Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Európ1900_08</note>
                         <note type="L">41</note>
                         <note type="B">1900</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Európ1900_08</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An t-Európach</title><imprint><publisher>Patrick O'Brien</publisher><date>1900</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN T-EURÓPACH.</span>
<lb n="2"/><span>IRISLEABHAR IL-THEANGADH NA HEURÓPA.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Leabhar I.</span>
<lb n="5"/><span>Vol. I.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Uibhir 6.</span>
<lb n="8"/><span>No. 6.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>ÁTHA-CLIATH, LÚGHNAS, 1900.</span>
<lb n="11"/><span>DUBLIN, AOUT, 1900.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>DÁ PHINGHIN.</span>
<lb n="14"/><span>20 CENTIMES.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>SLÁN AGUS BEANNACHT AG ÁR</span>
<lb n="17"/><span>LÉIGHTHEOIRÍBH.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Mo chúig céad slán leat go cúirt na n-ainglidhe,</span>
<lb n="20"/><span>Muna bhfuil sé i ndán dam thu fheiceál choidhche.</span>
<lb n="21"/><span>— (Sean-abhrán).</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Tháinig an t-am, a léightheoiridhe! uch! nach</span>
<lb n="24"/><span>dubhach dobhrónach an sgeul é, sgaramhaint?  Tá</span>
<lb n="25"/><span>ár gcúrsa rithte, agus ár gcluithche imrighthe,</span>
<lb n="26"/><span>agus ní'l dada againn feasda le deunamh acht</span>
<lb n="27"/><span>ár slán d'fhágbháil ag ár léightheoiribh.  Nuair</span>
<lb n="28"/><span>a thángamar ar an tsaoghal seo i dtosach bhíomar</span>
<lb n="29"/><span>aigeantach, aorach, lán de ghriongal agus de</span>
<lb n="30"/><span>ghreann na h-óige, mar is dual do mhalrach; acht</span>
<lb n="31"/><span>faraor! d'imthigh an lá sin, agus tháinig an</span>
<lb n="32"/><span>lá so.  Anois tá an spreach sin imthighthe as</span>
<lb n="33"/><span>ár gcroidheachaibh; tá an galar creathach d'ár</span>
<lb n="34"/><span>dtraochadh gach uile lá; tá ár leath-chois 'san</span>
<lb n="35"/><span>uaigh, agus sul bheidheas an uimhir seo i lámhaibh</span>
<lb n="36"/><span>ár léightheoireach beidhmíd fá'n gcréafóig.  Acht,</span>
<lb n="37"/><span>tá súil againn gur fhágamar lorg ár gcos n-ár</span>
<lb n="38"/><span>ndiaigh ar "ghainimh na h-aimsire," mar adubhairt</span>
<lb n="39"/><span>an file Faddhuine, cé go raibh ár gcoiscéim-</span>
<lb n="40"/><span>eanna pas cam annso agus annsúd, mar do</span>
<lb n="41"/><span>shiúbhalfadh fear ar meisge, ag iarraidh dhá thaoibh</span>
<lb n="42"/><span>an bhóthair d'fhreastail.  Na dhiaigh sin agus uile</span>
<lb n="43"/><span>do shroiseamar cuan agus caladh, agus rachfa-</span>
<lb n="44"/><span>muid isteach i suaimhneas síorruidhe le haigneadh</span>
<lb n="45"/><span>sásta agus le coinsias saor.  Ní gádh dhúinn a</span>
<lb n="46"/><span>rádh gur olc linn sgaramhaint libh, a lucht na</span>
<lb n="47"/><span>Gaedhilge.  Is iomdha lá breágh fada do chaith-</span>
<lb n="48"/><span>eamar i n-aoinfheachth, agus bhí cion mór againn</span>
<lb n="49"/><span>ar a chéile an fhad agus bhíomar annso.  Cluini-</span>
<lb n="50"/><span>míd an fháir chugainn aniar ó Thír na n-óg.  Tá</span>
<lb n="51"/><span>na draoithe a d'imthigh romhainn ann ag glaodhach</span>
<lb n="52"/><span>orainn, agus ag rádh linn — "Leigidh bhur sgith, a</span>
<lb n="53"/><span>cháirde!"  Bheirimíd trom-osna uainn nuair a</span>
<lb n="54"/><span>deirimíd é — acht slán agat a Éire!  Slán agaibh,</span>
<lb n="55"/><span>a Ghaedhilgeoirí!  Slán agaibh a chomh-dhraoithe!</span>
<lb n="56"/><span>agus go raibh beannacht buan ar chúis na</span>
<lb n="57"/><span>Gaedhilge ó'n lá so go bruinne na brátha.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Sinne, le grádh mór,</span>
<lb n="60"/><span>bhur gcara,</span>
<lb n="61"/><span>AN T-EURÓPACH.</span>
<lb n="62"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="63"/><p><span>CODEX DIABOLI.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>(Leis an Siodhbhra.)</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>(Tuilleadh.)</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>"Do thúrlaing, mar thagann machtíre ar an</span>
<lb n="70"/><span>gcró," mar adeir an file Boighreán.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>B'fhánach san gur éirigh an sean-ollamh ealaidh-</span>
<lb n="73"/><span>eanta Mac U. suas, agus gur rug ar an</span>
<lb n="74"/><span>bpáipeur.  Do chur sé a speuclaí, geura, gasda,</span>
<lb n="75"/><span>gabhtha, gléigeala, gruadh-órdha ar a choincín;</span>
<lb n="76"/><span>d'infhiuc go geur an sgríbhneoireacht, agus</span>
<lb n="77"/><span>dubhairt:-</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>"Ní chuirfinn-se thar Teaghlacha 2 ná gur b'é dhein</span>
<lb n="80"/><span>na comharthaí seo nuair thug sé deich mbliadhna</span>
<lb n="81"/><span>fichead ag iarraidh comh-cheathair do dheanamh dé'n</span>
<lb n="82"/><span>chearcall. 3 Feuchaigh ar an bhfioghair so — is deas</span>
<lb n="83"/><span>cúmtha é! chomh deagh-dhéanta le héinnidh atá i</span>
<lb n="84"/><span>gcruach-roinnte Bhradáin!  4 Ní beulradh ar bith</span>
<lb n="85"/><span>é acht ealuidhe!" ars an sean-dhochtúir.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Seadh! do chaitheadar an lá mar sin, agus bhí</span>
<lb n="88"/><span>cruiniughadh eile ar an ath-lá aca; agus 'san</span>
<lb n="89"/><span>deire thiar thall do cheap a bhfurmhór gur sean-</span>
<lb n="90"/><span>sgríbhin diadha bhí ann, de theanga éigin nachar</span>
<lb n="91"/><span>thuig éinneach anois, agus d'á bhrigh sin gur cheart</span>
<lb n="92"/><span>uirim agus onóir mhór do bheith air.  Do thug an</span>
<lb n="93"/><span>dochtúir fáidheamhail eolghaiseach Mac Thafan</span>
<lb n="94"/><span>óráid uaidh — óráid cruin céilidhe, deagh-ríomhtha,</span>
<lb n="95"/><span>deas-bheulach mar is dual do.  Dubhairt sé</span>
<lb n="96"/><span>(i measg mórán de neithibh eile) —</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>"A dhaoine uaisle! tá a fhios agaibh gur bh'é</span>
<lb n="99"/><span>preumh-riaghail ár gcoláisde an fhírine atá</span>
<lb n="100"/><span>suighte anns na foclaibh seo:  "An nidh is tuigthe</span>
<lb n="101"/><span>ní toghtha."  Dá mbadh sgríbhneoireacht é seo do</span>
<lb n="102"/><span>thuigfeadh cách, cad dobh' fhiú é?  An rud do</span>
<lb n="103"/><span>thuigeann gach n-aon ní fiú piuc; an rud do</span>
<lb n="104"/><span>thuigeann mórán ní fiú puin; an rud nách</span>
<lb n="105"/><span>tuigeann acht an fíor-bheagán tá mór-luach,</span>
<lb n="106"/><span>agus à fortiori, an rud nách tuigeann éinneach</span>
<lb n="107"/><span>d'á maireann beo, is fiú an uile é.  Dá bhrigh</span>
<lb n="108"/><span>sin cuirimís an sgríbhin míorbhaileach so i</span>
<lb n="109"/><span>dtaisge, níos cúramaidhe ná Cloch Mhoabh, 5 agus</span>
<lb n="110"/><span>ná Heabhar Cealladh6 agus na (leabhair eile ná</span>
<lb n="111"/><span>tuigeann duine) gleusaireacht Chulbharbhaill.7</span>
<lb n="112"/><span>Déinimís cúmhdach glainne do, agus glaoidhmís</span>
<lb n="113"/><span>"Codex" air!"</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Do dheineadar gach a ndubhairt an t-Ollamh</span>
<lb n="116"/><span>Mac Thafan.  Bí ceisd orra ar dtús cad é an</span>
<lb n="117"/><span>t-ainm budh cheart thabhairt air.  Fá dheireadh shiar</span>
<lb n="118"/><span>thall do thángadar i n-aon aigne go mbaist-</span>
<lb n="119"/><span>fidís "Codex Dubliniensis" air; nó mar ghíor-</span>
<lb n="120"/><span>rughadh, "Cod.  Dubl." Maiseadh nuair chualaigh</span>
<lb n="121"/><span>Diabhal an Chlódhadóra an oíde d'imthigh ar a</span>
<lb n="122"/><span>"Mhagaire Críochnuighthe," dubhairt sé gur córa</span>
<lb n="123"/><span>é ainmniughadh 'na dhiaigh fein, agus i n-ionad</span>
<lb n="124"/><span>"Codex Dubl.," gur badh chirtisidhe, "Codex</span>
<lb n="125"/><span>Diaboli," nó "Cod."  Diabl. do ghlaodhach air.</span>
<lb n="126"/><span>"Do thugadar iarracht mhaith air," ar seisean</span>
<lb n="127"/><span>liom-sa "óir is "Cod" agus magadh a raibh ann</span>
<lb n="128"/><span>uile; acht tar éis m'imshníomh budh cheart ainm</span>
<lb n="129"/><span>m'oifige, pé sgeul é, do chur ann — gidh, dar</span>
<lb n="130"/><span>Crom Duibh, níor bh'olc an amhus uatha é, agus a</span>
<lb n="131"/><span>laighead de chéil agus tá aca!"</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>COMHAIRLE AN "EORPAIGH" D'Á</span>
<lb n="134"/><span>CHOMHARBA.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>(Noch d'fhág le hudhacht báis.)</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="139"/><span>Tráth is dóigh leat bheith glic,</span>
<lb n="140"/><span>Fan cois calaith go bhfeicfir</span>
<lb n="141"/><span>Gach cabhach d'á dtigeann ar mhuir!</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Mo chomhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="144"/><span>Tá caint saor i nGaedhilg,</span>
<lb n="145"/><span>Acht is beag daoine i n-Eirinn</span>
<lb n="146"/><span>Do chaithfeadh rael ar a Teangain.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="149"/><span>Is árd spreachann muidheamh indiu,</span>
<lb n="150"/><span>Acht go dtí 'márach b'feárr fanacht, —</span>
<lb n="151"/><span>Cion 's ceannach ní hionann.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="154"/><span>Bíonn óige dóthchusach;</span>
<lb n="155"/><span>'S nuair chluineann "tír-ghrádh" d'á spreagadh</span>
<lb n="156"/><span>Ní thuigeann gur magadh san!</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="159"/><span>Is furus moladh teangan;</span>
<lb n="160"/><span>Acht b'fheárr liom-sa neach ag obair,</span>
<lb n="161"/><span>Ná ceud ag moladh gan tuigsint.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="164"/><span>Is iomadh amadán 'san mbith,</span>
<lb n="165"/><span>Acht an duine chreideas Gaodhal-mhuidheamh,</span>
<lb n="166"/><span>Ní'l splanc, saoilim, aige sin!</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="169"/><span>Feuch ceo na gcnoc —</span>
<lb n="170"/><span>s sgamal aoibhin geallamhaint Ghaoidhil,</span>
<lb n="171"/><span>S is deas í — feadh tamaill!</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhich —</span>
<lb n="174"/><span>A chomharba an "Eorpaigh,"</span>
<lb n="175"/><span>Anaoibhin duit cách ad' mholadh,</span>
<lb n="176"/><span>Ós glór folamh a spiorad.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Mo chómhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="179"/><span>Lean lorg an chirt,</span>
<lb n="180"/><span>'S cuma cia uaidh a dtigeann,</span>
<lb n="181"/><span>Acht toghaigh duine 'ga bhfuil.</span>
<lb n="182"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="183"/><p><span>Mo chomhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="184"/><span>Tabhartas Dé inchinn,</span>
<lb n="185"/><span>Má's seasamh tuitim duit sa' chluithche,</span>
<lb n="186"/><span>Ní'l riaghail ag duine acht sin.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Mo chomhairle dhuit, a mhic —</span>
<lb n="189"/><span>Comhairle déighionach, dúthrachtach —</span>
<lb n="190"/><span>Bíodh do mhuinighin ionnat féin,</span>
<lb n="191"/><span>'S de dheoin Dé buaidhfir,</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>An Síodhbhra</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>FÍONÓL AGUS TAE.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Dán ro sgríbh Connall Cernach, ard druí na h-Eirend, do</span>
<lb n="198"/><span>chum Aengusa, ind sgribhnóra, ar gcloistin do co ro thréicsium</span>
<lb n="199"/><span>int ól.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>'S a Aonghuis dhílis,</span>
<lb n="202"/><span>Nár bh'olc an smuaineadh</span>
<lb n="203"/><span>Do sháruigh t'íntinn,</span>
<lb n="204"/><span>'S do chlaoidh do mhéin,</span>
<lb n="205"/><span>A's *léir mar mhuithighim,</span>
<lb n="206"/><span>A shéad na ndraoithe,</span>
<lb n="207"/><span>Do thréig tú fíonól</span>
<lb n="208"/><span>Ar son an tae.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Do b'fheárr dhuit ceud uair,</span>
<lb n="211"/><span>A bhláth na dtréin-fhear,</span>
<lb n="212"/><span>Do cháil 's do réasún</span>
<lb n="213"/><span>Do bháthadh i ndigh,</span>
<lb n="214"/><span>Ná bheith go preuchta,</span>
<lb n="215"/><span>'Do phleist mí-chéillidhe,</span>
<lb n="216"/><span>Go seirgthe, tréith-lag</span>
<lb n="217"/><span>O easbaidh braoin.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Má tháinig geur-chrádh</span>
<lb n="220"/><span>Ná pláigh go h-Éirinn</span>
<lb n="221"/><span>Ó aimsir Eibhir</span>
<lb n="222"/><span>Go dtí lá indiu,</span>
<lb n="223"/><span>'Sé an luifearnach ceudna é,</span>
<lb n="224"/><span>Dá bhruith i d-taypots,</span>
<lb n="225"/><span>A mhilleans céadfádha,</span>
<lb n="226"/><span>'S a bhriseas cliú.</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Dá nglacfá cómhairle</span>
<lb n="229"/><span>O charad dóigheamhail,</span>
<lb n="230"/><span>Ní fhanfá móimeid</span>
<lb n="231"/><span>As seo amach;</span>
<lb n="232"/><span>Acht bhuailfeá an bóthar</span>
<lb n="233"/><span>A's bonn 'do dhóid dheis,</span>
<lb n="234"/><span>Le pionta beorach</span>
<lb n="235"/><span>Do thabhairt isteach.</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>'S é an "châ"† míoshúghmhar,</span>
<lb n="238"/><span>Gan bhárr, gan chubhar air,</span>
<lb n="239"/><span>Is fáth do'n bhuaidhreadh</span>
<lb n="240"/><span>Tá ar siubhal 'sa tSín,</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>Acht ó tá na Rúsaigh</span>
<lb n="243"/><span>Os cionn na sluagh ann</span>
<lb n="244"/><span>'S é an "Vodka." * bhuaidhfeas</span>
<lb n="245"/><span>Ar tae Phé-Cín.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>'Nois a dhuine chneasda,</span>
<lb n="248"/><span>Cuir suas dó feasda,</span>
<lb n="249"/><span>'S ná bí 'do chraistín</span>
<lb n="250"/><span>Le maigibh cinn;</span>
<lb n="251"/><span>Nó béidh tú fágtha,</span>
<lb n="252"/><span>'Do thúirling tráighte,</span>
<lb n="253"/><span>Go dubhach 's go cráidhte,</span>
<lb n="254"/><span>'S gan cabhair 'do líon.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>*Léir = do réir</span>
<lb n="257"/><span>†châ = tae i Sinís</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>CLÓ AN "EUROPAIGH."</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Anns an uibhir deighionach de "Irisleabhar na</span>
<lb n="262"/><span>Gaedhilge," fuair an fear-eagair locht ar roinn</span>
<lb n="263"/><span>de'n chló le ar clóbhuaileadh Uibhir 5 de'n</span>
<lb n="264"/><span>"Europach."  Is mar so do thrácht sé air — "Is</span>
<lb n="265"/><span>urghránda cuid mhór de'n chló an turus so.  Faire,</span>
<lb n="266"/><span>a chlódhadóir, agus mór-chuid de chló deas agat!"</span>
<lb n="267"/><span>Admhuighim gur fear foghlumtha an fear-eagair,</span>
<lb n="268"/><span>acht is é mo bharamhuil gur ró-fhuraiste leis</span>
<lb n="269"/><span>locht agus droch-mheas do bheith aige ar shaothar</span>
<lb n="270"/><span>dhaoineadh eile, muna bhfuil sé go beacht do réir</span>
<lb n="271"/><span>a bhreathnuighthe.  Acht ar a shon sin agus uile,</span>
<lb n="272"/><span>is deas, dearbhtha cuireann sé síos dúinn, i</span>
<lb n="273"/><span>bhfocalaibh briocht-snoighte, i n-a ghnáth-chaint fein,</span>
<lb n="274"/><span>gach locht a shamhluighthear dó.  Bíodh a fhios aige</span>
<lb n="275"/><span>go bhfuil ceithre sóirt clódh Gaodhalach anns an</span>
<lb n="276"/><span>"Európach," agus gur b'in rud nach bhfeudfaidhe</span>
<lb n="277"/><span>do rádh i dtaoibh aon irisleabhair, páipéir, ná</span>
<lb n="278"/><span>leabhair d'ár cuireadh riamh fós i gcló i dtean-</span>
<lb n="279"/><span>gaidh na h-Éireann.  Ní raibh aon tráth i "nIris-</span>
<lb n="280"/><span>leabhar na Gaedhilge" acht dá shóirt nó cinéil</span>
<lb n="281"/><span>clódha, agus ní raibh a mhalairt chlódha anns na</span>
<lb n="282"/><span>hoificibh in ar clóbhuaileadh é, Acht farrais sin —</span>
<lb n="283"/><span>an cló air ar rinneadh an gearán truaigh-</span>
<lb n="284"/><span>mhéileach úd do bhain stair leis do b'fhiú innsint,</span>
<lb n="285"/><span>dá mbeidheadh slighe ná am chum a dhéanta, Is do</span>
<lb n="286"/><span>Philib Barún do cumadh agus do cóirigheadh an</span>
<lb n="287"/><span>cló sin, agus bhí sé i n-a oific ar feadh tréimhse</span>
<lb n="288"/><span>fhada.  Dearfaigh mórán daoineadh — Cia'r bh'é</span>
<lb n="289"/><span>Pilip Barún?  Dob'é Pilip Barún an duine do</span>
<lb n="290"/><span>b'iongantaighe i n-a chomh-aimsir féin i n-Éirinn</span>
<lb n="291"/><span>agus dá Rithfeadh leis a rún do chur i ngíomh, is</span>
<lb n="292"/><span>mó an Ghaedhilge ioná an Sacs-bheurla bheidheadh</span>
<lb n="293"/><span>d'á labhairt i n-Éirinn andiu — An Clódhadóir.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>*vodka = biotáile Rúsach.</span>
<lb n="296"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="297"/><p><span>TRÍ TRUAIGHE AN OIDEACHAIS.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Le Aonghus.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>"An té mhéaduighios eolus méaduigh sé dobhrón." — Eccl. i. 18.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>1. Ní'l an capall ins an Leuna; tá sé ar seachrán.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>O Gramhna, 297.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>2. Dhíol Art an capall ar an aonach.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>O Gramhna, Leabhar I.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>3. Cuir d'ainm síos 'san leabhar; ná cuir síos</span>
<lb n="312"/><span>ainm eile.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>O Gramhna,  359.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>4. Ní'l Art in Éirinn fós; tá sé i dtír eile.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>O Gramhna,  368.</span>
<lb n="319"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="320"/><p><span>TEACHT NA NGAEDHILGEOIRÍ I GCEANN A</span>
<lb n="321"/><span>CHÉILE.</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>Seadh, a bhiudhe-se le Dia, ó thánig linn cuan do</span>
<lb n="324"/><span>shroistint, gan aon trucail áidhbhleach do leagadh, ná</span>
<lb n="325"/><span>ár rothair-ne do bhriseadh i gcoinne gheata na</span>
<lb n="326"/><span>páirce, Go deimhin duit, a Phádraig, gur mheasas-</span>
<lb n="327"/><span>sa go rithfimís i gcionne na mná uaisle sin ó chian-</span>
<lb n="328"/><span>aibh.  D'aithneochadh éinneach ná fuil puin fhoghluma</span>
<lb n="329"/><span>déanta aici fós ar an rothar.  Do bhuailfeadh sí</span>
<lb n="330"/><span>isteach díreach orainne mura mbeadh go bhfacamar</span>
<lb n="331"/><span>i n-am í.  Ó, a tiarcuis, acht nár bh'éachtach na</span>
<lb n="332"/><span>dréimrí d'fhág sí 'n-a diaidh ar an mbóthar.  Nach</span>
<lb n="333"/><span>breágh d'fóirfidís mar sholuidí ar cheárdruigheacht</span>
<lb n="334"/><span>Ghaedhealaigh?</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>P. — Cuir uait, a Thórna; taoi ró-geur ar na</span>
<lb n="337"/><span>tosnuightheoiribh.  Ná deárnais féin tosnughadh uair</span>
<lb n="338"/><span>éigin, agus go deimhin gur dhoigh liom nachar mhaith</span>
<lb n="339"/><span>leat go mbeifí ag magadh fút.  Dia 's Muire dhíbh,</span>
<lb n="340"/><span>a bhuachaillí.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>An Réamonach — Dia 's Muire dhuit is Pádruig, a</span>
<lb n="343"/><span>Chaptaoin.  Bhfuil liathróid agat, a Thórna?</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>T. — Tá.  Amach libh anois, Sin agaibh í, agus ná</span>
<lb n="346"/><span>gortuighidh a chéile.  Cá rabhais aréir, a Phádraig?</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>P. — Bhíos thíos ar an nGleann.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>T. — Cionnus tá Conn?</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>P. — Beagnach as a mheabhair.</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>T. — Ach, mo lom!</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>P. — Seadh, seadh; ná bac a thuilleadh dhe; ní'l aon</span>
<lb n="357"/><span>chiall ann.  (Sgeartaid ag gáiridhe)  Nach é seo</span>
<lb n="358"/><span>Micheál Cíosóg chugainn aníos?  Go mbeannuighidh</span>
<lb n="359"/><span>Dia dhuit, a Mhichíl.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>M. — An easgaine chéadna ort-sa, a mhic ó, Tá</span>
<lb n="362"/><span>an sgoilteach ag gabháil do mhéir mhóir mo choise clé,</span>
<lb n="363"/><span>agus is ar éigin is féidir liom siúbhal, acht ní fhan-</span>
<lb n="364"/><span>fainn ó na Gaedhilgeoiríbh.  Cia 'n bhail a thá oraibh,</span>
<lb n="365"/><span>a gharsúin?</span></p>
<lb n="366"/>
<lb n="367"/><p><span>T. — Táimíd go háluinnn, go raibh maith agat.  An</span>
<lb n="368"/><span>dóigh leat go mbeidh sé fliuch an tráthnóna so?</span></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>M. — Ní dóigh liom go mbeidh, agus níor mhaith liom</span>
<lb n="371"/><span>go mbeidheadh, mar tá beirt nó triúr againn ag</span>
<lb n="372"/><span>dul síos fá'n dúthuidh i mbáireach chum beagán comh-</span>
<lb n="373"/><span>airle do thabhairt do na daoinibh.  Agus geallaim-</span>
<lb n="374"/><span>se dhíbh-se go mbeidh focal nó dhó i dtráth le labhairt</span>
<lb n="375"/><span>ag Micheál Cíosóg.  Tabharfaidh sé sin comhairle</span>
<lb n="376"/><span>dóibh.  Cuirfidh sé na seoiníní agus na claidhrí</span>
<lb n="377"/><span>meathta ar baill-crith, Seolfaidh sé ar ród a</span>
<lb n="378"/><span>leasa iad.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>P. — Is tusa tá i ndan a dhéanamh.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>T. — Dia 'bheatha chughainn a Réalt Eolais.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>R. — Go mairir i bhfad, a Thórna, Ná dearnaidh</span>
<lb n="385"/><span>sibh tosnughadh fós?</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>T. — Ní dhearnamar.  Táimíd ag baint dínn chuige,</span>
<lb n="388"/><span>ámhthach.  Cionnus do thángabhair?</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>R. — Thángamar aníos ar thrucaill Aidhbhligh.  Tá na</span>
<lb n="391"/><span>Gaedhilgeoirí go léir ag teacht.  Chonnac mór-chuid</span>
<lb n="392"/><span>díobh ag siúbhal.  Chonnac an Crosadóir i dtigh an</span>
<lb n="393"/><span>Tobacadóra, águs é sbhóidsein.  "Cu-cu-cu-cu-</span>
<lb n="394"/><span>cionnus tu-tu-taoi a mhi-mhi-mhi-mhic Ó!" ar seisean</span>
<lb n="395"/><span>liom-sa, "Ó cu-cu-cu-cuibheasach," arsa mise, agus</span>
<lb n="396"/><span>d'fhágas annsain é.  Seo chughainn an Clainndiolúnach</span>
<lb n="397"/><span>agus MacFhlannchadha.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>T. — Sut ych chwi, Llan?</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>C. — Tá mé go maith, a Thórna.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>T. — Sut ydych chwi Llansu?  Y mae yn dda</span>
<lb n="404"/><span>genyf eich wel'd yma.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>Mac. — Cuir uait do chuid Breathnaise agus ná bí</span>
<lb n="407"/><span>d'ár mbodhradh-na.  Nach fada táthaoi d'bhur n-ull-</span>
<lb n="408"/><span>mhughadh féinig.  Ní'l an lá chomh brothallach sain go</span>
<lb n="409"/><span>gcaithfidh gach éinneach agaibh bheith ag baint a chóta dhe.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>C. — Cogar, a Sheoirse, an 'mdha réal a fuairis ar</span>
<lb n="412"/><span>do léine ót' oncail?</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>R. — Ba cheart dó ceann de na liathróidíbh a</span>
<lb n="415"/><span>thabhairt i n-aisge dhuit.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>T. — Ar mh'anainn go bhfeicfeadh sí Murchadh dá</span>
<lb n="418"/><span>mbeadh sí annso indiu againn.</span></p>
<lb n="419"/>
<lb n="420"/><p><span>Mac. — Leigidh dom' fhéin a sgata bhleachtairí,</span>
<lb n="421"/><span>Má táim-se gan léine féin, agus cá bhfios díbh-se</span>
<lb n="422"/><span>go bhfuilim, níor bh'é an chéad uair é duine uasal</span>
<lb n="423"/><span>do bheith gan léintín d'á dhrom, agus ná bidh-se</span>
<lb n="424"/><span>chugham-sa a thuilleadh.</span></p>
<lb n="425"/>
<lb n="426"/><p><span>T. — Chím an Rí Liath ag teacht, agus an Seor-</span>
<lb n="427"/><span>tálach, agus Mac Uí Cróinín, agus iad go léir.</span>
<lb n="428"/><span>Agus nach 'in é Diarmuid O Gallchobhair ar a bhog-</span>
<lb n="429"/><span>stróic taobh thiar díobh go léir?</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>M. — Seadh anois, éirigh amach as an áit seo, Dar</span>
<lb n="432"/><span>fiadh, ní'l ionnaibh acht gramraisg chlaidhrí meathta.</span>
<lb n="433"/><span>A Chaptaoin céard athá agat-sa a dhéanamh.  Tá tú</span>
<lb n="434"/><span>ag fanamhaint istigh annso, agus ag coimeád na</span>
<lb n="435"/><span>mbuachaillí ag caint i n-ionad bheith dá gcur ag</span>
<lb n="436"/><span>bualadh, Ba chóir duit féin agus do Phádruig</span>
<lb n="437"/><span>O hAichir báire dhéanamh suas, agus rud eicínt do</span>
<lb n="438"/><span>thabhairt le déanamh do na garsún.  Seadh, tosuighidh</span>
<lb n="439"/><span>anois.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Cap. — Cuirim ort.</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>Pád. — Leigim leat.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Iománuidhe.</span>
<lb n="446"/>
<pb n="46"/></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>SOCHAID NA SOI.</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>(Tuilleadh.)</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>(Leis an Siodhbhra.)</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>Nuair do bhí an chéad chúrsa críochnuighthe againn,</span>
<lb n="455"/><span>agus mé leath-shásda, dubhairt Fú Fá Fum (sin</span>
<lb n="456"/><span>fear-a'-tighe) — "Seadh! a mhic ó, cionnus thaithin</span>
<lb n="457"/><span>cócaireacht Cú-chooc leat?  Go háluin," arsa mise.</span>
<lb n="458"/><span>"Ní gádh d'éinneach acht feuchaint ar an leagadh agus</span>
<lb n="459"/><span>an léir-sgrios do dheineas chum é sin d'fheicsint."</span>
<lb n="460"/><span>"Cad dubhart leat?" ar seisean; "árd-chócaire</span>
<lb n="461"/><span>thar bárr iseadh m'inghean-sa; do dhéanfadh sí lán-</span>
<lb n="462"/><span>mhéise de nídh do chaithfeadh bean eile chum na muice.</span>
<lb n="463"/><span>Agus sin comhartha an chócaire go bráth — gach aon</span>
<lb n="464"/><span>saghas bídh do chur i n-úsáid."  "Ní'l a' gó ann!"</span>
<lb n="465"/><span>arsa mise.  "Deamhan fághan air, a Bhister Fú Fá</span>
<lb n="466"/><span>Fum!" arsa mise, ag lasadh annsan chaint.  "Bé</span>
<lb n="467"/><span>dála mo mháthair féin é díreach.  Nuair bhidheadh</span>
<lb n="468"/><span>spóla chaor-fheola chum an Domhnaigh againn, bhidheadh</span>
<lb n="469"/><span>sé againn arís fuar Dialuain.  D'aiséighreoch sé arís</span>
<lb n="470"/><span>'n-a stiú Diamáirt, agus 'n-a shaghas eile stiú Dia-</span>
<lb n="471"/><span>céadaoin; Diardaoin bhidheadh sé againn 'n-a hais,</span>
<lb n="472"/><span>agus Diasathrain 'n-a shoup; agus nuair beidheadh</span>
<lb n="473"/><span>turas agus cúrsa na seachtmhaine tabhartha aige, ní</span>
<lb n="474"/><span>aithneochadh a mháthair féin é.  B'in cócaireacht, a</span>
<lb n="475"/><span>deirim leat."</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>"Is geárr a raghadh sé ar cócaireacht Cú-chooc,"</span>
<lb n="478"/><span>ar an Mandairín.  "Uaireanta bidheann feoil gana-</span>
<lb n="479"/><span>cúiseach 'sa cheanntar so, Ní bhéarfá ar franncach</span>
<lb n="480"/><span>b'fhéidir uair 'san choighcígheas, ná b'fhéidir ar luch.</span>
<lb n="481"/><span>Sin mar thárlaigh orainn indiu féin.  Ní raibh an</span>
<lb n="482"/><span>rath ná'n t-ádh leat nachar tháinig annso indé; do</span>
<lb n="483"/><span>chríochnuigheamar íochtar an áil banuidhe is déanuighe</span>
<lb n="484"/><span>bhí againn.  Do chuireas féin dul ar chladhaire frann-</span>
<lb n="485"/><span>caigh atá annsan gháirdín, acht dar mo mhuic ear-</span>
<lb n="486"/><span>baill! má dheineas, do theip orm breith air.  Tá sé</span>
<lb n="487"/><span>ró shean-chríona dham, agus thug sé an lá leis.  Ann-</span>
<lb n="488"/><span>sinn do thug Cú cúrsa an gháirdín le n-a rán agus</span>
<lb n="489"/><span>le na sluasaid, agus do bhuadhaigh san cluiche sin cárt</span>
<lb n="490"/><span>coideán — an méid 's do dhein an pie úd d'itheamar</span>
<lb n="491"/><span>anois."</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>"Ní abrann tú —," arsa mise.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>"Abraim go fírinneach," ar seisean; agus ann-</span>
<lb n="496"/><span>san dara cúrsa beidh putóg againn do dhein sí de a</span>
<lb n="497"/><span>sheilithitibh agus fhleághach agus neantóga trí ne</span>
<lb n="498"/><span>chéile —."</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Annsan do thuit rud amach nár imthigh orm ó bhí</span>
<lb n="501"/><span>breoiteacht-fhairrge orm.  D'iompaigh mo lí ionnam,</span>
<lb n="502"/><span>agus do thugas baoith-léim tar bórd 's fuarma.</span>
<lb n="503"/><span>Do chaitheas mo chipíní 'sa spéir, agus do dheineas</span>
<lb n="504"/><span>de'n sgiúrd sin ar an bhfairrge agus ar shaoirse.</span>
<lb n="505"/><span>Do tugas piniuir an tige liom, ni le haon gnó beit</span>
<lb n="506"/><span>agam de, acht do chuadhas i n-anacuir air, agus do</span>
<lb n="507"/><span>chaith rud éigin tabhairt, óir bhí deithneas orm.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>D'éirigh sgread im' dhiaigh, liugh agus gártha, agus</span>
<lb n="510"/><span>shaoileas go raibh a raibh de mhadraidhibh 'sa' tSín ag</span>
<lb n="511"/><span>amhastrach orm.  Síos an sráid liom, agus ní raibh</span>
<lb n="512"/><span>a leithéid de lá 'sa chatharaigh sin ó cailleadh Con-</span>
<lb n="513"/><span>chubhar Fiuseas.  Do bhí daoine ag liughraigh im'</span>
<lb n="514"/><span>dhiaigh ná raibh aon chuid agam díobh, agus do ghor-</span>
<lb n="515"/><span>tuigheas daoine nár dhein éinnidh orm riamh Do</span>
<lb n="516"/><span>bhuail connstábla liom agus a chlaidheamh ar tharrac</span>
<lb n="517"/><span>aige, acht do bhagaras seacht saghas báis air, agus</span>
<lb n="518"/><span>do sgaoil sé chum siúbhail me.  Do bhuail mór-chuid</span>
<lb n="519"/><span>daoine liom do labhair liom, acht níor fhanas le haon</span>
<lb n="520"/><span>chaidreamh do dhéanamh leo.  Ar nós aimsir agus</span>
<lb n="521"/><span>taoide, níor fhanas le héinneach.  Dar ndóigh níor</span>
<lb n="522"/><span>chóradh dham fanamhuint le héinneach ná leis an</span>
<lb n="523"/><span>mhuintir do thug mo phroinn dam, agus iad ag</span>
<lb n="524"/><span>glaodhach go hairthineach orm; acht gidh ná ceilim go</span>
<lb n="525"/><span>raibh comaoine an bhéile sin amuigh aca orm, ní mór</span>
<lb n="526"/><span>do bhí (óir nár mór de'n bhéile bhí ar iomhchar agam)</span>
<lb n="527"/><span>fé'n am gur sroitheas an fhairrge.  Do bhaineas bád</span>
<lb n="528"/><span>amach do bhí feistighthe ar an dtráigh, agus súd fé</span>
<lb n="529"/><span>dh éin an árthaigh mé.  Do bhailigh tionól ar an tráigh</span>
<lb n="530"/><span>im' diaigh, agus iad uile ag sgreadaigh agus ag béicigh,</span>
<lb n="531"/><span>gur dhoigh leat leis an fotharm do bhí aca gur b'é</span>
<lb n="532"/><span>Cófa Chorcaighe bheidheadh ann, agus gur go h-Aime-</span>
<lb n="533"/><span>rica bheidhinn ag dul, Acht dá ádhbuanaidhe bhíodar,</span>
<lb n="534"/><span>níor fheuchas im' dhiaígh.  Do leanas an naomh-</span>
<lb n="535"/><span>sgríbhin aon uair amháin, pé sgeul é.  "Cuimhnigh ar</span>
<lb n="536"/><span>mhnaoi Lot."  Nuair chuimhnigheas féin uirthi, níor</span>
<lb n="537"/><span>dheineas aithris uirthi.  D'fhágas slán aca.  Do</span>
<lb n="538"/><span>thiormaigheas an t-ealas dem' ghruadhnaibh, agus an</span>
<lb n="539"/><span>uair do sroitheas úrlár an árthaigh, agus do thugas</span>
<lb n="540"/><span>iaracht ar sheasamh ar an siota, do thuiteas i bhfann-</span>
<lb n="541"/><span>tais.  Do chuireas trí saghas fiabhruis díom de'n</span>
<lb n="542"/><span>bhreabhaid sin, agus 'san aothughadh do rith liom go</span>
<lb n="543"/><span>raibh an árthac lán d'ollpheistibh agus de choideán-</span>
<lb n="544"/><span>aibh agus de sheilithidibh ar fuaid a chéile. Nuair</span>
<lb n="545"/><span>eirigheas as mo leabaidh bhíomar ar an mhor-mhuir,</span>
<lb n="546"/><span>agus mar adubhairt Bhergil:-</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>"Coelum undique et undique pontus,"</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>dá mbeidh sé 'na —</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>"Hades undique et undique an aibherseoir."</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>níor mhór liom do; b'fheárr liom é ná an tSín</span>
<lb n="555"/><span>agus a chuid cócaireachta.  Ní fheaca an tír úd ó</span>
<lb n="556"/><span>shoin.  Is dócha go bhfuil mo leanán, Cú-Chooc, ag</span>
<lb n="557"/><span>sealgaireacht i gcómhnuidhe, agus ag deuuamh pru-</span>
<lb n="558"/><span>góidí d'á solátharaigheann sí, acht ní mór liom di.</span>
<lb n="559"/><span>B'fhearr liom soláthar na Caillighe Beáraighe féin</span>
<lb n="560"/><span>dá eugsamhlaighe é.  Mar as lem' chuid-se dhi.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>"Thar caise do thriallas, agus b'fhéidir gan filleadh go bráth,</span>
<lb n="563"/><span>agus bidheadh a rogha céille ag peurla an bhrollaigh ghil bháin."</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>Sin críoch mo sgéil daoibh, a dhaoine uaisle —."</span>
<lb n="566"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="567"/><p><span>"Má tá breug ann bidheadh," ars an Caobach,</span>
<lb n="568"/><span>"ní mise chúm ná cheap é."</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>"A Uachtaráin," ars an rúnaire, "a bhfuil sé</span>
<lb n="571"/><span>féiseamhail ceist do chur ort?"</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>"Tá leomhtha," ars an t-uachtarán.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>"Is dócha na raibh aon Ghaedhilg ag an Maindirín</span>
<lb n="576"/><span>ná ag a inghin?"</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"Uch!  Go gcastar Gaedhilge leo! — cá bhfaighdís</span>
<lb n="579"/><span>Gaedhilge?"</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>"Is Gaedhilg do bhí agat-sa dá labhairt, is</span>
<lb n="582"/><span>dócha?"</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>"Gaedhilge, gan amhras."</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>"Agus nach breágh thuigeabhair féin a chéile.?"</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>"Ó!  Á! seadh! ní — is amhlaidh — maiseadh bhí</span>
<lb n="589"/><span>beagán de'n Sin-theangain agam-sa."</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Abair cuid de, má's sé do toil é."</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>"Mhuise, do chailleas furmhór dá raibh agam de</span>
<lb n="594"/><span>ach-t seo sompla:</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>Moríse rí nimhe náir,</span>
<lb n="597"/><span>Cenhuabar cenimmarbaig,</span>
<lb n="598"/><span>Dorósat domun dualach,</span>
<lb n="599"/><span>Morí bithbeo bithbuadach.*</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Anois, an chuid eile de ghníomharthaibh Sochaide na</span>
<lb n="602"/><span>Saoi, agus na píopaí do líonadar, agus na breuga</span>
<lb n="603"/><span>d'innseadar, feuch, ná bhfuilid uile sgríbhte i Leabhar</span>
<lb n="604"/><span>Líonáin, agus i Leabhar Chroiniceadh na nDruadh, noch</span>
<lb n="605"/><span>do cheap an Síodhbhra.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>*Sáltar na Rann — tosach an chéad rann. — Fear-eagair.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>SOCHAID NA SAOI.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Tá Sochaid Saoi ins an mbaile seo,</span>
<lb n="612"/><span>'na gcliath mbreágh gcaomh;</span>
<lb n="613"/><span>Pobal greidhe ná spreagfadh pioc</span>
<lb n="614"/><span>De chiar-rádh breug;</span>
<lb n="615"/><span>Sochaid chaoin na calmacht;</span>
<lb n="616"/><span>Is Sochaid Saoithe gaisge guil</span>
<lb n="617"/><span>Gur deacair claoidh ná treasgradh</span>
<lb n="618"/><span>I n-iat Fáil féin.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>Do chuirid síos mar cheann-urraidh —</span>
<lb n="621"/><span>(an diabhal má's breug!) —</span>
<lb n="622"/><span>An Siodhbhra nár cailleadh riamh,</span>
<lb n="623"/><span>agus riamh nár ghéill.</span>
<lb n="624"/><span>Tá File líomhtha, blasda 'ca</span>
<lb n="625"/><span>chum geise laoithe thabhairt dóibh,</span>
<lb n="626"/><span>'S solus-mhac an Gabann 'leis,</span>
<lb n="627"/><span>Agus Micheál Caob.</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>An Sochaid Saoi seo ghairmim-</span>
<lb n="630"/><span>'S ní ciapáil é —</span>
<lb n="631"/><span>Ag stealladh ghrínn seadh chaithid siad</span>
<lb n="632"/><span>Gach bliadhain d'á saoghal,</span>
<lb n="633"/><span>Mo chuisle chroidhe na feararaí,</span>
<lb n="634"/><span>Mo bhrise brigh a gcuid cleasanna;</span>
<lb n="635"/><span>Go soilbhir go mairid siad</span>
<lb n="636"/><span>Gur liath d'á gcéib!  TORNA,</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>BEIRT FHEAR AS BAILE.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span><I dtigh Mhac Gairrbhaigh.></span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>PÁDRUIG <as Gaillimh> — Go mbeannuighidh Dia</span>
<lb n="643"/><span>dhuit, a Thaidhg.</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>TADHG <as Chorcaigh> — Go mbeannuighidh Dia agus</span>
<lb n="646"/><span>Muire dhuit, a Pádruig.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>PÁDRUIG — Ceurd é seo a chluinim mar gheall</span>
<lb n="649"/><span>ar chanamhaint; ar ndóigh ní'l aon deifir idir an</span>
<lb n="650"/><span>chanamhaint atá agam-sa agus do chanamhaint féin.</span>
<lb n="651"/><span>Ceurd do bharamhail?</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>TADHG — 'Sdó, a Phádruig, ní'l aon deifir ead-</span>
<lb n="654"/><span>tora, do réir mo bharamhla féinig.  Cad do chuir é</span>
<lb n="655"/><span>sin id' cheann?  Ambasa, shaoileag féin ná raibh aon</span>
<lb n="656"/><span>Ghaoluing dá labhairt i n-aon chor i gConnachtaibh, acht</span>
<lb n="657"/><span>facas dom go bhfuil an oiread cheudna ann agus tá</span>
<lb n="658"/><span>i gCúigeadh Mhumhan.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>PÁDRUIG — Tá an ceart agat, a Thaidhg, agus</span>
<lb n="661"/><span>meireach go bhfaca mé cur síos air ar an bpáipeur</span>
<lb n="662"/><span>ní bheidheadh an smuaineadh sin agam.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>TÁDHG — Go deighin, a Phádruig, ná feadar féinig</span>
<lb n="665"/><span>cad is canamhaint abhnn.  Nuair a bhí an Babhrioghan</span>
<lb n="666"/><span>annso do casag liom daoine ó Chonnacht, agus do</span>
<lb n="667"/><span>thuigeas iad go hana-mhaith.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>PÁDRUIG — Goidé'n sórt rud é sin, babhríoghan,</span>
<lb n="670"/><span>a Thaidhg?</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>TADHG — Ná fuil fhios agat cad é an saghas rud é?</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>PÁDRUIG — A chladhaire chodromaointe, tuige'r</span>
<lb n="675"/><span>dhubhairt tú sin liom?  Tú fhéin agus "fuil," agus</span>
<lb n="676"/><span>"saghas."  Goidé'n sórt droch-chainte é sin a'ad!</span>
<lb n="677"/><span>Tabhair aire dhuit fhéin, nó b'fhéidir go dtiubhraidh</span>
<lb n="678"/><span>mise le taisbeáint duit nach —</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>TADHG — O!  foighid! foighid! foighid anois, ca'</span>
<lb n="681"/><span>na thaobh gur mheasais gur rabhas-sa ag magadh fút?</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>PÁDRUIG — A charracháin, ná baist "cana-</span>
<lb n="684"/><span>thaebh" orm-sa, nó brisfidh mé do chlab —.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Exeunt ag troid.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>(CÚIRTÍN.)</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>BAILEABHAIR.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>An té léigheas rud i leabhar</span>
<lb n="693"/><span>A's nach gcoinnigheann é 'na mheabhair,</span>
<lb n="694"/><span>Tá sé sin 'na bhaileabhar.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Tá, an ndómhnach, agus daoine eile nach é.  I bhfad</span>
<lb n="697"/><span>uainn an urchradh! acht tá baileabhar úr anois ann,</span>
<lb n="698"/><span>eadhon, an baileabhar bogásach Beurlóireach.  As</span>
<lb n="699"/><span>Baile-atha-cliath dhó.  Seadh, a bhaisteadh!  Cogair!</span>
<lb n="700"/><span>Is iomdha rud do rugadh, idir deagh-rud agus droch-</span>
<lb n="701"/><span>rud, ó chrom grian na Gaedhilge air gur ar uibheach-</span>
<lb n="702"/><span>aibh an dubhaigéin Ghall-Ghaodhalaigh, acht an rud is</span>
<lb n="703"/><span>déistinigh dá'r tháinig ariamh as bogán breun 'sé an</span>
<lb n="704"/><span>baileabhar ceudna é.  Casadh liom ceann acú ag</span>
<lb n="705"/><span>"sa mbaile" bhí i dtigh áirighthe i Rathmhonaigh, sgathadh</span>
<lb n="706"/><span>beag ó shoin, agus 'sé céad cheist do chuir sé orm</span>
<lb n="707"/><span>ná — "'Nois, a Mhiostair Lí-Hung-Tseang, bhfuil</span>
<lb n="708"/><span>aon litridheacht 'sa nGaedhilg — litridheacht, bíodh a</span>
<lb n="709"/><span>'fhios agat?"  "Tá," arsa mise, go lacoiniceach."</span>
<lb n="710"/><span>"Meas' tú anois go bhfuil aon dán mór ar fud na</span>
<lb n="711"/><span>litridheachta sin do chuirfeá i gcompráid leis an</span>
<lb n="712"/><span>"Iliad," nó le drámannaibh Eascuilis?"</span>
<lb n="713"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="714"/><p><span>Bhí 'fhios agam go maith nach raibh eolas aige ar</span>
<lb n="715"/><span>dhrámannaibh Eascuilis acht an oiread le crompán</span>
<lb n="716"/><span>giumhasaigh, agus mar sin dubhairt mé liom féin go</span>
<lb n="717"/><span>mbainfinn meacan as.  "Tá a lán de dhrámannaibh</span>
<lb n="718"/><span>agus de dhántaibh móra sa nGaedhilg," arsa mise,</span>
<lb n="719"/><span>"a sháruigheas a bhfuil sgríobhtha sa nGréigis, nó sa</span>
<lb n="720"/><span>Laidion ar fad."</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>"An dtiubhrá a n-ainmneacha dham?" ar seisean,</span>
<lb n="723"/><span>go caithiseach.  "Tiubhrad agus fáilte," arsa mise.</span>
<lb n="724"/><span>"Maidir le drámannaibh, anois, 'bhfuil aon dráma</span>
<lb n="725"/><span>'sa nGréigis do chuirfeá-sa i gcompráid leo seo —</span>
<lb n="726"/><span>mar atá — "Snaidhim ar Bundún," "Smugairle</span>
<lb n="727"/><span>Mara," "Eachtra an Choiligh," "An Coileach ó'n</span>
<lb n="728"/><span>dTuaisceart," "Beirt Fhear ó'n dTuaidh,"</span>
<lb n="729"/><span>"Méarthóg Ghoill," "Th'anam ó'n Deabhas," nó</span>
<lb n="730"/><span>"Beurlagar na Saor?"  "Abh — á — á," ar seisean,</span>
<lb n="731"/><span>"is dóigh nach bhfuil; á — á — ní raibh 'fhios agam go</span>
<lb n="732"/><span>raibh an mhéid sin acú ann."  "Agus maidir le dán-</span>
<lb n="733"/><span>taibh," arsa mise, "an bhfuil aon dán i nGréigis</span>
<lb n="734"/><span>mar "An t-Ama-dán?"  "Ar ndóigh ní'l," ar</span>
<lb n="735"/><span>seisean, "shaoil mé nach raibh sa' nGaedhilg ar fad</span>
<lb n="736"/><span>acht cúpla focal amháin — tráithnín, cáibín, cruiscín,</span>
<lb n="737"/><span>poitín, agus "tabhair dham póg."  An fíór é sin?"</span></p>
<lb n="738"/>
<lb n="739"/><p><span>"Feuch anois," arsa mise, "pé brith páipeur go</span>
<lb n="740"/><span>bhfuair tú sin ann, glac mo chomhairle, agus caith</span>
<lb n="741"/><span>isteach taobh shiar de'n teinidh é, agus ná bac</span>
<lb n="742"/><span>ceurd deir Ma-ha-fí, ná ceurd deir Má-ha-fó,</span>
<lb n="743"/><span>ná ceurd deir aon duine aineolach eile an taobh</span>
<lb n="744"/><span>so de Phécing, agus," arsa mise (ag casadh ar an</span>
<lb n="745"/><span>nGaedhilg), "ní'l breugadóir badhgaireach, baoith-</span>
<lb n="746"/><span>chéillidhe, baothánta, ná carrachán caithiseach, caim-</span>
<lb n="747"/><span>bheulach, codalach, ná droch-dhuine dreoite, drann-</span>
<lb n="748"/><span>tach, drúiseach, ná fáthach fada, fuar, feusógach,</span>
<lb n="749"/><span>failligheach, ná gomachán gabach, galruighthe, garbh-</span>
<lb n="750"/><span>chroicionnach, ná lioprachán lobhtha, leathbhruighte,</span>
<lb n="751"/><span>líbíneach, ná mealltóir maoth, meangach, malluighthe,</span>
<lb n="752"/><span>mí-chineálta, ná nagaire neimhneach, neamh-náireach,</span>
<lb n="753"/><span>neimh-fhiuntach, ná pusachán póiteach, pioráideach,</span>
<lb n="754"/><span>puiteachamhail, purgóideach, ná ropaire robáileach,</span>
<lb n="755"/><span>rógaireach, righin-sheithidheach, ná spleid spligireach,</span>
<lb n="756"/><span>splíonaighthe, gan splanc, ná tuathalán truaghánta,</span>
<lb n="757"/><span>truaillighthe, tearc-mhúinte, —."  "Ó! déan</span>
<lb n="758"/><span>trócaire!" ar seisean, agus leis sin thuit sé i laige,</span>
<lb n="759"/><span>Do hiomchuireadh amach é, agus do caitheamh uisge</span>
<lb n="760"/><span>ar a cheann, mar shaoleadar gur bh'é an tae láidir</span>
<lb n="761"/><span>do ghoill air.  Bhí a fhios agam féin nachar bh'eadh,</span>
<lb n="762"/><span>acht níor dhubhras faic; bhí mo sháith ráidhte agam,</span>
<lb n="763"/><span>agus bhí seisean 'n-a bhaileabhar.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>LÍ HUNG TSEANG.</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>SLÁN LEIS NA DRAOITHIBH.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>Fonn — "An Cuilfion."</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>O! slán libh, a dhraoithe, dob' aoibhin liom tráth —</span>
<lb n="772"/><span>A cháirde mo chroidhe 'stigh, bhus bínn liom go bráth —</span>
<lb n="773"/><span>Ní tráighfidh 's ní sgaoilfidh bhur gcuimhne 's bhur mbáigh,</span>
<lb n="774"/><span>No go dtráighfidh uaim taoide te dhilis an ghrádha!</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>Nuair feochfaidh gach breághacht do ghrádhmar fad ó;</span>
<lb n="777"/><span>Nuair seolfar chum fáin sinn ó cháirde 's ó threo,</span>
<lb n="778"/><span>Nuair bhias óige mar bhláith bhig do thárluigheann fé'n reoth,</span>
<lb n="779"/><span>Is móide bheidh grádh 'gam ar shár-fhir na sógh!</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>Is fann agus is fánach é cáirdeas an tsaoighil;</span>
<lb n="782"/><span>Is gann atá mánlacht, is tráighte 's is tréith,</span>
<lb n="783"/><span>Acht shámhlaigh gach áilneacht 'n bhur ndáil-ne go glé,</span>
<lb n="784"/><span>Le feabhas bhur gcompánacht a cháirde na n-ae!</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>Budh dheas dúinn, a dhraoithe, ár n-aoibhneas bheith buan,</span>
<lb n="787"/><span>'S ná caillfimís choidhche an dílseacht nár thruaill</span>
<lb n="788"/><span>acht mo chreach! annsan tsaoghal so, is fíochmhar an buaidhirt,</span>
<lb n="789"/><span>An ceasnadh is an caoineadh do dhaoinibh is dual!</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Badh shásda do shuidhmís gan sgíos 's gan bhrón;</span>
<lb n="792"/><span>Na gáirí do bhíodh 'gainn an t-aoibhneas is an ceol!</span>
<lb n="793"/><span>Na dánta, na laoidheanna, an siamsa 's an spórt —</span>
<lb n="794"/><span>Uch! slán leis an saoghal úd ná chidhfear níos mó!</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>Go brónach im' aois dom', nuair suidhfead go dubhach,</span>
<lb n="797"/><span>Go deorach ag cuimhneadh ar oidheanntaibh súghach,</span>
<lb n="798"/><span>An sóghchas do bhíodh ann, 's an fíor-cháirdeas dlúth —</span>
<lb n="799"/><span>Ochón mar a chaoinfead na draoithe annsúd!</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>'Gus cá mbeidh na draoithe san oidhche úd chum cuain?</span>
<lb n="802"/><span>Go tláth, b'fhéidir, sínte gan sgeimhle 'n-a suan.</span>
<lb n="803"/><span>Má's bás díbh mar smaoinighim — o sith libh san uaigh,</span>
<lb n="804"/><span>'Gus slán libh go síorruidhe agus fíor-beannacht buan!</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>An Síodhbhra.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>CEANNAIGH "FÁINNE AN LAE."</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Gheabhair go leor Gaedhilge bhlasda ann.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>BRIAN O DUBHGHAILL,</span>
<lb n="813"/><span>Clódhadóir Gaodhalach,</span>
<lb n="814"/><span>9 Ceibh Oirmhiumhan Uachtair, Baile-átha-cliath.</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>Tamall geárr sul a bhfuair an</span>
<lb n="817"/><span>t-Athair Eoin O Gramhnaigh bár, sgribh</span>
<lb n="818"/><span>sé litir chum clódhadóra an pháipéir</span>
<lb n="819"/><span>so, agus dubhairt sé, "Gach uile dhuine</span>
<lb n="820"/><span>do casadh orm anns an tir so, a chean-</span>
<lb n="821"/><span>naigh leabhair uait-se, dubhradar liom</span>
<lb n="822"/><span>go rabhadar buidheach díot."</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>"AN T-EURÓPACH,"</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>Páipeur iltheangadh, foilsigheadh sé uaire</span>
<lb n="827"/><span>'san mbliadhain, le</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>Pádruig O Briain, 46 Sráid Chuffe,</span>
<lb n="830"/><span>Baile-atha-cliath,</span>
<lb n="831"/><span>do na sealbhthóiridhibh.</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Átha-Cliath, Lúghnas, 1900

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Átha-Cliath, Lúghnas, 1900

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
