na seoiníní agus na claidhrí meathta ar baill-crith, Seolfaidh sé ar ród a leasa iad. P. — Is tusa tá i ndan a dhéanamh. T. — Dia 'bheatha chughainn a Réalt Eolais. R. — Go mairir i bhfad, a Thórna, Ná dearnaidh sibh tosnughadh fós? T. — Ní dhearnamar. Táimíd ag baint dínn chuige, ámhthach. Cionnus do thángabhair? R. — Thángamar aníos ar thrucaill Aidhbhligh. Tá na Gaedhilgeoirí go léir ag teacht. Chonnac mór-chuid díobh ag siúbhal. Chonnac an Crosadóir i dtigh an Tobacadóra, águs é sbhóidsein. "Cu-cu-cu-cu- cionnus tu-tu-taoi a mhi-mhi-mhi-mhic Ó!" ar seisean liom-sa, "Ó cu-cu-cu-cuibheasach," arsa mise, agus d'fhágas annsain é. Seo chughainn an Clainndiolúnach agus MacFhlannchadha. T. — Sut ych chwi, Llan? C. — Tá mé go maith, a Thórna. T. — Sut ydych chwi Llansu? Y mae yn dda genyf eich wel'd yma. Mac. — Cuir uait do chuid Breathnaise agus ná bí d'ár mbodhradh-na. Nach fada táthaoi d'bhur n-ull- mhughadh féinig. Ní'l an lá chomh brothallach sain go gcaithfidh gach éinneach agaibh bheith ag baint a chóta dhe. C. — Cogar, a Sheoirse, an 'mdha réal a fuairis ar do léine ót' oncail? R. — Ba cheart dó ceann de na liathróidíbh a thabhairt i n-aisge dhuit. T. — Ar mh'anainn go bhfeicfeadh sí Murchadh dá mbeadh sí annso indiu againn. Mac. — Leigidh dom' fhéin a sgata bhleachtairí, Má táim-se gan léine féin, agus cá bhfios díbh-se go bhfuilim, níor bh'é an chéad uair é duine uasal do bheith gan léintín d'á dhrom, agus ná bidh-se chugham-sa a thuilleadh. T. — Chím an Rí Liath ag teacht, agus an Seor- tálach, agus Mac Uí Cróinín, agus iad go léir. Agus nach 'in é Diarmuid O Gallchobhair ar a bhog- stróic taobh thiar díobh go léir? M. — Seadh anois, éirigh amach as an áit seo, Dar fiadh, ní'l ionnaibh acht gramraisg chlaidhrí meathta. A Chaptaoin céard athá agat-sa a dhéanamh. Tá tú ag fanamhaint istigh annso, agus ag coimeád na mbuachaillí ag caint i n-ionad bheith dá gcur ag bualadh, Ba chóir duit féin agus do Phádruig O hAichir báire dhéanamh suas, agus rud eicínt do thabhairt le déanamh do na garsún. Seadh, tosuighidh anois. Cap. — Cuirim ort. Pád. — Leigim leat. Iománuidhe. <L 46> SOCHAID NA SOI. (Tuilleadh.) (Leis an Siodhbhra.) Nuair do bhí an chéad chúrsa críochnuighthe againn, agus mé leath-shásda, dubhairt Fú Fá Fum (sin fear-a'-tighe) — "Seadh! a mhic ó, cionnus thaithin cócaireacht Cú-chooc leat? Go háluin," arsa mise. "Ní gádh d'éinneach acht feuchaint ar an leagadh agus an léir-sgrios do dheineas chum é sin d'fheicsint." "Cad dubhart leat?" ar seisean; "árd-chócaire thar bárr iseadh m'inghean-sa; do dhéanfadh sí lán- mhéise de nídh do chaithfeadh bean eile chum na muice. Agus sin comhartha an chócaire go bráth — gach aon saghas bídh do chur i n-úsáid." "Ní'l a' gó ann!" arsa mise. "Deamhan fághan air, a Bhister Fú Fá Fum!" arsa mise, ag lasadh annsan chaint. "Bé dála mo mháthair féin é díreach. Nuair bhidheadh spóla chaor-fheola chum an Domhnaigh againn, bhidheadh sé againn arís fuar Dialuain. D'aiséighreoch sé arís 'n-a stiú Diamáirt, agus 'n-a shaghas eile stiú Dia- céadaoin; Diardaoin bhidheadh sé againn 'n-a hais, agus Diasathrain 'n-a shoup; agus nuair beidheadh turas agus cúrsa na seachtmhaine tabhartha aige, ní aithneochadh a mháthair féin é. B'in cócaireacht, a deirim leat." "Is geárr a raghadh sé ar cócaireacht Cú-chooc," ar an Mandairín. "Uaireanta bidheann feoil gana- cúiseach 'sa cheanntar so, Ní bhéarfá ar franncach b'fhéidir uair 'san choighcígheas, ná b'fhéidir ar luch. Sin mar thárlaigh orainn indiu féin. Ní raibh an rath ná'n t-ádh leat nachar tháinig annso indé; do chríochnuigheamar íochtar an áil banuidhe is déanuighe bhí againn. Do chuireas féin dul ar chladhaire frann- caigh atá annsan gháirdín, acht dar mo mhuic ear- baill! má dheineas, do theip orm breith air. Tá sé ró shean-chríona dham, agus thug sé an lá leis. Ann- sinn do thug Cú cúrsa an gháirdín le n-a rán agus le na sluasaid, agus do bhuadhaigh san cluiche sin cárt coideán — an méid 's do dhein an pie úd d'itheamar anois." "Ní abrann tú —," arsa mise. "Abraim go fírinneach," ar seisean; agus ann- san dara cúrsa beidh putóg againn do dhein sí de a sheilithitibh agus fhleághach agus neantóga trí ne chéile —." Annsan do thuit rud amach nár imthigh orm ó bhí breoiteacht-fhairrge orm. D'iompaigh mo lí ionnam, agus do thugas baoith-léim tar bórd 's fuarma. Do chaitheas mo chipíní 'sa spéir, agus do dheineas de'n sgiúrd sin ar an bhfairrge agus ar shaoirse. Do tugas piniuir an tige liom, ni le haon gnó beit agam de, acht do chuadhas i n-anacuir air, agus do chaith rud éigin tabhairt, óir bhí deithneas orm. D'éirigh sgread im' dhiaigh, liugh agus gártha, agus shaoileas go raibh a raibh de mhadraidhibh 'sa' tSín ag amhastrach orm. Síos an sráid liom, agus ní raibh a leithéid de lá 'sa chatharaigh sin ó cailleadh Con- chubhar Fiuseas. Do bhí daoine ag liughraigh im' dhiaigh ná raibh aon chuid agam díobh, agus do ghor- tuigheas daoine nár dhein éinnidh orm riamh Do bhuail connstábla liom agus a chlaidheamh ar tharrac aige, acht do bhagaras seacht saghas báis air, agus do sgaoil sé chum siúbhail me. Do bhuail mór-chuid daoine liom do labhair liom, acht níor fhanas le haon chaidreamh do dhéanamh leo. Ar nós aimsir agus taoide, níor fhanas le héinneach. Dar ndóigh níor chóradh dham fanamhuint le héinneach ná leis an mhuintir do thug mo phroinn dam, agus iad ag glaodhach go hairthineach orm; acht gidh ná ceilim go raibh comaoine an bhéile sin amuigh aca orm, ní mór do bhí (óir nár mór de'n bhéile bhí ar iomhchar agam) fé'n am gur sroitheas an fhairrge. Do bhaineas bád amach do bhí feistighthe ar an dtráigh, agus súd fé dh éin an árthaigh mé. Do bhailigh tionól ar an tráigh im' diaigh, agus iad uile ag sgreadaigh agus ag béicigh, gur dhoigh leat leis an fotharm do bhí aca gur b'é Cófa Chorcaighe bheidheadh ann, agus gur go h-Aime- rica bheidhinn ag dul, Acht dá ádhbuanaidhe bhíodar, níor fheuchas im' dhiaígh. Do leanas an naomh- sgríbhin aon uair amháin, pé sgeul é. "Cuimhnigh ar mhnaoi Lot." Nuair chuimhnigheas féin uirthi, níor dheineas aithris uirthi. D'fhágas slán aca. Do thiormaigheas an t-ealas dem' ghruadhnaibh, agus an uair do sroitheas úrlár an árthaigh, agus do thugas iaracht ar sheasamh ar an siota, do thuiteas i bhfann- tais. Do chuireas trí saghas fiabhruis díom de'n bhreabhaid sin, agus 'san aothughadh do rith liom go raibh an árthac lán d'ollpheistibh agus de choideán- aibh agus de sheilithidibh ar fuaid a chéile. Nuair eirigheas as mo leabaidh bhíomar ar an mhor-mhuir, agus mar adubhairt Bhergil:- "Coelum undique et undique pontus," dá mbeidh sé 'na — "Hades undique et undique an aibherseoir." níor mhór liom do; b'fheárr liom é ná an tSín agus a chuid cócaireachta. Ní fheaca an tír úd ó shoin. Is dócha go bhfuil mo leanán, Cú-Chooc, ag sealgaireacht i gcómhnuidhe, agus ag deuuamh pru- góidí d'á solátharaigheann sí, acht ní mór liom di. B'fhearr liom soláthar na Caillighe Beáraighe féin dá eugsamhlaighe é. Mar as lem' chuid-se dhi. "Thar caise do thriallas, agus b'fhéidir gan filleadh go bráth, agus bidheadh a rogha céille ag peurla an bhrollaigh ghil bháin." Sin críoch mo sgéil daoibh, a dhaoine uaisle —." <L 47> "Má tá breug ann bidheadh," ars an Caobach, "ní mise chúm ná cheap é." "A Uachtaráin," ars an rúnaire, "a bhfuil sé féiseamhail ceist do chur ort?" "Tá leomhtha," ars an t-uachtarán. "Is dócha na raibh aon Ghaedhilg ag an Maindirín ná ag a inghin?" "Uch! Go gcastar Gaedhilge leo! — cá bhfaighdís Gaedhilge?" "Is Gaedhilg do bhí agat-sa dá labhairt, is dócha?" "Gaedhilge, gan amhras." "Agus nach breágh thuigeabhair féin a chéile.?" "Ó! Á! seadh! ní — is amhlaidh — maiseadh bhí beagán de'n Sin-theangain agam-sa." "Abair cuid de, má's sé do toil é." "Mhuise, do chailleas furmhór dá raibh agam de ach-t seo sompla: Moríse rí nimhe náir, Cenhuabar cenimmarbaig, Dorósat domun dualach, Morí bithbeo bithbuadach.* Anois, an chuid eile de ghníomharthaibh Sochaide na Saoi, agus na píopaí do líonadar, agus na breuga d'innseadar, feuch, ná bhfuilid uile sgríbhte i Leabhar Líonáin, agus i Leabhar Chroiniceadh na nDruadh, noch do cheap an Síodhbhra. *Sáltar na Rann — tosach an chéad rann. — Fear-eagair. SOCHAID NA SAOI. Tá Sochaid Saoi ins an mbaile seo, 'na gcliath mbreágh gcaomh; Pobal greidhe ná spreagfadh pioc De chiar-rádh breug; Sochaid chaoin na calmacht; Is Sochaid Saoithe gaisge guil Gur deacair claoidh ná treasgradh I n-iat Fáil féin. Do chuirid síos mar cheann-urraidh — (an diabhal má's breug!) — An Siodhbhra nár cailleadh riamh, agus riamh nár ghéill. Tá File líomhtha, blasda 'ca chum geise laoithe thabhairt dóibh, 'S solus-mhac an Gabann 'leis, Agus Micheál Caob. An Sochaid Saoi seo ghairmim- 'S ní ciapáil é — Ag stealladh ghrínn seadh chaithid siad Gach bliadhain d'á saoghal, Mo chuisle chroidhe na feararaí, Mo bhrise brigh a gcuid cleasanna; Go soilbhir go mairid siad Gur liath d'á gcéib! TORNA, BEIRT FHEAR AS BAILE. <I dtigh Mhac Gairrbhaigh.> PÁDRUIG <as Gaillimh> — Go mbeannuighidh Dia dhuit, a Thaidhg. TADHG <as Chorcaigh> — Go mbeannuighidh Dia agus Muire dhuit, a Pádruig. PÁDRUIG — Ceurd é seo a chluinim mar gheall ar chanamhaint; ar ndóigh ní'l aon deifir idir an chanamhaint atá agam-sa agus do chanamhaint féin. Ceurd do bharamhail? TADHG — 'Sdó, a Phádruig, ní'l aon deifir ead- tora, do réir mo bharamhla féinig. Cad do chuir é sin id' cheann? Ambasa, shaoileag féin ná raibh aon Ghaoluing dá labhairt i n-aon chor i gConnachtaibh, acht facas dom go bhfuil an oiread cheudna ann agus tá i gCúigeadh Mhumhan. PÁDRUIG — Tá an ceart agat, a Thaidhg, agus meireach go bhfaca mé cur síos air ar an bpáipeur ní bheidheadh an smuaineadh sin agam. TÁDHG — Go deighin, a Phádruig, ná feadar féinig cad is canamhaint abhnn. Nuair a bhí an Babhrioghan annso do casag liom daoine ó Chonnacht, agus do thuigeas iad go hana-mhaith. PÁDRUIG — Goidé'n sórt rud é sin, babhríoghan, a Thaidhg? TADHG — Ná fuil fhios agat cad é an saghas rud é? PÁDRUIG — A chladhaire chodromaointe, tuige'r dhubhairt tú sin liom? Tú fhéin agus "fuil," agus "saghas." Goidé'n sórt droch-chainte é sin a'ad! Tabhair aire dhuit fhéin, nó b'fhéidir go dtiubhraidh mise le taisbeáint duit nach — TADHG — O! foighid! foighid! foighid anois, ca' na thaobh gur mheasais gur rabhas-sa ag magadh fút? PÁDRUIG — A charracháin, ná baist "cana- thaebh" orm-sa, nó brisfidh mé do chlab —. Exeunt ag troid. (CÚIRTÍN.) BAILEABHAIR. An té léigheas rud i leabhar A's nach gcoinnigheann é 'na mheabhair, Tá sé sin 'na bhaileabhar. Tá, an ndómhnach, agus daoine eile nach é. I bhfad uainn an urchradh! acht tá baileabhar úr anois ann, eadhon, an baileabhar bogásach Beurlóireach. As Baile-atha-cliath dhó. Seadh, a bhaisteadh! Cogair! Is iomdha rud do rugadh, idir deagh-rud agus droch- rud, ó chrom grian na Gaedhilge air gur ar uibheach- aibh an dubhaigéin Ghall-Ghaodhalaigh, acht an rud is déistinigh dá'r tháinig ariamh as bogán breun 'sé an baileabhar ceudna é. Casadh liom ceann acú ag "sa mbaile" bhí i dtigh áirighthe i Rathmhonaigh, sgathadh beag ó shoin, agus 'sé céad cheist do chuir sé orm ná — "'Nois, a Mhiostair Lí-Hung-Tseang, bhfuil aon litridheacht 'sa nGaedhilg — litridheacht, bíodh a 'fhios agat?" "Tá," arsa mise, go lacoiniceach." "Meas' tú anois go bhfuil aon dán mór ar fud na litridheachta sin do chuirfeá i gcompráid leis an "Iliad," nó le drámannaibh Eascuilis?" <L 48> Bhí 'fhios agam go maith nach raibh eolas aige ar dhrámannaibh Eascuilis acht an oiread le crompán giumhasaigh, agus mar sin dubhairt mé liom féin go mbainfinn meacan as. "Tá a lán de dhrámannaibh agus de dhántaibh móra sa nGaedhilg," arsa mise, "a sháruigheas a bhfuil sgríobhtha sa nGréigis, nó sa Laidion ar fad." "An dtiubhrá a n-ainmneacha dham?" ar seisean, go caithiseach. "Tiubhrad agus fáilte," arsa mise. "Maidir le drámannaibh, anois, 'bhfuil aon dráma 'sa nGréigis do chuirfeá-sa i gcompráid leo seo — mar atá — "Snaidhim ar Bundún," "Smugairle Mara," "Eachtra an Choiligh," "An Coileach ó'n dTuaisceart," "Beirt Fhear ó'n dTuaidh," "Méarthóg Ghoill," "Th'anam ó'n Deabhas," nó "Beurlagar na Saor?" "Abh — á — á," ar seisean, "is dóigh nach bhfuil; á — á — ní raibh 'fhios agam go raibh an mhéid sin acú ann." "Agus maidir le dán- taibh," arsa mise, "an bhfuil aon dán i nGréigis mar "An t-Ama-dán?" "Ar ndóigh ní'l," ar seisean, "shaoil mé nach raibh sa' nGaedhilg ar fad acht cúpla focal amháin — tráithnín, cáibín, cruiscín, poitín, agus "tabhair dham póg." An fíór é sin?" "Feuch anois," arsa mise, "pé brith páipeur go bhfuair tú sin ann, glac mo chomhairle, agus caith isteach taobh shiar de'n teinidh é, agus ná bac ceurd deir Ma-ha-fí, ná ceurd deir Má-ha-fó, ná ceurd deir aon duine aineolach eile an taobh so de Phécing, agus," arsa mise (ag casadh ar an nGaedhilg), "ní'l breugadóir badhgaireach, baoith- chéillidhe, baothánta, ná carrachán caithiseach, caim- bheulach, codalach, ná droch-dhuine dreoite, drann- tach, drúiseach, ná fáthach fada, fuar, feusógach, failligheach, ná gomachán gabach, galruighthe, garbh- chroicionnach, ná lioprachán lobhtha, leathbhruighte, líbíneach, ná mealltóir maoth, meangach, malluighthe, mí-chineálta, ná nagaire neimhneach, neamh-náireach, neimh-fhiuntach, ná pusachán póiteach, pioráideach, puiteachamhail, purgóideach, ná ropaire robáileach, rógaireach, righin-sheithidheach, ná spleid spligireach, splíonaighthe, gan splanc, ná tuathalán truaghánta, truaillighthe, tearc-mhúinte, —." "Ó! déan trócaire!" ar seisean, agus leis sin thuit sé i laige, Do hiomchuireadh amach é, agus do caitheamh uisge ar a cheann, mar shaoleadar gur bh'é an tae láidir do ghoill air. Bhí a fhios agam féin nachar bh'eadh, acht níor dhubhras faic; bhí mo sháith ráidhte agam, agus bhí seisean 'n-a bhaileabhar. LÍ HUNG TSEANG. SLÁN LEIS NA DRAOITHIBH. Fonn — "An Cuilfion." O! slán libh, a dhraoithe, dob' aoibhin liom tráth — A cháirde mo chroidhe 'stigh, bhus bínn liom go bráth — Ní tráighfidh 's ní sgaoilfidh bhur gcuimhne 's bhur mbáigh, No go dtráighfidh uaim taoide te dhilis an ghrádha! Nuair feochfaidh gach breághacht do ghrádhmar fad ó; Nuair seolfar chum fáin sinn ó cháirde 's ó threo, Nuair bhias óige mar bhláith bhig do thárluigheann fé'n reoth, Is móide bheidh grádh 'gam ar shár-fhir na sógh! Is fann agus is fánach é cáirdeas an tsaoighil; Is gann atá mánlacht, is tráighte 's is tréith, Acht shámhlaigh gach áilneacht 'n bhur ndáil-ne go glé, Le feabhas bhur gcompánacht a cháirde na n-ae! Budh dheas dúinn, a dhraoithe, ár n-aoibhneas bheith buan, 'S ná caillfimís choidhche an dílseacht nár thruaill acht mo chreach! annsan tsaoghal so, is fíochmhar an buaidhirt, An ceasnadh is an caoineadh do dhaoinibh is dual! Badh shásda do shuidhmís gan sgíos 's gan bhrón; Na gáirí do bhíodh 'gainn an t-aoibhneas is an ceol! Na dánta, na laoidheanna, an siamsa 's an spórt — Uch! slán leis an saoghal úd ná chidhfear níos mó! Go brónach im' aois dom', nuair suidhfead go dubhach, Go deorach ag cuimhneadh ar oidheanntaibh súghach, An sóghchas do bhíodh ann, 's an fíor-cháirdeas dlúth — Ochón mar a chaoinfead na draoithe annsúd! 'Gus cá mbeidh na draoithe san oidhche úd chum cuain? Go tláth, b'fhéidir, sínte gan sgeimhle 'n-a suan. Má's bás díbh mar smaoinighim — o sith libh san uaigh, 'Gus slán libh go síorruidhe agus fíor-beannacht buan! An Síodhbhra. CEANNAIGH "FÁINNE AN LAE." Gheabhair go leor Gaedhilge bhlasda ann. BRIAN O DUBHGHAILL, Clódhadóir Gaodhalach, 9 Ceibh Oirmhiumhan Uachtair, Baile-átha-cliath. Tamall geárr sul a bhfuair an t-Athair Eoin O Gramhnaigh bár, sgribh sé litir chum clódhadóra an pháipéir so, agus dubhairt sé, "Gach uile dhuine do casadh orm anns an tir so, a chean- naigh leabhair uait-se, dubhradar liom go rabhadar buidheach díot." "AN T-EURÓPACH," Páipeur iltheangadh, foilsigheadh sé uaire 'san mbliadhain, le Pádruig O Briain, 46 Sráid Chuffe, Baile-atha-cliath, do na sealbhthóiridhibh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
