Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Gaedhealtach Thír-Eoghain
Title
Gaedhealtach Thír-Eoghain
Author(s)
Nic Ghabhann, Cáitlín,
Composition Date
1912
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1912_10_26_02> <L 02> <B 1912> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Caitlín Nic Ghabhann> <F An Claidheamh Soluis> Gaedhealtacht Thír-Eoghain. B'fhada mé ag gealladh dhom féin agus do'n Athair Maitiú cuairt a thabhairt ar Chill Sgíre. Áit é a bhfuil iomrádh air imeasg Gaedheal le fada fada an lá. Áit é ar ar cuireadh síos go mion minic. Áit é ar a gcuimhnigheann an té a théigheas chun argúinteachta leis an Seoinín nó leis an duine gan dóchas faoi stáid na cúise. Áit é a dtagann a ainm i n-intinn chuile dhuine a léigheas ar an bpáipéar faoi, nó a chloiseas cainnt na ndaoine a cheapas nach féidir an Ghaedhilg d'aithbheochaint sna háiteachaibh a raibh sí caillte — cainnt a ghníthear shílfidhe, i n-aon turas le mí-mhisneach a chur ar chách. Ní hiongnadh, mar sin, go rabhas bródamhail nuair fuaras faill, fa deireadh thiar, ar an mbóthar ó thuaidh a thabhairt orm féin, agus tamaillín a chaitheamh i gCill Sgíre na nGaedheal. (Ceithre lá a shíleas a chaitheamh ann, acht ceithre seachtmhainí a d'imithigh tharm sul ar éirigh liom na cosa a thabhairt liom ar ais go Connachtaibh). Sgiorras thar pháirc agus portach, thar chnoc agus gleann, thar ghort agus garrdha, bóthar agus bothán, baile beag agus baile mór, thar loch agus eas agus abhainn, thar chuile áit níos áilne ná a chéile — nó b'fhacthas dom gurab iad a bhí ag gluaiseacht agus mise i mo chomhnaidhe — gur bhuaileas leithead mo chos, de'n chéad uair, ar thír agus talamh na Niallach — tír na gcnocán agus na ngleantán. Nach iomdha sin smaoineadh a tháinig i mo cheann agus mé ar an mbóthar an tráthnóna úd. Smaointe ar an sean-tsaoghal i dTír Eoghain agus ar an tseach-tsaoirseacht. Smaointe ar ar thárla ó ghabhaltas Gall anuas. Smaointe ar Sheaghán agus Aodh agus Eoghan Ruadh … Smaointe ar Dhún Geanainn agus seasamh na bProtastúnach ag tabhairt dubhshláin na Sasanach. Mo bhrón! nár thobann a cuireadh athrughadh ar na smaointibh úd! Nár ghearr gur cuireadh i gcuimhne dom gurab iomdha cor sa tsaoghal seo! Tháinigeamar suas le dream beag buachaillí, agus siubhal saighdiúirí fútha. Gaill a bhí ionnta, dubhairt buachaill an tsagairt, ag cleachtadh saighdiúireachta.. Ó smaoineadh ar Ghallaibh a d'éirigh amach, tráth, ar son saoirseachta — sórt saoirseachta, go breathnughadh ar Ghallaibh — a gclann siúd, ag éirghe amach i gcoinnibh saoirseachta — sórt saoirseachta, “b'fhada an réim do thug mé féin” i n-aon nóiméidín amháin. Athrughadh smaointe, fós, agus athrughadh saoghail ar fad, i gceann nóiméidín eile. Fearadh na fíor-chaoin fáilte ó'n Athair Maitiú, agus saoghal i nÉirinn — an Éire nuadh, uaidh sin amach gur fhágas slán ag Cill Sgíre, agus mé fá cumhaidh agus fá chian. Nach sgioptha a d'imith na laethe agus na seachtmhainí, chomh sgioptha sin is nach bhféadfainn gach ar thárla a chur síos i ndiaidh a chéile, dhá mbuilinn faoi féin. Tá mar a bheadh sreath peictiúrí de Chill Sgíre greannta ar mo chuimhne, peictiúirí a choinneochadh go bráth le breathnughadh ortha agus le tasbáint do mo cháirdibh. Tá, i n-a measg, na páisdí beaga bídeacha, ag alpadh na Gaedhilge, amannta i dtrithíbh gáiridhe ag féachain ar gheatsaibh buachalla bhig eicínt bhí faoi spraic Eoghain Uí Ghallchobhair, agus é ghá múnadh; nó ag éisteacht, agus a mbéal agus a gcuid súl ar leatadh, le sgéal fá dhuine de laochraibh na hÉireann do mhair sa tsean- aaimsir. Na cailíní deasa gleoite, agus “luisne n-a leicnibh mar rós” ag imirt camóguidheachta — ag ritheacht, ag gáiridhe, agus ag sgairteadh ar a chéile i nGaedhilg. Daoine óga, agus páisdí, agus sean-daoine féin, d'á gcasadh orm ar an mbóthar agus ag cur foráin orm i nGaedhilg. An sgoil lán go doras de dhaoinibh óga ag céilidh; páisdí geal-gháireacha ag damhsadh cor nó port nó corn-phíopaí; cailíní óga binn- ghlóracha ag gabháil amhrán — sheasfá sa sneachta ag éisteacht leó; cailín nó buachaill beag cúthail ag innseacht sean-sgéil; buachaillí agus cailíní fré chéile agus “cor seisir” nó “Ballaí Luimnighe” ghá dhamhsadh aca; An tAthair Ó Grianáin ag tabhairt léigheachta uaidh, ag cur síos ar Choláisde Chloch Cheannfhaolaidh, ag baint gáiridhe as a lucht éisteachta, ag trácht ar rud eicínt greannmhar do thuit amach ann dó, nó ag cur a gcroidhthe ag preabadh le teann bróid ag trácht ar an obair ar son na hÉireann a bhí dhá dhéanamh ann; An tAtair Maitiú féin, bun agus bárr agus lár na hoibre ar fad, ghá ngríosadh go léir chun tuilleadh suime a chur sa gcúis, chun tuilleadh oibre a dhéanamh, chun tigheacht chuile tráthnóna chuig na rangannaibh. Tá go leor peictiúirí eile agam — bóithre fada uaigneacha ag déanamh ar sgoileannaibh i n-áiteachaibh iargcúltacha; oidí-sgoile ag obair ar a lán-dhícheall odhche i ndiaidh oidhche chun na rannganna a choinneaáilt a siubhal; daoine óga sna sgoileannaibh céadna, nár chaith an oiread is aon lá amháin ariamh i gceanntar Gaedhealach, a sheasfadh ag coinneáilt Gaedhilge le duine ar bith, amhail is gur tóigeadh le Gaedhilge iad. Amhairc eile ar a gcuimhnighim níl siad chomh taithneamhach sin. Feicim baile beag Thrí Liaga mar chonnaiceas an chéad uair é lá an “Chonnartha” agus bratach Ghallda ar eiteall ó fhuinneógaibh gach ré tigh — dream fear ag gluaiseacht i gcomhshiubhal le saidhiúireacht a chleachtadh, agus ar ais le n-a gcuid ainm a chur leis an “gConnradh.” Á, acht má chuir an t-amharc sin brón orm bhain páisdí Chill Sgíre dhíom arís é! Shíl siad, ar ndóigh, nach raibh na daoine fásda ag cóimhlíonadh a ndualgais agus gan iad féin a chur i gcéill. Agus rug siad-san ar chamógaibh na gcailíní, tráthnóna amháin, agus chuaidh i mór-shiubhal síos an tsráid ag gabháil amhrán Gaedhilge agus “God Save Ireland.” Cuma leo go ndearnadh gearán leis na póilibh in a dhiaidh sin go raibh siad ghá iarraidh clampar a thógáil, ag gabhail treasonable agus party songs dóibh. Shíl na Gaill bhochta nárbh' fhulair nó bhí na hamhráin go han-treasonable amach a's amach nuair nár thuigeadar iad! Rudaí beaga, ar bhealach, na rudaí do thuit amach lá an Chonnartha. Rudaí iad atá imthighthe ar nós sneachta an gheimhridh seo caithte. Acht an obair atá ar siubhal fá stiúiriughadh an Athar Mag Uidhir — ag a chuid Oidí-Sgoile, agus Eoghan Ó Gallchobhair agus Liam Gráinséar i bparáisde Chill Sgíre — sin rud a mhairfeas. Sin obair ar a gcloisfear trácht san am le teacht — b'fhéidir gur fada uainn fós é — nuair cuirfear Coróin na Saoireachta ar an gCeann Dubh Dílis. Caitlín Nic Ghabhann.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
