Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgríobhadh na Gaedhilge
Title
Sgríobhadh na Gaedhilge
Author(s)
Ó Searcaigh, Séamus,
Composition Date
1913
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1913_01_25_06> <L 06> <B 1913> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Séamus Ó Searcaigh> <F An Claidheamh Soluis> Sgríobhadh na Gaedhilge. Rinneas léigheach anuraidh ar sgríbhneoiribh Gaedhilge na haimsire so do raing a bhí agam; agus dubhras leis an rang gur mhaith liom iad díospóireacht a dhéanamh ar mo chuid cainte nuair a bhéinn réidh. Dubhras gurbh' ion-mholta go mór sgríbhneoirí na haimsire so mar gheall ar araibh déanta aca i nGaedhilg, acht nach rabhas ag súil le leabhar mór Gaedhilge go cionn tamaill, mar nach raibh an teanga réidh fa n-a choinne. Níor aontuigh aonduine dá raibh sa rang liom fa rádh nach raibh an Ghaedhilg réidh le gach rud a rádh innti mar ghní ughdair an Bhéarla. Dubhras an chain chéadna os coinne daoine foghlumtha ó shoin agus ba hé baramhail lucht an ranga fuaras aca. Acht ní tháinig atharrú ar bith go fóill ar an chéad bharamhail a bhí agam-sa. Sé teagasg na n-ughdar a sgríobhas ar sheanchas litridheacht nach sgríobhtar leabhar mór tairbheach i dteangaidh ar bith go raibh an teanga sin réidh líomhtha fá n-a choinne. Nach n-éireochadh le Chauser comh maith is d'éirigh murab é go dtáinig daoine roimhe a réitigh an bealach dó; gur mhór an cuidiú do Shacespeare féin na sgríbhneoirí a bhí ann sul a rugadh é; gurab é Balzac líomh teanga na Fraince d'ughdair an phróis; agus go ndearna Malherbe an rud céadna de fhlidhibh na Fraincise. Anois is dóigh liom-sa go gcaithfear an Ghaedhilg a lúbadh is a chasadh is a chóiriú go díreach mar rinneadh leis na teangachaibh so sul a bhfuighmid leabhra litridheacht mar atá le fagháil i nua-theang- thachaibh na hEurpa. Ní locht ar an Ghaedhilg nac bhfuil sí réidh againn go fóill; agus ní uirthi bhéas an locht mura raibh sí réidh go deo acht ar and dream nach ndéan úsáid dí fá láthair nuair atá rud tairbheach le rádh aca. Nuair a atá ceist le cur os comhair an phobail againn ghnímid é i mBéarla, de bhrígh gur réidhe thig an Béarla linn agus gur mó thuigfeas ar gcuid cainte. Ní dhéanmuid úsáid de'n Gheadhilg acht nuair atá litridheacht le sgríobhadh againn. 'Seadh, litridheacht! Maise nár méanar dúinn dá dtiocfadh linn litridheacht a sgríobhadh gach uair a shuidhfimis síos fa n-a choinne sin! Tá difridheacht mhór, mar is eol do chách, eadar prós agus filidheacht. Ní thabharfad-sa iarraidh ar an difridheacht sin a mhíniú mar is dóigh nach n-éireochadh liom. Ní thig na sgoláirí móra fhéin le chéile fá chad is filidheacht agus cad is prós ann; agus ní dóigh go dtioc- fadh liom-sa an rud a sháruigheas ortha-san a dhéanamh. Tá a fhios againn gur file atá againn ar an té chumas filidheacht, agus go dtáinig an focal sin ó welets, agus gurab é an chiall atá leis “An té atchí (rud).” Tchí an file rud gan amhras agus teisbeánann sé dúinne é má támuid oilte go leor le n-a fheiceáil. Is iongantach comh beag de fhilidhibh is atá ag sgríobhadh filidheachta Ghaedhilge fá láthair. Bhí meas mór ag Éireannaigh i gcomhnuidhe ar fhilidheacht. Nuair thoisigh an Ghaedhilg a fháil bháis tharraing filidh na tíre an Béarla chuca; agus níl againn acht deacadh ar ar sgríobhadh de fhilidheacht Bhéarla sa tír le céad bliadhain le n-a fheiceáil mar d'éirigh leo. Is beag duine a shéanas gur sgríobh Tomás Ó Mórdha abhráin bheaga deasa, acht measaim gur fearr agus gur fíre filidheacht an Mhangánaigh 'ná rud ar bith dár sgríobhadh ag ughdair i nÉirinn. Acht tugadh cách dhá aire nach i mBéarla Shasan sgríobhtar iomlán na litridheachta sin. Mura sgríobhadh Beirneach na hAlban focal ariamh tá oiread ligridheachta dá chumadh i mBéarla Chúige Uladh is chruthóchadh gurab í an teanga atá dá labhairt ag daoinibh is fóirstinighe agus is fearr le smaointiughthibh agus saoghal na ndaoine sin a chur i gcéill do'n phobal. Agus ce go n-abraim sin, deirim gurab é filidheacht na seachmhad, na hochmhadh agus na naomhadh haoise déag mar aon le teangaidh choitcheannta na ndaoie an stuideár is fearr do dhilidhibh is do lucht sgríobhtha próis i nGaedhilg indiu. Tá suim mhór dá chur sa dráma ar an tsaoghal dheareannach so. Is deacair dráma maith a chumadh. Ní sgríobhfaidh gach sgríbhneoir Gaedhilge dráma. Ní mór de'n drámuidhe tuigbheáil mhaith a bheith aige ar an duine. Ní mór dó stuidéar a dhéanamh ar na hughdair is fearr ar éirigh leo i gcluicheoracht nó i ndrámuidheacht. Tá mórán eolais le fagháil ag ughdar ó na drámaibh a sgríobhadh le céad bliadhain, acht is fearrde do gach aon, dar liomsa ar ar phroinn Dia buaidh an drámuidhe mion-sgrúdú a dhéanamh ar chuid oibre Shacespeare agus Mhoiliére. Rud spioradálta an litridheacht. Airgead agus saidhbhreas, maoin shaoghalta agus onóir, sogh agus pléisiúr na rudaí is mó a gcuireann daoine suim ionnta. Is dóigh liom nach bhfuil contabhairt ar bith go gcuirfidh mórán de lucht tíre ar bith barraidheach suime i rudaibh spioradalta. Caithfidh an duine suim a chur i ngnaithe saoghalta, mar ní ar ghaoth an aeir ná ar cheol na n-éan, ná ar bhinn-bhriathraibh an duine mhaireas sé go hiomlán. Measaim gur chéillidhe an rud adubhairt Maitiú Arnold nuair adubhairt gurab í an tír a chuireas suim i ngnaithe saoghalta agus i rudaibh spioradalta an tír is fearr saoghal. Níor labhras ar an litriú go fóill; agus ní abróchad mórán ina thaoibh anois. Admhuighim nach bhfuil mé go mór i n-éadan an “litriú simplí.” Gluaiseacht de ghluaiseachtaibh na haimsire so an sean-litriú a dhéanamh níos simplidhe. Cluinim sgoláirí Fraincise ag fagháil lochta ar an Acadaimh mar nach leigeann sí dóibh atharrú a chur ar litriú na Fraincise. Féach an t-atharrú beag atá curtha ar litriú an Bhéarla i Meiriceá. Is é an locht is mó atá agam ar “litriú simplí” na Gaedhilge gurab é an claonadh atá leis an teanga a roinnt i mórán de rannaibh, i n-ionad í a thabhairt le chéile i ndóigh go gclaonfadh le canamhain amháin a thabhairt d'ughdair. Dá dtigeadh sgoláirí Gaedhilge na hÉireann le chéile, saoilim go dtiocfadh leo socrú ar an litriú a shimpliú sa dóigh a dtiocfadh leis an Ultach leabhar an Mhuimhnigh a thuigbheái agus leis an Mhuimhneach leabhar an Ultaigh a thuigbheáil agus leis an Chonnachtach leabhra na díse a léigheadh. Séamus Ó Searcaigh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
