Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Turas Cunga I.
Title
Turas Cunga I.
Author(s)
Nic Fhualáin, Úna,
Composition Date
1911
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1911_09_16_04> <L 04> <B 1911> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Úna Nic Fhualáin> <F An Claidheamh Soluis> Turas Cunga. I. Ar maidin Dia Luain, an 22adh lá de Lughnasa, 1910, fuaireas mé féin ar bhord an Ghaltáinín an Bhainrioghan Síodhamhail a bhíos ag treabhadh na locha ó Ghaillimh go Cunga. Ní rabhas ar bhord an tsoithín sin riamh cheana ná ní rabhas i gCunga acht oiread. Bhíos ar an loch i mbád beag cúpla babhta nó trí chomh fada le Mionloch, acht sin é an méid. B'fhada mé ag cainnt agus ag brath ar a dhul ar an loch chomh fada le Cunga. Níl lá dá fhaide nach dtagann a oidhche 'agus dá fhad mise ag brath ar an turas seo a thabhairt tá mé ag tosughadh fá dheireadh. M'aonair an eadh? Ní headh, ar modh, agus is eadh ar mhodh eile. Tá cuideachta mhaith daoine ar bord acht níl aithne agam ar aon duine aca; Gaill a bhfurmhór, do réir cosamhlachta. Ní fheadar an bhfuil aon Ghaedheal 'n-a measg? Má tá, ní heol dom-sa é — fós ar chaoi ar bith. Támuid ag éalughadh amach ón gcéibh anois go righin, réidh. “ Cé'n sórt lá é? Lá breágh go deimhin, an spéir glan, gorm, cé 's móite de na néaltaibh beaga, geala ata abhus is thall uirthi; an ghrian a soillsiú acht gan í ró-the; fuaradh deas gaoithe ann, agus ar ndóigh an loch a fhéachaint chomh sleamhain mín, le gloine. Seo sinn anois ar aghaidh Chaisleáin Mhin- locha. Féach air, dubh, dóighte, gan pioc ann acht an tsean chabhail, agus cuimhnigh air mar bhí sé bliadhain san ama seo. Nach mór an deifridheacht atá idir an dá radharc. Is aisteach é an saoghal go cinnte. Tá fhios againn céard a chuaidh sinn thríd, acht níl 'fhios againn céard atá romhainn. Cé shílfeadh bliadhain go taca seo go mbeadh an caisleán sin mar atá sé anois? Go ndéanaidh Dia trócaire ar na créatúir bhochta a fuair fód a mbáis ann! Tá 'chuile dhuine dá bhfuil ar bord 'n seasamh a breathnughadh ar an sean chaisleán. Sin é a bhoiscín draoidheacht' amuigh ag fear aca agus samhail an chaisleáin tógtha aige le casadh do shúile. Támuid ag druidim suas an loch do réir a chéile; sin iad na crainn bheaga, ghlasa, agus na cnuic ar thaoibh dhínn agus an talamh réidh, comhthrom ar an thaoibh eile. Seo sinn thar charraig ar taobh agus thar leachta cloch aol-gheal ar thaoibh eile. Tá na néalta ag dul i ndúbhchan beagán agus ag caitheamh a sgáile anuas ar na cnocaibh agus ar na gleanntaibh. Féach na hoileáiníní beaga glasa sin i lár an locha. Nach áluinn an dath atá ortha. Féach ar an mbratach dhearg sin anonn ar t'aghaidh; carraig bháidhte eile atá ann sin is dóighidhe; tá neart aca son loch seo. Támuid ar aghaidh Uachtair Áird anois agus sinn beagnach buailte istigh leis an talamh ar an taobh eile de'n loch. D'aithneóchthá an té a bheadh 'na sheasamh ar an mbruach, dá mbeadh aithne agat air. “An bhfuil tinneas fairrge ar aon duine, ní' mé?” Ara céard sin agat dá rádh? Ar ndóigh ní ar an bhfairrge atámuid acht ar an loch. Féach duine de na bádadóiribh ag tomadh an bhuicéid síos ins an uisge agus 'gá thabhairt aníos lán agus ag ól sháith as. Is dóigh nach mbeadh aon duine tinn ar fhíor uisge. Ar chuma ar bith ní gádh dhó tart a bheith air mar tá neart uisge timcheall air. Anois támuid bailighthe thar Uachtar Ard. Sin iad sléibhte móra Chonamara agus Mhuigheó ar t-aghaidh agus dath dubh-ghorm ortha. Sin é Anach Cuain ar thaoibh do láimhe deise, - an áit a rinneadh an sléacht mór ar chan an Reachtaire 'na thaobh, nuair a deineadh: “Lá breagh gréine gan gaoth, gan báisdeach, lán a' bháid aca a sguabadh ar siubhal.” Féach na seanfhothracha sin ann; sílim gur mhaith liom cuairt a thabhairt ar an áit, acht — Céard é seo a chloisim ar mo chúlaidh? “They know Irish ma'am, but I think they don't want it. What good is it to them when they go to foreign countries?” “Sin canamhaint Ghaedheal chomh cinnte is tá mé beo,” arsa mise liom féin, acht éist! “I think myself Irish is no good,” i gcanamhaint Ghallda anois. “True for you, ma'am. They are tachin' it in the schools now, but they are only wasting their time learnin' it.” Thugas súl tharm go bhfeicinn cé bhí ag caint agus ag caitheamh droch-mheas ar an nGaedhilg. Bhíodar annsin, bean tuaithe duine aca, agus is dóigh gurbh ar an margadh i nGaillimh a bhí sí mar chonnaic mé ciseán le na hais; agus bean ghalda an duine eile, agus go deimhin bhí a cuma chomh gallda le n-a cuid cainte. Támuid ag dul thar Thulaí Uígh Chathain anois, sin é an sean chaisleán thall. Tá an áit ag féachaint a bheith go deas, acht, “is glas iad na cnuic i bhfad uainn,” agus b'fhéidir gurb é sin fhearacht ag an áit sin é. Tá an caiptín a tabhairt gob an tsoithín isteach ar chéibh na Coille Bige anois. Ní leas ainm ar an áit é sin, mar tá coill bheag le feiceál ann. Níl mórán moille orainn annseo, támuid a tabhairt ár gcúl ar an gCoill Bhig aríst agus ár n-aghaidh suas an loch. Tá na néalta á sgaipeadh acht tá níos mó gaoithe ann ná bhí. Tá na cnuic mhóra a féachaint níos comhgaraighe dhúinn anois, agus tá an talamh ar gach taobh de'n loch níos áirde beagán. Ar thaoibh na láimhe deise is mó tá na crainn anois. Tá leoithne fuar gaoithe a' teacht anuas ó na sléibhtibh acht támuid beagnach ag deiridh ár dturais. Támuid a tarraingt ar Chunga anois agus nach áluinn an radharc atá agat le feiceál ar thaoibh na láimhe clí, agus go deimhin ar 'chuile thaobh. Féach ar an cnuic úd, sgáile dubh na néalta ar an gcuid is goire dhuit; lonnradh na gréine ar an gCuid is fuide uait, agus iad go léir a féachaint go háluinn. Féach na guirt arbhair bhuidhe, na beidhthigh agus na tighthe, ar thaoibh an tsléibhe. Féach ar an ngleann údan thall anois agus an ghrian ag lonnradh air; féach ar an gcnoc úd ar a chúlaibh agus sgáile sgamaill duibh air. Nach áluinn, áluinn, an radharc é! Á, a Éire! Cé an t-iongnadh gur shanntuigh an t-allmhurach thú ó thús? An bhfuil aon tír eile fá luighe na gréine indiu a bhfuil radharc mar sin le feiceáil innti? Ní chreidim go bhfuil mar nach bhfuil aon tír eile fá luighe na gréine mar Éirinn. “Ó! is ceolmhar, áluinn, ársa, Is seod i lár na sáile, Is beodha, bláthmhar, breágh í, An tír i n-ár tógadh mé! Tá fir ghalánta láidre, le fághail ins gach aon áit de. Dá dtiocfaidh chuici námhaid, Ba ghearr go leagfaidhe é!” Faraor! Bhí fir ghalánta láidre le fághail ariamh ins gach aon áit di, acht 'na dhiaidh sin tháinig an námhaid agus níor leagadh é. Tá sé go teann, teampánta san tír fós. Céard a tháinig ar Éireannaighibh agus leigeann dá dtír a dhul fá smacht an allmhuraigh ar dtús? Cén smál a bhí ortha nár chaitheadar an t-easaontas agus an cúigeachas ar leath-taoibh agus seasamh guala le gualainn i n-aghaidh námhaid a dtíre? Mallacht air mar chúigeachas! Nach cuma cé an cúige ar b'as duine lá an gháidh! Támuid ag céibh Chunga fá dheireadh. II. Bhí carr nó dhó ar an gcéibh agus thóg cuid de na Gaill seilbh ortha, shiubhail tuilleadh aca leó an bóthar, agus sílim go raibh rothair ag beirt nó triúr eile. Ní raibh mórán ama le bheith againn i gCunga mór-mhór an mhuinntir a bhí ag siubhal agus bhíos-sa ar dhuine aca san. Shiubhalas liom go réidh, socair, 'réir mo choise. Ní raibh baoghal ort a dhul amugha mar tá balla mór Thighearna Árdoileáin ag dul, beagnach, ó cheann na céibhe go dtí an baile. A ndeachas a breathnughadh ar an gcaisleán mór agus ar an áit iongantach atá ag an tighearna sin taobh istigh de'n bhalla mór? Ní dheachas muis. Níor bhfuaireas aon tsult ariamh a dhul a breathnughadh ar a léitheid d'áit. Ní fhéadfainn innseacht cé an fáth, munadh mar gheall ar ar chualas de sgéaltaibh cráidhte i dtaoibh na dtíorthánach é, nó mar gheall ar na smaointibh a ritheas fhríd m'intinn nuair fheicim a léitheid d'áit, nó nuair a chloisim daoine ag cainnt air; nach dhóibh-sean is córa i n-áit sin acht do na Gaedhlibh. Is cuma cé an fáth acht ní dheachas d'aon úim amháin ariamh a breathnughadh ar a chaisleán nó gan a dhul. Cá ndeachaidh mé mar sin? Tar éis dínnéar beag a chaitheamh thugas m'aghaidh ar an tsean- mhainistir. Bhí an glas ar an ngeata agus níor fheadas a dhul isteach. Chuadhas ar lorg na heochrach; dubhradh liom go raibh sí ag an gcailín a bhí 'n-a seasamh ag an ngeata mór. Chuadhas chuici agus shíltheá ná raibh fonn mór ar bith uirthi a theacht liom. Is dóighdhe gur cheap sí, nuair nach raibh ann acht mé féin, go mb'fheárr a dhéanadh sí ag geata mór Árdoileáin. Tháinig sí liom, pé sgéal é, agus d'osgail sí geata na mainistreach. Chuadh'mar isteach agus shiubhaileas-sa thart timcheall, acht sin é ar fhéadas a dhéanamh mar bhí orm siubhal ar ais aríst go dtí an chéibh. Ní dhéanfad aon chur síos an babhta seo ar an tsean mhainistir mar nár chaitheas mo dhóthain ama ann le na feiceál i gceart. Níor tháinig aon duine eile an fhad 's bhí mé ann. Cé an fáth a dtiocfadh, nár Ghaill iad? Nár chuma leo-san má bhí naoimh 'na gcomhnuidhe san tsean mhainistir sin tamall, ná má bhíodar curtha ann anois. Thángamar amach, mé fein agus an cailín beag, d'fhágas slán agus beannacht aici agus thugas m'aghaidh ar an gcéibh aríst. Is aisteach an baile beag é Cunga. Tá teach shíos i bpoll agus teach eile shuas ar an árd. Cheapthá gur b'amhlaidh a phléasg an talamh ó chéile agus gur sloigeadh cuid de na tiththibh síos ins na puill. Tá teach pobail beag deas ann acht tá sé an-dorcha. Bhíos ar ais ar an gcéibh i n-am go leor. Chuadhamar chu seóil aríst agus bhíomar i nGaillimh timchioll leathuair tar éis an hocht. “Ar sheas an lá tirm?” Rinne sé brádán beag báistighe nuair bhíomar a teacht abhaile; sin an méid. Úna Nic Fhualáin.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
