Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An bhfuighbhidh sí bás?
Title
An bhfuighbhidh sí bás?
Author(s)
Ó Dálaigh, Pádraig,
Composition Date
1914
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1914_07_25_03> <L 03> <B 1914> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Pádraig Ó Dálaigh> <F An Claidheamh Soluis> An bhfuighbhidh sí bás? Tá an Gaedhealg ag dul chum báis le trí chéad bliadhan. Ní dhéanfadh sé aon díoghbháil ar domhan dá gcuimhnighmís air sin nuair bhímíd ag cur síos ar bhás nó ar bheathaidh na Gaedhilge. Tá a fhios agam go bhfuil daoine ann ná haon- tóchaidh leis mar bharamhail. Ach má tá éinne gur féidir leis baramhail do nochtadh annso ná beidh locht le fagháil ag duine eigin uirre “bainfeadsa féin go séimh mo hata dhíom,” is umhlóchad dó go lághach go féar. Do bhí an Ghaedhealg go bríoghmhar éifeachtach mar ghnáith-theanga i n-aimsir Shéathrúin Chéitinn. Tá soin le feicsint i n-a chuid leabhartha. Tá sí ag meath ó shoin anall. Is iomdha fáth do bhí leis an meath, acht ní gádh iad do luath ná do chuardach annso. Is leor a fhios do bheith againn go raibh sí ag fagháil bháis le trí chéad bliadhan. Acht, i n-a dhiaidh sin agus uile, tá sí beó, agus ní hamháin go bhfuil sí beó, acht níor deineadh an oiread fothroim agus fógartha mar gheall uirre riamh agus do dheineadh le fiche bliadhan. Agus tuigimís freisin nár thug an choitchiantacht fá ndeara go dtí sin go raibh sí ag fagháil bháis riamh. Tá a fhios againne é, agus “iad so go mbíonn fios aca, ba cheart go mbeadh leigheas aca,” mar adeir an sean-fhocal. An bhfuil an leigheas againn? Sin í an fhadhb. Maidir leis an ngalldacht, amh, is eol do chách ná bhfuil aon chóir is fearr ioná na Sgoileanna chum an Ghaedhealg do bhuanú. Do-rinneadh sár-iarracht le déaghnaighe chum feabhas do chur ar an obair is na sgoilibh, acht do chuir Cisde Shasana i n-choinne, agus dá bhrigh sin, do theip air mar iarracht. Acht, már theip féin, do gheobhfaidhe obair mhaith do dhéanamh dá nbeadh muintear an Bhúird Náisiúnta fábharach, nó ar a luighead, dá dtugaidís fiú amháin cothrom na Féinne do'n Ghaedhilg. Ní thugaid, agus bíodh a fhiadhnaise sin ar na cigiríbh agus an tslighe i bhfuil an sgéal i n-a dtaoibh. Ba mhinic a dubhairt muintear an Bhúird gur mó suim do chuirid fein is an Ghaedhilg ioná mar do chuirid muintear na hÉireann innti. Do bhí cigire ag teasdáil i ndúthaigh Déise le déaghnaighe, áit i bhfuil an Ghaedhealg fós ag óg agus aosta. Ní'l Comhairle ná Coisde ná bórd puiblidhe is an dúthaigh sin ó Mhachair Chaisil go hOileán Uí Bhric agus ó Lios Mhór go Ceann Chriadáin nár iarr ar mhuintir an Bhúird cigire do chur chuca go mbeadh Gaedhealg go beacht baileach aige. Acht cadé an freagra fuaradar? Fuaradar mar fhreagra ná raibh aon chigire oireamhnach le fagháil aca muna ndéanaidís muintear an bhúird fear d'athrú ó Chontae Mhuigheo nó ó Chondae na Gaillimhe. Acht cadé a chúis ná fuil cigirí oireamhnacha aca do'n Ghaedhealtacht go léir? Agus do bheadh go bog ámadh mhaith leo é. Acht taisbeánann so go soiléir gur cuma leo an Ghaedhealg agus an Ghaedhealtacht. Cad tá le déanamh? Tá, na páisdí do thógaint ó sna sgoilibh so ná fuil ceart agus comhthrom dá fhagháil ag an nGaedhilg ionnta. Ach, an ndéanfar soin? Tá eagla orm go bhfuil a fhios ag muintir an Bhúird ná déanfar. Sin é an fáth go bhfuilid chomh dana is atáid: sin é an fáth ná fuil aon bheann aca ar an nGaedhilg. Do-gheobhadh na daoine cuid mhór do dhéanamh dámadh mhaith leo é, agus ní i dtaoibh na sgol amháin do-gheobhaidís é do dhéanamh. Do gheaobhaidís an Ghaedhealg do labhairt le sna páisdíibh. Sin slighe chomh maith le sna sgoilibh chun í do choimeád beo is an nGaedhealtacht. Acht an bhfuil na daoine is an nGaedhealtacht dá labhairt chomh coitchionta agus badh chóir dóibh do dhéanamh? Is dócha go bhfuilid i n-áiteannaibh, acht atá sé ráidhte go bhfuil sí ag fagháil bháis, agus má tá, baineann sé le deall- ramh go bhfuil na seandaoine is an nGaedhealtacht dá ceilt agus da séanadh ar an aos óg. Do chífear as an méid sin gurbh' amhlaidh ata an sgéal aici ná (1) an riaghaltas do bheith go namhadamhail i n-a aghaidh, agus (2) na tuismightheoirí do bheith 'gá séanadh ar an aos-óg. Sin é an galar. Cá bhfuil an leigheas? Cá bhfuil an luibh íce agus sláin-san? Is ait mar sgéal é, acht, ar shon go bhfuil daoine is an nGaedhealtacht ag séanadh na Gaedhilge ar a gclainn, is dóigh liom gur fíor go bhfuil aigne phuiblidhe na hÉireann go láidir ar taoibh na Gaedhilge. Is geal agus is gnaoi le Gaedhlaibh fós an tsean-oighreacht uasal rugadar leo ó ghlún go glún agus ó aois go haois ó aimsir Ghaedhil ghlais anuas. Bíodh a fhiadhnaise sin ar an gcorruighe mór do-rinneadh i mbliadhna, ar fheabhas agus ar líonmhaire na bhfeiseanna do bhí ar siubhal ar fuaid na dúithche. Ní rabhadar riamh ní bfhearr ná ní ba mhó. Acht má tá na daoine chomh láidir sin ar thaoibh na Gaedhilge cadé an chúis ná tágaid siad na páisdí ó sna sgoilibh gallda? Ní fios domsa cadé a chúis é, acht atá a fhios agam go bhfuil rudaí eile i n-a aigne fá láthair aca go bhfuil poilitidheacht agus saighiuireacht nó “óglachuigheacht” i n-a n-aige aca. Acht ní fada go mbeidh ceist Home Rule socair ar thaoibh éigin. Agus cade an uirlis dob' acraighe do Ghaedheal an uair sin? Tar éis an ghunna an guth nó an bhóta. Is féidir le muintir an Bhúird Náisiúnta do rádh anois ná fuil i n-ár gcuid cainnte go léir acht gaoith agus glagaireacht. Acht beidh lá eile ag an nGaedhilg, agus thiocfaidh Mac Raicín .i. make reckoning, ar tháinig sé fadó, do réir an Chéitinnigh go dtí an ceithrearnach ó iarthar Mhumhan. Agus caithfimidne bheith réidh chum congnamh do thabhairt do Mhac Raicín, agus ár ngcluiche féin d'imirt go haicillidhe ar chlár táiplise na poilitidheachta. Bainrioghain an chluiche sin an bhóta, agus má oibrighmíd go maith í, agus Pairliment na hÉireann do Ghaedhlú má thagann sé, beidh deire le réim na mBórd nGallda, agus ní bhfuighbhidh an Ghaedhealg bás. Pádraig Ó Dálaigh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
