Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Gaedhealtach Thír-Eoghain</title><author><name type="main">Caitlín Nic Ghabhann</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1912_10_26_02</note>
                         <note type="L">02</note>
                         <note type="B">1912</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1912_10_26_02</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Caitlín Nic Ghabhann</author><title>Gaedhealtach Thír-Eoghain</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1912</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Gaedhealtacht Thír-Eoghain.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>B'fhada mé ag gealladh dhom féin agus do'n</span>
<lb n="4"/><span>Athair Maitiú cuairt a thabhairt ar Chill Sgíre.</span>
<lb n="5"/><span>Áit é a bhfuil iomrádh air imeasg Gaedheal le</span>
<lb n="6"/><span>fada fada an lá.  Áit é ar ar cuireadh síos go</span>
<lb n="7"/><span>mion minic.  Áit é ar a gcuimhnigheann an té a</span>
<lb n="8"/><span>théigheas chun argúinteachta leis an Seoinín</span>
<lb n="9"/><span>nó leis an duine gan dóchas faoi stáid na cúise.</span>
<lb n="10"/><span>Áit é a dtagann a ainm i n-intinn chuile dhuine</span>
<lb n="11"/><span>a léigheas ar an bpáipéar faoi, nó a chloiseas</span>
<lb n="12"/><span>cainnt na ndaoine a cheapas nach féidir an</span>
<lb n="13"/><span>Ghaedhilg d'aithbheochaint sna háiteachaibh a raibh</span>
<lb n="14"/><span>sí caillte — cainnt a ghníthear shílfidhe, i n-aon</span>
<lb n="15"/><span>turas le mí-mhisneach a chur ar chách.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Ní hiongnadh, mar sin, go rabhas bródamhail</span>
<lb n="18"/><span>nuair fuaras faill, fa deireadh thiar, ar an</span>
<lb n="19"/><span>mbóthar ó thuaidh a thabhairt orm féin, agus</span>
<lb n="20"/><span>tamaillín a chaitheamh i gCill Sgíre na nGaedheal.</span>
<lb n="21"/><span>(Ceithre lá a shíleas a chaitheamh ann, acht ceithre</span>
<lb n="22"/><span>seachtmhainí a d'imithigh tharm sul ar éirigh liom</span>
<lb n="23"/><span>na cosa a thabhairt liom ar ais go Connachtaibh).</span>
<lb n="24"/><span>Sgiorras thar pháirc agus portach, thar chnoc</span>
<lb n="25"/><span>agus gleann, thar ghort agus garrdha, bóthar agus</span>
<lb n="26"/><span>bothán, baile beag agus baile mór, thar loch agus</span>
<lb n="27"/><span>eas agus abhainn, thar chuile áit níos áilne ná</span>
<lb n="28"/><span>a chéile — nó b'fhacthas dom gurab iad a bhí ag</span>
<lb n="29"/><span>gluaiseacht agus mise i mo chomhnaidhe — gur</span>
<lb n="30"/><span>bhuaileas leithead mo chos, de'n chéad uair, ar</span>
<lb n="31"/><span>thír agus talamh na Niallach — tír na gcnocán</span>
<lb n="32"/><span>agus na ngleantán.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>Nach iomdha sin smaoineadh a tháinig i mo cheann</span>
<lb n="35"/><span>agus mé ar an mbóthar an tráthnóna úd.</span>
<lb n="36"/><span>Smaointe ar an sean-tsaoghal i dTír Eoghain</span>
<lb n="37"/><span>agus ar an tseach-tsaoirseacht.  Smaointe ar ar</span>
<lb n="38"/><span>thárla ó ghabhaltas Gall anuas.  Smaointe ar</span>
<lb n="39"/><span>Sheaghán agus Aodh agus Eoghan Ruadh …</span>
<lb n="40"/><span>Smaointe ar Dhún Geanainn agus seasamh na</span>
<lb n="41"/><span>bProtastúnach ag tabhairt dubhshláin na</span>
<lb n="42"/><span>Sasanach.  Mo bhrón! nár thobann a cuireadh</span>
<lb n="43"/><span>athrughadh ar na smaointibh úd!  Nár ghearr gur</span>
<lb n="44"/><span>cuireadh i gcuimhne dom gurab iomdha cor sa</span>
<lb n="45"/><span>tsaoghal seo!  Tháinigeamar suas le dream</span>
<lb n="46"/><span>beag buachaillí, agus siubhal saighdiúirí fútha.</span>
<lb n="47"/><span>Gaill a bhí ionnta, dubhairt buachaill an</span>
<lb n="48"/><span>tsagairt, ag cleachtadh saighdiúireachta..</span>
<lb n="49"/><span>Ó smaoineadh ar Ghallaibh a d'éirigh amach, tráth,</span>
<lb n="50"/><span>ar son saoirseachta — sórt saoirseachta, go</span>
<lb n="51"/><span>breathnughadh ar Ghallaibh — a gclann siúd, ag</span>
<lb n="52"/><span>éirghe amach i gcoinnibh saoirseachta — sórt</span>
<lb n="53"/><span>saoirseachta, “b'fhada an réim do thug mé féin”</span>
<lb n="54"/><span>i n-aon nóiméidín amháin.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Athrughadh smaointe, fós, agus athrughadh saoghail</span>
<lb n="57"/><span>ar fad, i gceann nóiméidín eile.  Fearadh na</span>
<lb n="58"/><span>fíor-chaoin fáilte ó'n Athair Maitiú, agus </span>
<lb n="59"/><span>saoghal i nÉirinn — an Éire nuadh, uaidh sin amach</span>
<lb n="60"/><span>gur fhágas slán ag Cill Sgíre, agus mé fá</span>
<lb n="61"/><span>cumhaidh agus fá chian.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Nach sgioptha a d'imith na laethe agus na</span>
<lb n="64"/><span>seachtmhainí, chomh sgioptha sin is nach bhféadfainn</span>
<lb n="65"/><span>gach ar thárla a chur síos i ndiaidh a chéile, dhá</span>
<lb n="66"/><span>mbuilinn faoi féin.  Tá mar a bheadh sreath</span>
<lb n="67"/><span>peictiúrí de Chill Sgíre greannta ar mo </span>
<lb n="68"/><span>chuimhne, peictiúirí a choinneochadh go bráth le</span>
<lb n="69"/><span>breathnughadh ortha agus le tasbáint do mo</span>
<lb n="70"/><span>cháirdibh.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Tá, i n-a measg, na páisdí beaga bídeacha, ag</span>
<lb n="73"/><span>alpadh na Gaedhilge, amannta i dtrithíbh gáiridhe</span>
<lb n="74"/><span>ag féachain ar gheatsaibh buachalla bhig eicínt</span>
<lb n="75"/><span>bhí faoi spraic Eoghain Uí Ghallchobhair, agus</span>
<lb n="76"/><span>é ghá múnadh; nó ag éisteacht, agus a mbéal</span>
<lb n="77"/><span>agus a gcuid súl ar leatadh, le sgéal fá dhuine</span>
<lb n="78"/><span>de laochraibh na hÉireann do mhair sa tsean-</span>
<lb n="79"/><span>aaimsir.  Na cailíní deasa gleoite, agus “luisne</span>
<lb n="80"/><span>n-a leicnibh mar rós” ag imirt camóguidheachta —</span>
<lb n="81"/><span>ag ritheacht, ag gáiridhe, agus ag sgairteadh ar</span>
<lb n="82"/><span>a chéile i nGaedhilg.  Daoine óga, agus páisdí,</span>
<lb n="83"/><span>agus sean-daoine féin, d'á gcasadh orm ar an</span>
<lb n="84"/><span>mbóthar agus ag cur foráin orm i nGaedhilg.</span>
<lb n="85"/><span>An sgoil lán go doras de dhaoinibh óga ag</span>
<lb n="86"/><span>céilidh; páisdí geal-gháireacha ag damhsadh cor</span>
<lb n="87"/><span>nó port nó corn-phíopaí; cailíní óga binn-</span>
<lb n="88"/><span>ghlóracha ag gabháil amhrán — sheasfá sa sneachta</span>
<lb n="89"/><span>ag éisteacht leó; cailín nó buachaill beag cúthail</span>
<lb n="90"/><span>ag innseacht sean-sgéil; buachaillí agus</span>
<lb n="91"/><span>cailíní fré chéile agus “cor seisir” nó</span>
<lb n="92"/><span>“Ballaí Luimnighe” ghá dhamhsadh aca; An </span>
<lb n="93"/><span>tAthair Ó Grianáin ag tabhairt léigheachta uaidh,</span>
<lb n="94"/><span>ag cur síos ar Choláisde Chloch Cheannfhaolaidh,</span>
<lb n="95"/><span>ag baint gáiridhe as a lucht éisteachta, ag</span>
<lb n="96"/><span>trácht ar rud eicínt greannmhar do thuit amach</span>
<lb n="97"/><span>ann dó, nó ag cur a gcroidhthe ag preabadh le</span>
<lb n="98"/><span>teann bróid ag trácht ar an obair ar son na</span>
<lb n="99"/><span>hÉireann a bhí dhá dhéanamh ann; An tAtair</span>
<lb n="100"/><span>Maitiú féin, bun agus bárr agus lár na</span>
<lb n="101"/><span>hoibre ar fad, ghá ngríosadh go léir chun</span>
<lb n="102"/><span>tuilleadh suime a chur sa gcúis, chun tuilleadh</span>
<lb n="103"/><span>oibre a dhéanamh, chun tigheacht chuile tráthnóna </span>
<lb n="104"/><span>chuig na rangannaibh.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Tá go leor peictiúirí eile agam — bóithre fada</span>
<lb n="107"/><span>uaigneacha ag déanamh ar sgoileannaibh i</span>
<lb n="108"/><span>n-áiteachaibh iargcúltacha; oidí-sgoile ag obair</span>
<lb n="109"/><span>ar a lán-dhícheall odhche i ndiaidh oidhche chun na</span>
<lb n="110"/><span>rannganna a choinneaáilt a siubhal; daoine</span>
<lb n="111"/><span>óga sna sgoileannaibh céadna, nár chaith an</span>
<lb n="112"/><span>oiread is aon lá amháin ariamh i gceanntar</span>
<lb n="113"/><span>Gaedhealach, a sheasfadh ag coinneáilt Gaedhilge</span>
<lb n="114"/><span>le duine ar bith, amhail is gur tóigeadh le</span>
<lb n="115"/><span>Gaedhilge iad.  Amhairc eile ar a gcuimhnighim</span>
<lb n="116"/><span>níl siad chomh taithneamhach sin.  Feicim baile</span>
<lb n="117"/><span>beag Thrí Liaga mar chonnaiceas an chéad uair é </span>
<lb n="118"/><span>lá an “Chonnartha” agus bratach Ghallda ar eiteall</span>
<lb n="119"/><span>ó fhuinneógaibh gach ré tigh — dream fear ag</span>
<lb n="120"/><span>gluaiseacht i gcomhshiubhal le saidhiúireacht a</span>
<lb n="121"/><span>chleachtadh, agus ar ais le n-a gcuid ainm a chur</span>
<lb n="122"/><span>leis an “gConnradh.”  Á, acht má chuir an t-amharc</span>
<lb n="123"/><span>sin brón orm bhain páisdí Chill Sgíre dhíom arís</span>
<lb n="124"/><span>é!  Shíl siad, ar ndóigh, nach raibh na daoine</span>
<lb n="125"/><span>fásda ag cóimhlíonadh a ndualgais agus gan iad</span>
<lb n="126"/><span>féin a chur i gcéill.  Agus rug siad-san ar</span>
<lb n="127"/><span>chamógaibh na gcailíní, tráthnóna amháin, agus</span>
<lb n="128"/><span>chuaidh i mór-shiubhal síos an tsráid ag gabháil</span>
<lb n="129"/><span>amhrán Gaedhilge agus “God Save Ireland.”</span>
<lb n="130"/><span>Cuma leo go ndearnadh gearán leis na póilibh</span>
<lb n="131"/><span>in a dhiaidh sin go raibh siad ghá iarraidh clampar</span>
<lb n="132"/><span>a thógáil, ag gabhail treasonable agus party</span>
<lb n="133"/><span>songs dóibh.  Shíl na Gaill bhochta nárbh' fhulair</span>
<lb n="134"/><span>nó bhí na hamhráin go han-treasonable amach</span>
<lb n="135"/><span>a's amach nuair nár thuigeadar iad!</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Rudaí beaga, ar bhealach, na rudaí do thuit</span>
<lb n="138"/><span>amach lá an Chonnartha.  Rudaí iad atá imthighthe</span>
<lb n="139"/><span>ar nós sneachta an gheimhridh seo caithte.  Acht an</span>
<lb n="140"/><span>obair atá ar siubhal fá stiúiriughadh an Athar</span>
<lb n="141"/><span>Mag Uidhir — ag a chuid Oidí-Sgoile, agus</span>
<lb n="142"/><span>Eoghan Ó Gallchobhair agus Liam Gráinséar i</span>
<lb n="143"/><span>bparáisde Chill Sgíre — sin rud a mhairfeas.</span>
<lb n="144"/><span>Sin obair ar a gcloisfear trácht san am le</span>
<lb n="145"/><span>teacht — b'fhéidir gur fada uainn fós é — nuair</span>
<lb n="146"/><span>cuirfear Coróin na Saoireachta ar an gCeann</span>
<lb n="147"/><span>Dubh Dílis.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Caitlín Nic Ghabhann.</span>
<lb n="150"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Gaedhealtach Thír-Eoghain

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Gaedhealtach Thír-Eoghain

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
