Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Bealach Romhainn
Title
An Bealach Romhainn
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1912
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1912_11_09_07> <L 07> <B 1912> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> An Bealach Romhainn. “Cú Uladh” do sgríobh an phrímhsgríbhinn seo síos:- Is iomdha cor agus cor-bhealaigh baintear as an Ghaedhilg. Muna b'é sin bhéadh an obair níos fuide ar aghaidh indiú tar éis suas le fiche bliadhain do shaothar agus tréan-obair déanta ag lucht na Ghaedhilge. Agus nuair nach n-eirigheann linn go geal agus go hiomlán tá go leor daoine le rádh linn “is oraibh féin atá an locht agus dá ndéanadh sibh a leithéid seo nó a leithéid siúd bheadh an Ghaedhilg slan sábhailte agaibh indiú.” “Chan fhuil sibh ar íribh ar chor ar bith,” arsa náimhde na Gaedhilge agus sgig gáire asta, “nó bheadh an obair déanta agaibh roimhe seo.” “Tá rún maith agaibh,” arsa fear eile, “acht goidé 'n gar a bheith ag cainnt muna mbrisidh sibh an Bórd Náisiúnta?” “Tabhair ortha Gaedhilg do bheith éiginteach ins na sgoltaibh agus ins na coláisdibh múin- teorachta agus béidh an sgéal go maith,” arsa mo thriomhadh duine. “Tá sibh ró-cheannsa leis an Riaghaltas Ghallda agus le muintir an Chaisleáin,” arsa dhuine eile; agus ó shin siar. Anois sé mo bharramhail nach meabhruigheann na daoine maithe seo, agus is daoine maithe iad cuid mhór aca, chomh doiligh is tá an obair agus liacht na ndaoine agus na rud atá ag cur isteach ar an obair agus cur isteach ar an Ghaedhilg. D'fhéadfadh siad dá mbeadh súil le feiceáil nó cluas le héisteacht aca comharthaí go leor d'fheiceáil ar na laethantaibh seo féin ar an méid adeirim. San chéad áit rinneadh soiléir é go bhfuil Riaghaltas Gall comh nimhneach i n-aghaidh na teangan is bhíodar riamh agus nár lugha leobhtha sioc samhraidh nó an Ghaedhilg do bheith ag tógbháil cinn arís. Nocht- uigheann gléas sgolaireachta an Bhirreallaigh an méid sin go soiléir dúinn muna dtuigimís go maith cheana féin é. 'Seadh agus an díos- póireacht do bhí aca i dtigh na Feise thall innsigheann sí an sgéal céadna dúinn. Chá raibh a dhath dhe mheas aca ar an Ghaedhilg agus táim chomh cinnte is táim beo go mbeadh “safe- guard” againn in aghaidh na Gaedhilge acht munab é gur tugadh rabhadh ó Chonnradh na Gaedhilge nach nglacfaidhe le n-a leithéid. Agus is mór agus is rí-mhór comhacht Riaghaltais Gall i nÉirinn. Dálta Sinbad máirnéalach tráth ceanngladh é i dtír na miondaoine le n-a mílte sreanga beaga, tá Éire ar lár agus í fa cheangal le n-a mílte téada. Cuid aca mór agus cuid aca beag. Má theip ar Dhomhnall Ua Conaill, ar Thomas Mac Dáibhid, ar an Mistéalach, ar Séamus Mac Stiopháin agus ar Pharnell, gan trácht ar Bhólfe Tone agus Riobárd Emmet gréim an fhir thall do sgaoileadh ó sgórnach na hÉireann (acht má beag), an gcásfar linne é dream beag báidheach d' lucht na Gaedhilge gan an buadh do bhreith linn ó Riaghaltas Gall i rud mar an teangain a bhfuil dlúth-bhaint aige le réim na nGall ós an tír. Chan ionnann ar fad go dearbhtha athbheodhaint na teangan agus saoirse iomlán na tíre do bhaint amach. Dá mbeadh muintear na tíre nó furmhór aca ar aon inntinn d'fhéadfadh siad an Ghaedhilg do thabhairt arais gan chead ó Sheaghan agus gan buidheachas dó rud nár bh'fhéidir b'fhéidir i dtaoibh saoirse. Acht an bhfuil siad ar aon intinn? Go dearbhtha, chan fhuil agus seo an rud is mó atá ag baint an tsodair ó Chonnradh na Gaedhilge. Ba lag-bhrígheach leamh go leor do labhair Feisirí na nGaedheal ar son na Gaedhilge san bhFeis thall. Chá dubhairt go fearamhail agus go dána rud budh dhual dóbhtha do dhéanamh, go mbudh í an Ghaedhilg teanga dhuthchais na hÉireann agus nach fiú dadaidh sgáil Riaghaltais a rachadh i ndonas do'n teangain. Agus féach an “Freeman” na focla baotha bréagacha a sé a sgríobhadh fá láthair ar cheist na teangan. Má cuirtear Riaghaltas Dhuthchais ar bun againn béidh an páipéar úd na bhollsaire oifigeamhail do'n Riaghaltas nuadh agus an gcreideann aon duine nach mbéidh an troid chéadna ag Gadhealaibh ag iarraidh cirt agus córach ó Riaghaltas Gall-Ghaedhealach is tá againn anois leis an Riaghaltas Gallda. Creidim féin go mbéidh an troid céadna ann acht gur laige bhéas náimhde na teangan agus gur amhlaidh is fusa béidh sé buaidh do bhreith ortha b'fhéidir. Agus i dtaoibh na sgol féin má's fíor é, ó is fíor, go bhfuil gréim ag an fhear thall orra thrid a ghníomhaidhe agus a chréatúir do chruthaigh sé féin .i. an Bórd malluighthe Náisiúnta, 'na dhéidh sin 's uilig dá mbeadh na Gaedhil a bhfuil baint aca leis na sgoltaibh díleas do'n teangain bheadh an rámhadh linn a bhfad ó shoin. Dá mbudh Gaedhil dairíribh iad bainisteoirí agus múinteoirí na sgol agus fós aithreacha agus máithreacha na bpáisdí is goirid do rachadh comhacht an Bhúird. Mar sin is iomdha rud atá ag cosg na Gaedhilge 's tír agus béidh go fóill go n-athruightear inntinn a lán daoine i nÉirinn. Tiocfaidh an t-athrughadh sin leis an am tá súil agam. Go dtí sin ní féidir le Connradh na Gaedhilge déanamh acht a dhithchioll. Agus b'fhearr an obair do dhéanfadh lucht locht da gcuiditheadh siad linn agus a gcion féin de'n obair do dhéanamh. Agus támaoid sásta rud ar bith is féidir a dhéanamh d'aimsiughadh. An Bórd do bhriseadh má's féidir é; Gaedhilg i ngach uile coláisde agus iolsgoile más féidir é agus nuair is féidir é; Gaedhilg ar ghach uile leibheann agus i ngach uile crannóig má's féidir é agus nuair is féidir é; Gaehdilg i ngach uile Páipéar nuadhachta - fiú an “Freeman” féin má's féidir é, agus nuair is féidir é. Can fhuil aon fhaitchíos ar mhuintir na Gaedhilge roimh náimhde an teangan dá áirde na dá líonmhaireacht iad agus ní leigfear órlach leobhtha acht is ró-thearc ar sluaighte le buaidh iomlán do bhreith ar aon bhuile.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
