Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Conamara. Beirt Fhear na Gaillimhe
Title
Conamara. Beirt Fhear na Gaillimhe
Author(s)
Ó Domhnalláin, Pádraig,
Composition Date
1915
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1915_02_27_02> <L 02> <B 1915> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Pádraig Ó Domhnalláin> <F An Claidheamh Soluis> Conamara. le Pádraig Ó Domhnalláin. Beirt Fhear na Gaillimhe. Bhí beirt fhear in a gcomhnuidhe i nGaillimh fadó agus bhí siad an t-saibhir. Ní raibh ag ceachtar aca acht páisde amháin, inghean ag duine aca agus mac ag an duine eile. Ar an adhbhar sin bhí faitchíos orra go dtuitfeadh a gcuid oighreacht' ar dhuine ar bith eile agus séard a righneadar an bheirt pháisde a phósadh le chéile an uair do bhí siad seacht mbliana d'aois. Bhí go maith agus ní raibh go dona. Bhí athair an mhalraigh níos díchéillidhe ná athair an chailín bhig, agus i leaba bheith dul chun críonnacht' sé an chaoi a raibh sé ag éirghe níos measa: agus má ba mheasa maol ba sheacht measa mullach. Bhí sé ag ól, is ag ól, gur ól sé an phighinn deiridh, agus gur chuir sé é féin agus a bhean agus a mhac ag iarraidh na déirce. Ar feadh an ama seo bhí an fear eile ag dul chun bearuigheacht' agus chun críonnacht' agus ní raibh sé ag leigean tada air féin; bhí a inghean ina chailín mór anois acht ní raibh aon tuairisg aici ar an sgeul seo. Lá amháin bhí margadh ins an mbaile mhór. Chuaigh sise ann agus thug ciseán léi. Líon sí an ciseán le rudaí agus nuair a bhí sin deunta aici, chuaidh sí ag toruigheacht giolla a thiubhradh abhaile dí é. Casadh an buachaill seo dí acht ní raibh a fhios aici cé mar bhí an sgeul, agus d'iarr sí air an ciseán iomchur agus righne sé sin. Nuair a tháinig sí abhaile bhí an t-athair agus daoine eile istigh agus nuair a chonaic an t-athair an buachaill a bhí aici thosuigh sé ag gáiridhe agus níor bhfhéidir leis stopadh. Ní raibh a fhios ag an gcailín cé'n t-úghdar gáiridhe a bhí aige agus adubhairt sí leis ná raibh mórán ughdar gháiridhe aige, má's ag gáiridhe fá'n mbuachaill beag a bhí sé. Leis sin chuir sí a lámh in a phóca, thug luach a shaothair do'n bhuachaill agus sgaoil sí chun bealaigh é. Lá ar na bhárach chuaidh sí ar an margadh arís agus d'éirigh an cleas ceudna tráthnóna. An cheud lá eile d'éirigh an cleas ceudna agus bhí an t-athair ag briseadh a chroidhe ag gáiridhe. 'Nuair a chonnaic an cailín sin tháinig fearg mhóir uirri. D'fhiaruigh sí dhe cé'n t-úghdar gáiridhe a bhí aige, nó ar fúithe féin, ná fá'n mbuachaill a bhíodh sé ag gáiridhe? D'fhreagair an t-athair í agus adubairt: “Is luath dhuit a bheidh a fhios agat air,” agus ansin d'innis sé an sgeul dí, ó thús go deireadh. Is cosamhail gur chuir sin brón uirthi acht níor chaill sí muinighin ar fad, mar bhí a cuid féin den oighreacht aici agus ba tig léi a rogha rud do gheunamh leis. An tráthnóna ceudna, chuaidh sí amach ag siúlóid agus casadh an buachaill seo léi. Is dóigh liom ná raibh aon tuairisg aige-sean ar an sgeul, acht creidim gur innis sise dó é, agus adúbhairt sí go ndeunadh sí a dícheall dó: agus bhí a shliocht uirri. Cheannaigh sí togha eudaigh dhó chomh breágh le eudach duine uasail ar bith, agus chuir sí chun na Colláisde ab fhearr i mBaile Átha Cliath é, go raibh sé foghlumtha le h-aghaidh posta ar bith; acht níor éirigh leis in a dhiaidh sin. Nuair tháinic sé abhaile cheannuigh sí long bhreágh mhór dhó, agus líon sí le earraí é; gur chuir chun na fairrge é. Acht ní abhfad ó bhaile bhí sé 'nuair briseadh an long agus b'éigin dó filleadh ar ais. Níor chaill an cailín misneach. Fuair sí ceann eile dó, acht ní raibh sí chomh breágh leis an chéad cheann; mar bhí a cuid airgid laghduighthe. Mar sin féin chuaidh sé chun bealaigh, acht má chuaidh féin níor éirigh leis. Creidim nach raibh an t-ádh ar an bhfear bocht! Nuair a chonnaic an bhean óg seo bhí a croidhe briste. “Anois,” adeir sí, “is beag nach bhfuil mise chomh bocht leat féin. Caithfir cur suas le long bheag an iarracht so, agus muna n-éirighe leat ní orm- sa bhéas an locht. Ní raibh rud ar bith aici le cur in a luing an t-am seo acht trí chaitín agus coileach beag, agus adubhairt sí leis: “Tabhair leat iad seo agus b'fhéidir gur orra a bheadh an t-ádh.” Bhí go maith agus ní raibh go dona. Thug sé a aghaidh ar mhuir agus a chúl do thalamh agus sheol leis, gur bhuail cuan agus caladh i dTír na bhFear bhFionn. Bhí taoiseach in a chomhnuidhe annsin agus bhí gnás aige, tráth thagadh longa i dtír fios do chur ar na caiptíníbh agus feusta do thabhairt dóibh. Is cosamhail go raibh longa eile ann an lá seo, agus tháinig an inghean anuas ghá n-iarraidh. Casadh an fear seo di agus chuaidh sí chun cainnte leis. Thaithnigh sé go mór léi, acht bhí sé ag breathnú níos boichte ná an chuid eile agus níor mhaith léi cuireadh do thabhairt dó ar fhaitchíos nach mbeadh a h-atháir sásta. 'Nuair chuaidh sí abhaile adúbhairt sí le'n a h-athair: “Atá chuile dhuine iarrata anois agam acht fear amháin, agus cé go bhfuil gotha bocht air taitnigheann sé go mór liom. Is cosamhail le fear é tógadh go maith. Atá sé chomh múinte agus chomh gnaodheamhail sin.” “Gabh síos agus abair leis a theacht aníos annseo, agus go mbéidh fáilte roimhe,” arsa an t-athair. Chuaidh sí síos agus thug sí aníos é agus má thug féin bhí fearadh ná fáilte roimhe. Ba ghearr gur thosuigheadh ag réidhteach i gcomhair an fheusta. Leagadh anuas bord agus leagadh air togha an bhídh. Bhí an fear seo ag áirdeall, agus ba ghearr go bhfaca sé dhé'r-'eug saighdiúr ag teacht isteach agus ag seasamh thart timcheall an bhoird. Tháinig faitchíos air agus níorbh iongna é, agus adubhairt sé le fear an tighe: “Go sábhála Dian sinn!” an ag dul 'g ár marbhú atá siad seo, nó céard atá siad ag dul a dheunamh?” “Ó! dá mba rud nach mbéadh na fir sin annseo ní fhágfadh na lucháin greim ar an mbord againn,” d'fhreagair fear an tighe. “Is dígh-chéillidhe an fear thú.” ar fear na Gaillimhe, “Atá rudaí thíos ins an mbád agam-sa a chosnóchadh an méid sin trioblóid agus gabhfad síos in a gcoinne, má thugair spás dom.” “Go cinnte,” ar an fear, “gabh síos agus tabhair chugam iad.” Chuaidh an Gaillimheach chun na luinge; thug na cait bheag leis. Leag ar an mbord iad, agus ar an bpuinnte is do leag, ní raibh loch san áit nár rith isteach i bpollaibh agus i bprochógaibh. “Anois,” adeir fear na Gaillimhe “cé na saighdiúir bhéadh i n-an sin de gheunamh?” Adubhairt fear a' tighe leis go mb'fhearr leis iad, ná leath a chuid óir, agus go dtiubhradh sé rud ar bith dhó acht a bhfágháil aige. Adubhairt an Gaillimheach go bhfágfadh, agus nach raibh uaidh acht comaoin éigin do chur air, acht a mhaisge! adubhairt an fear eile nach mar sin do bhéadh an sgeul, agus thug sé go leor óir, agus airgid agus peurlaí agus seoid dhó. Bhí go maith agus ní raibh go h-olc. Bhí an oidhche 'ghá caitheamh le spóirt agus siamsa go leor. 'Nuair bhí sé ag tarraingt ar ghoirm na gcoileach, tháinig dhá 'r 'eug bodach buidhe isteach agus shuidheadar timcheall an bhoird. Leagadh anuas biadh agus d'ith 'chuile dhuine aca an oiread le dhá r'eug eile. “Is aisteach an rud é seo,” ar fear na Gaillimhe le fear an tighe, “Is cosamhail go bhfuil airgead fairsing agat-sa. Adubhairt fear an tighe, 'ghá fhreagairt. “Sin fir íocaim is ucht an lá do thabhairt chugam ó'n Domhan Thoir.” “Atá rud thíos ins an mbád agam-sa a chosanóchadh an méid sin trioblóid,” adeir an fear eile. “Gabh síos agus tabhair aníos é,” adeir fear a' tighe. Chuaidh an Gaillimheach síos agus ba ghearr go raibh sé ar ais agus coileach aige. “Céard is féidir leis sin do gheunamh?” ar fear a' tighe. “Fan go bhfeice tú,” arsa fear na Gaillimhe. Ba ghearr gur ghlaodh an coileach. “Céard atá sé a rádh anois?” arsa fear an tighe. “Atá sé a rádh,” arsa'n Gaillimheach, “go bhfuil an lá ag fágáil an Domhain Thoir.” Fá cheann cúpla uair ghlaodh sé arís. “Céard atá sé a radh anois?” arsa fear a' tighe. “Atá sé a rádh go bhfuil an lá leath-bhealaigh,” arsa 'n Gaillimheach. Fá cheann uair' a chluig eile ghlaodh an coileach arís. “Céard atá sé a rádh anois?” “Tá sé a rádh go bhfuil an lá ar fághail,” arsa'n Gaillimheach. D'éirigh fear a' tighe, d'osgail an doras agus cinnte dearbhtha bhí sé in a lá, agus sin é an uair chonnaic sé na bodaigh bhuidhe ag teacht leis an lá ó'n Domhan Thoir. “Anois” adeir fear a' tighe “bheurfainn rud ar bith duit ar son an éin iongantaigh sin.” “Bheurfaidh mise duit é, agus fáilte,” arsa'n fear eile, “bheurfaidh de bhronntanas duit é.” Ní ghlacfadh an fear eile leis sin, go dtug fuighleach óir dó agus long bhreágh nua de bhronn- tanas. Annsin 'seadh chroch fear na Gaillimhe a chuid seolta móra bocóideacha, bacóideacha le gaoth, agus comhnuidhe ní dhearna gur bhuail cuan agus caladh na Gaillimhe. Ní raibh riacan le'n a chuid saidhbhris agus mhair a bhean agus é féin go suimhneach, sócamhlach go ceann abhfad in a dhiaidh sin. Sin é deireadh mo sgéil agus má atá breug ann ní mise d'innis e. Do mholamar féin an sgeul agus an sceuluidhe. Ba ghearr go raibh deireadh le áirneán na h-oidhche, is do bhaineamar féin an leaba amach. (Leanfar de seo.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
