Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Gaedhil ag teacht as an Cheasnaoidhean
Title
Gaedhil ag teacht as an Cheasnaoidhean
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1914
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1914_06_06_03> <L 03> <B 1914> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Gaedhil ag teacht as an Cheasnaoidhean. Galar éagsamhail do thigeadh ar shean Ultach ba eadh an ceasnaoidhean do bhaineadh a mbrigh agus a n-aigneadh agus a dtoil uatha comhfhad is mhair sé agus an rud ba mheasa 'sa ghalar go dtigeadh sé ortha i n-am contráilte mio-thráthamhail nuair do theastuigh a mbrigh agus a bhfuinneamh uatha. Is dóigh liom go raibh an galar seo ar mhuintir na hÉireann i gcoithchionn le seal fada bliadhan ach go bhfuil sé ag glanadh dínn sa deireadh. Sin é an fáth gur eirigh le n-ar naimhdibh dallóg do chur ar ar súilibh agus sinn do bhréagadh ar nós páisdí chomh fhad is bhí an galar uathbhásach úd i nar gcuisleanaibh agus saoibh-chiall agus ísiol brigh i n-ar gceannaibh agus i n-ar mballaibh. Sin é an fáth gur eirigh le na bórdaibh adhbhar magaidh a dhéanamh de'n Ghaedhilg ins na sgoltaibh. Sin é an fath nár eirigh sluath na nGaedheal amach in a gcoinnibh agus brusgar do dhéanamh daoibhthe agus oideachas na tíre do ghlacadh as a lámhaibh. Agus sin é an fáth fosda go raibh an dream poilitidheachta thall ag deanamh adhbhair mhagaidh do shaoirseacht na tíre, ag leigint ortha féin go raibh fonn ortha Riaghaltas fá leith do thabhairt dúinn ach gach uile mhoill do chur air agus a ghearradh anuas go dtí nach mbeadh fágtha, dá maireadh an ceasnaoidhean, ach sgáil riaghaltais gan chumhacht gan bhrígh, gan urraim. Ach sa deireadh thuit ruda amach do mhusgail na Gaedhil agus atá ag leigheas a ngalair. Bagradh na gunaí ortha agus bagradh an tír do sgoilteadh i na dhá leith. Na glas-Ultaigh do bhagair na gunnaí orainn tá siad ag fághail cuidiú agus meisnigh ó'n fhear thall. Annnsin mhusgail na Gaedhil agus ba mhithid dóibh é. Taithe eile agus bheadh an anachan deanta agus budh dheacair a leigheas. Bheadh na glas-Ultaigh i seilbh an chúigidh agus claidhe teorann tógtha timchioll air nár bhféidir a leagan ar lár le n-ár linne. Is dóigh liom go ndéanfar iarraidh ar an chlaidhe do thógbháil anois féin agus go gcuirfear fál gunnaí agus pící ar a bharr. Tá na gunnaí ann agus na pící. Tá fhios ag an tsaoghal do dtáinig laisd luinge aca isteach thar farraige, ach níl fhios ag gach duine go bhfuil siad ag teacht isteach ó shoin féin; agus ní hiad na gunnaí gearra amháin ach innealla mharbhthacha d'imreochadh bás obainn ar na céadtaibh i mbeagan aimsire. Tá an oiread sean-Ultach san chúige is gur bhféidir leo an cath do chosaint uatha féin dá mbeadh na gléasa troda aca agus iad oilte dá réir. Ach is beag a n-oileamhaint go seadh agus níl na gunnaí ró-fhairsing aca is dóigh liom. Ar an adhbhar sin tá sé ar Ghaedhealaibh na gceithre gcúigeadh bheith ullamh le cabhrú leo agus gan am do chailleadh nuair thiocfas am fuagra. Tá contabhairt ann go ndéanfar dearmad do'n Ghaedhilg chomh fhad is tá an cogadh ar cois, má bhíonn sé ar cois. Tá contabhairt ann go ndéanfar dearmad don Ghaedhilg le linn an ullmhuighthe fein. Ní fheicim go bhfuil na hÓglaich ag déanamh úsáid ar bith de'n Ghaedhilg i n-ealadhain cogaidh, agus ní fheicim Gaedhilg ar bith i na bpáipéar ní i na gcuid litridheachta. Tuigim go bhfuil praidhinn ortha fá láthair agus nach bhfuil faill aca cuimhniú ar ghach uile rud. Mar sin féin má théid siad giota slighe ar chasán contráilte beidh sé deacair orra tionntú ar ais agus an bealach ceart do chuartú ar ball. Ní raibh adhbhar gáire ann ariamh chomh mór is bheadh ann, dá mbeadh na hÓgláich fonnmhar troid ar son na tíre ach iad bheith sásta leanmhaint do theanga ár námhad. Na daoine nach mbeidh sa troid agus nach mbeidh ortha ullmhú le haghaidh troda, agus tá mé féin ar dhuine aca, sílim, budh cheart cúram speisealta bheith ortha fá'n Ghaedhilg. Na gasra agus na mná, tig leobhtha obair na Gaedhilge do choimhead. Na sagairt ní bhéidh ortha troid. Ach nár bhféidir leo an Ghaedhilg do chur dhá múnadh ins na sgoltaibh? Má ghní siad é béidh obair ionraiceach lae déanta aca le hÉirinn do choinneail ó chrúbaibh an aidhbhearsora. Anois ó tá an ceasnaoidhean ag gabhail ar gcúl i n-ar measg is ceart do ghach dream againn ar ndíthchioll do dhéanamh; agus is iomdha sin dóigh ann le náisiúntacht na hÉireann do chosaint. Cú Uladh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
