Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Mo chéad Oidhche i gColáisde
Title
Mo chéad Oidhche i gColáisde
Author(s)
Nic Fhualáin, Úna,
Composition Date
1912
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1912_01_06_04> <L 04> <B 1912> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Úna Nic Fhualáin> <F An Claidheamh Soluis> Mo chéad Oidhche i gColáisde. Bhí fanacht fhada orainn ag Clár Chloinne Mhuiris agus bhí an bháisdeach chomh trom sin is go mbeidhtheá báidhte fliuch an fhad is bheitheá ag dul trasna an droichid ó thaobh taobh an stáisiúin. Shíleas nach dtiocfadh an traen a bhí ag dul go Baile An Róba choidhche, acht tháinig sí fá dheireadh agus deirim leat go raibh fáilte agam-sa roimpi. Ba doicheallach an bhean a bhí ag freasdal i seomra an díghe ag Clár Chloinne Mhuiris. D'fhiafruigheas dhi a bhféadfadh sí cupán tae fhághail dom agus ní raibh aithne uirthi nach shéard a d'fhiafruigh mé dhi a bhéadfadh sí an bhaisdeach a stopadh, labhair sí chomh crosta agus chomh mí- chéadtaigh sin. Fuaireas an tae uaithi pé sgéal é, agus an fhad is bhíos dá ól tháinig beirt fhear isteach. D'iarradar rud eicint le n-ithe ar an mhnaoi shúbháilcigh seo, níor chualas céard é, acht cé bí céard é ní bhfuaireadar é. Shiubhaileadar anall chugam-sa agus d'fhiaf- ruigheadar dhíom cár bhfuaireas an tae. D'innsigheas dóibh. Chuadar anonn chuici aríst acht bin é a raibh de mhaith dhóibh ann. Chuireadar ortha a gcuid caipíní agus shiúbhaileadar amach. Sílim dá mbadh biotáille a bheadh uatha go bhfuighidís sgiobtha go leor uaithi é mar ba é ba lúgha a chuirfeadh trioblóid uirthi. Ní rabhamar ró-fhada ag dul go Baile an Róba. Bhí an bháisdeach ag tuitim i gcomhnuidhe acht ní raibh sí baileach chomh trom. Ghluaiseamar linn gan aon mhoill tríd Bhaile an Róba agus thugamar an bóthar go Pártraidhe orainn féin. Bhí an bóthar i n'abhainn i n-áit- eachaibh agus bhí an t-uisge chomh hárd sin go mb'éigin do'n chapall siubhal go réidh. Leis an aimsir a chur thart thosuigheas ag cainnt leis an tiománuidhe. Ba togha Gaedhilgeóra é agus cainnteóir deas. Chuir sé gach 'le ceist orm-sa is chuireas-sa air. Bhíomar ag cur Gaedhilge Árann is Chonndae Mhuigheó trí na chéile. Chuir sé an-tsuim i muinntir Árann agus a slighe maireachtáil. (Bhí eolas maith aige ortha roimhe sin.) “Acht,” arsa mise, fá dheireadh, “tá aon rud amháin agaibh annseo nach bhfuil againn-ne i nÁrainn.” “Céard é sin?” ar seisean. “Tá crainnte agaibh.” 'deirim-se, “agus sin rud nach bhfuil againn-ne. “Crainnte! céard é sin?” ar seisean. “Tuige nach bhfuil an focal sin agaibh?” arsa mise. “Cé an t-ainm a thugann sibh ar na rudaibh sin thall?” Níor thuig sé ar dtús céard a bhí mé a rádh, acht nuair a thuig dubhairt sé: “Ó na crainn atá tú a rádh! Ní abrann muidne croinnte chor ar bith.” “Ní abrann muidne crainn,” adeirim-se. “Agus tuige nach bhfuil aon chrainn i nÁrainn?” ar seisean. “Níl,” arsa mise. Nuair a bhí réim-se mór de'n bhóthar curtha dhínn againn thosuigh sé ag aiteall agus thosuigh an ghaoth ag éirthe. Nuair shroicheamar teach an tsagairt chuadhas-sa isteach ann acht ní raibh an sagart sa mbaile agus nuair ná raibh d'imthigheamar linn aríst. B'fhada an bóthar é. Dubhairt an tiománaidhe ná raibh sé acht timcheall deich míle, acht shíleas-sa go raibh sé fiche míle má bhí sé ceann, acht bhíos fuar fliuch, agus gan amharc le fághail ar an mór thír mo thimcheall agam. Is fada a bóthar nach bhfuil casadh éigin ann, agus is fuide ná sin an bóthar nach bhfuil deiridh i n-am éigin leis. Míle buidheachas le Dia tháinig casadh agus deireadh mo bhóthair-se mórán i n-éinfheacht. “Casfaimid suas an bóithrín seo anois,” arsa an tiománaidhe, “sin é an Coláisde shuas ar bhárr an chnuic.” Ba buidheach, beannachtach, a bhíos go rabhas ag deireadh mo thurais fá dheireadh, thiar. Bhí sé idir an sé is an seacht a chlog tráthnóna agus, bhíos ar an mbealach ó leath-uair tar éis an naoi ar maidin. Nuair a shiúbhaileas suas tháinig an t-árd- ollamh amach as halla an léighinn agus chuir sé fáilte rómham. Ba fheárr go dtáinig Eibhlín Nic Uidhir agus cuid de na cailínibh eile a raibh aithne agam ortha amach as an gColáisde. D'árduigheadar leo mé gur bhfuaireadar cupán tae dom. D'athruigheas éadach is bróga orm féin annsin agus tar éis mé féin a théicheadh leis an teine bhreágh a bhí san gcistinigh, chuadhas amach san seomra a raibh na cailíní cruinnighthe ann. Shíleas go raibh cleachtadh agam ar ghleó is ar ghleára, acht a léithed de gleára is bhí ag na cailínibh sin níor chualas ariamh. Is minic a chualas duine a rádh le múinteóiribh sgoile: “Ó go deimhin níor bh'fhuláir dóibh cinn ádmaid a bheith ortha! Is iongantach nach sgoilteann an gleára a gcloiginn.” Sílim nach bhfuighinn-se locht ar bith ar cheann ádhmaid a bheith orm féin an oidhche údaidh, mar go deimhin bhí mo cheann dá sgoilt ó chéile. Bhí an “briathar saor” ar thaobh dhíom, an “dara diall” ar taobh eile; an “tuiseal geineamhnach” ar thaobh eile agus mar sin dóibh. Bhí cóisir cruinnighthe ar gach cruaidh bheart díobh sin agus iad dá gcur tré na chéile. “Ó!” adeirim-se fá dheireadh, “tuige nach labhrann sibh go reidh!” Bhí Éibhlín Nic Uidhir a gáiridh fúm. “An mbíonn siad mar sin gcomhnuidhe?” arsa mise léithe. “Bíonn,” adeir sí. Bhí áthas orm nuair tháinig am codlata. “Geobhadh suaimhneas anois ar choi ar bith,” arsa mise liom féin. Acht mo léan! rinneas dearmad gurbh í mo chéad oidhche i gcoláisde í. Nuair chuadhamar suas chun an tseomra chodlata, bhí an sgéal beagnach chomh dona. Is amhlaidh thosuigheadar ag cur deis foghlumtha ortha féin i n-ionad deis codlata. Sháith cailín a leabhar isteach fá chorr an philiúir; shocruigh cailín eile an choinneal le na hais agus chuaidh sí ar a dá glúin le taobh na leabthan, acht ní ag rádh a cuid paidreacha é. Chuir gach duine aca deis éigin uirthi fein agus thosuigheadar ag cur na dtuiseall agus na módhanna tré 'na chéile aríst, agus thosuigheadar ag Béarlóireacht. D'éisteas leo ar feadh tamaill. “Cé an fáth sibh a bheith ag labhairt Béarla?” arsa mise, sa deiridh. “Shíleas gur le Gaedhilg a fhoghlauim a tháinig sibh go Coláisde Chonnacht.” “Nílmid i n-ann Gaedhilg a labhairt ceart,” adúbhairt cailín aca, “agus níl aon duine againn a cheartóchas sinn má theidheann sinn amugha. Támuid uilig mar a chéile.” “Tá neart Gaedhilge agam-sa,” arsa mise, “agus ceart- óchaidh mé sibh má's maith libh é. Shíleas nach gcloisfinn focal Béarla i gColáisde Chonnacht.” “Níl aon neart againn air,” ar siad-san, “ach ó thárla tusa againn anois labhrfaimid Gaedhilg ins an seomra seo feasda.” Thug cuid mhaith de na cailínibh gealladh annsin nach labharóchaidís acht Gaedhilg ní ba mhó; agus tá áthas orm a rádh gur choinnigh a bhfurmhór an gheallamhaint sin; acht bhí corr chailín ann ná raibh aici acht corr fhocal Gaedhilge agus b'éigin di-se Béarla a labhairt amannta. Chuadar go léir chun suaimhnis i gceann sgathaimh; acht le neamh-chleachtadh a bheith 'n léitheid d'áit, agus mar gheall ar an stoirm a bheith ag craitheadh na bhfuinneóg ar mo chúlaidh níor chodluigheas-sa néal go maidin. Shíleas le 'chuile sheinneán dá mbuailtí air go mbeadh an Coláisde agus a raibh ann fuaduighthe síos ins an loch. Chomh luath is fuaireas breacadh lae d'éirigheas is bhreathnuigheas amach go bhfeicinn cé an sórt tíre a raibh Coláisde Chonnacht suidhte ann. Ar árdughadh an bhrait dom cé an chéad rud a d'fheicinn acht an cábán agus é caithte anuas 'na ghóilín chnámh' ar an talamh. Tar éis bricfeasta thosuigh na mic- léighinn a bhí ag comhnuidhe ins na tighthibh ag cruinn- ughadh isteach sa Choláisde. Bhí cuid aca na dtogha Ghaeilgeóirí agus tuilleadh aca a bhí ar bheagán Gaedhilge. Chuireas aithne ar chuid aca. D'fhiarruigheadar dhíom cé an rang a rachainn ann? Dubhras ná raibh fhios agam go bhfeicinn an tÁrd-ollamh. Cé ghabhadh thart le linn na cainnte acht é. “Cé 'n bhuidhean a rachfaidh mise ann?” arsa mise leis. “Ó, cuirfimid san A, B, C thú,” ar seisean ag imtheacht leis uainn aríst. Shíl cuid aca go raibh sé dáiríribh agus go rabhas ag dul san mbun-rang. Acht ní sé socruighthe agam-sa im'aigne féin roimhe sin cé'n bhuidhean a rachfainn ann dá bhféadfainn. Chualas trácht ar Phádraig Ua Conghaile (An t-Athair Pádraig anois) agus ar fheabhas a mhúinteóireachta sul mar thángas go Coláisde Chonnacht chor ar bith agus bhí fúm a dul 'na bhuidhean-san go bhfeicfinn ag múnadh é mar ní le Gaedhilg a fhóghluim a chuadhas ann ar mhódh acht le módh múinteachais a fheiceál agus chualas go raibh Pádraig thar cionn mar mhúinteoir. Ní mar shíltear a bhídhtear go minic agus b'amhlaidh dhom-sa. Bhí an mhaidin seo tar éis na hoidhche uathbhásaighe chomh garbh agus chomh fliuch is go ndúbhairt an t-Árd-ollamh nach mbeadh aon obair dá dhéanadh aca an lá sin agus thug sé cead sguir do na macaibh léighinn. Bhí Pádraig Ua Conghaile agus a bhuidhin i gceann de na seomraibh agus ní raibh guir agam-sa a dhul 'na ngaobhar nuair thángas <L 06> isteach tar éis a bheith ag cainnt le cailíníbh a bhí ag imtheacht. Shuidheas ar choirnéal an stóil a bhí le hais an dorais ag éisteacht le lucht na hárd-bhuidhne ag léigheadh an Chéitinnigh. Bhí duine de na macaibh léighinn i gceannas, acht a leightheóir chroidhe, ní rabhas leath-nóimid im' shuidhe ar an stól nuair a d'iarr sé orm léigheadh dá mb'é mo thoil é. Bhain sí geit asam mar nír raibh coinne ar bith agam leis. Ní raibh leabhar ná eile agam, ach go rabhas a breathnughadh i leabhar cé bhí le m'ais. Níor thúisge leis an teintrigh ná leis an smuainte thríd m'intinn; an léighfead nó nach léighfead? Bhíos ag ceapadh gur dh'aon úim amháin a d'iarr sé orm é agus bhíos ag braitheadh gan é shásamh. Rugas an leabhar ó'n té a bhí le m'ais pé sgéal é agus léigheas gur hiarradh orm stopadh. Níor hiarradh orm léigheadh ní ba mhó agus chaitheas beagnach seachtmhain san árd-bhuidhin 'n-a dhiaidh sin. Ná síl gur fhágas an Coláisde gan a dhul i mbuidhin Phádraig Uí Chonghaile. Chaitheas beagán laetheanta ann agus go deimhin thuill sé an moladh fuair sé. Múinteóir ó dhúthchas atá ann agus tá mé cinnte go bhfágfaidh an tAthair Pádraig rian a láimhe i mBéal Átha na Sluaighte. Go mbadh fada buan a shaoghal mó sé toil Dé é. Úna Nic Fhualáin.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
