Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Conamara
Title
Conamara
Author(s)
Ó Domhnalláin, Pádraig,
Composition Date
1915
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1915_04_03_01b> <L 01> <B 1915> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Pádraig Ó Domhnalláin> <F An Claidheamh Soluis> Conamara. le Pádraig Ó Domhnalláin. Atá orainn ar mbád do shacadh amach ar na tonntaibh arís agus Inis Mhac Uí Chuinn do bhaint amach. Atá cóir linn an feacht seo, agus Peadar agus Máirtín a iomramh go fuinneamhail. Tosach an bháid ag deunamh claise san uisge. Sinn ar bharr thuinne anois. Sinn idir dhá thuin ar an ala. Faitchíos orainn go mbéidh carraidheacht ann ar filleadh dhúinn. Atá meadchan ag tidheacht 'sa' ngaoith, agus an loch ag breathnú gargach, glas agus corr chuaifeach le'n ár gcúil. Máirtín ag innseacht fá oidhche ghairbh nár bhféidir leis baile do dheunamh, go raibh air Bróintín do thabhairt air féin agus codladh fá sgáth na gcrann, gur beag nár dállruigheadh é leis an bhfuacht, go mionnóchadh sé go bhfaca sé bean, rí-chosamhail le bainríoghan, i gcarbad aus í ag tiomáint dhá each faoi, ar bharr na dtonn, go raibh sé ag deunamh lae tráth thug sé fa deara í, agus go raibh sé chomh cinnte de is go raibh meur air. Ní chreidfeadh Peadar é, agus adubhairt leis gan a bheith ag deunamh pleidhce dhó fhéin, nó ar mheas sé gur amadáin a bhí ag éisteacht leis! Ach do bhí Máirtín dearbhtha, agus ní shin amháin acht oidhche eile chaith sé amuigh go dtáinic dhá eascoin aníos as an loch, agus gur ionn- suigheadar a chéile go raibh an' loch dearg le'n a gcuid fola, agus ar a choinsias! go raibh mong ar cheann aca chomh mór le mong capaill. Tom Uí Fhatharta, go raibh sin, agus ní shin amháin, acht go bhfaca sé oidhche eile — <02> “Seachain,” adubhairt Peadar “nach bhféidir go bhfuilmid ar fághail. Tabhair aire do do mhaide rámha agus ná bac le do sheafóid.” Do bhíomar ag ceann sgríbe go cinnteach, ar tí siubhal ar an talamh, agus ar an gconar ceudna, mara mbíodh Breandán Fursa, agus Mealdán. Is é Inis mhac Uí Chuinn an t-oileán is már ar Loch Coirb. Conn ceud-chathach b'athair do na macaibh ó'n ar h-ainmnigheadh é. Do bhí seisean in a rígh san dara haois. Aithristear gur fhothuigh Breandán cill ann agus gur ab iomdhá sin míorbhúil do righneadh ann thré chumhachtaibh Dé. Do bhí Mealdán ann agus é in a Abb tuairim 580. Anan-chara b'eadh é d'Fursa, atá in a Phatrún ag muinnitir Phéronne sa bhFraingc. Mór an chaill do thuill Fursa. Ní feas cá'r rugadh é. Léightear seo i Martra Dhún na nGall: “Athair Fursa radh glan glé Loicín do dhál Araidhe, Asi fa máthair don mac Ghelgeis ingen righ Chonnacht.” B'fhéidir dó a bheith ag éisteacht le Breandán naomhtha ag cur síos ar a eachtraibh ar an bhfairrge mhóir, ar na tíorthaibh i gcéin agus orra seo do chomhnuigh ionnta. Agus cá bhfios dúinn nárbh shin é an fáth a dtug sé féin aghaidh ar an domhan mór? Níl amhras nach fear léigheannta, diadhanta do bhí ann. Adeirtear gurbh é do bhí in-inmhe léigheachta lán-eolasacha so-thuigsionacha do chur dhe fá stáid na h-anama thall. Thairis sin do chonnaic aislingí agus radharcanna iongantacha agus adeurainn gur uaidh fuair Dante ádhbhar na nalt is fearr sa Divinia Commedia. “Muna mbaine sibh as, ní bhuailfe sibh Inis sean Bó anocht,” ar Peadar. “Atá an ghaoth ag athrú agus atá faitchíos orm go mbéidh sgeul Mháirtín le n-aithris againn amárach.” Do bhí orainn bualadh amach ar an loch arís. Do sháith an bheirt na maidí go domhain san uisge, agus níor mhór sin dóibh, óir do ba lonnach, léidhmheach na caiple bána ar an sgríb sin. Fá dheoidh, do shroicheamar slán. Agus do b'aoibhinn linn an sos agus an suaimhneas fá fosgadh na gcrann ar an oileán sin. Ba tigh linn fanach ann feadh na haoidhche, dá mbeith gábhadh leis, agus mhionnóchauis nach mbéadh eagla nó faitchíos orainn dá bhfeicimis an bainríoghan úd i ngreim sriain a capall ag á lasgadh ar cheannaibh bána cubhartha na dtonn. Atá árus mór ar an oileán agus cosamhlacht go bhfuil so-mhaoin agus sócamhail an t-saoghail ag an té ar leis é. Gáirdín áluinn, fá il- chineál bláth ar aghaidh an dorais ann. Corcóga go leor ann. Glasáin go tiugh ann. Toraidhthe mar a gceudna. Bradán is bric go flúirseach magcuaird ann. “Acht cé'n t-ádhbhar bhí leis gur tugadh 'Inis sean bó' air?” ar Cáimhín. Hinnsigheadh sin dó: go raibh taoiseach de Fhlaithbhearach ann, arb ainm dó Diarmuid. Tráth dá raibh a threibh ag iarraidh seilbhe d'fhághail ar Chonamara, go raibh sé fein agus a arm a leigean a sgíth' fá bhun Chnuic Mheádha. Do thuit a gcodladh orra. Mar sin dóibh tráth táinic teachtaire ó rígh na sídheog .i. Finnbhearra ag innseacht doibh ó thárla go raibh na Flaithbhearaigh go maith dóibh, sé sin do na sídheogaibh, go gcúiteóchaidís leo é la éigin. An lá d'ár gcionn do bhí ar Dhiarmuid cath do thabhairt do mhuinntir Chonamara. Ar a thuras treasna an locha dhó, dfhág sé a bhean, a oighre agus cúpla giolla ar Inis sean Bó i gcruth is nach mbeidís ró-ghar don ár. Níor fhill Diarmuid chomh luath is do cheap sé go bhfilleadh, agus do bhí a mhuirighín i n-an-chaoi le ocras, mar ní fearacht anois, ní raibh teach ná bothán ann an uair sin. Acht “Is fada siar an rud do chuireas Dia aniar.” Ar a bheith cinnte a bport do bheith seinnte, céard do chonnacadar ag siubhal chuca ó'n tráigh aníos acht sean-bhó. Do bhligheadar í agus do chongbhuigh sí bainne leo go dtáinic cabhair chuca. Uime sin do bheirtear Inis sean Bó ar an oileán. “Ní chreidim focal dhe,” arsa Cáimín. “Do bhfearr liom-sa do bheith i gCunga anocht ná bó, bíodh sí sean nó óg!” Do bhí an ghaoth ag ísliú D' shroicheamar talamh agus do chinneamar uile dul go Cunga. “Bainigidh as i n-ainm Dé,” ar Cáimín, “agus má atá braon i dtóin buidéil i gCunga folóchtar é.” (leanfar de seo.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
