Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Oideachas agus Gaedhealtacht</title><author><name type="main">An Seabhac</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1911_10_14_01</note>
                         <note type="L">01</note>
                         <note type="B">1911</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1911_10_14_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>An Seabhac</author><title>Oideachas agus Gaedhealtacht</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1911</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Oideachas agus Gaedhealtacht.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Is fada nár tugadh oideachas Gaedhealach do</span>
<lb n="4"/><span>lucht foghluma i nÉirinn.  Níor tugadh acht do</span>
<lb n="5"/><span>dhuine fánach é ó cuireadh deireadh leis na shean-</span>
<lb n="6"/><span>sgoileannaibh — sgoileanna mar do bhí ag an</span>
<lb n="7"/><span>Luingseach agus ag Mac Firbisigh.  B'shin</span>
<lb n="8"/><span>iad na sgoileanna do bhí fé riaradh agus fé</span>
<lb n="9"/><span>stiúradh  na nGaedheal.  Do sgaipeadh na sgoil-</span>
<lb n="10"/><span>eanna san agus do cuireadh an fán fada ar na</span>
<lb n="11"/><span>máighistrí; agus aon chuid de'n tsean-fhoghluim</span>
<lb n="12"/><span>d'fhan snsa tír is le seans d'fhan sé ann, agus</span>
<lb n="13"/><span>d'aimhdheoin na Sasanach.  Do choimeádadar-</span>
<lb n="14"/><span>san i bhfad sin gan aon sgoil agus do-chuaidh</span>
<lb n="15"/><span>cúrsaí sgolaidheachta seansgol na nGaedheal</span>
<lb n="16"/><span>i ndearmad.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>Ní h-aon tairbhe anois bheith ag cásámh an sgéil</span>
<lb n="19"/><span>sin.  Ár namhaid a dhein é agus do dhein sé dá</span>
<lb n="20"/><span>dheoin agus dá thuigsint féin é.  Ní h-aon mhaith</span>
<lb n="21"/><span>cásamh anois, acht ná bíodh sé de dhíth céille</span>
<lb n="22"/><span>orainn é dhearmad, a chairde.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>Annsan, nuair a bhí cuimhne na sean-sgol</span>
<lb n="25"/><span>imthighthe, thug ar namhaid sgoileanna eile dhúinn</span>
<lb n="26"/><span>Ní rabhthas ná níltear sásta leo.  Ní nach</span>
<lb n="27"/><span>iongnadh, dar ndóigh.  Nár mhór an t-amadán</span>
<lb n="28"/><span>namhad é dá dtugadh sé gach rud mar ba mhaith</span>
<lb n="29"/><span>linn dúinn. Dar ndóigh, níor namhaid i n-ao'</span>
<lb n="30"/><span>chor é dá dtugadh.  Acht namhaid ab' eadh é agus</span>
<lb n="31"/><span>ní thug sé aon rud dúinn-ne acht mar d'oir</span>
<lb n="32"/><span>do féin.  Cia h-é go mbeadh súil aige le na</span>
<lb n="33"/><span>mhalairt?</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>D'oir do'n Sasanach aon rud amháin go</span>
<lb n="36"/><span>prínsiopalta a dhéanamh nuair a thug sé na</span>
<lb n="37"/><span>sgoileanna san dúinn.  Tá's againn go léir</span>
<lb n="38"/><span>cad é an rud é sin.  An chun creideamh na</span>
<lb n="39"/><span>nGaedheal a mhilleadh a dhein sé é?  Níorb'eadh.</span>
<lb n="40"/><span>Do bhí san teipithe air chomh minic cheana go raibh</span>
<lb n="41"/><span>éirighthe as aige.  Is cuma leis an Sasanach mar</span>
<lb n="42"/><span>gheall ar chreideamh.  Rud eile bhí uaidh.  Do bhí</span>
<lb n="43"/><span>rud i nÉirinn agus badh bhaoghal do é lá éigin.</span>
<lb n="44"/><span>Dream leo féin dob' eadh na Gaedhil.  Bhí</span>
<lb n="45"/><span>teanga dá gcuid féin aca.  Bhí sgeulta gaisgidh</span>
<lb n="46"/><span>agus grádha agus grinn dá gcuid féin aca.  Do</span>
<lb n="47"/><span>bhí meon dá gcuid féin aca.  Do bhí éirim agus</span>
<lb n="48"/><span>tuigsint dá gcuid féin ar an saoghal aca.</span>
<lb n="49"/><span>Daoine fé leith agus treibh fé leith dob'eadh iad</span>
<lb n="50"/><span>agus do bhí dúthchas fé leith ionnta.  Náisiún</span>
<lb n="51"/><span>dob'eadh Éire mar cheap Dia dhi a bheith.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Bhí na rudaí sin i nÉirenn.  Níor thaithnigh-</span>
<lb n="54"/><span>eadar leis an namhaid.  Bhí 'fhios aige gurbh'</span>
<lb n="55"/><span>olc an ionntaoibh iad.  Cá bhfios ná go dtiocfadh</span>
<lb n="56"/><span>ionnta lá éigin, agus go meudóchaidís agus go</span>
<lb n="57"/><span>séidfí fútha, agus go n-éireochaidís mórdhálach</span>
<lb n="58"/><span>asta féin, agus go mbrisfidís na ceanglacha</span>
<lb n="59"/><span>agus go ndéanfaidís sgrios nimhe agus go</span>
<lb n="60"/><span>raghaidís ó smacht.  Thuig an namhaid é sin agus</span>
<lb n="61"/><span>mar do dheunfadh namhaid chiallmhar thug sé</span>
<lb n="62"/><span>iarracht ar na rudaí sin a mhúchadh leis na</span>
<lb n="63"/><span>sgoileanna.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>D'éirigh leis go h-árd.  Feuch féin gur éirigh.</span>
<lb n="66"/><span>Tá gach ní dár gcuid féin imthighthe, acht an síol</span>
<lb n="67"/><span>ar éigean.  Do tugadh árd iarracht fútha.  Do</span>
<lb n="68"/><span>chabhruigheamar féin leis an namhaid.  B'shin</span>
<lb n="69"/><span>é an buadh is mó rug an namhaid riamh orainn.</span>
<lb n="70"/><span>Is é ar leith-sgéul nár thuigeamair an baoth-</span>
<lb n="71"/><span>chleas do bhí dá dheunamh againn.  Thárla an</span>
<lb n="72"/><span>rud céudna do tíortha eile;  acht má thárla,</span>
<lb n="73"/><span>tháinig a gciall dóibh.  Tá ciall ag teacht</span>
<lb n="74"/><span>dúinn-ne anois, leis.  B'fhéidir le Dia nach</span>
<lb n="75"/><span>ró-mhall fós dúinn é.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Tá gach rud anois ag an namhaid ach an síol.</span>
<lb n="78"/><span>Insa Ghaedhealtacht atá an síol.  Sé an síol an</span>
<lb n="79"/><span>roinnt bheag leanbh atá insa Ghaedhealtacht</span>
<lb n="80"/><span>san go bhfuil Gaedhilg dá labhairt aca cois</span>
<lb n="81"/><span>teine.  Ní fhásfaidh an Ghaedhilg go nadúrtha</span>
<lb n="82"/><span>choidhche muna bhfásfaidh sí ó'n síol sin. Ní h-í</span>
<lb n="83"/><span>an Ghaedhilg cheart í munab í a nGaedhilg sin</span>
<lb n="84"/><span>a bheidh mar adhbhar agus mar mhianach innti.  Tá</span>
<lb n="85"/><span>an síol ann fós ach is baoghal dó.  Tá an</span>
<lb n="86"/><span>namhaid ceudna ann fós.  Tá an namhaid do</span>
<lb n="87"/><span>mhill riamh Éire, ar tí an tsíl anois, d'iarraidh</span>
<lb n="88"/><span>é milleadh agus d'ídiughadh.  Tá an Sasanach</span>
<lb n="89"/><span>agus a chuid Béarla ag brughadh anuas ar an</span>
<lb n="90"/><span>nGaedhilg.  Tá gach, comhacht beagnach, sa tír</span>
<lb n="91"/><span>ag cabhrughadh leo.  Feuch í agus i teann-</span>
<lb n="92"/><span>tuighthe aca.  Sé seo an cath deiridh má theipeann</span>
<lb n="93"/><span>uirthi.  Ní féidir di, go deo, éirghe arís má</span>
<lb n="94"/><span>theipeann anois uirthi.  Sé seo cath deiridh na</span>
<lb n="95"/><span>nGaedheal.  Níl acht an iarracht amháin so</span>
<lb n="96"/><span>aca.  Má théigheann an cath so ortha tá deireadh</span>
<lb n="97"/><span>go deo le Gaedhil i nÉirinn.  Tá deireadh le</span>
<lb n="98"/><span>réim mílte bliadhan.  Má imthigheann an</span>
<lb n="99"/><span>Ghaedhilg sin Éire fé dheoidh fe chois.  A chreach</span>
<lb n="100"/><span>mhór é!</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Dá mbeadh gach sgeul mar ba cheart i nÉirinn</span>
<lb n="103"/><span>níor bhaoghal fós di.  Dá dtuigeadh Gaedhil an</span>
<lb n="104"/><span>sgeul do chuirfidís fál de chlaidhmhthibh colgacha</span>
<lb n="105"/><span>agus de bhaignití gorm-lonnracha.  Timcheall</span>
<lb n="106"/><span>an tsíl sin agus do chosnochaidís é, gan</span>
<lb n="107"/><span>bhuidheachas do dhiabhal na do dhuine.  Do mhúch</span>
<lb n="108"/><span>faidís fé'n bhfairrge thiar aon Bhórd nó aon</span>
<lb n="109"/><span>sgoil do mhillfeadh an beagáinín dá gcuid féin</span>
<lb n="110"/><span>atá fós ag Gaedhealaibh.  Do bheadh “an fhairrge</span>
<lb n="111"/><span>n-a tonnaibh dearga 's an spéir na fuil”</span>
<lb n="112"/><span>sula sgaoilidís oighreacht  a n-athar le h-aon</span>
<lb n="113"/><span>Bhórd na le h-aon namhaid.</span></p>
<lb n="114"/>
<lb n="115"/><p><span>Acht 'bhfuil an chosaint sin ag an nGaedhilg?</span>
<lb n="116"/><span>Níl.  Feuch an chosaint atá aici: - “Extra</span>
<lb n="117"/><span>Subject!” “Ordinary Subject!” “50 per</span>
<lb n="118"/><span>cent!” “Bi-lingual Programme in Junior</span>
<lb n="119"/><span>Standards!” “Two half hours per week!”</span>
<lb n="120"/><span>“Cerificates,” “Feis.” “Roll,” “Averages,”</span>
<lb n="121"/><span>“Rules and Regulations.”</span>
<lb n="122"/><span>A Dhia Láidir! feuch an chamastaigheal agus an</span>
<lb n="123"/><span>lúbarnach, d'iarraidh gan an mhaith a dheunamh -</span>
<lb n="124"/><span>ag sgaoileadh an uisge tré n-a méireannaibh</span>
<lb n="125"/><span>mar dhein Fionn le Diarmuid.  Agus feuch an</span>
<lb n="126"/><span>Gaedhilg idir an damhaid agus an bás agus</span>
<lb n="127"/><span>Clann Gaedheal na gcodladh.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Mo náire an laoch na shuan' s an cath dá chur</span>
<lb n="130"/><span>go cruaidh.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>“An Seabhac”</span>
<lb n="133"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Oideachas agus Gaedhealtacht

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Oideachas agus Gaedhealtacht

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
