Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Oideachas agus Gaedhealtacht
Title
Oideachas agus Gaedhealtacht
Author(s)
An Seabhac,
Pen Name
An Seabhac
Composition Date
1911
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1911_10_14_01> <L 01> <B 1911> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U An Seabhac> <F An Claidheamh Soluis> Oideachas agus Gaedhealtacht. Is fada nár tugadh oideachas Gaedhealach do lucht foghluma i nÉirinn. Níor tugadh acht do dhuine fánach é ó cuireadh deireadh leis na shean- sgoileannaibh — sgoileanna mar do bhí ag an Luingseach agus ag Mac Firbisigh. B'shin iad na sgoileanna do bhí fé riaradh agus fé stiúradh na nGaedheal. Do sgaipeadh na sgoil- eanna san agus do cuireadh an fán fada ar na máighistrí; agus aon chuid de'n tsean-fhoghluim d'fhan snsa tír is le seans d'fhan sé ann, agus d'aimhdheoin na Sasanach. Do choimeádadar- san i bhfad sin gan aon sgoil agus do-chuaidh cúrsaí sgolaidheachta seansgol na nGaedheal i ndearmad. Ní h-aon tairbhe anois bheith ag cásámh an sgéil sin. Ár namhaid a dhein é agus do dhein sé dá dheoin agus dá thuigsint féin é. Ní h-aon mhaith cásamh anois, acht ná bíodh sé de dhíth céille orainn é dhearmad, a chairde. Annsan, nuair a bhí cuimhne na sean-sgol imthighthe, thug ar namhaid sgoileanna eile dhúinn Ní rabhthas ná níltear sásta leo. Ní nach iongnadh, dar ndóigh. Nár mhór an t-amadán namhad é dá dtugadh sé gach rud mar ba mhaith linn dúinn. Dar ndóigh, níor namhaid i n-ao' chor é dá dtugadh. Acht namhaid ab' eadh é agus ní thug sé aon rud dúinn-ne acht mar d'oir do féin. Cia h-é go mbeadh súil aige le na mhalairt? D'oir do'n Sasanach aon rud amháin go prínsiopalta a dhéanamh nuair a thug sé na sgoileanna san dúinn. Tá's againn go léir cad é an rud é sin. An chun creideamh na nGaedheal a mhilleadh a dhein sé é? Níorb'eadh. Do bhí san teipithe air chomh minic cheana go raibh éirighthe as aige. Is cuma leis an Sasanach mar gheall ar chreideamh. Rud eile bhí uaidh. Do bhí rud i nÉirinn agus badh bhaoghal do é lá éigin. Dream leo féin dob' eadh na Gaedhil. Bhí teanga dá gcuid féin aca. Bhí sgeulta gaisgidh agus grádha agus grinn dá gcuid féin aca. Do bhí meon dá gcuid féin aca. Do bhí éirim agus tuigsint dá gcuid féin ar an saoghal aca. Daoine fé leith agus treibh fé leith dob'eadh iad agus do bhí dúthchas fé leith ionnta. Náisiún dob'eadh Éire mar cheap Dia dhi a bheith. Bhí na rudaí sin i nÉirenn. Níor thaithnigh- eadar leis an namhaid. Bhí 'fhios aige gurbh' olc an ionntaoibh iad. Cá bhfios ná go dtiocfadh ionnta lá éigin, agus go meudóchaidís agus go séidfí fútha, agus go n-éireochaidís mórdhálach asta féin, agus go mbrisfidís na ceanglacha agus go ndéanfaidís sgrios nimhe agus go raghaidís ó smacht. Thuig an namhaid é sin agus mar do dheunfadh namhaid chiallmhar thug sé iarracht ar na rudaí sin a mhúchadh leis na sgoileanna. D'éirigh leis go h-árd. Feuch féin gur éirigh. Tá gach ní dár gcuid féin imthighthe, acht an síol ar éigean. Do tugadh árd iarracht fútha. Do chabhruigheamar féin leis an namhaid. B'shin é an buadh is mó rug an namhaid riamh orainn. Is é ar leith-sgéul nár thuigeamair an baoth- chleas do bhí dá dheunamh againn. Thárla an rud céudna do tíortha eile; acht má thárla, tháinig a gciall dóibh. Tá ciall ag teacht dúinn-ne anois, leis. B'fhéidir le Dia nach ró-mhall fós dúinn é. Tá gach rud anois ag an namhaid ach an síol. Insa Ghaedhealtacht atá an síol. Sé an síol an roinnt bheag leanbh atá insa Ghaedhealtacht san go bhfuil Gaedhilg dá labhairt aca cois teine. Ní fhásfaidh an Ghaedhilg go nadúrtha choidhche muna bhfásfaidh sí ó'n síol sin. Ní h-í an Ghaedhilg cheart í munab í a nGaedhilg sin a bheidh mar adhbhar agus mar mhianach innti. Tá an síol ann fós ach is baoghal dó. Tá an namhaid ceudna ann fós. Tá an namhaid do mhill riamh Éire, ar tí an tsíl anois, d'iarraidh é milleadh agus d'ídiughadh. Tá an Sasanach agus a chuid Béarla ag brughadh anuas ar an nGaedhilg. Tá gach, comhacht beagnach, sa tír ag cabhrughadh leo. Feuch í agus i teann- tuighthe aca. Sé seo an cath deiridh má theipeann uirthi. Ní féidir di, go deo, éirghe arís má theipeann anois uirthi. Sé seo cath deiridh na nGaedheal. Níl acht an iarracht amháin so aca. Má théigheann an cath so ortha tá deireadh go deo le Gaedhil i nÉirinn. Tá deireadh le réim mílte bliadhan. Má imthigheann an Ghaedhilg sin Éire fé dheoidh fe chois. A chreach mhór é! Dá mbeadh gach sgeul mar ba cheart i nÉirinn níor bhaoghal fós di. Dá dtuigeadh Gaedhil an sgeul do chuirfidís fál de chlaidhmhthibh colgacha agus de bhaignití gorm-lonnracha. Timcheall an tsíl sin agus do chosnochaidís é, gan bhuidheachas do dhiabhal na do dhuine. Do mhúch faidís fé'n bhfairrge thiar aon Bhórd nó aon sgoil do mhillfeadh an beagáinín dá gcuid féin atá fós ag Gaedhealaibh. Do bheadh “an fhairrge n-a tonnaibh dearga 's an spéir na fuil” sula sgaoilidís oighreacht a n-athar le h-aon Bhórd na le h-aon namhaid. Acht 'bhfuil an chosaint sin ag an nGaedhilg? Níl. Feuch an chosaint atá aici: - “Extra Subject!” “Ordinary Subject!” “50 per cent!” “Bi-lingual Programme in Junior Standards!” “Two half hours per week!” “Cerificates,” “Feis.” “Roll,” “Averages,” “Rules and Regulations.” A Dhia Láidir! feuch an chamastaigheal agus an lúbarnach, d'iarraidh gan an mhaith a dheunamh - ag sgaoileadh an uisge tré n-a méireannaibh mar dhein Fionn le Diarmuid. Agus feuch an Gaedhilg idir an damhaid agus an bás agus Clann Gaedheal na gcodladh. Mo náire an laoch na shuan' s an cath dá chur go cruaidh. “An Seabhac”
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
