Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Lucht Mharbhtha na Gaedhilge
Title
Lucht Mharbhtha na Gaedhilge
Author(s)
Cothrom na Féinne,
Pen Name
Cothrom na Féinne
Composition Date
1915
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1915_03_27_03> <L 03> <B 1915> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cothrom na Féinne> <F An Claidheamh Soluis> Lucht Mharbhtha na Gaedhilge. Cread é an dream is mó atá ag marbhadh na Gaedhilge fá láthair agus ag a chur ó bheith dá labhairt agus dhá sgríobhadh? Ní thigid na hughdair le n-a chéile fán gceist sin. Is é rud adeir dream aca .i. gur ab é Riaghaltas Shasan atá ag a dhéanamh. Deir dream eile gur ab í an chliar agus dream eile gur ab iad lucht teagaisg na sgol is cionntach. Is féidir cuid de'n fhírinne do bheith ag gach dream dhíobh soin acht is é mo bharamhail féin nach bhfuil aon dream ann is mó atá ag marbhadh na Gaedhilge fá láthair ná lucht labhartha na Gaedhilge ó dhúthchas. Cionnus soin? Tá seanfhocal ann “mol an óige agus tiocfaidh sí,” acht, maidir le Gaedhilg, is é leagan atá ar an sean-fhocal ag Gaedhealibh “Cáin an óige agus ní thiocfaidh sí.” Má thig Béarlóir isteach i n-aon áit i nÉirinn ní thugthar fá deara a chuid Béarla agus ní cáintear é, dhá dhonacht an Béarla atá aige nó dhá aistighe an blas atá air. Ach ar dteacht do dhuine de lucht foghlumtha na Gaedhilge i measg na nGaedheal, ní baileach a bhíos a bhéal fosgailte agus focal Gaedhilge labhartha aige an uair bhíos cainnteoir éigin ó dhúthchas ag tabhairt maslaidh agus asmhúcháin dó nó ag déanamh truaighe dhó fá n-a dhonacht atá an Ghaedhilg aige. “Ara, an dóigh leatsa go bhfuil Gaedhilg agat?” “Ma'anam nach bhfuil agat ach Gaedhilg bhriste.” “'nDomhnach, ní bhéidh Gaedhilg agat-sa go deo.” “Maise, ní'l an Ghaedhilg cheart agat-sa i n-aon chor.” “Tá canamhaint ar do chuid-se Gaedhilge.” Agus mar sin de. Sin é an port a bhíos aca agus muna duine daingean dána an mac léighinn is gearr go mbaintear an croidhe is an misneach as agus go n-éirigheann as an nGaedhilg ar fad. Ní fháightear aon locht i n-a chuid Béarla agus ní mian leis bheith i n-a cheap magaidh nó i n-a dhíol truaighe ag Gaedhealaibh. Is iomdha duine dúthrachtach d'éirigh as an nGaedhilg ar an ádhbhar soin. Agus tar éis an tsaoghail is minic is ag an mac léighinn bhíos an ceart. Is iomdha canamhaint atá ar gach focal nach mór, cuid aca ceart agus cuid aca bun ós cionn ar fad le sanasán agus litriughadh an fhocail. Acht an cáinnteoir ó dhúthchas, a chomhnuigheas sa mbaile gan baint aige le muinntir na gcúigí eile agus atá aineolach i léigheadh agus i sgríobhadh na Gaedhilge measann sé nach féidir aon chanamhaint do bheith ceart acht an chanamhaint atá i n-a bhaile dúthchais féin agus ní binn leis aon fhocal nó leagan do chlos acht na cinn atá aige féin. D'á bhrígh sin is minic a cháineas se an mac léighinn bocht mar gheall ar fhocal nó ar leagan atá i n-a lán-cheart ag an mac léighinn agus bun ós cionn ar fad aige féin má tá sé aige ar chor ar bith. Cuireann sin i gcuimhne dhom timthire de Chonnradh na Gaedhilge togha Gaedhilgeora is eadh é — a bhí ag cainnt ag cruinniughadh i gconndae nach conndae dúthchais dó. Do bhain sé go leor úsáide as an bhfocal “freisin.” Ní raibh an focal sin ag muinntir na háite agus b'in é an focal ba mhó thugadar fá deara san oráid agus d'á bhárr soin ba hé a mbaramhail nach raibh Gaedhilg cheart ag an timthire agus cailleadh a chliú agus a cháil mar Ghaedhilgeoir san áit sin! Dubhradar gurb í sin an “Ghaedhilg nuadh” do bhí na sgoláirí a dhéanamh i mBaile Átha Cliath! Na Gunnaí Móra. Ach is deacair an milleán a chur ar dhaoine gan mórán eolais agus an gnó céadna ar siubhal ag sgoláiribh maithe, ag ollamhnaibh agus eile. Ní dhéanann an drong úd faic chun sgríobhadh na Gaedhilge do chur chun cinn. Leigid a sgíth go socair sásta nó go bhfuil sé de dhánaidheacht ag duine mío-ádhmhar éigin leabhar Gaedhilge do chur amach. Annsin is eadh bhíodhgas siad as a suan. Beirid ar an leabhar. Go mór mhór má's i gcanamhaint nach canamhaint dóibh féin atá sé sgríobhtha; ní fuláir leó léir-mheas cháinteach do sgríobhadh n-a thaobh. Léighid leathanach nó dhó agus tá ádhbhar léir-mheasa aca! Dhá áirde na smaointí atá sa chuid eile de'n leabhar, dá fheabhas an módh sgríobhtha, dá chlisteacht an chaoi a bhfuil an sgéal curtha le chéile, is cuma soin uile má sgríobhann an t-ughdar “a bhí” i n-ionad “do bhí” “tháinig” i leabaidh “táinig” nó “thug” i n-áit “tug”. Caintear é agus annsoin is dócha nach mbeidh sé de mhisneach aige aon leabhar eile do sgríobhadh. Cuireann nós na druinge sin i gcuimhne dúinn na focla do sgríobh an Ceitinneach ag cur síos dó ar lucht cháinte na hÉireann agus ag a gcur i gcomparáid leis an phriompiollán: “Iseadh, iomorra, is nós do'n phroimpiollán an tan tógbhas a cheann i san samhradh, bheith ar foluamhain ag imtheacht agus gan chromadh ar mhion-sgoith d'á mbí san machaire, nó ar bhláth d'á mbí i lubhghort, gémadh rós nó lile uile iad, ach bheith ar fuaidreadh go dteagmhann bualtrach bó nó otrach capaill ris, go dtéid d'á unfairt féin ionnta.” Mar sin do lucht cáinte na sgríobhnóirí Gaedhilge mar a gcéadna. Ní chromadh ar áilneacht an leabhair nó ar na hárd-smaointibh atá ann dho-ghníd acht ní fuláir leis locht d'fhághái i bponc beag gramadaighe nó i leagan éigin nach dtuigtear i na ndúthaigh féin, ag tabhairt feabhais an leabhair i ndearmad. Sin é an dóigh ar cuireadh stad beagnach le sgríobhadh na Gaedhilge mar ní lugha ar Éireannach an sioc ná bheith n-a staicín aibhéise ós comhair an tsaoghail, bíodh go dtuilleann nó nach dtuilleann sé an magadh. Tá a fhios agam duine a bhfuil leabhar amhrán Gaedhilge le ceol réidh aici le cur amach acht ní féidir léi duine d'fhághail leis na focla Gaedhilge do chur i n-eagar ar eagla an locht cáinte úd. An Dúil Nimhe. Droch-shompla eile bheireas an cainnteóir ó dhúthchas uaidh tres an dúil nimhe bhíos aige i mBéarlóireacht. Tá daoine ann do bheadh ag treabhadh na talmhan muna mbeidh Gaedhilg do bheith aca agus a bhfuil postaí móra agus tuarastal maithe aca d'á bhárr soin agus focal Gaedhilge ní labhróchaidí ar bhás an domhain le n-a ndaoinibh muinteardha féin. Ar n-a chlos sin do na daoinibh bochta ní hiongnadh go n-abraid “Tá Gaedhilg sáthach maith d'fhear an bháinín acht, 'ar ndóigh, ní'l sí sáthach maith d'ollamh Gaedhilge ná do dhaoinibh léigheannta.” Is iontuigthe as an méid atá ráidhte agam gur ab é an cainnteoir ó dhúthchas an namha is mó d'á bhfuil ag an nGaedhilg ar an aimsir seo. Tá sé ag éirghe as an nGaedhilge do labhairt agus ag cur stad le daoinibh eile ghá labhairt agus gha sgríobhadh. Tá sé ag tógáil a chlainne gan Ghaedhilg agus ní hé sin amháin acht le droch-mheis uirthi. Ní bhíonn meas aige uirthi acht de réir mar tá airgead le baint aisti. Dá mbeadh an spiorad ceart ann níorbh fhéidir le riaghaltas ná le hEaglais ná le sgoil bá d'imirt ar an teangaidh go deó. Cothrom na Féinne.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
